DÜNYADA VE TÜRKYE DE ENERJ TARIMI ENERGY AGRICULTURE (ENAGRI) IN THE WORLD AND IN TURKEY

Transkript

1 DÜNYADA VE TÜRKYE DE ENERJ TARIMI Özet Doç. Dr. Müslüme Narin 1 Dünya ekonomisindeki hzl büyüme, enerji talebinde de çok büyük artlara yol açmtr. Ancak mevcut petrol, kömür ve do al gaz gibi fosil yakt rezervlerinin snrl oluu ve bunlarn çevreye verdikleri zararlar, yenilenebilir (alternatif) enerji kaynaklarna do ru bir yönelii de beraberinde getirmitir. Yenilenebilir enerji terimi; do ada bulanan ve varl n sürdüren su, güne, rüzgâr, jeotermal, biyoyakt gibi enerji kaynaklar için kullanlmaktadr. Bunlar arasnda biyoyakt, en yeni ve hzla yaygnlaan yenilenebilir enerji kaynaklarndan biridir l yllarda piyasaya sunulan biyoyakt, önemli bir sektör oluturma aamasnda çok hzl gelime göstermektedir. Bu çalmann amac dünyadaki gelimelere paralel olarak Türkiye de biyoyakt enerjinin potansiyelini ve biyoyakt enerji üretimde kullanlan tarm ürünlerine yönelik destekleri incelemektir. Bu do rultuda, öncelikle enerji tarm ve biyoyakt enerjisinin avantajlar, dünyada ve Avrupa Birli i (AB) nde biyoyakt enerjisi üretimi ve kullanmna ilikin yasal düzenlemeler ve uygulanan desteklemeler ele alnmtr. Daha sonra Türkiye de biyoyakt enerjisine yönelik yasal düzenlemeler, üretim potansiyeli ve biyoyakt enerjisinde kullanlan kaynaklara yönelik desteklemelere yer verilmitir. JEL Snflandrmas: Q42 Anahtar Kelimeler: Enerji, enerji Tarm, biyoyakt, biyodizel, biyoetanol, tevikler. ENERGY AGRICULTURE (ENAGRI) IN THE WORLD AND IN TURKEY Abstract Rapid growths in the world economy have evoked drammatic increase in the demand of energy. However, due to limited reserves of existing fossil fuels such as petroleum, coal and natural gas and their damage to environment have also resulted a tendency for renewable energy resources. The term 'renewable energy' is used for existing energy resouces in the nature that sustain their presence such as water, wind, geothermal, biofuel. Biofuel, among these, is one of the latest and most widely used renewable energy resources. Biofuel was first promoted to the markets in 1990's and is now promising an important industry with rapid growth. Purpose of this study is to examine the potential of biofuel in Turkey in parallel with global developments and support towards the agricultural products used in biofuel energy production. In this context, enagri and advantages of biofuel energy, legal regulations regarding biofuel energy production and utilization and support or grants practiced in the world and the EU are discussed. Then, legal regulations in Turkey, production capacity and support towards resources used in biofuel energy are discussed. JEL Classicifaction: Q42 Key Words: Energy, energy agriculture, biofuel, biodiesel, bioethanol, grants. Giri0 Dünya ekonomisindeki hzl büyüme, enerji talebinde de çok büyük artlara yol açmtr. Ancak mevcut petrol, kömür ve do al gaz gibi fosil yakt rezervlerinin snrl 1 Gazi Üniversitesi, :ktisadi ve :dari Bilimler Fakültesi, :ktisat Bölümü, muslume@gazi.edu.tr

2 2 2. Ulusal ktisat Kongresi / ubat 2008 / DEÜ BF ktisat Bölümü / zmir -Türkiye oluu ve çevreye verdikleri zararlar, yenilenebilir (alternatif) enerji kaynaklarna do ru bir yönelii de beraberinde getirmitir. Bu do rultuda yerli ve yenilenebilir enerji kaynaklarnn çeitlili i de giderek artmtr. Yenilenebilir enerji terimi; do ada bulanan ve varl n sürdüren su, güne, rüzgâr, jeotermal, biyoyakt gibi enerji kaynaklar için kullanlmaktadr. Günümüzde dünyada nükleer enerjinin yan sra yeni ve temiz enerji kaynaklar olarak adlandrlan yenilenebilir enerji kaynaklar, son yllarda üzerinde en çok tartlan konulardan birisi hâline gelmitir. Hayvansal ve bitkisel gda artklarnn temiz enerji olarak geri dönüümü, çevre kirlili inin önlenmesi ve enerji kaynaklarnn gelitirilmesi açsndan önemlidir. Bu enerji, gda artklarnn oksijensiz ortamda metan gazna dönütürülmesiyle üretilmekte, geriye kalan ksm ise zenginletirilmi bir gübre kayna olarak kullanlmaktadr. Yenilenebilir enerji kaynaklar içerisinde biyoyakt önemli bir potansiyele sahiptir. Biyoyakt, ya l tohumlar, karbonhidrat ve elyaf bitkileri ile hayvansal kökenli her türlü maddeden olumaktadr. Bu kaynaklardan üretilen enerji, biyoyakt enerjisi olarak tanmlanmaktadr. Bu çalmada, öncelikle enerji tarm ve biyoyaktlarn tanm ve sa lad avantajlara yer verilecektir. Daha sonra dünyada ve AB de biyoyakt enerjisi üretimi, kullanmna ilikin mevcut durum ve uygulanan tevikler ele alnacaktr. Son olarak da dünyadaki gelimelere paralel olarak Türkiye de biyoyakt enerjisinin potansiyeli, biyoyakt üretimine ilikin yasal düzenlemeler ve biyoyakt üretiminde kullanlan tarmsal ürünlere yönelik desteklemeler üzerinde durulacaktr. 1. ENERJ TARIMI VE BYOYAKITLAR Yenilenebilir enerji kaynaklar içerisinde önemli bir potansiyele sahip biyoyakt enerjisinin kayna n tarm ürünleri oluturmaktadr. Bu ürünler: Ayçiçe i, kolza, soya, aspir, pamuk gibi ya l tohum bitkileri; patates, bu day, arpa, çavdar, msr, eker pancar, eker kam, tatl sorgum gibi karbonhidrat bitkileri; keten, kenaf, kenevir, miscanthus (fil çimeni) gibi elyaf bitkilerinden olumaktadr. Bu bitkilerin yan sra biyoyakt üretiminde dal, sap, saman, kök, kabuk gibi tarmsal artklar ile hayvansal artklar da de erlendirilmektedir. Kaynaklar a rlkl olarak tarmsal ürünlere dayal olan yeni bir enerji sektörü ortaya çkmtr. Bu sektörün ad enerji tarmdr. Enerji tar3m3, çiftçi tarafndan üretilen ve biyoyakt üretiminde kullanlan her türlü bitkisel ürünü içermektedir. Bata ABD olmak üzere AB de ve birçok ülkede kullanlyor olmas, tüm dünya ile birlikte Türkiye nin de biyoyakt enerjisine yöneldi ini göstermektedir. Biyoyak3tlar, ksa süre önce yaam organizmalar ya da onlarn metabolik çktlarndan sa lanmakta ve içeriklerinin hacim olarak en az %80'ni son on yl içerisinde toplanm canl organizmalardan elde edilmi her türlü yakt olarak tanmlanmaktadr. Biyoyaktlarn içerisindeki karbon, bitkilerin havadaki karbondioksiti parçalamas sonucu elde edildi i için, biyoyaktlarn yaklmas, dünya atmosferinde net karbondioksit artna neden olmamaktadr. Bu nedenle, günümüzde atmosferdeki karbondioksit miktarnn artna engel olabilmek için, fosil yaktlar yerine biyoyaktlarn kullanlmas gerekti i görüü yaygn olarak savunulmaktadr. Günümüzde biyoyaktlara yöneliin nedenleri aa da sralanmtr (Albiyobir, 2007): Fosil yaktlarn hzla tükeniyor olmas ve bu nedenle petrol fiyatlarnn giderek yükselmesi, Fosil yaktlarn kullanmndan do an büyük çevre zararlar ve bu zararlarn azaltlmas için yaplan büyük harcamalar,

