T.C. AKSARAY VALİLİĞİ İL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ

Transkript

1 T.C. AKSARAY VALİLİĞİ İL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ AKSARAY ÇEVRE DURUM RAPORU 2010 I

2 T.C. AKSARAY VALİLİĞİ İL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ AKSARAY İL ÇEVRE DURUM RAPORU 2010 II

3 AKSARAY İL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ Adres: Zafer Mah. Nevşehir Cad. No: /AKSARAY Tel: Fax: III

4 Çevreyi korumak, aklın gereğidir. MUSTAFA KEMAL ATATÜRK IV

5 PROJEYİ YÖNETENLER Yaşar ESER İl Çevre ve Orman Müdürü Ahmet ÇAKMAK Çev. Yön. ve ÇED Şube Müdürü HAZIRLAYANLAR İdris DEMİRBAŞ Sevcan KATAR Fatmagül TOP Çevre Mühendisi Harita Mühendisi Kimya Mühendisi V

6 ULUSAL ÇEVRE ANDI SİMDİKİ VE GELECEK KUSAKLARIN TEMİZ VE SAĞLIKLI BİR ÇEVREDE YAŞAMA HAKKİNA SAHİP OLDUGU GERÇEĞİNDEN HAREKETLE, ÇEVREYE DUYARLI BİR KALKINMADAN YANA OLDUĞUMU VURGULAYARAK, DOĞAL KAYNAKLARIN EKONOMİK KALKINMANIN HEM KAYNAGINI HEM SINIRINI OLUŞTURDUĞUNU BİLEREK, ÇEVRENİN KORUNMASI VE GELİŞTİRİLMESİNDE BİREYSEL KATKI VE KATILIMIN GEREĞİNE VE ÖNEMİNE İNANARAK, ÇEVRESEL DEĞERLERE SAHİP ÇIKIP ZARAR VERENLERİ UYARACAĞIMA, DOĞAL KAYNAKLARDAN FAYDALANIRKEN TUTUMLU DAVRANACAĞIMA, SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA İLKELERİ DOĞRULTUSUNDA HAREKET EDECEĞİME, BU YÖNDE İŞBİRLİĞİ VE DAYANIŞMA ANLAYIŞI İÇERİSİNDE HAREKET EDEREK ÇEVRE KONUSUNDA HERKESE ÖRNEK OLACAĞIMA SÖZ VERİRİM. VI

7 İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER TABLOLAR DİZİNİ HARİTALAR DİZİNİ RESİMLER DİZİNİ TAKDİM ÖNSÖZ VII XI XIV XV XVI XVII A.COĞRAFİK KAPSAM 1 A.1. Giriş 1 A.2. İl ve İlçe Sınırları 1 A.3. İlin Coğrafi Durumu 4 A.4. İlin Topografyası ve Jeomorfolojik Durumu 5 A.5. Jeolojik Yapı ve Stratigrafi 7 B. DOĞAL KAYNAKLAR 16 B.1. Enerji Kaynakları 16 B.2. Biyolojik Çeşitlilik 17 B.3. Toprak 17 B.4. Su Kaynakları 18 B.5. Mineral Kaynakları 20 C. HAVA (ATMOSFER VE İKLİM) 21 C.1. İklim ve Hava 21 C.2. Havayı Kirletici Gazlar ve Kaynakları 26 C.3. Atmosferik Kirlilik 27 C.4. Hava Kirleticilerinin Çevreye Olan Etkileri 28 D. SU 30 D.1. Su Kaynaklarının Kullanımı 30 D.2. Doğal Drenaj Sistemleri 39 D.3. Su Kaynaklarının Kirliliği ve Çevreye Etkileri 39 D.4. Su ve Kıyı Yönetimi, Strateji ve Politikalar 40 D.5. Su Kaynaklarında Kirlilik Etkenleri 41 E. TOPRAK VE ARAZİ KULLANIMI 42 E.1. Genel Toprak Yapısı 42 E.2. Toprak Kirliliği 44 E.3. Arazi 45 VII

8 F. FLORA-FAUNA VE HASSAS YÖRELER 54 F.1. Ekosistem Tipleri 54 F.2. Flora 65 F.3. Fauna 67 F.4. Hassas Yöreler 70 G. TURİZM 128 G.1. Yörenin Turistik Değerleri 128 G.2. Turizm Çeşitleri 159 G.3. Turistik Alt Yapı 162 G.4. Turist Sayısı 165 G.5. Turizm Ekonomisi 167 G.6. Turizm Çevre İlişkisi 167 H. TARIM VE HAYVANCILIK 168 H.1. Genel Tarımsal Yapı 168 H.2. Tarımsal Üretim 169 H.3. Organik Tarım 174 H.4.Tarımsal İşletmeler 174 H.5. Tarımsal Faaliyetler 175 I. MADENCİLİK 177 I. 1. Madenler 177 I.2. Madencilik Faaliyetlerinin Yapıldığı Yerlerin Özellikleri 193 I. 3. Cevher Zenginleştirme 193 I. 4. Madencilik Faaliyetlerinin Çevre Üzerine Etkileri 193 I.5.Madencilik Faaliyetleri Sonucunda Arazi Kazanım Amacı İle Yapılan Rehabilitasyon Çalışmaları 193 J. ENERJİ 194 J.1. Birinci Enerji Kaynakları 194 J.2. İkincil Enerji Kaynakları 197 J.3. Enerji Tüketiminin Sektöre Göre Dağılımı 198 K. SANAYİ VE TEKNOLOJİ 200 K.1. Kentte Sanayiinin Yer Seçimi Süreçleri ve Bunu Etkileyen Etmenler 200 K.2. Global Anlamda Sanayinin Gruplandırılması 201 K.3. Sanayinin İlçelere Göre Dağılımı 214 K.4. Sanayi Gruplarına Göre İş Yeri Sayıları ve İstihdam Durumu 214 K.5. Sanayi Gruplarına Göre Üretim Teknolojisi ve Enerji Kullanımı 214 K.6. Sanayiden Kaynaklanan Çevre Sorunları ve Alınan Önlemler 215 K.7. Sanayi Tesislerinin Acil Durum Planı 216 VIII

9 L. ALTYAPI, ULAŞIM VE HABERLEŞME 218 L.1. Altyapı 218 L.2. Ulaşım 220 L.3. Haberleşme 222 L.4. İlin İmar Durumu 223 L.5. İldeki Baz İstasyonlar: 223 M. YERLEŞİM ALANLARI VE NÜFUS 224 M.1. Kentsel ve Kırsal Planlama 224 M.2. Altyapı 226 M.3. Binalar ve Yapı Çeşitleri 226 M.4. Sosyo-Ekonomik Yapı 228 M.5. Yerleşim Yerlerinin Çevresel Etkileri 232 M.6. Nüfus 232 N. ATIKLAR 235 N.1. Evsel Katı Atıklar 235 N.2. Tehlikeli ve Zararlı Atıklar 235 N.3. Özel Atıklar 235 N.4. Diğer Atıklar 236 N.5. Atık Yönetimi 237 N.6. Katı Atık Miktar ve Kompozisyonu 237 N.7. Katı Atıkların Biriktirilmesi, Toplanması, Taşınması ve Aktarma leri 237 N.8. Atıkların Bertaraf Yöntemleri 237 N.9. Atıkların Geri Kazanımı ve Değerlendirilmesi 237 N.10. Atıkların Çevre Üzerindeki Etkisi 238 O. GÜRÜLTÜ VE TİTREŞİM 239 O.1. Gürültü 239 O.2. Titreşim 242 P. AFETLER 243 P.1. Afet Olayları 243 P.2. Diğer Afetler 251 P.3. Afetlerin Etkileri ve Yardım Tedbirleri 252 R. SAĞLIK VE ÇEVRE 259 R.1. Temel Sağlık Hizmetleri 259 R.2. Çevre Kirliliği ve Zararlarından Oluşan Sağlık Riskler 268 S. ÇEVRE EĞİTİMİ 272 S.1. Kamu Kurumlarının Çevre Eğitimi İle İlgili Faaliyetleri 272 S.2. Çevre İle İlgili Gönüllü Kuruluşlar ve Faaliyetleri 272 IX

10 T. ÇEVRE YÖNETİMİ VE PLANLAMA 274 T.1. Çevre Kirliliğinin ve Çevresel Tahribatın Önlenmesi 274 T.2. Doğal Kaynakların Ekolojik Dengeler Esas Alınarak Verimli Kullanımı Korunması ve Geliştirilmesi 275 T.3. Ekonomik ve Sosyal Faaliyetlerin, Sonuçlarının Çevrenin Taşıma Kapasitesini Aşmayacak Biçimde Planlanması 276 T.4. Çevrenin İnsan-Psikososyal İhtiyaçlarına Uyumun Sağlanması 276 T.5. Çevre Duyarlı Arazi Kullanım Planlaması 277 T.6. Çevresel Etki Değerlendirmesi 277 X

