ELT-2017 ELEKTRONİK GÜVENLİK SİSTEMLERİ. Serdar DERİCİ

Transkript

1 ELT-2017 ELEKTRONİK GÜVENLİK SİSTEMLERİ Serdar DERİCİ

2 1. KAPALI DEVRE KAMERA KONTROL SİSTEMLERİ Kameralar Kameranın Tanımı, Blok Diyagramı ve Çalışma Prensibi Güvenlik Sistemlerinde Kullanılan Kamera Çeşitleri... 7 a. Siyah-Beyaz (S/B) ve Renkli (RGB) Kameralar... 8 b. Sabit Kameralar... 9 c. Dome Kameralar... 9 d. Hareketli Kameralar e. IP (İnternet Protocol) Kamera CCTV Sistemlerinde görüntü iletim teknikleri CCTV Sistemlerinde kullanılan diğer elemanlar Monitör Dörde (Quad) Bölücüler Anahtarlar-Değiştiriciler (Switcher) Çoklayıcılar (Multiplexer) Kayıt Cihazları GEÇİŞ KONTROL SİSTEMLERİ Otomatik Kapılar Kontrol Yapısına Göre Otomatik Kapılar Çalışma Şekline Göre Otomatik Kapılar Otomatik Dairesel Kapılar Otomatik Yukarı Açılır Garaj Kapıları Otomatik Yana Kayar Açılır Kapılar Turnikeler Kart Okuyuculu Turnikeler Bariyerler Ve Dedektörler Bariyerler Metal Kapı Dedektörleri Kapı Dedektörlerinin Çalışma Sistemi Metal El Dedektörleri Metal El Dedektörlerinin Çalışma Sistemi KONTROL SİSTEMLERİ i

3 3.1 Bekçi Tur Kontrol Sistemleri Kartlı Geçiş Personel Devam Kontrol Sistemleri Kart Okuyucu ve Özellikleri Kartlı Geçiş (PDKS) Sisteminin Genel Özellikleri X-RAY Cihazı Kontrol Sistemleri Biometrik Sistemler Biometrinin Bilgi İşlem Teknolojisinde Kullanılması Biometrik Sistemlerin Çalışma Prensipleri Biometrinin Kullanım Alanları Biometrik Çeşitleri Parmak İzi Doğrulama El Geometrisi Ses Doğrulama Retina Tarama İris Tarama İmza Doğrulama Yüz Tanımlama YANGIN ALGILAMA Detektörler Detektörlerin Mekanik Yapısı Detektörün Elektriksel Bağlantısı Detektör Çeşitleri Duman Detektörleri İyonizasyondum Detektörleri Optik duman detektörleri Işın tipi duman detektörü Aktif hava emmeli çok hassas duman detektörü Sıcaklık Detektörleri a. Sabit sıcaklık detektörleri b. Isı Artış Detektörleri c. Alev Detektörleri Gaz Sensörleri ii

4 5. SOYGUN ALARM SİSTEMİ ELEMANLARI Soygunlara Karşı Alınacak Önlemler Alarm Sistemi Alarm Merkezi ve Önemi Soygun Alarm Sistemi Elemanları Kablolu / Kablosuz Soygun İhbar Sistemleri Sistemlerde Kullanılan Temel Ürünler Alarm Paneli Şifre Paneli Haricî Siren Manyetik Kontak PIR - Hareket Dedektörü Duman Dedektörü Uzaktan Kumanda Hareket Dedektörleri Dijital Hareket Dedektörleri Dual Elementli Dijital Hareket Dedektörü Quad Elementli Dijital Hareket Dedektörü Evcil Hayvan Korumalı, Yüksek Güvenlikli Dijital Hareket Dedektörü Mikrodalga ve İnfrared Dijital Hareket Dedektörü Analog Hareket Dedektörleri Yüksek EMI ve RFI Korumalı PIR Düşey ve Dar Açılı Hareket Dedektörü Tavan Montajlı Hareket Dedektörü Özel Dedektörler Ve Aksesuarları Cam Kırılma Dedektörü Güvenlik Koruyucu ÖRNEK ALARM DEVRELERİ Tristörlü Alarm Devreleri Foto Dirençli Alarm Devreleri Işık Kontrollü Alarm Devreleri iii

5 1. KAPALI DEVRE KAMERA KONTROL SİSTEMLERİ CCTV sistemleri yıllar boyunca güvenlik piyasasında önemli bir rol üstlenmiştir. Geleneksel olarak, bu sistemler güvenlik personeli tarafından izlenen bu işe tahsis edilmiş bir monitöre sinyaller gönderen kabloyla bağlı kameralardan oluşmuştur. Yeni teknolojilerin uygulamaya konulmasıyla birlikte görüntü gözleme sistemleri için yeni tasarım kavramları ve uyum imkânları doğmuştur. Son 10 yıl içinde mikroişlemciler, CCD kameraları, görüntülü sinyal iletim yöntemleri ve çoklayıcı (matris) seçicideki gelişmeler eski, geleneksel sistemlerin sınırlılıklarını ortadan kaldırmıştır. Günümüzde, eskiye göre kabloyla ulaşılamayacak kadar çok uzak alanları izlemek, görüntüyü, hareket görünen bir alana çevirmek ve 16 kameradan tek bir görüntü kayıt cihazına kayıt yapmak mümkün olmaktadır. Yeni uygulamaya konulan ürün ve cihazlar, müşterilerin de bir görüntü yönetim sisteminin uygulanmasından doğabilecek sorumlulukları anlamış olmalarını gerekli kılmaktadır. Kuruluş, kapalı devre televizyon sistemi ile bağlantılı olan işletim parametrelerinin (görüntüler, kalıplar, dome alarmları, faaliyetler, vb.) yönetsel kontrollerin ayarlanmasından sorumlu olacak bir kişi -bir sistem yöneticisi - tayin edebilir. Sistem yöneticisinin, kuruluşun güvenlik ve korunma amaçlarına yardımcı olacak CCTV politikalarının ve iç prosedürlerin geliştirilmesinde yönetici ekiple birlikte çalışması gerekmektedir. 1.1 Kameralar Çocukluğumuzda pek çoğumuz her biri ötekinden çok az farklı olan resimler yapıp onları bir araya getirmişizdir. Sayfalar hızla çevrildiğinde resimlerdeki şekil hareket eder gibi görünmektedir. Bu örnekte de görüldüğü gibi bir dizi hâlindeki resimler gözlerimizin önünden art arda hızla geçirildiğinde beyin bunu gerçek zamanlı bir hareket olarak algılar. Bir CCTV sistemi de (kamera tarafından) okunan, aktarılan (iletilen) ve sonra da (monitör tarafından) gösterilen bir dizi resimden (görüntüden) oluşmaktadır. Bu ilke anlaşıldığında tek tek resim ya da görüntülerin elektronik olarak bir yerden diğerine nasıl gönderildiğini ve kayıt cihazının (videonun) birçok farklı kameradan nasıl bir "enstantaneyi" yakaladığını anlamak daha kolay olacaktır. Tüm CCTV sistemlerinin ortak özellikleri şunlardır: Işığın yansıtılması: Resim kalitesinin iyi olması için alandaki ışıklandırma, ister doğal ister yapay ışık ya da her ikisi birden olsun, yeterli düzeyde olmalıdır. Kamera ve lensler: Kamera/ lens çeşitliliği (kombinasyonu) çevresel faktörlere, maliyete ve/ veya kuruluşun CCTV sistemine ilişkin amaçlarına göre farklılık gösterir. Tek resim iletim yöntemi: Resim sinyalleri kameradan monitöre gönderilir. 1

6 Maliyete, istenilen görüntü kalitesine ve ortama bağlı olarak değişen bir kaç farklı yöntem mevcuttur. Monitörler: Monitörler resim sinyallerini resme dönüştürürler. Kapalı devre kamera sisteminin tesis edilmesi sırasında birçok şeyi dikkate almak gerekir. Aşağıda belirtilen unsurların her biri bu anlayışa yardımcı olmaktadır: Kamera ve lensler Monitör Diğer çevre donanımları Yukarıdaki unsurların dışında görüntü ve ışık şekli de CCTV sistemlerindeki başarıyı etkileyen faktörlerdendir. Görüntü, izlenecek olan nesne ya da alanı ve bunların içinde bulunduğu tüm ortamı ifade eder. CCTV sisteminde en önemli faktörlerden biri de görüntüdeki yansıyan ışık türüdür. Çünkü kamera bir görüntüdeki nesnelerden kelimenin tam anlamıyla çarparak sıçrayan ve yansıyan ışığı "görür". Bir görüntüde genellikle ışığı farklı derecelerde yansıtan farklı renkler, yüzeyler ve maddeler bulunur. Uygun teçhizatı seçerken kamera lenslerine gelecek olan asgari ışık seviyesini (gece ya da gündüz) belirlemek gereklidir. Bu "mevcut" ışık resim netliğinden odağa kadar her şeyi etkileyecektir. Bir alan doğal ya da yapay ışık kaynaklarıyla aydınlatılabilir. Doğal kaynaklar arasında güneş, ay ve yıldızlar sayılabilir. Yapay ışık kaynakları arasında ise akkor sodyum, floresan, kızıl ötesi ve diğer insan yapımı ışıklar sayılabilir. CCTV güvenlik uygulamalarında kural şudur: Işık ne kadar iyiyse resim de o kadar iyidir Kameranın Tanımı, Blok Diyagramı ve Çalışma Prensibi Kamera ingilizce de kullanılan camera kelimesinin Türkçedeki karşılığı olarak kullanılmasına rağmen esas karşılığı ALICI olarak bilinmelidir. İngilizce den alınarak kullanılan kamera kelimesinin tanımının fotoğraf makineleri için de yapıldığını görmekteyiz. Oysa Türkçe de kamera denildiğinde sadece film veya elektronik olarak görüntü sinyali üreten alıcı cihaz aklımıza gelmektedir. Fotoğraf makineleri için kullanılan Fotoğraf Makinesi terimi yerinde ve doğru olarak kullanılmakta ve akla film veya elektronik kamera gelmemektedir. 2

7 Basit olarak görüntüden yansıyan ışığı kaydetmeye yarayan cihaza kamera denir. Ayrıntılı bir tanım yapmak gerekirse, görüntüden yansıyan ışığı, mercek veya objektiften yararlanarak bir düzlemde toplayan, o düzleme konulan film (film kameraları için) veya ışığa duyarlı elektronik devre elemanları yardımıyla ışık enerjisini, elektrik enerjisine çevirdikten sonra bir çıkış sinyali veren, gerekirse manyetik banda kaydeden (elektronik kameralar için) cihaza kamera denir. Kameralar bir lens tarafından yakalanan görünür alanı elektronik sinyale dönüştürür ve bu sinyali bir monitöre aktararak görülmesini sağlar. Bir görüntü sisteminde uygun kamera ve lens seçimi sırasında bazı hususlar dikkate alınmalıdır: Görüntü sisteminin amacı (kontrol, inceleme, kimlik belirleme) Uygulamaya göre ihtiyaç duyulan kameranın genel hassasiyeti Sahnede mevcut ışık miktarı ve derecesi Kameranın çalışacağı ortam (iç ya da dış mekânlar) Uygulama için gerekli olan görüş alanı Lens Maliyet On yıllar boyunca tüp kameralar eldeki tek güvenlik kamerasıydı. Hâlâ kullanımda olmakla birlikte tüp kameralar şok ve titreşim karşısında yetersiz kalmaktadır. Büyüklükleri nedeniyle kolayca gizlenememektedirler ve zamanla tüpleri yanmakta ya da görüntü tüpe yanmış olarak girmektedir. Ayrıca, tüpler pahalıdır ve entegre devreler kadar güvenilir değildir. şekil 1. Bir güvenlik kamerasının iç yapısı Güvenlik sektöründe kullanılan kameralarda tüplü kamera düzenlerine benzemeyen ve yakın geçmişte geliştirilen CCD ler kullanılmaktadır. Bugün, hemen hemen her güvenlik kamerasında 3

8 görüntü yakalama için CCD kameralar (entegre devre ya da çip) kullanılmaktadır. Bu kameralar "görüntüleyici" mercekler tarafından yakalanan ışığı bir resme dönüştürür. CCD kameralar daha yüksek kontrasta ve daha iyi çözünürlüğe sahip resimler oluşturarak görüntü oluşturulmasını güçlendirir ve geliştirirler. CCD kameralar daha hafif, daha küçük, daha hassas ve çok daha dayanıklıdır. Ayrıca, tüp kameralardan daha canlı renkler üretirler. İster CCD ister tüp olsun, kamera performansı büyük ölçüde alandan yansıtılan ışığa ve kameranın görüntüleyicisine bağlıdır. Yansıtılan ışık miktarı görüntüleyicideki duyarlı maddeyi harekete geçirecek düzeyde yeterli olmalı ve belirli bir kamera satın alınmadan ve montajı yapılmadan önce bu bilinmelidir. Mevcut ışık düzeyinin önemli ölçüde değişiklikler gösterdiği yerlerde otomatik iris kontrolüne haiz kameralar görüntü kalitesinin artırılmasına yardımcı olur. Otomatik iris kontrolü kameraların merceklerden geçen ışık miktarına göre irislerin otomatik olarak açılmasını ya da kapanmasını sağlar. Örneğin, parlak, güneşli bir günde otomatik irisli bir kamera, kamera görüntüleyiciye fazla ışık gelmesini önlemek için irisi kısacaktır. Gece ise kamera daha fazla ışık gelmesini sağlamak için irisi açacaktır. Otomatik iris kontrolü bulunan kameralar yapay ışıklandırma uygulanan iç mekânlar gibi küçük ışık değişikliklerinin olduğu yerlerde tatbik edilmelidir. Kameralar 1, 2/3, 1/2, 1/3 ya da ¼ gibi çeşitli formatlarda olabilir. Bu ölçüler kamera görüntüleyicisinin genel olarak kullanılabilir olan büyüklüğünü gösterir. Genelde, kameranın formatı mercek formatına uygun olmalıdır. Örneğin, yarım inçlik bir kamerada yarım inç mercekler uygulanmalıdır. Günümüzde, tasarımdaki gelişmeler sayesinde daha küçük formatlarda yüksek kaliteli görüntüler elde etmek mümkün olmaktadır. CCD'lerde her bir resim elamanı (pixel) için bir yarı iletken elaman vardır. Eskiden bir güvenlik kamerası, görüntüyü kamera düzeninin hedefine odaklayan bir objektif ve kamera tüpü veya CCD ile taramayı sağlayan elektronik devre ve oluşturulan görüntü işaretini güçlendiren bir güçlendiriciden oluşmaktaydı. CCD ler 1970 yılında kamera tüplerine alternatif olmak üzere geliştirilmiş ve bu görüntüleme elamanlarını kullanan kameraların yapımı üzerinde çalışmalar başlatılmıştır yılında ilk CCD kameralar amatör kullanıcılar için piyasaya sunulmuştur. CCD yarı iletken bir elemandır. Görüntü foto katot üzerine uygun optik düzenlerle düşürülür. CCD üzerinde bulunan foto katottan görüntünün ışık durumuna göre elektron üretilir. Işığa duyarlı elemanların her biri, üzerine düşen ışıkla orantılı olarak şarj olmakta ve çok kısa bir süre sonra her bir elemanda, elektriksel işarete dönüştürülen görüntü bilgisi bir hafızaya depolanarak görüntünün tümü oluşturulmaktadır. Tüplü kameraların tersine boyutları çok küçük olan CCD üzerinde bulunan eleman sayısı 190 bin civarındadır. Tüplü kameraların boyut ve kullanım zorluğu da CCD kameralara bağımlılığı arttırmıştır. CCD lerin üç temel işlevi bulunur. Bunlar: 4

9 Işığı elektron şarjına çevirmek şarjı geçici bir süre için depolamak şarjı transfer etmek CCTV sistemlerinde kullanılan sayısal kameralar analog kameralardan farklı olarak görüntü işleme gücüne sahiptirler. Bu özellik sadece görüntüyü elde edip, dönüştürmek için değil, sayısal olarak yönetip, network ortamında iletmek amacı ile sıkıştırmak için de kullanılır. Görüntü kalitesi oldukça değişebilir, optik ve görüntü sensörünün seçimine, mevcut işleme gücüne, görüntü işlemcisi içinde yer alan algoritmanın karmaşıklığına ve seviyesine bağlıdır. şekil 2. CCD (charge coupled device) den bir görünüş CCD (yük bağlaşımlı görüntü elemanı) kameralar tüplü kameralara göre az güç harcarlar, boyutları küçüktür, hareketli görüntüleri net gösterirler, her ışık koşulunda çalışırlar. Kamera tüpleri en az 200 lüks lük ışık şiddeti altında çalışır. Yüksek ışıkta tüpler yanabilir, ömürleri sonsuzdur. Kamera tüplerinde ortalama ömür 700 saattir, ilk çalıştırılmalarında tüplerde olduğu gibi ısınmaya gereksinim duymazlar. Güvenlik kameralarda iki farklı görüntü algılayıcısı (sensörü) kullanılmaktadır, CCD (charged coupled device) ve CMOS (complementory metal oxide semiconductor). CCD algılayıcılar özellikle kamera endüstrisi için geliştirilmiş teknolojiyi kullanarak üretilirken CMOS algılayıcılar bilgisayarlarda kullanılan devreleri üretmek için kullanılan teknolojiyi kullanarak üretilirler. Günümüzün yüksek kaliteli kameraları genellikle CCD algılayıcılar kullanmaktadır. Gerçi gelişmiş CMOS algılayıcılar arayı kapamakla birlikte hâlâ, yüksek görüntü kalitesi gerektiren kameralar için uygun değildirler. CCD ve CMOS algılayıcılar kameranın sayısal filmi gibi davranan ve görüntü kalitesini etkileyen kritik bileşenlerdir. Bu dokümanın amacı iki algılayıcı arasındaki temel farklılıkları anlayarak, uygulamalarınızda kullanacağınız kameraların seçimini yapmada size yardımcı olmaktır. 5

10 1/4-inch CMOS algılayıcı 1/3-inch CCD algılayıcı şekil 3. Kamera algılayıcıları CCD (Charge Coupled Device) teknolojisi kamera endüstrisi için geliştirilmiş ve uzun süreden beri kullanılan bir teknolojidir. Günümüzün yüksek kaliteli kameraları genellikle CCD algılayıcılar kullanmaktadır. CCD algılayıcıların avantajları Daha iyi ışık hassasiyeti ve az ışık yetenekleri: Bir kamera yüksek ışıklı, aydınlık ortamlarda kabul edilebilir neticeler verebilir, ama tipik bina içi uygulamalarında uygun olmayabilir. Düşük ışıklı ortamlarda bile gayet iyi görüntü sağlama. Daha parlak renkler, daha net görüntü: Son yıllarda çıkan bazı yeni CMOS algılayıcılar iki teknoloji arasındaki farklılıkları kapatsalar da CCD görüntü kalitesi hâlâ daha mükemmeldir ve gelecek seneler içinde de bu durum değişmeyecektir. Kararlı görüntü kalitesi: Aynı model iki CCD algılayıcı arasındaki görüntü farklılığı en az seviyededir. Düşük arka plan gürültüsü: CCD algılayıcı CMOS algılayıcıya nazaran daha düşük arka plan gürültüsü üretir. CCD teknolojinin bazı dezavantajları Daha pahalı üretim: CCD algılayıcılar standart dışı süreçler ile üretildiğinden daha pahalıdırlar. Networks kameralara entegre etmek daha karmaşık ve pahalıdır: CCD tabanlı bir networks kamera üretmek daha karmaşıktır ve ilave bileşenler gerektirir. 6

11 Parlak ışık izi: Ekrana çok parlak bir ışık geldiğinde (doğrudan aydınlatma veya direkt güneş ışığı) CCD algılayıcı görüntünün altında ve üstünde şeritler oluşturabilir. Bu durum lekeli çiçek açması diye tanımlanır. CMOS teknolojisi bellek-hafıza, mikroişlemci, diğer elektronik devre ve elemanların üretiminde kullanılan standart bir teknolojidir. Bu özellik CMOS teknolojisini CCD teknolojisine nazaran daha kolay çalışılabilen bir teknoloji yapar. CMOS algılayıcıların bazı karakteristikleri Standart ve yaygın üretim sürecinden dolayı düşük maliyet. Özel bileşenlere gereksinim yoktur. Düşük ışık ortamlarında görüntüde sabit gürültü işareti belirir. Bu gürültü bazı küçük noktalar şeklinde olabileceği gibi sabit çizgiler şeklinde de olabilir. CCD algılayıcıya nazaran networks kameraya entegre etmek daha kolaydır. CMOS algılayıcı kullanarak daha küçük boyutlarda networks kamera üretmek mümkündür. CMOS teknolojisinin bazı dezavantajları Düşük ışık hassasiyeti: CMOS algılayıcının düzgün çalışması için iyi bir aydınlatmaya gereksinim vardır. Yüksek gürültü oranı: CCD algılayıcıdan daha yüksek gürültü oranına sahiptir. Gelecekte CMOS teknolojinin görüntü kalitesi CCD teknolojinin görüntü kalitesine çok yakın hâle gelecek olup, CMOS algılayıcı kullanan pahalı networks kameralar üretilecektir Güvenlik Sistemlerinde Kullanılan Kamera Çeşitleri Günümüzde güvenlik sektöründe kullanılan kameraları türlerine, çalışma prensiplerine ve yapılarına göre gruplandırabiliriz. şekil 4. Güvenlik sistemlerinde kullanılan kamera çeşitleri 7