3 2. Ulusal ktisat Kongresi / ubat 2008 / DEÜ BF ktisat Bölümü / zmir -Türkiye 3 Ülkelerin enerji kaynaklarn çeitlendirme ve enerjide da ba mllktan kurtulabilme strateji ve çabalar, Sava ve zorunlu hâllerde stratejik yakt olma özelli i, Setan saysnn 2 petrol dizeline göre yüksek oluu, ya layclk özelli i nedeniyle motora yanma ve kullanm açsndan sa lad yararlar, :nsan sa l ve çevreye zararl bitkisel atk ya lar geri kazanarak katma de er yaratma özelli i Tama ve depolanmas itibaryla dünya standartlarnda tehlikeli madde kapsamnda yer almamas, güvenli yakt kabul edilmesidir. Biyoyaktlarn tarmsal açdan da sa lad avantajlar bulunmaktadr. Bunlar (ALTERNATURK, 2007); Tarmsal üretimde çeitlili i sa layarak, tarmsal ekolojiye olumlu katkda bulunmas ve sürdürülebilir tarmsal yap oluturmas, Krsal kalknmay sa lamas, istihdam artrmas, Ya bitkileri tarmn yaygnlatrarak ayn zamanda gdadaki ya aç n kapatmas, Ekim nöbetini yaygnlatrarak toprak verimlili ini artrmas ve polikültür tarma olanak sa lamas, Enerji tarm kültürünü oluturmas, Biyoyakt üretiminden geriye kalan organik yapdaki atklarn hayvan yemi olarak kullanlmasyla hayvancl n geliimine katkda bulunmas, Tarmsal ürünlerin sanayi ve enerjiye uyumlatrlmasyla enerji gibi geni bir alanda sat riskini ortadan kaldrmas, sözlemeli tarma yol açmas gibi özellikleriyle ülke tarmnda çarpan etkisi yaratmas olarak sralanabilir. Biyoyaktlar, tarmsal ürünler, odun, hayvan, bitki ve belediye atklarndan olumaktadr. Bu yaktlar biyokimyasal ve/veya termokimyasal dönüüm sonucu s, elektrik ve yakt haline dönümektedirler. Gaz yaktlar, biyohidrojen, biyogaz, karbon monoksit ve H2 den; kat yaktlar, odun kömürü -biyokömür ile biyopelet- biyobriketten; sv yaktlar ise biyoetanol, biyodizel, biyometanol, biyodimetileter, biyoetiltersiyerbutileter ve bitkisel ya lardan olumaktadr. Do ada 150 milyar ton/yl biyokütle üretilmektedir (Ar, 2007a). Ancak günümüzde en yaygn kullanlan biyoyaktlar, biyodizel ve biyoetanoldür. Yaygn kullanm nedeniyle çalmada biyodizel ve biyoetanol üzerinde durulacaktr Biyodizel Biyodizel, kolza (kanola), ayçiçek, soya, aspir gibi ya l tohum bitkilerinden elde edilen ya larn veya hayvansal ya larn bir katalizatör eli inde ksa zincirli bir alkol ile (metanol veya etanol) reaksiyonu sonucunda aç a çkan ve dizel motorlarda yakt olarak kullanlan alternatif bir enerji kayna dr (E:E:, 2007). Bitkisel ve hayvansal ya lardan üretilen biyodizel, kimyasal yaps itibariyle petrol kökenli dizelden farkl olmakla birlikte, ilevleri bakmndan petrole ede er kalitede bir yakttr. Bu yakt petrol içermez, ancak saf olarak ya da her oranda petrol kökenli dizelle kartrlarak yakt olarak kullanlabilmektedir. Ayrca saf biyodizel ve dizel-biyodizel karmlar herhangi bir dizel motoruna, motor üzerinde küçük de iiklikler yaplarak kullanlabilmektedir (Öz, 2006). 2 Setan says dizel yaktnn yanma kalitesini ölçen bir ölçüttür. Bu say atelemedeki gecikmeyi, yani yakt enjeksiyonu ile yanmann balamas arasnda kalan süreyi göstermektedir. Kaliteli yanma hzl bir atelemenin ardndan gelen düzgün ve tam bir yakt yanmasdr. Setan numaras ne kadar yüksekse, atelemedeki gecikme o kadar ksa, yanma kalitesi ise o kadar yüksek olmaktadr (BP, 2007).

4 4 2. Ulusal ktisat Kongresi / ubat 2008 / DEÜ BF ktisat Bölümü / zmir -Türkiye Biyodizel, dizel ile karm oranlarna göre aa daki gibi adlandrlmaktadr (E:E:, 2007): B5 : %5 Biyodizel + %95 Dizel B20 : %20 Biyodizel + %80 Dizel B50 : %50 Biyodizel + %50 Dizel B100 : %100 Biyodizel Dünyada toplam akaryakt tüketimi milyon ton, toplam dizel ve fuel oil tüketimi milyon tondur. Öte yandan dünya toplam bitkisel ya üretimi ise 108 milyon tondur. Dünyada üretilen bitkisel ya larn 6 milyon tonu biyodizel üretiminde kullanlmaktadr. Dünya genelinde üretilen bitkisel ya larn tamam biyodizel üretiminde kullanlsa bile dünya dizel yakt ihtiyacnn ancak %7 si karlanabilmektedir (Albiyobir, 2007). Biyodizelin birçok yarar bulunmaktadr. Daha temiz yanma ürünleri nedeniyle sürdürülebilir gelecek ve sa lkl bir kalknma için biyodizelin katks büyüktür. :thal kaynakl petrole ba mll azaltarak ülke ekonomisine ekonomik ve stratejik katk sa lar. Krsal kesimin sosyo-ekonomik yapsnda iyileme sa layarak göçün önlenmesine katkda bulunur. :stihdam olanaklar yaratr ve yan sanayinin geliimini sa lar. Ayrca ekonomide katma de er yaratr (E:E, 2007). Biyodizel tarmsal ürünlerin türevi olmas ve tarmsal ürünlerin de en büyük maliyet kalemini oluturmas nedeniyle tarmla özdelemitir. Biyodizelin maliyetinin %84 ünü tarmsal ürünler (hammadde), %7 sini kimyasallar, %4 ünü elektrik-su ve %5 ini ise sabit giderler oluturmaktadr. Bu nedenle biyodizelin tarma da katklar bulunmaktadr. Büyüyen dünya ekonomisinde artan petrol kullanm, hava kirlili ini de artrmakta ve karbondioksitin yol açt çevre sorunlarn ciddi boyutlara ulatrd görülmektedir. Bu yüzden tüm ülkeler yerli ve yenilenebilir enerji kaynaklarna yönelmitir. Yenilenebilir enerji kaynaklarndan biyodizel üretiminin artrlmas yönünde önemli çalmalar yaplmaktadr. Öte yandan sera gazlar içinde büyük pay olan karbondioksitin (CO 2 ) yanmas sonucu ortaya çkan emisyon, önemli bir çevre sorunu olan küresel snmaya neden olmaktadr. Yine yanma sonucu ortaya çkan ve sera gazlar arasnda yer alan karbon monoksit (CO), kükürt oksit (SOx), azot oksit (NOx) emisyonlar insan sa l na da zarar vermektedir (E:E:, 2007). Biyodizel, tarmsal bitkilerden elde edilmesi nedeniyle, biyolojik karbon döngüsü içinde, fotosentez ile CO 2 'yi dönütürüp karbon döngüsünü hzlandrd için sera etkisini artrc yönde etki göstermemektedir. Dolaysyla biyodizel, CO 2 emisyonlar için do al bir yutak durumdadr. Ayrca CO, SOx emisyonlarnn, partikül madde ve yanmam hidrokarbonlarn (HC) daha az salnd da kantlanmtr (E:E, 2007) Biyoetanol Biyoetanol, kökeni niasta ve eker olan tarmsal ürünlerden elde edilen oktan says 3 yüksek biyoyaktlardan biridir. Biyoetanol, tarm ürünlerinde bulunan niastann ekere dönüümünden sonra uygulanan fermantasyon ilemi sonucu ortaya çkmaktadr. Biyoetanol, genellikle ulatrma yakt olarak benzinle harmanlanarak kullanlabilen bir yakttr. Biyoetanol, benzinle karm oranlarna göre aa daki gibi adlandrlmaktadr (Vogelbucsh, 2007): E2 : %2 Biyoetanol + %98 Benzin E5 : %5 Biyoetanol + %95 Benzin 3 Oktan says, benzinin vuruntu kalitesinin deerlendirilmesi için kullanlan bir ölçüttür.

