Doç. Dr. Mehmet Ali YILDIZ danışmanlığında, Murat ALAN tarafından hazırlanan bu çalışma 30/03/006 tarihinde aşağıdaki jüri tarafından oybirliği ile Zo

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "Doç. Dr. Mehmet Ali YILDIZ danışmanlığında, Murat ALAN tarafından hazırlanan bu çalışma 30/03/006 tarihinde aşağıdaki jüri tarafından oybirliği ile Zo"

Transkript

1 A KARA Ü İVERSİTESİ FE BİLİMLERİ E STİTÜSÜ DOKTORA TEZİ EGE BÖLGESİ DE (0-400 M) KIZILÇAM (Pinus brutia Ten.) TOHUM MEŞCERELERİ DEKİ AİLELERİ ISLAH DEĞERLERİ İ TAHMİ İ Murat ALA ZOOTEK İ A ABİLİM DALI A KARA 006 Her hakkı saklıdır

2 Doç. Dr. Mehmet Ali YILDIZ danışmanlığında, Murat ALAN tarafından hazırlanan bu çalışma 30/03/006 tarihinde aşağıdaki jüri tarafından oybirliği ile Zootekni Anabilim Dalı nda doktora tezi olarak kabul edilmiştir. Başkan : Prof. Dr. Zeki KAYA ODTÜ, Biyolojik Bilimler Bölümü Üye : Prof. Dr. Numan AKMAN Ankara Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Zootekni Anabilim Dalı Üye : Prof. Dr. Ceyhan ÖZBEYAZ Ankara Üniversitesi, Veteriner Fakültesi, Zootekni Anabilim Dalı Üye : Prof. Dr. Cengiz SANCAK Ankara Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarla Bitkileri Anabilim Dalı Üye : Doç. Dr. Mehmet Ali YILDIZ Ankara Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Zootekni Anabilim Dalı Yukarıdaki sonucu onaylarım Prof. Dr. Ülkü MEHMETOĞLU Enstitü Müdürü

3 ÖZET Doktora Tezi EGE BÖLGESİNDE (0-400 M) KIZILÇAM (Pinus brutia Ten.) TOHUM MEŞCERELERİNDEKİ AİLELERİN ISLAH DEĞERLERİNİN TAHMİNİ Murat ALAN Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Zootekni Anabilim Dalı Danışman: Doç. Dr. Mehmet Ali YILDIZ Bu çalışmada, kızılçamın (Pinus brutia Ten.) Ege Bölgesi alt yükselti (0-400 m) kuşağında bulunan ailelerinin ıslah değerlerinin tahmini amaçlanmıştır. Bu kapsamda 8 populasyondan (5 tohum meşceresi ve 3 gen koruma ormanı) seçilen üstün ağaçlardan açık tozlaşma ürünü tohumlar toplanarak, Marmaris-Hisarönü, İzmir-İzmir ve Bergama-Kınık ta üç adet döl denemesi kurulmuştur. Deneme alanlarının her birinde 168 aile ve 6 adet kontrol materyali bulunmaktadır. Denemelerin tamamında tesadüf blokları deneme deseni ve 4 ağaçlı sıra parseli kullanılmıştır. Dördüncü arazi yaşı sonunda boy, son yılın sürgün boyu ölçülmüş ve son yıla ait sürgünler sayılmıştır. Elde edilen verilerle, BLUP yöntemi kullanılarak ıslah değerleri bulunmuş ve genetik parametreler tahmin edilmiştir. Populasyonlar arasındaki faklılıklar boy ve sürgün boyu için istatistiki olarak önemli bulunmuştur. En iyi boy gelişimi yapan populasyonlar GKO-81, TM-363, GKO-107 ve TM-54, en iyi sürgün boyu gelişimi yapanlar GKO-81, TM-54, GKO-83 ve TM-363 tür. Aileler arasında farklılıklar deneme alanlarında ve birarada değerlendirmede her üç özellik için istatistik olarak önemli bulunmuştur. Boy için kalıtım derecesi, Hisarönü nde 0.13±0.06, İzmir de 0.4±0.04 ve Kınık ta 0.19±0.04, aile ortalamaları kalıtım derecesi aynı sırayla 0.18±0.1, 0.45±0.11 ve 0.51±0.11 dir. Sürgün boyu için kalıtım derecesi; Hisarönü nde 0.16±0.06, İzmir de 0.16±0.03 ve Kınık ta 0.11±0.03, aile ortalamaları ise Hisarönü nde 0.3±0.1 ve İzmir de 0.34±0.11 ve Kınık ta 0.36±0.11 dır. Sürgün sayısı için kalıtım dereceleri Hisarönü nde 0.19±0.06, İzmir de 0.19±0.04 ve Kınık ta 0.07±0.0, aile ortalamaları kalıtım dereceleri ise Hisarönü nde 0.18±0.1, İzmir de 0.44±0.11 ve Kınık ta 0.6±0.11 dır. Ortak değerlendirmede ise boy, sürgün boyu ve sürgün sayısı için bireysel kalıtım dereceleri sırasıyla 0.16±0.0, 0.11±0.0 ve 0.08±0.0, aile ortalamaları kalıtım dereceleri ise 0.4±0.08, 0.34±0.07 ve 0.3±0.09 dır. Deneme çiftleri arasında tahmin edilen B tipi genetik korelasyonlar arasında değişmekte, yalnızca sürgün sayısında İzmir-Hisarönü denemesi için 0.9 olarak tahmin edilmiştir. Bu değerler, populasyon ve aile düzeyinde genotip x çevre etkileşiminin genetik kazancı etkileyecek düzeye ulaşmadığını göstermektedir. Üstün ağaçlar, boy, sürgün boyu ve sürgün sayısında kontrola göre sırasıyla %.57, %5.36 ve %5.9 daha fazla gelişim yapmışlardır. Islah değeri en yüksek 30 üstün ağacın seçimi sonucunda ise kontrola göre aynı sırayla %16.9, %.03 ve kazanç tahmin edilmiştir. Ayrıca indeks seleksiyonu yöntemi kullanılarak boy ve sürgün sayısı için ıslah değerleri tahmin edilmiş, boy için %6.39 ve sürgün sayısı için %1.95 genetik kazanç tahmin edilmiştir. 006, 15 sayfa Anahtar Kelimeler: Kızılçam, döl denemesi, BLUP, kalıtım derecesi, genotip çevre etkileşimi, ıslah değeri, genetik kazanç Açıklama [i1]: Sayfa sayısını en son duruma gore düzelt i

4 P growing ABSTRACT Ph. D. Thesis ESTIMATION OF BREEDING VALUES OF TURKISH RED PINE (Pinus brutia Ten.) FAMILIES IN SEED STANDS OF AEGEAN REGION (0-400 m) Murat ALAN Ankara University Graduate School of Natural and Applied Science Department of Zootechni Supervisor: Assoc. Prof. Dr. Mehmet Ali YILDIZ The aim of this study was to estimate breeding values of Turkish red pine (Pinus brutia Ten.) families from Aegean low elevation region (0-400m). In this context, open pollinated seeds were obtained from selected plus trees in eight populations (5 seed stands and 3 gene conservation forests). Three progeny trials with the families were established in Marmaris- Hisarönü, İzmir-İzmir and Bergama-Kınık. Each trial site had 168 families and 6 control groups. Completely randomized block design with 4 row plot configuration was used in all th trials. At the end of 4P season, tree height and elongation of the terminal shoot characters were measured and number of growth cycles was counted. Breeding values were estimated by using BLUP method and genetic parameters were also calculated. Statistical analysis revealed that differences among populations were statistically significant for height and elongation of the terminal shoot. Populations with the best tree height character were GKO81, TM363, GKO107 and TM54; populations with best performance for elongation of the terminal shoot character were GKO81, TM54, GKO83 and TM363 populations. Differences among families were statistically significant for three character in each trial and pooled data from all trials. For tree height, individual and family heritability values were estimated as 0.13±0.06 and 0.18±0.1 in Hisarönü, 0.4±0.04 and 0.45±0.11 in İzmir and 0.19±0.04 and 0.51±0.11 in Kınık respectively. Estimated individual and family heritability values for elongation of the terminal shoot were 0.16±0.06 and 0.3±0.1 in Hisarönü; 0.16±0.03 and 0.34±0.11 in İzmir; 0.11±0.03 and 0.36±0.11 in Kınık respectively. Individual and family heritability values for number of shoot flushes were estimated as 0.19±0.06 and 0.18±0.1 in Hisarönü; 0.19±0.06 and 0.44±0.11 in İzmir; 0.07±0.0 and 0.6±0.11 in Kınık. When all trials were analyzed together, overall individual and family heritability values for height growth, elongation of the terminal shoot and number of growth cycle were estimated as 0.16±0.0 and 0.4±0.08, 0.11±0.0 and 0.34±0.07; 0.08±0.0 and 0.3±0.09 for Hisarönü, İzmir and Kınık, respectively. Type B genetic correlations ranged between 0.70 and 1.00 among sites; only exception was 0.9 for number of growth cycle character for İzmir-Hisarönü trial sites. This results confirmed that population and family level genotype x environment interaction was negligible in terms of genetic gain. Plus trees had.57%, 5.36% and 5.9% higher growth than control group for height, elongation of the terminal shoot and number of growth cycle characters, respectively. Selection of 30 trees with the highest breeding values would lead to 16.9%,.03 % and 15.88% more genetic gain compared to control group for the traits; height, elongation of the terminal shoot and number of growth cycle, respectively. In addition, for height growth and number of growth cycle characters breeding values were calculated by the selection index; and genetic gains were estimated as 6.39% for height growth and 1.95% for number of shoot flushes. 006, 15 Pages Key Words: Turkish red pine, progeny trials, BLUP, heritability, genotype x environment interaction, breeding value, genetic gain Açıklama [i]: sayfa bakılacak ii

