ORTAÇAĞ SĠYASĠ DÜġÜNCESĠNĠN SONU DANTE VE MARSILIUS

Transkript

1 KĠLĠSEYE ĠSYAN

2 ORTAÇAĞ SĠYASĠ DÜġÜNCESĠNĠN SONU DANTE VE MARSILIUS Thomas Aquinas ın yazılarıyla Aristocu görüşlerin Hristiyanlık düşüncesiyle kaynaşması görülmekle beraber kilisenin siyasi yönetim üzerindeki üstünlüğü devam etmekteydi. Bununla birlikte kilisenin üstünlüğünün eleştirilmesi artık bu üstünlüğü sürdürmeyi zorlaştırdı Dante ve Padovalı Marsilius, Aristoteles i kilise ve devlet otoriteleri arasında yeni bir denge kurmak ve kilisenin otoritesine meydan okumak için kullandılar 2

3 DANTE ( ) Monarşi Üzerine, Dünya Devleti Üzerine ve İlahi Komedya eserlerinin yazarı Yazdığı kitaplarda Kutsal Roma İmparatorluğunun iktidarını papanın denetimine karşı savunur Kilisenin gücünü ve Kiliseye tabi olmayı inkar etmez ama dünyevi yönetime bağımsız bir alan açmak için kilise fikrinin içini boşaltır. Monarşi üzerine kitabında var olmayan bir Dünya imparatorluğu savunur ki bu görüşü, Roma nın ulaşması gereken bir ideal olarak görülür. Eseri, Roma imparatoru Kral Henry nin Papa nın gücüne meydan okuduğunda kilise tarafından aforoz edildiği sonrasında da özür dileyerek kilisenin gücünü yeniden tanımasıyla ayinlere katılmasına izin verilmesi olayına karşı Kralın yerine bir tür savunmadır Dünyevi yönetimlere kutsallık hissi vermek için tıpkı selefleri gibi Tanrı dan insan doğru inen bir hiyerarşi öngörür. Bunda temel amacı dünya devletine bir kutsallık vermeyi amaçlar (kilise tarafından değer verilmiyor) 3

4 DANTE ( ) Dünyevi hükümeti, dünyadaki bütün insanlar için tek bir hükümet olarak görür ve aşağıdaki soruları sorar: Bir dünya hükümeti zorunlu mudur? Bu hükümetin amacı nedir? Roma halkının böyle bir hükümet isteme hakkı var mıdır yok mudur? Bu hükümetin otoritesi Tanrıdan mı yoksa Tanrı nın bir kulu aracılığıyla mı gelir? Bu sorularda dikkatinizi çekebileceği gibi kilise otoritesini aradan çıkararak doğrudan dünyevi otoriteye bir meşruiyet sağlama çabası göze çarpmaktadır. 4

5 DANTE/ Ġnsanın Doğası İnsanlığın amacının (telosunun), entelektüel gelişme için avamın örgütlenmesi olduğunu söyler Bütün bireylerde entelektüel gelişme potansiyeli var ama tek başlarına bunu yapamazlar Buna ulaşmaları için insanların yardıma (siyasal bir topluma) ihtiyaçları vardır Herkeste aynı amaç varsa herkes tek bir dünya devletine tabi olmalı Yukarıda ispatladığımız üzere, bütün insanlığın tek bir amaca mukadder kılındığı ortaya çıktığından, dünya, tek bir yönetime ve tek bir hükümete sahip olmalıdır ve bu iktidar Monark veya imparator olarak adlandırılmalıdır. Dünyanın refahı için tek bir Dünya yönetimi veya imparatoru olmalıdır. 5

6 DANTE/Tek Bir Dünya Hükümeti Neden tek bir dünya hükümeti olsun?? Eğer insanlığın tek bir hedefi varsa, o hâlde aynı zamanda birleşmiş tek bir yöneticisi olması gerektiğini ileri sürer. Cennet'i tek ve birleşik bir yönetici -Tanrı- yönettiği için, tek bir hükümetin yönetimi altında bulunduğu zaman insanlık, Tanrı nın yönettiği sisteme çok benzer Tek hükümet, bir yargıç gibi sorunları/çatışmaları çözebilir. Adalet, bir Dünya hükümetinde daha iyi elde edilir, çünkü, bir Dünya imparatorunun adaletsiz olması için ne hırsı ne de arzusu vardır. Sadece tek hükümet aklın kurallarını işletir ve insanlık kendisine hizmet eder Tanrı nın baş olduğu evren yapısına yakın olduğundan DünyahükümetiTanrı ya daha yakındır 6

