KAYISI SEKTÖR ARAŞTIRMASI. HAZIRLAYAN Tülay SOBUTAY

Transkript

1 KAYISI SEKTÖR ARAŞTIRMASI HAZIRLAYAN Tülay SOBUTAY İSTANBUL TİCARET ODASI DIŞ TİCARET ŞUBESİ ARAŞTIRMA SERVİSİ ŞUBAT 2003

2 İ Ç İ N D E K İ L E R Sayfa No. 1- ÜRÜN TANIMI VE KAPSAMI Tanım Gümrük Tarife İstatistik Pozisyon (GTİP) Numaraları 1.3. Bileşim Besin Değeri Tüketim Alanları Kayısıdan Elde Edilen Ürünler İnsan Sağlığı Bakımından Önemi ÜRÜN GELİŞİMİ VE POTANSİYELİ Tarihçe 2.2 Üretim Bölgeleri Çeşitleri Yerli Kayısı Çeşitleri Yabancı Kayısı Çeşitleri 2.4. Kayısı Yetiştiriciliği İklim ve Toprak Yetiştirme Teknikleri Bahçe Tesisi Yıllık Bakım İşleri Hasat ve Kurutma Depolama Kayısı Pazarlama Kanalları

3 3- SEKTÖRÜN GÜNCEL DURUMU VE PERFORMANSI 3.1. Üretim Türkiye de Üretim Dünyada Üretim Türkiye'nin Dış Ticareti 3.3. Sektördeki Kuruluşlar 4- SEKTÖRDE YAPISAL VE GÜNCEL SORUNLAR BEKLENTİLER Üretim Ve Hasat Aşamalarında Karşılaşılan Sorunlar İhracatta Karşılaşılan Sorunlar 5- MEVZUAT Ürün Standartları Tüketici Sağlığı Açısından Yerine Getirilmesi Zorunlu Şartlar Ambalaj Etiketleme Etiket Bilgileri SONUÇ VE DEĞERLENDİRME 33 EK : 1 BİLGİ ALINABİLECEK WEB SAYFALARI. 3

4 1-ÜRÜN TANIMI VE KAPSAMI 1.1. Tanım Dünyada üretilen meyveler arasında sınıf olarak, sert ya da taş çekirdekli meyveler grubu içinde incelenen yaş kayısı TSE 791 e göre gülgiller ailesinden bir ağacın (Prunus armeniaca L.) etli, sarı tomurcuk renkli, güzel kokulu, tek çekirdekli meyvesidir. Kuru kayısı ise, yaş kayısının kurutulmuş şekli olup, ülkemizin geleneksel ihraç ürünleri arasındadır Gümrük Tarife İstatistik Pozisyon (GTİP) Numaraları Armonize Sistem Nomenklatürü ne göre kayısının sınıflandırılması aşağıda verilmektedir. Tarife ve alt açılım poz İstatistik Malın tanımı pozisyonları Kayısı (zerdali dahil) Ekstra kayısı Birinci sınıf kayısı İkinci sınıf kayısı Endüstriyel kayısı Zerdali 1.3. Bileşim Kayısı yüksek miktarda şeker, nişasta, protein, pektin, pektoz selüloz, organik maddeler, vitamin A.B.B2, C,E,P, PP, Folik asit, az miktarda K20, C03, P205, CO, daha az miktarda Na20, Ca0, mg0, Fe03, C1 ve eseri miktarda Zn, A1 ve eseri miktarda Zn, A1 ve Cu içermektedir. Kayısı minerallerden potasyum ve vitaminlerden B karoten yönünden çok zengindir. 4

5 1.4. Besin Değeri 100 gr. yaş ve kuru kayısının besin değerleri aşağıdaki tabloda yer almaktadır. İçerik Yaş Kayısı Kuru Kayısı Su (%) 86,3 31,1 Enerji (Kcal) 48,0 48,0 Protein (%) 1,4 3,65 Lipid (%) 0,39 0,46 Yağ(g) 0,2 0,5 Karbonhidrat(g) 11,12 61,75 Vitamin A (I.U) 2,612 7,420 Vitamin B1(mg) 0,3 0,1 Vitamin B2 (mg) 0, Vitamin C Kalsiyum (mg) Demir(mg) 0,54 4,7 Sodyum (mg) 1,0 26 Potasyum(mg) Fosfor(mg) Ayrıca yapılan araştırmalarda; kuru kayısının sağlıklı beslenmede büyük önem taşıyan selüloz yönünden de zengin bir besin olduğu gözlenmiştir. B grubu vitaminleri düşük düzeylerde içeren kuru kayısı önemli bir karoten kaynağıdır. Kuru kayısının mineral madde bileşiminin ise çok zengin olduğu dikkati çekmiştir. Düşük sodyum düzeyine karşılık, yüksek oranlarda potasyum içermektedir. 1.5.Tüketim Alanları Dünyada üretilen kayısının önemli bölümü sofralık olarak tüketilmektedir. Ancak kayısıda hasat döneminin kısa olması ve yaş kayısının çabuk bozulması nedeniyle kayısı daha çok kurutularak veya işlenerek değerlendirilmektedir. Dünya yaş kayısı üretiminin yaklaşık % lik kısmı kurutulmaktadır. Sofralık ve kurutmalık olarak değerlendirilen kayısıdan geriye kalan kısmı ise işlenerek değerlendirilmektedir. 5

6 Kayısı çekirdeklerin tatlı olanları çerez olarak tüketilmekte, acı olanlar ise kozmetik ve ilaç sanayiinde hammadde olarak kullanılmaktadır. Ayrıca kayısı çekirdeğinin tohum ve kabuğundan badem yağı, yemeklik yağ, benzaldehit (aroma esansı), furfural, aktif karbon, amigdalin ve hidrosiyanik asit elde edilmektedir. Kayısının gövde, dal ve çekirdek kabukları yakacak olarak kullanılmasının yanı sıra kayısı ağacının yaş ve kuru yaprakları hayvan yemi olarak değerlendirilmektedir Kayısıdan Elde Edilen Ürünler Sağlıklı beslenmede önemli fonksiyonları olan kayısının kullanım alanları ve tüketim düzeyinin arttırılması, yurt içinde olduğu kadar ihraç ürünü olarak da önem taşımaktadır. Bu çerçevede kayısı ürünlerinin çeşitlendirilmesi yararlı görülmektedir. Halen iç piyasada mevcut kayısı ürünleri bilindiği gibi meyve suyu meyve konsantreleri, reçel-marmelat, jöle, dondurma, lokum, bisküvi dolgu maddesi, ciklet, pestil ve benzeri ürünlerdir. Kayısı bazlı yeni ürünler : 1. Besin değeri doğal ürünlerle yükseltilmiş kayısı bazlı kahvaltılık ürünler, 2. Kayısı ile çeşitlendirilmiş lifli ürünler, 3. Pastacılık ve sektörüne yönelik olarak ; -Krema ve benzeri ürünler, -Bisküvi ve benzeri ürünlerde hammaddeye ilaveler, -Sos (kurabiye ve keklerin üzerine), 4. Kayısı helvası, 5. Kayısı cezeryesi, 6. Kayısı cipsi (çerez), 7. Çikolata kaplı kayısı ürünleri, 8. Yarı kurutulmuş şurupsuz veya şeker şuruplu kayısı, 9. Kayısı konservesi, 10. Kayısı çayı, 11. Dondurulmuş kayısı (şeker şuruplu), 6