5 Ö SÖZ ve TEŞEKKÜR Türkiye de ağaç ıslahı çalışmaları 1964 yılında başlatılmıştır. Bu çalışmalarda ağaçlandırmaların tohum ihtiyaçlarının genetik olarak üstün kaynaklardan sağlanması amaçlanmıştır. Bu kapsamda doğal ormanlardan odun verimi ve kalitesi bakımından tohum meşcereleri (populasyonlar) seçilmiş, bu populasyonlar içinden üstün ağaçlar seçilmiş, üstün ağaçlardan alınan aşı kalemleri altlıklara (çöğür) aşılanarak, aşılı fidanlar üretilmiş ve aşılı fidanlarla klonal tohum bahçeleri kurulmuştur. Tohum bahçelerinden üretilen tohumlar ise ağaçlandırmalarda kullanılmıştır. Çalışmalar bu şekilde sürdürülürken ağaç ıslahının başlangıcından 30 yıl sonra 1994 yılında Türkiye Milli Ağaç Islahı ve Tohum Üretimi Programı uygulamaya geçirilmiştir. Bu program ile belirlenen hedef türlerde Türkiye de ilk kez döl denemeleri kurulması öngörülmüş ve gen koruma ile ıslah çalışmalarının birlikte yürütülmesi planlamıştır. Bu kapsamda Ege Bölgesi Alt Yükselti Kuşağı Islah Zonunda hedef türlerden kızılçamın Türkiye deki ikinci döl denemesi kurulmuştur. Bu çalışma söz konusu deneme alanlarında 4. arazi yaşında yapılan ölçümlerin değerlendirilmesini içermektedir. Islah çalışmaları, ıslah edilen türün biyolojisini anlamak yanında, genetik ve istatistik bilimlerinin kullanılmasını gerektirmektedir. Bu çerçevede genetik konusundaki bilgi birikimimi borçlu olduğum birinci danışman hocam Prof. Dr. Sevinç ASAL a, istatistik dersleri aldığım, Prof. Dr. Sevinç ASAL ın emekli olması üzerine de ikinci danışman hocam olan Doç Dr. Ensar BAŞPINAR a ve çalışmalarımda teşvik edici olan, kendisinden her zaman önemli destek gördüğüm üçüncü ve son danışman hocam Doç. Dr. M Ali YILDIZ a teşekkürü bir borç bilirim. Ayrıca tez izleme komitesi toplantılarında bu çalışmaya katkılarda bulunan hocalarım Prof. Dr. Ceyhan ÖZBEYAZ ve Prof. Dr. Cengiz SANCAK a teşekkür ederim. Yine ilk ıslah dersini aldığım ve ıslah konusunda kendisinden her zaman yararlandığım Prof. Dr. Numan AKMAN ve bilimsel bir aile ortamı sağlayan Ankara Üniversitesi Zootekni Anabilim Dalı hocaları ve araştırma görevlilerine teşekkür ederim. Türkiye deki ağaç ıslahı programı, Çevre ve Orman Bakanlığı, Orman Ağaçları ve Tohumları Islah Araştırma Müdürlüğü tarafından yürütülmektedir. Çalışma konusu da bu Müdürlükçe yürütülen ANK ; nolu ve Ege Bölgesi Alt Yükselti Kuşağı (0-400 m) Islah Zonunda Kızılçam (Pinus brutia Ten.) Döl Denemeleri adlı projenin bir kısmını kapsamaktadır. Bu çerçevede projenin ilk lideri olan, çalışmalarıma destek olan Araştırma Müdürü Sadi ŞIKLAR a ve doktora çalışmalarım sırasında kendisinden pek çok konuda yararlandığım, dolayısıyla kendisini bir danışman gibi gördüğüm Müdür Yardımcısı Dr. Hikmet ÖZTÜRK e teşekkür ederim. Yine çalışmalarımda beni destekleyen meslektaşlarım Turgay EZEN, Belkıs KORKMAZ, Mümtaz TULUKÇU, Ercan VELİOĞLU, Semra KESKİN, S. Işık DERİLGEN, Belma ÇALIŞKAN, Dr. Bünyamin DOĞAN ile ölçmelerin yapılmasında yardım eden Dr. Burcu ÇENGEL ve Serdar ŞENGÜN e ayrıca teşekkür ederim. Kozalakların toplanmasından denemelerin kuruluşuna kadar olan çalışmalar ile deneme alanlarının korunması ve bakımlarında Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü Genel Müdürlüğü nün (AGM) çok önemli katkıları olmuştur. Bu kapsamda AGM ye, ayrıca İzmir ve Muğla İl Çevre ve Orman Müdürlüğünde halen çalışan veya emekli olan meslektaşlarım Osman EŞE, Sevim GEZGİN, Nil Dilek ÖZBEDEL, Sabahattin BİLGE ve Mustafa TONAY a teşekkürlerimi sunarım. Son olarak eşim Sebahat, oğlum Uğur Arman ve kızım Bilgesu ya anlayış ve sabırları için teşekkürlerimi sunuyorum. Doktoraya başladığımda doğan oğlum şimdi 7, kızım ise 4 yaşını bitirdi. Bu süre boyunca onlardan ve eşimden çaldığım zamanları umarım telafi edebilirim. Çalışmanın bugüne kadar oluşan ağaç ıslahı birikimlerine katkı sağlamasını dilerim. Murat ALAN Ankara, Mart 006 iii

6 İÇİ DEKİLER ÖZET... i ABSTRACT... ii Ö SÖZ ve TEŞEKKÜR... iii SİMGELER DİZİ İ... vii ŞEKİLLER DİZİ İ... viii ÇİZELGELER DİZİ İ... ix 1. GİRİŞ Türkiye deki Odun Hammaddesi Açığı Açısından Ağaç Islahı Kızılçamın Ekonomik ve Biyolojik Özellikleri Ebeveynlerin Döl Gelişimlerine Göre Seçilmesi Çalışmanın Amacı KURAMSAL TEMELLER Tarihsel Gelişim Türkiye de Kızılçam Islahı Ağaç Islahı Aşamaları Ağaç Islahında Döl Denemeleri Islah Değerinin Tahmini Islah değerinin tek bir özellik için tahmini Islah değerinin birden çok özellik için tahmini MATERYAL ve YÖ TEM Tohum Temini Fidanların Yetiştirilmesi Deneme Alanlarının Seçimi, Hazırlanması ve Tesisi Deneme Deseni Deneme Alanlarında Bakım, Koruma ve Tamamlama Ölçülen Özellikler İstatistik Analizler Varyans analizleri Temel genetik parametrelerin tahmini Islah değeri Her bir karakter için genetik kazanç Birden çok karakter için ıslah değeri Birden çok karakter için genetik kazanç BULGULAR Genetik parametreler Boy Son yılın sürgün boyu Son yılın sürgün sayısı Özellikler Arasında Tahmin Edilen Genetik Korelasyonlar Deneme Alanlarında Tahmin Edilen Islah değerleri ve Elde Edilecek Genetik Kazançlar Boy Sürgün boyu Sürgün sayısı Boy ve sürgün sayısı için indeks seleksiyonu ve genetik kazançlar Deneme Alanlarının Birarada Değerlendirilmesi Genetik parametreler iv

7 4.4. Denemelerin birarada değerlendirilmesi ile tahmin edilen ıslah değerleri ve genetik kazanç Boy Sürgün boyu Sürgün sayısı Boy ve sürgün sayısı için seleksiyon TARTIŞMA Genetik Parametreler Boy Sürgün boyu Sürgün sayısı Genotip Çevre Etkileşimi Islah Değerinin Tahmini ve Seleksiyon Sonucu Elde Edilecek Kazançlar Tahmin edilen ıslah değerlerinin güvenilirliği Seleksiyon ile elde edilecek genetik kazançlar Özelliklerin her birinde elde edilecek kazanç Birden çok özellikte seleksiyon ve elde edilecek kazançlar Genetik kazanç açısından yapılabilecek uygulama Deneme alanlarının istatistiki güvenilirliği SO UÇ ve Ö ERİLER KAY AKLAR EKLER EK 1 Tanımlar ve Açıklamalar EK Hisarönü için Thornwaite yöntemine göre su blançosu EK 3 İzmir için Thornwaite yöntemine göre su blançosu EK 4 Kınık için Thornwaite yöntemine göre su blançosu EK 5 Deneme alanlarının toprak özellikleri EK 6 Hisarönü deneme alanınada boya ait varyans analizi tablosu EK 7 İzmir deneme alanında boya ait varyans analizi tablosu EK 8 Kınık deneme alanında boya ait varyans analizi tablosu EK 9 Hisarönü deneme alanınada sürgün boyuna ait varyans analizi tablosu EK 10 İzmir deneme alanınada sürgün boyuna ait varyans analizi tablosu EK 11 Kınık deneme alanınada sürgün boyuna ait varyans analizi tablosu EK 1 Hisarönü deneme alanınada sürgün sayısına ait varyans analizi tablosu EK 13 İzmir deneme alanına alanınada sürgün sayısına ait varyans analizi tablosu EK 14 Kınık deneme alanınada sürgün sayısına ait varyans analizi tablosu EK 15 Deneme alanlarının ortak değerlendirmesinde boya ait varyans analizi tablosu EK 16 Deneme alanlarının ortak değerlendirmesinde sürgün boyuna ait varyans analizi tablosu EK 17 Deneme alanlarının ortak değerlendirmesinde sürgün sayısına ait varyans analizi tablosu EK 18 Deneme alanlarının ortak analiziyle boy için bulunan ortalama, genel birleşme yeteneği (GCA), ıslah değeri (BV), mutlak ıslah değeri (ABS_BV) ile ıslah değerinin isabet derecesi ( Corr g gˆ ) v

8 TTEK T T 19 Deneme alanlarının ortak analiziyle sürgün boyu için bulunan ortalama, genel birleşme yeteneği (GCA), ıslah değeri (BV), mutlak ıslah değeri ABS_BV) ile ıslah değerinin isabet derecesi ( Corr g gˆ ) EK 0 Deneme alanlarının ortak analiziyle sürgün sayısı için bulunan ortalama, genel birleşme yeteneği (GCA), ıslah değeri (BV), mutlak ıslah değeri (ABS_BV) ile ıslah değerinin isabet derecesi ( Corr g gˆ ) EK 1 Deneme alanlarının ortak analizinde boy ve sürgün sayısı özelliklerinde indeks seleksiyonu yöntemine göre tahmin edilen indeks değerleri ÖZGEÇMİŞ vi

9 hbfpb hbipb σbtpb P P P SİMGELER DİZİ İ AGM ANOVA B BLUP VKBgB B EMSBp GCA MANOVA OGM REML SB SS VK Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü Genel Müdürlüğü Varyans Analizi Boy En iyi Doğrusal Yansız Tahmin (Best Linear Unbiased Prediction) Genetik Varyasyon Katsaysısı Parsel Varyansının Beklenen Değeri Genel Birleşme Yeteneği Aile Ortalamaları Kalıtım Derecesi Bireysel Kalıtım Derecesi Kovaryans Analizi Orman Genel Müdürlüğü Sınırlandırılmış En yüksek Benzerlik (Restricted Maximum Likelihood) Sürgün Boyu Sürgün Sayısı Varyasyon Katsayısı Toplam Varyans vii

10 ŞEKİLLER DİZİ İ Şekil 1.1 Kızılçamın Türkiye deki yayılışı (Anonim 005b)... 4 Şekil.1 Kızılçam ıslah zonları (Koski and Antola 1993) Şekil. Ağaç ıslahı aşamaları... 0 Şekil 3.1 Çalışılan populasyonlar ve deneme alanlarının ıslah zonundaki konumları Şekil 3. Seçilmiş bir üstün ağaç Şekil 3.3 Dikim için hazırlanmış deneme fidanları Şekil 3.4 Deneme alanlarında blok, alt blok (set) ve parseller Şekil 3.5 Ölçülen özellikler (B, boy; SB, son yıl sürgün boyu; SS, son yıl sürgün sayısı) Şekil 4.1 Deneme alanlarında ve ortak değerlendirmede boy için tahmin edilen genetik kazançlar Şekil 4. Ortak değerlendirmede boy için populasyonların ıslah değerleri Şekil 4.3 Deneme alanlarında ve ortak değerlendirmede sürgün boyu için tahmin edilen genetik kazançlar Şekil 4.4 Ortak değerlendirmede sürgün boyu için populasyonların ıslah değerleri Şekil 4.5 Deneme alanlarında ve ortak değerlendirmede sürgün sayısı için tahmin edilen genetik kazançlar Şekil 4.6 Ortak değrlendirmede sürgün sayısı için populasyonların ıslah değerleri viii