11 TABLOLAR DİZİNİ TABLO B.1. Aksaray Eğim Gruplarına Göre Rüzgar Erozyonu ve Toprak Derinliği 19 TABLO C.1. Aksaray İli 2010 Yılı Yerel Basınç Değerleri 21 TABLO C Yılı Aksaray İli Nem Oranı (%) 21 TABLO C Yılı Aksaray İli Buhar Basıncı Oranı (%) 21 TABLO C.4. Aksaray İli 2010 Yılı Aylara Göre Asgari Sıcaklıklar Ortalamaları ( C) 22 TABLO C.5. Aksaray İli 2010 Yılı Aylara Göre Azami Sıcaklıklar Ortalamaları ( C) 22 TABLO C.6. Aksaray İli 2010 Yılı Aylara Göre Ortalama Sıcaklıkları ( C) 22 TABLO C.7. Aksaray İli Aylara Göre Ortalama Buharlaşma Miktarı (Mm) 22 TABLO C Yılı Aksaray İli Yağış Miktarı (mm) 23 TABLO C Yılında İlimizde Karlı Gün Durumu 23 TABLO C Yılında İlimizde sisli Gün Durumu 23 TABLO C Yılında İlimizde Kırağılı Gün Durumu 23 TABLO C Yılında İlimizde Donlu Gün Durumu 23 TABLO C Yılı Konut ve İşyerlerinde Isınmada Kullanılan Yakıtların Cinslerine Göre Dağılım Tablosu 26 TABLO D.1. Aksaray İli ndeki Akarsu Kaynaklarının Fiziksel Özellikleri 33 TABLO D.2. Helvadere Göletinin Fiziksel Özellikleri 34 TABLO D.3. Balcı Göletinin Fiziksel Özellikleri 34 TABLO D.4. Çiftevi Göletinin Fiziksel Özellikleri 34 TABLO D.5. Sarıbük Göletinin Fiziksel Özellikleri 35 TABLO D.6. Güzelyurt Göletinin Fiziksel Özellikleri 35 TABLO D.7. Ortaköy Cumalı Göletinin Fiziksel Özellikleri 35 TABLO D.8. Sarılıgödeler Göletinin Fiziksel Özellikleri 36 TABLO D.9. Çavdarlılar Göletinin Fiziksel Özellikleri 36 TABLO D.10. Sarıyahşi-Boğazköy Göletinin Fiziksel Özellikleri 36 TABLO D.11. Ağaçören Camili Köyü Göletinin Fiziksel Özellikleri 36 TABLO D.12. Tuz Gölü nün Boylam ve Enlemleri 38 TABLO E.1. Aksaray İli Arazi Varlığı 43 TABLO E.2. Arazi Kullanma Durumu 45 TABLO E.3. Eğim-Derinlik-Taşlılık-Kayalık 46 TABLO E.4. Aksaray Eğim Gruplarına Göre Rüzgar Erozyonu ve Toprak Derinliği 47 TABLO E.5. Arazi Sınıfları ve Kullanma Şekillerine Göre Rüzgar Erozyonu 48 TABLO E.6. Aksaray Kullanma Şekillerinde Yaşlık ve Çoraklık Sorunlarına Göre Arazi Sınıfları 48 TABLO E.7. Aksaray Arazi Sınıfları ve Toprak Derinliğine Göre Kullanma Şekilleri 49 TABLO E.8. Aksaray Arazi Sınıfları ve Eğim Gruplarına Göre Kullanma Şekilleri 50 TABLO E.9. Aksaray Arazi Kullanma Şekillerinin Kabiliyet Sınıflarına Göre Dağılımı 51 TABLO E.10. Aksaray Eğim Gruplarına Göre Rüzgar Erozyonu ve Toprak Derinliği 52 TABLO F.1 Orman Alanı Miktarı 55 TABLO F.2 Aksaray İl Çevre ve Orman Müdürlüğü Orman Alanları 58 TABLO F.3 Aksaray İl Çevre ve Orman Müdürlüğü Ağaçlandırma Çalışmaları 60 TABLO F.4. Aksaray İli Mera Ot Verimi 65 TABLO F.5. Bitki Türleri 66 TABLO F.6. Bölgede Bulunan Hayvan Türleri, Amfibia (Çift Yaşamlılar) 67 TABLO F.7. Bölgede Bulunan Hayvan Türleri, Reptial (Sürüngenler) 67 TABLO F.8. Bölgede Bulunan Hayvan Türleri, Aves (Kuşlar) 68 TABLO F.9. Bölgede Bulunan Hayvan Türleri, Mamalia (Memeliler) 68 TABLO F.10. Bölgede Bulunan Hayvan Türleri, İnsecta (Böcekler) 68 XI

12 TABLO F.11. Bölgede Bulunan Kürklü Hayvanlar Listesi 68 TABLO F.12. Bölgede Bulunan Kuş Türleri Listesi 69 TABLO F.13. Arkeolojik sit alanları 73 TABLO F.14. Kentsel Sit Alanı Listesi 88 TABLO F.15. Anıtsal Yapılar 89 TABLO F.16. Doğal Sitler ve Anıt Ağaçların Listesi 113 TABLO F.17. İl Kültür ve Çevre Envanterinde Yer Alması Gereken Tarihsel ve Doğal Değerler 114 TABLO F.18. Ihlara Özel Çevre Koruma Bölgesi Sınır Koordinatları 118 TABLO F.19. Tuz Gölü Özel Çevre Koruma Bölgesi Sınır Koordinatları 120 TABLO G.1. İşletme Belgeli Konaklama Tesisleri 162 TABLO G.2. Yatırım Belgeli Tesisler 163 TABLO G.3. Belediye Belgeli Konaklama Tesisleri 163 TABLO G.4. Turizm İşletme Belgeli Lokantalar 164 TABLO G.5. Seyahat Acentaları Listesi 165 TABLO G Yılında İlimizde İşletme Belgeli Tesislerde Konaklayan Kişilerin Milliyetlere Göre Dağılımı 165 TABLO H.1. İlin Arazi Varlığı 168 TABLO H.2.İlin Tarım Arazisi Dağılımı 169 TABLO H.3. İlçeler İtibariyle Tarım Alanlarının Kullanım Amacıyla Dağılımı 169 TABLO H.4. Buğdaygiller 170 TABLO H.5. Baklagiller 170 TABLO H.6. Yem Bitkileri 170 TABLO H.7. Endüstriyel Bitkiler 171 TABLO H.8. Meyve Üretimi Sulu Kuru 171 TABLO H.9. Sebze Türlerinin Üretim Miktarları 172 TABLO H.10. İlin Hayvan Varlığı 173 TABLO H.11. Kanatlı Hayvan Varlığı 173 TABLO H Yılında İlimizde Bitki Koruma Faaliyetlerinde Kullanılan Pestisitlerin Cins ve Miktarlarını Gösterir Cetvel 175 TABLO H Yıında Gübre Kullanım Miktarları 175 TABLO I.1.Arama Ruhsatları 182 TABLO I.2. Ön İşletme Ruhsatı Alan İşletmeler 190 TABLO I.3. İşletme Ruhsatı Alan Şirketler 190 TABLO I.4. Hammadde Üretim İzni Alan Kurumlar 192 TABLO I.5. 1(A) Grubu Maden Ruhsatları 192 TABLO J.1. Aksaray Organize Sanayi Bölgesinde 2010 Yılında Doğalgaz Kullanım Durumu 195 TABLO J Yılı İl ve İlçe Bazında Mevcut Abone Sayıları ve Enerji Tüketimlerinin Sektörel Dağılımı (Kwh) 198 TABLO J Yılı Enerji Tüketimlerinin Sektörel Dağılımı (Kwh) 199 TABLO K Yılında Fiilen Üretim Yapan veya Deneme Üretimine Geçmiş Bulunan Sanayi Tesisleri 202 TABLO K Yılında Fiilen Üretim Yapan veya Deneme Üretimine Geçmiş Bulunan Sanayi Tesisleri 203 TABLO K Yılında Fiilen Üretim Yapan veya Deneme Üretimine Geçmiş Bulunan Sanayi Tesisleri 204 TABLO L.1. Aksaray İli Elektrik İletim Hatları 218 TABLO L Yılı İl Geneli Araç Sayıları 222 TABLO M.1. İilimizde İlk ve Orta öğretim Okulları Durumu 226 XII

