PARAPSKOLOJK FENOMENLER ÜSTÜNE BLMSEL VE FELSEFÎ BR SORU-TURMA

Transkript

1 marife, yl. 4, say. 1, bahar 2004, s PARAPSKOLOJK FENOMENLER ÜSTÜNE BLMSEL VE FELSEFÎ BR SORU-TURMA!ahin EFL * A SCIENTIFIC AND PHILOSOPHICAL INVESTIGATION ON PARA- PSYCHOLOGIC PHENOMENA This paper intends to deal with and discuss the relationship between out of body experiences, near-death experiences, lucid dreams and theory of parallel universes, which is the popular version of quantum mechanics. Without disregarding the affinity in the fields of para-psychologic phenomena and science, it analyzes the degree of this affinity in these fields as well as the problems which seem to arise in the relation between para-psychologic phenomena and science. In the final analysis, it aims at establishing a synthesis according to logical results out of relations between the claims made by the theory of parallel universes and para-psychologic phenomena. Bu çal-ma, beden d- deneyimler, yakn ölüm deneyimleri ve lüsid rüyalar gibi psi-ik ve parapsikolojik fenomenler ile kuantum mekani3inin popüler versiyonlarndan birisi olan paralel evrenler yorumu arasndaki ili-kiyi konu edinmekte ve tart-maktadr. Dolaysyla burada baz parapsikolojik hadiselerle bilim arasndaki ili-kide ortaya çkan benzerlik ve uyumu göz ard etmeden, bu ili-kinin boyutlar ve bunlarn bizi götürebilece3i bilimsel ve felsefî açmazlar, ele-tirel ve çözümleyici bir yakla-mla irdelenmektedir. Sonuçta ise, paralel evrenler teziyle söz konusu parapsikolojik fenomenler arasndaki ili-kilerin mantksal sonuçlarndan hareketle bir senteze gidilmektedir. GR BilindiRi üzere, beden d deneyimler, yakn ölüm tecrübeleri, lüsid rüyalar ve daha pek çok psimik ve parapsikolojik olaylar, kadim dönemlerden beri hemen her yam ve meslekten insan=n ilgi odar= olagelmimtir. Bu tip psimik ve olaran d=m= tecrübî olaylar hakk=nda yap=lan aramt=rmalar çok da yeni derildir; önde gelen birçok bilim adam=, filozof ve psikolorun önderlirinde çal=mmalar yap=lm=m, bu konudaki mevcut bilgiler toplanmak suretiyle bilimsel olarak dererlendirilmeye çal=m=lm=mt=r. 1 Bugün * Ondokuz May=s Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. sahinefil52@hotmail.com 1 John Hick, Philosophy of Religion, Prentice-Hall, New Jersey, 1965, s. 127.

2 158 Mahin Efil de bu çal=mmalar, çok daha kapsaml= ve sistematik bir biçimde sürdürülmektedir. 2 Bu konularda birbirinden farkl= bir çok görüm ileri sürülmüm ve aç=klamalarda bulunulmumtur; onlar= bütünüyle burada inceleme ve haklar=nda kesin Meyler söyleme imkân=m=z yoktur. 3 Bununla birlikte, biz bu makalede beden d=m= deneyimler, ölüme yak=n tecrübeler ve lüsid rüyalarla ilgili ard= arkas= kesilmeyen ve çok farkl= aç=klama biçimleri bir yana, onlar=n bir bamka boyutuna, bir bak=ma bilimsel gelimmelerin =M=R=nda bu tecrübelerin yeni aç=klama biçimlerine dikkat çekecek ve bu noktada genel bir dererlendirme yapacar=z. Sözün özü, bu çal=mma modern bilimde Paralel Evrenler hipotezi ile söz konusu tecrübeler aras=ndaki ilimkiyi konu edinmekte ve onlar= tart=mmakta; bunlar aras=ndaki benzerlik ve uyuma dikkat çekmektedir. Bu ilimkinin ortaya konabilmesi için, her Meyden önce, ilimkiye konu olan Meylerin k=sa da olsa vuzuha kavummas= kaç=n=lmaz gözükmektedir. 1. PARALEL EVRENLER YORUMU BilindiRi üzere, yeni fizik ya da direr ad=yla modern fizik denildirinde, ilk akla gelen Mey, hiç kumkusuz ki, genel görelik ile kuantum teorileridir. Bu nedenle, modern bilimin temel paradigmalar=n=n büyük ölçüde bu iki teoriye dayand=r= söylenilebilir. 4 Elektron, proton, nötron ve kuvark gibi atom-alt= parçac=klar= kendine konu edinen kuantum teorisi, yüzy=l=n en büyük ve en bamar=l= teorilerinden birisi olarak kabul edilmektedir. 6 Kuantum kozmolojisinin önemli yorumlar=ndan ve aç=klamalar=ndan birisi olarak görülen paralel evrenler (Parallel Universes) hipotezi, ilk kez Amerikal= fizikçi Hugh Everett taraf=ndan önerilmimtir. 7 Bu tez, sonraki y=llarda daha fazla ilgi toplam=m ve birçok bilim adam= taraf=ndan çemitli yorum ve katk=larla gelimtirilerek savunulmumtur. 8 Hiç Müphesiz paralel evrenler hipotezi, kuantum mekanirinin ilginç, çok popüler ve bilimsel platformlarda çok tart=m=lan yorumlar=ndan birisidir. Bu hipotezde birbirinden bar=ms=z ve farkl=, hiçbir Mekilde birbiriyle etkilemime girmeyen, çok say=da evrenin varl=r= savunulmaktad=r. çinde yamad=r=m=z evren de onlardan birisidir. 9 Konuyla dorrudan ilgilenen fizikçilerden Wolf, paralel evreni Mu Mekilde tan=mlamaktad=r: T=pk= evrenimiz gibi, paralel evren de maddeyi, galaksileri, y=ld=zlar=, gezegenleri ve yamam süren varl=klar= içine alan bir uzay ve zaman bölgesidir. Daha dorrusu, denilebilir ki, paralel evren, içinde yamad=r=m=z evrenin bir benzeri ve kopyas=d=r. 10 Bu yaklam=m= benimseyen bilim adamlar=, paralel evrenlerin ontolojik 2 Bkz. Michael Talbot, Holografik Evren, (Çev. Güray Tekçe), Ruh ve Madde Yay=nlar=, stanbul, Mehmet Ayd=n, Din Felsefesi, Selçuk Yay=nlar=, Ankara, 1992, s Paul Davies, The New physics: a synthesis, The New Physics, (Ed. Paul Davies), Cambridge University Press, Cambridge, 1989, s. 1 vd. 5 Michio Kaku, What Happened Before the Big Bang, Astronomy, vol. 24, no. 5, May, 1996, s Kuantum teorisi, hakk=nda genim bilgi için Werner Heisenberg, Fizik ve Felsefe, (Çev. Necibe Çak=roRlu), stanbul Teknik Üniversitesi Matbaas=, 1972, s. 8 vd. 7 Fred Alan Wolf, The Parallel Universes, Touchstone Book, New York, 1990, s ÇaRdaM kuantum fizikçilerinden biri olan David Deutsch, felsefî ve fiziksel bir eser olan The Fabric of Reality de (London: Penguin Books, 1997) paralel evrenler fikrini savunmaktad=r. Bu yaklam=m= The Parallel Universes adl= eserinde savunan fizikçilerden birisi de Fred Alan Wolf tur. 9 Wolf, a.g.e., s. 33; Deutsch, a.g.e., s. 18, 44, Wolf, a.g.e., s

