İSTANBUL TİCARET ODASI. KOBi'lER ICiN. CiN HALK CUMH'UR~Y 1 , REHBERI. Erkan DANİŞ. Doğan Selçuk ÖZTÜRK

Transkript

1

2 İSTANBUL TİCARET ODASI KOBi'lER ICiN CiN HALK CUMH'UR~Y 1, REHBERI Erkan DANİŞ Doğan Selçuk ÖZTÜRK YAYIN NO: 2010~ 74 İstanbul, 2010

3 Copyright İTO Tüm haklar saklıdır. Bu yayının hiç bir bölümü, yazarın ve İTO'nun önceden yazılı izni olmaksızın mekanik olarak, fotokopi yoluyla veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz. Eserin bazı bölümleri veya paragrafları, sadece araştırma veya özel çalışmalar amacıyla, yazarın adı ve İTO belirtilmek suretiyle kullanılabilir. ISBN (Basılı) ISBN (Elektronik) İTO ÇAGRI MERKEZi Tel: (212) 444 O 486 İTO yayınları için ayrıntılı bilgi Bilgi ve Doküman Yönetimi Şubesi Dokümantasyon Servisi'nden alınabilir. Tel : (212) Faks : (212) , E-posta : ito.yayin@ito.org.tr İnternet : Odamız yayıniarına tam metin ve ücretsiz olarak internetten ulaşabilirsiniz. YAYINA HAZlRLlK, BASKI, CİLT İnter Basım, Yayın, Ambalaj San. ve Tic. Ltd. Şti. İOSB, Eskoop Sanayi Sitesi Bl Blok No:63 Başakşehir/İstanbul Tel: (212) Faks: (212)

4 KOBi'LER icin CiN HALK CUMH'URiYETi, REHBERi

5 Erkan DANiŞ 10 Ocak 1979 tarihinde İstanbul'da doğdu yılında Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nden mezun oldu. Mezuniyeti sonrasında Almanya'da Kassel Üniversitesi'nde bir dönemlik Politika ve Sosyoloji Yüksek Lisans eğitiminin ardından 2005 yılında Bonn Üniversitesi'nde Karşılaştırmalı Hukuk Yüksek Lisansını tamamladı. Halen Bonn Üniversitesi'ne bağlı Ekonomi ve Ticaret Hukuku Enstitüsü'nde doktora çalışmalanna devam etmektedir yılları arasında Almanya'nın önde gelen hukuk bürolarında danışman avukat olarak çalışmıştır. Fikri Mülkiyet Hukuku, Rekabet Hukuku ve Ticaret Hukuku alanlarında çeşitli yayınları bulunan Erkan Daniş, 2006 yılından itibaren İstanbul Ticaret Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nde Ticaret Hukuku Ana Bilim Dalı araştırma görevlisi olarak çalışmaktadır. İstanbul Barosu Fikri Mülkiyet Komisyonu Yürütme Kurulu ve İTO Fikri Mülkiyet Alt Komisyon üyeliği bulunan Erkan Daniş aynı zamanda Ekonomistler Platformu Yönetim Kurulu üyesidir. Evli olan Erkan Daniş, İngilizce ve Almanca bilmektedir. Doğan Selçuk ÖZTÜRK 22 Ocak 1980 tarihinde İstanbul'da doğdu. İstanbul Erkek Lisesi'ndeki eğitimini 1998 yılında tamamladı yılında Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İngilizce İşletme Bölümü'nden mezun oldu. Halen lisansüstü çalışmalarını sürdürmektedir. Makro ekonomi ve işletme finansı konusunda uzman olan Doğan Selçuk Öztürk, 2002 yılından bu yana İstanbul Ticaret Üniversitesi'nde araştırma görevlisi olarak çalışmaktadır. Sosyal Bilimler Enstitüsü ve Meslek Yüksekokulu'ndaki görevlerinin ardından Ticari Bilimler Fakültesi'nde görev almaya devam etmektedir. KOBİ'lerde Finansman ile ilgili bir kitabının yanı sıra, 2 çeviri eseri bulunmaktadır. Ekonomi ile ilgili çok sayıda kitabın editörlüğünü yapmıştır. Evli olan Doğan Selçuk Öztürk, Almanca ve İngilizce bilmektedir.

6 IÇiNDEKilER Sunuşooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooo.. o.oooooooooo.ooooooo.. o.ooo.. o9 Önsöz oooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooo o oooooooooooo ooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooo.ll 1. Bölörn Çin Halk Cumhuriyeti Hakkinda Genel Bilgiler o o o o. o o o o o. o. o Coğrafi Yapı oooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooo l Arazi Şekilleri ve Topografya. o o.. o o. o o.. o. o. o o o... o.. o o.. o... o. o Karasulan ve Adalan o o o İdari Yapı.ooooooooooooooooooooooooooooo... o.. o ooo.. o.ooooooooooooooooooooooooooooooooo ooooo o o l Milli Bayrak ve Milli Amblem oooooooo... oo.. ooooooooooooooooooooooooooo o oo ol İdari Yapılanma o o o o o o o o o o o o o o o. o o. o. o. o o. o. o o.. o.. o. o... o.. o.. o.. o. o... o o Doğal Kaynaklar oooooooo o o oooooooo o ooooooooooooooooooo oooooo o ooo... oo... oooo.. o Toprak... o... ooo... o.oooo o o o o o oo... o... o.o o oooooo... oo Yer Altı Kaynakları oooooo oo oooo oo o o... oo.. ooooooooooooooo oooooo ooo Rüzgar, Su ve Güneş Enerji Kaynaklan Nüfus o o o o o o oo o oooo oo o o oooooooooooooo o o o o ooooo o o o o o Bölüm Çin Halk Cumhuriyeti Ekonomisi... ooooooo... ooo oo Ekonomik Geçmişi. o... o... o. o... o o... o o... o o... o. o o. o.. o. o... o.. o o 00 o Ekonomik Reformlarooo ooooo o ooo ooooooooooooooooooooooooooooo o oooooooooooooooo o oo Reform Aşamalan o Komünist Parti Dönemi.. oo... oo... oo... oo... oooooo... oo İlk Beş Yıllık Plan Dönemi.... oooooooooooooooooo... oo.. oo... ooo İkinci Beş Yıllık Plan Dönemioo... oo.oo.. o... o... oo.. oooo... o Kültürel Devrim Ve Sonrası..... ooooo... oo.. oo... oo... o Reformların Faydalan Günümüzde Çin Ekonomisi oooooooooooooooo... oo.. oooooo... oo... oo.oo Sektörel Yapı ooo ooooooooo... o.. oo oo o o... oo... o Tarım... o... o.. ooo o oooo... oo... oo ooooooo o o.. oo... oo... o.oo.. o Sanayi.o.o o oo... ooooooooooooooooooooooooooo ooooo... o... o... oo.. ooooo oo o oo Hizmet Sektörü... ooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooo... oo İthalat-İhracat... o.oooooooooooooooooooo... ooooooooooooooooooooooo ooooooooooooooooooooooo.. o Yabancı Sermaye ooooo oooo.. o.oooooooo... o... ooo... oo.ooo o o oooooo o... oo... oooo Yatırım Politikasıooooooo... oooooooooooooo... o.. o.. o.ooo o oooooooooo oo ooooooooooooo Bankacılık Sistemi o oo o o ooo... o... oooo... oo ooo oo oooooo... o... oo55

7 2.6. Hanehalkı Geliri ve Tüketimi Bölüm Kobiler İçin Çin Halk Cumhuriyeti Hukuku Rehberi Genel Tavsiyeler Hukuki ve Ticari Danışmanlık Alın Piyasa Araştırması Yapın İrtibat Bürosu Kurun Etkin ve Geçerli Bir Sözleşme Hazırlayın ı. Sözleşmenin Genel Hükümleri Sözleşmenin Yetkili Kişilerce İmzalanması Uyuşmazlık Durumunda Uygulanacak Hukukun Belirlenmesi ı.4.4. Sözleşmenin Dili Şirketler Hukuku Sermaye Katılıruh Ortak Girişimler ı 2.ı.ı. Hukuki Niteliği Kuruluş İşlemleri Sermaye Faaliyet Alanları İşbirliğine Yönelik Ortak Girişimler Hukuki Niteliği Kuruluş İşlemleri Sermaye Faaliyet Alanlan Tümüyle Yabancı Sermayeli İşletmeler Hukuki Niteliği Kuruluş İşlemleri Sermaye Faaliyet Alanlan Ortak Hükümler Kambiyo İşlemleri Finansal Sistem Temsilcilikler Hukuki Niteliği Sınırlı Faaliyet İzni Temsilcilik Ofisinin Yapabileceği işler... 72