13 TABLO M Yılı Meslek veya Meslek Grubu Sayısı 229 TABLO M Yılı Meslek veya Meslek Grubu Sayısı 230 TABLO M Yılı Kayıtlı İşsizlerin Mesleki Dağılımı 231 TABLO M Yılı İlçelere göre Şehir ve Köy nüfusu, Yıllık Nüfus Artış Hızı 233 TABLO M Yılı İlçelere Göre Şehir ve Köy Nüfusu, Yüzölçümü ve Nüfus Yoğunluğu 233 TABLO M.7. Nüfus Artış Hızı ve Değerlendirilmesi (%) 234 TABLO P.1. Aksaray İl inde Doğal Afet Yönünden (Sel ve Heyelan) Tespit Edilen Riskli Bölgeler 250 TABLO P.2. Aksaray İli e Bağlı Yerleşim BölgelerindeDoğal Afet Yönünden (Sel, Heyelan ve Kaya Düşmesi) Tespit Edilen Riskli Bölgeler 251 TABLO R.1. İlimizde Sağlık Kurumlarının Durumu 259 TABLO R.2. İlimizde Sağlık Ocakları, Sağlık Evleri ve 112 İstasyonları 260 TABLO R Yılı Hastanelerin Toplu Çalışmaları 261 TABLO R Yılı Ağız ve Diş Sağlığı Hastanesi Toplu Çalışmaları 262 TABLO R Yılı Hastane Labaratuvar Toplu Çalışmaları 263 TABLO R Yılı Tespit Edilen Bildirimi Zorunlu Hastalıkların Aylara Göre Dağılımı 264 TABLO R Yılı İçme Suyu Değerlendirilmesi 266 TABLO R Yılı İl Geneli Yaş Grupları ve Aşı Çeşitlerine Göre Yapılan Aşılar 267 TABLO R Yılı Aile Planlaması Çalışmaları 268 TABLO T.1. İlimizde 2008 yılında ÇED Gerekli Değildir/ÇED Olumlu Kararı verilen Faliyetler Listesi 278 TABLO T.2. İlimizde 2009 yılında ÇED Gerekli Değildir/ÇED Olumlu Kararı verilen Faliyetler Listesi 279 TABLO T.3. İlimizde 2010 yılında ÇED Gerekli Değildir/ÇED Olumlu Kararı verilen Faliyetler Listesi 281 XIII

14 HARİTALAR DİZİNİ HARİTA A.1. Aksaray İl Haritası 2 HARİTA A.2. Aksaray Jeoloji Haritası 14 HARİTA A.3. Aksaray İli Deprem Haritası 15 HARİTA I.1. Aksaray İli Maden Haritası 178 HARİTA L.1. Aksaray İli Elektrik İletim Hatları Haritası 219 HARİTA L.2. Aksaray İli Hacim Haritası 221 HARİTA P.1. Aksaray İli Deprem Haritası 244 HARİTA P.2. Deprem Bölgeleri Haritası 245 HARİTA P.3. Aksaray İli Fay Hattı Haritası 246 XIV

15 RESİMLER DİZİNİ RESİM A.1. Güzelyurt tan Görünüm 4 RESİM A.2. Ihlara Vadisi Genel Görünüm 6 RESİM A.3. Ihlara Vadisi içinden geçen Melendiz Çayı (Uluırmak) 7 RESİM A.4. Hasandağı 11 RESİM D.1. Ziga Kaplıcası Su Çıkış Noktası 32 RESİM D.2. Tuz Gölü 37 RESİM F.1. Aksaray İli Orman Yapısı 54 RESİM F.2. Maliye Ormanı (Yenipınar) Ağaçlandırma Sahası 61 RESİM F.3. Hicip Nevşehir Yolu Mb Trackt İle Üst Toprak İşlemesi 61 RESİM F.4. Ekecik Fidan Bakımı 62 RESİM F.5. Hicip Hamam Boğazı Ailanthus Korusu 62 RESİM F.6. Sapmaz - Tohum Ekimleri 63 RESİM F.7. Arazi Hazırlığı Bozkır Kasabası 63 RESİM F.8. Ihlara Vadisinden Görünüm 119 RESİM F.9. Hasandağı Ormaniçi Dinlenme Yeri 126 RESİM F.10. Gökçebarajı Ormaniçi Dinlenme Yeri 126 RESİM G.1. Eğritaş Kilisesi 131 RESİM G.2. Ağaçaltı Kilisesi 131 RESİM G.3. Sümbüllü Kilisesi 132 RESİM G.4. Yılanlı Kilisesi 132 RESİM G.5. Pürenliseki Kilisesi 133 RESİM G.6. Kırkdamatlı Kilisesi 133 RESİM G.7. Kiliselerde işlenen freskler 134 RESİM G.8. Kilise Camii 135 RESİM G.9. Yüksek Kilise 135 RESİM G.10. Kızıl Kilise 136 RESİM G.11. Sivişli Kilisesi 136 RESİM G.12. Çukurören Köyü Yer altı Şehri 140 RESİM G.13. Pir Ali Türbesi 141 RESİM G.14. Selime Sultan Türbesi 142 RESİM G.15. Öresin Han 143 RESİM G.16. Ağzıkara Han 144 RESİM G.17. Yunus Emre Türbesi 149 RESİM G.18. Eğri Minare 151 RESİM G.19. Ulu Camii 151 RESİM G.20. Eski Evlerin Mimari Yapısı 153 RESİM G.21. Taşpınar Halıları 155 RESİM K.1. Aksaray Organize Sanayi Bölgesi 201 RESİM M.1. Aksaray Kapalı Çarşı 228 XV

16 TAKDİM Her insanın en tabii hakkı hayatını, temiz ve sağlıklı bir çevre içerisinde sürdürmektir. Bu hak, "Herkes Sağlıklı ve Dengeli Bir Çevrede Yaşama Hakkına Sahiptir" şeklinde Anayasamızın 56. maddesi ile koruma altına alınmıştır. 21. yüzyıla girdiğimiz günümüzde, çevre kirliliği küresel bir sorun haline gelmiştir. Uygarlığın ve teknolojinin gelişmesi, endüstrileşme, hızla artan nüfus ile birlikte çevre sorunları, bütün ülkelerin ortak sorunu olmaktadır. Çeşitli sebeplerin sonucu olarak büyük oranda kirlenen su, hava, toprak canlılar için zararlı olabilecek hale gelmektedir. Bütün bu nedenler ekolojik dengenin bozulmasına hayatın tehlikeye girmesine ve dolayısıyla bazı türlerin neslinin tükenmesine sebep olmaktadır. Ülkemizde yaşayan her ferde çevre kirliliğinin etkilerini en aza indirebilmek için görevler düşmektedir. Bu görevlerden en önemlisi, çevreye karşı duyarlı olmak ve etrafımızdaki insanlara da duyarlı olmayı aşılamaktır. Unutulmamalıdır ki, doğal çevre bizim çevremizdir. Biz doğayı korudukça huzurlu yaşayabiliriz. Çevre durum raporunun hazırlanmasında emeği geçen Aksaray Çevre ve Orman Müdürlüğü Yöneticileri ve personelleri ile katkı sağlayan kuruluşlara ayrı ayrı teşekkür ediyor, hazırlanan bu raporun değerli bir bilgi kaynağı olarak faydalı olması temennileri ile çalışmamızın ilimize hayırlı olmasını diliyorum. Orhan ÂLİMOĞLU Aksaray Valisi XVI

17 ÖNSÖZ İçinde bulunduğumuz çağda insanların daha sağlıklı ve kaliteli yaşam sürdürebilmeleri için çevrenin korunması kaçınılmaz bir gerçektir. Sanayileşme ve nüfus yoğunluklarıyla çevre kirliliği gelişen ve gelişmekte olan ülkelerin ortak sorunu haline gelmiştir. Günümüzde gelişmişliğin ölçütlerinden biri, sahip olunan temiz ve yaşanılabilir bir çevredir. İşte bu bağlamda, çevre değerlerimizi korumayı milli bir görev haline getirmeliyiz. Ülkemiz gerek coğrafik gerekse jeopolitik bakımdan Dünya nın önde gelen ülkelerinden biridir. Özellikle coğrafi zenginliklerimiz çevrenin bilinçsizce kirletilmesi yüzünden harap olmakta, doğal güzelliklerini ve yaşanılabilirliğini her geçen gün biraz daha kaybetmektedir. Bizlerin görevi de kirletenleri uyarmak ve eğitmektir. Çevreyi kirletmede anahtar unsur olan insanoğlu, çevreye verdiği zararın ileride ne gibi boyutlara ulaşacağının henüz farkında değildir. Oysa bu konuda bilinçlendirildiği zaman daha duyarlı olabileceği göz ardı edilmemelidir. İnsanlar bilinçlendirilirken aktarılması gereken en önemli nokta, artmakta olan çevre kirliliğinin küresel ısınmaya dolayısıyla ekolojik dengenin bozulmasına, bunun da dünyada onarılması imkansız zararlara yol açacağıdır. Sadece doğanın verdiğini tüketen ona hiçbir şey kazandırmayanlar, sonunda çevreye verdiği kirlilikle cezalandırılır; çünkü kirli bir doğada yaşanamaz. İlimizin çevre değerleri açısından bugünkü durumunu ortaya koyan bu rapor çevre sorunlarının tanınması, çözüm yollarının aranması, çevre ile ilgili yapılacak araştırma ve incelemelere ışık tutabilmesi amacıyla hazırlanmıştır. Bu raporun hazırlanmasına katkıda bulunan kişi, kurum ve kuruluşlar ile raporun hazırlanmasında emeği geçen personelimize teşekkür ederim. Herkes sağlıklı ve dengeli bir doğal çevrede yaşamak hakkına sahiptir. Gelecek nesillerin elinden bu hakkı almamalıyız. Dünyada ortak bir çevre bilincinin oluşması dileğiyle Yaşar ESER Aksaray İl Çevre ve Orman Müdürü XVII