12 Genellikle kameralar besleme gerilimi bakımından 220V veya 12/24V kullanırlar. Renkli veya siyah-beyaz modelleri vardır. Hareketli/sabit board/metal kasa türleri isteğe bağlı kullanılabilir. Hareketli kameralara hızlı (speed) dome kamera denilir. Ayrıca sabit küçük (mini) dome kamera çeşitleri de vardır. Pan veya pan-tilt motor kullanılarak sabit kameraya hareket verilebilir. Her iki ürünün iç ve dış ortamlarda kullanılan modelleri vardır. PAN&TİLT motorunu kullanabilmek için (lens kontrollü) kontrol ünitesi kullanmak gerekir. a. Siyah-Beyaz (S/B) ve Renkli (RGB) Kameralar CCTV sistemlerinde standart bir renkli kamera, bir siyah/beyaz kameraya nazaran daha çok ışık ihtiyacı duyar. Siyah/beyaz kameralar ışığın az olduğu ortamlarda bile renkli kameralara oranla daha iyi sonuçlar verir. Tabi ışık ihtiyacı olmayan ortamlarda renkli kameralardan alınan görüntüler siyah/beyaz kameralardan alınanlara oranla daha keskin ve kaliteli olacaktır. Renkli kameralar daha pahalı olmakla birlikte teknoloji ve tasarım alanındaki gelişmeler renkli ve siyah beyaz görüntü izleme cihazları arasındaki maliyet farkını büyük ölçüde azaltmıştır. Bunun sonucunda renkli kameraların kullanımı daha çok artmıştır. Renkli sistemler siyah beyaz sistemlerden daha doğal, daha zengin bir görüntü oluştururlar ve operatörün ilgisini uzun bir süre devam ettirmesini sağlayabilirler. Ayrıca, cisimlerin tanınması da daha kolay olur. Örneğin, renkli bir sistemde izleyen kişi kırmızı birarabayı yeşil bir arabadan kolaylıkla ayırt edilebilir. Oysa siyah beyaz bir sistemde her iki arabada birbirine benzer bir renk tonunda, gri tonda görünecektir. Satış yerlerindeki uygulamalarda da renkli sistemler personelin hırsızları ve üzerlerindeki giysileri daha kolay ve daha etkin biçimde belirlemesine yardımcı olabilir. Renk kesinliği özellikle kumar oynatılan gazinolarda çok önemlidir. Buralarda siyah bir fişle kırmızı bir fiş arasında ayrım yapabilmek demek yüzlerce dolar demektir. şekil 5. Siyah beyaz ve renkli kamera Renkli kameraların kullanımı giderek artmakla birlikte siyah beyaz kameralar da hâlâ kendilerine özgü bazı avantajlar sunmaya devam etmektedir. Siyah beyaz kameralar renkli kameralardan daha ucuz ve çok az ışık bulunan ortamlar içim daha elverişlidir. Ayrıca, uzun mesafeden iletim süresi 8

13 siyah beyaz kameralarda renkli kameralarda olduğundan daha kısadır. Işığın az olduğu durumlarda iyi görüntü yakalayabilme yeteneği hem siyah beyaz hem de renkli kameraların maliyetini yükseltmektedir. Kuruluşlar kamera satın almadan önce ışıklandırma maliyeti ile kamera maliyeti arasındaki dengeyi iyi hesaplamalıdır. b. Sabit Kameralar Güvenlik sistemlerinde genellikle sabit kameralar tercih edilir. Bunun nedeni diğer kamera çeşitlerine ve özelliklerine göre ucuz ve belirlenen bir alanın izlenecek olmasından kaynaklanmaktadır. CCTV kameraları sabit olabileceği gibi hareketli de (PZT) olabilirler. Sabit kameralar sabit bir zemin üzerine monte edilirler ve operatörün komutlarıyla hareket ettirilmeleri mümkün değildir. PTZ kameralar ise motorla hareket ettirilir ve sağa, sola, yukarı aşağı hareket edebilir ya da yakın veya uzak çekim için zum yapabilir. Bir kameranın muhafazası kamera ve merceklerini dışarıdan verilecek zararlardan ve çevre koşullarından korur. Ayrıca, kamera tesisatının görünümüne katkıda bulunur ve teçhizatın göze çarpmasını önler. Tüm dış mekân kameralarında bir muhafaza gereklidir. Ulusal Elektrik İmalatçıları Birliği (NEMA) kamera muhafazalarını çevre koşullarındaki dayanıklılıklarına göre derecelendirmektedir. Soğuk, sıcak, toz, kir ya da diğer çevre zararlarından korumak kameradan optimum performans alabilmek ve kullanım ömrünün uzun olması için zorunludur. şekil 6. Sabit kameralar ve bağlantı şekli c. Dome Kameralar Kapalı devre kamera sistemlerinde kullanılan sabit kameraların görüş açılarının yeterli olmadığı, geniş alanlarda dome kameralar kullanılır. Birçok PTZ kameralar dome adı verilen koyu renkli pleksiglas muhafazalar içinde saklanmaktadır. Dome kameralar hemen hemen her mağazada ve birçok sınai ve ticari kuruluşta, hastanede, okul ve resmi binada uygulanmaktadır. Bu tip kameralar estetiğe önem verilen yerlerde özellikle rağbet görmektedir. Dome kameraların başlıca üç avantajı vardır. Bunlar: Caydırıcılık: Dome kameralar şüpheli şahısların kameraların nerede bulunduğunu anlamasını hemen hemen imkânsız hâle getirmektedir. Suç işlemeyi düşünen şahıslar kamera gözetimi altında olup olmadıklarını bu sayede anlayamamaktadır. 9

14 Ekonomi: Kamera, mercek ve hareket ettirici birimleri bulunan dome kameralar aynı görüntüde ama içi boş süslemelerle gizlenebilmektedir. Sonuçta çok daha az maliyetle, görünürde daha fazla kamera denetimi intibası verilebilmektedir. Estetik görünüm: Açıkta bulunan bir kamera, mercek, hareket ettirme - kaydırma ünitesi ve bunlara bağlanan teller göze hitap etmemektedir. Bir dome kamera daha estetik olmakta ve iş yeri ya da büro ortamının iç tasarımına ters düşmemektedir. Bir dome kamera dome etrafına cilalı ya da buzlu bir cam avize yerleştirmek suretiyle daha da gizlenebilir. Bu yapıldığı takdirde, avize bir güneş gözlüğü işlevi görmekte ve merceğe ulaşan ışık miktarını azaltarak kamera tarafından yakalanan renk netliğini etkilemektedir. şekil 7. Günümüzde kullanılan dome kameralar Otomatik (auto) dome kameralar, pah-tilt kameralara göre çok hızlıdırlar. Bunun yanında 360 sürekli dönmeleri ve montaj kolaylığı, pah-cilt kameralara göre çok avantajlı olmalarını sağlar. Değişik montaj seçenekleri olduğundan hemen hemen tüm mekânlarda rahatlıkla kullanılabilirler. Bina içi ve dışı modelleri vardır. şekil 8. Köşeye yerleştirilmiş dome kamera 10

15 Dome kameraların montaj tipleri ise şöyledir: Duvara ayakla montaj Drop Ceiling mount: Asma tavana gömme montaj Pendant mount: Tavana ayakla montaj Parapet mount: Harici destekli, ayaklı montaj. Bu tip otomatik dome kamera kullanıldığında ayrıca bir ayak kullanılmalıdır. d. Hareketli Kameralar Uzaktan kumanda edilerek, yatay ve dikey hareket ettirilen, zum (zoom) ve odaklama (focus) yapılabilen kameralara hareketli kameralar denir. Günümüzde en yaygın olarak kullanılan hareketli kameralar hızlı (speed) dome kameralardır. Hareketli kameralar çeşitli bölümlerin birleşmesi ile tümleşik olarak kullanılırlar. Bu bölümlerden birisi pan-tilt ünitesidir. Pah-cilt tarama ünitesi, uzaktan kontrol ünitesine bağlanarak kameranın istenilen noktaya yönlendirilmesini sağlar. Kameraya hem yatay hem de dikey hareket vermek için kullanılır. Bina içi ve dışı için modeller mevcuttur. 350 derece yatay 90 derece dikey hareket edebilir, dönüş açıları ayarlanabilir, oto-pan yapabilir. Değişik derece/saniye hızında dönebilir, kendisine uyumlu kontrol ünitesi ile kullanılmalıdır. Ayrıca cihaz otomatik olarak (önceden belirlenen tarama açısında) sürekli yatay (sağa-sola) ve dikey (yukarı-aşağı) tarama yapabilir. Bu sistemlerde sağa sola donme işlevini PAN motorları, yukarı aşağı dönme işlevini TILT motorları yapmaktadır. Sistemin uygulanacağı yere ve ihtiyaca göre sadece pah ya da sadece tilt motoru kullanılarak sistem düzenekleri yapılabilir. Aşağıdaki şekilde bir pan/tilt tarama ünitesini oluşturan parçalar görülmektedir. şekil 9. Bir pan /tilt ünitesi 11

16 Aşağıdaki şekillerde ise günümüzde kullanılan pan/tilt ünitelerinin resimleri görülmektedir. şekil 10. Pan/tilt ünitesini oluşturan parçalar Hareketli kameraları oluşturan bölümlerden bir diğeri ise uzaktan kontrol ünitesidir. Bu kısımda sağa sola ve yukarı aşağıya belirli açılarda hareket etme yeteneğine sahip kameraları joistikli klavye yardımıyla hareket ettirip eğer kameranın özelliği mevcutsa görüntüyü yakınlaştırıp uzaklaştırarak isteğe bağlı güvenlik kontrolü yapılabilmektedir. Günümüzde joistikli klavye tek başına kullanılmamakta genellikle kayıt cihazları ve monitörle birlikte tümleşik olarak kullanılmaktadır. Piyasada birçok değişik özellikte ve modelde uzaktan kontrol üniteleri mevcuttur. Aşağıda böyle bir sistemin blok diyagramı verilmiştir. şekil 11. Basit bir pan/tilt uygulaması 12

17 Hareketli kameralar dendiğinde bir bütün sistem algılanmalıdır. Tümleşik bir devre olduğu için tüm devre elemanlarının bağlantılarının nasıl yapılacağını bilmemiz gerekmektedir. Genellikle bu tip sistemlerin kullanım kılavuzlarında bağlantı şekilleri belirtilir. Örneğin aşağıdaki şekilde kamera ile pan/tilt ünitesi arasındaki kablo bağlantıları görülmektedir. şekil 12. Bir pan/tilt ünitesine kameranın bağlanması şekil 13. Hareketli kameralarm çevre birimleri 13

18 e. IP (İnternet Protocol) Kamera şekil 14. IP kameralar IP (İnternet Protocol) ün Tanımı ve Çeşitleri Bir bilgisayar terimi olan IP nin görevi basitçe veri paketinin gitmesi gereken sisteme ulaşmasını sağlamaktır. Aynı zamanda bilgisayarların internet protokolü üzerinden çalışmasını sağlayan tanımlamalardır. IP bunu ağa dahil her sisteme tekil bir adres vererek yapar. İnternete bağlı her bilgisayarın 32 bitten oluşan ve w.x.y.z formatında bir adresi vardır (Mesela gibi). Buna IP adresi denir. IP adresi; bir bilgisayara kullanıcı tarafından atanmış olan 32 bitlik bilgidir. Bu bilgi genelde rakamlardan oluşur. IP adresleri arası değerler alabilen 4 bölümden oluşur. Bu IP adresleri birbirlerinden nokta ile ayrılırlar ve her bir nokta ile ayrılmış bölüme oktet denir. Aslında bu dört bölümün her biri 8 bitlik bir sayıdır. Bilgisayarların ikili sayı sistemi ile, yani 1 ve 0 lar ile çalıştığını tekrar hatırlayın. Ağ üzerinde her cihaz farklı bir IP adresine sahip olmak zorundadır. IP sistemi ile, donanım ve frame (çerçeve) tipi ne olursa olsun sistemler arasında veri aktarımı yapılabilir. IPV4 ve IPV6 olmak üzere iki çeşit IP adresi mevcuttur. Örneğin; IP adresi, dört oktetten oluşur ve her bir oktet 8 bit olarak (ondalık tabloya göre) hesaplanır. IP adresleri her zaman Ipv4 standartlarına göre 4 oktetten oluşmaktadır. IPV6 da bu değişiktir. Aşağıda çok basit indirgenmiş bir IP paketinin şeklini görüyorsunuz. 14

19 IP adresleri Dinamik IP ve Statik IP olmak üzere ikiye ayrılırlar. Dinamik IP adresi, bilgisayarların bir IP ağına bağlandıkları esnada (login session) aldıkları, ağdan ayrıldıklarında bıraktıkları (log off) IP adresidir. Böylece, aynı IP adresi değişik zamanlarda değişik PC ler tarafından kullanılabilmektedir. Statik IP adresi ise belli bir süre için bir kullanıcıya tahsis edilen IP adresidir. Ağa bağlanmadan ya da ağdan ayrılmadan (Log In/Log Off) etkilenmez, yönlendirme (Routing) amacıyla kullanılabilir. IP Kameraların Özellikleri IP kamera; tipik kameralarda bulunduğu gibi içerisinde lens, görüntü algılayıcı ve optik filtre bulunan ve IP (Internet Protocol) yardımıyla web server kullanarak networks üzerinden bağlantı kurularak gözetim amaçlı kullanılan kamera çeşididir. IP kameralar bir bölgenin veya odanın görüntüsünün internet üzerinden yayınlanmasını sağlar. Hatta bu sistem o kadar yaygınlaşmıştır ki pencereden seyredilen görüntünün internet üzerinden yayınlanması amacıyla özel siteler bile kurulmuştur. şekil 15. Günümüzde kullanılan IP kameralar Görüntü kalitesi herhangi bir kameranın en önemli özelliklerinden biridir. Gözetim ve izleme uygulamaları için en önemli özelliklerden biri olan görüntü kalitesi, canlı görüntülerin önem kazandığı uygulamalarda daha da ön plana çıkar. Networks kameralar için özel görüntü işleme işlemcileri geliştirmek ve çok detaylı algoritmalar oluşturmak suretiyle, görüntü kalitesi mevcut fiyatlarla daha önce düşünülemiyecek kadar yüksek seviyelere ulaşmıştır. Sayısal teknoloji ortak teknoloji olup analog çözümlerin yerini almaya başladıkça, görüntü sıkıştırma tekniği ve yüksek çözünürlük gibi alanlarda daha da yeni, gelişmiş çözümler yer alacak, fakat mükemmellik ve başarı, tartışmasız, ilk görüntü bilgisinin nasıl elde edilip işlenileceğine bağlı olacaktır. 15

20 IP kameralar tek başlarına kullanılmaz. Tümleşik bir sistem olarak kullanılır. IP kamera normal bir kameranın özelliklerini taşıdığından gerektiğinde sabit bir kamera şeklinde de kullanılabilir. Ancak fiyat farklılıkları çok fazla olduğundan bu tavsiye edilmez. Basit bir IP kamera sisteminde; yeteri kadar networks kamera, bilgisayar ve anahtar (switch) gerekmektedir. Eğer bu görüntü internet üzerinden yayınlanacak ise tabiki bir internet modem ve servis sağlayıcı bu sisteme eklenecektir. İhtiyaca göre bu sistemin özellikleri artacak ya da azalacaktır. Bunların yanında mutlaka kullanılacak sistemi kontrol eden ve sunucu ve alıcı bilgisayarlara ayrı ayrı kurulacak bir bilgisayar programına gereksinim vardır. 1.2 CCTV Sistemlerinde görüntü iletim teknikleri İletim aracının işlevi görüntü sinyalini kameradan monitöre taşımaktır. Günümüzde pek çok görüntü iletim yöntemi mevcuttur. Her teknolojinin kendi avantajları ve dezavantajları bulunmaktadır. Uygulamalardaki değişen ihtiyaçlara göre aynı CCTV sisteminde kullanılabilen değişik görüntü iletim teknolojileri bulmak mümkündür. İletim aracının seçimi, mesafe, ortam, maliyet ve tesis yerleşimi gibi faktörlere bağlıdır. Bunlara ilaveten, hemen hemen tüm iletim yöntemleri değişik biçimlerde oluşan etkilerden (enterferans) ya da kayıplardan zarar görürler. İyi tasarımın özü bu etkileri en aza indirgemektir. Günümüzde uygulanmakta olan görüntü iletim araçlarından bazıları arasında, koaksiyel kablo, fiber optik, telefon hatları, mikrodalga, kızıl ötesi ışın ve radyo frekansı sayılabilir. Kapalı devre televizyon (closed circuit TV-CCTV) diye adlandırılan güvenlik kamera sistemi, özel kablolara ihtiyaç duymaktadır. Her ne kadar, bir koaksiyel kablo ve yanında da 3-4 adet kablo çekilebilinirse de bunun estetik ve ekonomik olmadığı ortadadır. Bütün bu ihtiyaçların bir kablo kılıfı altında toplanması neticesinde bu kablolar CCTV kablosu adını almıştır. Bir koaksiyel kablo, kamera ile monitör arasında sürekli bir fiziki bağlantı - ya da kapalı devre- sağlayan bir kablodur. Bu kablo yakındaki herhangi bir elektronik cihaz ya da elektrik kablolarından gelebilecek olan etkileri (enterferansı) en aza indirmek için kaplanmıştır. 16

21 şekil 16. Bir koaksiyel kablonun iç yapısı Resim sinyaline başka bir sinyalin karışmaması için canlı ucun korunması gerekir. Koaksiyel tip kablolar resim sinyali taşımada idealdir. Koaksiyel kabloların ortasında kalın bir tel şeklinde veya çok telli bir kablo bulunur. Bu telin etrafı kalın plastik izolasyon ile kaplıdır. Plastiğin dışında ise birbirine saç örgüsü gibi sarılmış bakır tel bulunur. Bu tel bütün gövdeye sarılmış şekildedir. Bu saç örgüsü modeli, kablonun kırılmaması, küçük ölçülerdeki ezilmelerde bile sinyalin taşınabilmesi içindir. Ayrıca en fazla elektron iletişimini sağlar. şekil 17. BNC konnektörleri Bu tip kabloların uçlarında ise BNC konnektörü adı verilen bir uç bulunur. Bu adaptörün özelliği en iyi iletimi sağlaması, sağlamlığı ve takıldığı yerden çıkmamasıdır. Birbirine geçirilen ve çoğaltılan birçok modeli üretilmiştir. CCTV sistemlerinde kullanıldığı bazı yerler, şunlardır: Kamera monitör Resim kayıt cihazı monitör Resim kayıt cihazı - resim kayıt cihazı Monitör monitör 17

22 Kamera video BNC kablosu - BNC kablosu ( sinyal çoğaltma ) şekil 18. BNC konnektörü takılmış çoklu (multi) kablolar Güç ve pan/tilt motorlarının hareketleri gibi değişik uygulamalarda da ilave kablo çekimi gerekmektedir. Bu ek maliyet ve işçilik çıkardığından günümüzde artık CCTV sistemlerinde CCTV kablosu adı verilen ve ihtiyaca göre özellikleri artan kablolar kullanılmaktadır. Bu kabloların içinde bir adet 75 ohm'luk düşük kayıplı koaksiyel kablo ve gerekli sayıda 0,22 veya 0,50 mm² kesitli damarlar mevcuttur. İsteğe bağlı olarak, Alüminyum folyo ekran ve topraklama teli de ilave edilmektedir. Piyasada standart olarak: 1 koaksiyel + 1 adet 0,50 mm² kırmızı damar + 3 veya 4 adet 0,22 mm² damar bulunan kablolar mevcuttur. Bu kablolarda topraklama teli ve alüminyum folyo ekranlama vardır. İlave olarak, özel gereksinim duyduğunuz sayıda kontrol damarı eklenebilmektedir. şekil 19. CCTV kabloları Diğer yöntem olan fiber optik kablo teknolojisi günümüzde hızla gelişmektedir. Fiber optik teknolojisi elektronik görüntü sinyallerini darbeli, ya da lazer ışığa dönüştürür ve onu cam çubuğun (fiber optik kablonun) bir ucuna iletir. Öteki uçta bir alıcı darbeli ışığı tekrar, monitörde görüntülenebilecek bir elektronik sinyale dönüştürür. İletim nakil hattındaki su ya da aynı hattan iletilen yüksek gerilim gibi herhangi bir harici etkiden (enterferansdan) etkilenmez. Fiber optik 18