7 DANTE/ Dünyevi Otoritenin Kaynağı Dünya devletinin otoritesi papadan ayrı bağımsız bir güç olduğunu kabul eder: (Güneş ve Ay örneği)..ay ın kendi sahip olduğu çok az ışığı vardır vardır, fakat gücünü ve etkisini artırmak için Ay, ışığını, bol miktarda ışığa sahip olan Güneş'ten alır. Benzer şekilde ileri sürüyorum ki, dünyevî güç, ne varlığını, ne gücünü veya otoritesini ve hatta ne de işlevini, hiçbir şekilde ruhanî güçten almaz, fakat açık konuşmak gerekirse, dünyevi iktidarını aldığı şey,tanrı'nın lütuf ışığıdır." Hükümetler, günahın zayıflığının çareleri (tıpkı Hristiyan inancı) ama hükümetler bunu başarmak için Kiliseye muhtaç değil Dante ayrıca, her iki kılıcında kilisenin elinde olmadığını ileri sürerek İki kılıç kuramına karşı çıkar Papalığın dünyevî yönetim üzerindeki denetimini haklılaştıran Konstantin Bağışını, başkalarının iddia ettiği gibi imparator böyle yapmış olsa bile, Roma İmparatoru Konstantin'in imparatorluğu Kiliseye bağış olarak verme hakkı olmadığını ileri sürerek reddeder. Roma, Kiliseye muhtaç değil zira ondan önce de vardı Roma ortak iyiye hizmet eder Hz. İsa da Roma hukukuna tabi olması Roma nın yönetme hakkı olduğunu kanıtlar 7

8 8 DANTE Roma iktidarını ya Tanrı dan Kendinden Bazı imparatorlardan İnsanların tamamından ya da bir kısmının rızasından alır Kilisenin bu yollardan hiçbiri kanalıyla aldığı bir iktidar yoktur Yani Kilisenin elinde iktidar yoktur İnsanlığın, geçici mutlulukla ebedî mutluluğu aramak şeklinde ikili bir amacı olduğunu öne sürer. Bu amaçlar, papa ve imparatorun çeşitli fonksiyonlara, görevlere ve etki alanlarına sahip olduğu çeşitli yollarla elde edilir Dünyevi hükümet insanların dünyevi amaçlarına ulaşmasına yardım eder Kilisenin dünyevi hükümete müdahale hakkı yoktur. Bu anlamda Dünya Devleti Üzerine kitabı dünyevi ve ruhani otoriteyi eşit paylaştıran klasik Hıristiyan siyasal düşüncesine önemli bir meydan okumadır.

9 PADOVALI MARSILIUS ( ?) Öncekilerin tam tersine yazmış olduğu Barışın Savunucusu isimli eserinde Kilise Krala tabi olmalıdır demektedir. Bu çalışma, dünyevî yönetimi desteklemek için herhangi bir kutsal duyguya başvurmaksızın, Kilise ile devlet arasındaki ilişkileri tümüyle tersine çevirir Aristotelesçi felsefenin bir sonucu olarak gelişen Ortaçağ siyasal yazılarının en radikali olarak kabul edilmektedir. Dante ve Aquinas gibi Aristotelesçi varsayımları kullanır ama farklı sonuçlara ulaşır Kitabını kilisenin yetkilerinin sorguladığı, doktrinsel ve dinsel çatışmaların giderek arttığı bir dönemde yazdı. Bu kitabın yazılmasına ilham vermiş görünen olay, papa 22. John ile Bavyeralı Ludwig arasındaki tartışmaydı, papa ile uzun süren bir mücadeleden sonra Ludwig, sonunda, Kutsal Roma İmparatorluğunun imparatoru olmayı başardı. Barışın Savunucusu ilk yayınlandığında, Marsilius, hayatının geri kalan kısmında birlikte kalacağı Ludwig'in koruması altına girdi. 9