8 Kayıt Vergi Bayilik ve Dış Ticaret İşlemleri Genel Olarak Franchising Muameleleri Dış Ticaret Birleşmeler ve Devralmalar Esas Sermayenin Devri Şirket Varlıklannın İktisapları Devletin Sermaye İktisaplan Birleşmeler Fikri Mülkiyet Hukuku Genel Olarak Patent Hukuku Genel Olarak Patent Tescil İşlemleri Patent Olarak Tescil Edilebilecekler Buluşlar Ve Faydalı Modeller İçin Tescil Kriterleri Yenilik Yaratıcılık Pratilc Uygulanabilirlik Tasanınlar İçin Tescil Kriterleri Patent Halekı Alınamayan Buluşlar Koruma Süresi Zorunlu Lisans Patent Hakkı ihlaline Yönelik Yaptırımlar Marka Hukuku Genel Olarak Marka Tescil İşlemleri Marka Olarak Tescil Edilebilecek işaretler Koruma Süresi Markanın Devri ve Lisans Marka Hakkı ihlaline Yönelik Yaptınınlar Telif Hakkı

9 5.5. Bilgisayar Yazılımlan Alan Adları Ticari Sırlar Vergilendirme Vergiler Kurumlar Vergisi İşletme Vergisi Katma Değer Vergisi Damga Vergisi Tüketim Vergisi Gelir Vergisi Diğer Vergiler Vergi Fiyatıandırma Kurallan Vergi Anlaşmaları İş Hukuku İş Sözleşmeleri İşçi Sendikalan ve Toplu Sözleşmeler... ı İş Sözleşmesinin Sona Ermesi ve istifa Sosyal Sigorta ve Konut..... l Temsilcilikler... ı O Vize ve Oturum İzni Ticari Uyuşmazliklarin Çözümünde Tahkim Genel Hükümler Tahkim Usulü Tahkimin Avantajlan Tahkim Kurullan... l06 Sonuç... l09 Kaynakça... lll

10 SUNUŞ Yoğun nüfusu ve doğal kaynaklan bakımından zengin olan Çin Halk Cumhuriyeti, dünya ekonomisinde büyük önem arz etmektedir. Kalkınma politikalan gibi ekonomik altyapı değişiklilderi ile büyük atılımlar yaparak dünya ekonomisinde en üst sıralarda yer almayı başaran Çin Halk Cumhuriyeti, dünyanın en büyük ekonomik güçlerinden biri haline gelmeye başlamıştır. Tarihi boyunca kültürel ve ekonomik açıdan inişli çıkışlı süreçlerden geçen Çin Halk Cumhuriyeti, yapmış olduğu reformlar ve sürekli değişim çabalarıyla geliştirdiği kalkınma ve dışa açılma politikalan neticesinde refah düzeyinin yükselmesi gibi olumlu sonuçlar elde etmiş, ucuz işgücü potansiyeli ve yatırım fırsatlan ile dış pazarını arttırarak ekonomik büyüme hedefine ulaşmıştır. Süreidi politika geliştirme anlayışıyla gücünü arttırmaya devam eden Çin Halk Cumhuriyeti, küresel ekonominin vazgeçilmezi olma yolunda iledemektedir. Büyük bir hızla gelişen, sanayisi ile birlikte pekçok sektörde önemli gelişmeler kaydeden, işletmeleri ticari anlamda cezbetmeye devam eden ve ticari bağlantılannın oluşturulması hususunda tercih edilen bir ülke olan Çin Halk Cumhuriyeti, ekonomideki istikrarını sürdürmeye devam etmektedir. Her ne kadar Türkiye ile ticari işbirlikleri olumlu yönde iledese de, küçük ve orta ölçekli işletmeler, finansal ve idari eksiklikler başta olmak üzere, bilgi eksikliği ve tecrübesizlik gibi etkenler nedeniyle Çin Halk Cumhuriyeti ile ticari anlaşmazlıklada karşı karşıya kalabilmektedir. İşletmeler, pazar araştırması yaparken hedef ülkenin ticari işlemlerinin ve prosedürlerinin hukuki boyutuyla anlaşılabilmesi adına her zaman güvenilir bilgiler içeren kaynaklara ihtiyaç duymaktadır. Bu itibada, yeni pazarlara açılmak için Çin Halk Cumhuriyeti ile ticari faaliyetlerde bulunan firmalara yardımcı olması amacıyla hazırlanan "K OBİ'ler için Çin Halk Cumhuriyeti Rehberi" adlı yayınımızın tüm üyelere, ilgili kişi ve kuruluşlara faydalı olmasını diler, çalışmayı Odamız adına gerçekleştiren Erkan Daniş'e ve Doğan Selçuk Öztürk'e teşekkürlerimi sunanm. Dr. Cengiz ERSUN Genel Sekreter

11

12 ÖN SÖZ Uzun yıllar kapalı ekonomi modeli uygulayan Çin, 1980'lerin başlan itibanyla, kolektif tarım uygulamalarına son vermiş ve özel teşebbüse yeniden izin vermiştir. Günümüzde Çin dünyanın en büyük ihracatçılarından olma özelliğine sahip bir ülke olmakla birlikte, rekor düzeylerde dış yatırım çekmektedir. Dünya Ticaret Örgütü'ne katılma hakkı kazanmasıyla birlikte, dış pazarlara daha kolay erişim hakkı kazanmış, bununla birlikte dış rekabete de açık hale gelmiştir. Bireyler ve kurumlar üzerindeki sıkı denetime rağmen, Çin yönetimi bu rekabete dayanabilmek için özel sektör yatırımlannın arttınlmasını desteklemektedir yılının Aralık ayında, Dünya Ticaret Örgütü'yle 15 yıldır sürdürülen üyelik müzakerelerinin tamamlamasından sonra, hükümet, başta ticaret rejimi olmak üzere ekonomide çeşitli yapısal değişikliklere gideceği ve uluslararası ticaret kurallarına uyumlu hareket edeceğinin sözünü vermiştir. Hemen ertesinde yıllardır sinyalleri verilen yüksek büyüme hızı gelmiş, ticaret hacimlerinde rekorlar kırılmış, uluslararası doğrudan yatırımlarm en cazip çekim merkezi haline gelmiştir. Satın alma gücü paritesine göre hesaplandığmda dünyanın en büyük ikinci ekonomisi olan Çin Halk Cumhuriyeti'nin normal şartlar altmda 20 sene içerisinde bu sıralamada birinci sıraya yükselmesi öngörülmektedir. İşte bu nedenlerle, KOBİ'ler için Çin Halk Cumhuriyeti Rehberi adını taşıyan bu çalışma, son 10 yıldır istikrarlı bir şekilde sürdürdüğü% lo'a ulaşan kalkınma hızıyla, 'yüzyılımızın yeni küresel gücü' olarak anılmaya başlayan Çin'le ilgili KOBİ'lerimizin bilinç düzeyini arttırmak amacıyla hazırlanmıştır. Çin ile ilgili genel bilgilerin yanı sıra, tarihsel ekonomik süreci ve geldiği nokta analiz edilmiş ve KOBİ'ler için kapsamlı bir hukuk rehberi sunulmuştur. Bu rehberin Çin'le ticari ilişkileri olan, ilişkilerini geliştirmek isteyen veya yeni bağlantılar kurmak isteyen KOBİ'lerimiz için faydalı olmasını umuyoruz. Erkan DANİŞ Doğan Selçuk ÖZTÜRK