23 kablolar geniş bir sinyal kapasitesine (bant genişliğine) sahiptir ve kopuk bir fiber kablodan kıvılcım çıkma ihtimali yoktur. Bu nedenle, en yanabilir ortamlarda bile tesiste yangın çıkma tehlikesi mevcut değildir. Fiber optik uzun mesafelerde geniş iletimler için ekonomiktir. şekil 20. Fiber optik kablolar Görüntüyü uzun mesafelere internet ortamından iletmek istediğimizde genelde telefon hattını kullanırız. Bir telefon hattı görüntüyü sinyal iletimi olmaksızın bir kilometreye kadar varan mesafelere iletebilen standart bir kablo çiftidir. Bu tahsis edilmiş hat, verici (kamera) ile alıcıyı (monitör) birbirine bağlar. Özel iletim ve alıcı cihazların kullanımı ile görüntü sinyallerinin iletimi için standart telefon hatlarının kullanımı mümkün olmaktadır. şekil 21. Tek damarlı telefon kabloları Mikrodalga, yerinde olduğu takdirde, siyah beyaz ya da renkli resim görüntülerinin aktarılması için çok etkili ve düşük maliyetli bir yöntem olabilir. Mikrodalga resim ve veri sinyallerini yüksek radyo frekans sinyallerine dönüştürür ve bunları bir noktadan ötekine hava boşluğu ve uzay aracılığıyla iletir. Daha sonra bir alıcı bunları yeniden resim ve veri sinyallerine dönüştürür ve görüntüyü monitöre yansıtır. Bir görüş hattı üzerinde iyi kalitede bir iletim elde edilebilir. Mikrodalga teknolojisi resim-görüntü iletimi için geniş çaplı bir dalga boyu sağlamaktadır, ne var ki çevre koşullarından etkilenebilir. Kamera ile monitör yerleşimleri arasında kablo bağlantısı kurulamadığı 19

24 ya da bunun çok pahalı olduğu durumlarda pratik bir tercih olabilir. Mikrodalga iletimi FCC tarafından düzenlenir ve bunun için ruhsat alınması gerekmektedir. Mikrodalga ile iletişim aşağıda görülen elemanlarla gerçekleşir. şekil 22. Mikrodalga iletim Fazla kullanılmasa da kızıl ötesi lazer teknolojisi, uygulamada mikrodalga teknolojisine benzer olmakla birlikte aynı genişlikte dalga boyu imkânı sağlamamaktadır. Bir kızıl ötesi lazer ışını resim sinyalini çok uzakta olmayan alana iletir. Verici dar görüş alanı hedefini sürdürebilmek için iyi yerleştirilmeli ve korumalı olmalıdır. Mikrodalga teknolojisinde olduğu gibi kızıl ötesi lazer iletiminin performansı da çevre koşullarından etkilenir. Ancak mikrodalgadan farklı olarak bunun için herhangi bir ruhsat alınması gerekmemektedir. 1.3 CCTV Sistemlerinde kullanılan diğer elemanlar Monitör Monitörler kameranın üzerinde oluşan görüntünün resim sinyaline çevrildikten sonra, çeşitli ekipmanlardan geçerek ekran üzerinde görülmesini sağlayan elemanlardır. CCTV monitörler televizyonlara benzer, farkı tüner katının olmamasıdır. Sisteme ve ihtiyaca göre siyah-beyaz ve renkli olabilir, ekran büyüklükleri değişebilir ( 9 /12 / 14 / 17 / 21 / 25 inch vs. olabilir ). Sistemde kullanılan ekipmanlara göre monitör seçimi önem kazanır. Sistemde birden fazla kamera varsa ekranı bölmek için dörde bölücü (quad) veya çoklayıcı (multiplexer) kullanılır, bu durumda ekran boyunun büyütülmesi gereklidir. 20

25 şekil 23. Bir güvenlik monitörünün basit olarak gösterimi Tam ekran izlemek için 9 veya 12 monitör yeterliyken quad ekran için 14 veya 15, 9 lu ve 16'lı ekran formatları için 17 veya 21 monitör kullanmak gereklidir. Monitörlerde sonlandırma hataları, topraklama hataları veya monitörlerin yerlerinin ve boyutlarının yanlış seçilmesi yapılan en genel hatalardır. şekil 24. Güvenlik monitörleri Monitör, kamera tarafından gönderilen iletilmiş görüntü sinyalini alır ve onu bir katot ışın tüpü (CRT) üzerine yansıtarak bir görüntü oluşturur. İşlev olarak bir televizyona benzemekle birlikte CCTV monitörü daha yüksek çözünürlük (daha iyi resim kalitesi) sağlar. Çözünürlük seviyesi kamera ya da monitörün oluşturabildiği toplam yatay satır sayısını ifade eder. Ekrandaki çizgi sayısı ne kadar çoksa resim görüntüsü de o kadar iyi olacaktır. CCTV monitörleri 700 ila 800 çözünürlük çizgisi sağlarken televizyon cihazları ortalama 300 çözünürlük çizgisine sahiptir. şekil 25. Günümüzde kullanılan güvenlik monitörleri Operatör açısından monitörlerin sayısı ve yerleşimi tasarımın ilk aşamalarında dikkatle incelenmelidir. Monitör izleme işlevini etkileyen birkaç değişik faktör vardır: Monitör boyutu (9 " ve 14" en yaygın boylardır), izleyen kişinin oturduğu yere göre yerleşimleri ve açıları, monitörlerin sayısı ve monitörün kalitesi (çözünürlüğü) her durumda, konsol tasarımında yeterli büyüme imkânı göz önünde tutulmalıdır. şunu da belirtmek gerekir ki, tüm monitörler ısıyayarlar. Monitör ister bir masa üzerinde isterse bir konsolda olsun, yeterli havalandırma ve soğutma muhakkak sağlanmalıdır. 21

26 CCTV sistemlerinin büyük çoğunluğu hem tahsis edilmiş monitörleri hem de çağrı yani değiştirilebilir monitörleri kullanırlar. Tahsis edilmiş bir monitör sadece tek bir kameradan alınan görüntüleri gösterir. Çağrı monitörü ya da değiştirilebilir monitör ise operatörün monitör üzerinde farklı kameraları "çağırmasını" ya da birinden ötekine geçmesini mümkün kılar. Genel olarak, çağrı/ değiştirilebilir monitörler tahsis edilmiş monitörlerden daha büyüktür ve operatörün kamera görüntülerini daha ayrıntılı olarak incelemesini sağlarlar. Çağrı monitörleri/ değiştirilebilir monitörlerin kullanımı için bazı görüntü değiştirme devre anahtarları gereklidir. Aşağıdaki şekilde bir güvenlik monitörünün önden ve arkadan görüntüsü görülmektedir. şekil 26. Güvenlik kamera bağlantı portları 75 ohm sonlandırıcıdır. H = sonlandırılmamış, L = sonlandırılmış anlamına gelmektedir. IN girişinden girilen görüntü sinyali, aynı zamanda 2.nci bir monitöre OUT çıkışı sayesinde gönderilebilir. Bu durumda anahtar H durumuna getirilmelidir. Eğer OUT çıkışı kullanılmayacak ise anahtar L durumunda olmalıdır. Aynı şekilde birbirine seri kullanılan monitörlerin en son monitör haricinde hepsinin anahtarı H durumunda olmalıdır. Bir monitörün göz-döngü (loop) çıkışından RG 11 kablosu ile alınan görüntü en fazla aracısız 700 metre (pratikte değişebilir ) taşınabilir Dörde (Quad) Bölücüler Quad bölücü kelime anlamı olarak aynı ekranda 4 kamerayı seyretmek denilebilir. Dörtlü ekran bölücünün başlıca özelliği dört ayrı kameradan alınan görüntüleri bir araya getirip bunların hepsinin birden aynı anda tek bir monitör ekranında gösterebilme özelliğidir. Dört kameradan gelen görüntüler bir arada görüntülendiğinde her biri ekranın dörtte birini kaplar. Tek bir kameranın seçilerek bunun tam ekranda gösterilebilmesi de mümkün olmaktadır. 22

27 şekil 27. Dörde (quad) bölücü Dörde bölücülerin (quad) 220 V veya 12/24V beslemeli modelleri bulunabilir. Siyah- beyaz ve renkli modelleri mevcuttur. Video IN girişlerine kamera görüntüleri girilir. Main monitör girişine ana monitör, VCR OUT çıkışına (VCR kullanılmazsa ) dörde bölücü (quad) monitör bağlanır. CCTV sistemlerinde aynı anda 4 kamerayı veya 4+4 şeklinde bir monitörden seyredebiliriz ve bu izlediğimiz görüntüyü video kayıt cihazı bağlayarak kayıt yapılabiliriz. Kayıt ne şekilde alınmışsa gösterim de aynı olmaktadır. Ancak VCR out çıkışı QUAD görüntülü ise kullanımdan bağımsız QUAD kaydı yapılabilir, ama playback olarak görüntüye müdahâle şansı yoktur. Genelde QUAD lı siyah-beyaz sistemlerde 17, renkli sistemlerde 21 monitörlerden daha iyi görüntü alındığı söylenmektedir. Çoklu (multiplexer) kayıttan farklı olarak, dörtlü ekran bölücü sadece monitör ekranından görüneni verir. Görüntü kayıt cihazı dört kamera görüntüsü kaydetmekteyse busadece bir tanesinin tam ekran boyunda gösterilmesi mümkün değildir. Aşağıdaki planda bir ev içine yerleştirilmiş dört kamera ve bunların quad ve VCR bağlantı uygulaması blok şema halinde gösterilmiştir. 23

28 şekil kameralı dörde (quad) bölücü uygulamaları Ne var ki, birçok dörtlü ekran bölücü bir kameraya alarm girdisi verilerek alarm harekete geçirildiğinde o kameranın tek ekran boyunda görüntülenmesine imkân veren bir alarm özelliği ihtiva etmektedir. Bu sayede önemli olayları tam ekran boyunda kaydetmek mümkün olmaktadır. Bazı birimler dörtlü ekran bölme işlemcisine sekiz kameranın bağlanmasına imkân vermektedir. Bu şekilde, ilk dört kamera birinci sayfada gösterilir ve daha sonra ikinci sayfada diğer kameralara geçiş yapılır. Bu sayede izleyici sekiz kamerayı tek bir monitörden izleyebilir, ancak bu sürekli olmaz, zira dörtlü, sayfalar arasında geçiş yapmak zorundadır. Quad bölücülerine aynı zamanda görüntü kayıt cihazı (video) bağlamak istediğimizde; Quad bölücünün VCR OUT çıkışı, kullanılan görüntü kayıt cihazının VCR IN girişine, QUAD bölücünün VCR IN girişi, kullanılan görüntü kayıt cihazının VCR OUT çıkışına bağlanır. Topraklamanın iyi yapılması ve kamera beslemesi 12 V ise her kameraya ayrı adaptör kullanılması gerekir, eğer kullanılmazsa ekran üzerinde sağdan sola doğru giden şeritler görülür. Aşağıdaki şekilde bu bağlantı görülmektedir. 24

29 şekil 29. Çift girişli quad bölücü uygulaması Anahtarlar-Değiştiriciler (Switcher) Kelime anlamı olarak anahtar/değiştirici/seçici denilebilir. Birden fazla kameranın görüntüsünü tek bir monitörde sırayla izlemek için kullanılır. Operatör istediği gibi kameraları otomatik olarak istenen sürelerde ekrana getirebilir ya da istediğiniz kameraları ister sırayla isterseniz sadece seçtiğiniz tek bir kamerayı monitörden izleyebilirsiniz. Renkli veya S/B gibi bir ayrım yoktur. Sesli modelleri de vardır. Ancak kameralardan gelen ses kalitesine bağlı olarak özellikle sesin yoğun olduğu bölgelerde sesli model seçiciler (switcher) ses bakımından istenileni verememektedir. CCTV sisteminde sesleri bir arada toplayan tek ekipmandır kamera bağlanabilen modelleri mevcuttur. Otomatik izlemede, kamera görüntülerinin ekrandaki sıralı geçiş süresini ayarlayabilme imkânına sahiptir. şekil 30. Seçici (Switcher) ve ekran görüntü şekilleri 25

30 3 kademeli anahtar bulunur. Bunlar (by-pass / home / auto) dır. Seçiciler (switcher) ile kamera görüntüleri, ayarlanabilen zamanda (sn. cinsinden) değişim (sequence) yaptırılabilir. Bu ayar seçici üzerindeki (dwelltime) potains yardımı ile olur. Seçim sırasında görmek istemediğimiz kamera görüntüsü veya görüntüleri BY-PASS edilerek sağlanır. Görüntü seyretmek için anahtar otomatik (auto) durumda olmalıdır. İstenilen kamera görüntüsü anahtar HOME kısmına alınarak ekranda sabit hâle getirilebilir. Ses ayarı için seçici üzerinde genlik (volüm) ayarı vardır. Aşağıda günümüzde kullanılan bir seçici (switcher) görülmektedir. şekil 31. Seçicinin (switcher) önden ve arkadan görünüşü Alarm girişli modellerde alarm anında alarm gelen kameranın görüntüsü ekrana getirilir. Kameraların kaydının alınması istendiğinde anahtarlama üniteleri verimli olmaz, çünkü her an her kameranın kaydı yapılamaz. Kayıt izlenirken kayda müdahale etme şansı yoktur, neyin kaydı yapılmışsa o izlenir. şekil 32. Switcherin bağlantı yerleri 26

31 Kamera sayısı ve monitör sayısı arttığı zaman basit anahtarlama üniteleri yetersiz kalır. Bu durumda binlerce kamera ve yüzlerce monitöre genişleyebilen çoklu seçiciler (matrix switcher) kullanılır. Bu ünitelerde kameralara isim verme, istenen kameraların istenen monitörlerde otomatik olarak anahtarlanması, gelişmiş alarm özellikleri ve telemetre kontrol özellikleri vardır ve renkli veya S/B gibi bir ayrım yoktur. Çok sayıda kamera ve monitör bulunan büyük sistemlerde herhangi bir kamerayı herhangi bir çağrı monitörüne bağlamak için bir çoklayıcı (matrix) seçici kullanılabilir. Çoklayıcı seçici operatöre büyük bir esneklik sağlar. Operatör daha küçük tahsis edilmiş monitörlerdeki herhangi, bir görüntüyü büyük çağrı monitörüne aktarabilir. Gelişmiş seçiciler, alarmlar (örneğin kapı açılış alarmı, cam kırılma alarmı, vb.) kullanan sistemlerle bir kameranın çağrı monitörüne bağlanarak kayıt yapması sağlanabilir. Bütçe konusunda hassas kullanıcılar için çoklu seçici sistemi gerekli olan çağrı monitörü / değiştirilebilir monitör sayısını azaltacak bir çözüm olabilir. Aşağıda bir çoklu seçici (matrix switcher) görülmektedir. şekil 33. Bir çoklu seçici (matrix switcher) Seçicilerin bağlantısında video IN girişlerine kameralardan gelen koaksiyel kablo bağlanır ve video out veya monitör out çıkışına monitör bağlanır. Ayrıca switcher larda topraklamanın çok iyi yapılması ve kamera beslemesi 12 V ise kamera adaptörlerinin birbirlerinden bağımsız olması gerekmektedir Çoklayıcılar (Multiplexer) Aynı anda 8 ya da 16 kameranın görüntüsünü tek bir ekrandan izleme olanağı sağlayan bu cihaz, kayıt anında ekrandaki görüntü yerine sadece seçilen kameraların görüntülerini kayıt etme imkânı da sağlamaktadır. Ekranı 2x2, 3x3 ve 4x4 kamera görüntüsü için ayarlayabilirsiniz. Çoklayıcı (multiplexer), sistem yöneticilerine çok kameralı izleme sistemlerinin yönetilmesinde etkin araçlar sağlar. Yüksek hızlı sıralı görüntü kaydetme tekniği sayesinde çoklayıcı, seçicilerin yol açtığı aralıklar olmadan tüm kameraların azami ölçüde izlenebilmesini sağlar. 27

32 Geleneksel kayıt sistemlerinden farklı olarak, bir görüntü çoklayıcılar (video multiplexer) 16 kameraya kadar görüntü yakalayabilir ve bunları aynı anda bir monitörde gösterebilir. Operatörler kameralardan herhangi birini tam ekran boyunda ya da çok sayıda kamerayı küçültülmüş boyutta izleme seçeneğine sahiptir. şekil 34. Çoklayıcının (multiplexer) görünüşü Çoklayıcılar sistemdeki tüm kameraları tek bir görüntü kayıt bandı üzerine de kaydedebilmektedir. Kameralar yüksek hızda sıralı olarak kaydedilir. Standart bir görüntü sinyali her saniyede 30 ayrı çerçeveden oluşmaktadır. 15 kamera ihtiva eden bir görüntü sisteminde çoklayıcılar her kameradan iki çerçeve seçer ve bunları tek bir görüntü kayıt bandının üzerine kaydeder. Sonuçta, saniyede standart 30 çerçeve yerine 2 çerçeve görünür. Çoklayıcı, bunu gerekli oldukça bir kameradan ötekine çerçeve tahsisi yaparak gerçekleştirir. Güvenlik personeli açısından daha fazla önem taşıyan sahnelerin daha yüksek kalitede kaydedilmesini sağlar. Daha gelişkin çoklayıcılar sistemin hareket görüntüleyen kameralardan gelen görüntüleri hareket olmayan kameralara nazaran daha fazla kaydetmesini mümkün kılan bir hareket saptama özelliği de ihtiva etmektedir. Bu modellerde görüntü hareket algılayıcısı (video motion) bulunmaktadır. CCTV sistemlerinde hareket algılamanın (video motion) amacı, yüksek güvenlik gerektiren yerlerde sürekli olarak hareket varlığının izlenmesidir. Bu işlem bir güvenlik görevlisi tarafından yapılamaz, çünkü bir insan bir CCTV veya PC monitörüne en fazla dakika sürekli olarak dikkatini verebilir. Bu süre sonunda dikkati giderek azalır ve bazı olayları kaçırmaya başlar. CCTV sistemi kurulan bölgede 24 saat hareket izlenmek isteniyorsa hareket algılama sistemine ihtiyaç vardır. Hareket algılama sistemlerinin iç veya dış mekânlar için modelleri olabilir. Dış mekânlar için olan modeller gece ve gündüz çalışmak üzere tasarlanmıştır. Tek kanallı 4 kanallı 8 kanallı vs. gibi kompakt modeller olduğu gibi modüler olarak genişleyebilen modeller de vardır. Ekran üzerinde hareket algılaması istenen bölgeler kullanıcı tarafından belirlenir. Bu belirleme sistemde bulunan belirli algılama noktalarının ekranda hareket algılaması yapılmak istenen yere kaydırılması veya ekranın istenen yerine fare yardımıyla çok sayıda (bu sayı birkaç bin olabilir) piksel ekleyip çıkarma şeklinde yapılabilir. Eklenen piksellerin hassasiyeti değiştirilebilir. Sadece istenen hızda cisimlerin algılaması yapılabileceği gibi istenen boyutta nesnelerin algılanması da isteniyorsa perspektif özelliği kullanılabilir, böylece kedi gibi küçük hayvanların yanlış alarm vermesinin 28

33 önüne geçilmiş olur. Ayrıca bazı sistemlerde sadece istenen yöndeki bir hareketin algılanması (sadece yatay hareket veya sadece dikey hareket) yapılabilir. Bazı sistemler de, bulunduğu bölgedeki bitki hareketlerini öğrenerek bu hareketleri insan hareketlerinden ayırabilir ve yanlış alarmın önüne geçilmiş olur. Hareket algılaması yapıldığında sistem, operatörü sesli olarak uyarabilir, hareket yokken ekran karartılıp sadece hareket olduğunda ekrana görüntü verilebilir. Hareket algılanan cisim bir kare içine alınarak hareket ettikçe rotası çizilerek operatöre gösterilebilir. Görüntü alarm sistemleri tetiklenebilir, genellikle birden fazla monitör çıkışı bulunur. Bilgisayardan kontrol edilen modelleri de vardır. Bir çoklayıcı ile birlikte bir zaman atlamalı görüntü kayıt cihazı kullanıldığında, her kamerayı kaydetmek için gerekli olan saniye sayısının mümkün olduğunca az olması için kayıt modu da mümkün olduğunca kısa olmalıdır (kameraların sırayla kaydedildiğini hatırlayalım). Çoklayıcı kaydedilen her çerçeveyi kendine özgü adresle kodlar ya da etiketler. Yeniden oynatım sırasında, çoklayıcı kodu çözerek inceleyenlerin sadece aynı adresli seçilmiş çerçeveleri görüntülemesini mümkün kılar. Bu çekme yeteneği çoklayıcıların standart anahtar sistemleri karşısındaki en önemli üstünlüklerinden biridir, zira izleyicilerin kaydedilmiş eylemleri incelemek için harcayacağı saatlerce uzunluktaki zamandan tasarruf etmesini sağlar. Bu sistemin başka bir avantajı da oynatım sırasında istenilen herhangi bir kameranın tam ekran boyunda izlenebilme imkânıdır. şekil 35. Çoklayıcı (multiplexer) görünüşü Renkli veya siyah-beyaz türleri vardır. Model farklılıklarına göre değişik özellikler bulunabilir. Genel kullanım amaçlı özellikler hemen hemen tüm modellerde vardır. RS 232 bağlantı yolu ile ilgili cihazın özelliğine göre diğer ekipmanlar bağlanabilir. Çoklayıcılar sistem için gerekli olan monitör, görüntü kayıt cihazı ve görüntü kayıt bandının sayısını azaltarak CCTV sisteminin maliyetinin düşürülmesini de sağlayabilir. Ayrıca görüntülü kayıt saklama için gerekli olan bant sayısının azaltılması sonucunda mekân, ısıtma, enerji ve havalandırma hususlarında da tasarruf yapmak mümkün olabilir. 29