7 12. Musli tipi ürünler, 13. Ballı kayısılı enerji içecekleri (sporcular, askerler gibi yüksek aktiviteli bireyler için ), 14. Toz kayısı içeceği, 15. Alkollü içecekler (likör, brendi). Kayısı meyvesinin yanı sıra çekirdeği de, yağ, kozmetik ve ilaç sanayilerinde ve pastacılık sektöründe (toz, kıyılmış ve dilimlenmiş olarak ) değerlendirilmektedir. Son yıllarda dünyada ve ülkemizde mamul ürünler yanında diyabetik özel amaçlı ürünlere de talep artmıştır. Bu kapsamda kayısının diyabetik ürünlere işlenmesi de söz konusu olabilecektir İnsan Sağlığı Bakımından Önemi İhtiva ettiği organik ve inorganik maddeler vasıtasıyla insan sağlığına olumlu etkilere sahiptir. A vitaminin öncül maddesi olan B-karoten vücudu ve organları saran epitel doku, göz sağlığı, kemik, diş gelişmesi ve endokrin bezlerinin çalışması için gereklidir. Bu görevlerinden başka A vitamini üreme ve büyümede, enfeksiyonlara karşı vücut direncinin artmasında önemli rol oynar. Diğer taraftan A vitamini normal vücut hücrelerinin kanserli hücreye dönüşmesinin başlıca sorumlusu olan aktif kanserojenlerden tekli oksijenin oluşmasını önlemekte veya oluştuktan sonra etkisiz hale getirmektedir. Ayrıca A vitamini organizmanın ve sağlıklı hücrelerin direncini artırarak kansere karşı koruyucu görevi yapmaktadır. Bu koruyucu aktivite sigara ve alkol kullananlar için daha da önemlidir. Serbest radikallerin oluşumuna ve hücre ölümüne neden olan protein ve yağ asitlerinin bozulma tepkimelerini önlemektedir. Kayısının sodyumca fakir potasyumca zengin olması nedeniyle kalp yetmezliği, böbrek hastalıkları, hepatit siroz tedavisinde olumlu etkileri olduğu bildirilmektedir. Kuru kayısının beslenme ve sağlık açısından en önemli bileşiklerinden birisi de diyet lifidir. Kuru kayısının 100 g da yaklaşık olarak 24 g diyet lifi bulunur. Yetişkin bir insanın günlük diyet lifi gereksinimi ise 25 gramdır. Diyet lifi sindirim sistemimizde salgılanan enzimler tarafından hidrolizlenemeyen polisakkarit ve lignin gibi bileşiklerden oluşmaktadır. Diyet lifi kabızlık, irritabl kolon sendromu, apandisit, hemoroid, diş hastalıkları, şişmanlık, şeker hastalığı, kroner kalp hastalıkları ve klon 7

8 kanseri gibi hastalıkların oluşum riskini azaltmakta, bağırsakların düzenli çalışmasını sağlamaktadır. 2-ÜRÜN GELİŞİMİ VE POTANSİYELİ 2.1. Tarihçe Bilimsel adına ( Prumus armeniaca L. veya Armeniaca vulgaris Lam. ) bakılarak başlangıçta anavatanının Ermenistan olduğu zannedilen kayısı, daha sonra yapılan araştırmalarda bu meyve türünün yayılma alanının Orta Asya'dan Batı Çin'e kadar uzandığını ortaya koymuştur. Bugün Çin'in kuzey ve kuzeydoğu dağlık alanları, Hinjiang bölgesindeki Tiyan-Şan ve Altay dağları ile Orta Asya ve Mançurya'yı içine alan çok geniş bir bölgenin kayısının anavatanı olduğu bilinmektedir. Kayısı, anavatanı olan Çin'de Milattan üç bin sene öncesinden beri bilinmekteydi. Büyük İskender'in Asya Seferleri sırasında (M.Ö ) İran ve Transkafkaslar üzerinden kayısı önce Anadolu'ya getirilmiştir. Yukarıdaki tarihi bilgiler kayısının Anadolu'da yaklaşık iki bin yıldan fazla bir geçmişinin olduğunu göstermektedir. Anadolu'dan Batıya yayılışı M.Ö. 1. yüzyılda olan kayısı, Romalıların Anadolu'yu istilası sırasında Ermeni tacirleri tarafından önce İtalya ya, sonra Yunanistan'a götürülmüş, bu ülkelerde "Altın Elma" da denilen kayısının tarımına önem verilmiştir. Kayısının İtalya ve Yunanistan dan diğer Avrupa devletlerine geçişi çok eskiye dayanmamaktadır. Kayısı 13. yüzyılda İspanya ve İngiltere'ye, 17. yüzyılda ise Fransa ve Amerika'ya götürülmüştür. Kayısı, coğrafik olarak dünyanın hemen hemen her yerine dağılmış olsa da daha çok Akdeniz e yakın olan ülkelerde Avrupa, Orta Asya, Amerika ve Afrika kıtalarına yayılmış ve burada yetişme alanları bulmuştur. 2.2.Üretim Bölgeleri Bir ılıman iklim bitkisi olan kayısının anavatanı Orta Asya nın dağlık kesimleridir. Bundan en az 2000 yıl önce Anadolu ya getirildiği tahmin edilen kayısının gerek tohumla üretilmesi ve gerekse farklı ekolojik alanlarda yetiştirilmesi nedeniyle genetik açılmalar olmuş ve kendi içinde geniş bir tip zenginliği meydana gelmiştir. 8

9 Derin,geçirgen,iyi havalanan,sıcak ve besin maddelerince zengin olan ince dokulu, tınlı veya tınlı-kireçli toprakların kayısı yetiştiriciliği için uygun olduğu belirtilmektedir.7-10 metre yüksekliğine kadar ulaşan ağaçlarda yetişen ürünün rengi açık sarıdan koyu portakal rengine kadar değişmektedir. Dünya yaş kayısı üretiminin yaklaşık % inin yapıldığı Türkiye de 7 kayısı bölgesi bulunmaktadır. Bu bölgeler; 1. Malatya Türkiye yaş kayısı üretiminin yarısını gerçekleştiren bu bölgede üretimin tamamına yakını kurutmalıktır. Hacıhaliloğlu, Çöloğlu, İsmailağa, Hasanbey, Şekerpare, Alyanak, Kabaaşı, Yeğen, Tokaloğlu, Çataloğlu, Hacıkız, Soğancı, Paşa mişmişi, Mahmudun eriği, Kurukabuk ve Turfanda bölgenin önemli çeşitleridir. 2. Elazığ-Erzincan İhracata yönelik üretim yapılır. Tokaloğlu, Mahmud un Eriği bölgenin önemli çeşididir. 3. Kars-Iğdır İç tüketime yönelik üretim çeşitleri sulu ve etlidir.üretimin % 80 ini Aprikoz (Şalak ) ve Erken ağerik bölgenin önemli çeşitleridir. 4. Mut-İskenderun( Akdeniz) İç pazar ve kısmen de ihracata yönelik kayısı üretimi yapılmaktadır. Tokaloğlu, Sahıt, Septik, Lutgani, Hırmanlıdırağı ve Tekeler bölgenin önemli çeşitleridir. 5.Sakarya-Bilecik ( Marmara ) İç pazara yönelik sofralık-kısmen sanayi tipi kayısı yetiştiriciliği yapılmaktadır. Karacabey, Mektep, Ethembey, İmrahor, Tokaloğlu (Yalova ) ve Çekirge bölgenin önemli çeşitleridir. 6.Ege Bu bölgede turfanda sofralık kayısı üretimi yapılmaktadır. Yerli İzmir, Proyma, Çiğli, Tokaloğlu (İzmir ), Malatya ve Şam üretilen çeşitlerdir. 7.İç Anadolu Sofralık ve sanayi tipi kayısı üretimi yapılmaktadır.ürgüp, Konya ve Gürün de çok az miktarlarda kükürtleme yapılmaktadır. Ayrıca bölgede meyve suyu sanayiinde kullanılmakta olan zerdali üretimi yapılmaktadır. Boğaz, İri bitirgen, Şekerpare altız ve Tokaloğlu üretilen çeşitlerdir. 9