13

14 1. Bölüm: Çin Halk (umhuriyeti Hokkmda Genel Bilgiler 1. Coğrafi Yı:ıpı Çin Halk Cumhuriyeti, kısa adıyla Çin, Asya kıtasının doğusunda ve Pasifik Okyanusu'nun batı kıyısında bulunmaktadır. Çin, yaklaşık 9.6 milyon kilometrekarelik yüzölçümüyle Asya'nın en büyük ülkesi; dünyanın ise Rusya ve Kanada'dan somaki üçüncü büyük ülkesidir. Çin toprakları, kuzeyde Mohe Nehri'nin kuzeyindeki Heilongjiang Nehri'nin orta noktasından (53 derece 30 dakika kuzey enlem), güneyde Nansha Takımadalan'mn en güney noktası olan Zengmuansha Kayalıklan'na uzanmaktadır. Bu iki nokta arasında yaklaşık 49 derecelik enlem farkı var. Kuzey-güney doğrultusundaki genişlilc, yaklaşık 5500 kilometredir. Çin sınırları, doğuda Heilingjiang Nehri ile Wusuli Nehri'nin kavuşma noktasından, batıda Pamir Yayiası'na uzanmaktadır. Bu iki nokta arasında da yaklaşık 60 derecelik boylam farkı söz konusudur ve Batı-Doğu doğrultusundaki genişlik, yaklaşık 5000 kilometredir. Çin'in kara sınırlannın uzunluğu yaklaşık kilometredir. Ülke, doğuda Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti, kuzeyde Moğolistan, kuzeydoğuda Rusya, kuzeybatıda Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan, batı ve güneybatıda Afganistan, Pakistan, Hindistan, Nepal ve Bhutan, güneyde de Myanmar, Laos ve Vietnam ile sınır komşusu, Doğu ve güneydoğuda ise Kore Cumhuriyeti, Japonya, Filipinler, Brunei, Malezya ve Endonezya ile deniz komşusudur Arozi Şekilleri ve Topogwfya Çin, çok geniş dağlık bölgelere sahip olan bir ülkedir. Dağlık bölgelerin yüzölçümü, tüm ülkenin yüzölçümünün üçte ikisini oluşturur, edilen dağlık bölgeler dağlar, Burada kast tepeler ve yaylalan kapsar. Ülkedeki arazilerin yüzde 33'ünü dağlar, yüzde 26'sım yaylalar, yüzde 19'unu, havzalar, yüzde 12'sini ovalar, yüzde lü'unu da tepeler oluşturmaktadır.

15 14 İSTANBUL TİCARET ODASI Milyonlarca yıl önce Qinghai-Tibet Yaylası yükselmiş ve yerküre tarihindeki bu önemli yerkabuğu hareketi Çin'in topografyasını oluşturmuştur. Çin topraklanna kuşbakışıyla bakıldığında, arazilerin merdiven gibi batıdan doğuya doğru inerek gittiği görülür. Hindistan tabakasının Avrasya tabakasıyla çarpışmasından etkilenen Qinghai-Tibet Yaylası yükselmiştir. Deniz seviyesinden yaklaşık 4000 metre yükseklikte olan yayla "dünyanın çatısı" olarak adlandırılır ve Çin'in arazi şekillerinin birinci hasarnağını oluşturur. Yayladaki, yüksekliği metre olan Himalaya Dağlan'nın ana tepesi-zhumulangma Tepesi (Everest) dünyanın en yüksek zirvesidir. İkinci basamak ise İç Moğolistan Yaylası, Huangtu Yaylası, Yunnan-Guizhou Yaylası, Tarım Havzası, Çungarya Havzası ve Sichuan Havzası'ndan oluşmaktadır. Bunların deniz seviyesinden yüksekliği ortalama olarak metredir. Üçüncü basamak, Büyük Xingan, Taihang, Wushan ve Xuefeng sıradağlan çevresinde çizilen bir hattan başlamakta ve doğuda Pasifik Okyanusu kıyısına doğru uzanmaktadır. Buramn deniz seviyesinden yüksekliği metre civarındadır. Kuzeyden güneye kadar uzanan bölgelerde Kuzeydoğu Ovası, Kuzey Çin Ovası ve Yangtze Orta-Aşağı Havzalan Ovası ve bu ovaların kenannda yer alan alçak dağlar ve tepeler bulunmaktadır. Doğuya doğru olan bölge Çin kıta sahanhğının sığ deniz bölgesi, yani dördüncü basamaktır. Buradaki deniz suyunun derinliği 200 metreden daha azdır Kı:mısulan ve Adeılan Çin kıtasının deniz kıyıları, kuzeyde Liaoning eyaletindeki Yalu Nehri'nin denize döküldüğü yerden, güneyde Guang Xi'de yer alan Beilun Nehri'nin denize döküldüğü yere kadar uzanmaktadır. Toplam uzunluk yaklaşık 18 bin kilometredir. Deniz kıyılannın topografyası yıl boyunca buz tutmayan, iyi limanlardan oluşur. Çin'in yakın denizleri arasında, Bohai Denizi, San Deniz, Doğu Çin Denizi, Güney Çin Denizi ve Taiwan'ın doğusundaki Pasifik Okyanusu deniz bölgesi olmak üzere beş büyük deniz bölgesi sayılabilir. Bunlardan Bohai, Çin'in iç denizidir. Taiwan'ın doğusundaki Pasifik Okyanusu

16 KOBİ'LER İÇİN ÇİN HALK CUMHURİYETİ REHBERİ 15 deniz bölgesi, kuzeyde Japonya'nın Ryu Kyu adalannın güneybatısındaki Xiandao adalarından güneyde Bashi Bağazı'na kadar uzanır. İç sular ve karasularından oluşan Çin'in deniz alanlarının yüzölçümü 380 bin kilometrekareyi aşmaktadır. Çin Halk Cumhuriyeti'nin karasularının temel hattından kara tarafındaki deniz kıyılanna uzanan deniz alanlan Çin'in iç sulandır. Çin'in karasularının genişliği, 12 deniz milidir. Karasulannın temel hattı, düz temel hat çizimiyle belirlenmiş ve sınırdaş olan her temel noktayla arasındaki düz hatla oluşturulmuştur. Çin'in deniz alanlarında, toplam yüzölçümleri 80 bin kilometrekareyi bulan 5000'den fazla ada bulunuyor. Adaların kıyılarının toplam uzunluğu 14 bin kilometredir. Bunlar arasında en büyük ada Taiwan olup yüzölçümü 36 bin kilometrekaredir. Bunu izleyen Hainan adasının yüzölçümü 34 bin kilometrekaredir. Taiwan adasının kuzeydoğu açıklarında bulunan Diaoyu ve Chiwei, Çin'in en doğusundaki adalardır. Güney Çin Denizi'ne dağılan ada, kayalık ve kumsalların genel adı "Güney Çin Denizi'ndeki adalar"dır. Çin'in en güney ucunda bulunan adalar bulunduğu mevkilere göre Dongsha Takımadaları, Xisha Takımadaları Zhongsha Takımadaları ve N an s ha Takımadaları olarak adlandırılır lar. 2. idari Yapı 2.1. Milli Bayrak ve Milli Amblem Çin Halk Cumhuriyeti'nin Milli Bayrağı, sol üst köşesinde beş yıldız bulunan kızıl bayraktır. Bayrağın eni ve boyu üçte iki oranındadır. Bayrağın kızıl rengi, devrimi simgelemektedir. Bayraktaki beş yıldız sarı renktedir. Dört küçük yıldızın her bir ucu büyük yıldızın merkezine yönelir. Bu, Çin Komünist Partisi'nin önderliğindeki devrimci halkın büyük birlik ve beraberliğini simgeler.

17 16 İSTANBUL TİCARET ODASI Çin Halk Cumhuriyeti'nin Milli Amblemi, milli bayrak, Tiananmen Meydanı, dişli çark ile buğday ve çeltik başaklarından oluşur. Amblem, Çin halkının "4 Mayıs Hareketi"nden beri yeni demokratik devrim mücadelesini ve işçi sınıfının önderliğinde, temeli işçiköylü ittifakı olan demokratik halk diktatörlüğü altındaki yeni Çin'in doğuşunu simgeler idari Yapılanma Çin Halk Cumhuriyeti Anayasası'na göre Çin'deki idari yapı esas olarak şöyle düzenlenmiştir: 1. Tüm ülke eyaletlere, özerk bölgelere ve doğrudan doğruya merkeze bağlı şehirlere, 2. Eyaletler ve özerk bölgeler, özerk illere, ilçelere, özerk ilçelere ve şehirlere, 3. İlçeler, özerk ilçeler ve şehirlere, nahiyelere, azınlık etnik grupların toplu halde yaşadıkları nahiyelere ve kasabalara ayrılmıştır. Özerk bölgeler, özerk iller ve özerk ilçeler, azınlık etnik grupların özerklik uyguladıkları mahallelerdir. Devlet gerekli gördüğü zaman özel idari bölgeler kura bilir. Şu anda Çin'de merkeze doğrudan bağlı 4 şehir, 23 eyalet, 5 özerk bölge ve 2 özel bölge olmak üzere eyalet düzeyinde 34 idari bölge bulunmaktadır. Çin' de merkeze bağlı 4 şehir şunlardır: Beijing: Çin Halk Cumhuriyeti'nin başkenti Beijing'dir. Kısa adı, Jing... Kuzey Çin Ovası'nın kuzeybatı kenarında bulunan Beijing ilk döneminde Ji kenti olarak bilinmekteydi. Bahar-Sonbahar ve Savaşan Devletler Dönemi'nde Yan devle-