3 Parapsiolojik Fenomenler 159 olarak içinde yamad=r=m=z evren kadar gerçek ve sahici oldurunu dümünmekte ve bunu hararetle savunmaktad=rlar. 11 Kuantum mekanirinin önemli sonuçlar=ndan birisi de gözlemcinin fiziksel sistemi etkilemesidir; yani insan=n niyeti ve gözlemleme faaliyeti, evrenin yap=s=n= etkilemektedir. Evrene atomik düzeyde bak=ld=r=nda, gerçeklik bir ölçüde onu nas=l gözlemledirimize ve neyi görmek istedirimize barl= olarak derimmektedir. Bu nedenle, atomik düzeydeki cisimlerin tek bam=na gözlemciden bar=ms=z olarak varl=r=n= dümünmek mümkün derildir. Sözün özü, gözlemcinin bilinci gözlemlediri olgular= etkilemektedir; bu etki, birçok bilim adam=na göre paralel evrenlerin varl=r=n= dikkate almadan objektif olarak anlam=lamaz. 12 nsan bilincinin olgular= nas=l etkilediri meselesine biraz daha yak=ndan bakmak, konunun daha anlam=labilir k=l=nmas= için gerekli gözükmektedir. Fizikçi Jack Sarfatti ye göre, gözlemci fikri, bir çok olguyu aç=klayabilir. ÖrneRin, bir s=v= veya gazdaki parçac=klar durmadan ileri geri hareket ederler, ona göre parçac=klar=n bir oraya bir buraya çarpmas=n=n as=l nedeni, kat=l=mc=lar=n zihnî faaliyetleridir. 13 Teorik fizikçi Roger Penrose, insan bilincinin nesneleri nas=l etkiledirini kuantum mekanirinin çok evrenler yorumu çerçevesinde Möyle aç=klamaktad=r: Her bir gözlemcinin bilinç durumu ikiye ayr=l=r kabul edildirine göre her bir gözlemci iki kez varolacak, her varolumunda farkl= deneyimler edinecektir, (yani, bir bilinç durumu ölü kediyi, ötekisi ise, canl= kediyi görecektir). Gerçekten, yaln=zca gözlemci deril, içinde yamad=r= tüm evren, dünyay= her ölçmesinde, iki (veya daha fazla) parçaya ayr=l=r. Böyle bir parçalanma, yaln=z gözlemcilerin ölçümleri nedeniyle deril, genelde kuantum olaylar=n=n makroskopik büyümesi nedeniyle, tekrar tekrar olumur ve bu Mekilde oluman evren dallar= ç=lg=nca dal budak salmaya bamlar. 14 Kuantum mekaniri, bilim tarihinde çift yar=k deneyi olarak bilinen deneyde fotonun dalga m= yoksa parçac=k m= oldurunu belirleyen Meyin gözlemcinin bilinci oldurunu söyler. Yine, bu teoriye göre, Shrödinger in kedisi ad= verilen dümünce deneyinde, kedinin ölü mü yoksa diri mi oldurunu belirleyen Mey, insan=n zihnidir. 15 Dolay=s=yla bir olgunun potansiyel durumdan aktüel hale gelmesi ve gerçeklemmesi, kat=l=mc=n=n varl=r= ile mümkün olmaktad=r. 16 Buna göre, 11 John Leslie, Universes, Routledge, London and New York, 1989, s. 6 vd; Alastair I Rae, Quantum physics: illusion or reality?, Cambridge University Press, Cambridge and New, York 1986, s ; DiRer taraftan, paralel evrenler yorumuna, birçok bilim adam= karm= ç=km=m ve elemtirmimtir. EleMtiriler için bkz. Cafer Sad=k Yaran, Bilimsel Nesnellik ve Teistik nanç, Ondokuz Mays Üniversitesi 0lâhiyat Fakültesi Dergisi, Say=: 10, Samsun, 1998, s. 135 vd; Roger Penrose, Fizi&in Gizemi: Kraln Yeni Usu-II, (Çev. Tekin Dereli), Tübitak Popüler Bilim Kitaplar=, stanbul, 1999, s. 180 vd. 12 Wolf, a.g.e., s. 21-2, 32; Penrose, a.g.e., s Michael Talbot, Mistik Düünce ve Yeni Fizik, (Çev. Sabahattin Kurtay), nsan Yay., stanbul, 1995, s Penrose, a.g.e., s. 181; Gözlemcinin nesneleri etkilemesi meselesi, bamta John A. Wheeler olmak üzere pek çok bilim adam= taraf=ndan dile getirilen bir husustur. ÖrneRin, James Jeans, Michael Talbot ve Eugene Wigner, bu fizikçilerden baz=lar=d=r. Bkz. Talbot, a.g.e., 38 vd.) 15 Çift yar=k deneyi hakk=nda genim bilgi için bkz. Rae, a.g.e., 3-9; KrM. Stephen W. Hawking, Zamann Ksa Tarihi, (Çev. Sabit Say, Murat Uraz), Milliyet Yay., stanbul, 1991, s. 68 vd; Shrödinger in kedisi deneyinin mahiyeti hakk=nda genim bilgi için bkz. Rae, a.g.e., s. 9 vd. 16 Kat=l=mc= ilke hakk=nda genim bilgi için bkz. Barrow, John. D., Tipler, Frank, The anthropic Cosm logical Princible, Oxford University Press, New York, 1986, s ; Gözlemci ve kat=l=mc=n=n mahiyeti, olgular= etkilemesi gibi konular hakk=nda genim bilgi için bkz. Talbot, a.g.e., s