10 MARSILIUS/Devletin Kökeni ve Yasaları Marsilius, devletin doğasını, fonksiyonunu ve örgütlenmesini tanımlamak için,aristoteles'in Politikasından yararlanır Devletin kökeni, çok sayıda ev halkının hep birlikte doğal bir şekilde büyüyüp gelişmesi ve birleşmesi olarak görür Çok sayıda hane halkını siyasal bir toplum oluşturmak için bir araya getiren sebep, hiçbir hane halkının tek başına kendi kendine yeterli olamamasıdır. Zira, bir devleti oluşturmak, herkesin daha iyi yaşama amacına ulaşabilmesini garanti altına alır. Devlet, çok sayıda parçanın birleşmesinden ibaret olduğu için, yasa yapıcının, yöneticinin veya kralın görevi, farklı parçaları bir araya getirmektir. 10

11 MARSILIUS/Devletin Kökeni ve Yasaları Devlet işlerini düzenlemek için bazı standartların gerekli olduğunu bilir ve ona göre bu standart yasadır. Yasa,"basiretten ve siyasal anlayıştan doğan bir tartışma veya beyandır, yani yasa, adalet ve fayda ile bunlara zıt şeylerin sorunlarıyla ilgili siyasal basiret tarafından yapılan ve "yaptırım gücü'ne sahip olan, yani, herkesin riayet etmeye zorlandığı verili bir emrin bulunduğu bir kişiye itaatle ilgili ya da bu tür bir emirden yola çıkarak yapılan bir buyruktur Böylece yasalar, Kilise ya da Tanrı tarafından değil, insan aklı tarafından yapılanlarla sınırlıdır; yasa sadece yasa koyucunun bir ürünüdür. Marsilius'un yasa teorisinde, ne doğal adalet ne de Tanrının emirleri önemli değildir. 11

12 PADOVALI MARSILIUS Yasa anlayışının merkezinde zor kullanma yer alır Yasanın amacı, toplumun ve yasa koyucunun amaçlarını yerine getirmektir Yasayı yapan ve yasanın arkasında duran zor kullanma gücünü elinde bulunduran, sadece yasa koyucudur Ne Tanrı ne de doğal hukuk sınır koyamaz Yasa koyucu nerdeyse her şeyi yapma özgürlüğünde (mutlak dünyevi iktidar otoritesini kabul) Yasa koyucular seçimle gelmeli (siyasal teoride büyük bir değişikliktir) Böylece, bir grup tarafından seçilen yasa koyucuya, sadece yasa yapma ve yasaya uymaya zorlamak için zor kullanma gücü emanet edilir Devletin meşruluğu böylece halk egemenliğine dayanacak zira seçimle gelecek hükümet Yasları yaparken, yasanın yapıldığı topluluktaki kişilerin nicelik ve niteliği göz önüne alınmalı 12

13 13 PADOVALI MARSILIUS Seçim süreci, bugünkü gibi basit çoğunluk ilkesine göre değil daha önemli parça kavramı çerçevesinde zenginlik ve grup üyeliği gibi kavramların hesaba katılmasını önerir Siyasal bağ artık yöneticiyle yönettiği halk arasında (Kiliseyle yönetici arasında değil) Devletin en büyük amacı (telosu): barış ya da huzur arayışıdır Papanın devlet işlerine müdahalesi, devletin hukuk düzenini tehdit eder ve anarşi ortaya çıkar Dünyevi siyasal güce müdahaleyi gasp olarak görür. Bu durum devletin hukuk düzenini tehdit eder ve anarşi ortaya çıkar Papa yöneticiyi atayacak veya denetleyecek otoriteye sahip değil Sahiptir diyenler dini metinleri yanlış yorumluyor Bir yönetici halk tarafından atanır papa tarafından değil

