SOSYAL GÜVENL K YASASI ÜZER NE B R NCELEME

Transkript

1 Bahar 2007 Say : 7 SOSYAL GÜVENL K YASASI ÜZER NE B R NCELEME HUKUK GÜNDEM Güzin TANYER Emrah ALTUNO LU Anlat lana göre; Condoleezza Rice, Ankara ziyareti s ras nda Abdullah Gül e Fransa n n yapamad sosyal güvenlik reformunu nas l yapt n z? Halk buna nas l ikna ettiniz? diye sorar. Gül ün yan t Halka neyi yap p yapamayaca m z do ru anlatt k. Popülizm yapmad k. olur. Bu ziyaretin yap ld s ralarda, henüz tasar halinde olan ve 1 Ocak 2007 tarihinde yürürlü e girmesi planlanan 5510 say l Sosyal Sigortalar ve Genel Sa l k Sigortas Yasas, Türkiye Devrimci flçi Sendikalar Konfederasyonu, Türk Tabipleri Birli i ve Kamu Emekçileri Sendikalar Konfederasyonu taraf ndan internet üzerinden halk n onay na sunulmak üzere referanduma götürülmüfl, Referandum 2006 ad n tafl yan bu oylama Türkiye genelinden toplam gerçek kiflinin kat l m ve oy kullanmas yla sonuçlanm flt r. Kullan lan oylar n % 99.4 ü ( ) HAYIR oyu olup, sosyal devletin tasfiyesi olarak yorumlanan tasar ya halk aç kça karfl ç km flt r y l boyunca birçok tart flmaya konu olan, son olarak Anayasa Mahkemesi taraf ndan baz maddeleri iptal edilerek yürürlük tarihi 1 Temmuz 2006 ya ertelenen, ard ndan Devlet Bakan Ali Babacan taraf ndan ikinci ertelemenin yap laca resmen aç klanan ( ) bu yasa hakk nda Çal flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl taraf ndan da, gerekçeli karar n ard ndan yeni düzenlemelerin yap laca, hükümetin reformla ilgili kararl - l n n aynen devam etti i belirtilmifltir. Prof. Dr. Sarper Süzek in en yal n tan m yla sosyal güvenlik her fleyden önce sosyal devletin yerine getirmesi gereken bir kamu hizmetidir. Bu anlamda sosyal güvenlik düzenlemeleri her türlü toplumsal riske karfl tüm çal flanlara hatta herkese güvence sa lamay amaçlar. Türkiye Cumhuriyeti Anayasas n n 2. maddesi sosyal bir hukuk devletidir. derken, 60. maddeye göre Herkes sosyal güvenlik hakk na sahiptir. Devlet, bu güvenli i sa layacak gerekli tedbirleri al r ve ifltirakleri kurar. demektedir. Uzun zamand r gündemde olan 5510 say l SSGSS yasa tasar s her ne kadar hükümet taraf ndan reform olarak nitelendiriliyor olsa da, Uz. Dr. Aytun Ç ray n yorumuna göre; gerek iptale konu olan maddeleri gerek k smi kabule flayan bulunan maddeleri ile T.C. Anayasas na ayk r oldu u, hem mali aç dan hem de hizmet kalitesi aç s ndan çökmüfl/çökertilmifl olan sosyal güvenlik sisteminin toplumun katmanlar aras ndaki dayan flmay sa layacak flekilde yeniden düzenlenmesi yerine, IMF nin dayatmas sonucu getirilen birçok yeni düzenlemenin yarar sa lamaktan çok zarara sebebiyet verece i fleklinde endifleleri beraberinde getirmifltir. Yeni düzenlemenin getirilme ihtiyac na de inmeden önce, KESK Genel Baflkan smail Hakk Tombul un dikkat çekici tespitine de inmek gerekir ki buna göre, 1999 y l nda getirilen düzenlemenin gerekçesinde uzun y llar sürecek yeni bir yafl ve prim ödeme gün say s ndan bahsedilmiflti. Aradan 7 y l geçmeden bu sürenin tekrardan art r lacak olmas sosyal sigorta hesaplar n n rasgele ve bilimsel olmayan k staslara göre yap ld n ve böylece yeni liberal politikalar n 5510 say l Yasa Tasar s nda ne kadar etkili oldu unu göstermifltir. Sosyal Güvenlik Reformu, Sosyal Güvenlik kurumlar n n -SSK, Ba -Kur, Emekli Sand - gelirlerinin giderlerini karfl layam yor olmas sebep gösterilerek, bütçeden karfl lanan sosyal güvenlik GH 59

