BİLGİ VE İLETİŞİM TEKNOLOJİSİ

Transkript

1 ORTAÖĞRETİM BİLGİ VE İLETİŞİM TEKNOLOJİSİ DERS KİTABI Yazarlar Ethem EROĞLU Dilek YAZAR DEVLET KİTAPLARI ÜÇÜNCÜ BASKI..., 2015

2 MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI YAYINLARI...: 5853 DERS KİTAPLARI DİZİSİ...: ?.Y Her hakkı saklıdır ve Milli Eğitim Bakanlığına aittir. Kitabın metin, soru ve şekillleri kısmen de olsa hiç bir suretle alınıp yayımlanamaz. Editör Ali YAZAR Dil Uzmanı Suna SUĞÜR Görsel Tasarım Uzmanı Meryem ÜNSEL Program Geliştirme Uzmanı Tuğba KUŞKONMAZ ÇİLDİR Ölçme v e Değerlendirme Uzmanı Çetin TORAMAN Rehberlik Uzmanı Mustafa KARA ISBN Milli Eğitim Bakanlığı, Talim ve Terbiye Kurulu nun gün ve 210 sayılı kararı ile ders kitabı olarak kabul edilmiş, Destek Hizmetleri Genel Müdürlüğünün gün ve sayılı yazısı ile üçüncü defa adet basılmıştır.

3 Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak; Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak; O benimdir, o benim milletimindir ancak. Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilâl! Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celâl? Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helâl. Hakkıdır Hakk a tapan milletimin istiklâl. Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım. Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım! Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarım. Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım. Garbın âfâkını sarmışsa çelik zırhlı duvar, Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var. Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar, Medeniyyet dediğin tek dişi kalmış canavar? Arkadaş, yurduma alçakları uğratma sakın; Siper et gövdeni, dursun bu hayâsızca akın. Doğacaktır sana va dettiği günler Hakk ın; Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın Bastığın yerleri toprak diyerek geçme, tanı: Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı. Sen şehit oğlusun, incitme, yazıktır, atanı: Verme, dünyaları alsan da bu cennet vatanı. Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda? Şüheda fışkıracak toprağı sıksan, şüheda! Cânı, cânânı, bütün varımı alsın da Huda, Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüda. Ruhumun senden İlâhî, şudur ancak emeli: Değmesin mabedimin göğsüne nâmahrem eli. Bu ezanlar -ki şehadetleri dinin temeli- Ebedî yurdumun üstünde benim inlemeli. O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- taşım, Her cerîhamdan İlâhî, boşanıp kanlı yaşım, Fışkırır ruh-ı mücerret gibi yerden na şım; O zaman yükselerek arşa değer belki başım. Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilâl! Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helâl. Ebediyyen sana yok, ırkıma yok izmihlâl; Hakkıdır hür yaşamış bayrağımın hürriyyet; Hakkıdır Hakk a tapan milletimin istiklâl! Mehmet Âkif Ersoy

4 GENÇLİĞE HİTABE Ey Türk gençliği! Birinci vazifen, Türk istiklâlini, Türk Cumhuriyetini, ilelebet muhafaza ve müdafaa etmektir. Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegâne temeli budur. Bu temel, senin en kıymetli hazinendir. İstikbalde dahi, seni bu hazineden mahrum etmek isteyecek dâhilî ve hâricî bedhahların olacaktır. Bir gün, istiklâl ve cumhuriyeti müdafaa mecburiyetine düşersen, vazifeye atılmak için, içinde bulunacağın vaziyetin imkân ve şeraitini düşünmeyeceksin! Bu imkân ve şerait, çok namüsait bir mahiyette tezahür edebilir. İstiklâl ve cumhuriyetine kastedecek düşmanlar, bütün dünyada emsali görülmemiş bir galibiyetin mümessili olabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatanın bütün kaleleri zapt edilmiş, bütün tersanelerine girilmiş, bütün orduları dağıtılmış ve memleketin her köşesi bilfiil işgal edilmiş olabilir. Bütün bu şeraitten daha elîm ve daha vahim olmak üzere, memleketin dâhilinde iktidara sahip olanlar gaflet ve dalâlet ve hattâ hıyanet içinde bulunabilirler. Hattâ bu iktidar sahipleri şahsî menfaatlerini, müstevlîlerin siyasî emelleriyle tevhit edebilirler. Millet, fakr u zaruret içinde harap ve bîtap düşmüş olabilir. Ey Türk istikbalinin evlâdı! İşte, bu ahval ve şerait içinde dahi vazifen, Türk istiklâl ve cumhuriyetini kurtarmaktır. Muhtaç olduğun kudret, damarlarındaki asil kanda mevcuttur. Mustafa Kemal Atatürk

5

6

7 İÇİNDEKİLER İSTİKLÂL MARŞI... 3 KİTABIMIZI TANIYALIM I. Ünite: BİLGİ TEKNOLOJİSİNİN TEMEL KAVRAMLARI A. BAŞLANGIÇ DONANIM YAZILIM BİLİŞİM TEKNOLOJİSİ BİLGİ VE İLETİŞİM TEKNOLOJİSİ ÜRÜNLERİNİN TANITIMI BİLGİSAYAR ÇEŞİTLERİ BİLGİSAYARLAR ARASINDAKİ FARKLILIKLAR UÇBİRİM (GİRİŞ/ÇIKIŞ, I/O) AYGITLARI BİR KİŞİSEL BİLGİSAYARIN TEMEL DONANIM BİRİMLERİ B. BİLGİ TEKNOLOJİSİ VE TOPLUM DEĞİŞEN BİR DÜNYA İYİ BİR ÇALIŞMA ORTAMI SAĞLIK VE GÜVENLİK C. DONANIM MERKEZÎ İŞLEM BİRİMİ GİRİŞ (INPUT) ARAÇLARI ÇIKIŞ (OUTPUT) ARAÇLARI D. DEPOLAMA HAFIZA DEPOLAMA ARAÇLARI HAFIZA ÇEŞİTLERİ HAFIZA ÖLÇÜMÜ BİLGİSAYAR PERFORMANSI E. YAZILIM YAZILIM ÇEŞİTLERİ SİSTEM GELİŞTİRME KAVRAMI F. BİLGİSAYAR AĞLARI TÜRLERİ BİLGİSAYARDA AĞ BAĞLANTILARI İNTERNET G. GÜVENLİK, TELİF HAKLARI VE HUKUK GÜVENLİK BİLGİSAYAR VİRÜSLERİ TELİF HAKKI VERİLERİN KANUNLA KORUNMASI I. ÜNİTE ÖLÇME-DEĞERLENDİRME SORULARI II. Ünite: BİLGİSAYARI KULLANMA VE YÖNETME A. BAŞLANGIÇ BİLGİSAYARDA İLK ADIM B. MASAÜSTÜ EKRAN GÖRÜNTÜSÜNÜN YAPILANDIRILMASI SİMGELERLE (İKONLARLA) ÇALIŞMA PENCERELERLE ÇALIŞMA C. BASİT DÜZENLEMELER YAPMA METİN DÜZENLEME D. DOSYALARI DÜZENLEME DİZİNLER (KLASÖRLER) VE DOSYALAR DOSYA İŞLEMLERİ ARAMA E. YAZDIRMA

8 1. YAZICI YÜKLEME YAZICIDAN BASKI ALABİLME VARSAYILAN YAZICIYI DEĞİŞTİRME II. ÜNİTE ÖLÇME-DEĞERLENDİRME SORULARI III. Ünite: KELİME İŞLEM PROGRAMI A. BAŞLANGIÇ KELİME İŞLEMCİYLE İLK ADIMLAR TEMEL AYARLARI YAPMA BELGE ALIŞVERİŞİ B. TEMEL İŞLEMLER METNİ YERLEŞTİRME METİN SEÇME METİN DÜZENLEME ARAMA VE DEĞİŞTİRME C. BİÇİMLEME METİN BİÇİMLEME D. SAYFA BİÇİMLEME BİÇİMLER BAŞLIKLAR VE SAYFA ALTLIKLARI YAZIM VE DİLBİLGİSİ KONTROLÜ BELGE YAPISI E. YAZDIRMA BELGEYİ ÖNİZLEME TEMEL YAZDIRMA SEÇENEKLERİ BELGEYİ YAZDIRMA F. İLERİ ÖZELLİKLER TABLOLAR RESİMLER VE ŞEKİLLER NESNELERİ AKTARMA ADRES, MEKTUP BİRLEŞTİRME III. ÜNİTE ÖLÇME-DEĞERLENDİRME SORULARI IV. Ünite: ELEKTRONİK TABLOLAMA A. BAŞLANGIÇ ELEKTRONİK TABLOLAMA UYGULAMASIYLA İLK ADIMLAR TEMEL AYARLARI YAPMA BELGE ALIŞVERİŞİ B. TEMEL İŞLEMLER VERİ YERLEŞTİRME VERİ SEÇİMİ KOPYALAMA, TAŞIMA, SİLME ARAMA VE DEĞİŞTİRME SATIR VE SÜTUNLAR VERİ SIRALAMA C. FORMÜLLER VE FONKSİYONLAR ARİTMETİK VE MANTIK FORMÜLLERİ FONKSİYONLARLA ÇALIŞMA D. BİÇİMLEME HÜCREDEKİ SAYILARI BİÇİMLEME HÜCREDEKİ METİNLERİ BİÇİMLEME HÜCRELERİ BİÇİMLEME YAZIM KONTROLÜ