14 14 PADOVALI MARSILIUS Dante gibi Marsilius da Konstantin in bağış yaptığı kabul edilse bile buna hakkı olmadığını söyler Dante den farklı olarak, Kilise bir parçası olduğu devlet tabi kılınmadıkça çekişme ortadan kalkmaz der Yönetici, bütün dünyevi ve dini kurumları kontrol eder İstediği zaman din adamlarını görevden alır Papa sadece Roma nın psikoposudur (en üst ya da en önemli piskopos değildir) Tüm piskoposlar eşittir Kutsal kitapların anlamına karar verme yetkisi yasa koyucudadır Hiçbir dini vasıflı kişi aforoz edemez: yalnızca yasa koyucu böyle bir aforozu yapabilir Marsilius, toplumun yararına yasa yapmak üzere bir yasa koyucu seçmesi için, siyasal iktidarı halkın eline verir. Bu seçim sürecinin, bugün bizim çoğunluk yönetimi adını verdiğimiz şeyin ilk şekli olduğu görülür Sonuç: bireyle devlet arasında yeni bir siyasal düzen

15 15 SONUÇ Hristiyanlık dilinin siyasal söyleme egemen olduğu dönemin bitişi Kilisenin siyasal otoritesi parçalanmaya başlamıştı ve güçlü dünyevî hükümetlerin ortaya çıkmasıyla bu güce daha fazla meydan okunmuştu. Bu hükümetlerdeki yöneticiler, kendi siyasal otoritelerini haklılaştırmanın ve papadan bağımsız hâle gelmenin yollarını araştırıyorlardı. Aristo imdada yetişiyor; insan doğası, toplum ve siyasal iktidarın dünyevî olarak yeniden tanımlanmalarını ve tarif edilmelerini sağlayarak, Hıristiyanlığın siyasal söylemine meydan okudu Temel siyasal bağın halk ile yönetici arasında olması gerektiği fikri ve siyasal otoritenin sınırlandırılması çabası anayasacılığa giden yolda önemli bir aşama olmuştur. Her ne kadar bugünkü durumdan zayıf olsa da fikirleri o zamanlar için çok farklı ve ilericiydi

16 PROTESTAN DÜġÜNCENĠN GELĠġĠMĠ Dante, Marcilius vb kişiler siyasal düşünürlerdi, din adamı değillerdi Eleştirdikleri düşünceler çoğunlukla Hıristiyan siyasi düşüncesiydi (kilise*devlet) Luther ve Calvin ise hem kendileri din adamı olmaları hem de Hıristiyanlığın sadece siyaset felsefesi değil inanç sistemini de reforma tabi tuttukları için önemli bir dönüşüm gerçekleştirmişlerdir. Protestan reformcuları, bireyin İncil'deki metinleri aracı bir papaza ihtiyaç olmadan okuyabileceğine vurgu yaparak, dinî bireycilik anlayışını geliştirmiş ve kilisenin bu alandaki otoritesini tartışmalı hale getirmişlerdir. Sonraki devrimlere yol açacak olan birey ve toplumun yeniden tanımlanması fikrine katkıda bulunmuşlardır. 16

17 17 PROTESTAN DÜġÜNCENĠN GELĠġĠMĠ Doğmakta olan bir milliyetçilik ve güçlenmekte olan dünyevi (seküler) hükümetler vardı. İnsanlar, kendilerinin sadece Kilise ve papaya değil, mahalli bir monarka bağlı olduklarını düşünmeye başlamışlar. Protestan liderler, papaya karşı korunmak için dünyevi yöneticilere dönüşünce/sığınınca, dünyevî liderler de, kendi siyasal iktidarlarını haklılaştırmak için Protestanlığı kullanınca, Protestanlık ve Avrupa'nın sivil yöneticileri, birbirini besledi. Ekonomideki değişimler ve yeni ticaret yollarının bulunması ve bunların sonucu olarak yeni bir tüccar sınıfının ortaya çıkması da, Hıristiyan Avrupa'nın dönüşümüne katkıda bulundu. Yeni Protestan dinî düzeni, kâr peşinde koşmayı, dini açıdan daha makbul ve daha önce olduğundan daha arzu edilir meşgale haline getirerek, bu yeni sınıf çıkarlarını önceden gördü ve dile getirdi (Cennet için kiliseye kapanmaya gerek yok). Kapitalizm ruhunun gelişmesi