34 şekil 36. Üçlü çoklayıcı (triplex multiplexer) Yapı itibari ile ses sistemi yoktur. Kayıtla ilgili olarak basit- ikili ve üçlü (SIMPLEX- DUBLEX ve TRIPLEX) olarak üç ayrı tip çoklayıcı ünitesi bulunmaktadır. Basit çoklayıcıda (simplex multiplexer) bütün kameraların kaydı alınırken sadece tek bir kamera monitörde izlenebilir, kayıt izlenirken istenen kamera tam ekran olarak izlenebileceği gibi istenen kamera grupları istenen ekran formatında izlenebilir. İkili çoklayıcıda (duplex multiplexer) ise bütün kameralar monitörde izlenirken, aynı anda hepsinin kaydı alınabilir. Yani kayıt izlemeden ve kullanımdan bağımsızdır. Basit çoklayıcıdaki gibi kayıt izlenirken istenen kamera tam ekran olarak izlenebileceği gibi istenen kamera grupları istenen ekran izlenebilir. şekil 37. Simplex ve full duplex multiplexer Üçlü çoklayıcı (triplex multiplexer) yeni bir teknolojidir. Bu tiplerde normal görüntü seyredilirken istenen kameraların kayıt görüntüsü seyredilebilir, ya da kayıt seyredilirken pencereli ekranda istenen kamera seyredilebilir. Birden fazla bağımsız kullanıcı gerektiren durumlarda kullanılır. 30

35 Kamera giriş sayısı ve monitör çıkış/kullanıcı sayıları model farklılığına göre değişebilir. Kamera sayısı ve monitör sayısı arttığı zaman basit anahtarlama üniteleri yetersiz kalır. Bu durumda binlerce kamera ve yüzlerce monitöre genişleyebilen çoklu seçiciler (matrix switcher) kullanılır. Bu ünitelerde kameralara isim verme istenen kameraların istenen monitörlerde otomatik olarak anahtarlanması, gelişmiş alarm özellikleri ve telemetre kontrol özellikleri vardır, renkli veya S/B gibi bir ayrım yoktur. şekil 38. Üçlü çoklayıcı (triplex multiplexer) Montajını yaparken video IN girişlerine kameralardan gelen kablolar bağlanır. Video OUT çıkışları ile diğer CCTV ekipmanları aynı kamera görüntülerini gönderebilir. Ancak bu durumda cihazın içindeki dip anahtarı (switch) sonlandırılmaları kapalı (off) duruma getirilmelidir. Kayıt cihazı bağlantısını yaparken çoklayıcının VCR OUT çıkışı kayıt cihazının VCR IN girişine, çoklayıcının VCR IN girişi kayıt cihazının VCR OUT çıkışına bağlanır. Main monitör çıkışı ana monitörün video IN girişine bağlanır. Call monitör çıkışı call monitörün video IN girişine bağlanır. Basit çoklayıcılarda (simplex multiplexer) bulunan QUAD çıkışı istenilen durumlarda kayıt için kullanılır Kayıt Cihazları CCTV sistemlerinin çoğu tahsis edilmiş ya da çağrı monitörü/ değiştirilebilir monitörlerden gelen resim görüntülerinin kaydedilmesi için görüntü kayıt cihazlarını kullanırlar. Teknolojik gelişmeler sayesinde görüntüleri bilgisayar diskine dijital biçimde kaydetmek de artık mümkün olmuştur. Kayıt ortamı olarak videokaset yerine, bilgisayarlarda kullanılan hard disklere kayıt gelecek için çok şey vaat etmekle birlikte hâlen video kayıt cihazları en yaygın olarak kullanılan kaydetme yöntemidir. Saniyede 1 kareden 50 kareye kadar kayıt seçeneği bulunan ürünün hard diskleri gelişen bilgisayar teknolojisi paralelinde büyütülebilmekte böylelikle küçük bir ek yatırımla cihazın kayıt süresi artırılabilmektedir. Bir adetten 4 adede kadar harddisk takılabilen modelleri bulunmaktadır. Kayıt süresi, seçilen kayıt moduna bağlı olarak değişmektedir. 31

36 şekil 39. Kayıt cihazları CCTV sistemler için tasarlanmış olan görüntü kayıt cihazları hem gerçek zamanda hem de atlamalı olarak kayıt yapabilmektedir saat gibi farklı saat uygulamaları olabilir. Gerçek zaman kayıt modunda bant ana görüntü kayıt cihazı ile aynı hızda (2 ila 6 saat) hareket eder ve saniyede 30 görüntü yakalar. Bu yöntemle yüksek kalitede kayıt yapmak mümkündür, ancak her iki ila altı saatte bir operatörün bant değiştirmesi gerekir. Yeni bir gelişme de 24 saatlik gerçek zaman görüntü kayıt cihazıdır. Bu görüntü kayıt cihazı tek bir bant üzerinde 24 saat boyunca saniyede 20 görüntülü gerçek zamanlı kayıt yapar. Bu gerçek zamanlı bir kayıt cihazı olarak değerlendirilmektedir, çünkü saniyede 20 görüntü insan gözünün hareketli görüntüleri kolaylıkla ayırt etme yeteneğine yakındır. şekil 40. Günümüzde kullanılan bir VCR Zaman atlamalı kayıt daha az video bandı üzerinde uzun süreler boyunca kayıt yapma imkânı sağlar. Zaman atlamalı kayıtta 180 dakikalık bant üzerinde 12 ila 960 saatlik görüntü kaydı yapılabilir. Ne var ki, her saniyede kaydedilen resim sayısı zaman atlama modunda kayıt süresi uzadıkça önemli oranda azalmaktadır. Her saniyede daha az resim kaydedildikçe önemli görüntülerin banda kaydedilmeme ihtimali de artar (örneğin, bir oto park sahasından geçen bir 32

37 otomobil) ve görüntü bulanık olabilir. Çeşitli zaman atlamalı görüntü kayıt modlarında resim başına saniyede kaydedilen resim sayısı aşağıda gösterilmektedir. şekil 41. Zaman atlamalı görüntü kayıt modlarında resim başına saniyede kaydedilen resim sayısı Bütün kayıt cihazları renklidir, 24 saate kadar ses kaydı yapılabilir. 3 saatle 960 saat arası zaman atlamalı kayıt yapabilen Time-Lapse vardır. Gerçek zaman (REAL-TIME) olarak 9 saat kayıt yapabilen kayıt cihazı vardır. Yapılan kayıt 24 saate kadar sesli olabilir. Model farklılığına göre ani kayıt kontrolü, otomatik kafa temizleme özellikleri vardır. Bantta video görüntülerini kaydetmenin bir diğer yolu da alarmla kayıttır. Bu yöntemde, görüntü kayıt cihazı genellikle bir alarm durumu ortaya çıkana kadar zaman atlamalı modda çalışır. Alarm halinde görüntü kayıt cihazı zaman atlama modundan gerçek zaman moduna geçer ve saniyede 30 resim hızında video görüntü kaydı yapar. Alarm durduktan sonra tekrar bant harcamamak için zaman atlamalı moda döner. Zaman atlamalı kayıt normal hızda tekrar oynatıldığında olaylar gerçek zamanda olduğundan daha hızlı görünür. Bandı izlemek için gereken süreyi hızlandırmak için zaman atlamalı bir kaydı gerçek zamanda oynatma yaygın bir uygulamadır. Gerekli olduğu takdirde, bant yavaşlatılabilir ve bu sayede daha fazla dikkat gerektiren olayların daha yavaş incelenmesi mümkün olur. 33

38 şekil 42. Bir VCR nin bağlantı portları Tipik olarak, bantlar tekrar tekrar tamamen aşınana ya da daha sonra incelenmesi gereken bir olay yakalanana kadar art arda kullanılır. Kuruluşlar bir bandın kaç kayıttan sonra aşındığını izlemeli ve buna göre belirli bir kayıt sayısından sonra bantların iptal edilmesi için bir kural oluşturmalıdırlar. Bu sayede bantta aksaklık olması ya da görüntü kalitesinin bozulması ihtimali azalacaktır. Yüksek standartta ya da yüksek derecede bantlar tavsiye edilir. Dijital kaydın analog kayda göre birçok avantajı vardır: Dijital kayıt cihazları bakım gerektirmez. Video motion uygulaması gibi anlık kayıt gerektiren durumlarda hemen devreye girer. İleri bir tarihte kayıtlar izlenmek istendiğinde istenen kayda ileri geri sarmayı beklemeden kolaylıkla ulaşılabilir. Kayıt yapılan ortam (sabit disk) tekrar tekrar silinebilir ve kayıt yapılabilir. Bilgisayar yardımıyla izlenen görüntüler üzerinde istenen değişiklikler ve geliştirmeler yapılabilir yazıcıdan çıkış alınabilir veya faks çekilebilir. Kurulumu kolaydır, sadece bilgisayara yazılım yükleme ve telefon hattının bağlanması çoğunlukla yeterlidir. Mekândan bağımsız olarak internet üzerinden bağlanarak kamera görüntüleri izlenebilir. Video kayıt cihazını dörtleyici (quad) veya çoklayıcı (multiplexer) gibi cihazlara kayıt amaçlı bağlamak istediğimizde; videonun VCR IN girişine diğer cihazlardan gelen VCR OUT kablosu bağlanır, videonun VCR OUT çıkışı diğer cihazların VCR IN girişine bağlanır. Alarm bağlantılarının yapılması için VCR nin ve bağlantı yapılacak diğer ekipmanların uç (pin) bağlantılarını gösteren kullanma kılavuzlarından faydalanılır ve alarm tiplerinin (NO/NC) uyuşması sağlanmalıdır. Aşağıda bir kayıt cihazının örnek bağlantı şeması görülmektedir. 34

39 şekil 43. Kayıt cihazı ile yapılan bir CCTV uygulaması 2. GEÇİŞ KONTROL SİSTEMLERİ 2.1 Otomatik Kapılar Otomatik açılır kapıların montajı yapılırken öncelikle otomatik açılır kapıyı üreten firmaya göre değişen montaj kataloğu incelenerek gerekli olan ön çalışma yapılmalıdır. Otomatik kapıyı üreten firmaya göre montaj katalogları farklılık göstermektedir. Montaj yapılırken izlenecek işlem basamakları aynı olup takılacak olan kapının tipine göre mekanik yapılarda farklılıklar olmaktadır. Kullanımı genellikle kontrol yapısına göre; sensör, kontak anahtar, kontak paspaslı, kartla, fotoselle ve biyometrik kontrollü olarak yapılırlar. Çalışma şekline göre binanın mimari yapısıyla çeşitlilik gösterir. Başlıca çeşitleri şunlardır. Otomatik Dairesel Kayar Kapılar Otomatik Yana Kayar Kapılar Teleskopik Yana Kayar Kapılar 900 Açılan Kapılar Kayar Katlanır Kapılar Döner Kapılar Yukarı Kayan Garaj Kapıları 35

40 2.1.1 Kontrol Yapısına Göre Otomatik Kapılar Çalışma Şekline Göre Otomatik Kapılar şekil 44. Otomatik kapılar ve çeşitleri 36

41 Yapı olarak incelendiğinde otomatik kapıların yana doğru, dairesel ve yukarı doğru hareket etmektedir. Özellikle evlerin veya kapalı otoparkların garajlarında sıklıkla rastlanabilir. Otomatik kapıların hareket düzeneklerini incelerken iki temel hareket yaptıklarını gördük. Kapıların temel hareket yönleri yana ve dairesel olmalarından ötürü yapıyı incelemesi gerekmektedir Otomatik Dairesel Kapılar Otomatik dairesel kapılar genellikle mimari açıdan binanın estetiği doğrultusunda yapılırlar. Aynı eğim yarı çapı kullanma kapılarda katış hareketlendirme sistemi sayesinde istenilen mesafelerde giriş açıklığı elde etmek mümkündür. Bu kapılar 180 ve 240 açılır tipte üretilmektedir. Dairesel otomatik kapıların elektriğin kesilmesine karşı mutlaka acil durum anahtarı bulunmalıdır. Genellikle 2,5 ile 5,5 metre yarıçapında, 1,2 ve 4 kanatlı olarak yapılırlar. İki ana kısımdan oluşur Otomatik Yukarı Açılır Garaj Kapıları Gelişen teknoloji ile villa, müstakil ev, apartman gibi yerlerde kullanılan otomatik garaj kapıları değişik kontrol mekanizmalarına sahip şekilde monte edilebiliyor. Otomatik garaj kapıları sarmal tip ve yukarı yönde açılan tip olmak üzere iki tip yapılır. Özellikle soğuk ve yağışlı havalarda kullanıcının konforunu artıran sistemler mevcuttur. Yukarı yönde açılan otomatik garaj, depo kapıları kullanım pratikliği ve bakım kolaylığından dolayı daha çok tercih ediliriler. Yukarı açılır garaj kapısı manuel (motorsuz) olarak da kullanılabilir. Kapının ağırlığını torsiyon yayları çeker. Çok rahat bir şekilde kapıyı açıp kapatabilirsiniz. Kullanım kolaylığı buradan gelmektedir. Yukarı açılır garaj kapılarının en önemli avantajı, standartlara uygun malzeme kullanılır ise uzun ömrü ve izolasyondaki mükemmelliğidir. Unutulmaması gereken bir konu uygun bir kiriş yapısına sahip olmalıdır. 37

42 şekil 45. Otomatik yukarı açılır garaj kapısı Otomatik Yana Kayar Açılır Kapılar Endüstride en çok kullanılan kapı türüdür. Özellikle resmi ve özel kuruluşların giriş çıkışında tercih edilir. Günümüzde güvenlik öneminin artmasıyla müstakil ev, villa, apartman bahçeleri ile fabrikaların giriş çıkışında en çok tercih edilen sistemdir. Diğer bir kullanım alanları ise her türlü iklim koşullarına karşı süper market, restoran, mağaza ve bankalarda da en çok tercih edilen sistemdir. Eğer işletmenin girişi uzun ve geniş bir açıklık ise teleskopik yana kayar kapı veya kayar katlanır kapılar olarak çeşitlilik gösterir. Çalışma prensibi yine aynı sadece kapıların kanat sayıları fazladır. Her iki durumda yana kaymaktadır. Bu sistemin en belirgin özelliklerinden biri ısı yalıtımı, hijyenlik ve dış ortamdan gelebilecek toz ile uçucu haşereye karşı son derece koruma sağlayabilmesidir. Ayrıca kullanım alanı çok geniş olduğundan bahçe kapıları uygulaması ile dışarıdan gelebilecek her türlü yabancı etkilere karşı da koruma sağlayabilmektedir. Endüstride genel de iki tip uygulamaları bulunur. şekil 46. Camlı PVC yana kayar kapı Resim 1.17: Sürgülü yana kayar bahçe kapısı 2.2 Turnikeler Güvenli geçişin kontrol altında tutulması istenen giriş çıkışın çok yoğun olduğu yerlerde kullanılan ana temel yapılardan biridir. Halka açık alanlarda metro, tramvay, havaalanları ve kurum veya işletmeye giriş ve çıkışların bir düzen dahilinde kontrollü bir şekilde yapılması için kullanılır. Ücretli geçiş sistemi olan kurumlar veya toplu taşım araçlarının ihtiyacına tam olarak cevap verebilen ideal bir geçiş kontrol sistemidir. Ayrıca geçiş esnasında doğabilecek tüm sorunları ortadan kaldırabildiğinden uygulama alanı gittikçe genişlemektedir. 38

43 Turnikeler ihtiyaç doğrultusunda kullanılır. En çok halka açık ve toplu ulaşımın denetleneceği birimler ile stadyum ve özel birimlere giriş çıkışlarda tercih edilirler. Yapı olarak yarım boy ve tam boy turnikeler olmak üzere ikiye ayrılırlar. şekil 47. Tam boy turnike Resim 1.25: Yarım boy turnike Kontrol yapılarına göre incelediğimizde manyetik kartlı, jetonlu (biletli), şifreli, biyometrik (parmak izi, retina, iris, vb.) sistemli tipleri bulunur. Ekonomik, hız ve kullanım kolaylığı açısından kartlı (Mifare Card) ve jetonlu (token-coin) en çok tercih edilen sistemlerdir. şekil 48. Jetonlu turnikeler-manyetik kartlı turnikeler Kart Okuyuculu Turnikeler Günümüz teknolojisinin gelişmesiyle kullanım rahatlığı, dayanıklılığı ve ucuz olmasından dolayı en çok tercih edilen sistemdir. Her türlü hava koşullarına dayanıklı olması gerekmektedir. Özellikle toplu taşım araçlarından metro, tramvay ile spor müsabakalarında stadyumlara giriş esnasında çok 39

44 faydalıdır. Diğer bir faydası da özel üretim birimleri ile mülklere girerken kimin nereden ve ne zaman girdiği gibi rapor edilmesi istenebilecek güvenlik sistemler için idealdir. Sanayi de Personel Devam Kontrol Sistemi (PDKS) olarak da isimlendirilen bina otomasyon sistemlerinde kullanılabilir. şekil 49. Yarım boy turnikeler yukarıdaki resimde görülmektedir. Turnikelerin montajı yapılırken öncelikle turnikeyi üreten firmaya göre değişen montaj katalogu incelenerek gerekli olan ön çalışma yapılmalıdır. Turnikeyi üreten firmaya göre montaj katalogları farklılık göstermektedir. Montaj yapılırken izlenecek işlem basamakları aynı olup montajı yapılacak olan turnike tipine göre mekanikte farklılıklar olmaktadır. Endüstri de en çok rağbet edilen tiptir. Özellikle metro ve tramvaylı toplu taşım araçlarında ücretlendirme sistemlerinde en çok kullanılan sistemdir. Hem serilik hem de ekonomik kazanç sağlar. Üzerine konulabilecek diğer devre ve aparatlar sayesinde aylık veya yıllık rapor verebilme imkânı gibi istatistik değerleri elde etmekte çok verimlidir. 2.3 Bariyerler Ve Dedektörler Bariyerler Güvenli geçiş kontrol sistemlerinin ana temel yapılarından biride bariyerlerdir. Bariyerler kullanım alanı olarak daha çok açık alanlarda veya kapalı otoparklarda kullanılır. Giriş ve çıkışlarda kontrol ve diğer güvenlikle uyum içinde çalışabilen bir yapıdır. Bina otomasyonun da yetkisiz giriş çıkışların engellenmesi yanında denetime yardımcı olur. Çalışma sistemleri kontrol yapısına göre şekillenir. Kontrol yapıları, genellikle kart okuma ve uzaktan kumandalı olarak yapılırlar. Açık ve kapalı otoparklarda, otoyolların giriş ve çıkışları ile özel mülklerin giriş, çıkışlarında tercih edilirler. 40

45 şekil 50. Bariyer 2.4 Metal Kapı Dedektörleri şekil 51. Metal kapı dedektörleri Metal Kapı Dedektörü yukarıdaki resimde görülmektedir. Farklı tip ve modelde olan metal kapı dedektörlerinin çalışma prensipleri bobin ve kondansatörden oluşturulmuş rezonans devresinin merkez frekansını bobin çevresine gelen metal ile rezonans frekansının kayması ile alarm veren basit bir sisteme sahip düzeneklerdir. Dedektörün metal algılama hassasiyetini artırmak için sinyal genliğini artırıp azaltan bir ayar düğmesi bulunmaktadır. Dedektörün montajı yapılırken öncelikle dedektör üreten firmaya göre değişen montaj kataloğu incelenerek gerekli olan ön çalışma yapılmalıdır. Dedektör üreten firmaya göre montaj katalogları farklılık göstermektedir. Montaj yapılırken izlenecek işlem basamakları aynı olup montajı yapılacak olan dedektör tipine göre mekanikte farklılıklar olmaktadır. Personel geçişlerinde bireylerin kontrollü bir şekilde çeri alınmasını sağlayan metal kapı dedektörleri kullanım rahatlığı ve temiz çalışma prensibi ile güvenli geçiş kontrol sistemlerinde en ideal yöntemlerden biri olmuştur. 41

