PARİS ZİRVESİ NDEN BONN ZİRVESİ NE KÜRESEL İKLİM ZİRVELERİ. 1. Küresel İklim Değişikliği ile İlgili Uluslararası Politik Çabalarının Kısa Tarihi

Transkript

1 Deniz PERÇİN PARİS ZİRVESİ NDEN BONN ZİRVESİ NE KÜRESEL İKLİM ZİRVELERİ 1. Küresel İklim Değişikliği ile İlgili Uluslararası Politik Çabalarının Kısa Tarihi Küresel İklim Değişikliği, hem akademik camianın meşgul olduğu hem de uluslararası politika yapıcılar tarafından ciddiyetle ele alınıp politik bir süreç içerisinde şekillenen nadir konulardan biri. Küresel İklim Değişikliği nin ya da daha popüler adıyla Küresel Isınmanın akademilerde tartışılması 20. Yüzyılın başlarına kadar dayansa da Soğuk Savaş sonrasında uluslararası politikanın güvenlik ekseninden çıkması ile birlikte küresel kamuoyunda yer bulabilmiştir. Bu aşamada 1988'de Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli (IPCC) kurulması ile İklim Değişikliği yukarıda bahsettiğimiz ölçüde küresel bir problem olarak gerek Birleşmiş Milletler in gerekse de küresel aktörlerin ajandasında yer bulabilmiştir yılında gerçekleştirilen Rio Yeryüzü Zirvesi ise Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi ni (BMİDÇS) imzaya açması ve Küresel İlkim Değişikliği ni geri dönülmez bir şekilde küresel ajandaya eklemesi bakımından tarihi bir mihenk taşı olmuştur. 2 Rio Zirvesi ile birlikte uluslararası hukuk alanında yer bulan Küresel İklim Değişikliği için bu tarihten sonra atılan en ciddi adım ise adına herkesin bir şekilde aşina olduğu Kyoto Protokolü dür. Kyoto Protokolü 1997 de kabul edilmesine karşın 2005 yılında yürürlüğe girerek yılları arasında bir Küresel İklim Rejimi tesis etme amacı ile hazırlanmıştır. 3 Kyoto Protokolü nün içeriği hakkında birçok tartışma olsa ve ekonomik esnekliği ile yeşil badanacılık özellikleri tartışılsa da bu konuların daha kapsamlı bir analiz gerektirdiğinden bu konular bu makalede yer almayacaktır. Özet ile 1 Godrej, D. (2003). Küresel İklim Değişikliği. İstanbul: Metis Yayınları. s.83 2 Kadıoğlu, M. (2001). Bildiğimiz Havaların Sonu. Küresel İklim Değişimi ve Türkiye. İstanbul, Güncel Yayıncılık. s Harris, P. G. (2013). Climate Change and Foreign Policy: Case Studies from East to West. London: Routledge. s.6-9

2 ifade edilmek gerekilirse, Kyoto Protokolü, Küresel İklim Değişikliği konusunda daha önce hiçbir uluslararası hukuk metninin yapmadığı bir şeyi hedefleyerek devrimci bir amaç edinse de başarılı olduğunu söylemek amaçladığı Küresel İklim Rejimi nin uygulamalarına ve bu rejime küresel aktörlerden gelen katılımlara bakılınca güçtür. Kyoto Protokolü nü revize ederek ya da reforme ederek daha katılımcı bir metin haline getirmeyi amaçlayan 2009 Kopenhag Zirvesi başta olmak üzere çeşitli uluslararası çabaların da başarısız olduğunu göz önüne alırsak küresel aktörlerin geniş katılımlı bir şekilde 2020 sonrası için yeni bir Küresel İklim Rejimi ni müzakere etmeleri zorunlu hale gelmişti. 4 Bu müzakere süreci ise 2015 yılında gerçekleşen COP21 adıyla da bilinen Paris İklim Zirvesi ile kısmen noktalandı. 2. Paris İklim Zirvesi ve Paris İklim Anlaşması Paris İklim Zirvesi(COP21) 30 Kasım-11 Aralık 2015 tarihlerinde 120 ülkenin devlet başkanı ve başbakan düzeyindeki katılımıyla Paris'te düzenlenmiş ve 12 Aralık 2015'te 195 ülkenin onayı ile kabul edilen Paris Anlaşması ile sonuçlanmıştır. 5 Paris İklim Anlaşması ile sonuçlanan Paris İklim Zirvesi nin ya da diğer adıyla COP21 in düzenlenme sebeplerinin ve düzenlendiği küresel ortamın anlaşılması Zirve nin ve Anlaşma nın içeriğinin anlaşılmasına yardımcı olacaktır. Paris İklim Zirvesi ne giden yolun başlangıcı Kyoto Protokolü ile başlamaktadır. Kyoto Protokolü ile tarihsel bir dönemeci atlatarak Küresel İklim Rejimi kurulması yönünde ciddi adımlar atılsa da Kyoto Protokolü günümüz itibariyle beklenen sonuçları verememiştir. Paris Zirvesi nde alınan ve Paris İklim Anlaşması na yansıyan kararlara baktığımızda söz konusu anlaşmanın gerek küresel gerekse de bölgesel açılardan tarihi bir anlaşma olduğu görülebilir. İşlevselliği tartışılacak olsa da anlaşma, içerdiği kararlar ile bugüne kadar görülmemiş bir kararlılıkla 195 ülkenin uzlaşması ile 4 Karakaya, E., & Sofuoğlu, E. (2015). İklim Değişikliği Müzakerelerine Bir Bakış: 2015 Paris İklim Zirvesi. Uluslararası Avrasya Enerji Sorunları Sempozyumu, s Rhodes, C. J. (2016). The 2015 Paris Climate Change Conference: COP21. Science progress, 99(1), s. 100