18 PROTESTAN DÜġÜNCENĠN GELĠġĠMĠ Protestan reformcular, papaya ve Skolastik öğretiye saldırmakla Katolik Avrupa'nın birliğine ve evrenselliğine son verdi. Kilisenin hiyerarşisini sorgulayarak dinî yapıların tanımlanması ve organize edilmesi için, en sonunda sivil kurumlan yeniden tanımlayacak bir hareketle sonuçlanan yeni yollara ön ayak oldu. Nihaî sonuç, dini otoritenin krallara geçmesiydi ki, bu kralların dünyevî otoritelerini de olabildiğince destekledi. Protestan reformunun siyasal mirası, Avrupa'da yeni bir dinsel-siyasal düzendi. Bu reform, ona kutsal otoriteyi bahşederek dünyevî yönetimi yeniden tanımladı, ayrıca dünyevî yönetimi sınırlayacak bir dizi anayasal değerlerin de yolunu açtı. 18

19 19 PROTESTAN DÜġÜNCENĠN GELĠġĠMĠ MARTIN LUTHER Luther ( ), ilk önceleri bir rahip ve daha sonra Protestan düşüncenin merkezi Almanya daki Wittenberg Üniversitesinde profesördü Bu üniversite esas olarak Türklere karşı kutsal bir savaş anlamı taşıyan, Kilisenin topladığı fonlarla kurulmuştu. Savaş olmayınca kral Frederick parayı iade etmeyi reddediyor ve para bu üniversitenin kurulması için harcanıyor. Luther'in Kiliseyle anlaşmazlıkları, daha kariyerinin başında endülüjans satışına ya da belirli günahların affedilmesine karşı çıktığında başladı. Luther'in papayı ve Katolik Kilisesini reddedişinin özü, onun Endülüjansların Gücü ve Etkisi Üzerine Tartışmasında, diğer adıyla Doksan Beş Tezi (Ninety-Five Theses on the Power oflndulgences) olarak bilinen eserinde bulunur. Luther, bu listeyi 1517'de Wittenberg'deki Kilise kapısına asıyor. Sonuç afaroz

20 20 PROTESTAN DÜġÜNCENĠN GELĠġĠMĠ Martin Luther üç konuda kilise ve papalığa karşı çıkar dünyevî iktidarın papanın üzerinde bir denetime sahip olmadığı, bilakis, papanın sivil otoriteler üzerinde bir kontrole sahip olduğu iddiasıdır. Farklı görevler ifa etseler bile, bütün Hıristiyanların din sınıfının mensupları olduğunu ileri sürer papanın kutsal kitapların anlamı üzerinde tek otorite olması ve papalığın yanılmazlığıdır. Kilise, imana mensup olan herkestir. Ayrıca, eğer son söz sadece papanın olsaydı, kutsal kitaplara ne gerek vardı? Kilise sorunlarını çözmek ya da konuşmak için sadece papanın bir meclis toplayabileceği iddiasıdır. Luther, bu iddianın kutsal kitapta aslı olmadığını ileri sürer. Kilise üyeliği, ona rıza gösteren herkese açıktır ve bu mensubiyet, anlaşmazlıkları çözmek için bir meclisi toplantıya çağırmak suretiyle, papalık iktidarına sınır koyacak otoriteye sahiptir.

21 PROTESTAN DÜġÜNCENĠN GELĠġĠMĠ Martin Luther in fikirlerinin siyasal sonuçları: Bireycilik Kilise otoritesinin ortadan kaldırılması rollerin ayrılması Dünyevi otoritenin amaçsal olarak kutsanması Pasif direniş hakkı (Kişinin bir Hıristiyan olarak görevi, ilk önce Tanrı'ya itaat etmektir; ve Hıristiyanlığa aykırı bir tarzda hareket eden tiranca bir hükümdara itaat etmek zorunda değilse de, kişi, ona sadece hakkaniyet ve adaletle karşı koymalı ve pasif olarak direnmelidir) Anayasacılık Tek bir kilise merkezinin olmaması 21