18 A. COĞRAFİK KAPSAM A.1. Giriş Kapadokya Bölgesi içinde yer alan Aksaray ili M.Ö. 8 binden itibaren iskan edilmiştir. Aşıklı Höyük, Akeramik Neolitik Döneme ait Anadolu'daki ilk köy yerleşimlerinden birisidir. Tarihi süreç içerisinde Aksaray çeşitli medeniyetlere beşiklik yapmıştır. M.Ö yılları arasında Asur Ticaret Kolonileri Devrinde en önemli ticaret merkezlerinden birisi kent merkezi yakınlarındaki Acemhöyük'tür. İlde daha sonra Hitit, Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı Dönemleri yaşanmıştır Hititler Asur Ticaret Kolonileri, Frigyalılar, Lidyalılar, Medler, Persler, Kapadokyalılar ve Romalılar Aksaray ve çevresinde hükümranlık sürdüren önemli devletler olarak karşımıza çıkarlar. Kapodokya Krallığı zamanında Garsaurua denilen şehir Archalaus un Kapdokya Kralı olmasından dolayı buraya özel bir önem vermesi ve yeniden imar ettirmesi sonucu Türkler tarafından Archalaus un adıyla Arçhalis veya Colonia Archalais olarak anılmıştır. Türklerin Anadolu yu fethiyle birlikte Melik Danişmend Ahmet Gazi, bütün Kapadokya ile birlikte Aksaray ı da ele geçirmiş ve Aksaray Anadolu Selçuklu Devletinin kurulmasıyla bu devletin önemli merkezleri arasına girmiştir yılında Fatih Sultan Mehmet Han kumandanlarından İshak Paşa tarafından Osmanlı hakimiyeti altına alınmıştır. İshak Paşa, Fatih Sultan Mehmet Han emriyle halkın bir bölümünü İstanbul un bugün de Aksaray adıyla anılan semtine naklettirmiştir yılında Aksaray Vilayet olmuştur yılına kadar 13 yıl vilayetlik yaptıktan sonra vilayetliği lağvedilmiştir tarihinde 2197 sayılı kanunun 3. maddesi ile Niğde ye ilçe olarak bağlanmıştır.1989 yılının 15 Haziran gününe kadar 56 yıl kaza olarak kalmış olan Aksaray, bu tarihte eski hakkı iade edilmek suretiyle tekrar vilayet olmuştur. A.2. İl ve İlçe Sınırları Aksaray ili Orta Anadolu nun ortasında 33-35º doğu meridyenleri 38-39º kuzey paralelleri arasında yer almaktadır. İlin kuzeyinde Kırşehir, Ankara, doğusunda Nevşehir, Güney doğusunda Niğde, batısında Konya, kuzey batısında Tuz Gölü yer almaktadır. İlin yüzölçümü km.dir. Bölgede Hasandağı, Melendiz Dağları ve Ekecik Dağı gibi volkanik dağlar ile lavların meydana getirdiği platolar vardır. Batıda ise Konya Ovası nın büyük bir kesimi Aksaray sınırları içerisinde kalmaktadır. Melendiz Dağları ndan çıkarak Tuz Gölü ne dökülen Uluırmak, geniş bir plato meydana getirmektedir. İlin önemli dağları Hasandağı (3268 m), Küçük Hasandağı (3040 m) ve Ekecik Dağı (2033 m) dır. 1

19 HARİTA A.1. Aksaray İl Haritası. 2

20 Aksaray ın deniz seviyesinden yüksekliği 980 m.dir Aksaray İli nde İlçe dahil 7 İlçe bulunmaktadır. Bağlı İlçeler;, Ağaçören, Eskil, Gülağaç, Güzelyurt, Ortaköy, Sarıyahşi dir. 1. İlçe Yüzölçümü km 2 olup, merkez ilçenin toplam nüfusu , köy nüfusu dir. 2. Ağaçören Ağaçören İlçesi İç Anadolu nun Orta Kızılırmak Bölümü nün Güney doğusunda yer almakta olup, kuzey ve doğu komşusu Aksaray İli nin Ortaköy İlçesi, Güneyi Ankara İli nin Şereflikoçhisar İlçesi, batısı ise Aksaray İli nin Sarıyahşi İlçesi dir. İlçenin toplam nüfusu dir. Yüzölçümü 430 km 2 olup rakım yüksekliği metredir. İlçe bir plato görünümünde olup doğu yakası Hasandağı nın volkan tüfleri ile kaplı olup, genelde yapısı tozlu ve çoraktır. Hakim bitki örtüsü bozkır bitki örtüsüdür. Ağaç türü bitkiler küçük akarsu boylarında yetişen söğüt, kavak ve iğde ağaçlarıdır. İlçenin belli başlı tek akarsuyu peçeneközü çayıdır, tuz gölüne yakın olmasından dolayı gölün buharlı ve tuzlu havasından etkilenmektedir. Halk genelde tarımla uğraşmaktadır: Buğday, arpa, nohut, fasulye, şeker pancarı yetiştirmektedir. 3. Eskil Eskil İlçesi Tuz Gölü nün Güneyinde, Tuz Gölü nün güneyinde Aksaray İli ne 67 km. Konya İli ne 115 km. uzaklıkta düz bir ova üzerinde kurulmuştur. Kuzeyinde Tuz Gölü, batısında Konya İl sınırı, Güneyinde Konya Karapınar İlçesi, doğusunda Aksaray İli ne bağlı Köy ve Kasabalar bulunmaktadır. İlçenin toplam nüfusu dür. Yüzölçümü Km 2 dir. Eskil halkı genelde çifçilikle uğraşmakta olup, Buğday, arpa ve şekerpancarı yetiştirmektedir. 4. Gülağaç Gülağaç İlçesi İç Anadolu Bölgesi nin Orta Kısmında, doğusunda Niğde ve Nevşehir il hudutları, Güneyinde Güzelyurt ve batısında Aksaray İlçe hudutları ile sınırlandırılmıştır. İlçenin yüzölçümü 341 km 2 olup, rakım yüksekliği 1170 metre ve toplam nüfusu dir. Geçim kaynağı genelde tarımdır. Doğal su kaynakları boldur. 5. Güzelyurt Güzelyurt İlçesi İç Anadolu Bölgesi nin Kapadokya Bölümü içerisinde yer almaktadır. Özel Çevre Koruma Bölgesi olan Ihlara Vadisi, Güzelyurt İlçesi sınırları içerisinde bulunmaktadır. Güzelyurt ve civarı günümüzde çok iyi tanınan Kapadokya bölgesinin tüm özelliklerini üzerinde toplar. Manastır Vadisi, iki taraflı yüksek kayaların arasında olan su ve söğüt ağaçları, ayrıca pek çok kiliseler Ihlara Vadisi Analipsis tepesi civarındaki Peri bacaları, Göreme, Zelve gibi Kapadokya bölgesi yüzey şekillerine iyi bir örnektir. İlçe kuzeyinde Gülağaç İlçesi, Güneyinde Niğde İl sınırı, batısında Aksaray hudutlarıyla sınırlandırılmıştır. İlçenin yüzölçümü 355 km 2, rakım yüksekliği metre ve toplam nüfusu dir. 3

21 RESİM A.1. Güzelyurt tan Görünüm. 6.Ortaköy Ortaköy İlçesi İç Anadolu Bölgesi nin Orta Kızılırmak Kesiminde yer alır. Doğusunda Nevşehir İl sınırı batısında Ağaçören İlçesi, Güneyinde Aksaray ve kuzeyinde Kırşehir il sınırları ile çevrilidir. İlçe yüzölçümü 750 km 2, rakım yüksekliği metre ve toplam nüfusu dir. 7. Sarıyahşi Sarıyahşi İlçesi İç Anadolu Bölgesi nin Orta Kızılırmak Bölümü nün güneyinde Hirfanlı Baraj Gölü ne 5 km mesafede yer almaktadır. Kuzeyinde Kırşehir İl sınırı, doğusunda Ağaçören İlçesi, batısında Şereflikoçhisar İlçesi, Güneyinde ise Aksaray İli bulunmaktadır. İlçe yüzölçümü 214 km 2, rakım yüksekliği 870 metre, toplam nüfusu tür. Halkın geçim kaynağı büyük ölçüde tarıma, birazda hayvancılığa dayanmaktadır. Tarım ürünleri, buğday, arpa, nohut, şekerpancarıdır. Sebzeler domates, biber, salatalık, patlıcan, fasulyedir. Hayvancılıkta ise küçükbaş hayvan olarak koyun, biraz da Hirfanlı Barajı gölü kıyılarında balık avcılığı yapılmaktadır. A.3. İlin Coğrafi Durumu Aksaray İli, Orta Anadolu nun ortasında, kuzey-güney, doğu-batı doğrultusunda bulunan karayollarının ortak noktasındadır derece doğu meridyenleri ile derece kuzey paralel paralelleri arasında yer alan Aksaray ın kuzeyinde Kırşehir ve Ankara, doğusunda Nevşehir, güneydoğusunda Niğde, güneyinde ve batısında Konya, kuzeybatısında Tuz Gölü bulunmaktadır. Aksaray İli yüzey şekilleri itibarı ile düz bir arazi yapısına sahiptir. Karadeniz Akdeniz e, Doğu Anadolu Batıya Aksaray dan ulaşır. İlin orta kesimleri, kuzeyi ve güneyi tamamen ovalıklarla kaplıdır. Aksaray İli Tuz Gölü kapalı havzası içerisinde bulunmaktadır. 4