18 KOBİ'LER İÇİN ÇİN HALK CUMHURİYETİ REHBERİ İ 7 tinin başkentiydi, Liao Hanedam'nın ikinci başkentiydi ve Yanjing olarak adlandırılmıştı. Bundan soma sırasıyla Jin, Yuan, Ming ve Qing hanedanlanmn ve Çin Cumhuriyeti'nin ilk döneminin başkenti oldu ve sırasıyla Zhongdu, Dadu, Beiping ve Beijing olarak adlandırıldı yılmda şehir kuruldu. Şimdi 16 semt ve 2 ilçeye sahip olan Beijing merkeze doğrudan bağlı bir şehirdir. Beijing'in yüzölçümü 16.8 bin kilometrekaredir ve nüfusu 2002 yılı sonu itibariyle ll milyon 363 bindir. Beijing yalnızca Çin'in siyasi merkezi değil aynı zamanda kültür, bilim, eğitim merkezi ve önemli ulaşım kavşağıdır. Beijing ayrıca yurt içinde ve yurt dışmda çok ünlü bir turistik yerdir. Beijing'in ünlü turistik ve tarihi yerleri arasmda Çin Seddi, Yasak Kent, Gök Tapınağı, Ming Hanedamnın 13 İmparator Mezarı, Yazlık Saray ve Xiangshan Parkı vardır. Shanghai: Shanghai'nin kısa adı Hu. Yangtze Nehri'nin denize döküldüğü Doğu Çin'in deniz kıyısının ortasında yer almaktadır. Shanghai, çok eskiden deniz sahilinde bir balıkçı köyüydü. İlkbahar ve Sonbahar Dönemi'nde Wu devletinin toprağıydı. Savaşan Devletler Dönemi'nde Chu devleti tarafından verilen Tırnar kentiydi. Song Dönemi'nde kasaba kuruldu ve ilk kez Shanghai olarak adlandınldı yılında şehir kuruldu; şu anda Çin'in merkeze doğrudan bağlı dört büyük şehrinden biridir. Şehre 18 semt ve 1 ilçe bağlıdır. Şehrin yüzölçümü 5800 kilometrekaredir yılının sonunda şehrin nüfusu 13 milyon 347 bindir. Shanghai, yalnız Çin'in değil, dünyanın da en büyük şehirlerinden biridir. Çin'in sanayi kalbi, ticaret ve finans merkezi, bilim ve teknoloji üssüdür. Tianjin: Tianjin'in kısa adı Jin. Kuzey Çin Ovası'nın kuzeydoğusunda bulunuyor. Haihe Nehri'nin beş kolu burada birbirine kavuşarak Bohai Denizi'ne dökülür. Jin ve Yuan dönemlerinde Zhigu olarak adlandınldı, su taşımacılığının önemli yeriydi. Daha soma Haijin kasabası kuruldu. Ming Hanedam'nın ilk döneminde "İmparatorun Tianjin gezisi" anlamına gelen Tianjin olarak adlandınldı ve burada Wei diye bir savunma sistemi oluşturularak, 1928 yılında şehir burada kurul-

19 ı 8 İSTANBUL TİCARET ODASI du. Şu anda ı5 semt ve 3 ilçeye sahiptir ve merkeze doğrudan bağlı olan Tianjin'in yüzölçümü ll bin kilometrekareyi aşmıştır yılında şehrin nüfusu 9 milyon ı90 bin 500 olarak açıklandı. Tianjin şehri Kuzey Çin'in en büyük sanayi şehridir. Petrol, gaz ve tuz kaynakları zengindir. Belli sanayi teknoloji temeline de sahip olan Tianjin ayrıca Kuzey Çin'in önemli ticaret merkezi ve sınır kapısı şehridir. Tianjin'in ünlü turistik ve tarihi yerleri arasında, Ningyuan Parkı, Tianhou Tapınağı, Dagukou Top Kulesi, Ji ilçesindeki Dule Tapınağı, Huangyaguan'daki eski Çin Seddi ve "Jingdong'daki Birinci Dağ" olarak adlandırılan Panshan manzara bölgesi bulunuyor. Chongqing: Chongqing'in kısa adı Yu. Çin'in güneybatı bölgesinin doğusunda ve Yangtze Nehri'nin yukarı kesiminde bulunmaktadır. İlkbahar ve Sonbahar ile Savaşan Devletler döneminde Ba devletinin toprağıydı. Sui ve Tang dönemlerinde Yuzhou'ya bağlıydı. Japon Saldırganlara Karşı Direniş Savaşı döneminde Guomindang Partisi'nin ikinci başkentiydi. ı997 yılında Sichuan eyaletinde Chongqing, Wanxian, Peiling olmak üzere üç şehir ve Qianjian idari bölgesi temelinde merkeze doğrudan bağlı Chongqing şehri kuruldu. ı5 semt, ilçe düzeyindeki 4 şehir, 7 ilçe, 4 özerk ilçeye sahip olan şehrin yüzölçümü 82 bin 300 kilometrekaredir yılının sonu itibariyle şehrin nüfusu 3 ı milyon 70 bin olarak açıklandı. Chongqing kapsamlı bir sanayi şehridir. Chongqing'de Yangtze Nehri üzerindeki Üç Boğaz, Piba Dağı ve Jinyun Dağı gibi ünlü turistik yerler bulunuyor.

20 KOBİ'LER İÇİN ÇİN HALK CUMHURİYETİ REHBERİ 19 Çin 9 in 23 eyaleti şunlardır: Eyalet Adı Kısa Adı Eyalet Merkezi He be i JiA@ Shijiazhuang Shanxi Jin Taiyuan Liaoning Liao Shenyang Jilin Ji Change h un Heilongjiang He Haerbin Jiangsu Su Nanjing Zhejiang Zhe Hangzhou Anhui W an Hefei Fujian Min Fuzhou Jiangxi Gan N anehang Shandong Lu Jinan H enan Yu Zhengzhou Hubei E Wuhan H un an Xiang Changsha Guangdong Yu e Guangzhou Hain an Qiong Haikou Sichuan Chuan ya da Shu Chengdu Guizhou Qian ya da Gui Guiyang Yunnan Dian ya da Yun Kunming Shanxi Shan ya da Qin X ian Gansu Gan ya da Long Lanzhou Qinghai Qing Xining Taiwan Tai Taibei

21 20 İSTANBUL TİCARET ODASI Beş Özerk Bölge: Özerk Bölgenin Adı Kısa Adı Bölge Merkezi İç Moğolistan Özerk Bölgesi İç Moğolistan Huhehaote Tibet Özerk Bölgesi Zang Lhasa Guangxi Zhuang Özerk Bölgesi Gui N anning Ningxia Nanjing Hui Özerk Bölgesi N ing Yine h uan Xinjiang Uygur Özek Bölgesi X in Urum çi Özel İdari Bölge Hongkong İki Özel İdari Bölge Genel Bilgiler 1 Temmuz 1997 'de Çin, Hong Kong üzerindeki egemenlik hakkına yeniden kavuştu ve Hong Kong Özel İdari Bölgesi'ni kurdu. Hong Kong'un kısa adı Gang. Hong Kong, Güney Çin Denizi kıyısında, İnci ırmağı'nın doğusunda ve Guangdong eyaletinde bulunan Shenzhen şehrindeki Shenzhen Nehri'nin güneyinde yer almaktadır. Jiulong, Xinjie ve yakınındaki adalar da dahil Hong Kong'un yüzölçümü kilometrekaredir yılının sonu itibariyle Hong Kong'un nüfusu 6 milyon 815 bin 800'e ulaştı. Şehirde sürekli oturanların sayısı 6 milyon 625 bin 300 ve geçici oturanların sayısı ise 190 bin 500.

