TERMİT NEDİR? İŞÇİLER TERMİTLERDE YUVA DÜZENİ VE SOSYAL YAŞANTI. Okan ÖZGÜL

Transkript

1 TERMİTLERDE YUVA DÜZENİ VE SOSYAL YAŞANTI Okan ÖZGÜL TERMİT NEDİR? Termitler tamamen karıncalara benzer olarak işçiler, askerler ve üretken kanatlılar benzeri kastlara sahiptirler. Zayıf abdominal sertleşmelerinden dolayı, özellikle işçi kastında, beyaz renkli görülürler ve sıklıkla dünyanın bazı kısımlarında beyaz karıncalar olarak isimlendirilirler. Durum her ne kadar böyle olsa da termitler ve karıncalar arasında çok büyük farklılıklar mevcuttur. Termitlerin yeryüzünde çiçek açan bitkilerden daha önce varlığı söz konusudur. Taşlaşmış orman fosilleri çalışmaları, Arizona da, termitlerin 220 milyon yıl önce mevcut olduğunu göstermektedir, ki bu diğer sosyal böceklerden yaklaşık 100 milyon yıl öncedir. Dominik kehribarı içinde kanatlarını bırakmış olan farklı bir tür termit. Kehribar içinde görülen, anal lobunu içine kıvırmış bir Mastotermes Termitler de diğer sosyal böcekler gibi farklı kastlardan oluşur. Bunlar işçiler, askerler ve üretkenlerdir. İŞÇİLER İşçiler kanatsızdır. Cinsel olarak olgunlaşmamış ve Hodotermitidae sayılmazsa kördürler. İşçilerin Görevleri : Tünel kazma, yuva inşa etme ve yuva dağını oluşturma, Besin toplama Yumurtaların bakımı, yavruların bakımı ve beslenmesi, Kraliyet çifti ve askerlerin beslenmesi Diğer kastları tımar etme ve temizleme Kolonide bulunan bireyler değişkendir. Örneğin yalancı işçiler gerekli olduğu takdirde farklı kastlara dönüşebilir. 1

2 Kraliçe ile işçi arasındaki bilgi transferi İşçi askeri beslerken ASKERLER Askerlerin rolü savunmadır. Daha fazla kas oluşturmak için veya frontal bez geliştirmek için işçilerden daha geniş ve daha uzun, büyük bir başa sahiptirler. Sıklıkla askerlerin başları, çeşitli şekillerde ve büyüklüklerde gelişmiş mandibullara sahiptir ve kahverengiden sarıya kadar renklenmiştir. Askerler gelişmiş çenelere sahiptir ve ayrıca kendi kendilerine beslenemezler ve bunun için işçilere mecburdurlar. Askerlerin tüm hayatları boyunca beslenmesini işçiler üstlenmiştir. İşçi termitler Askerlerin Düşmanlarını Etkisiz Hale Getirme Yöntemleri Zehir Sürme Rhinotermitinae alt familyasının askerleri, saldırganı, saldırganın gövdesine zehir sürerek öldürür Tutkal ve Yapışkan Sıvı Püskürtme Askerler tutkalı başlarının ön kısmında bulunan ve sadece onlara özgü olan "nasus" denen hortumlarından fışkırtırlar. Termit, tutkalı bir sprey gibi kullanarak düşmanının üzerine püskürtür. Spreyin etkisinde kalan saldırgan da bayılarak bir süre için etkisiz hale gelir. Canlı bir bomba olup düşmanın üzerinde patlamak Mücadele sırasında termit, bir karınca ya da saldırgan bir hayvan tarafından sert bir şekilde sıkıştırılırsa, karın kaslarını şiddetli bir şekilde kasarak salgı bezlerini yırtar ve saldırganı sarı renkli yoğun bir sıvıyla boğar. Etten duvar örme Askerler düşmanın yuvaya girebileceği açıklara kendi vücutlarıyla barikat kurarak onların özel odalara geçişini engeller. ÜRETKENLER» Oğullar» Kraliyet çiftleri» Kraliçenin yerine geçen yeni üretken Oğullar Bunlar kraliçe ve yeni kralları üreten kanatlanmış üretkenlerdir. Kral ve kraliçe adaylarının yuvadan çıkışları, işçilerin yaptığı özel tüneller vasıtası ile gerçekleşir. Bu terk ediş ilk yağmurların yağması ile gerçekleşir. Çünkü yağmurlarla birlikte genç adayların kanatları gelişir ve tünellerden geçerek bir daha geri dönmemek üzere uçabilirler. Uçma kabiliyetleri zayıftır. Bu nedenle rüzgarla taşınmadıkları takdirde yuvadan 500 metre öteye dahi gidemezler. Uçarlarken birçoğu kuşlar ve sürüngenler tarafından öldürülür. Hayatta kalmayı başarabilenler ise uçuştan sonra kanatlarını atarlar ve yeni bir koloni oluşturmak için gizli bir yuva inşa ederler. Kral ve kraliçe olarak olgunlaşırlar. 2