22 Bu nedenle Aksaray da akarsular denize ulaşmaz. Tuz Gölü yakınlarında yer altına inerek kaybolurlar. İlimizde iklim, tipik karasal iklimdir. Yazları sıcak ve kurak, kışları soğuk ve yağışlıdır. Bitki örtüsü step iklimlinin tipik bitki örtüsü olup, daha çok kökü derine inmeyen ot ve bodur bitkiler görülür. A.4. İlin Topografyası ve Jeomorfolojik Durumu Aksaray Ovası nın rakımı 900 ile 1100 arasında değişmektedir. Genel topoğrafik yapısı özellikle arızalı olan ovayı, doğudan Hasandağı, kuzey doğudan Tavşan ve Ekecik Dağları ile kuzeyde Tuz Gölü, batıda Boz Dağı ve Balık Dağı ile Güneyden Karaca Dağı silsilesi sınırlar. Bölgenin en yüksek rakımı 3253 metre, en düşük rakımı ise 905 metredir. Ovanın doğu ve kuzeydoğu kısımlarında arızalı bir arazi durumu mevcuttur. Sahanın merkezi kısmı ise düzlükler halindedir. 1-Dağlar Aksaray İli sınırları içerisinde önemli dağlar vardır. Bunlardan en önemlisi sönmüş volkanik bir dağ olan Melendiz dağları silsilesi içinde yer alan Hasandağı dır. (Yüksekliği 3268 m). Hasandağı nın yanında Küçük Hasandağı (Yükseklik 3069 m), Ekecik Dağı (Yükseklik 2137 m ) önemli dağlardır. 2-Vadiler Ihlara Vadisi: Ihlara Bölgesi, güneyde Ihlara Kasabası sınırından (vadinin güney ucu) Yaprakhisar, Belisırma köylerini içine alarak Selime nin kuzeyde bulunan üst sınırına kadar uzanmaktadır. Vadinin en düşük kotundan bu dört yerleşiminin kenarında yer aldığı Melendiz Çayı akmaktadır. Denizden 1220 m yükseklikte bulunan yöre, Jeolojik olarak Pliyosen devrinde Hasandağı ve Erciyes Dağı nın volkanik aktiviteleri sonucu oluşan kayaçlarla örtülüdür. Yörede mevcut kayaçlar tüf, ignimbrit ve volkanik küllerden ibarettir. Yaklaşık 14 km uzunluğunda olan Ihlara Vadisi tektonik açıdan doğrumlu atımlı fay şeklinde bir yapıya sahiptir. Ihlara, Kapadokya Bölgesi nin bir bölümünü oluşturur ve tarihçesi M.Ö yıllarına kadar uzanır. Ancak günümüze kadar ulaşan uygarlık izleri Bizans İmparatorluğu döneminden kalmadır. M.S. 4. yy.da kayaların oyulması sonucunda çok sayıda kilise inşa edilmiştir. Ayrıca, 5 milyon insanı barındırabilecek mağara ve inlere sahip olan yörede daha sonraki dönemlerde Danişmetli, Selçuklu, Osmanlı yönetimlerinin izleri ve eserleri görülmektedir. 5

23 RESİM A.2. Ihlara Vadisi Genel Görünüm. 3-Ovalar Aksaray ın orta kesimleri kuzeyi, güneyi tamamen ovalıklarla kaplıdır. Güneyde Obruk Platosu nun uzantısı ve Aksaray Ovası bulunur. 4-Akarsular En Önemli akarsuyu Melendiz dağlarından doğan Melendiz Çayı (Uluırmak) dır. Karasu ve Eşmekaya diğer önemli akarsulardır. Bu akarsuların yanında yazları tamamen kuruyan bir çok dere bulunmaktadır. Pınarbaşı köyü yakınlarında Hıcıp, Sultanhanı yakınlarında Kırk delik suyu önemli derelerdir. 6

24 RESİM A.3. Ihlara Vadisi içinden geçen Melendiz Çayı (Uluırmak). 5-Göller Aksaray ın en önemli gölü Konya ve Ankara ile müşterek sınırlara sahip olan Tuz Gölü dür. Tuz Gölü ülkemizin Van Gölü nden sonra en büyük ikinci gölüdür. Yurdumuzun en önemli tuz kaynaklarından biridir. Yüz ölçümü 1500 km² dir. Aksaray sınırları içerisinde yer alan diğer önemli göller ise; Gelveri (Güzelyurt) yakınlarında Nar Gölü (Sofular-Acı göl), Koca Göl, Hasandağı çevresinde Kartal Gölü, Öküz Gölü, Sarıgöl, Uyuz Gölü dür. Bu tabii göller yanında sulama, taşkınlardan korunma amaçlı göletler bulunmaktadır. Bunların en önemlisi Melendiz Çayı üzerinde bulunan Mamasun Baraj Gölü dür. Ortaköy yakınlarındaki Kültepe ve Bozkır baraj gölleri yanında D.S.İ. tarafından tamamen sulama amaçlı olarak yapılan Ortaköy-Balcı Göleti, Helvadere Göleti, Ortaköy Çiftevi Göleti, Güzelyurt Göleti gibi göletlerde vardır. A.5. Jeolojik Yapı ve Stratigrafi Aksaray İli İç Anadolu bölgesinde göller hariç km 2 alana sahiptir. İlde karasal iklim hüküm sürdüğünden Türkiye ortalamasının altında yağış almaktadır. Melendiz Çayı ve Karasu haricinde akarsu ve nehir yoktur. Doğal bitki örtüsü az olduğundan insan eliyle yetiştirilen bahçeler önem kazanmıştır. Aksaray İli sınırları içerisinde mağmatik, metomorfik sedimenter ve karasal kökenli kayalar mevcut olup bunlar metomorfik kayaşlar, plütonik kayaşlar, sedimanter kayaşlar, volkanik kayaşlar, gilsel ve volkanosedimenter kayaşlar, güncel oluşuklar, allokton ofiyolit karmaşığıdır. Stratigrafik olarak en altta metomorfik kayaçlar üzerine volkanosedimanter kayaçlar ve volkanik kayaçlar, tüm bu kayaçların üzerinde ise Holosen yaşlı alüvyon çökeller gelmektedir. 7