4 160 Mahin Efil sistemin fiziksel özelliklerinde herhangi bir derimim olmamaktad=r, derimim sadece bu özelliklerin potansiyellik ve aktüellirinde ortaya ç=kmaktad=r. 17 Bu durum, çift yar=k deneyi ile Shrödinger in kedisi deneyinde daha somut ve anlam=labilir bir biçimde gözlemlenebilmektedir. Modern bilim, klâsik bilimde olduru gibi insan= gözlemlediri olgulardan ve bunlar=n bir has=las= olan evrenden bar=ms=z ve ayr= olarak deril, tam tersine onlarla bir bütünlük olumturacak Mekilde dümünmektedir. 18 Paralel evrenler yorumunda da, ayn= Meyler geçerlidir; yani insan evrenin veya evrenlerin bir parças= durumundad=r ve o, evrenin varl=r=na kat=lmaktad=r. Dolay=s=yla modern bilim, gözlemciyi ve tabiî ki, onun zihnini ve niyetini ön plâna ç=karm=m olmaktad=r. Bunun bizi ilettiri sonuç ise, insan bilincine (zihin) olaranüstü bir güç atfedilmesi ve bu yetinin olabildirince öne ç=kar=lm=m olmas=d=r. Demek ki, gerçeklirin, evrenin veya evrenlerin mahiyetinin anlam=lmas=nda ve yorumlanmas=nda, zihin ya da bilinç faktörü çok önemli bir rol oynamaktad=r. 19 Kuantum fiziri, öyle görünüyor ki, mikro-âlemden makro-âleme kadar pek çok Meyi etkilemim ve betimlemim; mekanik ve determinist bilim anlay=m=na büyük bir darbe vurmum; hemen her alanda, bilim tarihinin bilinen ak=m=n= tersine çevirebilecek köklü bir derimim ve dönümüm bamlatm=mt=r. Takdir edilmelidir ki, bu etki ve derimimden bamta, yak=n ölüm tecrübeleri olmak üzere birçok parapsikolojik olay da doral olarak nasibini almak durumundad=r. Çünkü bir felsefeci... bilim adam=n=n vard=r= sonuçlara hiçbir zaman kay=ts=z kalamaz. Gerçek bir filozof, bilimsel sonuçlara rarmen deril, bilimsel sonuçlara göre felsefe yapacakt=r... O halde, filozof için bilim adam=n=n vard=r= sonuçlar büyük bir önem tam=r. 20 Dolay=s=yla bir din felsefecisinin ya da filozofun bütün bu olup bitenler karm=s=nda kay=ts=z kalmak yerine; mevcut bilgileri, güncellemtirmek, tart=mmak, bilimsel gelimmelerin =M=R=nda yeniden dererlendirmek ve bunlardan tutarl=, Mümullü ve rasyonel sonuçlar ç=karmak en önemli ve belki de en öncelikli görevidir, diye dümünüyoruz. Mte bütün bu aç=klamalar, bize parapsikolojik olaylar= modern bilimin =M=R=nda yeniden ele alma, bilimle parapsikolojik olaylar aras=ndaki olas= ilimkileri inceleme ve dererlendirme f=rsat= vermektedir. Sözü edilen ilimkiler, elbette ki, genel psikoloji ve onun bir alt dal= olan din psikolojisi aç=s=ndan da ele al=nabilir. Ancak burada parapsikolojik olaylar bir din felsefesi fenomeni olarak ele al=nacakt=r. 17 M. Said, KurMunoRlu, 0nsan-Evren 0likisi ve Antropik 0lke, Ondokuz May=s Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Bas=lmam=M Doktora Tezi), Samsun, 2002, s Heisenberg, a.g.e., s Paralel evrenler fikrinin hangi bilimsel gerekçelere dayanarak ileri sürüldürü ve savunulduru konusunda bir fikir edinmek için kuantum teorisinin ortaya konulmas=nda, anlam=lmas=nda ve aç=klanmas=nda son derece önemli bir rol oynam=m olan çift yar=k deneyine bir göz atmak yeterlidir. Ayr=ca bu deney, insan bilincinin mikro-kozmosu nas=l etkiledirini göstermesi bak=m=ndan da oldukça önemlidir. Bkz. Hawking, a.g.e., s. 68 vd. 20 Mehmet Ayd=n, Kant ta ve Ça&da 0ngiliz Felsefesinde Tanr-Ahlak 0likisi, Türkiye Diyanet Vakf= Yay=nlar=, Ankara, 1991, s

5 Parapsiolojik Fenomenler PARAPSKOLOJK FENOMENLER Paralel evrenler hipotezi ile çok yak=n ilimki içersinde oldurunu dümünülen ve bir çok dümünür taraf=ndan da savunulan hususlardan birisi Yakn Ölüm Tecrübeleridir. Bu deneyimler, çar=m=za özgü bir fenomen olmay=p tarihî kökenleri kadim dönemlere kadar uzanmaktad=r. 21 Bu konuda Bat= dünyas=nda da çok say=da aramt=rma yap=lm=m, onu tecrübe eden insanlar=n anlatt=klar= rapor haline getirilerek yay=mlanm=mt=r AraMt=rmac=lar, yak=n ölüm tecrübeleri geçirenlerin bir dine mensup olup olmamalar= aras=nda hiçbir fark=n olmad=r=n= belirtmektedirler. Tarih boyunca ve bugün, bu deneyimlerin MaM=rt=c= ölçüde birbiriyle tutarl= olmas= dikkat çekicidir. Bu konuda yap=lan aramt=rmalara ve yaz=l=p çizilenlere bak=lacak olursa, yak=n ölüm tecrübelerinin evrensel bir fenomen görünümü verdiri söylenilebilir. 22 Tipik bir yak=n ölüm tecrübesini Mu Mekilde tan=mlamak mümkündür: Öldü san=lan ama daha sonra gözlerini açan baz= hastalar karanl=k ve s=k=c= bir tünelden geçerek p=r=l p=r=l bir dünyaya gittiklerini, hatta kendi bedenlerine d=mar=dan bakma imkân=na sahip olduklar=n= ve tekrar bedenlerine dönüp dönmeme konusunda e- peyce tereddüt geçirdiklerini ifade etmektedirler. 23 Baz= farkl=l=klar olmakla birlikte, bu tan=m=n büyük ölçüde yak=n ölüm tecrübesi geçirenlerin ortak deneyimlerini ifade ettiri söylenilebilir. Öyleyse bütün bu olup bitenler nereye konulacak ve nas=l bir dererlendirmeye tâbi tutulacakt=r? Bu deneyimler, bir halüsinasyon mu yoksa gerçeklire tekabül eden bir realite mi? Yahut da yak=n ölüm tecrübesi geçiren insan, k=sa süreli de olsa farkl= bir evrene kap= m= aralamaktad=r? Bu sorulara yak=n ölüm tecrübesi aramt=rmac=lar= çemitli Mekillerde cevaplar vermimlerdir. 24 Bunlardan en dikkate derer olan=, hiç Müphesiz ki, yukar=da derinilen paralel evrenlerin varl=r= kabulüne dayanan yaklam=md=r. Önde gelen bir çok yak=n ölüm tecrübesi aramt=rmac=s=na göre bu deneyimleri geçirenler halüsinasyonlar ya da yan=lt=c= fanteziler görmemekte; tam tersine farkl= bir gerçeklik düzeyine yolculuk yapm=m olmaktad=r; bir anlamda bu deneyimler, bamka bir evrene yap=lan yolculuru veya gidim-gelimi ifade etmektedir. Onlar bu konuda yeterli delil oldurunu belirterek görümlerinin hakl=l=r=n= ortaya koymaya çal=m=rlar. 25 Bu tip bir aramt=rma grubunun bam=nda bulunan George Gallup, söz konusu deneyimlere ilgi duyan aramt=rmac=lar=n say=s=n=n giderek artt=- R=n= ve onlar=n bu konudaki dererlendirmeleriyle kendi ekibinin yapm=m olduru kapsaml= aramt=rmalar=n sonuçlar=n=n bir noktada bulumturunu, bir bak=ma bunlar=n paralel evrenlerin varl=r=n= gösterdirini belirtmektedir Bu deneyimlerin sekizinci yüzy=la ait Tibet in Ölüler Kitab nda (Ruh ve Madde Yay., stanbul-1991, 2. bask=) hem de 2500 y=l öncesine ait olduru ileri sürülen Msr n Ölüler Kitab nda (Ruh ve Madde Yay., stanbul-1991, 2. bask=) ayr=nt=l= bir biçimde ele al=nd=r= bilinmektedir. 