22 KOBİ'LER İÇİN ÇİN HALK CUMHURİYETİ REHBERİ 21 Macao 20 Aralık 1999' da Çin, Makao üzerindeki egemenlik hakkına yeniden kavuştu ve Macao Özel İdari Bölgesi'ni kurdu. Kısa adı Ao. Macao, İnci Innağı'nın batısındaki bir yarımadada yer almaktadır. Yakınındaki Dangzai adası ve Luhuan adası da dahil toplam yüzölçümü 25.8 kilometrekaredir yılının sonunda Macao'nun nüfusu 442 bin olarale açıklandı. 3. Doğal Kaynaklar Toprak Geniş topraklara sahip olan Çin'in çok çeşitli toprak kaynaklan mevcuttur. Çin'de büyük ölçüde tarla, orman, çayır, çorak arazi ve plaj bulunuyor. Ancak Çin' de dağlık bölgeler fazla, ovalar ise azdır. Tarlalar ve onnanlann, genel toplam içindeki oranlan da düşüktür. Çeşitli toprak kaynaklan dengesiz bir şekilde dağılmış durumdadır. Tarlalar esas olarak doğudaki rüzgar bölgesinin ovalan ve havzalarında bulunmaktadır. Orman alanlan ise kuzeydoğu ve güneybatı bölgelerindeki sınır ve ücra dağlık bölgelerde bulunmaktadır. Çayırların çoğu platolar ve dağlık bölgelerde yer alır. Çin' de şu anda 1.27 milyon kilometrekare ekili alan vardır. Doğu, orta ve batı olarak üç kesime ayrılan Çin'in doğu ve batı kesimlerindeki ekili alanlarm yüzölçümü nispeten azdır. Bu iki kesimdeki ekili alanlar, ülke toplamının yüzde 28.4 'ünü oluşturur. Orta bölgedeki ekili alanlar nispeten fazladır ve toplarnın yüzde 43.2'sini oluşturur. Çin'deki ekili alanlar esas olarak Kuzeydoğu Ovası, Kuzey Çin Ovası, Yangtze Orta-Aşağı Havzalan Ovası, İnci Irmağı Deltası Ovası ve Sichuan Havzası'nda yoğunlaşmaktadır. Kuzeydoğu Ovası'nın verimli siyah toprakları, buğday, mısır, süpürgedansı, soya fasulyesi, keten ve şeker pancarı gibi ürünlerin yetiştirilmesine elverişlidir. Kuzey Çin Ovası'nın kahve renkli topraklarmda ise buğday, mısır, akdan, süpürgedansı, pamuk ve yerfıstığı

23 22 İSTANBUL TİCARET O D ASI yetiştirilmektedir. Yangtze Orta-Aşağı Havzaları Ovası'nda çeltik, mandalina, portakal, kolza tohumları; Sichuan Havzası'nda çeltik, kolza, şekerkamışı, çay, mandalina, greyfurt yetiştirilmektedir. Çin'de şu an milyon hektarlık ormanlık alan vardır. Ülkenin ormanlarla örtülü alanının oranı yüzde 16,55. Çin ormanların az olduğu bir ülkedir. Dünyanın ortalama yüzde 30.8'lik orman alanıyla kıyaslandığında arada büyük fark söz konusudur. Çin'in doğal ormanları kuzeydoğu ve güneybatı bölgelerinde yoğunlaşmaktadır. Nüfusun yoğun ve ekonominin gelişmiş olduğu doğudaki ovada ve geniş kuzeybatı bölgesinde ise ormanlar çok azdır. Çin, zengin bitki çeşitlerine sahiptir. Çin' de yalnız ağaçların çeşidi 2 bin 800 'den fazla, bunlar arasında Gingko gibi çok sayıda nesli tükenmek üzere olan ağaç türleri de mevcut. Çevre koruma ve ekonomik inşanın ihtiyaçlarını karşılamak için Çin' de sürekli ağaçlandırma kampanyası düzenlenmektedir. Şimdiye kadar Çin'in yapay ormanlarının yüzölçümü 33 milyon 790 bin hektara ulaşmıştır. Çin, dünyada en fazla yapay ormana sahip olan ülkedir. Çin'in başlıca orman bölgeleri şunlardır: Kuzeydoğu orman bölgesi, Büyük Xinganling, Küçük Xinganling ve Changboi Sıradağları da dahil Çin'in en büyük doğal orman bölgesidir. Güneybatı orman bölgesi Hengduan ve Himalaya Dağları ve Yaluzhanbu Nehri de dahil Çin'in ikinci büyük doğal orman bölgesidir. Güneydoğu orman bölgesi, Qinling Dağları-Huaihe Nehri'nin güney bölgesi Yunnanguizhou Platosu'nun doğusundaki bölge de dahil Çin'in en önemli xapay orman bölgesidir. Bunun yanı tepelik Çin' de geniş koruyucu orman sistemi de vardır. Örneğin kum ve fırtınayı önlemek amacıyla Çin'in kuzeydoğu, kuzey Çin ve kuzeybatı bölgelerini kaplayan koruyucu orman şeridinin uzunluğu 7 bin kilometreden fazladır ve yaklaşık 260 milyon hektarlık alanı kapsamaktadır. Çin'in kara yüzölçümünün dörtte birini oluşturan bu orman şeridi, adlandınlıyor. sıra "dünyanın en büyük ekoloji projesi" olarak

24 KOBİ'LER İÇİN ÇİN HALK CUMHURiYETI REHBERİ 23 fazladır. Çin' de 2 milyon 660 bin 600 hektar çayır var ve çayırların çeşitleri de Bu çayırlar, çeşitli hayvanların değişik mevsimlerde otlaması için çok elverişlidir. Çin'in çayırlarının yüzölçümü ülkenin toplam yüzölçümünün dörtte birini oluşturur. Çin, düuyada çayır yüzölçümünün en büyük olduğu ülkelerden biridir. Çin'in doğal çayırları esas olarak Büyük Xinganling Dağlan-Yin Shan Dağı-Qinghai-Tibet Platosu'nun doğu eteğinin batı ve kuzey bölgelerinde yer almaktadır. Yapay çayırlar ise esas olarak güzeydoğu bölgelerinde ekili alanlar ve orman alanlarıyla kanşık olarak bulunmaktadır. Çin'in önemli hayvancılık bölgeleri şunlardır: İç Moğolistan hayvancılık bölgesi Çin'in en büyük hayvancılık bölgesidir. İyi cins hayvanlar arasında Sanhe atı ve Sanhe sığırı bulunuyor. Xinjiang hayvancılık bölgesinde yetiştirilen iyi cins hayvanlar arasında Xinjiang ince yünlü koyunu, Altay büyük kuyruklu koyunu ve İli atı yetiştirilmektedir. Qinghai hayvancılık bölgesinde yak ve ülke içinde ve dışında ünlü olan Hequ atı yetiştirilmektedir. Tibet hayvancılık bölgesi yakların yetiştirildiği en önemli bölgedir Yer Altı Kaynakları Çin, zengin maden kaynaklanna sahip bir ülkedir. Şu ana değin keşfedilen maden kaynakları dünya'nın toplam miktarının yüzde 12'ni oluşturuyor ve dünyada üçüncü sırada yer alıyor. Ancak Çin' deki kişi başına düşen maden miktarı nispeten azdır. Çiniiierin kişi başına düşen maden miktan, dünya ortalamasının yalnızca yüzde 58'ine eşittir ve dünyada 53. sırada yer almaktadır. Şimdiye kadar toplam 171 çeşit maden bulunmuştur. Bu arada rezervterin araştırılmış olduğu maden çeşitleri 158'e ulaşmıştır (enerji kaynağı olan madenler 10 çeşit, siyah metaller 5 çeşit, demirsiz metal madenler 41 çeşit, değerli metaller 8 çeşit, madeni olmayanametallar 91 çeşit). Çin, dünyadamaden kaynaklannın zengin, maden çeşitlerinin fazla olduğu az sayıda ülkeden biridir. Araştınlmış olan rezervlere göre Çin'deki 45 çeşit önemli madenden 25'i dünyada üçüncü sırada yer alıyor. Bununla birlikte Çin'deki alçı, vanadyum, titanyum, tantal, volfram, granit, antirnon da dahil olmak üzere 12 çeşit maden dünyada birinci sırada yer almaktadır.