5 2. Ulusal ktisat Kongresi / ubat 2008 / DEÜ BF ktisat Bölümü / zmir -Türkiye 5 E10 : %10 Biyoetanol + %90 Benzin E85 : %85 Biyoetanol + %15 Benzin Benzinle kartrlan biyoetanol, benzinin daha verimli ve temiz yanmasna yardmc olmaktadr. Ancak son dönemde motorinle harmanlanarak da kullanlabilmektedir. E-Dizel olarak adlandrlan karmda motorinin içerisinde genellikle %15 biyoetanol bulunmaktadr. Ulatrma sektörünün yan sra biyoetanol, elektrik üretiminde, kojenerasyon uygulamalarnda, küçük ev aletlerinde ve kimyasal madde üretiminde de kullanlabilmektedir (Ar, 2007: 84). Biyoetanol üretiminde eker pancar, eker kam, msr, bu day, tatl sorgum, patates, odunsular, tarmsal atklar, selüloz içerikli belediye atklar gibi ekerli, niastal ve selüloz içerikli bitki ve artklar kullanlmaktadr. Ancak yaplan aratrmalara göre, en ekonomik biyoetanolün ekerpancar, eker kam, msr ve bu daydan üretildi i belirtilmektedir (Kavruk ve Atalay, 2007: 77). Çeitli tarm ürünlerine göre etanol verim de erleri Tablo-1 de görülmektedir. Tablo:1-Çe0itli Tar3m Ürünlerine Göre Etanol Verim De9erleri Ürün Verimi Ürün (ton/hektar) Ürün Etanol Verimi (litre/ton) Etanol Üretimi (litre/hektar) Qeker Kam Qeker Pancar Msr Bu day Sorgum Keçi Boynuzu Kaynak: Figen Ar (2006), Qeker sanayi ve Biyoetanol Üretimi, Uluslararas Yakt Sempozyumu, , Ankara, 2. DÜNYADA VE AVRUPA BRL; NDE BYOYAKITLAR Bitkisel ürünlerin motor yakt olarak kullanm yeni bir düünce de ildir. Dizel motorun mucidi Rudolf Diesel 1900 ylnda Paris te Dünya Sergisinde icadn yer fst ya (ilk biyodizel) ile çaltrarak tantmtr. Rudolf Diesel, 1911 ylnda Dizel motorlar bitkisel ya larla çaltrlabilir ve bu durum ülkelerin tarmn gelitirmelerine yardmc olacaktr., 1912 ylnda ise Bitkisel ya larn motorlarda kullanm, günümüzde önemsiz görülebilir, ancak bitkisel ya lar zamanla petrol ve kömür katran kadar önem kazanacak açklamalaryla biyodizelin önemini vurgulamtr (Biodiesel America, 2007). Bitkisel ya larn do rudan yakt olarak kullanmndaki zorluklar ve petrol kullanmnn giderek yaygnlamasyla biyodizelin kullanm azalmtr. Ancak biyolojik ya larn yakt olarak kullanmna yönelik akademik çalmalar devam etmitir li yllardaki petrol oklar ile 1990 l yllarda yaanan petrol krizleri, alternatif enerji araylarn hzlandrm ve biyodizel yeniden gündeme gelmitir. Özellikle de 2000 ylnda dünyada ham petrol ile kanola fiyatlarnn birbirine yaklamasyla yeniden ön plana çkm ve bu yaktlara yönelik yatrmlar yaplmaya balanmtr (Albiyobir, 2007) Dünyada Biyoyak3tlar Dünyadaki birçok ülke, özellikle gelimi ülkeler, enerji politikalar gere i yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanm paylarn artrmak istemektedirler. Bu do rultuda ülkeler yasalarla tevik ve destek programlarn belirlemilerdir. Bu tevik ve destek programlar ya biyodizele ya biyodizel üretiminde kullanlan tarmsal kökenli bitkilere ya da her ikisine yönelik olmutur. Aa da çeitli ülkelerde uygulanan tevikler ve destekler yer almaktadr. ABD: Enerji arznda güvenli i, ulusal güvenli in unsuru olarak gören ve "25x25" sloganyla 2025 ylnda toplam enerji tüketiminin %25 ini yenilebilir enerjilerden

6 6 2. Ulusal ktisat Kongresi / ubat 2008 / DEÜ BF ktisat Bölümü / zmir -Türkiye karlamay hedefleyen ve bu yönde projeler gelitiren ABD, biyodizel konusunda da kendi ulusal sistemini kurmutur. Bu do rultuda öncelikle, yerli bitkisel ya olan, soya ya na göre uygulanabilir ASTM 6751 standardn belirlemitir. AB standardna göre daha basit ve piyasada uygulanabilir olan standartlarnda, yalnzca biyodizelin yakt özellikleri yer almtr. Bu standartlarn yaygnlamas ve biyodizel üreticilerinin adaptasyonu için on yllk bir geçi süreci belirlenmitir. Biyodizel üreticisini tevik etmek ve tüketiciyi bilinçlendirmek amacyla bu standartlar zorunlu tutulmamtr. ABD de %5 biyodizelin harmanlanm B5 ekli istasyonlarda yaygn olarak satlrken, özellikle çiftçilere renklendirilmek (boyanmak) suretiyle verilerek ve vergiden muaf tutularak %100 kullanm sa lanmtr (Johndeere, 2007; Albiyobir, 2007). Biyoetanolün benzine karm oran %10 düzeyinde olan ABD de, E85 uygulamas hedeflenmektedir. Ayrca hava kirlili inin azaltlmas için biyoetanol kullanm yasal düzenlemelerle zorunlu hale getirilmitir (Kavruk ve Atalay, 2007). Malezya: Dünyann en büyük hurma (palm) ya üreticisi ve ihracatçs olan Malezya, ülke genelinde hurma a ac dikimine ciddi tevikler getirmitir. Ayrca biyodizel üretimine yönelik standartlar getirilmitir (INAI BUMI, 2007). Brezilya: Biyoetanolde %80 lere varan kullanm oran sa lam olan Brezilya, biyodizel üretimine de geçmitir. En büyük ihracat kalemlerinden biri olan kene tohumu (castor beans), soya ve soya ya kullanmn biyodizele kaydran Brezilya, hurma a ac dikimini de tevik etmektedir (Ingles, 2007). Hindistan: Biyoyakt üretiminde Hindistan, ekolojisine uygun Jatropha bitkisine yo unlamtr. Dolaysyla mevzuatn ve aratrmalarn bu do rultuda düzenlemitir (Ecoworld, 2004; Ethanolindia, 2007). Çin: Hzla büyüyen Çin ekonomisinin enerji ihtiyac da artmaktadr. Bu do rultuda kendi kaynaklarna yönelik ulusal biyoyakt politikasn kararllkla uygulamaktadr ylndan itibaren biyoetanol üretimini hzla artrmtr. Biyoetanol üretiminde msr, sorgum kullanmakta, ancak msr fiyatlarnn artmasndan da endie duymaktadr (Reidy, 2007). Yukarda da belirtildi i üzere verilen tevikler ve destekler do rultusunda genel olarak dünyada ve çeitli ülkelerde biyodizel ve biyoetanol üretimi son üç ylda büyük ölçüde artmtr. Tablo-2 de dünya biyodizel üretimi görülmektedir. Tabloda yer alan ülkeler içerisinde biyodizel üretiminde %35,8 lik payla Almanya ba çekmektedir. Almanya y, :talya, ABD, Fransa ve Malezya izlemektedir. Tablo 2: Dünya Biyodizel Üretimi (bin ton) Ülkeler % Almanya ,8 Fransa ,3 :talya ,4 Malezya ,0 ABD ,0 Çek Cumhuriyetleri ,7 Polonya ,0 Avusturya ,8 Slovakya ,2 :spanya ,0 Danimarka ,1 :ngiltere ,9 Di er AB Ülkeleri ,8 Toplam Kaynak: World Energy Council (2007), Survey of Energy Resources 2007.