46 2.4.1 Kapı Dedektörlerinin Çalışma Sistemi Geçit şeklinde imal edilmiş, çalışma prensibince oluşturduğu manyetik alanla, içerisinden geçen metal cisimleri tespit ederek işitsel ve görsel uyarıda bulunan güvenlik cihazın kişilerin üstlerindeki metalden yapılmış ateşli silahlar ile her türlü kesici, patlayıcı aletlerin hızlı ve güvenilir bir metotla aranmasını sağlar. Detektörler metal nesnelere karşı çok yüksek seçiciliğe sahip olup, elektromanyetik parazitlerden etkilenmeyecek tarzda, tümleşik yapısı ve güvenilirliği ile, en ileri elektronik teknoloji kullanılarak tasarlanmış ve imal edilmiştir. şekil 52. Metal kapı Metal kapı dedektörleri bir kapı kasasını andırmasından dolayı bu isimle sınıflandırılmıştır. Kapı kasası içerisinde çok fazla sayıda bobin bulunur bu bobinler her iki kasaya yerleştirilmiştir. Bu bobinler manyetik alanın oluşturulmasını sağlar. Bobinlere kullanıcının isteği doğrultusunda yapılacak frekans değerinde küçük pulslar üretilerek bobinlere gönderilir. Bu bobinler yapı itibari ile çok yüksek frekansta manyetik alanlar meydana getirir. Bu manyetik alanın değeri ve frekansı kullanıcının kalibrasyonu (ayarı) ile istenilen değere ayarlanabilir. Metal kapı dedektörünün iki kasası arasında yüksek değerde bir frekans üretilmiş olur. 42

47 Yüksek frekansın üretilmiş olduğu bu alana bir metal bir parça ve herhangi bir istenmeyen madde girerse; yüksek frekanstaki manyetik alan değeri etkileneceğinden dolayı manyetik alan değeri ile çalışan bir röle çıkışından bir gerilim üretilir. Bu gerilim, bağlı olan bir elektronik devredeki transistörün beyzine gerekli olan gerilimi vererek. Alarm devresini işitsel ve görsel alıcıları devreye alır. Hassas elektronik devre elamanları kullanılarak manyetik alanın etkilendiği nokta tespit edilerek daha hassas bir saptama yapılabilir. İçerisinden geçen kişinin üzerinde bulunan (tabanca, bıçak vb maddelerin kontrolü için) daha önceden belirlenmiş ve güvenlik otoritelerinin tespit edeceği metal miktarından daha fazla manyetik veya manyetik olmayan eşyayı tespit edecek. Tespit edilen metalin vücudun hangi bölgesinde olduğunu (sağ-orta-sol dikey ve yukarıdan aşağı asgari 10 yatay bölge olmak üzere) gösterir. Metal miktarı saptanarak böylece anahtarlık veya bozuk para gibi metallerin ayırımı çok daha kolay yapılabilmektedir. 2.5 Metal El Dedektörleri En pratik ve en kolay kullanıma sahip olan dedektör tipidir. Kullanım rahatlığı ve kolaylığı tüm alanlarda tercih edilmektedir. El dedektörleri kullanım rahatlığı dışında istenilen yere taşınabilir. Şarj edilebilir yapısı sayesinde hiçbir kablo bağlantısı ve enerji nakline gerek yoktur. Farklı tip ve modelde olan el dedektörlerinin çalışma prensipleri metal kapı dedektörleri ile aynıdır. Dedektörün metal algılama hassasiyetini artırmak için sinyal genliğini artırıp azaltan bir ayar düğmesi bulunmaktadır. şekil 53. Metal el dedektörleri Metal El Dedektörlerinin Çalışma Sistemi 43

48 Çalışma prensibi metal kapı dedektörleri ile aynı mantıktadır. Ayarlanan frekans değeri ile üretilen puls değerleri KHz frekanslık bir manyetik alan üretilir bu oluşturulan manyetik alan 5-12 cm uzaklığındaki bütün metalleri algılayabilmektedir. İçerisinde bulunan bobinin boyutuna bağlı olarak tarama frekansı ve algılama hızı kullanıcının hassasiyet ayarı ile sağlanabilir. şekil 54. El dedektörünün kullanımı 7-8,3 cm genişliği, 42-43,5 cm uzunluğu 4 cm kalınlığı gr ağırlığı ile her yere taşınabilme rahatlığı sağlar. İçerisinde bulunan Nikel-Cadmium pil sayesinde şarj edilebilir. Aynı zamanda 9V luk 250 mah pil ile 80 saat a kadar çalışma imkanı verir. 150C ile +650C arasında çalışma kararlılığına sahiptirler. Kulanım sırasında 2 Khz lik ses frekansı sayesinde görevli personeli uyarılabilmektedir. Ayrıca harici bir kulaklık ile çıkış alınabilmektedir. 3. KONTROL SİSTEMLERİ Güvenli Geçiş Kontrol Sistemlerinde uygulamaya yönelik sistemlerin bütünüdür. Bu bütün bir çok uygulamanın toplamından meydan gelmiştir. Bu uygulamalar güvenli geçiş kayıt altına alınması ve muhasebe, hak ediş gibi birçok kayıtlara destek veren sistemlerdir. Bu sistemler beraberinde yazılım ile güvenlik dışında muhasebe, ücretlendirme ve istatistik için tam bir çözümdür. Bunun sayesinde verim ve insan kaynakları tam kapasitede kullanılmış olacaktır. Bu sistemlerin endüstrideki en çok kullanılan çeşitleri şunlardır: Bekçi Tur Kontrol Sistemleri Kartlı Geçiş Kontrol Sistemleri (PDKS ) X-Ray Cihazı Biometrik Sistemler 44

49 3.1 Bekçi Tur Kontrol Sistemleri Güvenliği sağlamakla sorumlu kişilerin gece gündüz yapmış olduklarını ve sorumluluklarını yapıp yapmadıklarını bilgisayar ortamında denetleyen bir sistemdir. Sistem ayrıca güvenlik görevlerinin sorumluluklarını raporlama imkanı da sunulmuştur. Sistem dokun ve kaydet teknolojisi (Touch Memory Technology) mantığı üzerine çalışır. İşletmelerde, hangi görevlinin, hangi tarih, saat ve dakikada, hangi noktaları kontrol ettiği gibi ihtiyaçlara cevap verir. Ayrıca araç giriş-çıkış kontrolünde uygulanabilir. Hangi aracın hangi şoför ile hangi güzergâh doğrultusunda, kaç km yol yaptığı gibi ihtiyaçlara da cevap verebilir. Bekçinin dolaşması gereken yerlere birer adet istasyon anahtarı yerleştirilir. Bu anahtarlar numaralı olup, her birinin numarası farklıdır. Bekçinin istenilen saatlerde bu istasyonları dolaşarak, istasyon anahtarını saatin yuvasına sokup bir tur çevirmesi yeterlidir. Daha sonra bir yetkili tarafından açma-kapama anahtarı ile saat açılır ve şerit üzerinden bekçinin dolaşıp dolaşmadığı kontrol edilir. Takvimli ve takvimsiz olmak üzere iki modeli mevcuttur. Takvimli model şerit üzerine ilave olarak tarih de kaydeder. Saat Quartz motorlu olup 1.5 V orta pil ile çalışır. Kullanımı ve kontrolü son derece kolaydır. 3.2 Kartlı Geçiş Personel Devam Kontrol Sistemleri Bu sistem endüstriyel uygulamada Personel Devam Kontrol Sistemi olarak bilinmektedir. Bu sistemin aslında eskiden beri farklı olmayan şekilde o zamanın teknolojisine uygun olarak kullanıldığına ve hala da kullanılmakta olduğunu görürüz. şekil 55. Eskiden fabrika veya büyük işletmelerde her çalışanlar için çıkartılan bir kart ve bu kartın işletme girişinde bulunan bir saat a basılarak onaylanmıştır. Her kart üzerinde giriş yapılan saat in karşılığına gelen haneye delinir. Mesai bitimine karşılık gelen saat kısmına delik getirilerek o günkü mesai saati ve kayıtları tutulmuştur. 45

50 Elde taşınabilecek şekilde dizayn edilmiştir. Bilgisayarın ve elektriğin bulunmadığı yerlerde kart okutularak, istenildiğinde içindeki bilgiler bilgisayara aktarılabilir. Kablo bağlantısı olmadan 9 V pil ile çalışmaktadır. Barkodlu ve manyetik kart okuyabilen modelleri mevcuttur. Üzerinde batarya zayıf ve hafıza dolu ışıkları mevcuttur. Yaklaşık 2500 okutma bilgisini hafızasında tutabilir. Kart okutulduğunda kartı kabul edip etmediğine dair sesle ve ışıkla uyarıda bulunur. şekil 56. Kapı önü reader ve numaratör (Key Pad) - Elektrikli kilit Günümüz deki teknolojiye uygun olarak değişiklik göstermiştir. Ayrıca bu sistem ile gitgide artan güvenlik ihtiyacı da karşılanmıştır. Böylece çalışanların ve ziyaretçilerin kontrolü sağlanmış olur. Bu sayede hangi birime hangi personeli girebileceği ve dışarıdan gelen ziyaretçilerin hangi birimlere giriş yapabileceği gibi denetleme imkânları verir. İç noktalarda kapılara giriş ve çıkış için kapı önlerine ve kapı kolu üzerine konulacak bir kart okuyucu ile her personele verilecek bir proximity (geçiş) kart sayesinde yapılabilmektedir. Geçiş Kontrol Sistemleri işyerlerinde kontrol edilmesi istenen bir bölümden geçmesine izin verilen özel ya da görevli kişilerin dışında hiç bir kimsenin o birimden geçiş yapmasını izin verilmez. Dış noktalarda geçiş kontroller turnikeleri, bariyerler ile, iç mekanlarda kapılara takılan elektromanyetik kilitler vasıtasıyla yapılır. Yüksek güvenlik gerektiren dış noktalarda tam boy turnikeler kullanılmaktadır. Böylece yarım boy turnikelerin üzerinden geçilmesi riski ortadan kaldırılacaktır. İçeriye girme yetkisi olmayan personel veya kartı bulunmayan yabancılar kesinlikle geçiş yapamayacaklardır. Geçiş kontrol sistemleri işletme otoparklarına girişte de kullanılabilmektedir. Otopark girişindeki bariyer veya kayar kapının kontrolü bu sistem ile mümkündür. Araç sahibi personel kendisine tahsis edilen kart ile yetkisi dahilinde aracı ile geçiş yapabilmektedir. 46

51 İşletmede çalışan personel kendilerine ait kimlik kartlarını okuyuculara göstermek suretiyle geçiş yapmaktadırlar. Dışarıdan gelen yabancılar ve ziyaretçiler ise öncelikle güvenlik görevlilerine yönelecekler ve kendilerine verilen ziyaretçi kartıyla geçiş yapabileceklerdir. Sistem, geçiş kontrol okuyucularına gösterilen geçiş kartlarının, bu okuyucularda bulunan geçiş seviyelerine göre, belirtilen kapılardan, turnikelerden veya bariyerlerden geçişin kontrolünü sağlar. Kart suiistimaline karşı, kartı taşıyan kişi ile yetkili kart sahibinin aynı kişi olup olmadığı da dijital sistemlerle kontrol edilebilmektedir. Kolay kullanım yapısı ve kapsamlı güvenlik sistemlerinde olması gereken gelişmiş operatör fonksiyonları ile kullanıcıya rahatlık sağlayacak biçimde önerilen sistem, kullanıcı suiistimaline veya ihmaline imkân tanımayan ve insan insiyatifinden kaynaklanacak hataların anında tespitini sağlayan bir sistem ile güçlendirilebilir. Geçiş Kontrol Sistemleri; tek bir birimde ya da noktada geçiş denetimi sağlayabileceği gibi tüm bina ya da arazi içinde birbiri ile entegre olan sistemlerin kontrolü içinde kullanılabilir. PROXimity ve TOuch Memory olmak üzere iki yüksek teknoloji seçeneğine sahip olan Geçiş Kontrol Sistemleri her türlü ortamda rahatlıkla uygulanıp geçiş denetimini sağlar. Teknolojilerinin üstünlüğü gereği, iki sistemde de kullanılan kartların kopyalanması ve taklit edilmesi imkânsızdır. Bu sistemler; kullanıcı açısından kullanımı kolay ve hızlı, işletme açısından ise en güvenli ve en ekonomik sistemlerdir Kart Okuyucu ve Özellikleri İçerisinde bir mikro işlemci, panel ve röle çıkışı ile optik izoleli giriş ünitesi bulunur. Kapı önlerine uygulandığı gibi turnike ve bariyerlere de uygulanabilir. Kart okuyucular kişilik kart numarası taşıyabilirler. Üzerinde bulunan EPROM sayesinde geçiş hareketlerini hafızalarında tutabilirler. Yardımcı paneller ile 1024 kadar kart okuyucu (reader) bağlanabilir. Bu panellere yükleme yapılarak bilgisayardan bağımsız olarak da kontrol sağlanabilir. 12V DC gerilim ve pil ile enerji kesilmesine karşı 6-12 saate kadar çalışabilme özelliğine sahiptirler. 47

52 şekil 57. En çok tercih edilen kart okuyucu tipi Kart Okuyucuların Genel Özellikleri (proximity kart okuyucuları) Bilgisayar Kontrollü Online Sistem (Bilgisayar Kapalı İken Sistem Çalışmaz) 3 Kablo Bağlantılı Multidrop Sistemi (Tx, Rx, GND) 2400 Baut Rate Aktarım Hızı RS-232 Arabirimi ile Arasında 400Mt. kablo mesafesi 125 Khz. Proximity Kart Okuyucu * 15 cm. Mesafeden Kart okuma 0,1sn Kart Okuma Zamanı * Sabotaj koruma Tamper Switch i Kapalı ve Açık Kontak 1 Role Çıkışlı Tamper,Kart onay ve geçersiz sesli uyarı 12 Vdc. 30ma. Düşük akım sarfiyatı (Beklemede) Programlanabilir Kilit Açma Zamanı * Manyetik Kapı Kontak Girişi 3 Renk Kontrol Işıkları RS 232 kablo bağlantısı ile bir ağ üzerinden kontrolü kolaylıkla sağlanabilir. 9 ila 12 cm mesafeden okuyabilirler. 0 ila C çalışma sıcaklığı kararlılığına sahiptirler. Ayrıca arıza durumunda bağlı olan yazılım ile müdahale edilebildiği gibi gecikme süresi atanabilir Kartlı Geçiş (PDKS) Sisteminin Genel Özellikleri Programın tüm bölümleri TÜRKÇE olup, kullanımı son derece kolaydır. Her türlü vardiyalı çalışma şekline uygundur. Personel sayısında sınırlama yoktur. Rapor dizaynları firmanıza ve gereksinimlerinize göre oluşturulabilir. Program son derece güvenli olup, bilgileri otomatik olara yedekler. 48

53 Çok kullanıcılı ortamlarda çalışabilir, istenilen bölümlere şifre konulabilir (ücretler gibi) Silmediğiniz sürece geçmişe dönük bilgilere her an ulaşma imkanı vardır. Giriş - Çıkış saatlerinde elle düzeltme yapılabilir, fakat orijinal bilgiler hiçbir zaman kaybolmaz. Yapılan değişiklikler kırmızı renkte görülür. Genelde kullanılan sistemlere uyumludur (Windows 98, 2K, ME, NT, XP) Birçok bordro programı ile uyumlu olup, el değmeden bordronun hazırlanmasını sağlar. Beş ayrı fazla mesai tanımlanabilir ve bunların yüzdeleri istenilen oranda ayarlanabilir (hafta içi, hafta sonu, dini bayram, milli bayram, erken gelme mesaisi gibi) Hesaplamalarda yuvarlama imkanı vardır. İşten ayrılan personelin kartı başka personele verilebilir. Ceza ve teşvik tanımlanabilir. (Bir saat geç kalma durumunda iki saatlik ücret kesilmesi gibi) WIN-SOFT gibi kartlı geçiş sistemi programları sadece puantaj programı değil, aynı zamanda net ücreti hesaplayan bir bordro programıdır. 3.3 X-RAY Cihazı Kontrol Sistemleri şekil 58. X Işını 1895 yılında Alman fizikçi Wilhelm Röntgen tarafından bulunmuştur. En büyük özellikleri radyasyon yaratırlar, cisimlerden geçme özelliği ve fotoğraf filmleri üzerinde etkileri vardır. Röntgenlerde hedef resim X ışını kaynağı ile fotoğraf filmi arasına konularak nesnenin röntgeninin film üzerine düşmesi sağlanır. X-Ray cihazlarında X-Ray ışınları üreten bir ışık kaynağı ve bu kaynağın karşısında ışınları algılayan detektörler mevcuttur. Işık kaynağı ve detektörler arasında konvektör üzerinden geçen nesneler yoğunluklarına göre X ışınlarını değişime uğratır ve bu değişimler detektörler tarafından algılanarak cisimlerin siluetleri monitöre yansıtılır. Bu siluetler renkli monitörlerde cisimlerin organik, inorganik durumlarına göre turuncu, mavi, yeşil renklerde, siyah-beyaz monitörlerde ise grinin farklı tonlarında ekrana yansıtılır. 49

54 şekil 59. X-Ray cihazının kullanım alanı X-Ray ünitesi ile ilgili aşağıda belirtilen özellikleri bulunmalıdır. X-Ray jeneratörünün anot voltajı en az 140 kv, tüp akımı en az 0.4 ma, ışın açılımının değeri belirlenir. Çözünürlük yoğunluğu en az 38 AWG olacaktır. Çelik saç işleme kalınlığı en az 27 mm olacaktır. X-Ray tüpünün çalışma voltajı 220+/- %10V.50+/-%3 Hz.olacaktır. Radyasyon kaçağı kabin yüzeyinden 5 cm uzaklıkta 0.1 M.rem/saat ten yukarı olmayacaktır. 3.4 Biometrik Sistemler Günümüzde güvenliğin her geçen gün daha ön plan çıkması kişinin çok daha fazla şifreyi aklında tutmak zorunda kalması ve daha fazla kartın yanında bulundurulması gerekliliğini ortaya çıkarmıştır. Bu yaklaşımların giderek pratiklikten ve güvenilirlikten uzaklaşması biometrik tekniklere olan ilgiyi artırmıştır. Biometrik insan tanımlamadır. kişinin sadece kendisinin sahip olduğu, kendisi olduğunu kanıtlamaya yarayan, değiştiremediği ve diğerlerinden ayırt edici olan fizyolojik özelliklerin tanınması prensipleri ile çalışır. Parmak izi, el, yüz, iris, retina, ses tanıma gibi biometrik teknikler üzerine çok kapsamlı çalışmalar yapılmış, çeşitli sistemler geliştirilmiş ve bu sistemler denenerek bazı sonuçlar elde edilmiştir. Bu uygulamalarda alınan sonuçlar güvenilirliğin %100 e yakın olduğunu göstermektedir. Şirketlerin 50

55 kaynaklarını ve değerli bilgilerini tehdit eden güvenlik açıkları ulusal güvenliği tehdit eden terörist saldırıları, giriş için kullanılan şifre ve kart gibi tanıtıcıların unutulması, kaybolması ve çalınması risklerinin olması özellikle havaalanı ve şirket binalarının girişlerinde biometrik sistemlerin kullanımına olan talebi artırmıştır. Kullanıcının fiziksel ve davranışsal özelliklerini tanıyarak bilgisayar kontrollü kimlik saptamak üzere geliştirilmiş otomatik sistemler için kullanılan genel bir terimdir. Şifreler veya pin numaraları ağ korsanları tarafından yardımcı programlar kullanılarak birçok kez kırılabileceği için ya da kullanıcılar tarafından sık sık unutulabildiklerinden dolayı yerlerini akıllı kartlar ve biometrik cihazlar gibi yeni teknolojilere bırakmaktadırlar. Mesela, ses, parmak izi, yüz, iris, kızıl ötesi yüz ve el damar termogramı, retinal tarama, el ve parmak geometrisi fiziksel karakteristikler çok çeşitli sistemlerin bazılarıdır. İnsanları; parmak izlerinden, gözlerinden ve fizyolojik özelliklerinden tanıyabilen Biometri teknolojisi, her geçen gün biraz daha gelişiyor. Ancak bu teknolojinin yaygınlaşabilmesi için maliyetlerin daha uygun hale getirilmesi gerekiyor. Internet üzerindeyken, hiç kimse kim olduğunuzu bilemez. Kim olduğunuzu kanıtlamanızın geleneksel yolu, e-posta atarken, on-line alışveriş yaparken veya güvenlikli bir Web sitesine girerken şifre yazmaktır. Fakat bu yol şifreleme algoritmalarının çözümlenmesi sayesinde gün geçtikçe güvenliğini daha çok kaybetmektedir. Şifreler ağ korsanları tarafından birçok kez kırıldığı için ya da kullanıcılar tarafından sık sık unutulduklarından artık yerlerini Akilli Kartlar ve Biometrik cihazlar gibi yeni teknolojilere bırakmaktalar. Biometrik Cihazlar insanların benzeri olmayan parmak izi, göz retinası gibi karakteristiklerini ölçerek kullanıcıların şifre kullanmaksızın bilgisayar sistemleri, veri bankaları ve benzer ortamlara giriş için kimlik doğrulamasını yaparlar. Bu fizyolojik ölçü yöntemlerinin tümü Biometri olarak tanımlanmaktadır. Biometrik bilgiler; kaybolmamak, unutulamamak ve bir başkası tarafından kullanılamamak gibi özelliklerinin yani sıra taklit edilememe gibi çok önemli olan bir özelliğe de sahiptir. Biometri teknolojisiyle, bilgisayara parmak izi tarayıcısını kullanarak girmek, göz tarayıcısı yardımıyla ATM den parayı çekmek, ses tanıma ile bankalara sesli talimat vermek, korunmakta olan mekanlara yüz tanıma cihazı yardımıyla girebilmek vs. mümkün olabilmektedir. Biometri teknolojisi, halen, yukarıda gösterilen gelişmelerin yani sıra aşağıdaki önemli problemlerle karşı karşıyadır. Biometri için gereken donanımın pahalı olması Farklı sistemlerin birbirleriyle sorunsuz bağlantısının henüz sağlanamamış olması 51