22 Talbot, Holografik Evren, s. 358 vd. 23 Ayd=n, Din Felsefesi, s Bkz. Ayd=n, a.g.e., s. 242; Talbot, a.g.e., s. 361 vd. 25 Raymond A Moody, Paul Perry, The Light Beyond, Bantam Books, New York, 1988, s , George Gallup, William Procter, Adventures in Immortality, McGraw-Hill, New York, 1982, s

6 162 Mahin Efil Dolay=s=yla baz= aramt=rmac=lar, bu tip deneyimlerin bir yan=lsama ya da halüsinasyon oldurunu savunurken, 27 uzun y=llar yak=n ölüm tecrübesi konusunda aramt=rma yapm=m, aralar=nda fizikçilerin de bulunduru birçok sayg=n aramt=rmac= bunlar=n paralel evrenlerin varl=r=n=n çok önemli bir göstergesi oldurunu ileri sürmektedir. Anlad=R=m=z kadar=yla, burada yak=n ölüm tecrübelerinin iki temel özelli- Ri dikkatimizi çekmektedir: Bunlardan birisi, söz konusu deneyimin hemen her kültür ve toplumda varolmas=; direri de bu tecrübelerin önemli ölçüde birbiriyle tutarl= olmas=d=r. Bu karakteristiri nedeniyle, yak=n ölüm tecrübelerinin evrensel bir fenomen görünümü verdiri ifade edilmektedir. O halde, yak=n ölüm tecrübeleri mahiyeti ve bu özellikleri nedeniyle birçok bilim adam=n=, daha önce dile getirilen paralel evrenlerin varl=r= fikrine götürmümtür. Paralel evrenlerin mistik veya psikolojik yorumlar=ndan birisi, psikologlar=n Lüsid Rüyalar ad=n= verdikleri rüyalard=r. Psikologlar=n ve baz= fizikçilerin bu tip rüyalara ilgisi son y=llarda artmaya bamlam=mt=r. Lüsid rüya, rüya görenin tam uyan=kl=k durumundaki Muurunu koruduru ve rüya görmekte oldurunun fark=nda olduru bir rüya türüdür. 28 Bu rüyalar=n kendine özgü baz= özellikleri vard=r: Birincisi, insan Muurunu korumakta ve ne yapt=r=n=n fark=nda olmaktad=r. kincisi, normal rüyalar=n aksine, insan bu rüyalarda aktif durumdad=r; insan görmüm olduru rüyay= çemitli yollarla yönlendirebilir. ÖrneRin insan bir kâbusu hom ve güzel bir deneyime dönümtürebileceri gibi, rüya sahnesini derimtirebilir, belli kimileri ve durumlar= çar=rabilir. 29 Paralel evrenler hipotezi ile psikoloji aras=nda çok yak=n bir ilimki oldurunu savunan fizikçi Fred Alan Wolf, bu hipotezin psikolojinin dererini art=rd=r=n= belirtmektedir. 30 Wolf, lüsid rüyalar gördürü s=rada insan zihninin gerçek imgeler olumturdurunu ve bu imgelerin uzayda bir yere ve bir hacme sahip oldurunu iddia etmektedir. Son çözümlemede o, bu tip rüyalar=n ve belki bir ölçüde direr rüyalar=n da gerçekte paralel evrenlere yap=lan yolculuklar olduru sonucuna varmaktad=r. 31 Wolf, paralel evrenlerin gerçek imgeler oldurunu dümündürü için, lüsid rüya görme 27 Bu tip bir yaklam=m içinde olanlar=n, genellikle, ölüm sonras= yokluk anlay=m=n= savunan materyalist dümünürler olduru görülmektedir. Susan Blackmore ve George Graham gibi dümünürler, bunlara örnek gösterilebilir. Materyalistlerin yak=n ölüm deneyimlerinin geçersizlirine ilimkin ileri sürdükleri fiziksel yoruma dayal= iddialar= hakk=nda bamka itirazlar= ve bunlar=n yararl= bir elemtirisi için bkz. Metin Yasa, Felsefî ve Deneysel Dayanaklarla Ölüm Sonras Yaam, Ankara Okulu Yay=nlar=, Ankara, 2001, s. 144 vd. 28 Talbot, a.g.e., s Talbot, a.g.e., s. 105 vd. 30 Wolf a göre paralel evrenler hipotezi çok kimiliklilik ve Mizofreni gibi bir çok hastal=r=n ortaya ç=k=m nedenini anlamam=za, dolay=s=yla onlar= tedavi etmemize yard=mc= olabilir. Bkz. Wolf, a.g.e., s. 22-4; Kendisi de s=k s=k lüsid rüyalar gördürünü dile getiren Wolf, holografik modelin bu tip rüyalar= aç=klayabilecerini belirtmektedir. Buna göre holografik bir film parças= esas=nda sanal ve gerçek olmak üzere iki imge olumturmaktad=r. Sanal imge, filmin arkas=ndaki alanda belirirken, direri filmin önündeki a- landa odaklanmaktad=r. Bunlar aras=ndaki temel farkl=l=k, sanal bir imge olumturan =M=k dalgalar=n=n zahirî bir odak veya kaynaktan ayr=l=r gibi görünmesidir. Bir hologram=n sanal imgesi uzayda, bir aynadaki imgeden daha fazla yer kaplad=r=ndan dolay=, bu bir yan=lsamad=r. Bir hologram=n gerçek imgesi ise bir odara dorru gelen =M=k dalgalar= taraf=ndan olumturulur ve bu bir yan=lsama derildir. bkz. Wolf, Star Wave, Macmillan, New York, 1984, s Talbot, a.g.e., s. 107 vd. 162