7 2. Ulusal ktisat Kongresi / ubat 2008 / DEÜ BF ktisat Bölümü / zmir -Türkiye 7 Ülkeler itibariyle dünya etanol üretimi Tablo-3 te verilmitir. Dünyann en büyük etanol üreticisi ABD ve Brezilya dr. Bu ülkeleri, AB ülkeleri, Çin ve Hindistan izlemektedir. Tablo 3: Dünya Etanol Üretimi (hm küp 4 ) Ülkeler % Brezilya 15,1 16,0 17,0 37,0 ABD 13,4 16,2 18,4 40,0 Çin 3,65 3,80 3,85 8,4 Hindistan 1,75 1,70 1,90 4,1 Fransa 0,83 0,91 0,95 2,1 Rusya 0,75 0,75 0,75 1,6 Almanya 0,27 0,43 0,77 1,7 Güney Amerika 0,42 0,39 0,39 0,85 :spanya 0,30 0,35 0,46 1,0 :ngiltere 0,40 0,35 0,28 0,60 Tayland 0,28 0,30 0,35 0,76 Ukrayna 0,25 0,25 0,27 0,59 Kanada 0,23 0,23 0,58 1,3 Toplam 37,6 41,6 45,9 100 Kaynak: World Energy Council (2007), Survey of Energy Resources Biyoetanol üretiminde a rlkl olarak msrn kullanld ABD de, 2006 ylnda 18,4 hm küp üretim gerçeklemitir. Dünyann ikinci büyük biyoetanol üreticisi olan Brezilya da ise 17 hm küp biyoetanol üretilmitir lu yllardan itibaren Brezilya da ulam sektöründe kullanlan biyoetanolün üretimi, çevre bilincinin gelimesiyle 2000 li yllarda hzla artmtr. Ayrca di er ülkelerde de üretiminin hzla artt görülmektedir. Dolaysyla üretiminin artrlmas için de üretimi ve tüketimi tevik edilen bir biyoyakt olmutur. Ayrca biyoetanol, Brezilya'da eker kamndan, ABD'de ise msrdan elde edilmektedir (Alternatürk, 2007) Avrupa Birli9i nde Biyoyak3tlar AB de 2003 ylndan itibaren biyoyaktlar ve biyodizel için pek çok özendirici ve tevik edici çalmalar yaplmaktadr. Bu çalmalar do rultusunda AB, biyoyaktlarla ilgili üç ana amac ifade eden bir stratejiyi hayata geçirmitir. Bu amaçlar (European Commission, 2007); AB de ve gelimekte olan ülkelerde biyoyaktlarn daha fazla tevik edilmesi, pozitif çevresel etkinin sa lanmas, Hammadde maliyetinin rekabet edilebilir düzeye getirilmesi, ikinci kuak (second-generation) biyoyaktlarn aratrma çalmalar ve pazara girmelerinin desteklenmesi, Biyoyakt hammaddesi ve biyoyaktlarla ilgili gelimekte olan ülkelerdeki frsatlarn aratrlmasdr. Bu amaçlar aa daki politika eksenine oturtulmutur. Bunlar; biyoyakt üretim tevikleri, çevresel yararlarn sa lanmas, biyoyaktlarn üretim ve da tmnn gelitirilmesi, hammadde üreticili inin tevik edilerek enerji tarmnn gelitirilmesi, ticaret olanaklarnn artrlmas, gelimekte olan ülkeler ve aratrma gelitirme çalmalarnn desteklenmesi biçiminde özetlenebilir (European Commission, 2006). Bu do rultuda biyoyaktlar ve biyodizel sürekli desteklenmi, kapal su havzalarnda, orman arazilerinde, gda iletmelerinde, maden ocaklarnda, karbondioksit emisyonlar yüksek kentlerde toplu tamaclkta kullanmlar zorunlu hâle getirilmitir. AB de biyoyaktlar enerji güvenli i, tarmsal kalknma ve küresel snmayla mücadele 4 1 hm küp = Bir milyon metre küptür.

8 8 2. Ulusal ktisat Kongresi / ubat 2008 / DEÜ BF ktisat Bölümü / zmir -Türkiye açsndan büyük önem tamaktadr. AB biyoyakt kullanm hedefleri 2007 ylnda %5, 2010 da %7,75 ve 2020 de %20 olarak belirlenmitir (European Commission, 2006). Almanya, AB de ve dünyada biyoyaktlar ve biyodizel konusunda öncü ülke konumundadr. Biyoyaktlar ve biyodizel Yenilenebilir Enerji Kaynaklarna Öncelik Tanma Yasas kapsam içinde de erlendirilmektedir den itibaren biyoyaktlara kademeli vergi uygulamasna balam, ancak biyodizelin çiftçi yakt olarak kullanmnda vergi istisnas getirerek enerji tarmn desteklemitir. Öte yandan Almanya tarihinden itibaren geçerli olmak üzere Enerji Vergisi Kanunu ile biyoyaktlara kota getirmitir. Buna göre biyodizelde %4,4, biyoetanolde %1,2 (2007), %2 (2008), %2,8 (2009), %3,6 ( dönemi) orannda zorunlu karm getirilmitir den itibaren biyodizelde %5 karm zorunlu klnmtr (Reinhardt, 2007). Tablo 4: AB ülkelerinde Biyodizel Üretim Kapasitesi ve Üretimi (bin ton) Ülkeler 2006 Kapasitesi 2007 Kapasitesi 2005 Üretimi 2006 Üretimi Almanya Fransa :talya :ngiltere Avusturya Polonya Çek Cum :spanya Portekiz Slovakya Danimarka Yunanistan Belçika Hollanda :sveç Slovenya Romanya Litvanya Letonya Bulgaristan :rlanda Malta Kbrs Estonya Macaristan AB Toplam Kaynak: EBB, (2006), Annual biodiesel production statistics 535/COM/ ; EUBIA (2007), Bioethanol, Fransa da, vergiden muaf tutulan biyodizel, %5 harmanlamayla kullanlmaktadr. Peugeot, Citroen, Renault gibi otomobil firmalarnn yan sra Total gibi petrol irketlerinin destekledi i projelerle biyodizel üretimi artrlmaya çallmaktadr. Avusturya, bilinçli aratrmalar ve hammadde organizasyonu yaparak biyodizel üretimine öncülük eden ülkelerden biri olmutur. :talya, den fazla nüfusu olan yerleim yerlerindeki belediye araçlarnda biyodizel kullanmn tevik ederek balatt projeyi, baaryla sürdürmekte ve özellikle biyodizeli konut snmas amacyla desteklemektedir. :spanya, bir yandan biyodizele vergi teviki uygulamakta, öte yandan özellikle ayçiçe i ya kullanmn tevik ederek AB standard dna çkmaktadr. Ayrca tüm itirazlara karn iyot saysn 140 tutarak kendi standardn uygulamaya devam etmektedir.

9 2. Ulusal ktisat Kongresi / ubat 2008 / DEÜ BF ktisat Bölümü / zmir -Türkiye 9 :ngiltere, bölgesel uygulamaya giderek baz bölgelerdeki biyodizel kullanmn vergiden muaf tutmutur. Belçika %100 kullanma izin verirken, Finlandiya 0,025 avro/litre tevik uygulamaktadr. Yunanistan biyodizelden vergi almayaca n ve teviklere devam edece ini yasayla ilan ederek güvenirlili i sa lamtr. Bu do rultuda bir yandan yatrmlar tevik ederken, öte yandan biyodizel kullanmn yaygnlatrmak için ithalat serbest brakmtr (Albiyobir, 2007). AB ülkelerinde biyodizel üretim kapasitesi ve üretimi Tablo-4 te yer almaktadr. Biyodizel üretiminde AB ülkelerinden Almanya nn ba çekti i, bu ülkeyi Fransa, :talya ve :ngiltere nin izledi i görülmektedir. Yukarda da belirtilen tevik ve destekler do rultusunda AB ülkelerinde biyodizel üretim kapasitesi ve üretimi hzla artmaktadr. Tablo-5 te AB etanol üretimi görülmektedir. Biyodizelde oldu u üretiminde de Almanya (%27) en büyük paya sahiptir. Tablo 5: AB Etanol Üretimi (milyon litre) Ülkeler % Almanya ,0 :spanya ,9 Fransa ,4 Polonya ,1 :sveç ,8 :talya ,9 Macaristan ,1 Litvanya ,2 Hollanda ,9 Çek Cum ,9 Letonya ,8 Finlandiya ,0 Toplam ,0 Kaynak: EUBIA (2007), Bioethanol, Tablo 6: AB de Bu9day ve Feker Pancar3na göre Verim De9erleri Ülkeler Bu day Ürünleri Qeker Pancar litre/ha toe/ha litre/ha Toe/ha Avusturya 1, , Belçika 2, , Almanya 2, , Danimarka 2, , Yunanistan , :spanya 1, , Finlandiya 1, , Fransa 2, , :rlanda 2, , :talya 1, , Hollanda 2, , Portekiz , :sveç 2, , :ngiltere 2, , Çek Cum. 1, , Litvanya 1, , Letonya , Polonya 1, , Slovenya 1, , Slovakya 1, , Kaynak: EUBIA (2007), Bioethanol, gibi etanol