10 Bu bölgeler içerisinde Malatya, Elazığ, Erzincan bölgesi dışındaki bölgelerin üretimleri sofralık tüketime yöneliktir.kuru kayısı,ülkemizin geleneksel tarımsal ihraç ürünleri arasında yer almakta ve kuru meyve ihraç kalemlerimiz içinde fındık ve kuru üzümden sonra üçüncü önemli ürün konumunda bulunmaktadır. 2.2.Kayısı Çeşitleri Bugün dünyada 1750 nin üzerinde kayısı çeşidi ve melezi bulunmakla birlikte her ülkede ekonomik anlamda yetiştiriciliği yapılan kayısı çeşidi sayısı 5-10 u geçmemektedir. Bu bölümde ülkemizde ve yurtdışında yetiştirilen önemli bazı kayısı çeşitlerinin özellikleri verilmiştir Yerli Kayısı Çeşitleri Hacıhaliloğlu Malatya nın en önemli kurutmalık kayısı çeşididir. Malatya daki kayısı ağacı varlığının yaklaşık % 73 nü oluşturur. Ağaçları yüksek boylu, dik, dalları yayvan, çok kuvvetli ve çabuk büyür. Kuvvetli ve sulanan topraklarda her yıl ürün verir. Beyaz renkli çiçeklere sahiptir. Hasanbey Malatya nın en önemli sofralık kayısı çeşididir. Ağaç şekli yayvan olup kuvvetli büyür. Dalları sarkıktır. Kabaaşı Malatya ve çevresinde geniş miktarda yetiştirilen kurutmalık bir kayısı çeşididir. Ağaçları orta büyüklükte, dik ve kuvvetli gelişir. Çataloğlu Malatya nın kurutmalık kayısı çeşididir. Çataloğlu çeşidinin dalları aşağı doğru sarkıktır. Ağaç gövdesi gri, dalları açık kahve rengindedir. Çöloğlu Malatya nın sofralık ve kurutmalık kayısı çeşididir. Orta büyüklükteki ağaçların dalları yayvan ve açık olup kuvvetli gelişir. 10

11 Alyanak İzmir in sofralık kayısı çeşididir. Ağaç şekli yayvan olup, kuvvetli büyür. Şalak (Aprikoz) Iğdır ve Kağızman bölgesinin sofralık kayısı çeşididir. Yayvan taçlı fakat çok kuvvetli büyüyen ağaçlar meydana getirir. Şekerpare Iğdır ve çevresinde sofralık ve kurutmalık olarak yetiştirilmektedir. Ağaç şekli yayvan olup kuvvetli büyür. Tokaloğlu-Erzincan Erzincan ın sofralık kayısı çeşididir. Ağaçları dik şekilli olup kuvvetli gelişir. Tokaloğlu-Yalova Yalova nın sofralık kayısı çeşididir. Dik-yayvan şekilli ağaçları kuvvetli gelişir. Tokaloğlu-Konya Ereğli Konya nın sofralık kayısı çeşididir. Dik şekilli ağaçları orta kuvvette büyür. Şam Ege bölgesinin sofralık kayısı çeşididir. Ağaçları dik şekilli olup zayıf gelişir. Turfanda İzmir İzmir in sofralık kayısı çeşididir. Ağaçları dik şekilli ve kuvvetli gelişir. İri Bitirgen Tekirdağ ın sofralık ve kurutmalık kayısı çeşididir. Zayıf gelişen ağaçları dikyayvan şekillidir. İmrahor 11

12 Ege bölgesinin sofralık kayısı çeşididir. Dik şekilli zayıf büyüyen ağaçlara sahiptir. Karacabey Bursa nın sofralık kayısı çeşididir. Ağaçları yayvan şekilli olup zayıf büyür. Çiğli İzmir in sofralık kayısı çeşididir. Ağaçları yayvan şekilli ve orta kuvvette gelişir. Sakıt 2 Akdeniz bölgesinin sofralık kayısı çeşididir. Ağaçları küçük, yayvan taçlı ve zayıf gelişir. Mahmudun Eriği Erzincan ın sofralık ve kurutmalık kayısı çeşididir. Ağaçları dik şekilli olup kuvvetli büyür. Adilcevaz-5 Bitlis in sofralık ve kurutmalık kayısı çeşididir. Ağaçları dik şekilli olup kuvvetli büyür. Turfanda Eski Malatya Malatya nın çok erkenci sofralık kayısı çeşididir. Ağaçları dik şekilli olup kuvvetli büyür. Çekirge 52 Bursa nın sofralık kayısı çeşididir. Ağaçlar yayvan şekilli olup kuvvetli büyür. Hacıkız Malatya nın sofralık ve kurutmalık kayısı çeşididir. Ağaçları dik, dalları yayvan olup kuvvetli büyür. İsmailağa 12

13 Malatya nın sofralık ve kurutmalık kayısı çeşididir. Ağaçları dik olup kuvvetli büyür. Ethembey Edirne nin sofralık kayısı çeşididir. Ağaçları dik olup orta kuvvetli büyür. Kuru Kabuk Malatya nın sofralık ve kurutmalık kayısı çeşididir. Malatya ve çevresinde gavur aşısı da denmektedir. Meyveleri iri gösterişli ve kokuludur Yabancı Kayısı Çeşitleri Paviot Fransa nın sofralık kayısı çeşididir. Ağaçları yayvan şekilli olup kuvvetli büyür. Canino İspanya nın sofralık kayısı çeşididir. Ağaçları dik-yayvan şekilli ve orta kuvvettedir. Stark Early Orange ABD nin sofralık kayısı çeşididir. Ağaçları çok dik şekilli ve kuvvetli büyür. Hungarian Best Macaristan ın sofralık kayısı çeşididir. Ağaç şekli yayvan olup kuvvetli gelişir. Cafona İtalya nın sofralık kayısı çeşididir. Ağaçları dik-yayvan şekilli ve orta kuvvettedir. Precoce de Colomer Fransa nın sofralık kayısı çeşididir. Dik şekilli, orta kuvvette ve verimli ağaçlara sahiptir. Polonais Fransa nın sofralık kayısı çeşididir. Ağaçları dik-yayvan şekilli ve orta kuvvettedir. San Castrese 13

14 İtalya nın sofralık kayısı çeşididir. Ağaçları dik şekilli ve orta kuvvettedir. Boccuccia İtalya nın sofralık kayısı çeşididir. Ağaçları dik şekilli ve orta kuvvettedir. Wilson Delicious ABD nin sofralık kayısı çeşididir. Ağaçları dik-yayvan şekilli ve kuvvetli büyür. Luizet Fransa nın geçci sofralık kayısı çeşididir. Ağaçları yayvan şekilli ve kuvvetlidir. Fracasso İtalya nın sofralık kayısı çeşididir. Ağaçları dik-yayvan şekilli ve orta kuvvettedir. Royal Fransa nın erkenci sofralık kayısı çeşididir. Ağaçları yayvan şekilli ve orta kuvvettedir. Perfection ABD nin sofralık kayısı çeşididir. Ağaçları dik şekilli ve orta kuvvettedir. 2.4.Kayısı Yetiştiriciliği İklim ve Toprak Kışları nispeten soğuk, yazları sıcak olan iklim bölgelerinde yetişen kaysı meyvelerinin yüksek kalitede olgunlaşabilmesi için yaz aylarında havanın kuru olması gerekmektedir. Havası nemli ve ilkbahar sisli geçen yerlerde çil hastalığına (Sclerotinia) tutulur ve meyve kalitesi düşer. Bu nedenle bahçelerin iyi havalanır bir şekilde kurulması gerekir. Bunun gibi ilkbaharın geç donları da bademden sonra çiçek açan bu meyve türünün herhangi bir yerde yetiştirilmesini sınırlamaktadır. Kayısı üretimini olumsuz etkileyen iklim faktörleri; aşırı kış soğukları, ilkbaharda görülen geç donları, yaz aylarının serin ve yağışlı geçmesidir.. 14