3 Kral Çiftler Kral ve kraliçenin yaşadığı kraliyet odası cm. uzunluğundadır. Oda, yuvanın tam merkezindedir. Çok sert bir şekilde inşa edilir. Duvarlarda işçi ve asker termitlerin girip çıkabilmesi için birkaç kapı vardır ama bu kapılar diğer termitlere göre iri olan kraliçe ve kral için küçüktür. Tüm yaşamını bu odada geçiren kral ve kraliçe, işçi termitler tarafından beslenir ve onların her türlü bakımları bu odada yapılır. İşçi termitler kraliçenin yumurtladığı yumurtaları en yakın larva odasına götürerek onların bakımlarını üstlenirler. Kral ise her zaman kraliçenin yanındadır, gerektiği dönemlerde döllenme işlemini yerine getirir. Gözlerde olduğu gibi, er geç kraliçenin mandibular kasları ve kanatları da dejenere olur. Kraliçenin beslenmesi, yumurtalarının kaldırılması, çıkarılması tamamen işçiler tarafından yapıldığı gibi bakımı da işçi termitler tarafından yapılır. Vücudunun temizlenmesi sırasında ve yumurtalar çıkarılacağı zaman, işçiler, kraliçenin salgıladığı salgıları alırlar, ki bunlar çekici olduğu kadar kimyasal mesajlar da içerir. Yeni Üretkenler Eğer bir kraliçe ölürse ya da yaşlanıp onun yumurta üretimi azalırsa, yumurtaları, onun yerine geçen kraliçe üretebilir. Üretkenin yenilenmesi koloninin canlılığının devam ettirilmesi için önemli olması yanında ana koloniden ayrılmış yakın akraba uydu kolonilerin formasyonuna da izin verebilir. Yenileme süresi olası kraliçe adayının yeteneğine, koloninin büyüklüğüne ve diğer birçok faktöre bağlı olarak değişebilir. Termitlerin sınıflandırılması Dış Morfoloji Mandibulların tertibi ve şekli, Dişlerin sayısı ve pozisyonu, Abdomenin sonunda bulunan cercus ların segment sayısı, Antenlerin segment sayıları, Kanatlardaki mikro oyuklar. İç Morfoloji Bağırsaklar ve organlar Beslenme Tipleri Odun yiyenler, döküntü yiyenler, mantarla beslenenler, humus ve toprakla beslenenler. Yuva Tipleri Kuru odun, canlı odun, toprak altı ve toprak üstü yuvalar Kimyasal Özellikleri Vücut ph ı, Hidrokarbon çalışmaları, DNA analizleri Davranışsal Özellikler Uçuş zamanı farklılıkları Termit Biyolojisi ve Davranış İletişim Duyu Organları ile İletişim: Kemoreseptörler; havaya difüzyon ile yayılan kokuları, vücut duvarları üzerindeki pek çok delikler bulunan küçük kanca benzeri sensilla ları kullanarak alırlar. Ayrıca anten, ağız parçaları, labrum ve diğer vücut bölgelerinde bulunan sensillalar üzerinde tat almaya yarayan kemoreseptörler bulunur. Mekanoreseptörler; tepki için, çok sıklıkla eklem yerleri gibi hareket ve bağlantı yerlerindeki alanlarda çok yaygın olan, kutikulanın şekil değiştirmesi ile oluşan mekanoreseptörler bulunur. Bunlara ilaveten yerçekimini ve hareketi algılayan chordotonal sensilla, yer üzerindeki seslere tepki gösteren subgenal organlar ve ayrıca basit ve bileşik gözler termitlerde bulunan duyu organlarıdır. 3