25 24 İSTANBUL TİCARET ODASI Çin'in maden kaynaklarının dağılımı: petrol ve doğal gaz esas olarak kuzeydoğu, kuzey Çin ve kuzeybatıda, kömür kuzeydoğu, kuzey Çin ve güneybatıda bulunmaktadır. Bakır esas olarak güneybatı, kuzeybatı ve doğu Çin'de kurşun ve çinko tüm ülkede, volfram, kalay, molibden, antimon ve nadir toprak elementleri güney Çin ve kuzey Çin'de bulunmaktadır. Altın ve gümüş Taiwan da dahil tüm ülkede bulunmaktadır. Fosfor esas olarak güney Çin'de bulunmaktadır. Başlıca maden kaynakları: Kömür kaynakları: Çin'in kömür rezervleri dünyada 1. sırada yer almaktadır. Şimdiye kadar Çin'de araştırılmış olan kömür rezervleri 1 trilyon tondur ve esas olarak kuzey Çin ve kuzeybatı bölgesinde bulunmaktadır. Shanxi, Shanxi ve İç Moğolistan gibi eyalet ve bölgelerdeki kömür rezervleri en zengin olanlan dır. Petrol ve doğal gaz kaynakları: Esas olarak kuzeybatı bölgesinde ve kuzeydoğu, kuzey Çin ve güneydoğu salıilindeki kıta sahanlığında bulunmaktadır yılının sonuna kadar Çin'de 509 petrol ve 163 doğal gaz havzası bulundu. Araştırılmış olan petrol rezervleri milyon ton, doğal gaz rezervleri ise 1 trilyon 950 milyar metreküpe ulaştı. Petrol rezervleri dünyada 9., doğal gaz rezervleri 20. sırada yer almaktadır. Karadaki petrol kaynaklan ve doğal gaz kaynakları miktarı, ayrı ayrı Çin'in aynı kaynaklannın yüzde 73.8'ini ve yüzde 78.4'ünü oluşturuyor. Çin'de Songliao, Bohai Körfezi, Tarım, Cungar-Turfan, Sichuan ve Shanxi-Gansu NingXia olmak üzere 6 büyük ölçekli petrol ve doğal gaz bölgesi oluşturuldu. Metal madenleri: Siyah metaller: Rezervleri araştırılmış olan metallar arasında demir, manganez, vanadyum, titanyum bulunuyor. Bu arada demir, yaklaşık 50 milyar tona ulaşmış durumda. Demir rezervleri esas olarak Liaoning, Hebei, Shanxi ve Sichuan eyaletlerinde bulunmaktadır.

26 KOBİ'LER İÇİN ÇİN HALK CUMHURİYETİ REHBERİ 25 Demirsiz metaller: Dünyada keşfedilen demirsiz metallerin tümü Çin'de bulunuyor. Nadir toprak elementleri rezervi dünyanınkinin yaklaşık yüzde 80'ini, antimon rezervi yüzde 40'ım oluşturuyor. Bu oran, dünya toplamının 4 katına eşittir Rüzgör, Su ve Güneş Enerji Koyımklon Çin'in uçsuz bucaksız topraklannda pek çok nehir bulunuyor. Bol miktarda nehir suyunun düşme seviyesinin yüksek olması nedeniyle bu nehirler çok zengin su enerji kaynaklanna sahiptir. istatistiklere göre, Çin' deki nehirlerin su enerji kaynağı rezervleri 680 milyon kilovat, yıllık elektrik üretimi 5 trilyon 920 milyar k:ilovat saattir. İşletilebilen su enerji kaynaklarının elektrik üretim kapasitesi 378 milyon kilovat, yıllık elektrik üretimi ise 1 trilyon 920 milyar kilovat saattir. Su enerji kaynaklannın rezervleri olsun, işletilebilecek su enerji kaynakları olsun Çin, dünya sıralamasında birinci sırada yer almaktadır. Çin'deki rüzgar enerjisinin toplam teorik rezeı-vi milyar kilovat, karada işletilebilecek rüzgar enerjisinin rezervi 253 milyon kilovat, sığ denizlerde (derinliği 15 metreden fazla) rüzgar enerji kaynakları 750 milyon kilovat olup karadakinin 3 katına eşittir. Çin'in kuzeybatı, kuzey Çin ve doğusundaki çayır ve Gobi Çölü'nde ve güneydoğusundaki deniz ve adalarda zengin rüzgar enerjisi bulunmaktadır. Söz konusu rüzgar enerjisinin zengin olduğu bölgelerde genellikle konvansiyonel enerji üretimi yoktur. Kış ve bahar mevsimlerinde rü:g 6 ar şiddetli ve yağış azdır. Yaz mevsiminde ise rüzgar hafiftir ve yağış fazladır. Bu bölgeler hidroelektrik ile birbirini tamamıayabilir ve rüzgarla elektrik üretiminin geliştirilmesine uygundur yılının sonuna kadar Çin'de rüzgarla çalışan yaklaşık 20 elektrik santrali kuruldu ve bunların toplam elektrik üretim kapasitesi 223 bin kilovattır. En büyük elektrik santrali Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi 'nde bulunan ve rüzgar la çalışan Dabancheng elektrik santralı dır. Santralde 300, 500 ve 600 kilovadık ll 1 jeneratör grubu vardır, toplam kapasitesi 57 bin 500 kilovattır. Şu anda Çin' de rüzgar eneıjisine dayalı elektrik santrallerinin toplam üretim kapasitesi, değerlendirilebilen rüzgar enerjisinin

27 26 İSTANBUL TİCARET ODASI yalnızca binde 1.4'ünü oluşturuyor, dolayısıyla Çin'de rüzgar enerjisine dayalı elektrik üretimi büyük potansiyele sahiptir. Çin'in güneş enerjisi de çok zengindir. Karada her yıl alınan güneş enerjisinin radyoaktif ışınları 2 trilyon 400 milyar ton kömüre eşittir. Ülkenin toprak yüzölçümünün üçte ikisinde, yılda görülen güneş enerjisinin radyoaktif miktarı her metrekarede 6000 megajul'ü aşmış durumdadır. Tibet'in kuzeybatısında ise bu rakam metrekarede en fazla 8400 megajul 'e ulaşabilir. Bu bölge dünyada güneş enerjisi kaynaklarının en zengin olduğu bölgelerden biridir. Çin'in ilk büyük ölçekli güneş enerjisi elektrik santrali İç Moğolistan'ın Balin Youqi İlçesi Guligutai köyünde inşa edildi. 560 vat gücünde olan santral ll Ekim 1982'de hizmete açıldı. 4. Nüfus Çin, dünyada en çok nüfusa sahip ülkedir yılının sonuna kadar Çin'in toplam nüfusu milyan bularak (Hong Kong Özel İdari Bölgesi, Macao Özel İdari Bölgesi ve Taiwan eyaleti dahil değil) dünyanın toplam nüfusunun yüzde 20'sini oluşturmaktadır. Çin ayrıca dünyada nüfus yoğunluğunun nispeten fazla olduğu ülkelerden biridir (ortalama nüfus yoğunluğu kilometre karede 135 kişi). Ancak Çin'in nüfus dağılımı orantılı değildir; doğuda fazla, batıda ise azdır. Yoğun nüfusa sahip olan doğu kıyısında kilometrekareye 400'den fazla kişi, orta kesimde kilometrekarede 200 'den fazla kişi düşerken nüfusun az olduğu batı kesimde bulunan yayla bölgelerinde kilometrekarede lo'dan daha az kişi düşmektedir. Şimdi Çin nüfusunun ortalama yaşam süresi 71.4 yaşına yükseldi (erkek 69.63, kadın yaş). Bu rakam dünyanın ortalama seviyesinden beş yıl, gelişmekte olan ülke ve bölgelerden yedi yıl daha fazladır. Ancak gelişmiş ülkelerle kıyaslandığında beş yıl azdır yılında Çin nüfusunun doğal artış oranı sürekli düştü yılının sonuna kadar Çin'in iç kesiminin toplam nüfusu milyara ulaştı. Kentsel