7 Parapsiolojik Fenomenler 163 yetenerine, paralel evren fark=ndal=r= veya paralel evrenlerin fark=nda olma yeteneri ad=n= vermenin daha dorru olacar=n= belirtmektedir. 32 Benzer bir yaklam=m da psikiyatrist Stanislav Grof taraf=ndan ileri sürülmümtür. Ancak onun yaklam=m=, psikolojik problemleri olan deneklerin rahats=zl=r=na dayanmaktad=r. Grof a göre bu rahats=zl=klar=n birçok nedeni vard=r; ancak bunlar=n bizim konumuzla ilgili olan yönü, deneklerin bazen insan ötesi zekâlarla, bedensiz varl=klarla ilimkiye girmeleri, paralel evrenlere ve direr gerçeklik düzeylerine geçebilmeleridir. ÖrneRin depresyon geçiren bir kimi, Grof un tespitine göre kendini bamka bir boyutta veya bamka bir evrende bulmum, etraf= birdenbire ayd=nlanm=m; denek hiç kimseyi görmemesine rarmen, etraf=nda bedensiz varl=klar=n oldurunu sezinlemimtir. Ona göre, bu durum paralel evrenlerin varl=r= fikriyle gayet bamar=l= bir biçimde aç=klanabilmektedir. 33 Wolf ve Grof gibi bilim adamlar=n=n lüsid rüyalar= paralel evrenlerin varl=r= ve bunlara yap=lan yolculuklar olarak dererlendirmesi, gerçekten dümündürücü ve ilgi çekici görünmektedir. Her iki bilim adam= da lüsid rüyalar gördürü esnada insan zihninin gerçek imgeler olumturabildiri gerçerinden hareketle ayn= sonuca ulammaktad=r. Tek fark, üzerinde çal=m=lan olgular=n farkl= olmas=d=r; birinde obje olarak lüsid rüyalar diye an=lan rüya tipi esas al=nm=m, direrindeyse ruhsal rahats=zl=klar söz konusu edilmimtir. Var=lan sonuç ise ayn=d=r, yani paralel evrenler. Paralel evrenler meselesi ile ilintili olarak görülebilecek bir bamka husus da psikologlar=n ve psikiyatristlerin Beden D Deneyimler (BDD) Meklinde dile getirdikleri fenomenlerdir. Bu deneyimler, Muur veya zihnin bireyin fiziksel bedenini terk ederek veya ondan ayr=larak bamka bir yere gidebilme özelliri Meklinde tan=mlanabilir. Bunun, yeni bir fenomen olmay=p tarih boyunca, pek çok toplumda ve toplumun hemen her katman=ndaki bireyler taraf=ndan tecrübe edilmim olduru bilinmektedir. Dolay=s=yla bu aç=klamalar, beden d=m= deneyimlerin çok yayg=n bir deneyim oldurunu göstermektedir. Tipik bir beden d=m= deneyimi, genellikle kendilirinden meydana gelmekte, daha ziyade uyku, hastal=k, anestezi, meditasyon ve travmatik olaylar s=ras=nda ortaya ç=kmaktad=r. Bu tür vakalar= inceleyen psikologlar, - bunlar=n büyük çorunluru bu tecrübeyi yamad=klar=n= belirtiyorlar- bu deneyimleri geçiren kimselerin normal, çok sarl=kl= ve uyumlu bir kimilire sahip olduklar=n= belirtmektedirler. ÖrneRin çocukluk döneminde bir çok kimi bu tür deneyimler yamad=- R=n= söylemektedir. Uyku esnas=nda kimi kendine d=mardan bakma imkân= bularak gök yüzünde uçturunu, hatta duvarlar=n içinden geçerek tepelerin üzerinden süzüldürünü ve bu Mekilde büyük bir heyecan yamad=r=n=, çok hom ve erlenceli vakit geçirdirini ifade etmimtir. Yine, beden d=m= deneyiminde ortaya ç=kan bir bamka durum da kiminin kendini çok farkl= bedenlerde ve bamka mekânlarda bulmas=d=r. GeçmiMe ve gelecere, hatta uzay=n derinliklerine beden d=m= yolculuklar=n yap=labildiri 32 Wolf, The physics of Dream Consciousness: Is the Lucid Dream a Parallel Universe? Lucidity Letter 6, N. 2, December 1987, s Talbot, a.g.e., s

8 164 Mahin Efil birçok örnek görmekteyiz. Bu özellikler, bu tip deneyimlerle karm= karm=ya kalm=m insanlar=n büyük çorunluru taraf=ndan dile getirilmimtir. 34 GörebildiRimiz kadar=yla, baz= bilim adamalar=, beden d=m= deneyimleri, yak=n ölüm deneyimleri ve lüsid rüyalarda olduru gibi, paralel evrenlerle ilimkilendirmemektedir. Ancak bu deneyimlerin mahiyetinden ve genel karakteristirinden hareketle olas= bir ilimki kurmak mümkündür. Daha dorrusu, beden d=m= deneyimleri yamayan insanlar=n bamka bir boyuta veya evrene yolculuk yapt=klar= söylenilebilir. Böyle bir Meyi dümünmek için bir çok neden varken, aksini hesaba katmak için belki çok daha az neden olabilir. Nitekim, beden d=m= deneyimlerin mahiyeti ve genel özellikleri itibariyle bütünsel olarak hesaba kat=ld=r=nda, lüsid rüyalar ve yak=n ö- lüm tecrübelerinde olduru gibi, onun da bizi ileteceri sonuç, paralel evrenlerin varl=r= meselesi olabilir. nsan=n bir anda kendini bulduru bu evren, dikey olarak iç içe geçmim olabileceri gibi, yatay olarak yan yana veya paralel bir evren de olabilir. Ancak yanl=m anlamaya meydan vermemek için hemen belirtelim ki, burada parapsikolojik fenomenler ile paralel evrenler aras=nda kurulmaya çal=m=lan olumsal ilimki, bu fenomenlerle evrenlerin ya da bunlar aras=ndaki ilimkinin muhtemel veya olas= aç=klamalar= olarak da görülebilir. Yoksa, buradan parapsikolojik fenomenlerin kesin olarak paralel evrenlerin varl=r=n= ortaya koyduru gibi bir sonuç ç=kmamal=d=r. Burada yapmaya çal=mt=r=m=z Mey, parapsikolojik fenomenler ile paralel evrenler aras=nda olmas= muhtemel olan bir ilimkiyi, bu konulardaki bilimsel verileri de kullanarak çardam din felsefesi =M=R=nda irdelemek, baz= noktalar= elemtirmek ve dererlendirmekten ibarettir. 