9 5. BELGE YAPISI YAZDIRMA E. İLERİ ÖZELLİKLER NESNE AKTARMA GRAFİKLER IV. ÜNİTE ÖLÇME-DEĞERLENDİRME SORULARI V. Ünite: VERİ TABANI UYGULAMALARI A. BAŞLANGIÇ VERİ TABANIYLA İLK ADIMLAR TEMEL AYARLARI YAPMA B. BİR VERİ TABANI YARATMA TEMEL İŞLEMLER ANAHTARLARI TANIMLAMA TABLO TASARIMI VERİ TABANINI GÜNCELLEME C. FORMLARIN KULLANIMI FORM OLUŞTURMA FORM GÖRÜNTÜSÜNÜ DEĞİŞTİRME D. BİLGİYE ERİŞİM TEMEL İŞLEMLER SORGUYU ARITMA SEÇME VE SINIFLANDIRMA E. RAPORLAMA SEÇİLMİŞ VERİLERİ BELİRLİ BİR SIRAYLA EKRANDA VE RAPORLARDA GÖSTERME RAPORU DEĞİŞTİRME SAYFA BAŞLIKLARI VE ALTLIKLARI OLUŞTURMA VERİLERİ GRUPLAMA V. ÜNİTE ÖLÇME-DEĞERLENDİRME SORULARI VI. Ünite: SUNU PROGRAMI A. BAŞLANGIÇ SUNU UYGULAMASIYLA İLK ADIMLAR TEMEL AYARLARI YAPMA BELGE ALIŞVERİŞİ B. TEMEL İŞLEMLER SUNU OLUŞTURMA METNİ TAŞIMA, KOPYALAMA, SİLME GÖRÜNTÜLERİ KOPYALAMA, TAŞIMA VE SİLME SLAYTLARI KOPYALAMA, TAŞIMA VE SİLME C. BİÇİMLEME METİN BİÇİMLEME METİN KUTULARINI DEĞİŞTİRME D. GRAFİK VE ŞEMALAR ÇİZİLMİŞ NESNELER ŞEMALAR ŞEKİLLER VE DİĞER NESNELER E. YAZDIRMA VE DAĞITMA SLAYT YAPISI DAĞITIMA HAZIRLAMA YAZDIRMA F. SLAYT GÖSTERİ EFEKTLERİ

10 1. ANİMASYON EFEKTLERİ EKLEME SLAYT GEÇIŞ EFEKTLERI EKLEME G. BİR SLAYT GÖSTERİSİ GÖRÜNTÜLEME HERHANGI BIR SLAYTLA SLAYT GÖSTERISINE BAŞLAMA SLAYTLARI GIZLEME VI. ÜNİTE ÖLÇME-DEĞERLENDİRME SORULARI VII. Ünite: İNTERNET VE İLETİŞİM A. BAŞLANGIÇ İNTERNETLE İLK ADIM TEMEL AYARLARI YAPMA B. WEB DE DOLAŞMA BELIRTILEN ADRESI (URL:UNIFORM RESOURCE LOCATOR) AÇMA LINK AÇMA VE ÖNCEKI SAYFAYA GERI DÖNME ANA SAYFAYA DÖNME C. WEB DE ARAMA ARAMA MOTORU KULLANMA YAZDIRMA D. YER İŞARETLERİ (BOOKMARK) YER İŞARETLERI OLUŞTURMA YER İŞARETLERI OLUŞTURULMUŞ SAYFAYI AÇMA WEB SAYFASINA YER İŞARETLERI KOYMA E. BAŞLANGIÇ ELEKTRONIK POSTAYLA İLK ADIM TEMEL AYARLARI YAPMA F. İLETİLER İLETI GÖNDERME KOPYALAMA, TAŞIMA, SILME İletiyi Okuma İLETIYE CEVAP VERME G. İLETİNİN İLETİLMESİ ADRES DEFTERI BIRDEN ÇOK ADRESE İLETI YOLLAMA H. İLETİ YÖNETİMİ İLETI ARAMA YENI POSTA KLASÖRÜ OLUŞTURMA İLETI SILME İLETILERI YENI BIR POSTA KLASÖRÜNE TAŞIMA İLETILERI İSIM, KONU VE TARIHINE GÖRE SINIFLANDIRMA.207 VII. ÜNİTE ÖLÇME-DEĞERLENDİRME SORULARI TERIMLER SÖZLÜĞÜ KAYNAKÇA GÖRSEL KAYNAKÇA CEVAP ANAHTARLARI

11 KİTABIMIZI TANIYALIM Ünite adı ve numarasını gösterir. III. Ünite KELİME İŞLEM PROGRAMI A. BAŞLANGIÇ B. TEMEL İŞLEMLER C. BİÇİMLEME D. SAYFA BİÇİMLEME E. YAZDIRMA Ünitelerde yer alan konu başlıklarını gösterir. F. İLERİ ÖZELLİKLER Ünite kapaklarını gösterir. 71 Üniteye ilişkin ön bilgilerin harekete geçirilmesini sağlayacak çalışmaları kapsar. Ünitelerde yer alan alt konu başlıklarını gösterir. Ünitede yer alan yan başlıkları gösterir. B TEMEL İŞLEMLER Konuya Hazırlık 1. Kelime işlemci programda metin yerleştirme hakkında bildiklerinizi söyleyiniz. 2. Kelime işlemci programda metin seçme hakkında bildiklerinizi söyleyiniz. Word de metin düzenlerken imlecin olduğu yere dikkat etmek gerekir. Yapılan işlemin sonucu ekranda görünen yere göre değil imlecin olduğu yere göre uygulanır. 1. METNİ YERLEŞTİRME Word de metni sayfaya yerleştirmek için bir çaba harcamaya gerek yoktur. Sayfa yapısı varsayılan olarak ayarlanmış şekilde gelmektedir. Bu ayarlar olduğu gibi kullanılabileceği gibi sonradan değiştirilebilir. a. Metni araya ekleme: Word de metne yapılacak ekleme işleminde imlecin konumu önemlidir. İmleç nerde ise ekleme işlemi oraya yapılacaktır. İmleci konumlandırmak için klavyeden yön tuşları ve fare kullanılır (Resim 3.15). Resim 3.15: Yön tuşları etkinlik Daha önce belgeler klasörüne kaydettiğiniz etkinlikler belgesini açarak isim, soy isim, sınıf numara ile birlikte ders isimlerininizi belgeye kaydediniz. b. Yapılan işlemi geri alma: Word 2007 de yapılan işlemi geri almak için hızlı erişim araç çubuğu üzerinde bulunan geri al simgesi kullanılır. Geri alma işlemini iptal etmek için yinele simgesi kullanılır. ek bilgi Yapılan işlemi geri almak için klavyeden Ctrl + Z, yineleme işlemi için ise Ctrl + Y kısayolu kullanılabilir. c. Araya özel harf ya da sembol ekleme: Klavye üzerinde bir takım özel karakter ve semboller yer almaktadır. Metin düzenlerken bazen ihtiyaç duyulan semboller klavye üzerinde bulunmaz. Bu durumda Word de Ekle sekmesi Simgeler grubunda yer alan Simge seçeneği kullanılır. Simge düğmesine tıklandığında sık kullanılan simgelerle beraber tüm simgeler seçeneği görülür. Tüm simgeler seçeneği seçildiğinde simge penceresi açılır. Pencere içinden uygun simge seçilerek ekle düğmesine tıklanarak simge belgeye eklenir (Resim 3.16). Ünitenin adını ve numarasını gösterir. Etkinliklerde yer alan çalışmaların nasıl yapılması gerektiğini ve etkinlik sürecinde uyulması gereken kuralları gösteren yönergedir. Konuyla ilgili farklı bir uygulama yöntemini gösterir. Konuyla ilgili görselleri içerir. Resim 3.16: Simge penceresi 78 11