15 Kayısı derin, geçirgen, iyi havalanan, sıcak ve besin maddelerince zengin olan ince dokulu, tınlı veya tınlı kireçli topraklarda en iyi yetişir Yetiştirme Teknikleri Kayısı çeşitleri aşı ile çoğaltılır. Kaysının çoğaltılmasında kullanılan en uygun aşı, durgun göz aşısıdır. Kayısıya anaç olarak zerdali, mirobolan eriği, badem ve şeftali kullanılır. Ancak, anaç seçiminde toprak şartları, topraktaki zararlılar, ağacın gelecekte alması beklenilen büyüklük ve meyvelerin kullanılma şekilleri ve kalitesi büyük rol oynar Bahçe Tesisi Tesis sırasında zerdali anacı üzerindeki ağaçlar arasında 10 X 10 bırakılmalı, erik anacı üzerinde bu 8 X 8 olabilir. Sulanmayan yerlerde bu mesafe ve aralıklar, 1,5 veya 2 katına çıkarılır. Fidanlar, bahçeye kışı ılık geçen yerlerde sonbaharda, yaprak dökümünden ilkbaharda gözlerin sürmesine kadar geçen periyotta dikilir. Bununla birlikte, bu şartlarda, en iyisi, dikimin kış başında yani fidanlar kış dinlenmesine girdikleri zaman yapılmasıdır Yıllık Bakım İşleri Toprak işleme, Sulama, Gübreleme, Budama, Seyreltme, Herekleme, Hastalık ve Zararlılarla Savaş(ilaçlama) tır Hasat ve Kurutma Hasat: Hasat zamanı, kayısının cinsine ve rakım yüksekliğine göre, olgunlaşması, renginin sararması, yumuşaması ve sulanıp tatlanmasına göre tespit edilir. Sofralık ve uzak mesafeye nakledilecek olan kaysılar henüz sertken ve zemin rengi kısmen sarardığı zaman toplanır. Konservelik kaysılarda meyveler yumuşamaya başlayınca ve olgunluk rengini alıncaya kadar bırakılır. Kurutmalık kaysılarda meyveler ağaç üzerinde tamamen olgunlaşıncaya kadar bırakılır. Bir ağaçtan hasat normal olarak 3 defa yapılır. Daha fazlada tekrar edilebilir. Seçilen boylar (ekstra, 1. sınıf, II sınıf) ayrılan kaysılar bir kiloluk sepetlere veya 4-6 kiloluk tablalara konur. Ekstra meyveler tek sıra olarak düz veya çapraz istif edilir. Kaysı ambalajında da 30 x 40 x ve 30 x 50 cm boyundaki tablalar en elverişlidir. 15

16 Kayısılar uzun süre saklamaya gelmez, pazarda yığınağı önlemek ve uzak mesafelere sevk olgunluğunda toplanmış kaysıları sıfır derecede 7-10 gün saklamak mümkün olmaktadır Kayısı ağaçlarında en uygun hasat elle toplama şeklinde olup, meyvelerin zarar görmemesini ve yeterli olgunlukta toplanmasını sağlar. Diğer hasat türleri silkeleyerek ve çırparak yapılan hasattır. Kurutma: Kayısı, Gün Kurusu ve Kükürtleme olmak üzere halen iki metotla kurutulmaktadır. Kuruma süresini kısaltmak, tabii rengi korumak, böceklenmeyi önlemek ve muhafaza süresini artırmak amacıyla yapılan kükürtleyerek kurutma, toplam üretimin % 80 inden daha fazlasını, geriye kalan bölümü ise güneşte kurutma oluşturmaktadır. Doğrudan toprağa, betona ve bez sergilere serilerek tabii olarak kurutulan ürünler, toplam üretimin yaklaşık % 10 u dur. Gün kurusunda, kalite düşüklüğü hasat sırasında aldığı kir ve yaralar ile kurutmanın toprak üzerinde sergisiz yapılmasından dolayı daha da artmaktadır. Kuruyan kayısılarda kısa zaman sonra kurtçuklar oluşmaktadır. Buna rağmen lezzet açısından çok yüksektir. Kükürtlemede en önemli sorun kükürt ve nem oranının ayarlanmasıdır.ideal nem oranı % 0.2 dir. Ancak Malatya kayısısının şeker oranının yüksek olması nedeniyle nem oranını Avrupa standartlarına indirmek oldukça zordur. Rengi açılmadan 3-4 yıl ve daha uzun süre saklayabilmek amacıyla kükürt oranı yüksek tutulmaktadır. Bu da kayısının tat ve kalitesini olumsuz etkilemektedir.kükürtlemede daha iyi bir sonuç almak için kullanılan kükürdün kalitesi yüksek olmalıdır Depolama Kuru kayısının pazarlamasının daha etkin bir şekilde yapılabilmesi için depolama fonksiyonu bir zorunluluktur. Kuru kayısı çeşitli ülkelere ihraç edilmektedir. Kuru kayısı üretimi; mevsim şartlarına göre yıldan yıla miktar olarak büyük dalgalanmalar göstermektedir. Ayrıca üretimin mevsimlik, tüketimin ise sürekli olması depolamanın önemini arttırmaktadır. Genel olarak depolarda bulunması gereken özelliklerin yanında depolarda kuru kayısıların iyi bir şekilde muhafazası için; kuru,serin ve havadar olması, fare ve kuşların girmemesi için tellerle kaplanması, haşerelerin barınmaması ve yumurta 16

17 bırakmamamsı için ilaçlanması gerekir. Depoya kayısılar getirilmeden önce depo temizlenmeli, badana edilip ilaçlanarak gereken dezenfeksiyon yapılmalıdır Kayısı Pazarlama Kanalları ÜRETİCİ TÜCCAR KAYISI BİRLİK PERAKENDE SATIŞ NOKTASI TÜKETİCİ 3-SEKTÖRÜN GÜNCEL DURUMU VE PERFORMANSI 3.1. Üretim Türkiye de Üretim Dünya yaş ve kuru kayısı üretiminde birinci sırada yer alan Türkiye, gerek kayısı gen kaynakları ve gerekse ekolojik şartlar nedeniyle büyük bir potansiyele sahiptir. Ülkemizde ağaç sayısı ve üretim miktarı sürekli artış göstermektedir. İklim şartları içerisinde Türkiye nin yaş kayısı üretimini etkileyen en önemli faktör ilkbaharın geç 17

18 donlarıdır. Don olayı çok kısa süreli bile gerçekleşse üretimi önemli ölçüde etkilemektedir. Malatya ilimizin Türkiye nin en önemli kayısı üretim merkezi olması itibariyle, kuru kayısı ihracatımızda özel bir önemi bulunmaktadır. Türkiye yaş kayısı üretiminin yaklaşık % 50 sinden fazlasını sağlayan bu ilimizde üretim yoğun olarak kuru kayısıcılığa yönelik olup, üretilen kayısının çok önemli bir bölümü (% 90) kurutulmakta ve kurutulan kayısının yaklaşık % i ihraç edilmektedir. Bu açıdan değerlendirildiğinde, gerek ağaç sayısı gerekse yaş ve kuru kayısı üretim miktarları ile Malatya sadece ülkemizin değil bütün dünyanın kayısı üretim merkezi konumunda bulunmaktadır. Kayısı üretimi yapılan diğer iller ise Erzincan, Kahramanmaraş, Kayseri, Elazığ, İçel, Konya, Ankara, Sivas ve Nevşehir dir. Malatya, Erzincan, Elazığ, Nevşehir ve Niğde de kurutmalık, diğer illerde ise sofralık amaca yönelik üretim yapılmaktadır. Son yıllarda Kahramanmaraş ın Elbistan, Elazığ'ın Baskil, Sivas'ın Gürün ve Adıyaman'ın Gölbaşı ilçelerinde kuru kayısı üretimine yönelik çok sayıda kapama kayısı bahçesi kurulmuştur yılları arası Malatya İli Kayısı Üretimi Yıllar Meyve Veren Ağaç Yaş Üretim Kuru Üretim Ağaç Başına Ortalama Verim (Kg/Ağaç) sayısı (Ad) (ton) (ton) Kaynak: Malatya Tarım İl Müdürlüğü 18

19 Türkiye de Yıllar İtibariyle Yaş ve Kuru Kayısı Üretimi (Ton) Yıl Yaş Kayısı Üretimi Kuru Kayısı Üretimi * *Tahmini Kaynak: Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı, FAO ( Dünyada Üretim Türkiye kayısı üretiminde dünyanın en önde gelen ülkesi durumundadır. Ülkemizi İran, İtalya, Fransa ve İspanya, izlemektedir. Kuru kayısıda Pakistan ve Fas ta önemli üretici ülkeler olup; ileride dünya kayısı ticaretinde rakibimiz olabilecek potansiyel ülkeler konumundadır. Dünya Kayısı Üretimi 19