56 Biometri teknolojisinin bir bütün halinde yeni yeni gelişmekte olmasıdır. Bilgisayarlar günlük hayatin giderek daha önemli bir parçası haline gelmesiyle, belgelerin imzalanmasından alışverişe kadar pek çok işlem dijitalleşerek, Biometri ürünleri vazgeçilmez bir hal alacak gibi görünüyor Biometrinin Bilgi İşlem Teknolojisinde Kullanılması Biometri, kullanıcının fiziksel ve davranışsal özelliklerini tanıyarak kimlik saptamak üzere geliştirilmiş bilgisayar kontrollü otomatik sistemler için kullanılan genel bir terimdir. Bu sistemler mümkün olduğunca, insan beyninin kişiyi tanıma ve diğerlerinden ayırt etme yöntemleri ile ayni şekilde çalışmaktadır. Kart, şifre veya pin numarası kullanan diğer tanıma yöntemlerine oranla daha çok tercih edilmektedirler. Bu durumun başlıca sebepleri aşağıdakilerdir: Kullanıcının, kimlik saptama yapılacak yerde bizzat bulunma gerekliliği Kullanıcının yanında kendini tanıtmak için kimlik kartı benzeri tanıtıcılar taşımak zorunda olmayışı Kullanıcının şifre/pin numarası gibi gizli olması gereken bilgileri ezberlemek zorunda olmayışı Internet in bilgi teknolojisi aracı olarak etkin kullanılmaya başlanması ile birlikte, bazı kişisel bilgilere veya firmalara ait gizli verilere, yetkili olmayan kişi veya kuruluşlarca ulaşmanın engellenmesi zorunluluğu doğmuştur. Bilinen ve yaygın olarak kullanılan sistemler, kullanıcıları tanımlamak yerine kullanıcının sunduğu tanıtıcılara onay vermektedir. Halbuki biometrik teknolojiler kişileri doğrudan tanıdıkları için, yetkisi olmayan kişilerin değerli bilgilere erişimini, ATM, cep telefonu, smart kart, masaüstü bilgisayar, is istasyonu ve bilgisayar ağları gibi sistemlerin uygunsuz kullanımının engellenmesi için en çok başvurulan yöntem olmaktadırlar. Günümüzde çeşitli biometrik sistemler, eşzamanlı tanıma uygulamalarında yaygın olarak kullanılmaktadır. Bunların en bilinenleri aşağıdakilerdir: Parmak izi eşleştirme İris tanıma Retina taraması Ses ve konuşma tanıma Yüz tanıma El tanıma 52

57 Biometrik sistemlerin güvenilir olmalarının yani sıra pratik olmaları da gerekir ve bu yüzden kişileri hangi yöntemlerle tanındıkları da önemli bir etkendir. Bu yöntemlere örnek olarak aşağıdakiler verilebilir: Teşhis (Identification) prensibi: Bu prensibe göre sisteme imza (bilginizi) sunulur ve sistem bu bilgiye göre imza sahibine ait olan tüm diğer bilgileri veritabanından bulup çıkarıyor. Doğrulama (Verification) prensibi: Bu prensibe göre bir kimse sisteme kimliğini giriyor. Sistem bu kimsenin gerçekten girilen kimliğin sahibi olup olmadığını o kimliğe ait olan kayıtları inceleyerek karar vermeye çalışır. Söz konusu sistemler oldukça güvenli sonuçlar vermektedirler. Fakat ikinci prensibe göre kişilerin bir şifre veya kullanıcı kodunu ezbere bilmeleri gerekiyor. Kullanıcıların ezberleme problemi ortaya çıktığı durumlarda ise kişiye kaybetmemesi gereken bir kart verilebilir. Ama tüm bunlar risk faktörünü artırdığı için genelde Doğrulama prensibi yoğun olarak tercih edilmez. Biometrik sistemin en temel avantajı, kişilerin hiçbir zaman hiçbir yerde unutma veya kaybetme olanakları bulunmayan bir uzuvları ile kendilerini tanıtabilmeleridir. Bu yüzden gelecek için planlanmakta olan güvenlik sistemlerinin en esas amacı insanların hiçbir kart veya anahtar taşımadan veya şifre ezberlemeden evlerinden çıkabilmeleri ve belli bir kişinin sadece o olduğu için tanınabilmesidir Biometrik Sistemlerin Çalışma Prensipleri Biometrik tanıma sistemlerinin çalışma prensibi aşağıdaki şekilde özetlenebilir. Önce kayıtlı bir imaj alınır. Bu imaj dijital koda çevrilir. Bu kod da gerekirse yapılan isleme göre şifrelenir ve bilgisayara kaydedilir. Daha sonra kullanıcı herhangi bir cihaz aracı ile kendini sisteme tanıtır. Genellikle ayni kişiye ait olsa bile, girilen kod ile kayıtlı olan kodun birebir tutuma olasılığı yoktur. Bunda birçok faktör etkili olabilir. Bunlarda en yoğun olarak rastlananları aşağıdakilerdir: Ortamın ışıklandırması Kişinin bakış açısı Teşhisi yapılacak uzvun cihaza göre durma açısı Cihazın ve kontrol edilen uzvun temizlik derecesi ve nemi Bu olumsuz etkilerden dolayı girilen kod, belli bir yüzde tutuncaya kadar sistemde kayıtlı bulunan kodlarla karşılaştırılır. Gereken yüzde yakalandığında şahıs tanınır ve işlem için onay verilir. 53

58 3.4.3 Biometrinin Kullanım Alanları Halen biometrik sistemler aşağıdaki alanlarda kullanılmaktadır: Personel devam ve takibi Otomatik para çekme makinelerinde kullanıcı tanımlama Çağrı merkezlerinde kimlik saptama Havalimanlarında check-in ve boarding işlemleri On-line bankacılık kullanıcı tanımlama Sinir kontrolü ve sinir kapılarından girişlerin kontrolü Internet bankacılığında kullanıcı tanımlama Elektronik para transferlerinde kullanıcı tanımlama Kredi kartı uygulamaları Kurumsal ağ Bilgisayar güvenliği Kiralık kasalara erişim güvenliği Satış noktası terminallerinde (POS) kullanıcı tanımlama Askeri kaynakların etkin takibi Çek onaylama işlemlerinde kullanıcı güvenliği Hastane ve sigorta kuruluşlarında hasta takibi ve kimlik saptama Kamu hizmetlerine yönelik kayıt takibi (SSK, vergi, trafik) Hesap açma işlemlerinde kimlik tespiti Binalara, tesislere ve ofislere erişim güvenliği Elektronik ticarette kullanıcı tanımlama Şube bankacılığı işlemlerinde kullanıcı tanımlama Biometrik Çeşitleri Parmak İzi Doğrulama Parmak izi doğrulamaya birçok farklı yaklaşım vardır. Bir kısmı bilinen polis metodu olan iz karsılaştırmasını taklit etmeye çalışır, diğerleri ise "moire fringe" şablonu ya da ultrasonik gibi kendilerine özgü yaklaşımlar ile düz şablon karsılaştırması yaparlar. Bazıları canlı bir parmağı hissedebilirler bazıları edemezler. Diğer biometriklere kıyasla parmak izi cihazlarında çok fazla çeşitlilik vardır. Yüksek verimli ve düşük hata paylı olmalarına rağmen tecrübesiz kullanıcıların hatalı işlemleri nedeniyle sorunlar doğurabilmektedir. Kullanıcı arabiriminin de geniş çaplı kullanımlarda nasıl olması gerektiği düşünülmesi gerekir. Parmak izi doğrulama, kullanıcılara yeterli eğitimin verilebileceği ev içi sistemlerde ve kontrollü ortamlarda kullanıma uygundur. Entegrasyon ve kullanım kolaylığı, düşük fiyatları ve küçük ebatları nedeniyle istasyonu erişim sistemlerinde Parmak izinin yaygın bir kullanıcı kitlesi bulması şaşırtıcı değildir. 54

59 Parmak izi tanıma sistemleri günümüzde en yaygın kullanılan biyometrik tanıma sistemidir. Parmak izi taranırken iki tipte tarayıcı kullanılır. İlki normal optik tarayıcılardır. Bu tarayıcılar parmakta bulunan çukurlar ve çıkıntıları görüntüler. Diğer tip tarayıcılar ise yalnızca parmaktaki izleri taramakla kalmaz aynı zamanda parmaktaki statik etkileri ölçerek taranan parmağın canlı bir parmak olup olmadığını tarar. Tarama işleminde kişi parmağını plastik yüzeye koyduğunda, ışık duyarlı CCD (charged-coupled device) çip parmak üzerindeki girinti ve çıkıntıları kaydeder. şekil 60. Parmak izi tarama ve sonucu Bir parmak izindeki tüm izler dikkate alınmaz. Bunun yerine izdeki bazı özel noktalar; bunlar, girinti ve çıkıntı arası uzaklıklar, bazı kesişim bölgeleri v.b. işlenir ve daha sonra bazı matematiksel algoritmalar kullanılarak şifrelenir ve veritabanına kaydedilir. Parmak izi tanıma sistemleri kullanım kolaylığı, düşük fiyatı ve küçük ebatları nedeniyle ev, ofis gibi yerlerde daha çok tercih edilirler. Ancak tarama sırasında optik tarayıcıyla fiziksel temasın olması, parmağın kirli, yağlı veya ıslak olması gibi görüntü kalitesini düşürebilecek etkenlerin bulunması, çabuk kopyalanabilir olması ve aşırı sürtünmeden izlerin bozulması gibi faktörler parmak izi tanıma sistemlerini diğerlerinden daha az güvenli yapmaktadır. Tatil köyü, otel, fabrika, depo şantiye büyük mağaza ve alışveriş merkezi gibi mekânların personel devam ve takibi için tasarlanmış 5 milyarda 1 yanılma payı ile çalışan parmak izi okuma sistemleri 500 den 4000 kişiye kadar parmak izi tanıma kapasitesi ile proximity kart sistemlerinin yerini almaya aday bir teknolojidir. Bilgisayar ağından yararlanarak çalışabildiği gibi com port ile de bilgisayara bağlanabilmektedir. Proximity kart maliyetleri göz önüne alındığında ekonomik, kullanım olarak ta kart taşıma gibi bir zorunluluğu ortadan kaldıran parmak izi tanıma sistemleri şifre ve proximity kart ile aynı anda da çalışabilmektedir. Parmak izi tanıma süresi 200 kullanıcıda 3 saniye, şifre girilerek parmak izi okuma süresi 1 saniyenin altındadır. 55

60 Parmak izinin doğru açıda okutulması, parmaktaki sıcaklık, basınç ve vücuttaki statik elektrik değerlendirilebilecek etmenlerdendir. Bütünleşik olarak tanımlamada kullanılabilir. Bütünleşik olarak kullanılırsa parmak izi kilitleri canlı kişinin parmak izini kullanmakta, böylece benzersiz güvenlik sağlamaktadır. Herkes tarafından hızlıca ve kolayca kullanılabilir. Kişilerin parmak izinin kopyalanması tanımlamayı gerçekleştirmez. Parmak izi kilitleri hem şifre ile hem parmak izi ile veya her ikisi ile de kullanım imkanı sağlar. Parmağınız herhangi bir zarar gördüğünde şifre ile kolayca giriş yapabilirsiniz. Parmak izi kilitleri örneğin;5 yöneticiye sistemi kontrol etme imkanı sağlar. Böylece istenmeyen kişilerin kaydı veya kişilerin izinsiz silinmesi önlenir. Sisteme ilk kayıt eden örneğin;5 kişi yönetici atanır ve diğer kayıt veya silme işlemini gerçekleştirir. Sistem örneğin kullanıcıya izin vermektedir. Parmak izi kilitleri otomatik modda kapıyı 3 sn. içinde kendi kilitleyebilir. Tercihe göre manuel kullanımda mümkündür. Parmak izi kilitlerinde her türlü zorlamaya, titreşim veya izinsiz girişlerde alarm devreye girer. Alarmı devre dışı bırakmak için parmak izini okutmanız veya şifre girmeniz yeterlidir. DND tuşuyla siz içerdeyken dışardan girişler engellenir El Geometrisi İsminden anlaşılacağı üzere üç boyutlu bir perspektiften kullanıcının elinin ve parmaklarının fiziksel karakteristikleri esas alınır. En yaygın metotlardan biri olaraktan iyi performans sağlar ve kullanımı göreceli olarak daha kolaydır. Kullanıcı sayısının fazla olduğu yada sisteme çok fazla erişimin olmadığı ortamlarda ve fazla kullanım disiplini gerektirmemesi nedeniyle tercih edilebilir. Kararlılığın istenirse çok yüksek olabileceği gibi, esnek performans ayarları ve konfigürasyon geniş uygulamalarda kullanıma izin verir. El geometrisi okuyucuları Personel Devam Kontrol Sistemleri gibi senaryolarda popülerliğini kanıtlamıştır. Diğer sistemlere entegrasyon ve kullanım kolaylığı el geometrisini birçok projede ilk adim olarak ön plana çıkarmaktadır. El geometrisi aynı zamanda el taraması olarak da bilinir. Bu sistemde el üçboyutlu olarak taranarak elin ve parmakların fiziksel karakteristikleri analiz edilir. Tarama sırasında parmakların uzunluğu, birleşme noktaları arasındaki uzaklıklar, parmaklardaki oynak yerlerinin geometrisi gibi noktalara dikkat edilir. 56

61 Bazı sistemlerde yalnızca üç parmak (baş, orta ve işaret parmağı) taranır. Doksandan fazla ölçüm yapılır. El geometrisi ile çalışan biyometrik sistemler parmak izi, yüz ve iris tanıma sistemleri kadar hassas ve güvenilir değildir. Veritabanında tutulan bilgiler, diğer biyometrik sistemlere oranla daha az yer kapladığından kullanıcı sayısının fazla olduğu sistemlerde daha çok tercih edilmektedir. şekil 61. Çeşitli el tomografisi ve sonucu El İzi Tanıma Sisteminin bazı problemleri vardır. Elle temas gerektirdiği için bazı hastalıkların (SARS) kişiden kişiye bulaşmasına neden olabilir. Sol ellerini kullanan kişiler okuyucuya sağ ellerini uzatırken zorluk yaşarlar. El tanıma sistemini kullanmak oldukça bilgi gerektirir. Kişileri sistem kullanımına hazırlamak yaklaşık 15 saniye almaktadır. Diğer sistemlerde örneğin yüz taramasında 1sn retina ve iris 4-5 sn arasında yenileme (refresh) süresi almaktadır. Kullanıcıların yaklaşık %5 i ya ellerini okuyucuya tam ve doğru olarak yerleştirmedikleri yâda elleri okuyucunun alanından daha küçük veya büyük olduğu için el okuyucusu tarafından reddedilebilmektedir Ses Doğrulama Günlük islerde ne kadar çok sesli iletişimin kullanıldığı düşünüldüğünde oldukça ilginç bir teknik olarak karsımıza çıkar. Bazı tasarımlar duvara monteli olarak karsımıza çıkarken bir kısmı da bilinen telefon cihazlarıyla entegre olarak kullanılırlar. Pazara birçok ses doğrulama ürünü girmiş olmasına rağmen çoğu lokal akustik ve alici sorunları nedeniyle yetersiz kalmıştır. Ek olarak kullanıcı tanıtma işlemleri diğer biometriklere göre daha karışık olduğu için pek dostça karşılanmamıştır. Bununla birlikte birçok çalışma yapılması gerekmekte olup gelişmeleri izlemek ilginç olacaktır. 57

62 şekil 62. Ses dalgalarının kaydı Ses tanıma biyometrik sistemlerde oldukça sık kullanılan bir tanıma şeklidir. Diğer Biyometrik sistemlere göre daha kolay uygulanır. Sistem kişilerin seslerine ait akustik seslerin kaydedilip dijital ortama dönüştürür. Kullanıcı önce sistemin önceden belirlediği birkaç sözcükten oluşan metni okuyarak sesini sisteme tanıtır. Kaydedilen ses spektral analizler kullanılarak dijitalleştirilir. Kullanıcı daha sonra aynı metni kullanarak sisteme giriş yapar. Ses tanıma sistemleri telefon üzerinden bir sisteme ulaşım için daha uygun bir yapıdadır. Ancak kaydedilen ses bilgisinin çok fazla yer kaplaması, sesin hastalık veya psikolojik durumlardan dolayı değişmesi, arka plandaki gürültüler ve hem kayıt sırasında hem de sisteme giriş sırasında okunan metinde yanlış sözcük kullanılması gibi dezavantajlar ses tanıma sistemlerini daha kullanışsız ve güvensiz hale getirir. Kamuya açık alanlarda veya yankılı telefon hatları gibi gürültülü çevre şartlarında Ses Tanıma Sistemleri güvenilir değildir. Ayrıca, soğuk algınlığı nedeni ile meydana gelen ses kısılmalarına karşı çok hassastır. Ses Tanıma Sistemi, geçiş/erişim hakkına sahip bir kişinin ses kaydı kullanılarak kolayca aldatılabilir Retina Tarama Bir optik alıcı vasıtası ile retinanın benzersiz şablonlarının düşük yoğunluklu bir ışık kaynağı ile taranmasına dayalı yerleşmiş bir teknolojidir. Kararlılığı kanıtlanmış bir teknik olmasına rağmen kullanıcının bir noktaya sabit bakmasını gerektirmektedir. Eğer gözlük kullanıyorsanız ya da okuyucu ile göz temasına girmekten endişe duyuyorsanız pek güvenilir bir yöntem değildir. Bu nedenlerden ötürü retina taramasının kullanıcılar tarafından kabullenilmesi zor olmakla birlikte teknoloji oldukça verimli çalışmaktadır. Doksanlı yılların ortalarında yeniden tasarımla son haline gelmiş olup gelişmiş bağlanılabilirlik ve kullanıcı arabirimi sağlamaktadır ama yine de marjinal bir biometrik teknoloji olarak görülmektedir. Retina göz yuvarlağının iç kısmında arka tarafta yer alan ince sinirlerin ve damarların bulunduğu ağ tabakadır. Bu tabakada yer alan ışığa duyarlı sinirler ışığı optik sinirler vasıtasıyla beyne iletir. Retina tarayıcı cihazlar gözbebeği içerisinden tarama yaparlar. 58