10 10 2. Ulusal ktisat Kongresi / ubat 2008 / DEÜ BF ktisat Bölümü / zmir -Türkiye AB de biyoetanol, bu day veya pancardan üretilmektedir. Dolaysyla AB de Qeker Reformu (1 Temmuz 2006) sonrasnda eker üretiminin kstlanm olmasna karn, biyoetanol üretimine yönelik pancar tarm kstlanmam, aksine desteklenmitir. Biyoetanol üretiminde en verimli bitkinin eker pancar olmas nedeniyle, AB Komisyonu pancar ekim alanlarna hektar bana 45 avro destek vermektedir. Qeker pancarna destek verilmesinin bir di er nedeni de ülkelerin sosyo-ekonomik yaplarnn gelitirilmesinde önemli bir paya sahip olmasdr (Ar, 2007b). AB de eker pancar ve bu daydan elde edilecek potansiyel biyoetanol verimi ülkeler itibariyle Tablo-6 da görülmektedir. 3. TÜRKYE DE BYOYAKITLAR Türkiye de biyodizel ile ilgili ilk çalmalar 1931 ylnda yaplan Ziraat Kongresinde yakt alkolün kullanlmas düüncesi ile gündeme gelmitir. Üretime yönelik ilk uygulama ise AB den önce 1934 ylnda Bitkisel Ya larn Tarm Traktörlerinde Kullanm ad altnda Atatürk Orman Çiftli inde yaplmtr Dünyadaki gelimelere paralel olarak biyoyaktlar 2000 li yllarn banda Türkiye de yeniden gündeme gelmi ve üniversitelerdeki çalmalar hzla artmtr. Bu do rultuda 2001 ylnda Sanayi ve Ticaret Bakanl nda Biyodizel Çalma Grubu oluturulmutur. Biyoyakt üretimi ve kullanm konusunda yasal düzenlemeler yaplmtr Yasal Düzenlemeler 2003 ylnda çkarlan 5015 sayl Petrol Piyasas Kanunu nda biyodizel, harmanlanan ürünler arasnda yer almtr. Bu kanunda biyodizel, özel tüketim vergisi (ÖTV) dnda tutulmutur. Dolaysyla biyodizele yönelik yatrmlar, dünyaya paralel biçimde hzla artmtr. Bu kanunun 2. maddesinin 44. bendinde Ürün, fiziksel veya kimyasal ilem, rafinaj veya di er yöntemlerle ham petrol ve/veya ürünlerinden elde edilen ürün veya ara ürün herhangi bir hidrokarbonu ve 5. bendinde ise Akaryakt, benzin türleri, nafta, gazya, jet yakt, motorin türleri, fuel-oil türleri ile Kurum tarafndan belirlenen di er ürünleri ifade eder biçiminde tanmlanan ürün ve akaryakt içinde de erlendirilmitir. Petrol Piyasasnda Uygulanacak Teknik Kriterler Hakknda Yönetmelik ve Petrol Piyasas Lisans Yönetmeli i ile biyodizel akaryakt olarak kabul edilmitir. Ayrca ithalat, da tm, tanmas ve son kullancya sat lisans kapsamna alnmtr. Elektrik :leri Etüd :daresi Genel Müdürlü ü tarafnda 2003 ylnda teklif edilen biyodizel standartlar, 2005 Eylül ve Ekim aylarnda AB standartlar birebir TSE tarafndan kabul edilerek TSE Standard olarak yaymlanmtr. Enerji Piyasas Düzenleme Kurulu (EPDK) nun teknik düzenlemeleri ile biyodizelin %5 e kadar motorin ile harmanlanmasna olanak tannmtr. Yakt biyodizelin krmz renkli olarak piyasaya sunulmas kararlatrlmtr. Ayrca biyodizel üreticileri, biyodizel iletme lisans kapsamna alnmtr. Ancak petrol piyasasnda haksz rekabet oluturdu u gerekçesiyle, tarihinde 5479 Sayl Gelir Vergisi Kanunu'nda de iiklik yaplarak biyodizele (otobiyodizel) litrede 0,6498 YTL ÖTV getirilmitir sayl Özel Tüketim Vergisi Kanunu na Ekli 1 Sayl listede yer alan mallar ile yerli tarm ürünlerinden elde edilen otobiyodizelin motorinle %2 orannda harmanlanmas, ÖTV den muaf tutulmutur. Ancak yüksek düzeydeki vergilendirme yüzünden biyodizel sektörü çalamaz hâle getirilmitir tarihinde kabul edilen 5574 sayl Türk Petrol Kanunu nda, Petrol Piyasas Kanunu nda de iiklik yapan maddeler yürürlü e girmitir. Bu Kanun un 34. maddesinde; Biyodizel üreticileri, EPDK tarafndan çkarlacak yönetmelikte belirlenen kalite standartlarna göre üretim yapmak üzere, yönetmelikle belirlenen usul ve esaslar dâhilinde bedelsiz olarak üretim lisans alrlar ve üretimlerini lisans kapsamnda yaparlar.

11 2. Ulusal ktisat Kongresi / ubat 2008 / DEÜ BF ktisat Bölümü / zmir -Türkiye 11 Kalite denetimleri EPDK tarafndan yaplr veya yaptrlr. Petrol piyasasnda faaliyet gösteren rafinerici ve da tclar, tamamen yerli tarm ürünlerini kullanarak üretim yapan biyodizel üreticilerinden temin edecekleri biyodizeli akaryakt ile en az yüzde iki orannda harmanlayabilirler. Harmanlama oranlar ile ilgili denetimler EPDK tarafndan yaplr. Biyodizel üreticileri her yl, bir sonraki yl için piyasaya sunabilecekleri üretim miktarn ve her üç aylk dönem gerçeklemelerini yl içinde EPDK'ya bildirir. Biyodizel üreticileri sadece yerli tarm ürünlerinden üretilen saf biyodizel da tm ve sat yapmak için bu Kanun un 7 nci ve 8 inci maddelerindeki esaslara göre ve yllk en az otuz bin ton saf biyodizel sat projeksiyonu vermek kouluyla da tm lisans ve bayi lisans alabilir. Da tm ve bayi lisanslarnn teknik ve ekonomik artlar EPDK tarafndan belirlenir. denilmektedir. Kanun un 35. maddesinde ise 5015 sayl Petrol Piyasas Kanunu nun 2. maddesinin (5), (7) ve (44) no lu bentlerinde de iiklik yaplmtr. 5. bentteki Akaryakt, benzin türleri, nafta (hammadde, solvent nafta hariç), gazya, jet yakt, motorin türleri, biyodizel, fuel-oil türleri ile Kurum tarafndan belirlenen di er ürünleri, 7. bentteki Akaryaktla harmanlanan ürünler; metil tersiyer bütil eter (MTBE), denatüre biyoetanol, biyodizel ve benzeri akaryakt ile ede er vergiye tâbi olan ve olacak ürünleri, 44. bentteki Ürün, fiziksel veya kimyasal ilem, rafinaj veya di er yöntemlerle elde edilen ürün veya ara ürün herhangi bir hidrokarbonu ifade eder biçiminde de itirilmitir. 45. bentte Biyodizel: Akaryakt olarak veya akaryakt ile harmanlanarak kullanlmak üzere, bitkisel ve hayvansal ya lar veya bitkisel ve hayvansal atk ya lardan elde edilen ürün türevi ya asiti metil esterleri karmn, 46. bentte Biyoetanol: Akaryakt ile harmanlanmak üzere ekerli, niastal bitkilerden, her türlü selülozik kaynaklardan ve biyokütle atk ve artklarndan üretilen denatüre etil alkolü, ifade eder biçiminde eklemeler yaplmtr. Bu de iikliklerle 2007 ye kadar ürün tanmnda yer almayan biyodizel ve biyoetanol ürün tanmna 45 ve 46. bentler ile sokularak ilgili düzenlemelere yasal dayanak oluturulmaya çallmtr. Bu düzenlemelerden sonunda biyodizel ve biyoetanol üretmek isteyenler (kendi ihtiyac için üretim dâhil) EPDK dan lisans almak, standartlara uygun üretim yapmak, ilgili mevzuatlara uygun da tm irketleri üzerinden ulusal markerle iaretleyerek, yakt biyodizeli krmzya boyayarak satmak zorundadr. Aksi durumda tarih ve 5576 no lu Petrol Piyasasnda De iiklik Yaplmasna Dair Kanun çerçevesinde kaçakçlk kapsamnda de erlendirilmektedir. Atk bitkisel ya lardan biyodizel üretmek EPDK dan alnacak Biyodizel :leme Lisans dnda T.C. Çevre ve Orman Bakanl nn Bitkisel Atk Ya larn Kontrolü Yönetmeli i ne uygun olarak E:E ve TÜB:TAK tan alnacak Teknik Uygunluk raporlarnn EPDK ya ilenmesi sonucunda yaplabilir (Albiyobir, 2007) Türkiye de Biyoyak3t Üretimi Türkiye de toplam akaryakt tüketimi 22 milyon ton, dizel ve fuel-oil tüketimi 16 milyon ton olup, 1,5 milyon tonluk biyodizel, 160 bin ton da biyoetanol kurulu kapasite bulunmaktadr. Türkiye biyodizel kurulu kapasite itibariyle dünyada Almanya dan sonra ikinci srada bulunmaktadr (Afacan, 2007; Albiyobir, 2007). Biyodizel üretiminde soya, ayçiçe i, hurma, pamuk, kanola ve aspir kullanlmaktadr. Ancak Türkiye de kalitesi daha yüksek olmas nedeniyle kanola ve aspir tercih edilmektedir. Bu ürünlerin tercih edilmesinin nedeni ise Türkiye de gdada kullanlmamasdr. Ayrca biyodizelin tarmdaki etkilerinin gözlenebilmesi de bir di er nedeni oluturmaktadr. Son üç ylda Türk tarmnda üretimde en çok artn kanolada görülmesi biyodizelin ya l tohumlar üzerindeki çarpan etkisinin bir sonucudur. Biyodizel üretiminde kullanlan 3 ton kanoladan yaklak 1,2 ton ya ve 1,8 ton küspe üretilmektedir. Elde edilen 1,2 ton ya a, 120 kg metanol kartrlmasyla da 1,2 ton biodisel yakt ve 120 kg gliserin (sabun ana maddesi) elde edilmektedir (Süzer, 2006).