28 KOBİ'LER İÇİN ÇİN HALK CUMHURİYETİ REHBERİ 27 nüfus milyon olup toplam nüfusun yüzde 39.1'ini; kırsal nüfus milyon olup yüzde 60.9'unu oluşturuyor. Çin'de erkeklerin nüfusu milyon, kadınların nüfusu ise milyondur yaşındaki nüfus oranı yüzde 22.4, yaşındaki nüfus oranı yüzde 70.3, 65 ve 65 yaş üstü yaşın nüfus oranı yüzde 7.3'tür. Yaşlıların nüfusu 93 milyon 770 bindir. Çin'de her yıl doğum sayısı milyon, doğum oranı binde 12.86; ölüm sayısı 8,21 milyon, ölüm oranı binde 6.41 'dir. Yılda net olarak 8.26 milyon nüfus artışı yaşanmaktadır, doğal artış oranı binde 6,45 'tir. Bununla birlikte, Çin, aile planlamasını temel bir devlet politikası olarak uygulamaktadır. Çin'de uygulanan aile planlaması politikası devletin yönetiminin, halk kitleleriyle gönül birliği ve gönül boşluğu içinde birleşmesiyle yürütülmektedir. Devletin yönetim ve planı, kendini şu alanlarda göstermektedir: Merkezi ve mahalli hükümetler nüfus artışını kontrol eden, nüfusun niteliğini yükselten ve nüfus yapısını iyileştiren politika ve yasaları ve nüfusu geliştirme planlarını saptayarak, eşler için üreme sağlığı, gebeliği önleme, doğum kontrolü ve "az doğum öz doğum" alanlannda danışma, idari ve teknolojik hizmetler sunmaktadır. Halk kitlelerinin "gönül boşluğu", doğum çağındaki kadınların ve eşlerinin, devletin ilgili politika ve yasalarının ışığında yaş, sağlık durumu, çalışma ve ailenin ekonomik durumuna göre sorumlu ve planlı bir şekilde hamilelik geçirmelerini, doğuma ilişkin düzenlemeler yapmalarını ya da uygun gebelik önleyici yöntemlere başvurmaları anlamına gelmektedir. Çin'de uygulanmakta olan aile planlaması politikaları genel olarak geç evlenme ve doğum yapma, az ve öz doğum yapma, bir koca karı için tek çocuk yapmanın teşvik edilmesini içeriyor. Kırsal bölgelerde gerçekten zorluk çeken eşler, birkaç yıl sonra ikinci çocuk da yapabilirler. Azınlık etnik gruplarının toplu halde yaşadıkları bölgelerde her etnik grubun kendi isteği ve bu etnik grubun nüfus kaynakları, ekonomisi, kültürü ve geleneklerine göre farklı ilkeler uygulanabilir: Bu bölgelerde bir çift genellikle iki çocuk ve bazı bölgelerde ise

29 28 İSTANBUL TİCARET ODASI üç çocuk yapabilir. Nüfusun çok az olduğu azınlık etnik gruplar için çocuk sayısı konusunda sınırlama koyulmamıştır. Çin'de aile planlaması politikasının uygulamasından bu yana, geç evlenme ve doğum yapma, az ve öz doğum yapma gittikçe toplumsal gelenek haline geldi. Bunun yanı sıra, aile planlaması sayesinde evlendikten sonraki yoğun doğum ve ağır aile yükünden kurtulundu. Anneler ve bebeklerin sağlık düzeyleri de yükseldi.

30 2. Bölüm: Çin Holk (umhuriyeti Ekonomisi 1. Ekonomik Geçmişi 4000 yıllık bir tarihe sahip olan Çin, M.S. 1200'li yıllara kadar Batı ekonomilerinden daha iyi durumda ve kişi başına geliri daha yüksekti yıllan arasında Çin ekonomisinin duraklamaya ginnesi ile, Batı ekonomileri Çin'i yakalamış ve geçmiştir. 19 yüzyıl boyunca Batı ekonomileri yüksek büyüme oranlan kaydederken Çin ekonomisi büyük bir düşüş yaşamış ve dünyaya kapılarını kapamıştıc Çin'in dünyadan İzolasyonu sonucunda kişi başına düşen GSYİH'sı 2000 yıl önceki seviyesine gerilemiştir. II. Dünya Savaşı sırasında Japon işgali Çin'de önemli siyasi karışıkhklara neden olmuştur. II. Dünya Savaşı sonrasında ülkenin Japonya'nın işgalinden kurtulmasından sonra, 1949 'da sosyalistler idare yi ele geçirmiş ve Mao Zedong liderliğinde Çin Halk Cumhuriyeti kurulmuştur. Yıllarca süren iç savaş ve Japon istilasından sonra 1 Ekim 1949'da ÇHC kurulduğu zaman, ekonomik açıdan çöküntü içerisindeydi ve 1936 yıllannda yıllık ortalama %9,4 büyüyen modem sanayi, yıllarında herhangi bir büyüme kaydetmedi. Birçok sanayide üretim bir önceki yüksek düzeylerinden aşağılara düşmüştü, hiperenflasyon bir önceki rejimin para birimini silmiş, birçok işlem takas usulünde yürütülüyordu yılında nüfusun %90'ı kırsal alanlarda yaşamaktaydı ve milli gelirin %65'i tarım sektörü tarafından oluşturulmaktaydı yılına kadar, komünist rejim çeşitli sanayi yapılan oluşturmuş, Sovyet sistemindeki gibi merkezi planlama sistemi aracılığıyla birikim sürecini kurumsallaştırdı. Çin kolektif tarım sistemi ve 1978 yılında başlayan reform dönemini karakterize eden çok hızlı ekonomik gelişme için zemin hazırladı. Bununla beraber, döneminin çoğunda ekonomik ve sosyal politika üzerine liderlikte önemli ölçüde ihtilaf ve sosyal tedirginlik vardı. Dönemin son iki on yılmda kırsal ve kentsel gelir durgundu, çalışan insanlar için sosyal-

31 30 İSTANBUL rtcaret ODASI İst refah ümidinin bozulması ve ı978'e kadar günlük yaşamın aşın siyasallaşması norma1 insanlar arasında önemli ölçüde "olumsuzluk" oluşturdu. Ekonomik büyüme, ekonomik sistemin verimsiz büyümesi sonucu oluşan aşırı sermaye birikimiyle, sürdürüldü. Her bir marjinal çıktı önemli ölçüde sermaye yükselmesine ihtiyaç duyduğundan, tüketim düzeyini yükseltmek için mevcut kaynaklar sınırlıydı. Böylece, ı949 ve ı978 yıllan arası Çin ekonomisi ve toplumu için oldukça karışıktı. Çin, ı 949 yılı öncesinde, sanayide bürokrat sermayesinin, tarımda da toprak ağalarının hakimiyetinin görüldüğü bir ekonomiye sahipti ve ekonominin %90'nına yakını tarımda çalışmakta olan küçük üreticilerden oluşmaktaydı. Bunların birçoğu toprak sahibi olmayan, toprak ağalarına bağlı köylülerdi. Her ne kadar özgürleştirilmiş bölgelerde, komünist liderlerin hakimiyeti a1tında bazı sosyalist uygulamalar eşliğinde kolektif mülkiyete benzer yapılar görülse de genel olarak ekonomi, bürokrat sermayesi ve toprak ağalarının mülkiyeti ile ulusal kapita1istlerden oluşuyordu ve Çin'in ekonomik ve politik bir birliğinden bahsetmek oldukça güçtü. Çin'in ı949 sonrası uyguladığı ekonomik kalkınma politikalarına bakıldığında, temel olarak iki büyük lider döneminde uygulamaya konulan iki çeşit ekonomi politikasının olduğu görülür. Bunlar Mao Zedong döneminde (ı 949- ı 976) uygulanan tamamen Planlı Ekonomi ve Deng Xiaoping döneminde uygulanmaya başlanan dışa açılma ve reform politikası sonucu geliştirilen "Çin Tarzı Sosyalist Piyasa Ekonomisi"dir. Çin tarzı sosyalist piyasa ekonomisine aynı zamanda ikili ekonomik politika olarak isimlendirilmektedir. Piyasa ekonomisinin nimetlerinden faydalanılacak ama aynı zamanda sosyalist ekonominin devlet ağırlıklı planlama yeteneği bir kenara konulmayacaktır. Dünya üzerindeki 5 insandan biri Çin' de yaşamaktadır. Çin, tek başına Latin Amerika ve Afrika ülkelerinin bir leşiminden daha büyük nüfusa sahiptir. ı 940 yılından bağımsızlığın kazanılması yapmıştır. ile beraber Çin komünist despotizme geçiş ı 9. yüzyılda batılı ülkelerin sömürgesi altındaki tecrübesi bu ülkeler ile