25 Stratigrafi 1- Bozçaldağ Metamorfiti Aksaray civarında 1152 m rakımlı Mermerlik Tepe ve yakın civarında yüzeylenmiştir. Bu metamorfit gnays ve kuvarsit ile temsil edilir. Bozçaldağ metamorfiti, gri-beyaz, pembe dış görünüm renkli, orta kalın tabakalı, çatlaklı ve erime boşlukludur. Karstlaşmanın yaygın gözlemlendiği yerlerde aragonit minerali kristallenmiştir. Yer yer orta iri kristalli olan mermer, bazı mevkilerde granit ve granodiyorit tarafından kesilmiş buralarda formasyonun esas metamorfizmasından ayrı olarak, kontakt metamorfizmaya uğramış, silisleşme ile yeniden kristallenmelere maruz kalmıştır. Ayrıca, metamorfit içerisindeki kırık hatları boyunca milonitik zonlar oluşmuştur. Metamorfitin gerçek kalınlığı, bir karasal dönem yaşayarak erozyona uğraması nedeni ile kesin olarak tespit etmek mümkün değildir. Aynı şekilde paleontolojik bulguların olmaması, stratigrafik verilein ise çok yetersiz kalması sebebiyle bu formasyonun yaşı Alt Paleozoyik olarak kabul edilmektedir. 2- Mezgit Formasyonu Aksaray ın doğusunda geniş olarak yüzeylenmiştir. Birim alttan üste doğru karasal çakıltaşı, kırmızı rebnkli kumtaşı, çakıltaşı çamurtaşı ve kiltaşından oluşmuştur. Hakim renk kirli sarı ve kahverengidir. Mezgit formasyonunun doğu dokanağı genç tektonizmadan etkilenmiş, dokanak yer yer faylanmış fay düzlemleri ve kayma çizikleri oluşmuştur. Dokanak boyunca çakıltaşı ve kumtaşı tabakaları derece B-GB yönünde eğim kazanmıştır. Tabakaların eğimi Tuz Gölü fayına doğru azalır. Birim fosil içermemektedir. Tabanda Eosen yaşlı kireçtaşı çakılları içermesi, üzerine Alt Pliyosen yaşlı Uzunkaya Formasyonu nun gelmesi bigi veriler dikkate alındığında birimin yaşının Oligo-Miyosen olduğu ifade edilebilir. Birim göl ve akarsu ortamında teşekkül etmiştir. 3- Göstük İgnimbiriti En iyi göstük yöresinde görüldüğünden Göstük ignimbiriti, dış görünüşü beyaz, gri, mor ve pembe renkli olan birim andezitik bileşiminden olup, ince ile kaba aglomeratik yapıya sahip ignimbirit ile temsil edilir. İgnimbirit, pumis elemanlarının zenginliğinden dolayı küçük peri bacaları oluşturması bakımından karakteristiktir ve bu özelliği ile diğer birimlerden ayırt edilmesi de çok kolaydır. Göstük ignimbiriti tabanında beyaz renkli ve ince taneli vitrik tüfle başlar. Üste doğru ignimbirit özelliği kazanarak devam eder. Alttaki tüf seviyesi yaklaşık 3-5 m arasında değişen kalınlığa sahiptir. Litolojik özellikleri dolayısıyla yörede oldukça önem kazanmış olan bu birim kolay oyulması nedeniyle depo olarak kullanılmaktadır. Ayrıca, kolayca kesilip işlenmesi ve yer altı sularının etkisiyle çeşitli renkte desenler kazanması sebebiyle de binalarda yapı ve kaplama (süsleme) taşı olarak da kullanılmaktadır. Bu birim üzerine uyumsuz olarak Uzunkaya formasyonu gelmektedir. Birimin yaşının Orta-üst Miyosendir. 4- Uzunkaya Formasyonu Birim sarımsı yeşilimsi ve açık kahverengi alacalı renklerde gözlenmektedir. Birimin taban seviyeleri blok boyutunda malzemenin yoğun olduğu çok kalın, oldukça kötü boylanmalı ve kütle akması tarzında gelişmiş bir iç yapı sunar. Gevşek tutturulmuş taneler 8

26 oldukça dağılgandır. Üst seviyelere doğru yüksek ve düşük enerji dönemlerine ait iri çakıltaşı ve ince taneli kumtaşları ardalanması gözlenir. Kumtaşlarında düzlemsel çapraz tabakalanma gelişmiştir. Açık gri-beyaz, açık pembe renkli iri kumtaşı niteliğindeki yatay tabakalı seviyeler tamamen kuvars ve feldispat tanelerinden oluşmaktadır. Taneler çok zayıf çimentolu olup oldukça dağılgandır. Çok sık gelişmiş sel yarıntıları gözlenir. Sel yalıntılarının önünde güncel alüvyal yalpaze gelişimi sözkonusudur. Birimin mezgit formasyonu ile olan dokanağı yer yer tektoniktir. Bu tektonik hat eski bir fay sarplığını yansıtmaktadır. Birim eski bir fay sarplığı önünde alüvyal yelpaze tarzında gelişmiş ve oldukça kalın çökeller halinde depolanmıştır. Serbest kum ve çakıllar günümüzde kum ocağı olarak işletilmektedir. Uzunkaya formasyonu göl ve akarsu ortamında teşekkül etmiş karasal bir oluşuktur. Yaşı Ponsiyendir. 5- Melendiz Volkaniti Killi kireçtaşı, kumlu kireçtaşları ile piroklastikler ile kopmaktır. Üsteten alta doğru andezit, andezito-bazalt birleşimindeki lavlar ve bunların farklı boyuttaki piroklastikler ise patlama merkezinin iç kısımlarında izlenir. Piroklastikler, sarımsı yeşilimsi renkli tüf, aglomeralardan oluşur ve yoğun alterasyon izleri görülür. Tüfler limonitize olmuşlardır ve yersel olarak silisleşme ve opalleşme görülür. Alt dokanağı belli olmayan Melendiz volkanitlerinden alınan örneklerde volkanitlerin yaşı 6,5+0,2 ve 13,7+0,3 milyon yıl olarak bulunmuştur. 6- Selime Tüfü En iyi görüldüğü Selime Köyü nden ismini alan ve tüf ile temsil edilen bu birim, beyaz, pembe dış görünüm rengi ve oluşturduğu peri bacaları ile, Neojen yaşlı birimler içerisinde çok karasteristik olarak uzun mesafeler boyunca kesiksiz devam eder. Kalınlıkları birkaç metreden 100 m ye kadar değişir. Kuzeyde Göstük Köyü çevresinde m kalınlıkları çok azdır. Tüfler üzerine gelen Kızılkaya ignimbiritleri ile birlikte aşındıklarından masa şekilli tepeler meydana gelmiştir. Selime tüfü, Yaprakhisar ve Acıgöl mevkilerinde peribacaları ile dikkati çeker. Selime köyü civarında Kızılkaya ignimbiritlerinin koruyucu etkisiyle çok iyi gelişmiş peribacalarının oluşumunu sağlamıştır. Kırık düzmelmerl ile soğuma çaylaklarından sızan suların sebeb olduğu aşındırma sonucu piramit şeklini alan blokların teşekkülü bunu takiben aşınan materyalin oluşan piramitlerin yüzeyerindeki gözenek ve boşlukları doldurarak koruyucu etki meydana getirmesi peribacalarının uzun süre dayanımlı kalmasını sağlamıştır. Birim kızılkaya ignimbiriti ile uyumlu olarak örtülmekte Uzunkaya formasyonu üzerinde uyumsuz olarak gelmektedir. Birimin yaşı Alt Pliyosen olarak belirtilmiştir. 7- Gelveri Lavı Aksaray ın Güzelyurt ile Sivrihisar arasında mostra vermektedir. Dış görünümü yeşilimsi, gri renkte olan lavın üst yüzeyine yakın olan kesimlerinde bol miktarda gaz gözenekleri bulunmaktadır. Gelveri lavında demir oksit ve hidroksitleri ile boyanma perlitleşme, kloritleşme şeklinde alterasyon mevcut olup lav andezitik bileşimlidir. Kızılkaya ignimbiriti tarafından örtülür. Kızılkaya ignimbiritinin alt seviyelerinde bu lavın blok ve çakılları yer anlaktadır. Kanallığı yanal olarak 5-20 m arasında değişen Gelveri lavının yöredeki diğer volkanik kayalara kıyasla daha ileri derecede ayrışma gösterdiği tespit edilmiştir. 9

27 8- Kızılkaya İgnimbiriti Tip yeri Kızılkaya ve çevresidir. Yataya yakın konumlu masa tepeler şeklindeki görünümleri ile karakteristiktir. Taşkestik Tepe, Kanlıkaya Tepe, Ortasey Tepe, Boztepe ve Kayabaş Tepe, Akhisar ve Boğazköy Köyü yörelerinde yüzeylenmiştir. Genel olarak beyaz ve açık gri dış görünüm renkli olup, bozuşma yüzeyleri pembemsi renk almış olup, riyodasit ile andezitik bileşimlidir. Düşey yönde gelişen soğuma çatlakları nedeniyle sütunsu bir yapı gösterir. Taban seviyesinde iriliği cm ye varan süngertaşı parçaları içerir. Pürüzlü ve sık dokuludur. Üste doğru süngertaşı parçalarının oranı azalır, gevşek dokulu ve homojen görünümlüdür. Birim genç tektonikten oldukça etkilenmiştir. KB-GD gidişli Tuz Gölü fayının doğrultusuna paralel konumlu eğim atımlı normal faylarla kesilmiştir. Fay düzlemi B-GB yönünde eğimlidir. Basamak şeklinde fay topografyası, özellikle Bogazkaya köyü civarında tipik olarak izlenir. Kızılkaya ignimbiritinde düşey yönlü gelişen soğuma çatlakları zaman zaman kaya blokları düşmesine sebeb olmaktadır. Günümüzden yıl öncesinde kaya blokları düşmesi sonucu, Akhisar Köyü bulunduğu yerden kaldırılmıştır. Günümüzde de kaya bloklarının düşme tehlikesi halen söz konusudur. Alt seviyelerinde irilği 30 cm.ye ulaşan süngertaşı parçaları içeren Kızılkaya ignimbiritinin orta seviyeleri açık pembe, üst seviyeleri beyaz, açık gri renkli ve orta kısımları kuvvetli üst kısımlar zayıf kaynaklıdır. Düşey yönde oluşmuş çatlaklar nedeniyle sütunsu bir yapı gösterir. Kızılkaya ignimbiritlerinin yaşı biyotitlerde yapılan K/Ar yöntemi ile 4,9-5,5 yıl olarak bulunmuştur. 9- Hasandağı Külleri Hasandağı kül formasyonu, değişik kesimlerde farklı kalınlıklara sahiptir. Hasandağı nın güney ve güneybatısında mostra veren Hasandağı kül formasyonu geniş alanlar kaplar. Göl ortamında teşekkül eden birimlerle volkanizma ürünü olan birimlerin ardalanmasından oluşmuştur. Formasyonu oluşturan kayaç türleri birbirleriyle tedrici geçişlidir. Stratigrafik olarak Hasandağı kızgın akma çökellerinin üzerinde yer alan ve üstte Göllüdağ kül akıntısı tüfleri ile örtülen Hasandağı kül formasyonu, değişik kesimlerde farklı kayaçlarla temsil edilmiştir. Hasandağının güney ve güneybatısında gri-beyaz renkli kül ve lapilliden oluşan formasyon, beyaz renkli vitrik kül matriksinin içinde kaba kum boyunda iriliği 5-6 cm ye ulaşan obsidyen, pomza ve az miktarda da lav parçaları içeriri. Burada pomza parçaları tabandan tavana doğru fazlalaşmıştır. Çaykara tepede beyaz dış görünümün rengi ve drenaj sistemi ile dikkati çeken formasyon İncesu çiftliği yöresinde, üst seviyelerinde yuvarlaklaşmış pomza çakılları içerir. Kanlı tepe ve civarında, Mezgit formasyonunu örten Hasandağı kül formasyonu, burada dere yamaçlarında küçük yarlar oluşturmuştur. Andezit bazalt ve tüf bloklarının dere 10