11 ÇİZELGELER DİZİ İ Çizelge 3.1 Üstün ağaçların (PA) bulunduğu populasyonlar... 3 Çizelge 3. Kontrol materyallerine ilişkin bilgiler Çizelge 3.3 Deneme alanlarının özellikleri Çizelge 3.4 Populasyonlardaki ailelerin her bir bloktaki setlere dağılımı Çizelge 3.5 Deneme alanlarında kulanılan deneme desenine ilişkin bilgiler Çizelge 4.1 Boy özelliği için deneme alanlarında bazı temel parametreler Çizelge 4. Boy özelliği için deneme alanlarında populasyon ortalamaları ve standart hatalar Çizelge 4.3 Boy özelliği için deneme alanlarındaki varyans bileşenleri ve bazı genetik parametreler Çizelge 4.4 Sürgün boyu özelliği için deneme alanlarında bazı temel parametreler Çizelge 4.5 Sürgün boyu özelliği için deneme alanlarında populasyon ortalamaları ve standart hatalar Çizelge 4.6 Sürgün boyu özelliği için deneme alanlarındaki varyans bileşenleri ve bazı genetik parametreler Çizelge 4.7 Sürgün boyu özelliği için deneme alanlarında bazı temel parametreler Çizelge 4.8 Sürgün sayısı özelliği için deneme alanlarında populasyon ortalamaları ve standart hatalar Çizelge 4.9 Sürgün sayısı özelliği için deneme alanlarındaki varyans bileşenleri ve bazı genetik parametreler... 6 Çizelge 4.10 Deneme alanlarında genetik (alt köşegen) ve fenotipik ( üst köşegen) korelasyonlar Çizelge 4.11 Boy için deneme alanlarında en iyi ıslah değerine sahip 30 üstün ağaç Çizelge 4.1 Sürgün boyu için deneme alanlarında en iyi ıslah değerine sahip 30 üstün ağaç Çizelge 4.13 Sürgün sayısı için deneme alanlarında en iyi ıslah değerine sahip 30 üstün ağaç Çizelge 4.14 Deneme alanında boy ve sürgün sayısı için bulunan indeks parametreleri Çizelge 4.15 Boy ve sürgün sayısı için tahmin edilen indeks değerlerine göre deneme alanlarında en iyi ıslah değerine sahip 30 üstün ağaç Çizelge 4.16 Birarada değerlendirmede üç özelliğe ait bazı temel parametreler Çizelge 4.17 Bir arada değerlendirmede populasyonların özelliklere göre ortalamaları ve standart hataları Çizelge 4.18 Deneme alanlarında varyans bileşenleri ve bazı genetik parametreler Çizelge 4.19 Birarada değerlendirmede genetik (alt köşegen) ve fenotipik (üst köşegen) korelasyonlar Çizelge 4.0 Deneme alanlarında B tipi genetik (alt köşegen) ve fenotipik (üst köşegen) korelasyonlar... 7 Çizelge 4.1 Birarada değerlendirmede boy ve sürgün sayısı için bulunan indeks parametreleri ix

12 P olan 1. GİRİŞ 1.1 Türkiye deki Odun Hammaddesi Açığı Açısından Ağaç Islahı Türkiye 0.7 milyon ha orman alanına sahiptir. Bu miktar ülke alanının %7 sine karşılık gelmekte ve kişi başına 0.33 ha orman alanı düşmektedir. Bunun yanında Türkiye de orman alanının 10.7 milyon ha ı yani %5 si odun hammaddesi üretimi bakımından verimsizdir (Anonim 001). Oysa Avrupa da kişi başına düşen orman alanı ortalama 0.37 ha ile Türkiye ortalamasına yakınken, verimsiz orman alanının toplam orman alanına oranı ortalama %18 ile Türkiye den oldukça düşük miktardadır (Anonymous 000). Buna ek olarak Türkiye de verimli orman alanlarında yıllık 3 ortalama artım 3.77 mp P/ha olmasına karşın, Avrupa da verimli ormanlarda yıllık 3 ortalama artım 4.81 mp P/ha olmaktadır (Anonymous 000, Anonim 001). Türkiye orman alanlarının yarısından daha fazla olan verimsiz ormanlarda yıllık ortalama artım mp P/ha düşmekte, ayrıca verimli ormanlarının verim gücü de Avrupa ormanlarının altında kalmaktadır. Bunun sonucu olarak da Türkiye de odun hammaddesi talebini karşılamada sıkıntılar yaşanmaktadır. Nitekim 000 yılında 1.4 milyon mp 3 odun hammaddesi açığının 00 yılında 3 milyon mp P e ulaşacağı tahmin edilmektedir (Anonim 001). 3 Türkiye de nicelik olarak görülen odun hammaddesi açığı yanında nitelik olarak da bir açık söz konusudur. Üretimde en büyük paya sahip Orman Genel Müdürlüğü (OGM) tarafından gerçekleştirilen toplam tomruk üretiminin yaklaşık %3-4 ü I ve II. sınıf tomruktur. Toplam üretim içinde I. sınıf tomruğun payı ise % 0.1 oranındadır (Anonim 001, Anonim 005a). Anlaşılacağı üzere Türkiye de yapılan tomruk üretiminin %96 sının niteliği düşüktür. Odun hammaddesi üretimini nitelik ve nicelik olarak artırmanın en etkili yollarından birisi ağaç ıslahıdır. Ağaç ıslahı ise bu amaç için orman genetiğini kullanmaktadır. Nitekim Zobel and Talbert (1984) üretimi artırmak için ıslahçının; a) verimli orman alanlarında üretimi ve kaliteyi artırmak için ıslahı kullanılabileceğini, b) verim açısından sınırda olan alanlarda yeterli gelişmeyi yapabilecek ağaçlar geliştirebileceğini 1

13 c) mantar zararlılarına dayanıklı olabilen kereste gibi özellikli olan ürün ve tuzlu topraklarda gelişme gibi kullanıma daha uygun ağaçlar geliştirebilme olanaklarına sahip olduğunu belirtmektedir. Bu nedenle odun hammaddesi ihtiyacının karşılanabilmesi için dünyada ormancılıkla uğraşan her ülke ağaçlandırmalarda ıslah edilmiş materyal kullanarak birim alandan yapılacak üretimi hem nitelik hem de nicelik olarak artırmayı amaçlamakta ve orman genetiği olanaklarını ağaç ıslahında kullanmaktadır. Örneğin Amerika Birleşik Devletlerinin güneyinde yılda dikilen yaklaşık 1. milyar fidanın, tamamı ıslah edilen kaynaklardan sağlanmakta, ikinci generasyon tohum bahçelerinin ise %50 si üretime geçmiş bulunmaktadır (Jeter 1999). British Colombia da 1998 de %30 olan ıslah edilmiş materyalle ağaçlandırma oranının 007 de %75 e ulaşması hedeflenmiştir (Xie and Yanchuk 003). İngiltere de sitka ladininde (Picea sitchensis (Bong.) Carr.) ve sarıçamda (Pinus sylvestris L.) ilk test edilmiş tohum bahçeleri 0 yaşına ulaşmış, diğer ağaç türlerinde de ıslah çalışmaları sürdürülmektedir (Lee 004). Dünyada ağaçlandırma çalışmalarında ıslah edilmiş materyal kullanımının giderek artmasının nedeni, ıslah edilmiş materyalle önemli oranda genetik kazanç sağlanabilmesidir. Örneğin Güneydoğu Amerika da Pinus eliotti var eliotti türünde ıslah edilmemiş tohum kaynaklarına göre 1. generasyon sonunda hasat yaşı verimi olarak mantar zararlarının düşük olduğu alanlarda % 17.1 yüksek olduğu alanlarda %.5 genetik kazanç elde edilebilirken,. generasyon için aynı sırayla %35 ve %50 lere yaklaşan genetik kazanca ulaşılabilmektedir (White et al. 003). Bu durumda ıslah edilmiş materyal kullanımı ile birim alanda üretimin %50 oranında artabileceği anlaşılmaktadır. Ağaç ıslahı ile odun hammaddesinin niteliğinde (kalite) iyileşme sağlanabilmektedir. Nitekim odun kalitesinin artırılmasında etkili olan gövde düzgünlüğü özelliğinin ıslahı ile ağaçlardan elde edilen kereste oranının %65 ten %85 e yükseltilebildiği bildirilmektedir (Johnson 000). Dolayısıyla ağaç ıslahı kullanılarak tomruk sınıfı yükseltilebilmekte, bunun sonucu olarak da odun hammaddesi kayıpları azaltılabilmektedir. Bu nedenle sınıfı yüksek olan örneğin I ve II. sınıf kızılçam tomruklarının fiyatları, III. sınıf tomruklardan %3-36 daha fazla olabilmektedir (Anonim 005a).

14 Ağaç ıslahının üretim ve kalite artışı üzerine etkinliğine ilişkin yukarıdaki örnekler çoğaltılabilir. Ancak odun hammaddesinin miktar ve kalitesini artırma konusunda silvikültürün (yetiştirme ve bakım teknikleri) yeri de unutulmamalıdır. Uygun yetiştirme ve bakım teknikleri kullanılmadığında ıslah edilmiş materyalden istenilen verimin sağlanması güçleşmektedir. Bu bakımdan birim alandan üretilen odun hammaddesinin nitelik ve niceliğini artırmanın en etkin yolu silvikültür ile ıslahın birlikte kullanılması olmaktadır (Weir and Zobel 1975, Zobel and Talbert 1984, Isık vd. 1987, Carson et al. 1990, Işık 1998, Li et al. 1998, McRae 004). Bu bakımdan Türkiye de görülen odun hammaddesi açığını karşılamak için ağaç ıslahı yanında uygun yetiştirme ve bakım teknikleri de kullanılmalıdır. 1. Kızılçamın Ekonomik ve Biyolojik Özellikleri Islah çalışmalarına başlanırken ıslah edilecek türe karar verilmesi en kritik aşamalarından birisidir (Namkoong et al. 1980, Namkoong et al. 1988, White and Carson 004). Türkiye Milli Ağaç Islahı ve Tohum Üretim Programı kapsamında kızılçam; hızlı büyümesi, yayılış alanının genişliği ve ağaçlandırma çalışmalarında fazla kullanılması gibi özelliklerinden dolayı öncelikle ıslah edilmesi gerekli türlerden birisi olarak belirlenmiştir (Koski and Antola 1993). Kızılçamın Islah Programı tarafından belirlenen bu özellikleri yanında, ağaç ıslah açısından elverişli başka ekonomik ve biyolojik özellikleri de bulunmaktadır. Bu özellikleri aşağıda açıklanmıştır. Kızılçam (Pinus brutia Ten.) Pinaceae familyası, pinus cinsi, diploxylon (çıralı çamlar) alt cinsi içinde yer alan ve üç adet varyeteye sahip (P. brutia Ten. var pyramdalis Selik, P. brutia Ten. var agrophiotii Papaj ve P. brutia Ten var. densifolia Yaltırık ve Boydak) bir türdür (Yaltırık ve Boydak 1993, Anşin ve Özkan 1997). Kızılçam Akdeniz ikliminin etkili olduğu alanlar olan Filistin, Ürdün, Suriye, Irak, Lübnan, Kıbrıs, Türkiye, Yunanistan ve İtalya da yayılış göstermektedir. En geniş yayılış alanı ise Türkiye dedir. Türkiye de Akdeniz, Ege ve Marmara Bölgelerinin özellikle denize bakan yamaçlarında geniş ve saf ormanlar oluşturmuştur. Ayrıca Batı Karadeniz Bölgesinin Akdeniz iklimi özellikleri gösteren bazı mikro klima bölgelerinde 3

