Gavrilo aslında sadece fitili tutuşturan bir ateşti ve aslında neyi tutuşturduğunu bilmiyordu. O, I. Dünya

Transkript

1 I. DÜNYA SAVAŞI NIN SEBEPLERİ VE OSMANLI DEVLETİ NİN SAVAŞA GİRİŞİ I. Dünya Savaşı neden çıktı? Akın SEVER *, Yasemin OKUR *, Mehmet AKSOY *, Mehmet ÖZTÜRK *, Celal GENÇ * Gavrilo aslında sadece fitili tutuşturan bir ateşti ve aslında neyi tutuşturduğunu bilmiyordu. O, I. Dünya Savaşı'nı başlatan tetiği çekmişti ve çıkacak bir fırsatı bekleyen pekçok ağır nedenin işe koyulmasına yol açmıştı. Bu etkinlikle öğrenciler, I. Dünya Savaşı nın nedenlerine ilişkin olarak, adeta bir el fenerinin ışığı gibi konik bir biçimde giderek büyüyen bir nedenler araştırması yapacaklar. Başlangıç noktası, Gavrilo Princip. Ulaştığı yer ise sosyal, politik, ekonomik ve tarihsel açıklamaların kaynaştığı bir son nokta. Bu son noktaya öğrenciler, farklı türde haritaları, istatistik verileri ve görsel kaynakları inceleyerek ulaşacaklar. Ardından bu küresel olay hakkında kendi görüşlerini oluşturacaklar. HEDEFLENEN ÖĞRENME ÇIKTILARI Bütün öğrenciler: I. Dünya Savaşı nın boyutları hakkında fikir edinecektir. Birçok öğrenci: I. Dünya Savaşı nın nedenlerini kavrayabilecektir. Bazı öğrenciler: I. Dünya Savaşı'nın nedenleri ile Osmanlı Devleti nin savaşa girişini ilişkilendirecektir. Sınıf: 11 Öngörülen Süre: 80 dk. Derse Hazırlık / Malzemeler Çalışma Yapraklarını grup sayısınca çoğaltınız. Anahtar Soru: I. Dünya Savaşı neden çıktı? Dersin Amacı: I. Dünya Savaşı nın çıkış nedenlerini değerlendirebilme. İlişkili Kazanım: I. Dünya Savaşı nın sebep ve sonuçlarını kavrar. I. Dünya Savaşı nda Osmanlı Devleti nin durumunu değerlendirir. * Samsun İl Milli Eğitim Müdürlüğü

2 218 İŞLENİŞ / SÜREÇ İŞLENİŞ 1. Çalışma Yaprağı-1'i dağıtarak ilgili soruyu grupların sözel olarak cevaplamalarını sağlayınız. 2. Çalışma Yaprağı-2 yi dağıtarak süikastın olayların başlangıcı olduğu vurgusunu yapınız. I. Dünya savaşının tek nedeninin suikast olmadığı, görünmeyen nedenleri olduğu bilgisine öğrencilerin sorularla ulaşmasını sağlayınız. 3. Çalışma Yaprağı-3 ü dağıtarak ilgili soruları sorunuz. Sömürgeciliğin ve ülkeler arası ekonomik rekabetin siyasi ilişkilere etkilerini tespit ettiriniz. Çalışma Yaprağı-1 deki resmi hatırlatınız. Buradan hareketle I. Dünya Savaşı nın genel nedenlerini buldurunuz. 4. Çalışma Yaprağı-4'i veriniz. Kartpostalların savaş sırasında yapılmış olduğunu söyleyiniz. Ardından, kartpostları inceletip öğrencilerden ilgili soruları cevaplamalarını isteyiniz. Böylece, öğrencileriniz aynı tarihsel olguya farklı bakış açılarından bakılabileceğini farkedeceklerdir. 5. Çalışma Yaprağı-5 i inceletiniz. İlgili soruları çözdürerek hangi devletlerin birbirleriyle sorunlu olduğunu tespit ettiriniz. 6. Çalışma Yaprağı-6 daki dilsiz haritayı inceletiniz. Haritaya ülkelerin isimlerini yazdırınız. Belirtilen sorunları haritadaki oklar üzerine yerleştirmelerini sağlayınız. Blokların oluşumunu kavratınız. 7. Çalışma Yaprağı-7 deki harita, metin, tablo ile beraber önceki bilgileri de kullanarak iki gruba İtilaf ve İttifak bloklarına üye devletlerin ağzından Osmanlı Devletinin savaşa girmesi ve girmemesine ilişkin drama metni yazdırınız. Ayrıca diğer iki gruba da Osmanlı hükümetinin ağzından savaşa girme ve girmemeye yönelik metin yazdırınız. Sınıftaki tüm gruplara görev vermeyi unutmayınız. Drama metnini hazırlayan grupların metinlerini sınıfta canlandırmalarını sağlayınız. 8 dk. 7 dk. 10 dk. 5 dk. 10 dk. 10 dk. 30 dk. süre Değerlendirme: Öğrencilerinizden bu derste öğrendikleriyle ilgili üç soru türetmelerini ve bunlardan birini cevaplamalarını isteyiniz.