12 12 2. Ulusal ktisat Kongresi / ubat 2008 / DEÜ BF ktisat Bölümü / zmir -Türkiye Türkiye de alternatif enerji biyodizel konusunda dünyadaki gelimeleri izlemek, Türkiye deki çalmalara katlmak, alternatif enerji ve biyodizel üretimi ile tüketimini özendirmek ve tantmak, ülkenin tarmsal potansiyelini alternatif ürünlerle gelitirmek, çevresel sorun olan atklar de erlendirmek amacyla Albiyobir 5 kurulmutur. Albiyobir in ülke genelinde da lm gösteren ve biyodizel üreten altm yedi üyesi bulunmaktadr. Biyodizel üreticilerinin lisanslama faaliyetleri devam etmektedir (Albiyobir, 2007). Ekim 2007 dönemi itibariyle EPDK dan krk dokuz firma iletme, on iki firma ise da tc lisans almtr (Ar, 2007b). Ancak sektördeki firmalarn birço u hammadde sa lama konusunda skntlar yaamaktadr. Biyodizel üretimi için gerekli olan hammaddeleri ithalatla karlamay düünerek sektöre giren üreticiler, bir de yerli hammadde ile üretilen biyodizele 26 Aralk 2006 tarihinde %2 gibi düük bir vergi muafiyeti getirilmesi sonucunda üretimlerini azaltmlardr (Ar, 2007b). Üreticiler ithal hammaddeye de vergi muafiyeti istemektedir. Biyobenzin üretiminde kullanlan hammadde ve ya l tohum ithalat için 2004 ylnda 985 milyon dolar, 2005 te 1,1 milyar dolar ve 2006 da 1,4 milyar dolar ödenmitir (Aknerdem, 2007). Bu hammaddelerin ithalatla karlanmasnn, ülkenin sosyo-ekonomik gelimesine katks olmayacaktr. Yerli hammaddenin kullanlmasyla bitki yetiirken karbondioksit absorbe edilecek; tarm, sanayi, ulatrma sektörlerinde istihdam olanaklar yaratlarak iç göç de engellenmi olacaktr (Ar, 2007b). Türkiye de biyoetanol üretimi, a rlkl olarak eker fabrikalarnda melastan sa lanmaktadr. TSE standartlarnda kabul edildi i gibi %5 karm esas alnarak hesapland nda yllk 225 bin metre küp biyoetanole ihtiyaç duyulmaktadr. Mevcut teknoloji ile bir litre biyoetanol için 2,5 kg bu day kullanlmas gerekmektedir. Biyoetanol üretiminin artrlabilmesi için hammadde üretim miktarlarnn artrlmas gerekmektedir. Biyoetanol üretimi için en uygun tarm ürünü msr ve bu day olup, Türkiye de bu ürünlerin artrlma potansiyeli bulunmaktadr. Msr üretiminin be yl içerisinde 8 milyona, bu day üretiminin ise 23 milyon tona çkarlmas mümkün görünmektedir (Tarm Bakanl, 2007a). Türkiye de gerek biyodizel, gerekse biyoetanol üretiminde kullanlan ya bitkileri ve ya l tohum ihtiyac giderek artmaktadr. Ya l tohum ekiminde kullanlan arazi yaklak 1,5 milyon hektar olup, toplam tarmsal alann %7 sini oluturmaktadr. Buna karn yaklak 900 bin ton civarnda ham ya, 1,4 milyon ton da ya l tohum ithalat yaplmaktadr. Bu yüzden ülke ihtiyacnn karlanabilmesi için 1 milyon hektarlk alann ya bitkileri üretimine açlmas gerekmektedir. Dünyada ya bitkileri üretimi de hzla artmtr. Bu art döneminde soyada %15,9, ayçiçe inde %20,7, kolzada ise %19,3 olmutur. Türkiye de ya l tohum bitkilerinin üretimi, ürün alm garantisinin olmamas ve bu ürünlerin üretici açsndan getirisinin düük olmas yüzünden artmamtr (Aknerdem, 2007). Türkiye deki ya l tohum üretim miktarlar ve ekim alan Tablo 7 de görülmektedir. :klim koullar ve toprak yaps itibariyle ya l tohum bitkileri üretimi için çok uygun bir ülke konumunda olmasna karn, Türkiye de tüketimi karlayabilecek ölçüde yerli üretim gerçekletirilememektedir sezonunda, bitkisel ya üretiminin yaklak %30 u yerli üretimle sa lanabilmitir. Dolaysyla ihtiyaç duyulan baz ya l tohumlar büyük ölçüde ithal edilmitir. Bu ürünlerin ithalat Tablo-8 de yer almaktadr. Tablodaki verilerden, ithalat içerisinde en büyük payn srasyla soya, ayçiçe i ve pamuk çi idinin oldu u görülmektedir. 5 Alternatif Enerji ve Biyodizel Üreticileri Birlii