15 P endüstriyel (Sinop Çamgölü yöresi), içe doğru gidildikçe Kızılırmak boylarında (Sinop Durağan ve Kargı yöreleri) yayılış göstermektedir (Şekil 1.1). Bu yayılışında yükselti bakımından toplu olarak 100 m ye çıkmakla birlikte, tek ağaç olarak 1500 m ye kadar çıkabilmektedir. Türkiye deki bu yayılışı içerisinde, Akdeniz kıyı bölgeleri kızılçamın en iyi gelişim yaptığı alanlardır (Saatçioğlu 1976, Yaltırık 1993, Anşin ve Özkan 1997, Neyişçi 001). Şekil 1.1 Kızılçamın Türkiye deki yayılışı (Anonim 005b) Türkiye de kızılçam 4. milyon hektar alanı kaplamakta ve toplam orman alanının %0 sini oluşturmaktadır. Bu ormanların.7 milyon ha ı odun hammaddesi üretimi açısından verimli (normal koru), 1.5 milyon ha ı ise verimsiz (bozuk koru) yapıdadır (Anonim 001). Kapladığı alan göz önüne alındığında Türkiye nin en fazla yayılış gösteren türüdür. Bu özelliği üretime de yansımakta, OGM tarafından üretilen yıllık ortalama 7 milyon mp 3 odun (tomruk, tel direği, maden direği, sanayii odunu, kağıtlık odun ve lif yonga) içinde kızılçam %47 pay ile ilk sırayı almaktadır. Üretimdeki payı örneğin kağıtlık odunda %57 ye, sanayi odununda ise %79 a ulaşabilmektedir (Konukcu 001). Kızılçamın iyi yetişme ortamlarında doğal ormanlardaki yıllık ortalama artımı m P P/ha ve ağaçlandırma sahalarında yıllık ortalama artımı ise 15.4 mp P/ha dır (Usta 1991, Erkan 1996). Bu özellikleri ile kızılçam hızlı gelişen bir tür olarak kabul edilmektedir. 4

16 Kızılçamda 000 yılı sonuna kadar ha ağaçlandırma yapılmıştır. Bu miktar ile kızılçam Türkiye deki ağaçlandırmalarda ilk sırayı almakta ve toplam ağaçlandırmanın (1.8 milyon ha) yaklaşık olarak %40 nı oluşturmaktadır (Konukçu 001). Bu kapsamda kızılçam ağaçlandırma bakımından da yüksek potansiyel taşıyan bir tür olarak kabul edilmektedir (Koski and Antola 1993). Hem gerçekleşen ağaçlandırmanın ve hem de ağaçlandırma potansiyelinin yüksek olması, kızılçamla yapılacak ağaç ıslahının ekonomikliğini yükseltmektedir. Nitekim yapılan bir çalışmada ıslah edilmiş materyalle yılda ha ağaçlandırma yapıldığında 66. $/ha kar sağlanırken, ağaçlandırma miktarının 100 ha inmesiyle 11 $/ha zarar edileceği öngörülmektedir (Willan 1988). Canlılarla uğraşan bilim dallarının ana konularından birisi, canlılarda bulunan farklılıkları (varyasyon) nitelik ve nicelik olarak saptamak ve nedenlerini anlamaktır (Düzgüneş ve Akman 1995). Ağaç ıslahı çalışmaları için varyasyon bir hammaddedir. Varyasyon olmadığında ıslah çalışması yapmak olanaksız hale gelirken, varyasyonun yeterli olması durumunda ıslah çalışmaları oldukça verimli olabilmektedir. Bu kapsamda kızılçamda varyasyonun yüksek olduğuna dair bir çok çalışma bulunmaktadır. Morfolojik yapıya ilişkin olarak; kızılçamın kozalak ve tohum özelliklerinde (Şefik 1965), orijinler arasında tohum, fidecik ve fidan özelliklerinde (Aslan ve Uğurlu 1986), tohum meşcereleri (populasyon) arasında (Arbez 1974) farklılıklar saptanmıştır. Yine Yaltırık ve Boydak (1993) kızılçamın, halepçamı (Pinus halepensis) ile hibritler oluşturabilmesi yanında, önemli düzeyde de morfolojik varyasyona sahip olduğunu bildirmişlerdir. Varyasyona moleküler düzeyde çeşitli izoenzim belirteçleri temelinde bakıldığında, kızılçamın etkili allel sayısının , beklenen hetorozigotluk oranlarının , polimorfik lokus oranları arasında değiştiği bildirilmiştir (Doğan 1997, Kara vd. 1997, Gülbaba ve Özkurt 1998). Hamrick et al. (199) ise ibreli türlerdeki ortalama etkili allel sayısını 1.0, beklenen heterozigotluğu 0.15, polimorfik lokus oranını 0.53 olarak bildirmektedirler. İzoenezim çalışmalarındaki bilgilere göre kızılçam ibreli türler ortalamalarının üzerinde varyasyon göstermektedir. Morfolojik ve moleküler çalışmalar yanında genetik testlerle yapılan çalışmalar da kızılçamda varyasyon bulunduğunu göstermektedir. Kızılçam orijin denemelerinin 5. yıl değerlendirmelerinde (Cengiz vd. 1999) ve 10. yılda ise çap ve 5

17 boy büyümesinde (Işık vd. 00) orijinler (populasyonlar) arasında önemli düzeyde farklılıklar bulunduğu ortaya çıkmıştır. Bunun yanında yapılan diğer genetik testlerde de varyasyonun hem populasyonlar arasında hem de populasyon içinde (aileler arasında) bulunduğu belirtilmiştir (Işık 1986, Işık vd. 1987, Kaya and Işık 1997, Işık 1998, Işık et al. 1999, Gülbaba ve Özkurt 001). Kızılçamın 3 yaşından itibaren tohum verebildiği bildirilmektedir (Selik 1963). Kızılçamın erken yaşta tohum verebilme özelliği, ıslah çalışmalarında generasyonlar arasındaki sürenin kısaltılmasına olanak sağlamaktadır. Böylece ıslah çalışmalarının uygulamaya aktarılma süreci kısalmaktadır. Kızılçamın uluslararası düzeyde yapılan birçok denemelerde iyi gelişim gösterdiği belirtilmektedir (Palmberg 1975, Ducci and Guidi 1998). Avustralya da kurak bölgeler için yapılan araştırmalarda farklı türler arasında kızılçam dikkati çekmiş ve bu nedenle söz konusu bölgelere yönelik kızılçam ıslah stratejileri hazırlamıştır (Spencer 001). Dolayısıyla kızılçamın özellikle kurak bölgelerde olmak üzere uluslararası düzeyde de ağaçlandırma potansiyeli bulunduğu ve ekonomik önem taşıyan bir tür olarak kabul gördüğü anlaşılmaktadır. 1.3 Ebeveynlerin Döl Gelişimlerine Göre Seçilmesi Kızılçamda yapılan çalışmalar varyasyonun populasyonlardan daha çok populasyon içinde aileler arasında olduğunu göstermektedir (Kara 1996, Kara vd. 1997, Gülbaba ve Özkurt 1998, Lise 000, Özel 001, İçgen 00, Velioğlu vd. 003). Böyle durumlarda ebeveyn seçimi (üstün ağaç) ile tohum meşcereleri (populasyon) seçiminden daha çok genetik kazanç elde edilebilmektedir (Boyle and Yeh 1988). Bu açıdan populasyon içinde istenen özellikler bakımından gelişimi ortalamanın üstünde olan ağaçlar seçilmekte, bu işlem üstün ağaç seçimi olarak adlandırılmaktadır (Ürgenç 198). Üstün (plus) ağaç seçimleri ağaçların kendi özelliklerinden yararlanılarak, büyüme (çap ve boy) ve kalite (düzgün, dolgun budaksız gövde, gövdeye dik ve ince dal) özellikleri için bir indeks kullanılarak yapılmaktadır. Bu durumda üstün ağaç seçimi ile ortaya 6

18 çıkabilecek yetersizlik, ağaç üzerindeki çevre koşullarının etkisi ile genetik yapıdan kaynaklanan etkinin ayırt edilmesindeki güçlüktür. Örneğin ağacın boyu ağacın genotipi ve yetiştiği çevre koşullarının etkileri sonucunda ortaya çıkmaktadır. Bu bakımdan boylu bir ağaç, üstün ağaç olarak seçildiğinde, boyluluk o ağacın iyi bir genotipe sahip olmasından, iyi bir çevrede bulunmasından ya da hem iyi bir genotipi olmasından hem de iyi bir çevrede bulunmasından kaynaklanabilmektedir. Uzun boyluluk eğer büyük oranda çevre koşullarından kaynaklanıyorsa daha iyi çevre koşulları sağlandığında bu gelişme sağlanabilecektir. Genotipin etkisinin daha önemli olması halinde ise genotipten kaynaklanan bu etkinin ıslah çalışmaları ile kullanılması gündeme gelebilecektir. Üstün ağaçların genotipi, orman ağaçları üzerinde mikro çevre koşullarının çok değişken olması ve bazen de yaş sınıfları farkı gibi nedenlerle çevre koşulları tarafından maskelenebilmekte, bunun sonucu olarak da seleksiyondaki isabet derecesi düşebilmektedir. Bu nedenle genetik olarak üstün olan ebeveynleri daha isabetli olarak seçebilmek için döl denemeleri kullanılmaktadır (Namkoong et al. 1988). Bir tür genetik test olan döl denemelerinde ebeveyn olacak ağaçların dölleri eşit olduğu varsayılan çevre koşullarında rastlantısal ve yinelemeli olarak yetiştirilmekte, dölleri iyi olan üstün ağaçlar ebeveyn olarak tohum bahçesinde kalırken, dölleri iyi gelişmeyenler tohum bahçelerinden ayıklanmaktadır (White and Carson 004). Böylece üzerinde yapılan ölçme veya gözlemlere göre üstün olduğuna karar verilen ebeveyn ağaçlar deneme sonucunda daha isabetli olarak belirlenebilmektedir. Diğer bir deyişle döl denemeleri sonucunda iyi bir genotipe sahip ebeveynler ile iyi yetişme ortamında bulunduğu için iyi fenotipe sahip olan ebeveynleri ayırt etmek mümkün olabilmektedir (Park 1988). Ebeveynlerin döllerine aktardığı genlerin eklemeli etkileri onun ıslah değerini oluşturmaktadır. Bu nedenle ebeveynler, döllerinin gelişimine göre belirlenen ıslah değerlerine göre sıralanmakta ve ıslah değeri iyi olan ebeveynler tohum bahçelerinde kalırken kötü olanlar tohum bahçelerinden ayıklanmaktadır. Dolayısıyla ıslah değerinin belirlenmesi, buna göre en iyi ıslah değerine sahip ebeveynlerin mevcut tohum bahçelerinde bırakılması veya en iyi ebeveynlerle yeni tohum bahçesi kurulmasını 7