12 KİTABIMIZI TANIYALIM Ünitelerin konularıyla ilgili öğrenilen bilgi ve deneyimleri değerlendirmeye yönelik soruları kapsar. Ünitenin kazanımlarına göre değerlendirmeye yönelik soruları kapsar. Değerlendirme Soruları Aşağıdaki tümcelerin noktalı yerlerini doğru sözcüklerle doldurunuz. 1. ÜNİTE ÖLÇME DEĞERLENDİRME SORULARI 1. Metin düzenlemek için kullanılan programlar programlardır. Aşağıdaki tümcelerin noktalı yerlerini doğru sözcüklerle doldurunuz. 2. Bir belgeyi kaydetmek için. düğmesinden. seçeneği seçilir. 1. Bilgisayarda kullanılan her türlü programa.. denir. Aşağıdaki soruları yanıtlayınız. 2. Evlerde ve iş yerlerinde tek kişilik kullanım için geliştirilmiş bilgisayarlara....denir. 3. Önceden kaydedilmiş Word belgelerinin açılma yöntemleri nelerdir? Bilgisayarda yapılan işlemlerin kaydedilip depolandığı manyetik alanlara.denir. 4. Bir ülkede bilginin iletilmesinde kullanılan bütün iletişim sistemlerine... denir. 5. Bilgisayar kullanırken duruş bozukluklarına maruz kalmamak için kullanımı önemlidir. 6. Merkezî işlem birimlerinde hız birimine.. denir. 7. Bilgisayardaki metin, resim ve grafikleri kâğıda aktaran cihaza denir. 8. Fiziksel yapıları disketlere benzeyen, ülkemizde kullanımı pek yaygın olmayan depolama birimi 9. Yalnız okunabilir belleklere. bellek denir. 10. Çeşitli işlemeleri yapmak için geliştirilmiş yazılımlara... yazılımları denir. Aşağıdaki soruları yanıtlayınız. 11. Aşağıdakilerden hangisi bilgisayarlar arasındaki farklılıklardan biri değildir? A) Hız B) Maliyet C) Kapasite D) Genel kullanıcılar E) Klavye 4. Bir Word belgesini flash diske kaydetmek için gerekli adımları yazınız? Aşağıdakilerden hangisi MS Word de bir görünüm çeşidi değildir? A) Web düzeni B) Sayfa düzeni C) Okuma düzeni D) Anahat E) Grafik düzeni 6. MS Word de belgeyi yakınlaştırmak için hangi sekme kullanılır? A) Dosya B) Düzen C) Görünüm D) Biçim E) Ekle 12. Aşağıdakilerden hangisi çıkış birimidir? A) Klavye B) Ekran C) Tarayıcı D) Mikrofon E) Fare 13. İyi bir çalışma ortamında aşağıdakilerden hangisinin bir önemi yoktur? A) Koltuk B) Ekran C) Klavye yerleşimi D) Yeterli ışık E) CPU hızı 14. Elektronik ortamlarda gönderilen mektuplara ne denir? A) E-posta B) İnternet C) Web D) Http E) Ftp 15. Aşağıdakilerden hangisi virüs çeşitlerinden biri değildir? A) Dosya virüsleri B) Açılış virüsleri C) Bridge virüsleri D) Truva atları E) Makro virüsleri Biçimlendirme penceresi üzerinde Kapasite, Dosya sistemi, Ayırma birimi boyutu varsayılan olarak ayarlanmaktadır. Bu ayarlar değiştirilebilir. Birim etiketi belirlendikten sonra biçimlendirme penceresi üzerinde bulunan Başlat düğmesine tıklanır (Resim 2.9). G GÜVENLİK, TELİF HAKLARI VE HUKUK Konuya Hazırlık 1. Bilgisayardaki bilgilerinizi korumak için ne gibi güvenlik önlemleri alabilirsiniz? 2. Bilgisayar virüsleri ne tür zararlar verebilir? 1. GÜVENLİK Bilgisayar kullanıcılarının dikkat etmesi gereken önemli konulardan biri de bilgilerin güvenliğidir. Bilgisayardaki kayıtlı bilgilerin kaybolmasının farklı nedenleri olabilir. Bunlar depolama birimlerinin bozulması olabileceği gibi kötü niyetli kişilerin bilgisayara erişerek bilgilere zarar vermesi ya da silmesi olabilir (Resim 1.50). Resim 1.50: Güvenlik a. Dosyaların taşınabilir kayıt ortamlarına yedeklenmesi: Güvenlik nedeniyle bilgilerin bilgisayar haricinde kayıt ortamlarına alınması gerekebilir. Bunlar, flash diskler, CD, DVD ve harici diskler olabilir. b. Elektrik kesintisinde veri kaybı: Bilgisayardaki verilerin kaybolmasının bir nedeni de elektrik kesintisidir. Elektrik kesintisinden zarar görmemek için kesintisiz güç kaynakları (UPS) kullanılmalıdır (Resim 1.51). c. Dosyalara dışarıdan erişilmesinin engellenmesi: İnternet e bağlı bilgisayarın yüzde yüz güvende olması gibi bir durum söz konusu değildir fakat güncellenebilir bir işletim sistemi, iyi bir anti virüs programı ve güvenlik duvarı ile bu risk en aza indirilebilir (Resim 1.52). Resim 1.51: Kesintisiz güç kaynağı ç. Gizlilik hakkı: Kişilerin bilgisayarında bulunan yazılı ve görsel her türlü elektronik belgenin bütün hakları saklıdır. Bunların izinsiz olarak kısmen ya da tümüyle, doğrudan ya da dolaylı olarak olduğu gibi ya da başka bir biçimde kullanımı, kopyalanması, kiralanması, ödünç verilmesi, değişiklik yapılması, postalanması, dağıtılması veya satılması yasaktır. Bu bilgilerin sahibi olan kişilerin gizlilik hakları vardır. Resim 2.9: Biçimlendirme penceresi Biçimlendirme işlemine başlamadan önce ekrana tüm verilerin silineceğine dair uyarı iletisi gelir Tamam seçeneği tıklandıktan sonra biçimlendirme işlemi başlar (Resim 2.10). İşlem, Biçimlendirme tamamlanma uyarı penceresi nde Tamam düğmesine tıklanarak sonlandırılır (Resim 2.11). d. Bilgisayarın korunması ve şifrelenmesi: Bilgisayardaki bilgilere diğer kişilerin erişimi engellemek için oturum şifresi konulabileceği gibi, gizlilik gerektiren dosyalara özel programlar aracılığıyla da şifre konulabilir. Bilgisayarı tamamen şifrelemek için bios şifresi de tercih edilebilir. ek bilgi Resim 1.52: Güvenlik duvarı Alınacak önlemlerin hiçbirinin yüzde yüz güvenlik sağlamayacağı unutulmamalıdır. 2. BİLGİSAYAR VİRÜSLERİ Günlük hayatta bilgisayarı kullanırken bilgisayar kendiliğinden bir şeyler yapmaya başlıyorsa veya kararsız davranmaya başlıyorsa aklımıza virüs tehlikesi gelmelidir. Bilgisayar virüsleri biyolojik virüsler değilse de yapısı bakımından onları andırmaktadır (Resim 1.53). Resim 2.10: Uyarı penceresi a. Virüslerin tanıtımı ve çeşitleri: Bilgisayar virüsleri, temelde çalıştırılabilir küçük bir programdan ibarettir; ancak tıpkı hastalık yayan biyolojik virüsler gibi varlıklarını hissettirmeden hızla Resim 1.53: Bilgisayar virüsü çoğalabilir ve bir şekilde bağlantıda oldukları diğer bilgisayarlara da bulaşabilir. Virüsler hemen her tür dosyaya kendilerini ekleyebilir, kolay fark edilmemek için çok çeşitli yöntemler kullanır ve nihayetinde öyle ya da böyle bir zarara neden olur. Bu zarar beklemediğiniz zamanlarda ekrana çıkan saçma sapan mesajlardan tutun da virüsün bulaştığı dosyaların tamir edilemeyecek ölçüde hasar görmesine, hatta sabit diskinizdeki tüm bilgilerinizin tümüyle kaybedilmesine kadar gidebilir. Bilgisayar virüslerinin çeşitli türleri vardır. Bunlar; dosya virüsleri, açılış (boot) virüsleri, çok parçalı virüsler, makro virüsleri, gizli virüsler, polimorfik virüsler, kılavuz virüsler, zırhlı virüsler, Truva atları, taşıyıcı ve ağ solucanlarıdır. Resim 2.11 Biçimlendirme tamamlanma uyarı penceresi uyarı Depolama birimlerini biçimlendirme işleminde, depolama aygıtındaki tüm bilgiler silineceğinden biçimlendirme işleminden önce gerekli bilgilerin yedeğini almayı unutmayınız. araştırma 53 Bilgisayar virüslerinin ortaya çıkışı ve tarihçesi hakkında araştırma yaparak öğrendiklerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. 44 Etkinliğin başarılı olabilmesi için yapılan uyarıları gösterir. Konuyla ilgili araştırma ödevlerini içerir. 12