13 2. Ulusal ktisat Kongresi / ubat 2008 / DEÜ BF ktisat Bölümü / zmir -Türkiye 13 Tablo 7: Türkiye de Baz3 Ya9l3 Tohum Üretim Miktarlar3 ve Ekim Alanlar3 Üretim Miktar (bin ton) Pamuk Ayçiçe i Soya Kanola 1,5 6,5 4,5 1,2 12,6 Ekim Alan3 (bin ha) Pamuk Ayçiçe i Soya 25,5 27,0 14,0 8,6 8,6 Kanola 0,55 2,8 1,7 0,7 0,7 Kaynak: Tarm Bakanl (2007b), Ya l Tohumlu Bitkiler Destekleme Primleri, Tablo 8: Türkiye de Ya9l3 Tohum thalat3 (bin ton) Üretim Miktar (bin ton) Ayçiçe i Soya F Pamuk Ç Kolya Toplam Kaynak: Takaya, Tunalo lu ve Odaba, Ya l Tohumlar ve Bitkisel Ya lar Durum Tahmin 2005/2006, Tarmsal Aratrma Enstitüsü, Eylül 2005, s Türkiye'deki Tar3msal Destekler Biyobenzin ve biyoetanol üretimi için gerekli olan ya l tohum bitkileri üretiminin yaygnlatrlmas amacyla Türkiye de Tarmsal Reform ve Uygulama Projesi (AR:P) gelitirilmitir. Bu projede, do rudan gelir deste i, alternatif ürün projesi, tarm sat kooperatiflerinin yeniden yaplandrlmas, proje destek ve tantm hizmetleri verilmesi yer almaktadr. Bu reform programnn amac ise ksaca mevcut destekleme politikalarn ortadan kaldrarak do rudan gelir deste ine geçmek, alternatif ürün projesi ile arz fazlas olan tütün ve fndk üreticilerinin faaliyet alanlarnn, arz aç olan ürünlere kaydrlmasn sa lamaktr. AR:P projesi kapsamnda ya l tohum üreticilerine yönelik destekler aa da sralanmtr. 1. Do rudan gelir deste i kapsamnda çiftçi kayt sistemine kaytl ya l tohum üreticilerine ödenen gelir deste i Tablo-9 da görülmektedir. Tablo 9: Do9rudan Gelir Deste9i Yllar Arazi Büyüklü ü Yaplan Ödeme (YTL) 2000 :lk yl pilot uygulama yaplmtr dekar 10, =1-200 dekar 13, m ,0 dekar m ,0 dekar 2005 >1-500 dekar 10, >1-500 dekar 10,0 2. Ya l tohumlu bitkilerden kütlü pamuk, ya lk ayçiçe i, soya fasulyesi, dane msr, kanola, aspir ve zeytinya na yönelik destekleme primi uygulanmaktadr. Prim uygulamas, fark deste i biçiminde olup, öncelikle arz aç olan ürünleri kapsamaktadr. Ayrca desteklenecek ürünler ve ödeme miktarlar her yl belirlenmekte, üretim

14 14 2. Ulusal ktisat Kongresi / ubat 2008 / DEÜ BF ktisat Bölümü / zmir -Türkiye maliyetleri ile iç ve d fiyatlar dikkate alnarak prim ödenmektedir. Pamuk ve soyada sertifikal tohumluk kullanan üreticilere %20 ek destek verilmektedir. Çiftçi kayt sistemine kaytl ya l tohum üreticilerine 1999 ylndan itibaren ödenen prim miktarlar Tablo-10 da verilmitir. Pamu a yönelik desteleme primi uygulamasna 1993 ylnda balanm, kg bana TL prim verilmitir ylnda ise pamu a verilen prim 10 cent/kg olmutur. Tablo 10: Destekleme Primleri Ürün 1999(1) Cent/Kg 2000(1) Cent/Kg 2001(1) Cent/Kg TL/Kg 2002(1) Cent/Kg TL/Kg 5, , , , (1) Cent/Kg TL/Kg 6, , , (1) Cent/Kg TL/Kg 13, (2) Ykr/Kg 2006 (2) Ykr/Kg Pamuk , * 34,8 Ayçiçe i 5 6 4,7 9, ,5 20 Soya F , * 26,4 Kanola - 8 4,3 9, Dane ,7 Msr ,7 Aspir * Sertifikal Kaynak: (1)Takaya, Tunalo lu ve Odaba, Ya l Tohumlar ve Bitkisel Ya lar Durum Tahmin 2005/2006, Tarmsal Aratrma Enstitüsü, Eylül 2005, s.22. (2)Tarm Bakanl (2007b), Ya l Tohumlu Bitkiler Destekleme Primleri, Destekleme primi yan sra bu bitkilerin üretimine mazot, gübre, sertifikal tohum ve toprak analizi destekleri de verilmeye balanmtr. Bu destekler Tablo-11 de yer almaktadr ylndan itibaren mazot deste i verilmeye balanan pamuk, ayçiçe i, soya ve kanolaya 2005 ylnda gübre deste i de sa lanmtr ylnda ise pamuk, ayçiçe i ve soyaya toprak analizi deste i, kanolaya ise hem toprak analizi, hem de sertifikal tohum deste i verilmitir. Tablo 11: Mazot, Gübre, Sertifikal3 Tohum ve Toprak Analizi Deste9i (YTL/ton) Ürün Destekler Gübre Deste i - - 7,3 - Pamuk Mazot Deste i 5,6 5,1 11,0 - Sertifikal Tohum Toprak Analizi ,4 Gübre Deste i ,4 - Ayçiçe i Mazot Deste i 13,3 11,9 26,1 - Sertifikal Tohum Toprak Analizi ,5 Gübre Deste i - - 8,9 - Soya Mazot Deste i 6,2 5,5 13,4 - Sertifikal Tohum Toprak Analizi ,8 Gübre Deste i ,5 - Kanola Mazot Deste i 8,4 7,4 26,3 - Sertifikal Tohum ,1 Toprak Analizi ,7 Kaynak: Tarm Bakanl (2007b), Ya l Tohumlu Bitkiler Destekleme Primleri, Ancak 2007 ylndan itibaren prim sisteminde köklü bir de iikli e gidilmektedir. Tarm ve Köyileri Bakanl, kütlü pamuk, ya lk ayçiçe i, soya fasulyesi, dane msr, kanola, aspir ve zeytinya na kilo bana verilen destekleme priminin, ekim alan üzerinden dekar bana ödenmesine yönelik çalmalar sürdürmektedir. Bu de iikli in

15 2. Ulusal ktisat Kongresi / ubat 2008 / DEÜ BF ktisat Bölümü / zmir -Türkiye 15 gerekçesi olarak da, Dünya Ticaret Örgütü kurallarna ve AB Ortak Piyasa Düzeni ne uyum sa lamak gösterilmektedir. Tarm ve Köyileri Bakanl tarafndan hazrlanan Ya l Tohumlu Bitkiler Destekleme Primleri balkl sunumda yeni prim sisteminde önerilen prim miktar ve yaplacak ödemeler Tablo-12 de görülmektedir. Tablo 12: Yeni Prim Sistemi Pamuk Ayçiçe i Soya Kanola Dane Zeytin Aspir Msr Ya 2006 yl prim mik(ykr/kg) 29,0 20,0 22,0 22,0 6,7 22,0 11,0 Ortalama Verim Kg/da yl prim mik(ytl/da) 120,0 48,0 66,0 50,0 53,0 33,0 20,0 Temel Prim (YTL) Sertifikal Tohum (%20) Makineli Hasat (%5) Birlik, Koop. Üyelik (%10) Sözlemeli üretim (%5) Borsa tescili (%10) yl önerilen prim miktar (YTL/da) yl tahmini ödeme alan (bin ha) , , yl tahmini ödenecek prim miktar (Bin YTL) Kg bana prim mik(ykr) , Toplam Prim Tutar3: YTL Kaynak: Tarm Bakanl (2007b), Ya l Tohumlu Bitkiler Destekleme Primleri, Bu çalmalardan da görülmektedir ki, ya l tohum üreticilerine verilecek prim miktarlarnn büyük ölçüde düürülmesi hedeflenmektedir. SONUÇ Enerji talebinin büyük bir bölümünü ithalatla karlayan Türkiye de, sürdürülebilir enerjinin sa lanmas için yenilenebilir enerji kaynaklarndan biri olan biyoyaktlar önemli ve büyük bir potansiyel oluturmaktadr. Bu nedenle biyoyaktlar ve temel hammaddesini oluturan enerji tarm stratejik alan kabul edilmeli, ulusal hedef ve programlar belirlenmelidir. Bu alandaki çalmalarn egüdümünü yapmak üzere ilgili bakanlklar, resmi ve bilimsel kurulular ve sektör temsilcilerinden oluan Biyoyakt Kurulu oluturulmaldr. Petrol ürünleri ile ayn kapsamda yer alan biyoyaktlarn hammaddesine uygulanan gümrük vergileri yüzünden haksz rekabet olumaktadr. Bu durum biyoyakt ithalatn tevik ederek yerli üretimi engellemektedir. Dolaysyla biyoyakta yönelik d ticaret politikalarnda ülke potansiyelini de erlendiren ve Türkiye nin ihracatç bir ülke konumuna gelmesini sa layacak düzenlemeler yaplmaldr. Biyoyakta yönelik mevzuattaki farkl birimlerin yönetmelik, tebli, karar ve uygulamalar birbirleriyle uyumlu hâle getirilmelidir. Yerli tarm ürünleri kullanlarak üretilen biyoyaktlardan alnan ÖTV kaldrlmaldr. Tarmdaki akaryakt deste i enerji tarmn gelitirecek bir biçimde biyoyaktlar üzerinden yaplmaldr. ABD de ve di er ülkelerde uyguland gibi, Türkiye de de biyoyaktlar tarmda renklendirilerek ÖTV siz kullandrlmaldr. Küresel snmayla mücadele kapsamnda dünya ve AB nin 2007 uygulamalar ve Türkiye deki Kurulu kapasiteler dikkate alnarak %2 olan biyoyakt harmanlanma orannn %5 e çkarlmas ve bu orann zorunlu hâle getirilmesi gerekmektedir.