3 uluslararası bir anlaşma metnine yansıtılmıştır. Paris Anlaşması nın önemli maddeleri şu şekilde özetlenebilir: - Sanayi İhtilali nden günümüze kadar 1 C 'ye ulaşan gezegenimizin ısınmasının 2 C 'nin daha altında ve mümkün olduğunca 1.5 C seviyesinde tutulması yönünde çaba gösterilmesi, - Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler için belirlenmiş olan ve ülkelerin sosyal ve ekonomik koşullarına bağlı olarak geliştirilen ortak ancak farklılaştırılmış sorumluluklar ilkesinin yeni anlaşmada yer alması ve gelişmiş ülkelerin gelişmekte olan ülkelere düşük karbonlu ve sürdürülebilir kalkınma sağlamalarına olanak tanıyacak iklim finansmanı, teknoloji ve kapasite geliştirme desteği sağlamaları gerektiği kabul edilmiştir. Bu ilkeler kapsamında 2020 yılına kadar 100 milyar $ tutarında bir iklim finansmanın endüstriyel olarak gelişmiş ülkeler tarafından sağlanması kararlaştırılmıştır. - Paris Zirvesi öncesi BM ye 180 ülke tarafından devletlerin gönüllü olarak bildirdikleri INDCler in kısa vadede küresel karbon salımı miktarında ciddi bir değişiklik yapmayacağı ve ülkeler tarafından bildirilen azaltım miktarlarının çok yavaş bir emisyon azaltım vereceği, hatta bu azaltım miktarlarına göre hareket edilirse hedeflenen küresel ısınmanın 2 C derecede sınırlandırılmasının mümkün olmayıp 3 C dereceyi de aşacağının bilimsel olarak kanıtlanmasından sonra kurulacak yeni Küresel İklim Rejiminde Paris Anlaşması ile beraber her 5 yılda bir ulusal katkıların kontrol edilmesini sağlayacak yeni bir sistem devreye sokulması, - Yeni Küresel İklim Rejimi nin küresel iklim değişikliğinin olumsuz etkilerini en fazla hissedeceği tespit edilen ada devletleri ile az gelişmiş ülkelerin kalkınmaları ile birlikte iklim değişikliğinin yaratacağı sorunlara karşı adaptasyon süreçlerini hızlandıracak önlemler alınması