13 I. BİLGİ TEKNOLOJİSİNİN TEMEL KAVRAMLARI Ünite A. BAŞLANGIÇ B. BİLGİ TEKNOLOJİSİ VE TOPLUM C. DONANIM D. DEPOLAMA E. YAZILIM F. BİLGİSAYAR AĞLARI G. GÜVENLİK, TELİF HAKLARI VE HUKUK 13

14 A BAŞLANGIÇ Konuya Hazırlık 1. Bilişim teknolojisi günlük hayatta hangi alanlarda kullanılabilir? 2. Günlük hayatta gözlemlediğiniz bilgisayar çeşitlerini söyleyiniz. 1. DONANIM YAZILIM BİLİŞİM TEKNOLOJİSİ Günlük hayatta bütün işlerde artık bilişim teknolojisi kullanılmaktadır. Bilişim teknolojisi kullanımında temel öge bilgisayardır. Bilgisayar; kullanıcıdan aldığı komutlara göre işlem yapan, yaptığı işlemlerin sonucunu depolayabilen, istenildiğinde bir yerden başka bir yere gönderebilen elektronik bir cihazdır. Bilgisayar, donanım ve yazılım adı altında iki ana kısımdan oluşur. Donanım, bilgisayarda kullanılan fiziksel parçaların genel adıdır. Yazılım ise bilgisayarın kullanılmasını sağlayan programlardır. Bilişim Teknolojisi bilginin elde edilmesinde, saklanmasında, üzerinde işlem yapılmasında, ağlar aracılığıyla bir yerden başka bir yere iletilmesinde kullanılan bilgisayar ve iletişim teknolojilerinin tümüdür (Resim 1.1). Resim 1.1: Bilgisayar 2. BİLGİ VE İLETİŞİM TEKNOLOJİSİ ÜRÜNLERİNİN TANITIMI Bilgisayar teknolojisinin gelişimiyle iletişim teknolojisi de gelişmiş, böylece bilgi iletişimi daha etkili ve verimli hâle gelmiştir. Örneğin mobil telefonla sesli iletişim sağlanabiliyorken 3G teknolojisiyle sesli ve görüntülü bilgi aktarımı dönemi başlamıştır (Resim 1.2). 14 Resim 1.2: Tablet bilgisayar

15 3. BİLGİSAYAR ÇEŞİTLERİ Günümüzde birçok bilgisayar çeşidi olmasına rağmen kapasitelerine ve kullanım amaçlarına göre bir sınıflandırma yapıldığında bilgisayar çeşitleri aşağıdaki gibidir: a. Ana bilgisayar: Çok hızlı işlem gücü ve dev bellek güçleri olan bilgisayarlardır. Özel bir merkezde bulunur ve aynı anda binlerce istemci bilgisayara hizmet verebilir. Çok sayıda bilginin güvenle işlenmesi gerektiği durumlarda güvenle kullanılır (Resim 1.3). Resim 1.3: Ana bilgisayar b. Mini bilgisayar: Yüksek işlemci hızlarına, yüksek RAM e ve geniş sabit disk kapasitelerine sahip bilgisayarlardır. Okullarda, şirketlerde, fabrikalarda bulunabilir ve kendisine bağlı istemci bilgisayarlara hizmet verir (Resim1.4). Resim 1.4: Mini bilgisayar 15

16 c. Ağ (Network) bilgisayarlar: Bellek güçleri, disk kapasiteleri ve işlem güçleri sınırlı bilgisayarlardır. İntranette iş yürütmek için kullanılır ve güçlü bir sunucuya bağlıdır (Resim 1.5). Resim 1.5: Ağ bilgisayarı ç. Kişisel bilgisayar: Evlerde ve iş yerlerinde tek kişi tarafından kullanılan bilgisayarlardır. Bu nedenle bu bilgisayarlara kişisel bilgisayarlar denir. Kullanımları 1970 li yıllardan sonra yaygınlaşmıştır. Günümüzde çeşitli özellikte ve güçte kişisel bilgisayarlar bulunmaktadır (Resim 1.6). Resim 1.6: Kişisel bilgisayar 16

17 d. Dizüstü bilgisayar: Donanım olarak kişisel bilgisayarların bütün ögelerine sahiptir. Bünyelerinde bulundurdukları pilleri sayesinde elektriksiz birkaç saat kullanılabileceği gibi doğrudan elektrik kaynağı ile de kullanılabilir. Taşınabilir olması, son yıllarda kullanılırlığını artırmaktadır (Resim 1.7). Resim 1.7: Dizüstü bilgisayar Gelişen teknolojiyle netbook ve tablet bilgisayar da yaygınlaşmaya başlamıştır. Netbook; küçük boyutu, hafifliği ve uzun pil ömrü sayesinde cazibesini artırmaktadır. Dizüstü bilgisayarlara göre işlemci güçleri sınırlı ve optik sürücüleri bulunmamaktadır. İnternette sörf yapılabileceği gibi basit ofis uygulamalarını da rahatlıkla gerçekleştirebilir. Tablet bilgisayar, Netbook a göre daha hafiftir. Klavye ve faresi bulunmayan tablet bilgisayar, dokunmatik ekranı ile direkt olarak ya da bir kalem yardımıyla kullanılmaktadır. Günümüzde farklı işletim sistemlerine ve farklı donanım özelliklerine sahip tablet bilgisayar bulmak mümkündür. araştırma Tablet bilgisayarlar hakkında araştırma yaparak öğrendiklerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. 4. BİLGİSAYARLAR ARASINDAKİ FARKLILIKLAR a. Kapasite: Bilgisayarlar, çeşitlerine göre kapasite farklılıkları göstermektedir. Gelişen teknolojiyle bu ayrım günümüzde keskin çizgiyle yapılamamaktadır. Kapasite bakımından en yüksek seviyede olan bilgisayar, ana bilgisayardır. b. Hız: Bilgisayarın hızı, işlemcilerin hızları ile ölçüldüğünden saniyedeki titreşim sayısı ile ifade edilir. Bunun birimi hertz dir ve kısaca Hz olarak gösterilir. Günümüzde işlemcilerin hızı, saniyede milyar titreşimlere (giga hert- GHz) ulaşmıştır; bu hız 4 GHz civarındadır. Bilgisayarda hız denilince akla öncelikle işlemci hızları gelse de bilgisayarların hızları sadece işlemci hızlarına bağlı değildir. Ana belleklerin hızları ve sabit disklerin hızları da bilgisayarın hızını belirlemekte etkilidir. ek bilgi Bilgisayar her zaman en yavaş çalışan donanım birimine göre hareket eder. c. Maliyet: Bilgisayarlar arasında maliyet bakımından farklılıklar bulunmaktadır. Kullanılmaya başladığı ilk yıllarda oldukça pahalı olan bilgisayarlar, zamanla daha çok kişinin kullanabileceği uygun fiyata inmiştir. Dizüstü bilgisayarlar, donanım açısından daha ileri teknoloji gerektirdiği için ilk yıllarda pahalı olmasına rağmen zamanla ucuzlayarak kişisel bilgisayarlar ile aynı fiyata satılmaya başlamıştır. ç. Genel kullanıcıları: Günümüzde bilgisayarların genel kullanıcıları olarak belli bir grubu adlandırmak doğru değildir; çünkü bilgisayar, yaşamın her alanında kullanılmaktadır. Eğitimden sağlığa, ulaşımdan bankacılığa, üretimden hizmete, her yerde bilgisayara gerek duyulmakta, özellikle İnternetin kullanımıyla bilgisayar dev bir kitaplık görevi görmektedir; bu da bilgisayarın her yaşta ve her yerde kullanımı demektir. 17