3 219 Kaynak: Gavrilo Princip'in Resmi Gavrilo Princip 19 yaşında bir lise öğrencisi. Gavrilo, yılları arasında: insanın ölmesine, insanın yaralanmasına, insanın kaybolmasına, 2. Osmanlı İmparatorluğu'nun parçalanmasına, 3. Avusturya- Macaristan İmparatorluğu'nun dağılmasına, 4. Çarlık Rusya sının yıkılmasına, 5. İlk kez kimyasal silahların kullanılmasına, 6. Anadolu nun işgal edilmesine, 7. Avrupa nın siyasi haritasının değişmesine, 8. Ortadoğu daki petrol yataklarının İngiltere ve Fransa'nın eline geçmesine, 9. Sömürgeciliğin hızlanmasına, 10. Türkiye, Macaristan, Polonya, Çekoslovakya, Yugoslavya, Letonya, Litvanya ve Ukrayna gibi yeni devletlerinin kurulmasına, 11. II. Dünya Savaşı'na Bir lise öğrencisi bu kadar olaya tek başına nasıl neden olmuş olabilir?...neden oldu! 1

4 220 Kaynak: Gavrilo'un Avusturya-Macaristan veliahdını öldürmesi. Avusturya-Macaristan veliahdının bir Sırp milliyetçisi Gavrilo tarafından öldürülmesini gösteren temsili resim. 2 Gavrilo nun düzenlediği bu suikastten sonra Avusturya Sırbistan a savaş ilan etti. Böylece Birinci Dünya Savaşı başlamış oldu. Hersek'te Avusturya yönetiminden memnun olmayan ve burasını Sırbistan'ın bir parçası sayan önemli bir Sırp nüfus bulunmaktaydı ve bunları Sırbistan da destekliyordu. Gavrilo Princip de Avusturyalıları Bosna Hersek'ten çıkarmayı amaçlayan Mlada Bosna (Genç Bosna) adlı bir örgüte mensuptu. 1. Bu olay tek başına 4 yıl süren bir dünya savaşına neden olabilir mi? 2. Gavrilo nun aşırı milliyetçi olması onu bu suikaste götüren etkili bir faktör müdür?

5 221 Q Q Kaynak: 1914 TE DÜNYA 1. Bu haritanın konusu nedir? 2. Tablo ile harita arasında ilişki kurarak hangi devletlerin sömürgecilikte, sanayileşmede, askerî alanda önde veya geride olduklarını tespit ediniz. Bu durumun savaşın çıkışına etkisini tartışınız. 3

6 222 Kaynak 1: Osmanlı Devleti'nin I. Dünya Savaşı'na Girişini Anlatan Bir Karikatür Yazının tercümesi: "Tuhaf bir şekilde bu senin pantolonunun bir parçası gibi görünüyor Bill." Kaynak 2: Osmanlı'nın I. Dünya Savaşı'na Girişini Anlatan Temsili Resim 4 1. Osmanlı Devletinin I. Dünya Savaşı'na girişi iki karikatürde neden farklı anlatılmaktadır? 2. Karikatürler hangi devletlerin bakış açılarıyla yapılmış olabilir?

7 223 I. DÜNYA SAVAŞI NIN ÖZEL SEBEPLERİ Kaynak: I. Dünya Savaşı Öncesi Devletlerin Siyasi İlişkisini Gösteren Bir Karikatür Het Gekkenhuis Yukarıdaki karikatürde I. Dünya Savaşı öncesi devletlerin birbirleri ile olan siyasi ilişkileri ülkelerin sınırları dikkate alınarak resmedilmiştir. 1. Karikatürü inceleyerek devletlerin isimlerini tahmin etmeye çalışınız. 2. Hangi devletlerin birbirleriyle problem yaşadıklarını tespit etmeye çalışınız. 5

8 6 2. Haritada savaş öncesinde birbirleriyle sorun yaşayan devletler ok işaretleriyle gösterilmiştir. Soldaki lejantta verilen sorunları oklar üzerine doğru bir şekilde yerleştiriniz. 1. Haritada savaştaki bloklar renklerle gösterilmiştir. Haritada boş bırakılan yerlere devletlerin isimlerini yazarak blokları tespit ediniz. Kaynak: I. DÜNYA SAVAŞI NIN BAŞINDA AVRUPA Ç A L I Ş M A YA P R A Ğ I 224