19 sağlayacak bilgilerin sağlanması döl denemelerinin en önemli amacıdır. Bu amaç yanında döl denemeleri genetik parametrelerin belirlenmesi ve bir sonraki generasyon için ebeveyn olacak bireylerin belirlenmesi amaçlarına da hizmet etmektedir (Loo- Dinkins 199, White and Carson 004) Orman ağaçlarında düşük kalıtım dereceli özellikler için yapılan seleksiyon ile yeterli genetik kazanç sağlamak için birçok generasyon geçmesini beklemek gerekebilmektedir (Shelbourne 1969). Bu durumda genetik kazancı artırmanın yolu döl denemelerinden yararlanmaktır. Çünkü döl denemeleri sonucunda yapılan seleksiyon ile daha kısa sürede seleksiyon yaşına karar verilebilmekte, ayrıca seleksiyon daha isabetli olduğu için de genetik kazanç yükseltilebilmektedir (Shelbourne 1969, Namkoong et al. 1966, Ürgenç 198, Shelbourne 199, White and Carson 004). Nitekim Pinus radiata da seçilen üstün ağaçlardan tohum toplanması ile gövde düzgünlüğünde %9.9, çapta %.3; döl denemelerinin sonucuna göre kurulan klonal tohum bahçesinde ise gövde düzgünlüğünde %.7, çapta %11.3 oranında genetik kazanç (genetik ilerleme) sağlanabilmiştir (Shelbourne 1969). Yine Pinus taeda da hacimde, 1. generasyon fenotipik tohum bahçesinde (üstün ağaçlarda yapılan ölçümlerle ebeveyn seçilmesi ve bu ebeveynlerden aşı kalemi alınıp kurulan tohum bahçesi) %7, döl denemeleri sonucuna göre ayıklanmış tohum bahçesinde %1; yine döl denemeleri sonucunda oluşturulan. generasyon genotipik tohum bahçesinde %17, ayıklanmış tohum bahçesinde ise %30 oranında genetik ilerleme elde edilmiştir (Li et al. 1998). Türkiye de kızılçamda 4. yaş sonuçlarına göre boy için fenotipik tohum bahçelerinde % 8.1, döl denemeleri sonucuna göre ayıklanmış tohum bahçelerinde %13 genetik kazanç tahmin edilirken, bu oran döl denemeleri sonucuna göre üstün ailelerle oluşturulacak 1. generasyon genotipik tohum bahçesinde %5 e kadar çıkabilmektedir (Öztürk 003). Bu örneklerden döl denemeleri ile elde edilecek genetik kazancın, ebeveynlerde yapılan ölçüm ve gözlemlere göre elde edilenden oldukça yüksek olabileceği anlaşılmaktadır. Islah açısından öncelikli türlerin belirlenmesinde, günümüzde ve gelecekte türden sağlanacak ekonomik değer, fayda-masraf oranı gibi özellikler göz önüne alınmaktadır (Namkoong et al. 1980). Eğer ıslah sonunda elde edilecek genetik kazanç ekonomik açıdan yetersizse, ıslah yapmak gereksiz hale gelecektir. Bu açıdan bakıldığında; 8

20 kızılçamda seleksiyonun ilk aşaması olan tohum meşceresi tohumlarının ağaçlandırmalarda kullanılması ile bile ekonomik açıdan karlı ağaçlandırmalar yapılabileceği belirtilmektedir (Erkan vd. 00). Döl denemelerine dayalı seleksiyon ile sağlanacak yüksek genetik kazançla kızılçamla yapılacak ağaçlandırmalar daha da çekici bir yatırım aracı haline gelebilecektir. Nitekim Porterfield et al. (1975) ebeveynler üzerinde yapılan ölçümlere göre kurulan fenotipik tohum bahçesi için 4. olan fayda masraf oranının, tohum bahçelerinde döl denemeleri sonucuna göre yapılan ayıklama ile 13.7 ye yükselebileceğini öngörmektedir. 1.4 Çalışmanın Amacı Türkiye Milli Ağaç Islahı ve Tohum Üretim Programı çerçevesinde kızılçam yayılış alanı ıslah zonlarına ayrılmıştır. Islah zonlarında tohum kaynaklarından (tohum meşcereleri, gen koruma ormanları) üstün ağaçlar seçilmekte (ebeveyn), tohum bahçeleri kurulmakta ve ebeveynler döl denemelerinde test edilmektedir. Çalışma Ege Bölgesi m kuşağı ıslah zonundaki tohum kaynaklarından (populasyonlar) seçilen üstün (ebeveyn) ağaçlardan toplanan açık tozlaşma ürünü tohumlar ile 000 yılında kurulmuş üç adet döl deneme alanını kapsamaktadır. Söz konusu döl deneme alanlarındaki fidanlarda 003 yılında yapılan boy, sürgün boyu ve sürgün sayısı ölçümlerinin değerlendirmesi ile; Her bir özellik için genetik parametrelerin (eklemeli genetik varyans, kalıtım derecesi, genotip çevre etkileşimi), Her bir özellik için üstün ağaçların ıslah değerlerinin, Birden çok özellik için indeks seleksiyonu yöntemi ile ıslah değerlerinin ve Her bir özellik açısından genetik kazançların tahmin edilmesi, amaçlanmaktadır. 9

21 . KURAMSAL TEMELLER.1 Tarihsel Gelişim Bitki ve hayvan ıslahı, bu canlıların evcilleştirilmesi kadar eskidir. Çünkü seleksiyon bu tarihlere kadar uzanmaktadır (Weir 1981). Ağaç ıslahı tarım bitkilerine göre daha yenidir. Tarım bitkilerine göre ağaç ıslahının yeni olmasının nedeni ormancıların, ağaçları yaşayan tüm organizmalarla benzer kalıtım sistemine sahip olan bitkiler olarak görmemeleri, ağaçların gelişiminin bulundukları çevreye bağlı olduğunu düşünmelerinden kaynaklanmıştır (Zobel and Talbert 1984). Ağaç ıslahı çalışmalarına önceleri ticari olarak önemli türlerin gözlenmesi ve sınıflandırılması şeklinde başlanmış ve böylece ıslah programlarında çok önemli olan tür çeşitliliği anlaşılmıştır. Ağaç ıslahına yönelik öncü çalışmalara bitki ve hayvan ıslahında uygulanan yöntemlerin uyarlanmasıyla başlanmıştır. Orman ağaçlarında ebeveynlerin öneminin anlaşılması, ıslah ve ebeveyn kontrolu yolu ile büyüme ve kalitede artış sağlanabilmesi sonucunda ağaç ıslahı etkinlikleri geniş çapta uygulama alanı bulmuştur (Zobel and Talbert 1984). Bu uygulamaların dünyadaki pek çok bölgede yaygın olarak kullanılmaya başlaması 1950 ve 1960 lı yıllar arasında gerçekleştirilmiştir (Zobel and Talbert 1984, St Clair 1993, Lee 1999, Burley 1999, Johnson 000, Daoust and Beaulieu 004). Bu tarihlerden sonra ağaç ıslahı odun üretim amacıyla ormanların işletilmesinde vazgeçilmez bir bileşen haline gelmiştir. Ormancılıkta 1950 lerden günümüze bir çok gelişmeler yaşanmıştır. Ağaç ıslahı çalışmaları da bu gelişmeler doğrultusunda yol almıştır. Bu anlamda ormancılıkta 1950 ler endüstriyel odun miktarının artırılması, 1960 lar özellikle ağaçlandırmalardan elde edilen endüstriyel odunun kalitesinin artırılması, 1970 ler kağıt hamuru ve kağıt kalitesi konusunda yoğun araştırmalar yürütülmesi, 1980 ve 90 lar ise küresel ölçekte tarım ve insanlık için ormanlara ilginin artması biçiminde dönemsel gelişmeler yaşanmıştır. Ormancılık alanında yaşanan bu gelişmeler doğal olarak ağaç ıslahına da yansımıştır. Bu yansımalar aşağıda özetlenmiştir (Burley 1999). 10

22 Pek çok ülkede 1950 ve 1960 lı yılar arasında tür ve orijin değerlendirmeleri, tohum üretim alanları belirlenmesi, ticari ağaçlandırmaların yapılması, üstün fenotiplerin kitlesel seleksiyonu, genotiplerin değerlendirilmesi için döl denemeleri ile klonal tohum bahçeleri ve tohum plantasyonlarının kuruluşu gerçekleştirilmiştir. Birden fazla generasyonu içeren döngüsel seleksiyon ile birden çok özelliğin bir arada ıslahı konularına 1970 ve 1980 yıllarında eğilinmiş, bir çok programda ardışık seleksiyon, bağımsız ayıklama, indeks seleksiyonu gibi yöntemler sonraki generasyonlar için ebeveynlerin seçilmesinde kullanılmıştır. Bir çok endüstriyel tür için klonal teknikler 1980 lerin başında geliştirilmiş, bir veya çok klonla geniş alanlarda ağaçlandırmalar kurulmuştur. Seleksiyonun biyolojik çeşitliliğe, gen kaynaklarının kaybına ve gelecekteki genetik kazanca getireceği risklerin anlaşılması sonucu çoklu populasyon (multiple populations) ıslah stratejisi kavramı 1990 lara kadar geliştirilmiş ve temel kuralları ortaya konulmuştur. Bu strateji ile birkaç özelliği aynı anda ıslah etmek, akrabalığı kontrol etmek, genetik çeşitliliği sürdürmek, değişen yönetim, çevre ve pazar isteklerini dikkate almak, genotip çevre etkileşimini kullanmak gündeme girmiştir. Bu gelişmeler tahmin edileceği gibi dünyanın her yerinde aynı düzeyde olmamaktadır. Birçok ülkede ıslah çalışmaları 1. generasyon seviyesinde bulunurken, bazı ülkeler ormancılıkta ulaşılan en yüksek seviye olan 3. generasyon ıslah çalışmalarını yürütebilmektedir. Ülke içinde de türler biyolojik ve ekonomik özelliklerine göre değişik generasyon aşamalarında olabilmektedir. Üçüncü generasyon ıslah çalışmalarına başlanmış türler arasında Pinus taeda, Pinus eliotti ve Pinus radidata bulunmaktadır (White et al. 003, Li 003, McRae 004). Ağaç ıslahı çalışmalarında önemi giderek artan konulardan birisi de biyoteknoloji uygulamalarından yararlanmaktır. Ağaç ıslahı alanında biyoteknolojiden vejetatif 11