20 (Bin ton) Ülkeler Türkiye İspanya İtalya Fransa İran ABD Pakistan Fas Çin Yunanistan Suriye G.Afrika Lübnan Mısır Cezayir Romanya Afganistan Irak Arjantin Şili Avustralya Bulgaristan Macaristan Tunus DÜNYA Kaynak: FAO ( 3.2.Türkiye'nin Dış Ticareti Kuru kayısı, kuru meyve ihracatımızda, kuru üzümden sonra ikinci sırada yer alan en önemli geleneksel ihraç ürünlerimizden birisidir. Ülkemiz, gerek kayısı çeşitlerinin kalitesi, gerekse sahip olduğu ekolojik üstünlükler nedeniyle rakip ülkelere kıyasla doğal bir rekabet avantajına sahiptir yılında, 79 ülkeye 70.2 bin ton luk Kuru kayısı ihracatı gerçekleştirilmiş ve ülkemize 110,3 milyon Dolarlık bir döviz girdisi sağlanmıştır yılı verilerine bakıldığında toplam 75 ülkeye dağılan 85,6 bin ton luk ihracat miktarına karşılık, 88,1 milyon Dolarlık bir gelir olarak ortaya çıkmaktadır. Bu rakamlar, 2000 yılına göre miktar bazında yaklaşık % 17,9 luk bir artışı ifade ederken, değer bazında ise % 20,1 lik bir düşüşü işaret etmektedir. Bu 20

21 durumun, iç ve dış piyasalarda kuru kayısı fiyatlarında görülen düşüşün önemli bir göstergesi olduğu düşünülmektedir. Kuru kayısı ihracatımızda dikkati çeken bir başka nokta ihracatımızın belirli ülkelere yoğunlaşmasıdır. En önemli beş ihraç pazarımız olan ABD, İngiltere, Almanya, Fransa ve Rusya Federasyonu toplam kuru kayısı ihracatımızdan % 59,1 lik bir pay almaktadır. YILLAR İTİBARİYLE TÜRKİYENİN KAYISI İHRACATI YILLAR MİKTAR(BİN TON) DEĞER (BİN ABD $) * *8 aylık Kaynak : Devlet İstatistik Enstitüsü BAŞLICA ÜLKELER İTİBARİYLE TÜRKİYE NİN KAYISI İHRACATI ÜLKELER MİKTAR(BİN TON) DEĞER (BİN ABD $) * * ABD İNGİLTERE ALMANYA FRANSA RUSYA FED AVUSTRALYA KANADA HOLLANDA İSRAİL GENEL TOPLAM *8 aylık Kaynak: Devlet İstatistik Enstitüsü (Sıralama 2001 yılı değerleri bazında yapılmıştır. 21

22 Dünyanın en önemli kuru kayısı üreticisi olan Türkiye aynı zamanda dünyanın en büyük kuru kayısı ihracatı yapan ülkesidir.ülkemiz dışında kuru kayısı ihracatı yapan ülkeler İran, İtalya,Fransa, Pakistan,İspanya, Fas ve Avustralya dır. Bu ülkeler içerisinde kuru kayısı ihracatında ülkemize rakip olan İran ve Pakistan ın kuru kayısı üretiminde artış olmasına rağmen kalite ve tercih edilme yönünden Türkiye nin gerisinde kalmaktadır. Kayısı ihracatında dünyada lider konumunda olan ülkemizin kayısı ithalatı oldukça düşük bir seviyededir. YILLAR İTİBARİYLE TÜRKİYENİN KAYISI İTHALATI YILLAR MİKTAR ( TON) DEĞER ( ABD $) * *8 aylık Kaynak : Devlet İstatistik Enstitüsü Dünya kuru kayısı üretiminde olduğu gibi ticaretin önemli bölümünü (%85)Türkiye elinde tutmaktadır.ancak Ülkemizden kuru kayısı ithal edip bunları tekrar ihraç eden (reeksport) başta ABD, Almanya, İngiltere, İtalya, İspanya ve Fransa gibi ülkeler tanıtım ve ambalaj konularında daha ileri bir teknolojiye sahip olduklarından büyük kazançlar sağlamaktadırlar.bu nedenle mevcut pazarlarda varlığımızı arttırarak sürdürmek ve yeni pazarlar bulmak için tanıtım ve ambalaj konularında kapsamlı araştırmalar yapılması gerekmektedir 22

23 BAŞLICA ÜLKELER İTİBARİYLE TÜRKİYE NİN KAYISI İTHALATI ÜLKELER MİKTAR( TON) DEĞER ( ABD $) * * ALMANYA DANİMARKA ABD YENİ ZELANDA İSVİÇRE İNGİLTERE HOLLANDA İTALYA ÇİN MISIR ARJANTİN İSPANYA SUUDİ ARABİSTAN GENEL TOPLAM *8 aylık Kaynak: Devlet İstatistik Enstitüsü (Sıralama 2001 yılı değerleri bazında yapılmıştır. 23

24 3.3.Sektördeki Kuruluşlar Kuru kayısı üretimi genellikle küçük ve orta boy işletmeler tarafından gerçekleştirilmektedir.malatya kayısı yetiştiriciliği yönünden ülkemizde ilk sırayı almaktadır. MALATYA KAYISI İŞLETMELERİ İSİM VE TELEFONLARI İŞLETME ADI MERKEZ İŞLETME ANADOLU KAYISI SAN. TİC. LTD. ŞTİ. 0(422) (422) AMER GIDA SAN. TİC. A.Ş. 0(422) (422) BORYAZ LTD. ŞTİ. 0(422) (422) GÖÇMEZ TAR. ÜR. GIDA SAN.A.Ş. 0(422) ENTEGRE GIDA SAN. A.Ş. 0(422) (422) KIRICI DIŞ TİCARET A.Ş. 0(422) (422) KAYISI BİRLİK A.Ş. 0(422) (422) KANAT A.Ş. 0(422) ÖZBEY COMPANY 0(422) (422) KAYISICILAR GIDA SAN. VE TİC. ŞTİ. 0(422) (422) SIDDIK ELMAS KAYISI İŞ. SAN. TİC. 0(422) NİMEKS İHRACAT-İTHALAT SAN. TİC. 0(422) KAYSTAR SAN. VE TİC. LTD. ŞTİ. 0(422) (422) SÜTÇÜOĞLU TAR. ÜRÜN. SAN.TİC. LTD. 0(422) (422) TÜRSAN TİC. LTD. ŞTİ. 0(422) YAMANLAR DIŞ TİC. VE SAN. LTD. ŞTİ. 0(422) (542) MERALLER LTD. ŞTİ. 0(422) ALTUNTAŞ TİC. 0(422) USTA GIDA LTD. ŞTİ. 0(4222) Kaynak: Kayısı Araştırma Geliştirme ve Tanıtma Vakfı 24

25 4-SEKTÖRDE YAPISAL VE GÜNCEL SORUNLAR BEKLENTİLER 4.1.Üretim Ve Hasat Aşamalarında Karşılaşılan Sorunlar Ülkemizde yıldan yıla değişmekle birlikte ortalama bin ton kayısı üretilmektedir. Üretilen bu yaş kayısının özellikle Malatya bölgesinde % 95 i kurutulmaktadır. Ülkemiz ihracatında kuru kayısının önemli bir yeri vardır. Ancak üretim tekniklerinin geleneksel yöntemlere dayalı olması nedeniyle, dış satım sırasında kalite ve fiyat açısından sorunlarla karşılaşılmaktadır. Ülkemiz ekonomisine döviz girdisi sağlayan bu ürünün üretim teknikleri geliştirilerek daha kaliteli ürün elde edilmesi, depolama ve ambalajlama işlerinin en uygun koşullarda yapılarak ürünlerin dünya pazarlarına kalıcı ve daha yüksek fiyattan satılması bu ürünlerin üretimi, işleme ve ticareti ile uğraşan kişi, kurum ve kuruluşların devamlılığı açısından zorunludur. Ayrıca ülke düzeyinde etkin bir kalite kontrol sisteminin bugüne kadar kurulmamış olması da sorunun boyutlarını genişletmektedir. Kuru kayısı vb. kurutulmuş meyveler genelde kalite kontrol sistemi yüksek olan ülkelere ihraç edilmektedir. Bu çerçevede, ürünlerde gerekli araştırma geliştirme çalışmaları yapılarak uygulamaya aktarılması ve özellikle bu sektörde çalışan elemanların eğitimi ile yeni elemanların yetiştirilmesinin önemi gittikçe artmaktadır. Dünyada kayısı ihraç eden ülkeler arasında Türkiye önemli bir konuma sahiptir. Ancak kayısı işleme, depolama, ambalajlama ve yeni ürünlerin üretimine yönelik yeterli düzeyde bilgi birikimi sağlanamamıştır. *Kayısı yetiştiriciliğinin en önemli problemi ilkbahar geç donlarıdır.kayısı ağaçları ilkbahar geç donlarından önemli ölçüde zarar görmekte ve çoğu yıl rekolteyi geç donlar tayin etmektedir. Özellikle son yıllarda kuru kayısının ekonomik getirisinin artması ile birlikte Malatya'da kayısı bahçeleri uygun olmayan iklim bölgelerine kaymıştır. Bu alanlarda kurulan bahçeler bazen üst üste, bazen de 2-3 yılda bir meydana gelen ilkbahar geç donlarından zarar görmektedir. ilkbahar geç donlarından korunmanın en etkili yolu, don tehlikesinin bulunduğu rutubetli, taban araziler ve soğuk havanın biriktiği vadi içlerinde kayısı bahçesi tesis edilmemesidir. Fakat her 25