28 eteklerinde koruyucu görev yaptığı bu kesimde, küller yöre halkı tarafından pekmez yapımında kullanılmaktadır. Taşpınar, Gidiriç ve Kanlıyarık tepe civarında göstük tüfitini örten Hasandağı kül formasyonu, Ömerozatan yaylası ile Büyük yayla mevkilerinde Karakaya formasyonunu, Belisırma, Yeşilköy (Ihlara) ve Gerdiçderede de Kızılkaya ignimbiritini örter. Üzerinde ise, genç andezit-bazaltlar, Göllüdağ kül tüfleri ve alüvyon malzemeleri yer alır. Alt Pleyistosen yaşlıdır. RESİM A.4. Hasandağı. 10- Göllüdağ Volkaniti Kavutkaya Tepe ile Gösterli arasında ve Menezidağ da görülmektedir. Taban ve tabana yakın kısımları tabakasız ve fazlaca ayrışmalı olan birim, üst seviyelere doğru tabakalı bir yapı kazanır. Göllüdağ kül akıntı tüflerinin alt seviyeleri, perlitik doku göstermekte olup, % 80 asit karakterli volkanik camdan oluşmuştur. Azmiktarda karbonatlaşmış, killeşmiş plajiyoklas parçaları içermektedir. Göllüdağ eteklerinde bol obsidyen içeren bu birim, küçük yarlar oluşturmuştur. Siyah ve koyu gri dış görünüm renklidir. Bu özelliği ile de uzaklarda bile diğer birimlerden eyırt edilebilmektedir. Birim Hasandağı kül formasyonu ile Selime tüfünün üzerinde yer almaktadır. Birimin yaşı Orta Pleyistosen dir. 11- Gösterli Volkaniti Tipik olarak Gösterli Köyü ve çevresinde gözlenmektedir. Bu birim 0,2 milyon yıl Kuvarterner yaşlı bazalt ve andezitleri adı altında anlatılan Volknitler kül ve lav üyesi olarak ikiye ayrılmıştır. 11

29 11.1- Kızıltepe Üyesi Siyahımsı, kahverengimsi renkte gözlenen üyeyi, değişk boyutta volkan bombaları, küller, olivinli bazaltik lav parçaları vecuruf konileri temsil etmektedir. Küller Acıgöl kuzeyinde çok yaygındır. Bazaltik curuf konileri, Gösterli köyü kuzey ve doğusunda yer alan Keçikıran tepe ve Kızıltepe oluşturur. Konilerin taban dairelerinin eksen çapları m arasında değişmektedir. Konilerin yamaç eğimleri ise derece arasında değişir. Çeşitli boyutlardaki küller içerisinde bazaltik lav parçaları oldukça yaygındır Evliya Tepe Üyesi Üyeyi bazaltik bieşimli lavlar oluşturmaktadır. Dış görünümleri koyu siyah renkli, çok sert, ince taneli gaz boşlukludur. 12- Tarverten Derinden gelen sıcak suların yüzeye çıkarken bünyesinde bulundurdukları Ca(HCO) 3 dan CO 2 nin uçması sonucu CaCO 3 çökelmesi ile oluşmaktadır. Travertenler beyazımsı sarı oyuklu ve boşluklu bir yapıya sahip olup kalınlıkları 1-30 m arasında değişim gösterir. Selime tüflerini üzerlemekte olup, tüfler içerisindeki kırıklardan geçerek yüzeye ulaşan sıcak sular, zamanla buralarda kalınlıkları cm den bir metreye ulaşan kalsit damarları oluşturmuşlardır. Bu oluşuklar sıcak suların yüzeye çıktığı Yaprakhisar çevresine yayılmıştır. Bu çıkışların devam ettiği kırık ve çatlaklarda, traverten oluşumları devam etmektedir. Travertenler çökeldiği topagrafyaya uygun bir eğim göstererek yayıldıkları alandaki tüm birimleri örtmektedir. Ziga kaplıcasında fay hattı boyunca su çıkışları traverten oluşumunu devam ettirmektedir. Travertenler Holosen yaşlıdır. 13- Alüvyon Alüvyon malzemeleri akarsu ve derelerin vadilerinde başta sular olmak üzere, çeşitli etkenlerle taşınarak vadi içerisinde depolanmış bulunan çakıl-kum ve silt mevcut olup bunlar birlikte alüvyon adı altında isimlendirilmiştir. İçlerinde volkanik parçalara da rastlanılan alüvyonların dere yataklarındaki kalınlıkları azdır. Alüvyon Holosen yaşlıdır. Alüvyon malzemeleri en genç oluşuklar olup, günümüzde de çökelmeye devam etmektedir. A.5.1. Metamorfizma ve Mağmatizma Aksaray ve çevresinde temeli teşkil eden şist ve mermerler, Alt Palezoyik veya daha yaşlı bir denizin çökelleridir. Bu çökellerin kıvrımlanıp kırıklanmaları ve denizin bölgeden çekilmesi ile, çalışma alanı, Eosene kadar devam eden uzun bir karasal dönem yaşamıştır. Bu karasal dönemde, Üst Kretase esnasında plütonizma olaylarına bağlı olarak Plütonlarla damar kayaçları teşekkül etmiş ve şist ve mermerleri etkileyen bu kayaçlar, onların içerisine damarlar halinde yerleşip, onları kantakt metamorfizmaya uğratmıştır. Gene Üst Kretase esnasında Ofiyolitik karmaşık olarak isimlendirilen ofiyolitik kayaçların bölgeye tektonik olarak yerleşmesi, Karakaya ultramafiti ile Baranadağ granit-grandioritlerinin bunları kesmesi, bu dönemde meydana gelen önemli jeolojik olayları oluşturmuştur. Tüm bu olaylar teşekkül ederken, bölge kara halinde olduğundan, aşınma, taşınma, ayrışma ve depolama olaylarında aralıksız olarak cereyan etmiştir. 12