23 üretim, moleküler belirteçler ve genetik olarak değiştirilmiş ağaçlar olmak üzere başlıca üç alanda yaralanılmaktadır (Yanchuk 001). Ağaç ıslahı ve biyoteknoloji konusunda gerçekleşen ilerlemelere bağlı olarak ağaç ıslahında biyoteknoloji kullanımının artacağı öne sürülmektedir (Hadley et al. 001, Lee et al. 004). Teorik olarak ağaç ıslahında biyoteknolojinin kullanılması ile deneme alanlarını kullanmadan, laboratuvar ortamında seleksiyon yapabilmek ve tohum bahçesine gerek kalmadan üretim materyali elde etmek olası gözükmektedir (Lee 001). Yakın gelecekte ise yapılacak pek çok önemli ağaçlandırmada, klonların bir yapı taşı olması beklenmektedir. Bu beklenti hem üretim teknolojisinde ilerlemeler olmasını sağlamakta hem de ıslah programları tarafından desteklenmektedir (Libby 004). Ağaç ıslahında klonal çalışmalar geçmişten beri önemli bir yer işgal etmiştir. Klonal çalışmaların ağaç ıslahında kayda geçen ilk kullanımı 800 yıl önce Çin de başlamıştır. O zamandan günümüze bir çok ülke değişik türlerde uygulamalar yapmıştır. Son yarım yüzyılda doku kültürü ve somatik embriyogenesiste elde edilen gelişmeler sonucunda uygulamalar daha da genişlemiştir. Dolayısıyla klonal üretim yapılan ağaç türleri, 1950 lerde oldukça az olmasına karşın son zamanlarda yüzlerce sayıya ulaşmıştır (Libby 004). Tohumla yapılan üretimle %13 olan genetik kazanç oranının, klonal üretimle %40 lara ulaşabilmesi, buna bağlı olarak ekonomik kazanç artışının çok daha fazla olabilmesi klonal üretime olan ilginin artmasının nedenleri olarak gösterilmektedir (El-Kassaby and Moss 004). Genetik olarak değiştirilmiş ağaçlar günümüzde yaygın olarak üretilememektedir. Henüz geniş ölçüde üretilemese bile, bu sayede klasik ıslah çalışmaları için önemli olabilecek genlerin işlevlerine ilişkin bilgi birikiminde ilerleme sağlanabilmiştir (Yanchuk 001). Karşılaşılan çeşitli güçlüklerine karşın genetik olarak değiştirilmiş ağaçların üretimi konusunda bazı çalışmalar yürütülmektedir. Örneğin Pinus taeda da 001 yılından bu yana gen aktarılmış ağaçların arazi denemeleri kurulmaktadır (Gladfelter et al. 003). 1

24 . Türkiye de Kızılçam Islahı Türkiye de kızılçam ağaç ıslahı çalışmaları diğer çam türleri ile birlikte 1960 larda ağaçlandırmalara üstün kaynaklardan (tohum meşceresi) tohum sağlama fikri ile başlatılmıştır (Ürgenç 1967). Şüphesiz bu tarihlerden önce de doğal gençleştirmelerde üstün bireyleri tohum ağacı bırakma gibi bazı ıslah uygulamalarına rastlanabilir. Ancak kayda geçen çalışmalar belirtilen yıllara uzanmaktadır. Belirtilen yıllarda kurumsal çalışmalara da başlanmıştır. Saatçioğlu ve Ürgenç (1963) planlı ağaçlandırma dönemine geçilmesi dolayısıyla tohum meşcerelerinin seçimi, tohum toplama, saklama, tohumun ekimden önce göreceği işlemler, tohum ihracı ve tohum bahçeleri ile uğraşacak Orman Tohumları ve Araştırma, Seleksiyon ve Kontrol Laboratuvarları Müdürlüğü kurulmasına ilişkin rapor hazırlamışlar, bu kuruluşun 1964 yılında faaliyete başlamasını önermişlerdir. Bu çerçevede bir Kontrol Laboratuvarı 1964 yılında faaliyete geçerek, ağaç ıslahı çalışmalarında kurumsal başlangıcı oluşturmuştur. Kurumsal başlangıcın gerçekleştirilmesinin ardından yağış etkenliği ve vejetasyon süresi dikkate alınarak tohum hasat ve transfer bölgeleri, aynı bölge içinde ise yükselti basamakları önerilmiştir. Bu önerilere göre kızılçam için de 3 adet ana, 6 adet alt tohum hasat ve transfer bölgesi önerilmiş ve bu bölgeler içinde 550 m lik bir yükselti kuşağında tohumların kullanılabileceği kabul edilmiştir. Bunun yanında tohum meşcerelerinin ve üstün ağaçların seçilme kriterleri ortaya konulmuştur (Ürgenç 1967). Daha sonra 1974 yılında vejetasyon süresi ve vejetasyon süresi içerisinde görülen nispi nem oranlarına göre Ürgenç (1967) tarafından önerilen tohum hasat ve transfer bölgeleri değiştirilmiştir (Atalay 1977). Buna göre vejetasyon süresi için +8 P PC esas alınmış ve bu değerin de yükselti ile ilişkili olduğu düşünülmüştür. Bu bulgulardan hareketle kızılçamda 6 adet ana, 18 adet alt tohum hasat ve transfer bölgesi belirlenmiştir. Tohum hasat ve transfer bölgeleri esas alınarak önce tohum meşcereleri seçilmiş, daha sonra tohum meşcerelerinden üstün ağaçlar belirlenmiş, üstün ağaçlardan alınan aşı kalemleri ile tohum bahçeleri kurulmuştur. Bu kapsamda kızılçamda ilk tohum bahçesi ise 1976 yılında Manisa ilinde tesis edilmiştir. o Kitle (mass) seleksiyonuna (tohum meşceresi seçimi, üstün ağaç seçimi ve tohum bahçesi kuruluşu) dayalı olarak 1970 li yıllarda başlatılan ıslah çalışmaları 1994 yıllına 13

25 kadar sürdürülmüştür. Bu tarihte yürürlüğe giren Milli Ağaç Islahı ve Tohum Üretim Programı ise ıslah çalışmalarında genetik testleri (döl denemeleri) gündeme getirmiş ve gen koruma çalışmalarını ıslah çalışmaları ile birlikte düşünerek yeni bir anlayış ortaya koymuştur (Koski and Antola 1993). Bu kapsamda kızılçam için Atalay (1977) tarafından önerilen tohum transfer bölgeleri genişletilmiş ve 18 adet olan tohum hasat ve transfer bölgesi, 9 adet ıslah zonuna indirilmiştir. Bu zonların 7 adedinde döl denemelerini öngören yoğun ıslah çalışmaları yürütülmesi benimsenmiştir. Diğer iki ıslah zonunda ise sadece tohum kaynakları belirlenmesi, ancak döl denemesi kurulmaması planlanmamıştır. Bu anlayışla 1964 yılında Kontrol Labaratuvarı olarak kurulup, ağaç ıslahının kurumsal başlangıcını oluşturan ve son olarak Orman Ağaçları ve Tohumları Islah Araştırma Müdürlüğü adını alan kurum tarafından Milli Ağaç Islahı ve Tohum Üretimi programında yer alan türler arasında kızılçama öncelik verilerek ıslah çalışmaları sürdürülmüştür (Öztürk ve Şıklar 000). Kızılçam ıslah çalışmalarının başlangıcından günümüze kadar kızılçamda yaklaşık 1000 ha tohum meşceresi, 8000 ha gen koruma ormanı seçimi tamamlanmış, 470 ha tohum bahçesi kurulmuştur (OTIAM 005). Ayrıca bu tez çalışmasının yapıldığı Ege Bölgesi alt yükselti kuşağı ıslah zonunu da içeren 5 adet ıslah zonunda 90 ha döl denemesi kuruluşu tamamlanmış ve ilk kurulan döl denemelerinin ikinci ölçümüne ulaşılmış bulunmaktadır. Yukarıda kısa tarihi gelişim incelendiğinde tohum hasat ve transfer bölgelerinin ıslah çalışmaları içinde önemli bir yere sahip olduğu görülmektedir. Orman ağaçlarının uzun ömürlü bitkiler olması uyum konusunun önemini arttırmaktadır. Orman ağaçları yüzyıllardır belirli bir çevrede hastalık, böcek, iklim koşullarının olumsuzluklarına karşı koyarak nesillerini sürdürmektedirler. Bu uzun süreçte doğal seleksiyonla bulunduğu çevreye uyum sağladığı düşünülen hem coğrafik hem de yükseltiye bağlı olarak çeşitli ırklar oluştuğu varsayılmaktadır. Bu nedenle türün yayılış alanı populasyonların uyum sağladığı düşünülen alanlara (çevre) bölünmekte ve ıslah çalışmaları bu farklı alanlarda yürütülmektedir (Namkoong et al. 1988, van Buijtenen 199). 14

26 Doğal çevresine uyum sağlamış kaynakların seçilmesi ağaçlardan gerçekleştirilecek üretimlerin rasgele seçilmiş kaynaklara göre önemli bir düzeyde artmasını sağlamayabilmektedir. Kullanıldığı çevrede yeterli uyumu gösteremeyen tohum kaynağı ise kayıplara, hatta uyum olmamasından dolayı tamamen ölümlere yol açabilmektedir. Yetiştirilecek çevreye bağlı olacağı için en iyi tohum kaynaklarının tanımlanması oldukça zordur. Bu durumda genotip çevre etkileşimi önem kazanmaktadır. Uygulama bakımından genotip çevre etkileşiminin varlığı dikim alanlarının ıslah zonlarına bölünmesi gereksinimini ortaya çıkarmakta, genotip çevre etkileşiminin olmaması ise ıslah zonlarını gereksiz kılmaktadır (Westfall 199, Lilleso et al. 001). Zonları belirlemenin en iyi yollarından birisi tohum kaynağı veya orijin denilen populasyonlara ait denemelerin kurulmasıdır. Nitekim 1988 yılında uygun kızılçam tohum kaynaklarını belirlemek ve tohum transferine ışık tutmak amacıyla orijin denemeleri kurulmuştur (Cengiz vd. 1999). Bu denemelerin sonucunu almak zaman alıcı olduğu için ortak bahçe testleri veya moleküler çalışmalar ile uyum açısından aynı ya da farklı olan populasyonlar belirlenmeye çalışılmaktadır. Bu kapsamda orijin denemeleri uzun dönem, ortak bahçe testleri ise kısa dönem çalışmalar olarak düşünülmektedir (Westfall 199). Anılan çalışmaların yokluğunda ise iklim ve coğrafik yapıya göre kısa mesafelerde genetik farklılıkların bulunmayacağı varsayılmaktadır. Bu varsayımdan hareketle de farklı doğal seleksiyon olmayacağı kabul edilen alanlar zon olarak belirlenebilmektedir (Adams 1981, Lilleso et al. 001). Türkiye deki kızılçam yayılış alanı beş ekolojik bölgeye ayrılmıştır (Atalay 00). Yapılan araştırmalar aynı ekolojik bölgede bile yükselti ve denizden uzaklığa bağlı olarak populasyonlar arasında farklılıklar ortaya çıktığını göstermektedir (Işık 1986, Işık vd. 1987, Kaya and Işık 1997, Kara et al. 1997, Gülbaba ve Özkurt 001). Bu farklılıklar zonlama yapmanın gerekliliğine işaret etmektedir. Ancak Türkiye Milli Ağaç Islahı ve Tohum Üretimi Programı hazırlandığı sırada ıslah zonlarını belirlemede yararlanılacak kısa ve uzun dönemli yeterli çalışma olmadığı için ıslah zonları iklim ve coğrafik yapı dikkate alınarak belirlenmiştir (Şekil.1). Şekil.1 de görüleceği üzere kızılçam yayılış alanı önce ana ıslah bölgelerine örneğin II Ege bölgesi, daha sonra da yükseltiye göre örneğin Ege Bölgesi alt yükselti kuşağı olarak ıslah zonlarına 15