26 şeye rağmen don riski bulunan bir bölgede kayısı bahçesi tesis edilmişse donlardan korunma yöntemlerinin dikkatlice uygulanması gerekir. *Ülkemizde kaliteli ve yeterli sayıda kayısı fidanı bulmak oldukça zordur. Bazı fidancılar kaynağı belli olmayan aşı kalemleri kullanmakta veya aşısız fidan satışı yapmaktadır. Devlet ve özel fidanlıkların sertifikalı fidan üretimine ağırlık vermesi gerekir. *Kuru kayısı üretiminin yapıldığı Malatya da meyve hasadı dalların uzun sopalarla çırpılması veya silkelenmesi suretiyle direkt toprak yüzeyine yapılmaktadır. Hasat sırasında olgun meyvelerin yanı sıra ham meyveler de dökülmekte, bir sonraki yılda meyve verecek gözler zarar görmekte, yaralanan dallar hastalıkların girişi için uygun ortam hazırlanmaktadır. Ayrıca yere düşen meyveler parçalanmakta, içerisine taş ve toprak parçacıkları girmektedir. Bu şekilde hasat edilmiş kayısıların kalitesi düşmekte, işleme ve ihracat sırasında problemlere neden olmaktadır. Bu yüzden en ideal hasat el ile yapılan hasattır. Fakat büyük kayısı bahçelerinde el ile hasadın pahalı ve hasat döneminin kısa olması nedeniyle el ile yapılan hasat her zaman mümkün olmadığından makineli hasat imkanlarının araştırılması gerekir. Diğer taraftan mevcut hasat yöntemi ise ağaçların altına süngerli bez serilmesi gibi basit uygulamalar ile iyileştirilebilir. *Kayısının doğal sarı renginin korunması ve depoda fumigant özelliği göstererek fermantasyon ve böcek zararının önlenmesi için yaş kayısılar kurutulmadan önce kükürtlenmektedir. Kuru kayısı ithal eden ülkelerin ithalatına izin verdikleri kükürt miktarı Almanya ve İngiltere'de 2000 ppm, Fransa ve Danimarka'da 1000 ppm, İtalya'da 600 ppm, Avusturya'da 300 ppm'dir. ABD, Kanada, Yeni Zelanda ve Avustralya kesin bir limit uygulamamakla birlikte 3000 ppm e kadar kükürt içeren kuru kayısıların ithalatına izin vermektedir. Öte yandan tarihinden itibaren ihracatta uygulaması zorunlu hale getirilen TS 485 kuru kayısı standardında müsaade edilen kükürt miktarı 2500 ppm olarak belirlenmiş, daha sonra kuru kayısı standardında yapılan bir değişiklik ile kükürt standardı Alıcı isteğinin belgelenmesi durumunda kuru kayısılardaki kükürt miktarı serbest bırakılmıştır şeklinde değiştirilmiştir. Fakat tarihinde Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren Türk Gıda Kodeksine göre kuru kayısıda maksimum kükürt miktarı 2000 ppm olarak belirlenmiştir. *Kuru kayısıdaki kükürt miktarı son yıllarda en çok tartışılan konular arasında yer almaktadır. Rengin muhafaza edilmesi ve çeşitli mikroorganizma zararının 26

27 önlenmesinde kuru kayısı için vazgeçilmez katkı maddesi olan kükürdün belirli miktarda alınması halinde insan vücudunda tehlike oluşturduğu konusunda herhangi bir kanıt bulunmamaktadır. 60 Kg ağırlığında ergin bir insanın günlük 42 mg kükürt alması halinde sağlık açısından herhangi bir sorunun ortaya çıkmadığı araştırmalar sonucu ortaya konmuştur. Bu kükürt miktarı 2000 ppm kükürt içeriğine sahip 3-5 kayısı tarafından doldurulmaktadır. Ayrıca meyvede bulunan toplam 2000 ppm kükürdün önemli bölümü bağlı durumda ve sülfata dönüştüğü düşünülecek olursa 42 mg kükürdü karşılayacak kayısı sayısının en az 6-8 adet olduğu açıkça görülür. *İnsan vücudu için müsaade edilen sınırın üzerinde kükürt alınması durumunda boğaz ve mide yanması, baş ağrısı ve hatta kusma gibi yan etkiler görülmektedir. Kükürtten en fazla astım hastaları etkilenir. Yapılan araştırmalarda astım hastalarının % 8'nin sülfide hassas olduğu saptanmıştır. Ancak kuru kayısıdaki toplam kükürdün çok küçük kısmının serbest formda olması, astım hastaları için de tehlike riskini azaltmaktadır. *Kuru kayısı üreticilerinin kayısı meyvesine fazla kükürt uygulamasının iki temel nedeni bulunmaktadır. Bunlardan birincisi, kuru kayısı rekoltesinin yüksek olduğu yıllarda üretici ürününü istediği fiyattan satamama konusunda endişe duymaktadır. Bu yüzden üretici satamadığı kuru kayısının depoda bozulmasını önlemek amacıyla aşırı kükürt kullanmaktadır. Yapılan araştırmalar adi depolarda altı ay bekletilen kuru kayısılardaki kükürt miktarının % oranında azaldığını ortaya koymuştur. Kuru kayısıdaki kükürt miktarı 1500 ppm in altına düştüğünde kayısının altın sarısı rengi esmerleşmekte ve ürün depo zararlılarının hücumuna uğramaktadır. İkincisi ise, üretici kısa sürede daha fazla kayısı kükürtlemek için kükürtleme işlemini kerevetler yerine kasalarda yapmaktadır. Yakılan ilk ocakta kasaların ortasında bulunan meyveler yeterince kükürt almadığından ikinci bir kükürtleme daha yapılmaktadır. Böylece kasanın alt ve üst kısımlarında bulunan kayısılar aşırı miktarda kükürt absorbe etmektedir. Kükürt probleminin çözüm olarak; çiftçinin kısa sürede pazarlayacağı kayısıya ppm, depoda uzun süre bekleteceği kayısıya ppm kükürt uygulaması ve kükürtlemenin mutlaka kerevetlerde yapılması önerilebilir. *Son yıllarda sodyum meta bi sülfite bandırarak kükürtleme yöntemi kükürtleme süresinin kısaltılması bakımından avantajlı görünmekle birlikte bu şekilde kükürtlenmiş kayısılar yeterli miktarda kükürt absorbe edemedikleri için kısa bir süre 27