16 16 2. Ulusal ktisat Kongresi / ubat 2008 / DEÜ BF ktisat Bölümü / zmir -Türkiye Biyoyakt üretiminde kullanlan ya l bitkisel tohumlara uygulanacak yeni prim sisteminin de üreticiyi koruyarak, üretimi artracak biçimde oluturulmas gerekmektedir. Kaynakça Afacan, Tamer (2007), Enerji Güvenli i, Enerji Tarm, Küresel Isnma Açsndan Biyoyaktlar Biyodizel, Biyogaz, Biyoetanol, 4. Yeni ve Yenilenebilir Enerji Kaynaklar3 Sempozyumu, TMMOB Makine Mühendisleri Odas, Kayseri Qubesi, Kasm 2007, Kayseri, ss Aknerdem, Fikret (2007), Enerji Tarm; Enerji Bitkileri Potansiyelimiz Enerji Güvenli9i, Enerji Tar3m3, Küresel Is3nma Aç3s3ndan Biyoyak3tlar Uluslararas3 Sempozyumu, 6 Nisan 2007, Eriim Tarihi: ; ALTERNATURK (2007), Türkiye Biyoyak3t Raporu, Eriim Tarihi: ; Ar, Figen (2006), Qeker sanayi ve Biyoetanol Üretimi, Uluslararas3 Yak3t Sempozyumu, , Ankara, Tarihi: ; Ar, Figen (2007a), Biyoyaktlar, ç Anadolu Enerji Forumu, 14 Nisan 2007, Aksaray, Eriim Tarihi: ; Ar, Figen (2007b), Sv Biyoyaktlar: Dünyadaki Uygulamalar-Türkiye deki Mevcut Durum, 4. Yeni ve Yenilenebilir Enerji Kaynaklar3 Sempozyumu, TMMOB Makine Mühendisleri Odas, Kayseri Qubesi, Kasm 2007, Kayseri, ss Biodiesel America (2007), What is Biodiesel?, Biodiesel America, Eriim Tarihi: ; BioMat (2007), NTB Liquid Biofuels Network - The European Network for removing nontechnical barriers to the development of liquid biofuels, BioMat, Eriim Tarihi: ; Brook and Gauray Bhagat (2004), Hope in jatropha, India Gives Biofuels a Chance to Grow, Ecoworld, Eriim Tarihi: ; EBB, Annual biodiesel production statistics European Biodiesel Board, 535/COM/ , Eriim Tarihi: ; %20Final.pdf E:E: (2007), Biyodizel, Elektrik 0leri Etüt daresi Genel Müdürlü9ü, Eriim Tarihi: ; BP (2007), Setan nedir ve neden önemlidir?, British Petroleum, Eriim Tarihi: ; EPDK (2007), Teknik Düzenlemeler, Enerji Piyasas Düzenleme Kurulu, Eriim Tarihi: ; me.htm Ethanolindia (2007), Bio-diesel in India, Ethanolindia, Eriim Tarihi: ;

17 2. Ulusal ktisat Kongresi / ubat 2008 / DEÜ BF ktisat Bölümü / zmir -Türkiye 17 EUBIA (2007), Bioethanol, Bioethanol in the world, European Biomass Industry Association, Eriim Tarihi: ; European Commision (2007), Biofuels Progress Report, Report on the progress made in the use of biofuels and other renewable fuels in the Member States of the European Union, Communication from the Commission to the Council and the European Parliament, Brussels, , COM(2006) 845 final, Eriim Tarihi: ; European Commission (2006), An EU Strategy for Biofuels, Brussels, , COM(2006) 34 final, Eriim Tarihi: ; INAI BUMI (2007), Biodiesel, INAI BUMI, Bio-fuel renewable energy, Eriim Tarihi: ; Ingles (2007), Biodiesel The New Fuel From Brazil Natonal Biodesel Production & Use Program, Johndeere, Guidelines of Biodiesel Fuels Used in Diesel Engine, , eriim Tarihi: ; Kavruk, H.R. ve Ali Atalay (2007), Enerji Tarmna Geçi Sürecinde Biyoyaktlara Bak ve Bakanl mz Politikalar, 4. Yeni ve Yenilenebilir Enerji Kaynaklar3 Sempozyumu, TMMOB Makine Mühendisleri Odas, Kayseri Qubesi, Kasm 2007, Kayseri, ss Öz, Sebahattin (2006), Enerji Açsndan Biyodizel, Uluslararas Yakt Sempozyumu, , Ankara, Eriim Tarihi: ; Reidy, S. (2007), Country Focus: China, World Grain s Biofuels Business, Eriim Tarihi: ; Reinhardt, Guido (2007), Biodiesel in Germany: History and Perspectives, ifue-institute for Energy and Environmental Research Heidelberg, Germany, National Workshop on Business Opportunities for Biodiesel, Warsaw, Poland, 25 September 2007, Eriim Tarihi: ; el%20germany%20perspectives.pdf Resmi Gazete, 5015 say3l3 Petrol Piyasas3 Kanunu, tarih ve sayl. Resmi Gazete, Petrol Piyasas3 Lisans Yönetmeli9i, tarih ve sayl. Resmi Gazete, 5479 say3l3 Gelir Vergisi Kanunu, Amme Alacaklar3n3n Tahsil Usulü Hakk3nda Kanun, Özel Tüketim Vergisi Kanunu Ve Vergi Usul Kanununda De9i0iklik Yap3lmas3 Hakk3nda Kanun, tarih ve sayl. Resmi Gazete, 4760 say3l3 Özel Tüketim Vergisi Kanunu Ekli 1 Say3l3 Liste, tarihinde Sayl. Resmi Gazete, 5574 say3l3 Türk Petrol Kanunu, tarih ve sayl. Resmi Gazete, 5576 say3l3 Petrol Piyasas3 Kanununda De9i0iklik Yap3lmas3na Dair Kanun, tarih ve sayl. Süzer, Sami (2006), Kanola Tarm ve Türkiye' de Üretim Olanaklar, Tar3m Merkezi, Eriim Tarihi: ;

18 18 2. Ulusal ktisat Kongresi / ubat 2008 / DEÜ BF ktisat Bölümü / zmir -Türkiye Tarm Bakanl (2007a), Türkiye Biyoyak3t (Biyodizel-Biyoetanol) Raporu, Eriim Tarihi: ; Tarm Bakanl (2007b), Ya9l3 Tohumlu Bitkiler Destekleme Primleri, Eriim Tarihi: ; 1,T.C TARIM ve KÖY:QLER: BAKANLIbI. Takaya, B., R. Tunalo lu ve S. Odaba (2005), Ya l Tohumlar ve Bitkisel Ya lar Durum Tahmin 2005/2006, Tar3msal Ara0t3rma Enstitüsü, Eylül 2005, Eriim Tarihi: ; UK Trade and Investment (2007), Gelien enerji: BK de biyoyaktlar yaygnlayor, Grow your international business in the UK, , Eriim Tarihi: ; Vogelbucsh (2007), Bioethanol - a source of renewable energy, Vogelburcsh, Eriim Tarihi: ; World Energy Council (2007), Survey of Energy Resources 2007, Eriim Tarihi: ; asp Yokayo biofuels (2007), A History of the Diesel Engine, Yokayo biofuels, Eriim Tarihi: ;