32 KOBİ'LER İÇİN ÇİN HALK CUMHURİYETİ REHBERİ 3 1 tekrar ekonomik entegrasyona gitmeyi engellemiştir. Bu sömürgecilik süresince kapitalizmin kendileri için yeterli olamayacağını görmüşlerdir. Bunun sonucunda ekonomi politikası tercihini sosyalist ekonomi yönünde kullanmışlardır. Çin, sosyalist ekonomiyi rakipleri olan Rusya ve Hindistan'a göre iyi uygulamıştır. 1950'lerden itibaren Çin, yüksek düzeyde merkeziyetçiliğe dayanan bir planlı ekonomi politikası uygulamaya başladı. Ülkenin mali ve maddi kaynakları ve teknolojik güçlerini, önemli projelere tahsis ederek, kaynakların akılcı dağıtımı sağlanmış, bölgesel ekonomiler arasında yeniden denge kurarak sanayileşme için temel oluşturulmak suretiyle ekonomik ve sosyal kalkınmada etkin bir rol oynanmıştır. Sovyet örneği Beş Yıllık Kalkınma Planları uygulamaya başlanmıştır. Çin Komünist Partisi (ÇKP) başarılı bir şekilde 1949'da toprak reformunu gerçekleştirdikten sonra, 1952'de Tarım Kooperatifleri ve 1958'de Halk Komünlerini oluşturmuştur. Mao liderliğindeki Çin, milli gelirini kısa sürede ve büyük oranlarda artırılınasına yönelik "Büyük İleri Atılım" programını uygulamaya koymuştur. Bu programla, kırsal bölgelerin sanayileşmesine öncelik verilmiştir yılları arasında uygulanan "Büyük İleri Atılım" programı çerçevesinde komünler oluşturulmuş, Çin'in dört bir köşesinde çelik fabrikaları kurulmuştur. Bu dönemdeki planlamalar, ekonomik rasyonaliteden çok ideoloji temel alınarak yapılmıştır. Dünya ekonomisinde rolü giderek artan ve Asya'nın önemli ekonomilerinden bir olan Çin, tamamen merkezi planlamaya dayalı olan ekonomisinde 1978 yılından itibaren temel reformları gerçekleştirmeye başlamıştır. Bu tarihe kadar dünya ekonomisinden soyutlanmış bulunan ekonomisini dışa açmaya başlamıştır. Özellikle 1980'1i yıllarda sağladığı ekonomik büyüme ve ekonomisine getirdiği canlılık ile Çin, eski SSCB ile Doğu ve OrtaAvrupa ülkelerinin yaşadığı türden bir krize girmeden, ekonomisini piyasa ekonomisine (Çin'de yaygın olan deyişle "Çin Tarzı Sosyalist Pazar Ekonomisi") dönüştürme sürecinde önemli mesafeler kaydetmiştir.

33 32 İSTANBUL TICARET ODASI Çin'in ekonomik reformu 1978'de başladı. Kabul edelim ki merkezi planlama hem yatırım malları, yatırım malları girdileri ve çıktılan için dengesiz bir kaynak payiaştırmasına yol açmıştır. Bunun sonucunda yerel temsilcilere kendi Önceliklerinde karar vermeleri, merkezi yönetimin etkisinin aşamalı olarak kaldırılması ile piyasa güçlerinin ekonomideki rolünün artırılması ve rekabetin güçlendirilmesi için daha fazla yetki verilmesi sağlandı. Reformlar ile önemli ekonomik gelişme sağlandı. 1972'den 1992'ye kadar GSMH yıllık %9,0 oranında arttı ve ÇinliJerin yaşam standartlan yükseldi. Çin Komünist Partisi bu süreçte daha önceki birçok güç ve yetkisinden vazgeçmiştir; ancak Rusya'nın tersine, Çin'in ekonomik başarısında ÇKP'nin kontrolü elinde tutmasınm, karmaşayı ve mafya vs.yi önlemesinde önemli katkısı olmuştur. Diğer taraftan, ÇKP eskiden üzerinde sıkı kontrolü olan sosyal, ekonomik, kültürel ve siyasi birçok alandan çek:ilmiştir. Ekonomik büyümenin ve partinin başarısının devamı için serbestleşmenin sürmesi gerekmektedir. ÇKP daha önce görülmemiş bir ekonomik başarıyı gerçekleştirmiştir ama bunun siyasi diktatörlüğünü sürdürmek için yeterli olmadığının farkına varmaktadır. Parti ideolojisi gittikçe daha da önemsiz kalmakta, üstelik buna büyük ölçüde partinin başanları sebep olmaktadır. Halk gittikçe partiyi dışlamakta ve ülkenin sorunlarına alternatif çözüm arayışları başlamaktadır. Akademik araştırmalar, çevre koruma çabalan ve diğer sosyal sorunların çözümü için çalışan yan bağımsız sosyal organizasyonların sayısı artmakta, bunlar partinin çekildiği alanlan doldurmaya çalışmaktadır. Kısacası ÇKP uzun vadede gereksiz kalacaktır; ama bu, partinin yıkılmakta olduğunu göstermemektedir. Parti, Çin halkını ideolojik olarak etkilemekten uzaklaşmıştır; ama devriirnek için hala fazla güçlü konumda bulunmaktadır." Her şeyden önce partinin yerini alabilecek bir seçenek bulunmamaktadır ve partinin devrilmesi halinde oluşabilecek bir karmaşa ortamından çekinilmektedir. Bugün, Çin'de halk ile ÇKP arasında partinin siyasi hakimiyeti sorgulanmamak kaydıyla ekonomik özgürlüklerin artırılınasına ilişkin zımni bir anlaşma var gibidir. Dolayısıyla parti yakın gele-

34 KOBİ'LER İÇİN ÇİN HALK CUMHURİYETİ REHBERİ 3 3 cekte de iktidarda olacaktır; ama birçok değişikliği de geçirmek zorunda kalacaktır. Tarih boyunca Çin, dev nüfusuyla ve izlerini bugüne kadar taşıyan farklı bir uygarlık yapısıyla ilgi çeken bir ülke olmuştur. Özellikle 1600'lü yıllara kadar ülkenin diğer dünya bölgelerine göre oldukça ileri olduğu kabul edilmektedir. Bu yıllardan sonra batıda sanayileşme hareketlerinin başlaması, teknolojik gelişmeler ve denizaşırı ticaretin batılıların kontrolüne geçmesi ve bu kontrol çatışmasından ülkenin bazı topraklarını kaybetmesi, İngiltere, Japonya, SSCB ve son olarak ABD gibi süper güçlerin dünya ekonomisi ve siyasetinde etkin duruma geçmesi Çin Halk Cumhuriyeti'ni gözden düşürmüştür. Diğer yandan 20. yy. sonu ve 21. yy. başlangıcı dünya ekonomisi ve siyasetinde yeni yapılanmalar ortaya çıkarmıştır. İşte bu yapılanınada Çin, sahip olduğu tarihi, kültürel ve sosyo-ekonomik potansiyellerini harekete geçirebilen bir ülke olarak yeniden yükselişe geçmiştir. Napolyon'a atfedilen bir söze göre "Bir gün Çin uyanırsa, bu gelişme dünyayı sarsabilir." İçinde bulunduğumuz dönemde dünya ekonomisi durgunluk göstermesine rağmen ülkenin ortaya koyduğu ekonomik gelişme birçok literatürde uyuyan devin uyanması, ejderhanın tımaklarını bilemesi, yeni bir süper gücün doğması gibi ifadelerle çokça üzerinde durulan bir konu olmaya başlamıştır Ekonomik Reformlar Çin'in reformlarının büyük bir kısmı Çin geleneği olan min yi shi wei tian (insanlar için yiyecek cennettir) kavramını yansıtan ekonomik alanı kapsamaktadır. Çinli liderler zayıf ekonominin ciddi sonuçlarını fark etmişlerdir. Eski Sovyetler Birliği'ndeki komünizmin çöküşü için Çin'li liderler şöyle söylemiştir; "Çöküşteki en büyük faktör, ekonomilerini iyi yönetememeleridir. Sosyalizmin üstünlüğünü gerçeğe dönüştürmekte başarısız oldular." Çin, şu an itibariyle sosyalizmi inşa etmek için kapitalizmi çok iyi kullanmaya çalışmaktadır. Çin reform programlarının bir özelliği de karar verme sorumluluğunun merkezde kalmayıp merkezi hükümetten yerel hükümetlere, yönetim organ-