4 Feromon kullanılmasıyla iletişim: Feromonlar sıklıkla uçucu olan ve diğer bireylerde davranış ve ya tepki olarak değişikliklere sebep olan kimyasallardır. Arayıp toplama, savunma, yuva inşa etme ve alarm izlerinin tümü bu feromonlar tarafından gerçekleştirilmektedir. Tımar Etme Aracılığıyla iletişim: Mandibul ve palplarle tımar etme bireyler arasında duyusal ve kimyasal bağlantıyı sağlar. Kolonideki kraliçe sürekli tımar edilir. Bu sırada koloninin yönetilmesiyle görevli kraliçeden kimyasal mesajlar işçiler tarafından alınarak gerekli bireylere yine aynı yolla iletilir. Kuluçka Bakımı: Kraliçe yumurtladığı zaman bekleyen işçilerin içtiği çekici bir sıvı ile kaplanır. Yumurtalar ağız parçalarıyla diğer odalara veya kraliçe odasının bölünmüş bir kısmına taşınır. İşçilerin salgıladıkları salya ile yumurtalar birbirlerine küme şeklinde yapıştırılır. Ama temizlik için yerlerinden kaldırılabilirler. Eğer ilk yumurtalar merkezdeyse işçiler açılan yumurtaları çıkarmak için kümeye girerler. Bazı termitlerde yumurtaları kırma yeteneğinde olan baş ve thorax üzerinde yumurta kırma dikenleri bulunur. Larvalar yumurtadan çıkarken işçiler onlara yardım eder. Arta kalan kalıntılar atılır, larvalar temizlenir. Larvalar büyük setaya sahiptir ve yarı şeffaftır. Yuva inşası ve yuva tipleri Yuvalar ağaç içlerinde bulundukları gibi çoğunlukla toprağın üstünde ve altında yer alırlar. Tüm yuvalarda inşaat, yeraltından başlar ve odacıklar yüzeye doğru genişler. Bir termit yuvasının içi açıldığında süngerimsi bir görüntüyle karşılaşılır. Yuva yaklaşık 2,5 cm. genişliğinde ya da daha dar sayısız hücreden oluşur. Bu hücreleri birbirlerine, ancak termitlerin geçebileceği büyüklükte dar delikler bağlar. Odunda bulunan termitler: Odun içindeki küçük koloniler birkaç yüz bireyden oluşur fakat büyük koloniler 9 milyona kadar ulaşabilir. Toprak altı ve toprak üstü termitlerden daha az rekabetçidirler. Odun dokusunda büyük tahribatlara yol açarlar. Toprak altı yuvalar: Bunlar kentsel alanlarda yapılara zarar verirler. Bazı termit yuvaları, toprak yüzeyinin 14 m. kadar aşağısına inebilirler. Bazı yuvalar toprak altında veya benzer lokalitede bulunabilir. Odontotermes feae Hindistan da yer altında bulunurken, Bangladeş te toprak üstü yuvaları içinde bulunabilmektedir. Toprak üstü yuvalar: Genellikle zemin altında koloni geliştikten sonra toprak üstü bölümü inşa edilir. Cubitermes ve Procubitermes cinsine ait yuvalar hızlı yağan yağmurların etkisinden yuvayı kurtarmak için yiv biçimli uçlarıyla mantar şeklindedir. 4

5 Havalandırma Yuva içinde havanın daima sirkülasyonu gereklidir. Yuvanın alt kısmından açılan deliklerden giren hava tüm yuvayı dolaşarak merkez bir bacadan dışarı çıkar. Bacanın havayı çekmesiyle hava döngüsü sağlanır. Yuva içinde havalandırmaya yardım eden sayısız por veya kanallar mevcuttur. Rüzgar da büyük yuvalarda havanın temelden çekilmesinde rol oynayabilir. Hava boşluğunun kapatılıp açılmasıyla hem hava hem de sıcaklık ayarlanır. Zararları Termitler inşaatlara, mahsullere, otlaklara ve ormanlara zarar verdiği gibi elektrik kabloları, baraj hatları gibi selülozsuz maddelere de zarar verebilir. 5