3. GENEL DEERLENDRME GörünüMe bak=l=rsa, buraya kadar k=sa da olsa aç=klamaya çal=mt=r=m=z parapsikolojik deneyimleri, paralel evrenlerin varl=r= Meklinde yorumlayanlar, bu konuda baz= önemli kan=tlar=n oldurunu savunmaktad=rlar. Buna barl= olarak, insan zihni taraf=ndan üretilen imgelerin, paralel evrenlerin gerçeklirini ortaya koydurunu anlamak mümkün derildir. Burada elemtiriye konu olan Mey, paralel evrenlerin varolup olmad=r= deril, daha ziyade bu evrenlerin insan zihni taraf=ndan yarat=ld=r= sav=d=r. BaMka bir deyimle, nas=l oluyor da baz= rûhî tecrübeler yamarken, zihin ayn= zamanda gerçek imgeler olumturabiliyor? Ne bu imgelerin gerçeklire karm=l=k geldi- Rini, ne de delil olarak takdim edilen öteki gerekçeler, paralel evrenlerin varl=r=n= dorrulamaya ve ortaya koymaya yetmez. Her Meyden önce paralel evrenlerin varl=r= tezi, daha önce de derindirimiz gibi, temelde kuantum teorisinin, yani fizirin konular= aras=nda yer almaktad=r, psikolojinin deril. Dolay=s=yla bu konuda ille de bir kan=t aranacaksa, bu öncelikle fiziksel bir kan=t olmal=d=r. Öyle görünüyor ki, burada iki farkl= alan, fizikle psikoloji konu itibariyle birbirine kar=mt=r=lm=mt=r. Yukar=da kan=t olarak takdim edilen Meyler, belki psikoloji için bir anlam ifade edebilir, ama bilim için durum oldukça farkl=d=r. Bununla birlikte, paralel evrenler konusunda 34 Bu konuda farkl= örnekler ve daha genim bilgi için bkz. Talbot, a.g.e., s. 343 vd; BDD ler, yak=n ölüm deneyimlerinin (YÖD) bir alt basamar= olarak dererlendirilmektedir. BDD lerin mahiyeti ve YÖD le ilimkisi hakk=nda genim bilgi için ayr=ca bkz. Yasa, a.g.e., s

9 Parapsiolojik Fenomenler 165 psikolojik verilerin dorrudan dorruya deril de, belki dolayl= kan=t olmas=ndan bahsedilebilir. Burada anlat=lanlardan anlad=r=m=za göre paralel evrenler görümü gerçeklire tekabül etmekten ziyade, bize bir çemit zihnî imajlar dünyas= gibi gelmektedir. BaMka bir deyimle, sadece psikolojik ve parapsikolojik deneyimlerden hareketle varolduru iddia edilen evrenler, zihinsel imgeler olarak gözükmektedir. Oysa, bilimsel platformlarda dile getirilen paralel evrenler, bilinç veya zihinle ilimkili olmakla birlikte, salt zihinsel imgeler olarak deril, belki gerçeklire tekabül eden bir mahiyete sahip olabilir. Paralel evrenler hipotezi ile sözü edilen tecrübeler iki temel noktada bulummaktad=r; birincisi, hem modern bilimde, onun bir yorumu olan paralel evrenler hipotezinde hem de yak=n ölüm tecrübesi ve benzer olaylarda insan bilinci veya zihni ön plâna ç=kmakta ve merkezî bir yer imgal etmektedir. GörebildiRimiz kadar=yla, psimik vakalar= paralel evrenler Meklinde aç=klayan yaklam=m=n indirgemeci bir tutum içinde olduru çok aç=kt=r. Burada bütün ruhî olaylar=, zihnî olaylara ircâ etmek ve bu sonuncular= da beynin fonksiyonlar= olarak tam anlam=yla izah etmek 35 mümkün derildir. Daha dorrusu, burada hem ruhî hem de fizikî olaylar zihnî olaylara indirgenmim, sonuçta bütün olup bitenler beynin yap=p etmeleri olarak görülmümtür. Oysa Muur veya bilincin bütünüyle beynin bir fonksiyonu olduru kesinlikle bilinmemektedir. 36 ERer bir Meyi, kendi barlam= içinde izah etmez ve indirgemecilire kap= aralarsan=z, bunun sonu gelmez ve neticede her Meyi birbirine indirgeyebilir ve kar=mt=rabilirsiniz. Çünkü indirgemecilik, Meylerin otonomlurunu ortadan kald=rmaktad=r. Bu durumda evrendeki olgu ve olaylar=n farkl=l=r=n= ve çe- MitliliRini aç=klayamay=z. kincisi, bize göre paralel evrenler yorumuyla direr tecrübeler aras=nda büyük bir benzerlik ve uyum göze çarpmaktad=r. Paralel evrenler hipotezi ile parapsikolojik olaylar aras=ndaki uyum ve benzerlik, ikincisinin birinciye imaret ettirini gösterebilir, ancak böyle bir Mey tam olarak onun varl=r=n= kan=tlamaya veya ortaya koymaya yetmez. Biz yak=n ölüm tecrübeleri gibi olaylar= paralel evrenlerin ontolojik varl=r= Meklinde aç=klayan bilim adamlar=na iki noktada kat=lm=yoruz: Evvelâ, yukar=da aç=kland=r= gibi, onlar=n, ruhî ve fiziksel olaylar= zihinsel olaylara indirgemeleri ve bunu da beynin faaliyetleri olarak görmeleri; ikinci olarak, bu konuda son derece kat= ve iddial= bir tutum içinde olmalar=, gerçekten kabul edilebilir ve savunulabilir bir Mey derildir. Gerekçeleri ne olursa olsun, psimik ve parapsikolojik fenomenleri, kat= bir biçimde paralel evrenler olarak gören ve savunan bilim adamlar=n=n görümlerine kat=lmak mümkün derildir. Onlar=n bu konudaki görümleri, çok iddial=, biraz da abart=l= gözükmektedir. Yak=n ölüm tecrübeleri gibi fenomenler, paralel evrenler hipoteziyle aralar=ndaki olumlu ilimkiye, benzerlik ve paralellire rarmen, bize paralel evrenlerin ontolojik varl=r= hakk=nda çok kesin ve iddial= konumma hakk=n= verecek güçte derildir. Biz erer paralel evrenler gerçekten varsa, (henüz olup olmad=r=n= kesin olarak bilmiyoruz) bütün bunlar, yine de, onlar=n varl=r=n= kan=tlamaya yet- 35 Ayd=n, a.g.e., s Ayd=n, a.g.e., s

10 166 Mahin Efil mez. BaMka bir deyimle, yak=n ölüm tecrübeleri, beden d=m= deneyimler ve lüsid rüyalar, paralel evrenlerin varl=r=n= savunmaktad=r, o halde, paralel evrenlerin varl=r= bir gerçektir diyemeyiz. Ancak bu, paralel evrenler hipotezi ile baz= parapsikolojik olaylar hakk=nda hiç konumamayacar=m=z ve bunlar aras=nda herhangi bir ilimki kuramayacar=m=z anlam=na da gelmemelidir. Bu konudaki mevcut veriler =M=R=nda, belki s=n=rl= da olsa söz konusu hususlar=, konumup tart=mma imkân=m=z vard=r. Bu nedenle, paralel evrenler hakk=ndaki mevcut veriler, bize bu konuda baz= Meyleri konumma hakk=n= vermekte, ancak kesin Meyler söyleme imkân= vermemektedir. DiRer taraftan, paralel evrenler yap=s= itibariyle, psikolojinin konusu deril, her Meyden önce müspet bilimin konular= aras=nda yer almaktad=r. Ancak bu, paralel evrenler fikrinin psikolojik boyutlar=n=n veya psikoloji ile herhangi bir ilimkisi olmad=r= anlam=na da gelmez. BilebildiRimiz