63 şekil 63. Retina yapısı Ferdî tanıma sistemlerinde kullanılan retina tarama sistemi, bir lâzerin gözün arkasına ışıtılması ve böylelikle retinanın damar desenlerinin ölçülmesi esasına göre çalışır. Bir optik algılayıcı retinanın yapısını düşük yoğunluklu ışınlar kullanarak tarar. Bu işlem sırasında kullanıcı yaklaşık 1cm lik bir delikten kımıldamadan bakar. Tarayıcı cihaz tarama sırasında yaklaşık altı tur döner ve her turda yaklaşık 700 kadar noktayı kaydeder. Daha sonra bu bilgiler dijitalleştirilerek kaydedilir. Retina oldukça güvenilir bir biyometridir. şekil 64. Farklı retina yapıları Tarama sırasında gözün tarayıcıya fiziksel teması, gözde oluşabilecek ve retina yapısına zarar verebilecek travmaların olması, tarama işleminin oldukça zahmetli olmasıdır. Biometrik olarak ne kadar ne kadar güvenilir olursa olsun, birçok kişi gözüne lazer tutulmasını reddettiği için güvenirliliğinin anlamı kalmamaktadır. Retina tarama biometrikler içinde kullanıcılar tarafından en az sevilen ve kabul edilenidir çünkü insan bedenine en çok müdahale edenidir İris Tarama İris tarama, gözle ilgili biometrikler arasında şüphesiz en basitlerinden biridir. Basit sıradan bir CCD kamera ile çalışır ve kullanıcı ile okuyucu arasında direk kontak olmasına gerek yoktur. Ek olarak, ortalamanın üzerinde şablon karsılaştırma potansiyeline sahiptir. Teknoloji olarak, üçüncü parti üreticilerin ilgisini çekmiş ve ilave ürünlerin ortaya çıkmasına öncülük etmiştir. Gözlükle birlikte kullanılabilmesi nedeniyle birtakım dini gruplarında ilgisini çekmiş tanımlama modunda iyi çalışan birkaç cihazdan biri olarak kendini ispatlamıştır. Kullanım kolaylığı ve sistem entegrasyonu iris tarayıcılar için söylenmesi pek kolay olmamakla birlikte yeni ürünler tanıtıldıkça gelişmeleri takip edeceğimizi umuyoruz. İris, gözün ön kısmında bulunan ve fibroz (lifli) dokudan oluşan renkli tabakadır. İriste 250 den fazla görsel karakteristik bulunmaktadır. Bunlar daireler, benekler, çizgiler gibi belirleyici şekillerdir İris, bebek embriyo olarak anne karnındayken oluşur ve insanın ölümüne kadar 59

64 değişmez. İris tarama biometrik taramalar içerisinde en basit olanlarından biridir. Sıradan bir CCD kamera kullanılarak yaklaşık cm uzaklıktan tarama yapılır. Kullanıcı ile tarayıcı arasında fiziksel temas olmasına gerek yoktur. Gözlükle bile kullanılabilmesi, sistemlere kolay entegre olabilmesi ve iris deseninin en güvenilir desenlerden biri olması iris tarama sistemlerini daha çok tercih edilir hale getirmiştir. İris yapısı oldukça küçük olduğu için, irisleri bulabilmek için 2 hareketli kamera kullanılması gerekir ki bu da okuyucuyu oldukça pahalı hale getirir. Ayrıca irisleri bulmak ve analiz edebilmek için kameranın dar açılı olması gerekir. Kamera görüş açısı dar olduğu için de doğal beden hareketlerinden bile fazlasıyla etkilenir. Bu nedenle okuyucu tarafından reddedilmemek için gayet sabit durmanız gerekir. Ayrıca, İris okuyucular irisi kaplayan renkli lens kullanan kişilerin irislerini bulamadığı için tanıma yapamazlar. Gene aynı şekilde, parlayan gözlük camları irislerin bulunmasını önlediği için gözlüklü kişilerin tanınmasında zorluklar yaşanmaktadır. şekil 65. Sadece bir kamera ile yapılabildiği gibi tam açının kısa sürede yakalanması için birden fazla kamera ile yapılabilir. Kişinin genellikle ayakta olması istenir. Gözlükle taramada (güneş gözlüğü hariç) tarama konusunda tarayıcıya daha çok yaklaşılarak doğru tespit sağlanabilir. İris İmza Doğrulama İmza doğrulamanın diğer biometriklerde görülmeyen farklı yanları vardır. İnsanlar imzaya günlük işlemlerinde bir kimlik doğrulama aracı olarak kullandıklarından dolayı zaten alışıktırlar ve bunun biometriğe aktarılmasında bir anormallik görmemişlerdir. İmza doğrulama sistemleri çalışmalarındaki kararlılığı ispatlamışlardır ve imzanın doğrulama aracı olarak kullanıldığı uygulamalarda yerlerini almışlardır. Ne yazık ki diğer biometrik ürünlere kıyasla çok az sayıda uygulaması görülmektedir. Eğer uygulamanıza uygunsa, düşünülmeye değer bir teknolojidir. İmza ve el yazısı tanıma sistemleri diğerleri kadar geniş kullanım alanı olmayan bir biometrik teknolojidir. Genellikle belge kullanılan güvenlik sistemlerinde tercih edilir. Kullanıcının el yazısı veya imzası taranarak yazının veya imzanın karakteristik özellikleri çıkarılır. Bu karakteristik 60

65 özellikler kalem hızı ve basıncı, imzadaki bazı çizgilerin durumu, yazı karakterlerinin şekilleri gibi özelliklerdir. Diğer biometrik sistemlere göre çok daha az güvenlidir. şekil 66. Ses dalgalarının kaydı Yüz Tanımlama Oldukça fazla ilgi çeken ancak yetenekleri yanlış anlaşılmış bir tekniktir. Pratikte ispatlanması zor aşırı iddialar yüz tanımlamaya yapılmıştır. Tüm yapılan, sabit iki görüntünün karşılaştırılmasıdır (çoğu sistemin gerçekte yaptığı budur, biometrik ile pek ilgisi yoktur). Bir gurup içindeki kişinin kimliğini doğrulamak için kullanılır (bazı sistemler iddia etmektedir). Kullanıcı açısından yüz tanımlamanın çekiciliğini anlamak kolaydır, ama teknolojinin beklentileri konusunda realistik olmak gerekmektedir. Şu ana kadar yüz tanımlama sistemleri uygulamalarda sinirli başarı sağlamışlardır. Ama çalışmalar devam etmektedir ve gelecekteki uygulamaların neler olacağını görmek ilginç olacaktır. Teknik zorluklar aşılabilirse, yüz tanımlamanın birincil biometrik metod haline geldiğini görebiliriz. Sima, kulak memesi ya da birçok farklı parametreyi kullanan metodlar mevcuttur. Teknik olarak ilginç olmalarıyla birlikte günlük hayatta kullanılabilir olarak değerlendirilmemektedirler. Yüz tanıma sistemleri bir vesikalık fotoğraf incelemek yerine yüzde bulunan yaklaşık 50 kadar noktayı analiz eder. Yüz karakteristiği tanımlanırken göz çukurlarının saptanması, elmacık kemiğini çevreleyen bölgelerin taranması, ağız kenarlarının belirlenmesi, kulak memesinin analizi gibi çeşitli metotlar kullanılır. Birçok yüz tanıma sisteminde saç stili, saçın uzunluğu veya kısalığı gibi belirleyicilere dikkat edilmez. Diğer biometrik sistemlerde olduğu gibi yüz tanıma sisteminde de işlem 4 aşamada gerçekleşir. Bunlar, örnek imaj oluşturma, karakteristiklerin saptanması, dijital ortama aktarım ve karşılaştırma. Örnek imaj oluşturulurken kişi kamera karşısında sabit durur ve çeşitli açılardan yüzün görüntüleri alınır. Bu birkaç görüntü işlenerek daha önce alınmış olan görüntü bilgisiyle karşılaştırılır. Dijitalleştirilen bilgi ortalama kb arasındadır. Yüz tanıma sistemleri fiziksel bir temas gerektirmediğinden daha çok tercih edilirler. Ancak yüz tanımlama sistemleri uygulamalarda sınırlı başarı sağlamışlardır. Çünkü bıyık gelişimi, kilo alma-verme, ikizinin olması gibi bazı tanıma problemleri yüz tanıma sistemlerinde çok sık karşılaşılan durumlardır. 61

66 şekil 67. Yüz tomografisi Parmak izinde olduğu gibi, yüz çeşitleri belli başlı gruplandırmaya gidemeyecek kadar fazladır. Parmak izi insanın o anki duygusal ve fiziksel durumuna göre değişiklik göstermez, ancak yüz insanın iç dünyasının bir çeşit aynasıdır beynimiz tüm bu ayrıntıları çözecek mükemmel bir donanıma sahip olup, yüz hangi şekle girerse girsin, sahibini bir şekilde kuvvetli olarak tahmin eder. Bu yüzden parmak izine nazaran yüz tanıma, çok daha fazla işlemci gücü ve zaman isteyen bir süreçtir, bu yüzden kullanım alanları oldukça kısıtlıdır. Özel program ve donanımlarla desteklenen bu süreç, insanları makul bir sürede (birkaç saniye) tanımalıdır, aksi halde kullanımı pratik olamaz. Bundan dolayı yüz taraması maliyeti yüksek bir sistemdir. 4. YANGIN ALGILAMA 4.1 Detektörler Kontrol edilmiş bölge ve alanlar (zone) tespit edildikten sonra uygun bir detektör seçilmesi gerekir. Ortama uygun detektör seçimi büyük önem taşır ve ortamdaki malzemenin yanıcılık özelliği, normal zamandaki duman ve ısı seviyeleri gibi birçok parametrenin dikkate alınması gerekir. Unutulmamalıdır ki, dünyanın en iyi malzemelerini bile kullansanız, eğer tasarım yanlışsa, yanlış alarmlar yüzünden sisteme olan güven yok olacak, ya da gerçek bir yangında sistem algılama yapmayacaktır. Detektör seçimindeki birinci öncelik toksik yanma ürünleri ve duman düşünülerek hayatın korunmasıdır. Çünkü bunlar yangının başlangıcını oluştur. Bizim aynı zamanda çevreye bağlı olarak oluşan istenmeyen yanlış ikazları sınırlayan, en doğru durumda yangını algılamaya ihtiyacımız vardır. Bu durumda daha uygun olarak duman detektörleri düşünülür. Duman detektörlerinin her yere yerleştirilmesi mümkün değildir. Koku, buhar, hava kirlenmesi, rüzgâr sesi gibi çevresel faktörlerden dolayı yerleştirmede zorlanılır. Benzer durumda çevre şartlarına uygun detektörler kullanılır. 62

67 4.1.1 Detektörlerin Mekanik Yapısı Detektörler, detektör tabanı ve detektör kafası olmak üzere iki kısımdan oluşur. Algılama hattı bağlantısı detektör tabanındaki klemenslere yapılır ve detektör tabanı istenen yere monte edilir. Detektör kafasıysa bu tabana vidalanarak monte edilir. Detektörler, yanmaz polikarbondan yapılırlar Detektörün Elektriksel Bağlantısı Detektörler kontrol tablosuna şekil 2.5 te görüldüğü gibi iki telli sistemde seri olarak bağlanır. İki telli sistem seri bağlı sistemde bir hat başı ve bir hat sonu vardır. Hat başı kontrol tablosuna bağlanır. Hat sonu ise hat sonu direnci ile sonlandırılır. Böylece hat başında yani kontrol tablosundan bir hat direnci görülür. Detektörlerden veya hattan kaynaklanan bir kısa devre ya da açık devre hâlinde bu direnç değişecektir. Bu değişiklik kontrol tablosundan algılanarak bir hata sinyali üretilmesine neden olacaktır. İki telli sistem 2x1.5 mm² lik yanmaz kablo ile tesis edilmelidir Detektör Çeşitleri Duman Detektörleri Dumana karşı duyarlı olan detektörler, binalarda yaşayanların hayatlarını korumak için uygundur; çünkü detektörler yanmanın ilk evrelerinde toksik yanma ürünlerini ve dumanı algılayabilir. Duman detektörleri duyarlılıklarda çeşitlidir. Bunlar iyonizasyon, optik, kanal tipi ve aktif hava emmeli detektörlerdir. Tüm endüstriyel binalarda, tüm kaçış noktalarında ve duman detektörlerinin yanlış uyarılara neden olmadan kullanımına elverişli koridorlarda, depolar, teçhizat odaları ve benzeri, sürekli insan bulunmayan bölümlerde veya otomatik su serpme sistemi (sprinkler) olmayan bölümlerde, tüm ortak alanlarda ve çalışma alanlarında otomatik duman detektörü tesis edilecektir. Oteller, moteller, yatakhaneler, misafirhaneler, hastaneler, huzur evleri, pansiyonlar ve benzeri yatılı yerlerde bina ve tüm kaçış yollarında ve duman detektörlerinin yanlış uyarılara neden olmadan kullanıma elverişli tüm yerleşime açık alanlarında, ortak alanlarda ve çalışma alanlarında otomatik duman algılama cihazları tesis edilecektir (TYK YÖ. Mad. 75) Kullanım alanları: Konferans odaları, kayıt stüdyoları, fabrikalar, elektrik/mekanik odalar, kütüphaneler, büyük mağazalar, tiyatro sahneleri, yatak odaları, bilgi işlem odaları, okullar, restoranlar, yemekhaneler, vb İyonizasyondum Detektörleri Hızlı gelişebilecek yangın riskinin bulunduğu mekânlarda kullanılır. Hızlı gelişen yangınlarda ortaya çıkan küçük partiküllü beyaz dumana çabuk cevap verir. 63

68 Kullanım alanı: Koridor, merdiven, solvent depoları şekil 68. İyonizasyon duman detektörü prensip şeması Optik duman detektörleri Yoğun dumanlı, için için yanabilecek maddelerin bulunduğu mekânlarda kullanılır. Büyük partiküllü siyah dumana çabuk cevap verir. Kullanım alanı: Koridorlar, merdiven, asansör şaftları, X-Ray odaları, fotoğraf işleme odaları, kargo yükleme odaları. şekil 69. Optik duman detektörü prensip şeması Işın tipi duman detektörü Standart duman detektörlerinin montajının zor ya da ekonomik olmadığı geniş alanlarda kullanılmak üzere tasarlanmış, karşılıklı alıcı ve verici ünitelerinin arasında oluşan duman partiküllerini (parçacık) algılayan detektördür. 64

69 şekil 70. Işın tipi duman detektörü Kullanım alanları: Yüksek hacimli depolar, yüksek tavanlı koridorlar, atriyumlar Aktif hava emmeli çok hassas duman detektörü Korunan mahalden bir boru şebekesi ile çektiği havayı, lazer tabanlı çok hassas bir detektörden sürekli olarak izleyerek çok küçük miktarlardaki dumanı algılayabilen sistemlerdir. şekil 71. Aktif hava emmeli çok hassa duman detektörü Kullanım alanları: Yüksek hacimli depolar, atriyumlar, telekomünikasyon odaları, bilgi işlem merkezleri, elektrik panoları, kablo tünelleri, trafo odaları, tozlu veya rutubetli alanlar, tarihi yapılar, müzeler Sıcaklık Detektörleri Isı detektörleri artan ve sabit sıcaklık algılayan modellere sahiptir. Bunlar, duman detektörlerinin kullanılmasının kısıtlı olduğu alanlarda uygulanır; ancak yangın durumunda duman detektörlerine göre daha uzun zamanda cevap verir. a. Sabit sıcaklık detektörleri Ortamdaki sıcaklık düzeyinin belirli bir seviyeyi geçmesi hâlini algılar. Üretim sırasında yapılan bu ayarın daha yüksek sıcaklık seviyelerine set edilmiş versiyonları yüksek sıcaklık detektörü olarak anılır ve sıcaklığın normal zamanda da yüksek seyrettiği mahaller için kullanılır. Kullanım alanları: Kazan daireleri, çay ocakları, fırın alanları, mutfaklar, kapalı otoparklar, yükleme alanları. 65

70 şekil 72. Sabit sıcaklık detektörleri b. Isı Artış Detektörleri Sıcaklığın belirli bir süre içinde ani yükselmesi hâlini algılar. Sıcaklığın belirli bir değeri aşması ya da kısa bir sürede belirli bir artış göstermesi hâlinde alarm durumuna geçen detektördür. Kullanım alanları: Dumansız yangın beklenen alanlarda, çok kirli ve paslı alanlarda, %95 nemli ortamlarda. şekil 73. Isı artış detektörleri c. Alev Detektörleri Alevin belirli bir süre içinde ani yükselmesi hâlini algılar. Kullanım alanları: UV: Türbinler, patlayıcı imalathaneleri, püskürtme boya kabinleri IR: Petrol kimya, endüstriyel tesisler, hidrokarbon depoları, tanker yükleme alanları UV/IR: Uçak hangarları, proses odaları şekil 74. Alev detektörü 66

71 Gaz Sensörleri Parlayıcı ve patlayıcı gazların bir üretim prosesi içerisinde ortaya çıktığı, depolandığı ve nakledildiği ortamlarda, gaz kaçaklarının patlayıcı karışım oluşmadan algılanması ve gerekli önlemlerin alınması yaşamsal önem taşır. Doğal gaz, LPG gibi günlük hayatta kullandığımız gazlar ve bunların yanı sıra çeşitli endüstriyel ortamlarda açığa çıkabilen pek çok patlayıcı gazlara duyarlı detektörler, kullanım yerleri ve amaçlarına uygun özelliklerde üretilmektedir. Patlayıcı özellikleri olmamakla birlikte zehirleyici veya boğucu nitelikte olan karbonmonoksit, karbondioksit, hekzan, amonyak gibi gazlara duyarlı detektörlerde, günümüzde, endüstride, kapalı garajlarda, kazan dairelerinde ve hatta evlerimizde kullanılmaktadır. şekil 75. Gaz sensörü 5. SOYGUN ALARM SİSTEMİ ELEMANLARI 5.1 Soygunlara Karşı Alınacak Önlemler İlk çağlardan bu yana insanlar sürekli korunmak ihtiyacındadırlar. Son yıllarda yaşanan olaylar gösterdi ki soygun ihbar ve alarm sistemlerine ihtiyaç artarak devam edecektir. İş yeriniz, deponuz, eviniz, villanız, vb. maddi ve manevi değeri olan mallarınızı soygun ve yangına karşı korumak en doğal ihtiyacınızdır. Yıllar boyu yoğun çalışmalar sonucunda elde edilmiş sermayenin bir günde kaybedilmesi, insanın aklına dahi getirmek istemediği korkunç bir olaydır. Soygun ihbar ve alarm sistemleri olaya caydırıcılık getirmekte, bütün olayları derhal alarm haber alma merkezine bildirmektedir. Alarm haber alma merkezi olayın doğruluk testini yaptıktan sonra ilgililere haber vererek; jandarma, polis, itfaiye ve işyeri sahiplerine ihbar ederek gereken önlemlerin hızla alınmasını sağlamaktadır. Böylece riskleri en aza indirmek mümkün olmaktadır. Soygun alarm sistemini kısaca özetlersek: Tüm işlemleri yapan sistemin beyni olan bir alarm paneli, bu panele bağlanan değişik özelliklerde dedektörler ve siren ünitesinden oluşur. Alarm sistemi 67

72 genelde şifre yazarak devreye alınır ve çıkarılır. Bir olay anında siren çaldığı gibi telefonla arayarak da olayı haber verir Alarm Sistemi Alarm sistemi, hırsızlık, gasp, soygun, tehdit, haneye tecavüz, yangın, sağlık sorunu gibi durumlarda başkalarını sizin imdadınıza çağıran elektronik çözüm paketidir. Ev veya iş yerinizin konumuna, isteklerinize, içerideki yaşama tarzınıza ve bütçenize uygun olarak, tamamen size özel seçilmiş elektronik parçaların birbirleriyle entegre edilmesiyle oluşur. İstenmeyen durumu algılar ve alarm ulaştırır. Alarm verdiği zaman sirenle, ışıkla, otomatik telefon bağlantısıyla çevreye ve gerekli yerlere haber verir. İstenmeyen durumu; açılmaması gereken bir kapı veya pencerenin açılması, evde bir canlının hareket etmesi, cam kırılma sesinin çıkması gibi hâllerin oluşmasıyla anlar. İçerideki hareket ve yaşam tarzınıza bağlı olarak hangi bölümü ne zaman koruyacağınıza kendiniz karar verirsiniz ve alarm sisteminizi istediğiniz şekilde kullanabilirsiniz. Kurma ve kapama işlemleri bir şifrenin tuşlanarak girilmesi veya özel bir uzaktan kumandası ile gerçekleşir. şekil 76. Soygun alarm sistemi ile korunan bir ev Alarm Merkezi ve Önemi Günümüzde hırsızlık ve gasp olayları artmıştır. Bunun doğal sonucu olarak güvenlik sistemlerine olan gereksinim daha çok ortaya çıkmıştır. Gasp olaylarını dikkate alırsanız, sadece alarm sistemi kurdurarak tam bir güvenlikten söz etmek doğru değildir ya da siz yokken yangın çıktığında alarmın tek başına çalması pek bir şey ifade etmeyecektir. Bu durumlarda, mevcut alarm sistemini alarm merkezi bağlantısı ile tam bir güvenlik unsuru hâline getirmek mümkündür. Böyle bir durumda merkezdeki uzmanlar derhal size ve olaya müdahale etmesini istediğiniz diğer kişilere ulaşacaktır 68