18 5. UÇBİRİM (GİRİŞ/ÇIKIŞ, I/O) AYGITLARI Bilgisayar ağları, uçbirim aygıtları olarak tanımlanır. Ağa bağlı bilgisayarlar bu aygıtlar aracılığıyla birbirine bağlanır ve haberleşir. Bunların çok değişik tipleri vardır. Uçbirim aygıtları, programlanabilme bakımından iki gruba ayrılır: a. Programlanabilir uçbirim aygıtları: Bu aygıtlar bilgisayarların daha hızlı ve etkili yönetilmesini sağlar. Bunlara köprü, anahtar, yönlendiriciler ve geçit yolu aygıtları örnek olarak verilebilir. b. Programlanamaz uçbirim aygıtları: Bu aygıtlara gelen sinyaller yükseltilerek tüm kapılara (port) gönderilir. Bunun sonucu olarak bir terminal etkinleşmesiyle tüm ağ çalıştırılır. Bunlara ağ kartları, tekrarlayıcılar ve hub örnek olarak verilebilir. 6. BİR KİŞİSEL BİLGİSAYARIN TEMEL DONANIM BİRİMLERİ a. Merkezî işlem birimi (CPU): Bilgisayarların önemli donanım parçalarından biri olan Merkezî İşlem Birimi (MIB), genel olarak bilgisayarlarda mikroişlemci adıyla anılır. CPU, Merkezî İşlem Birimi nin İngilizce adı olan Central Processing Unit (Sentrol Prossesing Yunit) in kısaltmasıdır. Mikroişlemci, bilgisayarda aritmetik ve mantık işlemlerinin yapıldığı ve bunların denetlendiği bir merkezdir yani CPU, bilgisayarın beynidir (Resim 1.8). Resim 1.8: Mikroişlemci - CPU b. Sabit disk (hard disk): Sabit disk, bilgisayarda tüm bilgilerin depolandığı yerdir. Sabit diskte, sistem dosyaları, program dosyaları ve her türlü veri dosyaları saklanabilir. Sabit diskin İngilizce adı olan HDD Hard Disk Driver ( Hard Disk Dırayvır) ın kısaltmasıdır (Resim 1.9). Resim 1.9: Sabit disk c. Giriş çıkış birimleri: Giriş birimi, bilgisayara dış ortamdan komut vermek ve veri aktarmak için kullanılan birimdir. Bilgisayarda başlıca giriş birimleri klavye, fare, kamera, mikrofon, tarayıcı, optik okuyucu ve oyun çubuğudur. Çıkış birimi, bilgisayardaki veriyi dış ortama aktarmak için kullanılan birimdir. Bilgisayardaki başlıca çıkış birimleri ekran, yazıcı, çizici, hoparlör ve projeksiyon cihazıdır. ek bilgi Dokunmatik ekran, CD, DVD, flash disk ve hafıza kartları vb. hem giriş hem de çıkış birimi olarak kullanılabilir. 18

19 ç. Hafıza tipleri: Hafıza veya bellek, bilgisayarda çalışmakta olan bir programa ait komutlar ve veriler ile daha sonra kullanılacak olan sonuç işlemlerinin geçici olarak saklandığı yerdir. Bu birimlerde program ve veriler iki tabanlı sayısal karşılıkları ile saklanır. Genel olarak iki tip bellek vardır, dinamik bellek ve statik bellek. Bunların çalışma mantıkları açısından bilgisayarda kullanım yerleri farklıdır. Statik bellek, daha hızlıdır fakat maliyeti yüksek olduğundan özel bölümlerde kullanılmaktadır; depolama araçlarının ve mikroişlemcilerinin ön bellekleri gibi. Dinamik bellekte bilgilerin kaybolmaması için elektrik akımına ihtiyaç varken statik bellekte böyle bir şeye ihtiyaç yoktur (Resim 1.10). Resim 1.10: RAM bellek d. Taşınabilir depolama araçları: Taşınabilir depolama araçları kullanım amaçlarına ve özelliklerine göre çeşitli şekillerde karşımıza çıkmaktadır. Bunlar; harici disk, zip disk, flash bellek, hafıza kartı, CD, DVD, Blue Ray, vb.dir. Taşınabilir diskler özelliklerine göre doğrudan kullanılabileceği gibi çeşitli elektronik araçlarla beraber de kullanılabilir. e. Çevresel cihazlar: Çevresel cihazlar bilgisayar kasasına bir kablo aracılığıyla bağlanan cihazlardır. Bu cihazlar şunlardır: Ekran Klavye Fare Yazıcı Çizici Optik okuyucular Tarayıcılar f. Günlük hayatta bilgisayarlar Evdeki bilgisayarlar: Evde kullanılan bilgisayarlar genellikle kişisel bilgisayar ve dizüstü bilgisayarlardır. Bilgisayarlar evde, ev ödevi yapma, eğitim CD lerini kullanma, e-öğrenme, oyun oynama, müzik dinleme, kelime işlemci programlarını kullanma, programlama dillerini kullanma, e-posta kullanma, sohbet, tartışma listesi kullanma gibi birçok kullanıma ortam yaratmaktadır (Resim 1.11). İş yerinde ve eğitimde bilgisayarlar: İş yerinin niteliğine göre bilgisayarın kullanım yeri değişir. İş yeri bir büro ise bilgisayar daha çok yazışmalarda ve müşteri bilgilerinin tutulmasında kullanılır. Sigorta şirketi ise müşteri kayıtlarının tutulmasında ve poliçelerin yazılmasında kullanılır. Günümüzde bilgisayarlar eğitimin de ayrılmaz bir parçasını oluşturmaktadır. Bu nedenle hem eğitimde hem de okul yönetimlerinde bilgisayar kullanımı çok yaygınlaşmıştır. Bunun yanında ülke çapında uygulanan bütün öğrenci sınavları ve öğretmen atamaları bilgisayarla yapılmaktadır (Resim 1.12). Resim 1.11: Evde bilgisayar kullanımı Resim 1.12: İş yerinde bilgisayar kullanımı 19

20 Değerlendirme Soruları Aşağıdaki tümcelerin noktalı yerlerini doğru sözcüklerle doldurunuz. 1. Bellek güçleri ve disk kapasiteleri sınırlı ve bir sunucuya bağlı olan bilgisayarlara. bilgisayarı denir. 2. Bilişim teknolojisinin ana unsuru. 3. Bilgisayardaki bütün giriş çıkışların kontrol edildiği, aritmetik ve mantıksal işlemlerin yapıldığı birim... Aşağıdaki soruları yanıtlayınız. 4. Bilişim teknolojisi nedir? Tanımlayınız Aşağıdakilerden hangisi çıkış birimi değildir? A) Ekran B) Tarayıcı C) Çizici D) Hoparlör E) Yazıcı 6. Bilgisayarların USB portlarından doğrudan kullanılabilen hızlı ve pratik depolama aracı hangisidir? A) Zip disk B) Flash disk C) DVD D) CD E) Disket 20

21 B BİLGİ TEKNOLOJİSİ VE TOPLUM Konuya Hazırlık 1. Günümüzde kullanılan iletişim teknolojileri neler olabilir? 2. Bilgisayarın sağlımızı olumsuz etkilememesi için nelere dikkat etmeliyiz? 1. DEĞİŞEN BİR DÜNYA Bilişim teknolojisindeki gelişmeler her geçen gün kendini hissettirmektedir. Bilgisayarların, ilk kullanıldığı günden bugüne her geçen gün işlevselliği artmıştır. Bilgisayar teknolojisine paralel olarak iletişim teknolojisi de gelişim göstermiş, bu sayede teknoloji kullanımında yer ve mekân gibi kısıtlamalar ortadan kalkmıştır. Teknolojinin gelişim hızı, eğitime de yansımış, eğitimde pek çok noktada gelişme olmuş, klasik eğitim anlayışı yerini teknolojiye terk etmiştir. Teknoloji durağan olmadığı için sürekli gelişim göstermektedir. Günümüzde son teknoloji olan bir ürün kısa bir süre içersinden demode olabilmektedir. Teknoloji eğitim sistemimizde de kullanılmaya başlamış, ülkemizde var olan eğitim kurumlarının hemen hemen hepsinde bilişim teknolojisi sınıfları kurulmuş, teknoloji okullarımızın her yerini donatmıştır. Son yıllarda ise Millî Eğitim Bakanlığı ve Ulaştırma Bakanlığının ortaklaşa yürüttüğü Fatih (Fırsatları Artırma Teknolojiyi İyileştirme Hareketi) projesiyle tüm dersliklere dokunmatik ekranlı akıllı tahtalar kurulması ve tüm öğrencilere tablet bilgisayarlar verilmesi planlanmaktadır (Resim 1.13). Resim 1.13: Akıllı tahta-değişen bir dünya 21