9 225 Kaynak 1: YILLARI ARASINDA OSMANLI DEVLETİ Kaynak 2: OSMANLI DEVLETİ NİN İTTİFAK GİRİŞİMLERİ Trablusgarp ve Balkan Savaşları nda müttefik bildiği Almanya dan somut hiçbir yardım göremeyen Osmanlı yönetimi dış siyasette yeni yardımcılar aramaya karar vermiştir. İttihatçılar Almanya nın ilgisini aşırı iktisadî bularak Rusya nın da emellerini frenlemek üzere İngiltere ve Fransa ile ittifak yapmanın alt yapısını hazırlamaya çalışmışlardır. Bunun için bir yandan hükümetler nezdinde görüşmeler yapılırken diğer taraftan ticarî, iktisadî imtiyazlar da (nehir taşımacılığı, demiryolu-liman inşası ve işletmesi, donanma ve tersane ıslahı, silah siparişleri vb.) verilmeye başlanmıştır. İttifaka zemin hazırlamak amacı ile İngiltere ye Hakkı Paşa, Fransa ya Maliye Nâzırı Cavid Bey, Rus Çarı ile müzakereye de Talat Paşa gönderilmiştir. Osmanlı Devleti ise bu imtiyazlar karşılığında borç para ve kapitülasyonların kaldırılmasını istemiştir. İttihatçıların Balkan Devletleri ile yakınlaşma çabaları görülmüşse de bu girişimlerden olumlu sonuç alınamamıştır. Kaynak: Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2000, s

10 7 226 Kaynak 3: ALMAN ASKERİ RAPORLARINA GÖRE OSMANLI ORDUSU Mart 1914 te Alman Genelkurmay Başkanı General Von Moltke Avusturya Genelkurmay Başkanına şunları yazmıştı: Osmanlı askeri bakımdan sıfırdır. Askeri heyetlerimizin raporları tamamen ümit kırıcıdır. Ordu anlatılması imkânsız durumdadır. Daha önce Hasta Adam olarak söz edildiğine göre şimdi Ölen Adam dan bahsedilmesi gerekir. Artık yaşama gücü kalmamıştır ve kurtarılması imkânsız bir halde bulunuyor... Kaynak: Der: O. KARATAY, B. GÖKDAĞ, Balkanlar El Kitabı, Vadi Yay., Ankara 2006 C. I, s. 628 Kaynak 4: CİHAD-I MUKADDES (KUTSAL SAVAŞ) FETVASI İslamlık aleyhine düşman hücumu vaki ve İslam memleketlerinin gasp ve yağma edilmesi ve İslâm halkının esir edilmesi ortaya çıkınca, İslâm padişahı bütün halkı silâh altına almak suretiyle cihadı (savaşı) emrettikde,... bütün Müslümanlar üzerine cihad farz olup, genç ve İhtiyar, piyade ve süvari olarak, bütün memleketlerdeki Müslümanların mal ve canları ile cihada başvurmaları farz-ı ayn olur mu? El cevap: Olur... Kaynak: Şevket Süreyya AYDEMİR, Makedonya dan Ortaasya ya Enver Paşa, C. 2, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1981, s. 572 Kaynak 5: I. DÜNYA SAVAŞI'NDA DEVLETLERİN SEFERBERLİK KADROSU

11 227 Harita, metinler, tablo ve önceki bilgilerinizden faydalanarak aşağıdaki etkinliği yapınız. 1. GRUP İtilaf devletleri Osmanlı Devleti nin savaşa girmemesi, tarafsız kalması gerektiği konusunda toplantı yapmaktadırlar. Örneğe uygun olarak toplantıyı tasvir eden bir drama metni yazınız. İNGİLİZ TEMSİLCİSİ: Biz İngiltere olarak Osmanlı'nın toprak bütünlüğünü savunan politikamızı terk ederek Rusya yla tarihi emellerini gerçekleştirme noktasında anlaşmaya vardık. Osmanlı topraklarının bir kısmını ve bazı İslam memleketlerini sömürgeleştirdik RUS TEMSİLCİSİ:... FRANSIZ TEMSİLCİSİ:... 7

12 GRUP İttifak devletlerinden Avusturya-Macaristan İmparatorluğu ile Almanya, Osmanlı Devleti ni kendi saflarında savaşa dâhil etmek için toplanmışlardır. Her iki temsilcinin ağzından Osmanlı Devleti nin kendi saflarında savaşa girmesi gerektiğini ifade eden metin yazınız. AVUST-MAC. İMP. TEMSİLCİSİ:... ALMAN TEMSİLCİSİ: GRUP Osmanlı Hükûmetini temsil edip neden savaşa girilmesi gerektiğini ifade eden bir metin yazacaktır. OSMANLI TEMSİLCİSİ: GRUP Osmanlı Hükûmetini temsil edip neden savaşa girilmemesi gerektiğini ifade eden bir metin yazacaktır.