27 ayrılmıştır. Genetik test (döl denemeleri) sonuçlarına göre de ıslah zonları sınırlarının değişip değişip değişmeyeceğine karar verilmesi düşünülmüştür (Koski and Antola 1993). Şekil.1 Kızılçam ıslah zonları (Koski and Antola 1993) Ağaç ıslahı çalışmaları belirli bir ıslah zonunda yürütülmekte ve genetik testlerden elde edilen parametreler de bu ıslah zonu (çevre) için geçerli sayılmaktadır. Bu anlamda ıslah zonları, ıslah için çalışma birimleri olarak düşünülmelidir. Burada vurgulanması gerekli noktalardan birisi de tohum transfer bölgeleri ile ıslah zonu arasında bulunan farklılıktır. Islah zonları biyolojik, ekonomik ve yönetimsel nedenlerle tohum transfer bölgelerinden daha geniş olmakta, bir ya da birkaç tohum transfer bölgesini kapsayabilmektedir. Örneğin Pseudotsuga menziessi [Mirb] Franco türü için oluşturulan 6 adet ıslah zonunun her birinde bir ile sekiz adet arasında değişen tohum transfer bölgesi bulunmaktadır (Stonecypher et al 1996). Kızılçamda da tohum transfer bölgelerinin genişletilmesi ile iklim ve coğrafik yapıya göre belirlenmiş bulunan ıslah zonları genetik test (döl denemeleri) sonuçlarında ortaya çıkabilecek genotip çevre etkileşiminin büyüklüğüne göre yeniden gözden geçirilebilecektir. Bu ıslah zonlarından birisi de Ege bölgesi alt yükselti kuşağı ıslah zonudur. 16

28 .3 Ağaç Islahı Aşamaları Orman ağaçlarında seleksiyonla amaçlanan belirlenen özellik için populasyonun ortalamasını arzulanan yönde değiştirmektir. Bu değişikliği sağlamak için gerekli iki koşul bulunmaktadır. Birincisi ilgilenilen özellikte genetik varyasyonun varlığı, ikinci ise ebeveyn seçilmesinde gösterilen başarıdır (Namkoong et al. 1988). Tarımsal ürünlerde olduğu gibi ağaç ıslahçısı da genel olarak mevcut kaynakları kullanarak, daha sağlıklı, daha hızlı büyüyen ve daha nitelikli varyeteler üretmeyi amaçlamaktadır (White and Carson 004). Bu amaçlara ulaşmak için ağaç ıslahı; a) gençleştirme ihtiyacını karşılayacak miktarda genetik olarak ıslah edilmiş tohumu sağlamak, b) yeterli genetik çeşitliliğe sahip ve geniş bir çevreye uyum sağlamış belirli özellikteki ağaçları geliştirmek, c) kısa süre içinde en yüksek genetik kazancı sağlamak, d) özellikli alanlar (ıslak, kuru veya üretim açısından sınırda olan), türün yayılışının dışındaki alanlar ve kağıtlık, kereste gibi özel amaçlı ürünler üretme olanaklarını sağlayabilmektedir (Weir 1981). Ağaç ıslahı bitki ve hayvan ıslahında olduğu gibi birim alandan yapılan üretimi artırmakla birlikte, değişen çevre koşullarına uyabilecek varyeteler geliştirebilmek için geniş bir genetik çeşitliliği sürdürmeye uzun yaşam sürelerine sahip olmalarından dolayı daha çok gereksinim duymaktadır (White and Duryea 1998). Bu nedenle kısa dönemde üretime yönelik çalışmalar yapılırken, uzun dönemde genetik çeşitlilik sürdürülmeye ve genetik parametrelere ilişkin bilgiler artırılmaya çalışılmaktadır (Namkoong et al ). Genel olarak ağaç ıslahına iki farklı anlam yüklenebilmektedir. Zobel and Talbert (1984) ağaç ıslahı (tree breeding) özel problemleri çözmeye veya arzu edilen bir ürünü üretmeye yönelik etkinlikler ve iyileştirme (tree improvement) genetik çalışmalar ile arazi hazırlığı, gübreleme, bakım gibi diğer orman işletmeciliği etkinliklerinin biraraya getirilerek orman alanlarında üretim ve kalitenin iyileştirilmesine yönelik çalışmalar olarak tanımlamaktadırlar. Ağaç ıslahı ile örneğin, zararlılara veya böceğe dayanıklı ağaçlar geliştirilebilmektedir. İyileştirme ile hem genetik olarak zararlılara dayanıklı ağaçlar geliştirilebilmekte, hem de silvikültür kullanılarak birim alandan daha fazla üretim gerçekleştirilebilmektedir. 17

29 Ağaç ıslahının tarla bitkileri ve hayvan ıslahı ile üretimin nitelik ve nicelik artışı açısından benzerlikleri olmasına karşın, önemli bazı farklılıkları da bulunmaktadır. Orman ağaçlarının büyüklüğü (hacim) ve uzun ömürlü olması ağaç ıslahında izlenen süreçlerin tarla bitkileri ve hayvan ıslahına göre yüksek maliyetli ve uzun süreli olmasına yol açmaktadır. Yine ağaçların uzun ömürlü olması generasyon atlatmanın da onlarca yıl almasına yol açabilmektedir. Oysa örneğin mısır bitkisinde bir yılda uygun iklim koşullarında iki generasyon bile atlatılabilmektedir. Orman ağaçlarında generasyonlar arası sürenin uzun olması ayrıca daha dikkatli planlama ve uygulamayı da gerektirmektedir. Bunun yanında masrafların sürekliliği ve uzun dönem personel kullanımının da dikkate alınması önem taşımaktadır (Namkoong et al. 1980). Ağaç ıslahı doğal ormanlardan yapılan seçimlerle işe başlamakta ve bir dizi aşama izlemektedir. Ağaç ıslahındaki bu aşamalar; a-seçilen doğal populasyonlardan üstün ağaçların seçilmesi, b- genetik olarak ıslah edilmiş tohum üreten tohum bahçelerine bu üstün ağaçların aşı ile aktarılması, c-en iyi ağaçların belirlenmesi ve kötülerin tohum bahçesinden uzaklaştırılması için arazi testi yapılması ve d-en iyi ağaçlar arasında yapılacak eşleşmeler yolu ile daha iyi varyeteler oluşturulması ve ıslahın sürdürülmesidir (White and Duryea 1998). Orman ağaçlarında ıslah, doğal ormanlardan çevresine göre daha iyi özellikler gösteren populasyonların (tohum meşceresi ve gen koruma ormanları) seçilmesi ile başlamaktadır. Tohum meşcereleri tohum toplamak amacıyla seçilen büyüme ve kalite açısından daha üstün 40 ha üzerinde alana sahip orman alanları veya populasyonlardır. Tohum meşcerelerinin seçilmesinde tohum transfer bölgesinin tohum ihtiyacı dikkate alınmaktadır. Tohum meşcerelerinde tohum verimini artırmak amacıyla müdahaleler (aralama) yapılabilmektedir. Tohum meşcerelerinden seçilen üstün ağaçlarla kurulan tohum bahçeleri tohum verimine başladıktan sonra tohum meşcerelerinin tohum sağlama işlevleri sona ermektedir. 18

30 Gen koruma ormanları gen havuzunu güvenceye almak amacıyla türün yayılışını örnekleyecek şekilde seçilmekte ve toplumun odun hammaddesi konusunda oluşacak talep değişikliklerinde veya hastalık, böcek vb etkiler olduğunda bu zararlılarla mücadelede başvurulacak gen kaynakları olarak düşünülmektedir. Diğer bir anlatımla gen koruma ormanları, orman ağaçlarının uzun ömürlü olması nedeniyle oluşabilecek olumsuz durumlarda ıslah populasyonları için geniş genetik taban oluşturulması amacıyla seçilmektedir. Gen koruma ormanlarından tohum meşcerelerinde olduğu gibi üstün ağaçlar seçilebilmektedir. Gen koruma ormanlarının 100 ha ve üzeri alanlar olması öngörülmüştür (Koski and Antola 1993). Populasyon seçiminden sonra seleksiyonla kazancı daha da artırabilmek için üstün ağaçlar seçilmektedir. Seçilen üstün ağaçlar, aşı kaleminin aşılandığı altlıklarla tohum bahçelerine aktarılmaktadır. Tohum bahçeleri üstün ağaçların bulunduğu yükseltiden daha aşağıda ve fidanların arasında daha geniş aralık olacak şekilde kurulmaktadır. Böylece tohum bahçesindeki bireyler daha fazla ışık ve sıcaklıktan yararlanabilmekte, bunun sonucunda da ağaçlandırmalar için daha çok ve daha kısa sürelerle tohum üretimi gerçekleşebilmektedir. Buraya kadar seçilen ağaçların kendi özelliklerinin ölçüm ve gözlemlenmesine göre yapılan seleksiyon, bundan sonra seleksiyondaki isabet derecesini artırmak amacıyla genetik testleri kullanmaktadır. Genetik testlerden yararlanarak daha isabetli olarak seçilen bireyler arasında ise yeni eşleşmeler yapılarak, yeni varyeteler oluşturulmaktadır (Şekil.1). 19

31 Doğal Ormanlar S Populasyonlar (TM, GKO) S Plus ağaçlar A Fenotipik Tohum Bahçesi T Döl Denemeleri B, Y B Genotipik Tohum Bahçesi Sonraki Generasyon A: Aşı, B: Bilgi, S: Seleksiyon, T: Test, Y: Ayıklama Şekil. Ağaç ıslahı aşamaları Ağaç ıslahın kısa ve uzun dönem etkinliklerinin sürdürülebilmesi için üç tip populasyon oluşturulmakta ve kullanılmaktadır (Şekil.1). Bu populasyonlar; a) en iyi ve az sayıda genotiplerle, ilgili generasyon için sağlıklı ve verimli ağaçlandırmalar kurmak için üretim populasyonu, b) daha fazla sayıda bireyle, ıslahta birkaç generasyon (yüzyıldan fazla) ilerlemeyi en uygun düzeyde tutmak için ıslah populasyonu, c) binlerce ağaçla genetik çeşitliliği sürdürmesi düşünülen gen kaynakları populasyonudur (Johnson et al. 0