2 HUKUK GÜNDEM aç klar n kapatma gerekçesine dayand r lmaktad r. Çal flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl taraf ndan haz rlanan ve Sosyal Güvenlik Sisteminde Reform Önerisi bafll yla Temmuz 2004 te kamuoyuna sunulan ve Nisan 2005 te revize edilen ve Beyaz Kitap olarak bilinen raporda bu durum; Devlet bütçesinden karfl lanan bu aç klar, ülkemizin borçlar n ve faiz oranlar n art rmakta, hayat pahal l na, yat r mlarda daralma ve iflsizli e yol açmaktad r. Bunun sonucunda iflsizlik oran artmakta ve gelir da l m giderek bozulmaktad r. Sosyal güvenlik sistemimizin mevcut yap s, ülke ekonomisinin gelece ini ve toplumsal bar fl tehdit etmektedir. (Beyaz Kitap, Temmuz 2004, önsöz) fleklinde aç klanm flt r. Aziz Çelik bunun üzerine; bu nedenle reform un temel amac n sosyal güvenli e ve sa l a ayr lan kamusal kaynaklar, bütçe katk s n azaltmak oluflturmakta, reformun temel düzenlemeleri olan emekli ayl klar n n düflürülmesi, emekli olman n zorlaflt r lmas, sa l k hizmetlerinde sigortal dan al nacak prim ve katk paylar, sa l k hizmetlerinin bir k sm n n paral hale getirilmesi devletin sosyal güvenli e katk s n azaltmaktad r. diye yazm fl ve devletin sosyal devlet olma görevini yerine getirmekten giderek uzaklaflaca n belirtmifltir. Yasan n getirdi i yeniliklerden biri; yüksek ö renim görmüfl 25 yafl ndan büyük k z çocuklar, kendisine bakmakla yükümlü kiflinin sa l k sigortas ndan yararlanamayacak fleklindedir. Üniversite mezunu k zlar evlenip boflan rsa, anne babas hayatta olsa bile sa l k hizmetinden faydalanamayacak, üniversite mezunu olmayanlar ise faydalanabilecek. Üniversite mezunu olan/olmayan ayr m na Y lmaz Özdil in getirdi i yorum flöyle olmufltur: Yani diyor ki bu yasa, k zlar okutmay n, 25 inden önce evlendirin say l SSGSSK da yer alan ve kuflkusuz en çok üzerinde durulan temel de ifliklik dokuz bin gün prim ve yafl s n r d r. Kanun yürürlü e girdikten sonra sigortal say lacak olanlar -çal - flanlar, köy mahalle muhtarlar, kendi hesab na ba ms z çal flanlar, kamu idarelerinde çal flanlarkad n ise 58, erkek ise 60 yafl n doldurmufl olmalar ve en az 9 bin günlük malullük, yafll l k ve ölüm sigortalar primi ödemifl olmalar flart yla yafll l k ayl ndan yararlanabilecekler. Yasa ile getirilen di er önemli düzenlemelere bakt m zda; - Emeklilik yafl 2036'dan itibaren kademeli olarak art r lacak. Emeklilik yafl 2048'de kad n ve erkek için eflitlenerek 65 olacak. - Malûllük ayl, çal flma gücünün veya ifl kazas veya meslek hastal sonucu meslekte kazanma gücünün en az % 60' n kaybetti i Kurum Sa l k Kurulunca tespit edilen sigortal ya, en az on y ldan beri sigortal bulunup toplam olarak 1800 gün, baflka birinin sürekli bak m na muhtaç derecede malûl olan sigortal lar için ise en az befl y ldan beri sigortal bulunup toplam 900 gün malûllük, yafll l k ve ölüm sigortalar primi bildirilmifl olmas hallerinde ba lanacak yafl ndan küçük