22 22 PROTESTAN DÜġÜNCENĠN GELĠġĠMĠ Jean Calvin Bazı görüşler Luther'e benzer Calvin, insanın eylemlerinin kurtuluşu garanti edemeyeceğine dâir inancı paylaşır, aksine, bireysel ruhların kurtuluşunun önceden takdir edilmiş ya da edilmemiş olduğunda ısrar eder. Hükümetler, gereklidir, çünkü, insanlar günahkârdır ve Tanrı'nın yasasının hükmü altında düzgün bir şekilde yaşayabilmelerini garanti altına almak için, hükümete ihtiyaç vardır. Calvin, iki tür hükümet arasında ayrım yapar, manevî ve siyasî hükümet. Her birisinin de kendisine âit nüfuz ve görev alanı vardır: Luther gibi Calvin de, yasaları önemsemeyen ve Tanrıya karşı gelen bir yöneticiye karşı ne yapılacağı konusunu ele alır. Calvin, otoritesini kötüye kullansa bile bireylerin itaat etmesi gerektiğini kabul eder, çünkü itaat etmemek,tanrı'ya karşı gelmektir. Halk, adaletsiz bile olsa, yöneticiye itaat etmelidir, çünkü, bir yöneticinin adaletsiz davranmasını, "halkın günahını cezalandırmak" için Tanrı dilemiş olabilir. adaletsiz bir yöneticiyi cezalandırmak halkın değil ancak Tanrı'nın güç yetireceği bir iştir.

23 PROTESTAN DÜġÜNCENĠN GELĠġĠMĠ 23 Çalışıp çabalamayı ve zenginleşmeyi önermiş (Luther tersini söyler) Çok çalışarak bu dünyayı da imar etmek ibadet Weber: Kapitalizmin arakasındaki güç Calvinist ahlak Calvinizmin en net yansıması ABD de olmuş İlk gelen Protestanlar, devlet otoritesini dini otoriteden ayırarak yeni bir devlet anlayışı geliştirmiş Bilime önem veren eğitim kurumları kurmuşlar Gelişmenin yollarını aramışlar ABD yi var eden motivasyon büyük oranda bu ilk Protestanların yaklaşımı Calvin, farklı kesimler arasında bir dizi sözleşmeye (covenant) başvuran bir hükümet kurar. Eğer sözleşmeler ihlâl edilirse, ihlâl edilen kuralları düzeltmek için bazı sınırlı eylemler yapılabilir. Toplum sözleşmesi fikri daha sonra Hobbes, Locke ve Rousseau tarafından daha detaylandırılarak kabul edilecektir.

24 24 PROTESTAN DÜġÜNCE Protestanlık dini bir yaklaşımdan ziyade siyasi bir yaklaşım Katolik Kilisesinin hegemonyasına karşı bir başkaldırı Protest bir tavırdır ama zamanla kendi içinde derinleşerek farklı dini yaklaşımların gelişmesine zemin hazırlamış Herhangi bir ruhban sınıfı yada dini otorite öngörmediğinden içinden farklı inanışlar çıkabilmiş ABD de Protestanlık içinde 1500 farklı inanışın geliştiği tahmin edilmekte 1.Avrupa'da ulus-devletin gelişmesini kolaylaştırmış Ulusal Kiliseler kurulmuş (Vatikan karşısında hükmi şahsiyet kazanmışlar) Yöneticileri yücelterek ulusların nihai otoritesi haline getirmiş onları İncil değişik dillere çevrilerek her ulusun ulusal olarak anlayabileceği hale getrildi 2.Avrupa'da seküler düşünceye ve sisteme destek vermiş (asıl geliştirenler Rönesans) Dünyevi otoriteyi yüceltmesi Ona itaati öngörmesi Din savaşları ve mezhepsel çatışmalar.

25 PROTESTAN DÜġÜNCE 3.Bireyci düşünceyi geliştirmiş Her Hristiyan kendi kendinin papazı ilkesi Herkes hür aklı ve vicdanıyla kutsal kitabı okuyabilir ve oradan mesajlar çıkarabilir Protestanlık içinde farklı yaklaşımların çıkmasının nedeni bundur 4.Kilisenin konumunu değiştirmiş Katolik anlayışında Kilise=ruhban sınıfı Protestanlıkta kilise=bir mekan, ibadethane Buradaki din adamı, ayini ve ibadeti organize eden kişi olmanın ötesinde bir anlam ifade etmez 5.Eşitlik düşüncesini getirmiş Herkes Tanrı nezdinde eşit (ruhban sıradan ayrımı yok) Bu anlayışla demokrasinin gelişimini kolaylaştırmış Demokrasi önce Protestan ülkelerde gelişmiş 25