4 ve bu önlemlerin gelişmiş ülkeler ve uluslararası kuruluşlarca ekonomik, teknolojik ve diplomatik olarak desteklenmesi konusunda kararlar alınmıştır. 6 Ayrıca belirtmek gerekir ki Paris Anlaşması ile birlikte yeni bir terim olan emisyon sıfırlama da literatüre girmiş durumdadır. Emisyon sıfırlama ile bahsedilen, ülkelerin enerji üretiminde fosil kaynakların tamamen terk edilerek karbon salımı yapmayan yeni teknolojiler ile enerji üretimlerine devam etmeleridir. Bu teknolojiler nükleer enerji, rüzgar enerjisi, hidroelektrik ve hidrotermal enerji, kaya gazı ve güneş enerjisi başta olmak üzere yenilenebilir enerji kaynaklarıdır. Ülkeler bazında yapılan taahhütlere bakıldığında ise, AB en ciddi ve iddialı adımı atarak 2030'a kadar karbon emisyonlarını %30 azaltma taahhüdünde bulunurken, yenilenebilir enerji kullanımını da %27'ye yükseltme sözü vermişti. İngiltere, İrlanda, Monako ve Belçika 2050'ye kadar karbon emisyonlarını yüzde arasında oranlarda azaltmayı hedeflerken, Danimarka da 2020 ye kadar karbon emisyonunu yüzde 40 a kadar düşürerek 2050 ye kadar da fosil yakıtlardan tamamen vazgeçmeyi taahhüt etmişti. Karbon emisyonlarını artırmayı sürdüren Türkiye ise uluslararası iklim müzakerelerinde bağlayıcı kararların gecikmesini bahane ederek, gelişen ülke konumunda olduğu ve büyümesinin engellenmemesi gerekçesiyle müzakereler sırasında somut sayısal bir hedef belirlemekten kaçınmıştır. COP22 Konferansı, Paris İklim Anlaşması ndaki bazı önemli sorunların bir sonraki yıl düzenlenen Marakeş Zirvesi ne aktarılması ve Paris İklim Anlaşması nın 1 yıl gibi tahmin edilenden hayli kısa süre içerisinde yürürlüğe girmesi dolayısıyla Marakeş Zirvesi nin Paris İklim Anlaşması nın uygulama zirvesi haline dönüşmesi nedeniyle hem Paris Zirvesi nin doğal bir 6 Kıvılcım, İ. (2015). Paris Notları II Kyoto'dan Farkı; Daha Esnek Bir İklim Rejimi Geliyor: Paris Anlaşması ve Türkiye'nin Konumu ( 1-8, Rapor No. 172). İktisadi Kalınma Vakfı. s.2-3

5 uzantısı konumuna gelmiştir hem de Zirve nin önemi bir hayli artmıştır. Fakat, Marakeş Zirvesi Paris İklim Anlaşması nda bahsi geçen finansal araçlar ile teknolojik desteklerin nasıl kullanılacağının tartışıldığı bir ara konferans olmuştur. 3. COP23 Bonn Zirvesi Marakeş Zirvesi nde net bir sonuç alınamamasından ötürü 2017 de Almanya da düzenlenen Bonn Zirvesi nin tıpkı Marakeş Zirvesi gibi Paris İklim Anlaşması nı detaylandırma zirvelerinden biri olacağını düşünülüyordu Mayıs 2017 tarihleri arasında Almanya nın Bonn şehrinde gerçekleşen zirve 2009 Kopenhag Zirvesi gibi bekleneni verememiştir. Bir yandan Amerika Birleşik Devletleri müzakare sürecinde fazla rol almayarak Marakeş Zirvesi ndeki çekinik tutumunu devam ettirmiş, öte yandan Suudi Arabistan ve Çin Halk Cumhuriyeti gibi karbon salınımı yüksek ülkeler müzakere sürecinde aktif rol alarak Paris İklim Anlaşması nı iyileştirme yönünde değil bu anlaşmanın esnekliğini arttırmaya yönelik çabalar göstermiştir. 7 Bonn Zirvesi, daha bürokratik konuların görüşüldüğü bir zirve olmasına rağmen Kyoto Protokolü'ne hizmet etmekte olan Uyum Fonunun Paris Anlaşması yürürlüğe girdikten sonra ilgili taraflara nasıl hizmet edeceği konusu dahil müzakerelerde tam bir çözüm bulunan konu olmamıştır. Fakat, 31 Mayıs 2016 da Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Donald Trump ın Paris İklim Anlaşması ndan çekileceğini açıklaması sonrasında Bonn Zirvesi sonrası çok farklı bir anlam kazandı. 8 Marakeş Zirvesi nde Donald Trump ın Küresel İklim Değişikliği ne inanmadığı 7 Yeni İklim Rejiminin Kuralları Bonn'da Görüşüldü. Erişim Tarihi: 01 Haziran 2017, 5DDN%25DDN%2520KURALLARI%2520BONN%2592%2520DA%2520G%25D6R%25DC%25DE%25DCLD%25DC 8 Siddiqui, S., Gambino, L., & Smith, D. (31 Mayıs 2017). Donald Trump ready to withdraw from Paris climate agreement, reports say. Erişim Tarihi: 1 Haziran 2017,