22 a. Bilgi toplumu kavramı: Teknolojinin gelişmesiyle beraber bilgi en önemli ticari meta hâline gelmiştir. Artık ülkelerin gelişim düzeyleri de teknolojiyi kullanımlarıyla ölçülmektedir. Teknolojisiyle iç içe olan toplum artık bilgi toplumu olarak adlandırılmaktadır (Resim 1.14). Ülkemizde yılları için bilgi toplumu stratejisi oluşturulmuştur. Ayrıca yıları için Bilgi Toplumu Stratejisi Eylem Planı oluşturmuştur. Eylem planında kurumlar ve yapacakları eylemler ile eylemlerin başlangıç tarihleri ve süreleri yer almaktadır. Bilgi toplumu ile ilgili iş ve işlemler Bilgi Toplumu Dairesi Başkanlığınca yürütülmektedir. Resim 1.14: Bilgi toplumu b. Bilgi otoyolu kavramı: Bir ülkenin bilginin iletilmesinde kullandığı bütün iletişim sistemleri o ülkenin bilgi otoyolunu oluşturur. Bilgi otoyolunun gelişim düzeyi bilginin dosya, ses ve görüntülü olarak etkin ve yoğun kullanımıyla doğru orantılıdır (Resim 1.15). Ülkemizde bilgi ve iletişim kanallarının gelişmesiyle beraber e-devlet uygulamaları başlamıştır. Vatandaşlar adresinden İnternet aracığıyla resmi kurumlara ulaşabilmekte ve birçok işlemi e-devlet ortamında gerçekleştirebilmektedir. Resim 1.15: Bilgi otoyolu 22

23 c. Elektronik ticaret kavramı: Mal veya hizmet alımlarının İnternet üzerinden yapılması elektronik ticaret olarak adlandırılır kısaca e-ticaret olarak söylenebilir. E-ticaret hizmet sunan konumunda olanlar için yer, mekân ve tanıtım açısından çok büyük kolaylıklar sağladığı gibi hizmetten yararlananlar için zaman, maliyet ve daha çok çeşit arasından tercih yapabilme gibi kolaylıklar sağlamaktadır. E-ticarette hesaplara ya da kredi kartlarına kötü niyetli insanların erişiminin engellenmesi konusuna dikkat edilmelidir. Bu noktalara dikkat edilmediği takdirde çok büyük maddi zararla karşı karşıya kalınabilir (Resim 1.16). Resim 1.16: E-ticaret 2. İYİ BİR ÇALIŞMA ORTAMI Bilgisayardan etkin bir biçimde yararlanma koşulları, sağlıklı ve ergonomik çalışma ortamı yaratma yaklaşımıyla belirlenir. İnsan ile bilgisayar arasında verimliliği etkileyen iki temel boyut vardır. Bunlar, fiziksel ortamın düzenlenmesi ve kullanıcı ara yüzüdür (Resim1.17). Resim 1.17: İyi bir çalışma ortamı araştırma Bir BT sınıfının derslerde etkin ve verimli kullanılması için hangi özelliklere sahip olması gerektiğini araştırarak öğrendiklerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. 23

24 a. İyi bir çalışma ortamının faydaları: İyi bir çalışma ortamı; yapılan işin verimini artırır, çalışanı yormaz, daha az zamanda daha çok iş yapmaya imkân verir, sağlık sorunlarına karşı önlem olur. b. Bilgisayarda çalışırken çalışmaya ara vermenin önemi: Bilgisayarda sürekli çalışmak insanın dikkatini olumsuz etkiler. Bu nedenle her bir saatte 5-15 dakika çalışmaya ara verilmelidir. Böylelikle insan; beden, zihin ve ruh olarak dinlenir. c. Ekran: Bilgisayar kullanan kullanıcıların koltuk ve bilgisayar masasını ayarladıktan sonra, öncelikle yapması gereken ekranı uygun biçimde yerleştirmesidir. Ekranı ayarlarken aşağıdaki hususlara dikkat etmelidir: Işığı çok fazla ya da çok az olmamalı, Ekran ile göz arasındaki uzaklık cm olmalı, Ekran yüzeyi temizliğine dikkat edilmeli, 5 15 dakika dinlenme, uzağa odaklanma, göz kaslarını çalıştırma egzersizleri yapılmalı, Ekrana ışığın dik gelip parlaması engellenmeli, Çözünürlük, gözü yormayacak düzeyde olmalıdır. ç. Koltuk: Bilgisayar karşısında çok zaman geçiren insanların koltuğunun da ergonomik olması gerekmektedir. Koltuk seçerken dikkat edilmesi gereken hususlar şu şekilde sıralanabilir: Koltuk yüksekliği 37-58,4 cm arasında ve ayarlanabilir olmalıdır. Sırt desteği olmalı, oturma yeri ile ayarlanabilir sırt desteği arasında derecelik bir açı bulunmalıdır. Gerek oturma yeri gerekse sırt bölgesi minder, yastık vb. yardımcı araçlara gerek duyulmayacak biçimde desteklenmelidir. Koltuğun kol destekleri olmalı, bunlar çıkarılıp takılabilmeli ve yüksekliği ayarlanabilmelidir. Oturma yeri; kendi ekseninde dönebilmeli, ileri-geri ayarlanabilmeli, oturma yüzeyi kaygan olmayan bir kumaşla kaplanmış yumuşak minderli ve dayanıklı olmalıdır. Koltukta ayak koyma desteği olmalıdır. d. Klavyeyi yerleştirme: Bilgisayar kullanıcılarının en yoğun kullandıkları donanım birimlerinin başında klavye ve fare gelmektedir. Klavye ve farenin doğru şekilde yerleşimi için yapılması gerekenler şunlardır: Doğru bir el ve fare yerleşimi için klavye ve fare aynı yükseklikte olmalıdır. Sürekli klavye kullanan profesyonel klavye kullanıcıları ergonomik klavye kullanmalıdır. Klavye ve farede ergonomik kullanıma sadece kemik ve kas sağlığı açısından değil, temizlik açısından da dikkat edilmelidir. Ortopedik bir el rahatsızlığı yaşamamak için bilek düz bir çizgide tutulmalıdır. Fare kullanırken el bileği sağa ya da sola doğru bükülmemelidir. Klavye ya da fare ne fazla küçük ne de fazla büyük olmalıdır. e. Yeterli ışık: Çalışma ortamının ışık miktarı, çok fazla ya da çok az olmamalıdır. Işık arkadan gelmeli, direkt göze gelmemelidir. Işığın ekrana yansıması engellenmelidir. f. Havalandırma: Kapalı ortamların oksijen miktarı giderek düşer. Bilgisayarın yaydığı statik ve manyetik elektrik ile ısı, ortam havalandırılarak dağıtılmalıdır. Aşırı sıcak ve soğuk ortamda uzun süre hareketsiz kalmak sıcak ve soğuğun etkisini artırır; bu durum da insanın kan dolaşımını etkiler. 3. SAĞLIK VE GÜVENLİK Bilgisayar, insanların hayatını kolaylaştıran teknolojik bir cihazdır. Dikkat edilmediği takdirde güvenlik ve sağlık açısından olumsuz sonuçları olabilir. Şimdi bilgisayarın zararlı etkilerine maruz kalmamak için neler yapılabilir onları görelim: a. Elektrik kablolarının güvenilirliği: Bilgisayar bağlantılarında kullanılan kabloların güvenliği için başlıca yapılması gerekenler şunlardır: Bilgisayar çalışırken kabloları ile oynanmamalıdır. Resim 1.18: Elektrik kablolarının güvenilirliği 24