kadar=yla, bilgide bütünlük esast=r, yani insan, yamad=r= dünyada zihinsel ve tecrübî birikimlerden tutun da metafizik ve vahyî bilgilere kadar pek çok disiplini (bilim, felsefe, metafizik, din, sosyoloji, psikoloji...) daha iyi anlamak ve analiz etmek için çemitli dallara ay=rmaktad=r. Yoksa insan haf=zas=n=n bu kadar kompleks ve çok boyutlu bir yap=y= bir ç=rp=da anlayabilmesi ve bunlar= anlamland=rabilmesi ve bunlardan anlaml= sonuçlar ç=karabilmesi hiç de kolay bir im derildir. Dolay=s=yla disiplinler aras=nda az veya çok, bir Mekilde bir ilimkinin olduru yads=namaz bir realitedir. Çünkü bunlar aras=ndaki ayr=m mutlak deril, izâfîdir. Disiplinler aras=nda mutlak ve kesin bir ayr=m bölünmümlürü ve parçalanm=ml=r= da beraberinde getirebilir. Kald= ki, pek çok alana ait bilgi, insan=n haf=zas=nda ve günlük yamay=m=nda birlikte ve çoru kez ayn= anda yamanabilmektedir. Bununla birlikte, insan akl=n=n, ister istemez, disiplinler aras=nda var olan -az veya çok- ilimkiye bilgide bütünlük aç=s=ndan bakmas=, bu ilimkileri daha sarl=kl= ve dorru kurabilmesi için, disiplinleri birbirine kar=mt=rarak indirgemecilik tehlikesinden uzak durmas= ve onlar aras=ndaki s=n=r çizgilerini çok iyi bilmesi gerekir. O bak=mdan, paralel evrenler hipotezi ile yukar=da derinilen tecrübeler aras=nda bir ilimki kurarken, bilimle psikolojinin konular=n= birbirine kar=mt=rmamak, aralar=ndaki s=n=r çizgisini iyi belirlemek ve bu konuda olabildirince ihtiyatl= davranmak ve söz konusu ilimki hakk=nda verileri zorlayarak çok kat= bir tutum tak=nmamak gerekir. Yoksa paralel evrenler yorumu ile bu tecrübeler aras=nda bir ilimki kurulamayacar=n= deril, tam tersine kurulabilecerini; ancak bunun çok kat= ve kesin bir biçimde deril de, biraz daha yumumak olmas= gerektirini söylemeye çal=m=yoruz. Belki, Bir konuda hiçbir Mey söylememektense, emin olmadan bir Meyler söylemek daha iyidir. 37 Kald= ki, paralel evrenler fikri ile direr tecrübeler aras=ndaki ilimki, görebildirimiz kadar=yla, o kadar da emin olunmadan dile getirilen Meyler derildir. Dolay=s=yla yukar=daki ilimkilere ve buraya kadar yap=lan aç=klamalara bakarak, yak=n ölüm tecrübeleri, beden d=m= deneyimler ve lüsid rüyalar ve benzeri hadiselere, paralel evrenler hipotezini destekleyen psikolojik yorumlar olarak bak=labilir. Bu tecrübeleri, paralel evrenlerin psikolojik dayanaklar= ve yorumlar= Meklinde dererlendirmek çok da yabana at=labilecek bir yaklam=m gibi gözükmüyor. Çünkü paralel evrenlerin varl=r= mesele- 37 Richard Feynman, Her 7eyin Anlam, (Çev. Osman Çeviktay), Evrim Yay=nlar=, stanbul, 1999, s

11 Parapsiolojik Fenomenler 167 si, çok kesin olmamakla birlikte hem modern bilimden hem de psikolojiden Mu veya bu Mekilde destek görmektedir. Gerek beden d=m= deneyimler, gerekse yak=n ölüm tecrübeleri, ve benzeri hadiseler için tesadüf deyip geçmek de, onlar=n bildirimiz bilimsel yollarla dorrulamalar=n= sarlamak da kolay bir im derildir. 38 Bu tip parapsikolojik olaylar=...bilimsel yollarla aç=klanam=yor diye bir tarafa atmak, bizzat bilimsel yaklam=ma ters dümer. ERer bilim, al=m=lmam=m olan=, ender olan= bir tarafa itmeyi adet haline getirmim olsayd=, bugünkü bamar=s=na asla ulamamazd=. 39 Yak=n ölüm tecrübeleri, beden d=m= deneyimler ve daha birçok psimik ve parapsikolojik olaylar, öyle görünüyor ki, müspet bilimin konular= aras=nda yer almamaktad=r. Bir olgu ya da olgular kümesi hakk=ndaki aray=m=m=z=, bildirimiz anlamda bilimsel yollarla aç=klanam=yor diye, onlar=n yanl=m ve aptalca Meyler oldurunu hükmederek terk mi etmeliyiz yoksa bamka bir yola m= bam vurmal=y=z? Hemen belirtmek gerekirse,...erer bir Mey bir gözlemin testine konu olam=yorsa, bu onun ölü, yanl=m ve aptalca olduru anlam=na gelmez. 40 Tam tersine, ciddiye al=n=p üzerinde kafa yormay= gerektirir. Çünkü insanlar, her zaman, karm=lamt=klar= ve merak ettikleri bütün olaylar=n dorru aç=klamalar=n= aramt=rm=mlar; olaylar=n nedenlerini, ve niçin bu nedenlerin bu sonuçlara sebep olduklar=n= bulmaya çal=mm=mlard=r. nsanlar=n böylesine aç=klama aray=mlar=nda, bazen pratik amaçlar, bazen de, pratik olmayan daha derin amaçlar rol oynar. 41 Analitik felsefe gelenerinin önde gelen temsilcisi ve sayg=n bir din felsefecisi olan Richard Swinburne, olgular=n aç=klamas=n= genel olarak iki farkl= biçimde yapabilecerimizi savunmaktad=r. Bunlardan biri, bilimsel açklama, direri de kiisel açklama d=r. Bilimsel aç=klama, ön komullar= ve dora yasalar=n= kapsarken; kimisel aç=klama ise, kimiler ve onlar=n amaçlar=n= konu edinmektedir. Dolay=s=yla olgular=n en iyi aç=klamas=, bu iki aç=klama türünden biriyle yap=labilir; bilimsel kriterlere uygun bir aç=klama bulamad=r=m=z takdirde, kimisel aç=klamay= devreye sokmal=y=z. 42 Parapsikolojik olgular=n paralel evrenlerin ontolojik varl=r= Meklinde yorumlanmas=na kimisel aç=klama biçimi olarak bak=labilir. Bu bak=mdan, böyle bir aç=klama, gerçekten de ciddiye al=nmay= hak eden bir aç=klama olarak gözükmektedir. Parapsikolojik olgular hakk=nda yap=lan aç=klama ve yorumlar, önemli ölçüde kimisel aç=klama olmas=na rarmen, belli ölçüde bilimsel aç=klama biçimiyle, dolay=s=yla modern bilimle de ilgili olduru