30 Eosen başında bölge yeniden deniz altında kalmış ve filiş karakterinde olan birimler teşekkül etmiştir. Eosen sonunda deniz tekrar bölgeden çekilmiş ve bölge günümüze kadar devam eden yeni bir karasal döneme girmiştir. Bu karasal dönemde, bir taraftan göl ve akarsu ortamına ait çökeller oluşurken, bir yandan volkanizma olayları gelişmiş ve çeşitli volkanik kayaçlar teşekkül etmiştir. Birbirini takip eden bieden fazla volkanizma sonucu oluşan bu kayaçlar gölsel birimlerle diskordan oldukları gibi, yer yer de tedrici geçişli durumlar gösterirler. Hasandağı ve çevresinde ayrıca volkanik olaylara bağlı olarak curuf konileri teşekkül etmiş ve volkanik olaylar genç bazalt-andezitlerin oluşumu ile son bulmuştur. Bölgede volkanizma olaylarının son bulması, göl-akarsu ve kara ortamına ait traverten, çakılkum-mil-etek birikintileri ile elüvyon malzemelerin teşekkülü ve bunlara paralel olarak cereyan eden aşınma, taşınma, ayrışma ve depolama olaylarının tümü, alanın bugünkü karakterini oluşturmuştur. Havzanın Yapısal Gelişimi Havzanın en önemli fayı, Koçhisar-Aksaray fay zonudur. Yaklaşık 150 km.lik uzanımı olan bu fayın doğrultusu, gerek Kırşehir Masifi nin gerekse havza ekseninin gidişine uygundur. Tuz Gölü havzasını doğudan sınırlarlayan bir graben kenar fayı niteliğinde olan bu fay, havzanın oluşumunu ve gelişimini sürekli olarak etkilemiştir. Faylaşmanın başlangıcı muhtemelen Üst Kratese ye kadar uzanmaktadır. Fay zonu, Orta Paleosen den sonra tekrar aktivite kazanarak kırıkkavak formasyonundaki olistostromal gelişimleri sonuçlandırmıştır. Koçhisar-Aksaray fayını 3-5 Km doğudan Pliyosen de oluşmuş ikinci bir normal fay izler. Arada kalan ve horst niteliği taşıyan bölge havzada Üst Kretase-Eosen birimlerinin en iyi mostralarına sahiptir. Ana fay Pliyosen i de etkilemiştir. Ayrıca buna bağlı olarak pek çok anti tetkik ve sentetik faylar gelişmiştir. Koçhisar-Aksaray fayının düşey atımı, Koçhisar dolayında 300 m olarak hesaplanmıştır. Genelde bir grabeni andıran Tuz Gölü havzasını batıdan sınırlayan önemli bir kenar fayına rastlanmamıştır. Bolluk Gölü doğusundaki fayların düşey atımları yüksek değildir. Bu durum, havzanın belki de tek yanlı bir çökelme ile oluştuğunu düşündürmektedir. Yaklaşık 100 Km lik uzanımı uzay görüntülerinden saptanan Sultanhanı Fayı doğrultulu atımlı ve olasılıkla sağ yönlüdür. Bu fay, üzerinde, projeye konu olan üretimin yapıldığı kuyular yer almaktadır. A.5.2. Tektonik ve Polecoğrafya Aksaray ve yakın civardaki en önemli yapısal unsur KB-GD gidişli Şeriflikoçhisar- Aksaray fay zonudur. Tuz Gölü fay zonu olarak da bilinen bu fay Şereflikoçhisar dan Bor a kadar devam etmektedir. Yüzeyden izlenebilen uzunluğu yaklaşık 150 km civarındadır. Fayın Aksaray Hasandağı arasında kalan bölümü Hasandağ fay seti olarak adlandırılmıştır. Bu fay, Tuz Gölü fayının güneyinde yaklaşık km genişliğinde bir kuşak içinde gelişmiş bir dizi faydan oluşur. Hasandağı ve Keçiboyduran volkanlarının sınırı oluşturur. Yapısal verilere göre Hasandağ fay seti sağ yanal karaktere sahiptir. Fay seti üzerinde 15 km sağ yanal öteleme hesaplanmıştır. 13

31 HARİTA A.2. Aksaray Jeoloji Haritası. 14

32 HARİTA A.3. Aksaray İli Deprem Haritası. Aksaray ve yakın çevresinde gözlenen bir diğer yapısal unsur kıvrımlı yapılardır. Tuz Gölü fay zonu içerisinde fay zonunun gidişine uymayan yaklaşık KD-GB gidişli kıvrım eksenleri antiklinal ve senkinal çiftlerinden oluşmaktadır. Antiklinal ve senklinal eksenleri Tuz Gölü fayına yaklaşık derecelik açılar oluşturmakta ve birbirine paralellik sunmaktadır. Tuz Gölü fayının sismik etkinliği günümüzde de devam etmektedir. Deprem kayıtlarına göre tarihsel dönemlerde oldukça yoğun bir sismik etkinlik gösteren bölgede, aletsel dönemde (1900 ve sonrası) yıkıcı bir deprem görülmemiştir. Aksaray ve çevresi, kırılma mekaniği prensiplerine göre potansiyel sismik risk alanları içerisinde kalmaktadır. COĞRAFİ KAPSAM, KAYNAKÇA -İstatislik Kurumu Başkanlığı,

33 B. DOĞAL KAYNAKLAR B.1. Enerji Kaynakları B.1.1. Güneş Enerjisi Konu ile ilgili bilgi C bölümünde verilmiştir. B.1.2. Su Enerjisi Aksaray da akarsular üzerine kurulmuş barajlardan sadece sulamada faydalanılmaktadır. Geniş bilgi D bölümünde verilmiştir. B.1.3. Kömür Enerjisi Aksaray il sınırları içerisinde kömür rezervi bulunmamaktadır. B.1.4. Doğal Gaz Enerjisi Aksaray İli nde doğal gaz rezervi bulunmamaktadır. B.1.5. Rüzgar Enerjisi İlimizde rüzgar gücünden faydalanılmamaktadır. Yıllık ortalama rüzgar hızı ile ilgili bilgiler C bölümünde verilmiştir. B.1.6. Biomas Enerjisi (Odun, Biyogaz, Tezek) İlimizde tezek ve odun ısınma amaçlı yakıt olarak kullanılmaktadır. İlimiz ormanlarından her yıl ortalama olarak ster ince çaplı sanayi odunu üretimi yapılmakta ve yaklaşık 600 ton mangal kömürü üretilmektedir. B.1.7. Petrol İlimizde petrol rezervi yoktur. B.1.8. Jeotermal Sahalar Aksaray da termal turizm denilince akla ilk Ziga Kaplıcaları gelir. Ziga Kaplıcaları Aksaray a 35 km mesafede olup Ihlara yolu üzerinde yer almaktadır. Kaplıca başta romatizmal hastalıklar olmak üzere metabolizma bozuklukları, sindirim sistemi hastalıkları, deri hastalıkları, göz hastalıkları ve kadın hastalıklarına iyi geldiği bilinmektedir. Ziga Kaplıcaları suyu sodyum klorürlü, sodyum bikarbonatlı ve kalsiyum karbonatlı sular grubundandır. Su bünyesinde mg. arasında serbest karbondioksit bulunmaktadır. En önemli özelliklerinden birisi de iyot ve brom iyonca zengin olmasıdır. Fazla içilirse haksatif ve diüretik etki yapar. 334 m.den 47 ºC sıcaklığında 150 lt/sn su çıkmaktadır. Isınma amaçlı olarak kullanılmamaktadır. 16

34 B.2. Biyolojik Çeşitlilik B.2.1. Ormanlar Konu F bölümünde incelenmiştir. B Odun Üretimine Ayrılan Tarım Alanları İlimizde odun üretimi için ayrılan tarım alanı bulunmamaktadır. B.2.2. Çayır ve Mera İlimiz sınırları içerisindeki çayır mera alanı hektardır. İin çayır mera alanlarının % 75 i VI ve VII sınıf araziler üzerinde bulunmaktadır. İlin çayır mera alanlarının büyük yoğunluğu derin topraklardan oluşmaktadır. B.2.3. Sulak Alanlar İlimiz sınırları içerisinde bulunan en önemli sulak alan Eşmekaya Sazlığı dır. Alan İlimiz, Eskil İlçesi sınırları içerisinde yer almakta olup, yüzölçümü 7936 ha, yüksekliği ise 945 m dir. Bir zamanlar birçok su kuşu için önemli bir üreme alanı olan Eşmakaya Sazlığı ÖKA sınırları içindedir. Tuz Gölü Özel Çevre Koruma Alanı içinde yer alan ÖKA, aynı zamanda 1. Derece Doğal Sit Alanı ve Yaban Hayatı Koruma Sahasıdır. B.2.4. Flora Konu ile ilgili bilgiler F.2. Flora bölümümde incelenmiştir. B.2.5. Fauna Konu ile ilgili bilgiler F.3 Fauna bölümünde incelenmiştir.. B.2.6. Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtı, Tabiatı Koruma Alanları ve Diğer Hassas Yöreler İlimiz sınırları içerisinde Milli Park, Tabiat Parkı, Tabiat Anıtı ve Tabiati Koruma Alanı bulunmamaktadır. B.3. Toprak Aksaray İli nde su erozyonundan etkilenmemiş veya hafif etkilenmiş topraklar % 45.4, orta su erozyonundan etkilenmiş topraklar % 35.5, şiddetli su erozyonundan etkilenmiş topraklar % 13.5, çok şiddetli su erozyonundan etkilenmiş topraklar % 5.6 dır. Ayrıca il topraklarının hektarında çeşitli şiddette rüzgar erozyonu etkilidir. Toplam hektar (% 23.6) arazide drenaj problemi vardır. Drenaj problemi görülen arazilerin % 91.9 u tuzlu veya tuzlu+sodiktir. Çayır-mera arazilerindeki tuzluluk veya tuzluluk+sodiklik sorunu, toplam sorunlu arazilerin % 81 ini oluşturmaktadır. İl topraklarının % 11.5 i taşlıdır. Kayalık, ilde sorun değildir. Arazilerin % 15.4 ü dik, çok dik ve sarp meyilde olup, % 46.7 si sığ ve 17

35 çok sığdır. Eğim gruplarına göre rüzgar erezyonu ve toprak derinliği Tablo B.1. de verilmiştir. B.4. Su Kaynakları B.4.1. İçme Suyu Kaynakları ve Barajlar Konu ile ilgili bilgiler D Su bölümünde verilmiştir. B.4.2. Yer Altı Su Kaynakları Konu ile ilgili bilgiler D Su bölümünde verilmiştir. B.4.3. Akarsular İlimizde bulunan akarsular; Uluırmak, Ekecik Deresi, Peçeneközü, Helvadere, Eşmekaya Pınarı dır. 18