28 sonra sarı rengini kaybederek esmerleşmektedir. Sodyum meta bi sülfide bandırma usulü kükürtleme ile ilgili ayrıntılı çalışmalara ihtiyaç vardır. Sorunların giderilmesi için, Optimum kurutma tekniklerinin tespit edilmesi, Geleneksel kükürtleme odalarının modern hale getirme imkanlarının araştırılması (hava sirkülasyonu, kükürt dioksit gazının kullanılması) Kükürtleme tekniklerinin geliştirilmesi, Yeni kükürtleme odalarının dizaynı, Her bir kayısı çeşidi için* kükürtleme süre ve miktarlarının belirlenmesi, Kuru kayısının yığın veya çuvallarda depolanması yerine meyve kasalarında depolanmasının sağlanması, Düşük kükürt içeriğine sahip kuru kayısıların düşük bağıl nemli (% 60-65) soğuk hava depolarında muhafaza edilmesi, Klasik kurutma sistemlerinin yanı sıra güneş kollektörleri yardımıyla hijyenik ve hızlı kurutma yöntemlerinin kullanılması, Üreticilerin kayısı yetiştirme, kurutma ve muhafaza yöntemleri konusunda eğitilmesi, Kükürtlenmiş kayısılarda çekirdeğin çıkarılması konusunda yoğun işgücüne ihtiyaç olduğundan bu işlemin mekanizasyonu konusunda çalışmalara ağırlık verilmesi, Zirai mücadele konusunda mevcut sorunların çözümü için kayısı hastalık ve zararlıları üzerine detaylı çalışmalar yapılması, Ambalaj malzemeleri ve ambalajlama tekniklerinin AT standartlarına kavuşturulması, Taşıma esaslarının tespiti, Mevcut dış pazar payımızın korunması ve daha da arttırılması için uygulanması gerekli pazarlama yöntem ve tekniklerinin geliştirilmesi gerekmektedir İhracatta Karşılaşılan Sorunlar * Kuru kayısının yurt içi ve yurtdışında yüksek fiyattan alıcı bulması ve yeni pazarların geliştirilmesi için kayısının beslenme ve insan sağlığı açısından önemi geniş kitlelere doğru bir şekilde tanıtılması gerekir. Nitekim ülkemizde üretilen kuru kayısının 28

29 yaklaşık % lik kısmı ihraç edilmesine karşılık sadece % 5-10 luk gibi çok az bölümü yurt içinde tüketilmektedir. Bilindiği gibi meyve seçimi ve tüketimi ile ilgili davranışlar öğrenilmiş davranışlar olup, bu davranışların değiştirilmesi güç ve yavaş işleyen bir süreçtir. Bu bakımdan bireylerde kayısı tüketim alışkanlığının kazandırılması için beslenme eğitim programları düzenlenmeli, televizyon,radyo gazete ve internet gibi çeşitli iletişim araçlarında kayısının faydalarını anlatan reklam çalışmalarına ağırlık verilmelidir. * Kuru kayısı başta ABD, Almanya, İngiltere, Fransa, Hollanda olmak üzere yaklaşık 70 ülkeye ihraç edilmektedir. Özellikle İspanya ve Portekiz in Avrupa Topluluğuna katılması ile birlikte Avrupa Birliği ülkelerinin kuru kayısı ithalatlarını bu iki ülkeden yapma eğilimi ağırlık kazanmaktadır.önümüzdeki yıllarda Avrupa Birliği ülkeleri ile ABD ye yapılan kuru kayısı ihracatının sınırlı artış göstereceği düşünülerek yeni pazarların aranmasına ağırlık verilmelidir. Yeni pazarlar olarak özellikle Uzakdoğu ülkeleri gelecek vaat etmektedir. Bu amaçla yurtdışında yapılan gıda fuarlarına katılarak hem tanıtım hem de promosyon çalışmalarına ağırlık verilmelidir. * Kuru kayısı ihracatçılarını bir çatı altında toplayarak ihraç fiyatının belirlenmesinde rekabet yerine ortak bir tavır alınmasını sağlayacak, dış pazardaki gelişmeleri düzenli olarak takip edecek, reklam ve tanıtım faaliyetlerini etkin şekilde yürütecek bir kuruluşa ihtiyaç vardır. Ayrıca son yıllarda gündemde olan kayısının hasattan önce satılması (alivre satış) işleminden vazgeçilmelidir. * Hollanda, İspanya, Fransa ve İsrail gibi ülkeler Türkiye'den 12.5 kg lık paketler halinde ithal ettikleri kuru kayısı 100, 250, 500 ve 1000 g gibi daha küçük paketler halinde ambalajlayıp başka ülkelere ihraç etmektedirler. Dökme tabir edilen kg'lık paketler yerine, kuru kayısının daha küçük ambalajlarda direkt tüketiciye ulaştırılması için güçlü bir organizasyona ihtiyaç vardır. Kuru kayısının küçük ambalajlarda ihraç edilmesi durumunda hem kayısı daha yüksek fiyattan pazarlanmış olacak hem de kayısının paketlenmesi sırasında katma değer ve istihdam sağlanacaktır. * Kuru kayısı üretimi ve ihracatında tekel olmamıza rağmen 1 kg kuru kayısının ihracat fiyatı olan $ ın üzerinden fiyat bulması çok zordur. Bu bakımdan fiyat artışından ziyade çalışmaların birim alandan kayısı verim ve kalitenin yükseltilmesi yoğunlaştırılması gerekir. 29

30 * Kuru kayısının hammadde şeklinde satışı yerine kayısıdan yeni ihraç ürünleri geliştirilmesi (konserve, pulp ve dondurulmuş kayısı) ve ürün çeşitlendirilmesine ağırlık verilmelidir. * Kayısının insan sağlığı açısından faydalarını ortaya koyan ayrıntılı araştırmaların yapıldığını söylemek pek mümkün değildir. Kayısının insan sağlığına etkileri konusunda yapılacak çalışmaların iletişim araçları vasıtasıyla insanlara duyurulması kayısının tanıtımına önemli katkılar sağlayacaktır. * 1992 Yılında kurulan Kayısı Tarım Satış Kooperatifleri Birliği nin (Kayısı Birlik) kuru kayısı pazarında etkin hale gelebilmesi için üreticiden aldığı kuru kayısıyı küçük paketler halinde yurtiçi ve yurtdışına pazarlayacak temsilci veya bayilik ağılarını vakit geçirmeden güçlü bir şekilde kurması gerekir. * Ülkemizin yaş kayısı ihracatı ton gibi çok düşük düzeydedir.akdeniz ve Ege bölgesi erkenci kayısı yetiştiriciliği için son derece uygun ekolojiye sahiptir. İspanya, İtalya, Fransa ve Yunanistan yaş kayısı ihracatından önemli miktarda gelir elde etmektedir. Ülkemiz sahip olduğu ekolojik potansiyel nedeniyle yukarıda bahsedilen ülkelere göre daha fazla avantaja sahiptir. Ülkemizin kuru kayısı ticaretinde olduğu gibi yaş kayısı ticaretinde de lider ülke olma şansının iyi değerlendirilmesi gerekir. Bunların yanı sıra; Ülkemizden ihraç edilen kuru kayısının genel olarak renk bakımından tüketiciyi cezbetmesine karşın, küçük taneli olması ve yüksek rutubet nedeniyle de çabuk bozulduğu, Ürünün kurutulması safhasında yeteri kadar titiz davranılmadığından, karton kutuların ortasında kalan üründe yine yüksek oranda rutubet oluştuğu, dolayısıyla bu durumun ürünün kalitesini düşürdüğü, Kayısı tanesinin büyüklüğüne göre tasnifi işlemine yeterince önem verilmediği, yani aynı partide değişik kalibreli ürün bulunduğu, ayrıca belirgin renk farklılıklarının da olduğu, Kayısı yetiştiriciliğinde kullanılan zirai mücadele ilaçları kalıntılarının tolere edilebilir sınırlar içinde olmadığı ve yapılan kontrollerde kuru kayısı ambalajları içerisinde haşere yada haşere kalıntıları ile birlikte toz, toprak, taş vb. kalıntıların da tespit edildiği, Özellikle büyük tonajlı bağlantılarda, malın tamamının cari yıl mahsulünden olması hususunda anlaşma sağlandığı halde, sevkiyatlara bir önceki yılın 30