6 beyanatlarına karşın küresel kamuoyunun sağduyulu bir tepki gösterdiğini görmüştük. 9 Fakat, Paris İklim Anlaşması ndan çekilmesi bilhassa BM nezdinde çok ciddi tepkiler doğuracak bir karar olacaktır. Öte yandan, 2015 te imzalanan Paris İklim Anlaşması na Obama yönetiminin Çin Halk Cumhuriyeti ve Hindistan ı ABD nin de içinde bulunacağı vaadi ile ikna etmiş olması da göz önüne alınırsa Donald Trump ın beyanatları sadece ABD iç kamuoyu ile BM bürokrasisini ilgilendirecek bir konudan öte ekopolitik düzlemde küresel bir problem olacaktır. Bonn Zirvesi nde öne çıkan devletlerin Çin Halk Cumhuriyeti ve Suudi Arabistan olduğu da düşünülürse küresel kamuoyunun dünyanın en fazla karbon salınımı yapan devletlerinden birinin Küresel İklim Rejimi nden çıkmak isteği ile birlikte nasıl tepki vereceği merak konusudur. Bu duruma karşın Almanya nın liderliğinde Avrupa Birliği nin ABD den bu konuda küresel liderliği devralıp Çin Halk Cumhuriyeti ni ve Hindistan ı anlaşmadan çıkmamaya ikna edebileceği yönünde bir yaklaşım vardır. Bu yaklaşıma alternatif olarak, Bonn Zirvesi sonrasında 2020 yılı sonrası için kurulması planlanan yeni Küresel İklim Rejimi konusunda yeni revizyonların konuşulacağı ve 2018 COP24 Zirvesi nin de çok ciddi değişiklikler ile Paris İklim Anlaşması nın yaptırım özelliklerini mümkün olduğunca azaltıp Amerikan ekonomisine manevra alanı açmak isteyen Trump yönetimini Paris İklim Anlaşması ndan imzasını çekmekten vazgeçireceğine yöneliktir. 4. Sonuç Bonn Zirvesi çok verimli bir zirve olmasa da Paris İklim Zirvesi nden sonra tarihsel bir iklim zirvesi olacaktır. Kyoto Protokolü ile başlayan Küresel İklim Rejimi kurma çabaları Paris İklim 9 Haber Merkezi. (11 Kasım 2016). 350.org COP22 nin ilk haftasını özetledi: Marakeş te neler oluyor? Erişim Tarihi:19 Mayıs 2017,

7 Zirvesi sonunda imzalanan Paris İklim Anlaşması ile somut bir hale bürünmesinin yanında 195 devletin müzakere ile kabul ettiği bir rejim kurulmuştu. Fakat, bu Küresel İklim Rejimi kurma çabaları gerek anlaşmanın ulusal meclislerde onaylanmasının beklenenden hızlı olması sebebiyle gerekli mekanizmaların kurulamaması gerekse de ABD Başkanı Donald Trump ın Küresel İklim Değişikliği ne karşı önyargılı tutumu sıkıntılı bir sürece girmiştir. Marakeş Zirvesi ile bürokratik konular halledilmeye çalışılsa da ekopolitik tartışmanın resmi düzeylerde hala tartışılmamış olması Bonn Zirvesi nin önemini daha da arttırmıştır.

8 KAYNAKÇA Godrej, D. (2003). Küresel İklim Değişikliği. İstanbul: Metis Yayınları. Haber Merkezi. (11 Kasım 2016). 350.org COP22 nin ilk haftasını özetledi: Marakeş te neler oluyor? Erişim Tarihi:19 Mayıs 2017, org-cop22nin-ilk-haftasini-ozetledi-marakeste-neler-oluyor/ Harris, P. G. (2013). Climate Change and Foreign Policy: Case Studies from East to West. London: Routledge. Kadıoğlu, M. (2001). Bildiğimiz Havaların Sonu. Küresel İklim Değişimi ve Türkiye. İstanbul, Güncel Yayıncılık. Karakaya, E., & Sofuoğlu, E. (2015). İklim Değişikliği Müzakerelerine Bir Bakış: 2015 Paris İklim Zirvesi. Uluslararası Avrasya Enerji Sorunları Sempozyumu. Kıvılcım, İ. (2015). Paris Notları II Kyoto'dan Farkı; Daha Esnek Bir İklim Rejimi Geliyor: Paris Anlaşması ve Türkiye'nin Konumu ( 1-8, Rapor No. 172). İktisadi Kalınma Vakfı. Siddiqui, S., Gambino, L., & Smith, D. (31 Mayıs 2017). Donald Trump ready to withdraw from Paris climate agreement, reports say. Erişim Tarihi: 1 Haziran 2017, Yeni İklim Rejiminin Kuralları Bonn'da Görüşüldü. Erişim Tarihi: 01 Haziran 2017, 25DDM%2520REJ%25DDM%25DDN%25DDN%2520KURALLARI%2520BONN%25 92%2520DA%2520G%25D6R%25DC%25DE%25DCLD%25DC

9