söylenilebilir. Buraya kadar özetleme çal=mt=r=m=z deneyimlerde, esas itibariyle hemen her Meyin zihin ya da Muurda olup bittiri, bunlar=n tümüyle zihnin bir has=las= olduru, deyim yerindeyse zihnin Meyleri inma ettiri söylenilebilir. Çünkü bu deneyimlerde insan, bedenini terk ederek kendisini bulunduru mekân=n d=m=nda bir bamka yerde veya boyutta bulmakta gibidir. Daha dorru- 38 Ayd=n, a.g.e., s Ayd=n, a.g.e., s. 242 vd. 40 Feynman, a.g.e., s Cafer Sad=k Yaran, Günümüz Din Felsefesinde Tanr 0nancnn Aklîli&i, Etüt Yay=nlar=, Samsun, 2000, s Swinburne ün belirttirine göre, insanlar=n niyet ve amaçlar=n=n önemli rol oynad=r=, din, metafizik, tarih, psikoloji ve sosyoloji gibi disiplinler bize kimisel aç=klamalar sunmaktad=r. GeniM bilgi için bkz. Yaran, a.g.e., s. 87 vd. 167

12 168 Mahin Efil su, bu tip fenomenlerde, sanki insan kendini mahiyetini belki tam olarak kavrayamad=r= ve alg=layamad=r=, bildirimiz anlamdaki zaman ve mekân olgular=n= amarak bir bamka boyut ta ya da bilinç düzeyi nde bulmaktad=r. Bu bamka boyut meselesinin, hem modern bilimden, hem de psikolojik tecrübelerden destek görmesi, sözü edilen parapsikolojik fenomenlerle ilimkilendirilen paralel evrenlerin varl=r= dümüncesinin salt ütopik bir Mey olman=n ötesinde bir mesele oldurunu akla getirmektedir. Söz konusu deneyimlerin, k=saca her Meyin aç=klamas= aranmal= m=d=r? Bir aç=klama biçiminin nihaî bir aç=klama oldurundan ne zaman emin olabiliriz? 43 Baz= dümünürlere göre...her Meyin aç=klamas=n= aramal=y=z. Sonuçta da, erer getirilen aç=klama basitse ve dorru kabul edildirinde bizi aksi halde beklenilmeyecekken delil olarak ele ald=r=m=z Meyi beklemeye götürüyorsa, ancak o zaman yeterli bir aç=klama buldurumuzu varsaymal=y=z. Nitekim bilim tarihi; karmam=k, çok yönlü, uyumumlu ve farkl= Meylerin bir aç=klamaya ihtiyaç duyduruna ve basit bir Meyle aç=klanmas= gerektirine hükmettirimizi gösterir. 44 Bir arama ve sorgulama faaliyetine girmeden, bir Meyin aç=klamas=n=n olup olmad=r=n= ve erer varsa, bunun yeterince ikna edici bir aç=klama biçimi oldurundan emin olamay=z. O bak=mdan, olgular hakk=nda öncelikli olan Mey, ne kadar karmam=k olursa olsun, bir aç=klama aray=m=nda olmakt=r. Bu aç=klama da olabildirince basit olmal=d=r. Çünkü böyle bir aray=m olmadan çözüme ulammak mümkün gözükmemektedir. Fakat baz= problemler için gelimtirilen aç=klama biçimleri yeterince gelimmemim olabilir veya problem tam olarak tespit edilememim olduru için kimi çözümler, çözüm olmak bir yana, önemli bir sorun da temkil edebilir. Herhangi bir sorun için belki birden çok çözüm yollar= olabilir. O nedenle, bazen tek bir çözüm yolunda diretmemek, bamka alternatiflerin de olabilecerini hesaba katmak daha rasyonel ve daha bilimsel bir tutum olabilir. ÇaRdaM ve tan=nm=m teorik fizikçilerden biri olan Richard Feynman =n da hakl= olarak belirttiri gibi, problemlerin çözümü için, kap=y= bilinmeyene, al=m=lm=m=n d=m=nda olana daima aral=k b=rakmak zorunludur; çünkü böyle bir tav=r içinde olmak son derece bilimseldir. 45 SONUÇ Sonuç olarak, al=m=lm=m bilimsel yöntemlerle olmasa bile, beden d=m= deneyimler, yak=n ölüm tecrübeleri ve lüsid rüyalar gibi parapsikolojik fenomenler hakk=nda yap=lan aç=klamalar=n, paralel evrenlerin varl=r=na imaret olabileceri ya da onu dolayl= olarak da olsa destekleyebileceri Meklindeki yaklam=mlar=n, elemtiriye konu olan baz= yönleri d=m=nda, ciddiye al=nmas= gerekmektedir. Böylece bu tür olaylar hakk=nda yap=lan her ciddi aç=klama biçimi, belki de zamanla bizi dorruya biraz daha yaklamt=ran önemli bir ad=m olabilir. Bu fenomenler hakk=ndaki direr aç=klama biçimleri ne olursa olsun, onlar= paralel evrenlerin varl=r= Meklinde yorumlayan aç=klamalar=n hem modern bilimden hem de parapsikolojiden destek bulmas= bu konudaki kanaatleri güçlendirmektedir. 43 Yaran, a.g.e., s Yaran, a.g.e., s Feynman, a.g.e., s

13 Parapsiolojik Fenomenler 169 Parapsikolojik olgularla paralel evrenler aras=nda bir ilimki kurulabilir, belki bu barlamda onlar=n bu evrenlere imaret edebileceri de söylenilebilir. Ancak bunu ötesinde parapsikolojik fenomenlerin paralel evrenlerin varl=r=n= ortaya koydurunu veya zihinsel imgelerin gerçeklire tekabül ettirini söylemek oldukça iddial= ve abart=l= gibi gözükmektedir. Dolay=s=yla, çemitli psikolojik tecrübeler yamad=r= s=rada, insan zihninin gerçeklire tekabül eden paralel evrenleri yaratt=r= sav=n= anlamak da savunmak da pek kolay gözükmemektedir. Son olarak, bir disiplinle öteki disiplin aras=nda ilimki kurarken, müspet bilimle direr disiplinleri, konu, yöntem ve amaç itibariyle birbirine kar=mt=rmamak, ilimkilerde çok kat= bir tutum tak=nmaktan kaç=nmak ve bu konuda olabildirince ihtiyatl= davranmak sarduyuya daha uygun gözükmektedir. Bu konuda son olarak Munu da belirtelim ki, bu tip fenomenler henüz müspet bilimin konular= aras=nda yer alm=m görünmüyor olmas= gerçerinden, bu konudaki çabalar=n boma gideceri veya anlams=z olduru sonucu asla ç=kmamal=d=r. Öyle san=yorum ki, son çözümlemede, bütün bunlar= basit bir rastlant= deyip göz ard= etmek de, onlar= kesin olarak bir yerlere barlamak da, çok dorru bir tutum olmasa gerektir. 169