73 şekil 77. Alarm merkezi Alarm merkezi, haftada 7 gün / 24 saat boyunca ulaşabileceğiniz, herhangi bir muhtemel istenmeyen durum karşısında başkalarını haberdar edebileceğiniz bir haberleşme imkânıdır. Buradaki amaç, muhtemel risklerin gerçekleşmesi durumunda yetkililere bilgi aktarmak ve olaya müdahale edilmesini temin etmektir. Alarm sistemleri günümüzde konutlarda ve işyerlerinde yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır. Ancak alarm sistemleri tek başına tam bir koruma sağlayamazlar. Örneğin, siz evde yokken evinizde yangın çıkarsa alarm sisteminiz hemen devreye girebilir, fakat alarma müdahale edecek birileri bulunmazsa sirenlerin çalması pek bir anlam ifade etmez. İşte bu ve buna benzer birçok noktada alarm, haber alma merkezlerindeki sistemi devreye sokar. Alarm, haber alma merkezine bağlıysa, lokal sirenler devreye girmese bile, yangın sinyali en geç 20 saniye içerisinde alarm haber alma merkezine ulaşır. Buradaki görevli operatör, olayı sizin önceden bildirmiş olduğunuz telefon numaralarına ve güvenlik birimlerine anında bildirir. Böylece alarm sisteminiz, dolayısıyla eviniz, işyeriniz, deponuz vb. 24 saat gözetim altında tutulmuş olur. Ayrıca, sadece yangın ve güvenlikle alakalı değil, 24 saat gözetime ihtiyaç duyulan her türlü kritik değer alarm haber alma merkezlerinden kontrol edilebilir. Abone tarafındaki alarm sisteminin panel ve bilgisayarına bağlı olarak, alarm haber alma merkezine yangın, baskın, soygun, tıbbi alarm, su baskını, açılış kapanış ve servis ile ilgili bilgiler iletilebilir. Sistemlerin açılış-kapanış özelliği ile hangi kullanıcının ne zaman açılış-kapanış yaptığı belirlenebilir. Böylece çok kullanıcılı sistemlerde kendi içinden soyulma riski ortadan kalkar. Açılış-kapanış saatleri ile işyeri mesai saatleri puantajı çıkarılabilir. Alarm haber alma merkezine servis ile ilgili mesajların gelmesi ile yanlış alarmlar büyük ölçüde azaltılabilir ve servis zamanından tasarruf sağlanabilir. 69

74 Alarm haber alma merkezlerindeki DOWNLOADING/UPLOADING özelliği sayesinde merkezden program değişikliği yapılabilir veya siz tatildeyken alarm sisteminizi kurmayı unutmuşsanız, merkezdeki operatöre sistemi kurma talimatı verebilirsiniz. 5.2 Soygun Alarm Sistemi Elemanları Soygun alarm panellerinin, dedektör bağlanabilecek her biri değişik özelliklere sahip programlanabilen girişlere zone (bölge) denir. Bir girişe (zone) birden fazla detektör bağlamak mümkündür. Ancak birbirinden farklı özellikte giriş gerekirse panelin birden fazla zone girişine sahip olması gerekir. Örneğin gecikme tanıyan giriş ya da gecikme tanımadan direkt devreye giren giriş gibi. Alarm haber alma merkezleri özel güvenlik firmalarıdır. Alarm sistemleri bu merkezdeki bilgisayara bağlı çalışırlar. Olay anında bilgisayara alarm mesajı gönderirler. Alarm haber alma merkezindeki 24 saat görev yapan elemanlar gereken müdahaleyi yaparlar. Hiç bir sistem için %100 güvence vermek doğru değildir. Örneğin sadece kapıya kilit takarsanız güvenliğiniz %40 ise, alarm sistemi takınca %70 olur. Alarm haber alma merkezine bağlanınca %90 olur gibi. Ama alarm sistemi takılı bir yerin soyulması ile alarm olmayan bir yerin soyulması oranı çok farklıdır. Gözlemlenen olaylarda alarm olan yerlerde gerçekleşen soygunlar önceden planlanan ve soygun için başka alternatifi olmayan mecburi hedeflerdir. Oysa alarm sistemi olmayan yerler sıradan hedeflerdir. Örneğin bir sitede alarm sistemi olmayan evler varken alarm sistemi olan eve genelde girişim olmaz. 5.3 Kablolu / Kablosuz Soygun İhbar Sistemleri Soygun ihbar sistemleri, dedektörlerinden aldığı alarm bilgisini yorumlayarak çıkışlarını (siren telefon hattı vs.) aktif hâle getiren sistemlerdir. 70

75 şekil 78. Kablolu / kablosuz soygun ihbar sistemleri Sistemin 3 temel işlevi vardır: Caydırıcılık Bilgilendirme Yetkili Mercileri Yönlendirme 5.4 Sistemlerde Kullanılan Temel Ürünler Alarm Paneli şekil 79. Alarm paneli Sistemin merkezidir. Girişlerden aldığı verileri yapılan programa göre yorumlayarak çıkışlarını aktif hâle getirir Şifre Paneli 71

76 şekil 80. Şifre paneli Sisteme şifrelerin girildiği, sistemin kurulup kapanmasını (ON/OFF) sağlayan tuş takımıdır. LED veya LCD modelleri mevcuttur. LCD modellerinde mesajlar Türkçe olarak görülebilir Haricî Siren şekil 81. Harici siren Sesli ve flaşlı olarak acil durum bildiren cihazdır. Kablosu kesildiğinde veya yerinden söküldüğünde de alarm duruma geçer Manyetik Kontak şekil 82. Manyetik kontak Kapının veya pencerenin açılmasını algılayan cihazdır. Açılabilir noktalara konur. Kablolu veya kablosuz modelleri vardır PIR - Hareket Dedektörü 72

77 şekil 83. PIR hareket dedektörü Baktığı yöndeki tüm canlı cisimlerin hareketini algılayan cihazdır. 15 metre uzaklığa kadar 90 derecelik bir açıyla algılama yapar. İsteğe bağlı olarak hayvan algılamayan modelleri vardır. Kablolu veya kablosuz modelleri vardır Duman Dedektörü şekil 84. Duman dedektörü Yangın başlangıcında ortaya çıkan dumanı algılayan cihazdır. Kablolu veya kablosuz modelleri vardır Uzaktan Kumanda şekil 85. Uzaktan kumanda Sistemin uzaktan kurulup kapanmasını sağlayan cihazdır. 5.5 Hareket Dedektörleri PIR (Pasif infrared) dedektör canlı varlıkların yaydığı kızıl ötesi enerjiyi algılama prensibine göre çalışır. Yani sadece hareket eden canlı varlıkları görür. Hiç bir ışın yaymaz, sadece alıcıdır. 160 derece açıda yarım daire şeklinde yayılmış çubuklar hâlinde alış yapar. Normal PIR ların haricinde, Dual PIR (bir kılıfta çift PIR), dijital PIR (fare, kedi gibi hayvanları görmeyen) gibi değişik çeşitleri de vardır. Soygun alarm sistemlerinde en çok kullanılan dedektör tipidir. 73

78 5.5.1 Dijital Hareket Dedektörleri Dual Elementli Dijital Hareket Dedektörü şekil 86. Dual elementli dijital hareket dedektörü Dual elementli sensöre sahiptir. 12 m (40 ft) X 12 m (40 ft) görüş mesafesi, 110 görüş açısına sahiptir Quad Elementli Dijital Hareket Dedektörü şekil 87. Quad elementli dijital hareket dedektörü Digital dual karşılaştırmalı hareket algılama teknolojisine sahiptir. Interlock sensör geometrisi, ouad element sensörlü olup, 12 m (40 ft) X 12 m (40 ft) görüş mesafesi, 110 görüş açısına sahiptir. 74

79 Evcil Hayvan Korumalı, Yüksek Güvenlikli Dijital Hareket Dedektörü şekil 88. Evcil hayvan korumalı, yüksek güvenlikli dijital hareket dedektörü Dijital algılama teknolojisi, dual optik (2 adet optik sensör), 40 kg. 'a kadar hayvan algılamama, ayarlanabilir hassasiyet ayarlaması ile esnek kullanım alanları, single veya dual çalışma prensiplerine sahiptir. 11 m x 11 m (35 ft x 35 ft) algılama mesafesi ve 90 görüş açısı, ortam ısısına göre otomatik hassasiyet ayarlaması, receiver kullanıldığında 70 metreye kadar veri alışverişi, alarm kullanıldığında 35 metreye kadar veri alışverişi, pil tasarrufu için, bölgede sürekli hareketlilik olursa otomatik olarak enerji tasarruf moduna geçer, 5 dakikalık zaman periyodunda arka arkaya 2 hareket algılama olursa 3 dakikalık enerji tasarruf moduna girer Mikrodalga ve İnfrared Dijital Hareket Dedektörü şekil 89. : Mikrodalga ve infrared dijital hareket dedektörü Dijital mikrodalga hareket algılama, bir hareket algıladığı zaman mikrodalga ve standart PIR özelliği entegre çalışarak güvenli koruma sağlar. Ayarlanabilir mikrodalga menzili, 14 m (45 ft) X 14 m (45 ft) algılama mesafesi, 90 görüş açısına sahiptir. 75

80 5.5.2 Analog Hareket Dedektörleri Yüksek EMI ve RFI Korumalı PIR şekil 90. Yüksek EMI Ve RFI Korumalı PIR Son derece yüksek EMI ve RFI teknolojisi ile algılama yeteneği, elektronik yapısında yüzeye montaj (SMB) teknolojisi uygulanmıştır, elektronik röle sistemi ile kontak uçlarını açma -kapama, 11 m (35 ft) X 11 m (35 ft) algılama mesafesi, 110 algılama açısına sahiptir Düşey ve Dar Açılı Hareket Dedektörü Ayarlanabilir lens pozisyonu (0 veya 10 ), seçilebilir çalışma voltaj aralığı (12V DC veya 24V DC), ayarlanabilir alarm sinyali gönderme süresi, el büyüklüğündeki objeleri algılama mesafesi, 2 m X 1,5 m (7 ft X 5 ft) - (Kartlı geçiş sistemlerinde kullanılabilir.) şekil 91. Düşey ve dar açılı hareket dedektörü İnsan vücudu büyüklüğündeki objeleri algılama mesafesi, 6 m X 4,5 m (20 ft X 15 ft) dir Tavan Montajlı Hareket Dedektörü şekil tavan montajlı hareket dedektörü 7 m X 6 m (24 ft X 20 ft) den 2,4 m (8 ft) ye görüş alanı ve 360 görüş açısına sahiptir. 76

81 5.6 Özel Dedektörler Ve Aksesuarları Cam Kırılma Dedektörü şekil 93. Cam kırılma dedektörü Camın kırılırken çıkardığı sese duyarlı elektronik dedektördür. Bir oda içine cama yakın bir noktaya monte edilen bir dedektör bütün odadaki camları korumaya yetebilir Güvenlik Koruyucu Yüksek hassasiyetli piezoelektrik elementten oluşmuştur. Beş hassasiyet ayarı, 2,5 m (8 ft) koruma mesafesi ve sabotajlara karşı anti-tamper switch özelliği vardır. şekil 94. Güvenlik koruyucu 6. ÖRNEK ALARM DEVRELERİ 6.1 Tristörlü Alarm Devreleri Tristörlerin tetikleme ile birden iletime geçmeleri onların alarm devreleri için çok kullanışlı bir devre elemanı olmasını sağlar. Birçok alarm devresinde tristör tercih edilir. Daha basit bir devre kurulmasına imkan verir. Aşağıdaki şekilde tek bir tristör kulanılarak düzenlenmiş çok basit bir alarm devresi görülüyor. Bu devrede S1 butonuna basıldığında tristör tetiklenir ve alarm devresinin 77

82 çalışmasını sağlar. Burada alarm elemanı zil, siren vb. bir elemandır. Eğer devrede zil kullanılıyorsa bu eleman devrede kesik kesik çalışır. Bu kesintili çalışma sırasında tristörü iletimde tutan akım kesildiği için S1 butonuna devamlı basmak gerekir. Siren elektronik bir devre ise S1 butonuna bir kere basmak alarmın devamlı çalışmasını sağlar. şekil 95. Kilitlenmiş alarm devresi Şekil 96 daki devrede alarm elemanı olarak zil kullanılırsa devre devamlı çalışılacak şekilde kilitlenemez. Zil kontakları açıldığı sırada tristörü iletimde tutmak için devreye ve zile paralel 470 Ω luk bir direnç ilave etmek gerekir. Şekil 97 de zil kullanılan alarm devrelerinde tetikleme ile tristörü devamlı iletimde tutan devresinin nasıl ilave edildiği görülmektedir. S2 butonu ise, basıldığında alarmın susturulmasını sağlar. D1 diyotu, zil bobinin endüktif etkisini yok eden yükleme (damper) diyodudur. Bu devre 4,5 ile 13,5 V altında çalışabilir ve alarm elemanının çektiği akıma uygun, bu akımı taşıyacak tristör kullanılır. şekil 96. Devamlı çalışacak şekilde kilitlenebilen alarm devresi Şekil 97 deki devrede alarm elemanı olarak elektronik siren kullanılıyorsa S2 butonu etkisiz kalır, çünkü sirenden geçen akım tristörü iletimde tutan canlı kalma akımını geçirmektedir. Devreye uygulanan gerilimi kesen üçüncü bir anahtarın devreye ilavesi gerekir. 78

83 şekil 97. Kontak ile çalışan alarm devresi Bir alarm devresi çok değişik yerlere yerleştirilen çok sayıda kapanarak çalışan (kontak tipi) anahtar ile kontrol edilebilir. Bütün bu anahtarlar birbirlerine paralel bağlanırlar. Şekil 98 de S1 den Sn e kadar sayıda kullanılan kontakların devreye nasıl bağlandığı görülmektedir. Devre herhangi birinin kapanması ile hemen çalışır. Butonlardan geçen akım birkaç ma dir. Devre çok küçük akımla çalışabildiğinden kabloların uzanması devrenin çalışmasını etkilemez. Hırsız alarm veya çok girişli yangın alarm devresi olarak kullanılabilir. Alarmın devamlı çalışması butonlardan birinin devamlı kapalı kalması ile olur. Devre devamlı çalışacak şekilde kilitlenemez. şekil 98. Devamlı çalacak şekilde kilitlenen hırsız alarm devresi Şekil 99 daki devre bir önceki devrenin aynı olup sadece kilitleme devresi ilave edilmiştir. S4 anahtarı normalde kapalı devre durumdadır. R3 den devamlı geçen akım tristörü iletimde tutar. Alarm elemanı zil gibi kontakları açılıp kapanarak çalışan bir devre olsa da tristörün bir kere tetiklenmesiyle alarm devamlı çalar. Bu iki devre evlerde, arabalarda ve endüstride değişik maksatlar için kullanılabilir. Hırsız alarm sistemlerinde, bu buton şeklindeki anahtarlar kapı, pencere vb. yerlerin arkasına yerleştirir. Bir tanesinin hafifçe iletilmesiyle alarm devamlı çalışır. Gelen görevli gizli yerlere yerleştirilen S4 basarak alarmı susturur. Hırsız alarm devrelerinde, hırsızın geçebileceği yerlere gerilen ince iletkenlerin kopması ile çalışan devreler daha kullanışlı olur. 79

84 şekil 99. Kesik veya kopma ile çalışan alarm devresi Anahtarlarla giden iletkenlerin fazla uzaması, katodla geyt arasındaki iletkenlerin küçük bir direnç gibi girmesine neden olur. Küçük bir titreşim veya şok hatlar üzerinde bir A.C indükleyerek intenmediği halde tetikleme yapabilir. Bunu önlemek için devreye C1 kontansatörü bağlanmıştır. C1 e gürültü bastırıcı kondansatör denir. Birkaç mili saniyelik birçok devreyi çalıştırabilir. Başta çekilen akımın daha küçük olması, girişe transistorlü devre ilave ederek, duyarlığı arttırmak suretiyle sağlanır. Şekil 101 de darlinkton bağlı iki tristörün devreye nasıl ilave edileceği gösterilmiştir. Bu devre 6V altında ancak devamlı 1,4 mikro amper akım çeker. şekil 100. Kapama veya kapma ile çalışan 6 V da 1.4 mikro amper akım çeken hırsız alarm devresi Bu kısımda incelenen bütün hırsız alarm devrelere uzaktan çalıştırılabildikleri gibi devrenin girişine de çok sayıda anahtar bağlamaya imkan verirler. S7 anahtarı bina dışına yerleştirilerek bina terk edildikten sonra bu anahtar kapatılır. Böylece alarm çalışmaya hazır duruma gelir. Q2 ye uygulanan yüksek ön gerilim ile Q2 ve Q1 saturasyonu sürülür. Q1 in iç direncinin çok fazla düşmesiyle R3 ve D2 nin birleştiği nokta (-) hat ile kısa devre edilmiş gibi olur. Bu anda S1, S2,S3 anahtarlarından biri kapandığında alarm yine çalar. Ancak butonun açılmasıyla transistör akımı yine çalar. Ancak butonun açılmasıyla tristör akımı kesilir. Çünkü R3 ile sağlanan tristör canlı tutma 80

85 akımı R3 ün alt ucunun (-) olması ile önlenmiş olur. Böylece sistemin aynı zamanda kontrolü yapılmış olur. Bina terk edilirken açılan kapılar sırasında alarm çalar ve kapı kapanınca alarm susar. C1 kondansatörü R6,R7 üzerinde tamamen dolduğunda Q2 bazı (-) hatta bağlanmış gibi olur. Q1 ve Q2 akımları kesilir. Q2 nin iç direnci artar. R3 den akım geçmediği için D2 ile R3 ün birleştiği D2 nin anodu pozitif olur. D2 iletime geçer. Devre tristörden devamlı akım geçmesini sağlayacak şekilde kilitlenmeye hazır duruma gelmiştir. Bundan sonra S1, S2,S3 anahtarlarının birinin kapanmasıyla alarm çalmaya başlar. Anahtar açılsa da alarm artık devamlı çalacaktır. Tuzakların kontrolü ve binayı terk etmek için gerekli zaman R6 yı ayarlamak suretiyle sağlanır. Diğer devrelere de uygulanabilecek bu sistem devrenin çok kullanışlı olmasını sağlar. Zaman gecikmesi 10 saniye ile 2 dakika arasına ayarlanabilir. Diğer anahtar grubunda ise röle çalışmaz durumdayken temas eden kontak üzerinden alarm devresine gerilim uygulanır. Şekil 102. de de sıvı ile çalışan böyle bir alarm devresi görülüyor. şekil 101. Su ile çalışan alarm devresi Burada iki metal elektrot arasındaki su üzerinden geçen küçük bir alan Q, transistor ün bazından geçer. Kolektöründen daha büyük bir akımın geçmesini ve tristörün tetiklemesini sağlar. 6.2 Foto Dirençli Alarm Devreleri Aşağıdaki şekilde gece olduğunda otomatik olarak evin yada çalışma masasındaki lambayı yakan LDR li kontrol devresi verilmiştir. Röle kontaklarına lamba yerine bir siren takılacak olursa ışık kesildiğinde (istenmeyen kişi tarafından) siren çalışır. Bu şekilde devre bir alarm devresi olarak çalışır. T trafosu D1,D2,C2 ve C3 gerilim çitleyici devresi olup 6 voltluk AC gerilimden yaklaşık 12 Volt D-C gerilim elde ederek kontrol devresini besler. 81

86 6.3 Işık Kontrollü Alarm Devreleri şekil 102. Otomatik Lamba Yakıcı ve Alarm Devresi Aşağıdaki şekilde (a) da ışık kesildiğinde, DC 9 voltta çalışan alarm devresini sürekli çalıştıran, şekil (b) de ise LDR üzerine düşen ışık şiddetine göre RL yükü üzerindeki gerilimi değiştiren alarm devreleri görülmektedir. şekil 103. Işık Kontrollü Alarm Devreleri Şekildeki (a) devresinde ışık varken FR foto direncin, direnci çok az olduğundan T1 bazında negatiflik hakimdir. T1 kesime gider. R3 uçlarındaki ateşleme gerilimi oluşmaz ve (thy) tristör yalıtkan olur. A A1 uçlarına bağlı yük alarm devresi çalışmaz. Işık kesildiğinde (FR) foto direncin değeri artar. Uçlarında düşen gerilim yükselir. T1, Thy iletken olur. Alarm çalışır. Alarm çalıştıktan sonra tristörün özelliğinden dolayı ışık kesilse bile alarma S 82

87 anahtarını açıp kapayıncaya kadar devam eder. Işık geldiğinde alarm otomatik olarak susması istenirse tristör yerine (thy) uygun bir NPN transistör takılmalıdır. Şekil (b) deki devrede ise ışık şiddetine göre T2 baz polarması dolayısıya T2 nin iletkenliği değişmektedir. Bu turum T1 baz polarmasını ve yük üzerinden geçen akımı değiştirir. Böylece çıkışta ışık şiddetine bağlı olarak değişen (kontrol) edilen gerilim elde edilir. şekil 104. Hırsız Alarm Devresi Devredeki LDR ye gelen ışığa bağlı olarak asilatöre bağlı olan röle kumanda edilir. Bu devre kapı, pencere gibi yerlerin koruyucusu olarak kullanılır. şekil 105. Hırsız Alarmı Devredeki LDR ye gelen ışığa bağlı olarak asilatöre bağlı olan röle kumanda edilir. Bu devre kapı, pencere gibi yerlerin koruyucusu olarak kullanılır. 83