25 Kablolar ayakaltından ya da bilgisayarla çalışan kişiye temas edebilecek yerlerden geçirilmemelidir. Bilgisayar ekranına ya da diğer birimlerden birine su veya benzeri bir sıvının dökülmemesine özen gösterilmelidir. Bilgisayarın bulunduğu yer ile priz arasındaki mesafe uzunsa kaliteli uzatma kablosu kullanılmalıdır. Uzatma kablolarının üzerine basılmamalı ve kablolar ezilmemelidir. Bilgisayarın güç kablosunun takıldığı priz mutlaka topraklanmış olmalıdır. Uzatma kablosu kullanılmış ise bunun da topraklı olmasına özen gösterilmelidir (Resim 1.18). b. Güç noktalarının (prizleri) fazla yüklenmesini önleme: Bilgisayarların bağlı olduğu prizlerin mutlaka topraklı olması gerekir. Kırık ya da gevşek prizler hem bilgisayarlar için hem de kullanıcılar için tehlikelidir. Bunun yanında bilgisayarların takılı olduğu prizlere başka elektrikli araçların -yük oluşturmasın diye- takılmaması gerekir. c. Hatalı kullanıma bağlı ağrılar: Bilgisayarın hatalı kullanılması nedeniyle boyun kaslarında ağrı ve tutulma, gözlerde yorulma gibi problemler ortaya çıkabilir. Bu sorunları önlemek için masa yüksekliğine, sandalyenin ortopedik olmasına, ekran uzaklığına vb. dikkat etmek gerekir. ek bilgi Bilgisayarı kullanırken ayrıntı gibi görünen birkaç küçük önlem, sizin çok ciddi sağlık problemlerine maruz kalmanızı engelleyecektir. ç. Hatalı kullanıma bağlı göz problemleri: Bilgisayarın çok uzun süre kullanımı sonucu gözün kendisinde ya da görme kalitesinde birtakım problemlerin meydana gelmesi, göz yorgunluğu hâli olarak yorumlanmaktadır. Sıklıkla görülen belirtiler; yorgun ve ağrılı gözler, gözlerde yanma ve batma, bulanık görme, kuruluk hissi, sulanma, kaşıntı, kızarıklık, gözleri kısarak bakmak, odaklama zorluğu, çift görme, yazı karakterlerinin veya grafiklerin etrafında ışık hareketleri ya da saçılmalar görmek ve ışığa karşı hassasiyet olarak sıralanabilir. d. Duruş bozuklukları: Bilgisayarın yoğun kullanımı kas, kemik, sinir ve damarların gerilmesine, uygun olmayan duruş biçimlerine bağlı olarak şekil bozukluklarına, baş, bel ve boyun ağrılarına yol açar. Bu tip ağrılarla karşılaşmamak için bilgisayar karşısında dik oturmak gerekir. Bilgisayar çalışma ortamının düzenlenmesinde ergonominin göz ardı edilmesi yani koltuk, masa ve ekranın seçimi, ayarları ile yerleşimin kullanıcının yapı ve boyutlarına uygun olmaması baş, boyun, omuzlar ve kollar, el ve el bilekleri, bel, sırt ve bacak ağrılarına neden olmaktadır. Değerlendirme Soruları Aşağıdaki tümcelerin noktalı yerlerini doğru sözcüklerle doldurunuz. 1. Bilginin üretildiği, alınıp satıldığı, pazarlandığı, kullanıldığı, tüketildiği toplumlara... denir. 2. Mal veya hizmetlerin İnternet üzerinden alınıp satılıp pazarlaması vb. işlemlere... denir. Aşağıdaki soruları yanıtlayınız. 3. İyi bir çalışma ortamının faydaları nelerdir? 4. Ekran kullanımında dikkat edilmesi gereken önemli noktalar nelerdir? 5. Aşağıdakilerden hangisi bilgisayar kullanımında koltuk kullanım özelliklerinden değildir? A) Sırt desteği olmalı B) Bel desteği olmalı C) Yüksekliği ayarlanabilmeli D) Kendi ekseni etrafında hareket etmemeli E) Ergonomik olmalı 25

26 C DONANIM Konuya Hazırlık 1. Bilgisayar hızında etkili olan donanım birimleri nelerdir? 2. Günümüzde kullanılan ekran çeşitleri hangileridir? 1. MERKEZÎ İŞLEM BİRİMİ a. Merkezî işlem birimi kavramı: Merkezî işlem birimi; bilgisayarın en önemli parçası olup bilgisayarın beyni olarak bilinir. Mikroişlemciler bilgisayara yüklenen işletim sistemini ve diğer tüm programları çalıştırıp bu programların işlemlerini yerine getirir. Merkezî işlem birimi genel olarak aşağıdaki işlemleri yapar: Sistemdeki tüm elemanlar ve birimlere zamanlama ve kontrol sinyalleri sağlar. Resim 1.19: Mikroişlemci Bellekten komut alıp getirir. Komutun kodunu çözer. Komutu kendisine ya da giriş çıkış birimlerine aktarır. Aritmetik ve mantık işlemlerini yürütür. Program işlerken diğer donanım birimlerinde gelen kesme taleplerine cevap verir (Resim 1.19). araştırma Notebook ve netbook işlemcileri hakkında araştırma yaparak öğrendiklerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. b. Merkezî işlem birimi hız kavramı: İşlemcilerin hızları, saat frekansı da denen saniyedeki titreşim sayısı ile ölçülür. Titreşimi bir kuvars kristali sağlar. Her titreşimde belirli bir işlem yapılır; bu nedenle saat frekansı büyük olan bilgisayarlar hızlıdır. Ancak saniyedeki titreşim sayısı hızı belirleyen tek etken değildir. Bir titreşim anında yapılan işlem miktarı da bilgisayarın hızını etkiler. İşlemcinin hızı MHz (megahertz) cinsindendir. Bir işlemcinin MHz cinsinden hızı, ana kartta kullanılan sistem veri yolu hızının belirli bir çarpanla çarpılması sonucu elde edilir. Örneğin; 100 MHz lik ana kartlarda 400 MHz lik bir işlemci 4 çarpanını kullanarak 4x100=400 MHz e erişir. Farklı işlemci serileri, aynı hıza sahip olsa da farkı yapıda olmaları nedeniyle aynı hızda olmaz; yani saniyede yerine getirdikleri komut sayısı farklıdır. ek bilgi İşlemcilerde saat hızının sınır noktasına gelince işlem kapasitesini artırmak için çekirdek sayısını artırma yoluna gidilmiştir. c. Aritmetik mantık birimi: Aritmetik Mantık Birimi (AMB); mikroişlemcide aritmetik ve mantık işlemlerinin yapıldığı en önemli bölümlerden biridir. AMB en basit işlemi gerçekleştiren mikro denetleyiciden, en karmaşık mikroişlemciye sahip bir bilgisayara kadar tüm işlemcilerin yapıtaşıdır. Modern bilgisayarların içinde bulunan mikroişlemcilerin ve ekran kartlarının içinde çok karışık ve güçlü AMB ler bulunmaktadır. ç. Kontrol birimi: İşlemciye gönderilen komutların çözülüp (komutun ne anlama geldiğinin tanımlanması) işletilmesini sağlar. İşlemci içindeki birimlerin ve dışındaki birimlerin eş zamanlı olarak çalışmasını sağlayan kontrol sinyalleri bu birim tarafından üretilir. d. Ön bellek (cache memory) ve hızlı hafıza erişimi: Mikroişlemcilerin sistemdeki yardımcı birimlerden biri de RAM bellektir. RAM bellek, komut ve verileri üzerinde geçici ve kalıcı olarak tutan bir elektronik elamandır. Mikroişlemci RAM bellekten bir veri istediğinde bellek hiç beklemeden veriyi işlemciye göndermektedir. Mikroişlemcilerin hızı RAM belleğin hızından daha fazla olması hız uyuşmazlığına yol aç- 26