31 mahsulünün karıştırıldığı, çok büyük firmaların dahi zaman zaman bu yola başvurdukları, Ambalaj olarak eski karton kutuların kullanıldığı veya kullanılan ambalaj malzemeleri zayıf olduğu için içindeki ürünün zarar gördüğü, Sezon başında daha ürün ortaya çıkmadan düşük fiyatlarla bağlantı yapan birçok firmanın fiyatlar yükseldikçe taahhütlerini yerine getirmedikleri hususları ihracatta karşılaşılan sorunlar olarak belirtilebilir. 5.MEVZUAT 5.1. Ürün Standartları Kuru kayısı serbest ihracat kapsamında olup ihracatı zorunlu standarda tabi olan ürünlerimiz arasında yer almaktadır. TSE 485 nolu kuru kayısı standardı tarihinden itibaren yürürlüğe girmiş ve yalnızca ihracatta zorunlu uygulamaya konulmuştur. Kuru kayısıda standardı belirleyen iki kalite özelliği vardır: Bunlar kükürt dioksit (SO2) kalıntı miktarı ve nem oranıdır tarihinde Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren Türk Gıda Kodeksine göre kuru kayısıda maksimum kükürt miktarı 2000 ppm ve nem oranı % 25 olarak belirlenmiştir Tüketici sağlığı açısından yerine getirilmesi zorunlu şartlar Kuru kayısı ve kayısı ürünlerine olan talep, ürünlerin fiyatına, kalitesine, çeşitliliğine ve bulunabilirliğine bağlı olarak değişmektedir. Tüm kayısı ürünlerinde, taşıma, dağıtım ve satışı da dahil olmak üzere tüm aşamalarda uygun sağlık şartlarının yerine getirilmesi zorunludur. Kayısı ürünlerinde bulunma ihtimali olan, kalıntı bırakabilen ve tüketici sağlığının testlerle güvence altına alınması zorunlu olan maddeler şunlardır: 1-Mikrotoksinler tarih ve tarihli Resmi Gazete de yayımlanan 2002/63 No.lu Türk Gıda Kodeksi Gıda Maddelerinde Belirli Bulaşanların Maksimum Seviyelerinin Belirlenmesi Hakkındaki Tebliğ e göre kabul edilebilir en yüksek değerler; Aflatoksin B1 için 0,005 mg/kg, Aflotoksin B1+B2+G1+G2 için 0,010 mg/kg dır. 2-Pestisit ve Hormon Kalıntıları 31

32 Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliği Ek:3 te Alüminium Phosphide benomyl, bitertanol, captan, carrbendazim, dithiocarbamates(dtc), dodine, fenitrothien, hexacoonazle, procymidone ve diğer kalıntılar için kabul edilebilir en yüksek değerler verilmiştir. Tarımsal ürünlerde 8/9/1995 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Zirai Mücadelede Kullanılan Pestisit ve Benzeri Maddeleri Ruhsatlandırma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik e göre ruhsatlandırılmış pestisitlerin kabul edilebilir en yüksek kalıntı limitleri bu Yönetmelik e Ek-17 de verilmiştir. Ürünler için Ek-17 de verilen kabul edilebilir en yüksek limitler ürünlerin piyasaya arzında dikkate alınacak ve uygulanacaktır. Dökme şeklinde piyasaya sunulan ürünlerde etiket üzerinde, ürünün hasat edildiği bölge ve üreticisinin adı ve adresi bulunacaktır. Üründeki pestisit kalıntılarının Ek-17 deki limitlere uygun olmaması halinde üretici sorumludur. Ürün etiketi üzerinde yukarıdaki bilgilerin bulunmaması halinde pestisit kalıntı limitleri uygun olmayan ürünleri tüketime sunan satıcı sorumludur. 3-Kükürt dioksit Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliğine göre kabul edilebilir en yüksek değer 2000 mg/kg dir Ambalaj Kuru kayısı ülkemiz için ekonomik değeri yüksek bir üründür. Bu yüzden gerek iç pazarda, gerekse dış pazarda uygun bir ambalaj gerekmektedir. Günümüzde artık ürünün kalitesi kadar ambalaj şekli, ürüne uygunluğu, dayanıklılığı ve imajı da aranılan özellikler arasında yer almaktadır tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliği Madde 17 de belirtildiği üzere; Türk Gıda Kodeksinde yer alan tüm gıda maddelerinin ambalajlanması zorunludur. Ambalajlarda aranılan genel özellikler: Ambalajlanmış gıda maddesi, ambalajı değiştirilmediği veya açılmadığı sürece gıda maddesine erişilemez durumda olmalıdır. Gazete ve gıda ambalaj materyali olarak üretilmemiş basılı ve yazılı kağıtlar, yeniden işlenmiş kağıtlar ve plastik gıda ambalaj materyali olarak kullanılamazlar. Ambalaj materyali, gıda maddesini özelliğine bağlı olarak sıcaklık değişimleri, nem, hava, ışık gibi olumsuz dış etkenlerden korumalıdır. 32

33 Gıda maddelerinin bileşiminde istenmeyen değişikliklere ve organoleptik özelliklerinde bozulmalara neden olmamalı ve gıda maddesiyle etkileşim göstermemelidir. Ambalaj materyali üzerinde izin tarihi ve numarası ile üretici firmanın adı ve bulunduğu il belirtilmelidir. Doldurma, taşıma ve depolama koşullarına dayanıklı ve istiflemeye uygun olmalıdır. Ambalajlarda aranılan genel özelliklerin yanı sıra; *Kükürtlenmiş ve natürel kuru kayısılarda ambalaj ağırlığı net 25 Kg ı geçmemelidir. *Endüstriyel kuru kayısılarda istek halinde 100 Kg a kadar, temiz çuval ve torba ambalajlar kullanılabilir. *Kuru kayısılarda mümkün olduğunca karton ve mukavva ambalajlar kullanılmalıdır. *Ahşap ambalajlar kullanılması halinde, başları en az iki çivi ile çakılmalı, çevresi tel veya plastik bant ile sarılmalıdır. *Ambalajların içine ambalajla ürünün temasını önleyecek uygun örtü kullanılmalıdır. *Ambalaj üzerindeki işaretlenmeler silinmez mürekkeple yazılmalı, kullanılan yapıştırıcılar sağlığa zarar vermemelidir 5.4.Etiketleme tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 2002/58 No.lu Türk Gıda Kodeksi Gıda Maddelerinin Genel Etiketleme ve Beslenme Yönünden Etiketleme Kuralları Tebliği nde yer aldığı üzere etiketleme ile ilgili kurallar şu şekildedir: a-satışa sunulan her gıda maddesinin ambalajında etiket bulundurulması zorunludur. b-gıda maddesinin etiket bilgileri tam, doğru ve anlaşılabilir olarak ifade edilmelidir. 33

34 c-etiketleme dili Türkçe olmalıdır. Türkçe nin yanı sıra uluslararası kabul görmüş diğer resmi diller de kullanılabilir. d-tüm yazılar fonla kontras teşkil edecek şekilde, silinmez karakterde okunabilir renk ve boyutta olmalı, ambalaja sağlam bir şekilde basılmış, yapıştırılmış veya tutturulmuş olmalıdır. Ayrıca etiket üzerinde bulunması zorunlu bilgiler başka yazılar ya da resimlerle örtülmemeli veya kesilmemelidir. e-gıda maddesinin etiketi,ambalajı ve biçimi sahte, yanıltıcı veya gıdanın karakterine, yapısına, özelliklerine, bileşimine,kalitesine, orijinine ve üretim metotlarına göre hatalı bir izlenim yaratacak, tüketiciyi yanıltacak resim, şekil ve benzerlerini içermemelidir. f-gıda maddesinin etiketinde,o gıda maddesinin hastalıkları önleme,iyileştirme ve tedavi özelliği olduğunu bildiren veya ima eden ifadeler yer alamaz. 5.5.Etiket Bilgileri tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 2002/58 No.lu Türk Gıda Kodeksi Gıda Maddelerinin Genel Etiketleme ve Beslenme Yönünden Etiketleme Kuralları Tebliği nde yer aldığı üzere gıda maddelerinin etiketinde bulundurulması zorunlu bilgiler aşağıdadır : a-gıda maddesinin adı, b-içindekiler, c-net miktarı, d- Üretici ve paketleyici firmanın adı, tescilli markası, adresi ve üretildiği yer, e- Son tüketim tarihi f-parti numarası ve / veya seri numarası, g-üretim izin tarihi ve sayısı, sicil numarası veya ithalat kontrol belgesi tarihi ve sayısı h-orijin ülke, ı-gerektiğinde kullanım belgisi ve / veya muhafaza şartları. Gıda maddelerinin etiketlerinde ( a ), ( c ), ( e ) bentlerinde yer alan bilgiler ambalajın aynı yüzünde bulunmalıdır. Etiketlemede aranılan genel özellikler çerçevesinde; mukavva kutu ve kayısı kolilerinin herhangi bir yüzüne okunaklı, silinmeyecek ve bozulmayacak biçimde 34