çocu un ana ve babas da yok ise 18 yafl - na kadar primi devlet taraf ndan ödenmek üzere genel sa l k sigortal s say lacak. - Sa l k Hizmeti kapsam nda Bahar 2007 Say : 7 bulunan 18 yafl n doldurmam fl kiflilerin ortodontik difl tedavileri ile 18 yafl n doldurmam fl veya 45 yafl ndan gün alm fl kiflilerin difl protezlerinin bedelinin % 50'si ödenecek. -Getirilen önemli düzenlemelerden di eri ise kat l m pay uygulamas d r. Kat l m pay, ayakta tedavide hekim ve difl hekimi muayenesi için 2 YTL olarak uygulan r. Ortez, protez, iyilefltirme araç ve gereçleri ve ayakta tedavide sa lanan ilaçlar için kat l m pay ; gereksiz kullan m azaltma, sa l k hizmetlerinin niteli i itibar yla hayati öneme sahip olup olmamas, kiflilerin prime esas kazançlar n n, gelir ve ayl klar n n tutar ve benzeri ölçütler dikkate al narak % 10 ilâ % 20 oranlar aras nda olmak üzere Kurumca belirlenir. - Çal flma gücündeki kay p oran - n n yüzde 50 ila 59 aras nda oldu u tespit edilen sigortal lar, en az 16 y ldan beri sigortal olma ve 4 bin 320 gün, kay p oran yüzde 40 ila 49 aras nda oldu u belirlenen sigortal lar en az 18 y ldan beri sigortal olma ve 4 bin 680 gün, malullük, yafll l k ve ölüm sigortalar primi bildirilmifl olmak kofluluyla, yafl koflulu aranmaks z n emeklilik ayl na hak kazanacak. -Yeralt ifllerinde sürekli veya münavebeli olarak en az 20 y ldan beri çal flan sigortal maden iflçilerinin emeklilik yafl ise 55 olacak. -Yeni düzenleme, ''erken yafllanma''y da öngörüyor. Buna göre, 50 yafl n dolduran ve ''erken yafllanma'' nedeniyle yafll l k ayl ba lanmas gereken yafla ulaflt tespit edilen kifliler, yafl d fl ndaki di er flartlar tafl malar halinde, yafll l k ayl ndan yararlanacak. GH 60

3 Bahar 2007 Say : 7 -Sigortal lar n, iflsizlik sigortas ödene i ald klar süre içinde malullük, yafll l k ve ölüm sigortas primi, prime esas asgari kazanç üzerinden hesaplanacak ve bu, flsizlik Sigortas Fonundan karfl lanacak. -Ayl k ba lama oran, sigortal n n malullük, yafll l k ve ölüm sigortalar na tabi geçen toplam prim ödeme gün say s n n her 360 günü için 2015 y l sonuna kadar yüzde 2,5, 2016 y l bafl ndan itibaren ise yüzde 2 olarak uygulanacak. Bu hesaplamada, 360 günden eksik süreler orant l olarak dikkate al nacak ancak, ayl k ba lama oran yüzde 90' geçemeyecek. Bu düzenlemelere getirilen elefltirilere bakacak olursak; KESK genel baflkan smail Hakk Tombul un hakl tespitinde de oldu u gibi; en baflta kendi ad na ve ba ms z çal flanlar n her türlü prim borçlar n n ödenmifl olmas flart sosyal güvenlik ilkesine ayk r bulunmakta ve sigortal n n bildirim yükümlülü ünü yerine getirmifl olmas karfl s nda, priminin ödenmesi flart ile kendisine bu kanunla tan nan haklar n verilecek olmas devlet sorumlulu unun vatandafl n üzerine y k lmas anlam na gelmektedir. Anayasa Mahkemesi nin 2001 y l nda ald bir kararda sosyal güvenlik sisteminde yap lan de iflikliklerin hukuk devletinde olmas gereken hukuk güvenli ini zedelemeyecek biçimde adil, makul ve ölçülü olmas zorunludur. fleklindeki gerekçesi yan nda makul, adil ve ölçülü olmayan yafl ve prim ödeme gün say s ile ilgili düzenlemeler sosyal güvenlik hakk na ayk