27 maktadır. Mikroişlemci RAM bellekten ardı ardına veri istediğinde bellek bunlara cevap veremez, bu da boşa zaman kaybına neden olur. İşte bu yavaşlığı önlemek için ön bellekler kullanılır. Ön bellek,işlemcinin yakınındadır ve işlemci ile aynı hızda veya işlemcinin yarı hızında çalışır (Şekil 1.20). Sistem Taşıtı İŞLEMCİ Ön Bellek L1 Ön Bellek L2 ESAS BELLEK Resim 1.20: Ön bellek İşlemci, işleyeceği veriyi ilk önce ön bellekte arar. Eğer ön bellekte bulamazsa ana belleğe gider. İşlenecek bilgiler ise işlemciye gelmeden önce ön belleğe gelir. Bellekler, dinamik ve statik olmak üzere iki temel gruba ayrılır. Ön bellek, statik bellek yapısındadır. Statik bellek, dinamik belleğe göre daha hızlı ve pahalıdır. Bilgisayarda iki seviye bellek bulunmaktadır. Bunlar L1 (Level 1) ve L2 (Level 2) dir. L1, işlemciye en yakın olan ve işlenmesi en olası verilerin bulunduğu, boyut olarak daha küçük ön bellektir; işlemci ile aynı hızda çalışır. L2 önbellekler ise işlemciye daha uzak ve boyut olarak daha büyük belleklerdir. Bilgi arama önce L1 de yapılır, burada bulunmadığında L2 de devam ettirilir; L2 de de bulunmazsa arama, ana bellekte devam ettirilir. 2. GİRİŞ (INPUT) ARAÇLARI a. Fare: Grafik ekranda imleci (cursor) istenen konuma getirmek ve komutlar vermek için kullanılan donanım birimidir. Farenin modeline göre üzerinde bir ya da iki tuş ve tekerlek bulunur. Farenin sol tuşuyla genellikle çift tıklama, bir dosyayı tutup sürükleme ve menü seçeneklerini işaretleme gibi faaliyetler gerçekleştirir. Sağ tuşu ile işletim sisteminin veya programların sağ tuş içerik menüleri, kaydırma tekerleğiyle de sayfalarda yukarı veya aşağı hareket edilir. Fareler, bağlantı şekillerine göre ikiye ayrılır. Kablolu Fareler: Fare ile bilgisayar arasındaki bağlantı bir kablo sayesinde sağlanır. Kablosuz Fareler: Fare ile bilgisayar arasındaki bağlantı kablosuz vericiler ile sağlanır. Kablosuz farelerin çalışması için pile gereksinim vardır. Kablosuz fareler; kızılötesi fareler, radyo dalgalı fareler ve bluetooth fareler olarak çeşitlenir. Hareketi algılama şekline göre fareler üçe ayrılır. Bunlar; toplu fareler, LED li optik fareler ve lazerli optik farelerdir (Resim ). Resim 1.21: Kablolu fare Resim 1.22: Kablosuz fare 27

28 b. Klavye: Klavye; çeşitli menülere erişmek, yazı yazmak, kısa yol tuşlarını kullanmak ve onay kutularında seçim yapmak gibi amaçlarla kullanılan giriş birimidir. Q ve F olmak üzere ikiye ayrılır. Farkları, sadece harflerin değişik yerlerde olmasıdır. Klavyenin en üst-sol karakteri ne ise (F ya da Q) klavye ona göre isimlendirilir. Bilgisayarda F klavye kullanımı Türkçe belge yazanlar için çok uygundur; çünkü F klavye, Türkçede sıkça yan yana kullanılan harfleri bir arada bulundurur; ancak ülkemizde Q klavye kullanımı daha yaygındır (Resim 1.23). Resim 1.23: Klavye c. Tarayıcı: Tarayıcılar, bilgisayara resim, grafik ve yazı aktarmak için kullanılan bir giriş birimdir. Bilgisayara aktarılmak istenen resim veya grafik yüzeyine ışık gönderilir ve yansıyan ışık elektrik akımına dönüştürülerek bilgisayara kablo aracılığı ile aktarılır. Tarayıcılar, yaygın olarak kullanılan tarayıcıların dışında çok fonksiyonlu yazıcılarda bulunan tarayıcılar ve el tarayıcıları olmak üzere karşımıza çıkar (Resim 1.24). Resim 1.24: Tarayıcı ek bilgi Tarayıcı, belgeleri bütün olarak taramaz. Belgeyi noktacıklara ayırır her noktaya ışık gönderir. Tarayıcının kalitesi, belgeyi ayırdığı noktacık sayısı ile doğru orantılıdır. 28

29 ç. Dokunmatik altlık (touchpad): Dokunmatik altlık, üzerinde parmağın hareketi ile ekrandaki göstergecin hareket ettirilmesine yarayan bir aygıttır. Genellikle dizüstü bilgisayarlarda kullanılan dokunmatik altlıklar farenin görevini yapar. Parmağın hareketi ile bu duyargaçlar (sensörler) ekranda göstergeci hareket ettirir. Dokunmatik altlığa parmakla hafifçe tıklanırsa okun üzerinde bulunduğu komut veya simge bilgisayara aktarılır. Dokunmatik altlığın ön kısmında yan yana iki düğme bulunur. Bunlar farenin sağ ve sol tuşlarının görevini yapar (Resim 1.25). Resim 1.25: Dokunmatik altlık d. Oyun çubuğu (joystick): Oyun çubuğu, bilgisayardaki bazı oyunların rahat ve gerçeğe daha yakın kontrol edilmesine yarayan bir araçtır. Bu araç sayesinde klavye kullanmanıza gerek kalmaz. Bu cihazlar, genellikle ses kartı üzerindeki bağlantı noktalarına veya bilgisayardaki USB girişlerine bağlanır (Resim 1.26). Resim 1.26: Joystick 29

30 3. ÇIKIŞ (OUTPUT) ARAÇLARI a. Ekran: Ekran, bilgisayar içerisindeki bilgilerin kullanıcıya aktarılması amacıyla kullanılır. Ekranla bilgisayar arasındaki iletişimi ekran kartı sağlar yani ekrandan veri kablosu bilgisayar kasasında ekran kartına bağlanır. Ekranların boyutları inç ölçü cinsinden belirlenir ve 14 inç, 15 inç, 17 inç, 19 inç gibi değerlerle ifade edilir. Bu boyut, ekranın bir köşesinden diğer köşesine olan uzaklığıdır. Ekran, yapılarına göre CRT (Cathode Ray Tube), LCD (Liquid Crystal Display), plazma ve LED olmak üzere dörde ayrılır. Bilgisayar ekranlarında genellikle CRT ve LCD ekranlar kullanılırken plazma ve LED ekranlar daha çok televizyon ekranı olarak kullanılmaktadır; ancak yeni üretilen laptop modellerinde LED ekranlar da kullanılmaktadır. Ekranda oluşturulan noktalar piksel (pixel) olarak ifade edilir. Bunların yatay ve düşey sayıları çözünürlüğü oluşturur. 640*480 çözünürlüğe sahip olan bir ekranda yatay olarak 640, düşey olarak 480 nokta (piksel) vardır. CRT [Chatode Ray Tube (Katot Işınlı Tüp)] ekran, içerisinde havası boşaltılmış ve ön yüzeyi binlerce fosfor noktasından oluşan koni şeklinde bir tüptür. Günümüzde kullanım oranı azalmış, yerini LCD ekran almıştır (Resim 1.27). LCD [Liquid Cyristal Diyote (Likit Kristal Diyot )] ekranlarda, görüntü sıvı kristal diyotlar yardımıyla sağlanmaktadır. LCD ekranlar göz yormaz, odaklama sorunu olmadığından daha net bir görüntü sunar (Resim 1.28). Resim 1.27: CRT ekran Resim 1.28: LCD ekran 30

31 b. Yazıcı: Bilgisayardaki bilgileri kâğıt gibi çeşitli yüzeyler üzerine yazan elektronik baskı birimidir. En önemli çıktı aygıtlarından biridir. Başlıca yazıcı türleri şunlardır: Nokta vuruşlu yazıcılar: Yazma işlemi, mekanik olarak mürekkepli bir şeride yazma kafasının vurması ile (daktilo gibi) gerçekleşir. İş yerlerinde ve bürolarda genellikle fatura, makbuz vb. yazdırmada yaygın olarak kullanılır (Resim 1.29). Mürekkep püskürtmeli yazıcı: Mürekkebin kâğıt üzerine püskürtülmesi esasına dayalı çalışan yazıcılardır. Yazıcı kafası üzerinde siyah ve renkli mürekkep kartuşları vardır. Yazma sırasında, satırın başından sonuna kadar tarar sonra alt satıra geçer (Resim 1.30). Resim 1.29: Nokta vuruşlu yazıcı Resim 1.30: Mürekkep püskürtmeli yazıcı 31