r bulunmaktad r. Mevcut düzenlemelerde yafll l k ayl için belirlenen kad n için 58, erkek için 60 HUKUK GÜNDEM yafl flart n n; yeni yasa ile kademeli olarak da olsa 65 yafl na ç kart lmas ve 9000 gün prim ödeme zorunlulu un getirilmesini Anayasa Mahkemesi incelemifl ve Uluslararas Çal flma Örgütü (ILO) Sosyal Güvenli in Asgari Normlar Hakk nda 102 Say l Çal flma Sözleflmesi nin 25. maddesine göre, yafll l k yard m - n n yap labilmesi için mevzuatla belirlenecek yafl haddinin 65 yafl ndan yukar olmamas gerekti i düflüncesiyle kamu çal flanlar d fl ndaki çal flanlar aç s ndan Anayasam za ayk r bulmam flt r. Ülkemiz koflullar ve ortalama yaflam süresi de birlikte gözetildi inde Anayasa Mahkemesi nce verilen karar n vatandafllar m za makul bir emeklilik dönemi vaadetmedi i için do ru olmad aç kt r. fl Yasas ndaki esnek çal flt rma ile ilgili hükümler nedeni ile milyonlarca kifli bu yafl ve prim ödeme gün say s nedeniyle emekli olamayacakt r. Bu durum anayasa ile devlete verilen sosyal güvenlik hakk n n yerine getirilmesi ilkesine de ayk r d r. Yar n ndan emin olunamayan ve emekli olunaca flüpheli bir ortamda sosyal güvenlikten bahsedilemez. Cumhurbaflkan Ahmet Necdet Sezer ve anamuhalefet partisi CHP nin, yasan n ilgili madde, f kra ve ifadelerinin Anayasa ya ayk r oldu u gerekçesiyle Anayasa Mahkemesi ne baflvurusu sonucu, konuyu inceleyen Anayasa Mahkemesi, daha uzun y llar tart fl lacak bir karara imza att. Anayasa Mahkemesi, sosyal güvenlik sistemindeki aktüeryal dengelerin kurulabilmesi için devletin gerekli önlemleri alabilmesini (iflçi aç s ndan olsa bile) hakl ve Anayasam za uygun bularak, bir anlamda, siyasal iktidarlar n devletin ekonomik ç kmazlar n düzeltebilmek ad na insanl k tarihinin en önemli kazan mlar olan temel hak ve hürriyetlerden feragat edebilmesinin ya da bunlar k s tlanmas n n da önünü açm fl oldu. Yasa, esas olarak memur-iflçi ayr m dikkate al narak Anayasa Mahkemesince incelenmifl, memur yönünden haklar n k s tlanmas na yol açan yukar da da sayd m z baz düzenlemeler hakl olarak Anayasa ya ayk r bulunurken, di er çal flanlar yönünden ise sosyal güvenlik haklar n n k s tlanmas aç s ndan mevcut düzenlemelerden bile daha a r flartlar tafl yan reform Anayasa ya ayk r bulunmam flt r. Çal flanlar aç s ndan ayr m kabul etmek, y llar içerisinde eflitsizli i derinlefltirecek ve kal c bir hale getirecektir. Memurun ve iflçinin hak ve ödevleri konusunda farkl - l klar oldu u gerekçesiyle sosyal güvenlik bak m ndan lehe/aleyhe düzenleme yapma mant sosyal güvenlik ilkesiyle ba daflmad gibi, ayn zamanda normda standart birli inden sapma olarak de erlendirilmelidir. Tek çat sistemi de memur-iflçi ayr m na dayal anayasaya ayk r l k karar gere i, getirece i olas faydalar engelleyecektir. Anayasa Mahkemesi nin vermifl oldu u karar ile yeniden ele al - nacak olan Yasa belli ki beraberinde yeni tart flmalar da getirecektir. Temennimiz, ça dafl sosyal güvenlik anlay fl nda Yasa n n yeniden de erlendirilmesi, toplumun onay n n ilgili STK lar ile ortak hareket edilerek sa lanmas d r. Bu hem yasa yapma tekni i aç s ndan hem de toplumsal mutabakat aç s ndan yerinde olacakt r. GH 61