32 001, Johnson and Lipow 00, White and Carson 004). Gen kaynakları populasyonu ıslah ve üretim populasyonlarını kapsayan bir genetik havuz oluşturmaktadır. Bu anlamda genetik çeşitliliğin en yüksek olduğu populasyon gen kaynakları populasyonudur. Doğal ormanlar, tohum meşcereleri, gen koruma ormanları ve ağaçlandırmalar bu populasyonu oluşturmaktadırlar. Islah populasyonu bir ıslah zonunda bulunan ve üretim populasyonunda kullanılacak ebeveynlerin seçildiği populasyondur. Islah populasyonları genetik çeşitlilik açısından gen kaynakları populasyonlarından sonra gelmekte ve genellikle bireyden oluşmaktadır. Üstün ağaçların tamamı ıslah populasyonunu oluşturmaktadır. Üretim populasyonu ise ıslah populasyonundan seçilen daha az sayıda bireyden oluşmaktadır. Üretim populasyonu genetik çeşitlilik açısından en düşük, sağlanan genetik kazanç açısından ise en yüksek populasyon olmaktadır. Tohum bahçeleri üretim populasyonlarına bir örnek olarak verilebilir..4. Ağaç Islahında Döl Denemeleri Islah aşamalarının gösterildiği Şekil.1 dende görüleceği üzere döl denemeleri ağaç ıslahındaki en önemli aşamalardan birisi olmaktadır. Doğal ormanlardan seçilen populasyonlar içinden, yapılan ölçüm ve gözlemlere göre üstün ağaçlar seçilirken, çevre etkilerinin maskelemesinden dolayı seçimlerin isabet derecesi düşük olabilmektedir. İsabet derecesini yükseltmek için ebeveynlerden alınan tohumlardan elde edilen fidanlarla, homojen olduğu varsayılan alanlarda belirli bir desene göre döl denemeleri kurulmaktadır (Namkoong et al. 1988). Bu durumda ebeveynlerin döllerine aktardıkları eklemeli etkilerden yararlanılmakta, ebeveynlerin ıslah değerleri belirlenmektedir. Bir tür genetik test olan döl denemeleri ile ebeveynlerin ıslah değerlerini belirlenmesi yanında bir sonraki generasyon için ebeveynlerin seçilmesi, genetik parametrelerin tahmin edilmesi ve ıslah etkinliğinin üreticilere gösterilmesi sağlanabilmektedir. Ebeveynin ıslah değeri veya genel birleşme (kombinasyon) yeteneği (GBY) genel olarak diğer ebeveynlerle yaptığı döllenme sonucunda ortaya çıkan döllerinin fenotipik değerine dayalı olarak ölçülebilmektedir. Bu bakımdan ebeveynlerin ıslah değerlerinin bulunmasında döllerin gelişimine göre karar verilmektedir. Örneğin boy için yüksek 1

33 GBY li bir ebeveyn başka ebeveynlerle döllendiği zaman uzun boylu döller üretebilecek ebeveyndir (Roulund ve Olesen 199). Bu durumda döl denemelerinde döllerinin ortalaması yüksek ebeveynler seçilmekte, düşük olanlar ise programdan çıkarılmaktadırlar. Bu şekilde yapılan seleksiyon, genetik kazancı kitle seleksiyonuna göre büyük oranda artırmakta ve özelikle düşük kalıtım dereceli (orman ağaçlarındaki çoğu özelliklerde olduğu gibi) özellikler için daha etkili olmaktadır. Çünkü üstün ağaç seçiminde isabet derecesi düşük olmaktadır. Bu bakımdan döl denemeleri uzun ömürlü orman ağaçlarında birim zamanda genetik kazancı en üst düzeye çıkarmak için gerekli olmaktadır (White and Carson 004). Döl denemeleri kullanılmadığı takdirde üstün ağaçların döllerinin hasat yaşına (onlarca yıl) kadar gözlenmesi gerekebilecektir. Bu açıklamalardan anlaşılacağı üzere ağaç ıslahında klonal olarak üretilemeyen türlerde ıslah değerinin belirlenmesinde genetik test yöntemi olarak döl denemeleri kullanılmaktadır. Genetik parametreler ve ıslah değerlerinin tahmini populasyonlar ile ilgilenilen çevre için varyans bileşenlerinin isabetli (accurate) ve istatistik açıdan yeterli (precise) olmasını gerektirmektedir. Genetik parametrelerin tahminini sağlayan varyans bileşenlerinin isabetli tahmini büyük ölçüde grup (aile, orijin) sayısına bağlı olurken, istatistik açıdan yeterlilik grup başına kullanılan birey sayısına ve yetişme ortamının etkili örneklenmesine bağlı olmaktadır (Loo-Dinkins 199). Genetik parametrelerin isabetli bir tahmini için 50 ve daha fazla ailenin yeterli olacağı öne sürülmektedir (Namkoong and Roberds 1974). Cotterill and James (1984) ise aile başına 10-0 bireyin istatististik yeterliliği sağlayacağını belirtmektedirler. Genetik testler kurulmasında istatistik değerlendirme açısından da önemli olan deneme deseni ve parsel büyüklüğü yanında, parsel şekli de dikkate alınması gereken konular arasındadır (Zobel and Talbert 1984, Loo-Dinkins and Tauer 1987, Park 1988, Loo- Dinkins 199). Orman ağaçlarının kapladığı hacim nedeniyle deneme alanları tarıma göre daha büyük olmaktadır. Bunun sonucu olarak da denemeler daha çok çevresel farklılık içerebilmektedir. Deneme alanlarındaki görülebilecek bu çevresel farklılığı azaltmaya katkı sağladığı düşüncesiyle orman ağaçlarında çoğunlukla tesadüf blokları deneme deseni yeğlenmektedir (Loo-Dinkins 199). Ancak genetik materyalin fazla

34 sayıda olması durumunda blok büyüklüğünün artmasından dolayı deneme alanını, çevresel varyansın yaklaşık aynı olduğu varsayılan bloklara ayırmak da güçleşebilmektedir. Bu durumlarda ise alt bloklama yapılarak çevre etkileri giderilmeye çalışılmaktadır. Deneme alanında görülen varyasyona göre parselin şekli; sıra, kare, dikdörtgen olabilmektedir. Ancak denemelerdeki parsel etkinliği açısından sorun irdelendiğinde parselin şeklinden çok büyüklüğünün önem kazandığı, aynı parsel şeklinde küçük olanların daha etkin olduğu bildirilmektedir (Haapanen 199). Aile seleksiyonu yapılacak denemelerde her bir parselde bulunacak birey sayısının azaltılması ve böylece deneme alanı içindeki daha çok alanın örneklenmesi parselden kaynaklanabilecek çevre varyasyonunu azaltabilecek bir önlem olarak değerlendirilmektedir (Loo-Dinkins 199). Döl denemelerinde birçok eşleşme yöntemi kullanılabilmektedir (Heaman 1988, Bridgwater 199). Döl denemelerinde kullanılan eşleşme desenleri döl denemelerinden sağlanacak bilgiler açısından önem taşımaktadır. Eşleşme yöntemlerinden birisi de açık tozlaşma eşleşme yöntemidir. Ebeveynler hakkında bilgiler edinilmesi, genetik kazanç tahmini, genetik parametrelerin tahmini, temel populasyonun oluşturulması ve ekonomiklik açısından değerlendirme yapıldığında, açık tozlaşma eşleşme yöntemi diğer eşleşme yöntemlerine göre ekonomik açıdan en uygun olanıdır. Ancak temel populasyonda akrabalık (pedigri) kayıtları olmaması ve özel birleşme yeteneği hakkında bilgi verememesi bu yöntemin yetersizlikleridir (Bridgwater 199)..5 Islah Değerinin Tahmini Ağaç ıslahı toplumun taleplerine uygun olarak odun hammaddesi (tomruk, maden direk, kağıtlık odun gibi ürünlerin üretildiği kaynak) ihtiyacını karşılamayı amaçlamaktadır. Bu talebin karşılanmasında ıslah edilecek türden elde edilebilecek ürünlerin toplumun odun talebi ile örtüşmesi, ıslah potansiyeli açısından türün önemini artırmaktadır. 3

35 Kızılçamda Sun (001) idare süresi (hasat yaşı) sonunda (60 yıl) üretilen kabuklu gövde hacminin ortalama % 9.3 ü I. sınıf, 13.6 sı II. sınıf ve 5.4 ü III. sınıf olmak üzere toplam %75.3 tomruk, ortalama % 7.6 maden direk, % 6 sanayi odunu ve %11.1 yakacak odun üretilebileceğini belirtmektedir. Bu araştırmaya göre kızılçamda I ve II. sınıf tomruk üretimi yüzde 3 e ulaşmakta ve OGM tarafından gerçekleştirilen I ve II. sınıf tomruk miktarının üzerine çıkmaktadır. Bu araştırmadaki rakamlara göre III. sınıf tomruk miktarı %53 olmaktadır. Dolayısıyla kızılçamda tomruk kalitesinin ıslahı için büyük bir potansiyel bulunmaktadır. Nitekim Işık (1998) ın kızılçamda kaliteye ilişkin bir karakter olan gövde formuna ait kalıtım derecesinin, boy ve çapa ait kalıtım derecesinin katı olduğunu bildirmesi de bu durumu teyit etmektedir. Yani gövde formu açısından üstün bireylerin seçimi ile niteliğin yükseltilerek I ve II. sınıf tomruk oranını artırma konusunda büyüme özelliklerinin iyileştirilmesinden daha fazla potansiyel olduğu düşünülebilir. Türkiye de kişi başına kağıt tüketimi, Avrupa Birliği (AB) ortalamasının altındadır. Türkiye de temizlikte kullanılan kağıt tüketimi ise en az tüketim yapan AB ülkelerinin bile altında kalmaktadır (Anonim 000). Bir çok kullanım alanı bulunan kızılçam odununun özellikle kağıt hammaddesi için önemli olan odun yoğunluğu, lif boyutları ve kağıt verimliliği değerlerinde, Türkiye de doğal yetişmeyen (ekzotik) ve hızlı gelişen türler (sahil çamı, radiata çamı) ile önemli doğal türlerimizden (karaçam, sarıçam) üstün özellikler taşıdığı ortaya konulmuştur (Tank 198, Tank vd 1990). Kızılçamın hem kağıtlık odun hem de tomruk açısından gerçekleştirilen üretim de birinci sırada bulunması (Konukçu 001), ayrıca kağıtlık odun ve tomruk ıslahı açısından potansiyel taşıması bu türde ıslah çalışmalarının yoğunlaştırılmasına neden olmaktadır. Milli Ağaç Islahı ve Tohum Üretimi Programı kızılçam için ıslah amaçlarının büyüme, nitelik ve uyum olarak belirlemiştir. Büyümenin göstergesi boy ve çapın bileşkesi olan hacimdir. Boy deneme alanlarında daha erken ölçülebilmesine karşın, genelde çap için belirli bir biyolojik gelişme gerekmektedir. 4

36 Niteliğin doğrudan ölçüsü olan odun yoğunluğu, lif boyutları gibi özelliklerle dolaylı ölçümünü sağlayan gövde formu, gövde düzgünlüğü gibi özellikler belirli bir biyolojik gelişim olmadan ve deneme alanlarında aralama yapılmadan değerlendirilememektedir. Deneme alanlarında bulunan fidanlar yeterli gelişimi sağlamadıklarında, alınacak örnekler de bireylere zarar verebilmektedir. Eğer ölçüm yapılabilirse, genç yaşta odun özelliklerini ölçmek, yaşlı odunla arasında kurulacak korelasyonla yaşlı odun özelliklerini tahmin etmede kullanılabilmektedir (Zobel and Talbert 1984). Genel olarak yaşlı bir ağaçta genç, ergin ve yaşlı odun olmak üzere üç faklı odun tipi bulunmaktadır (Göker ve Dündar 1999). Genç odun ağaç türüne göre değişmekle birlikte 5-5 yıllık odundur. Genç odun ile yaşlı odun arasında odun yoğunluğu, lif boyutları ve lignin içeriği açısından farklar bulunabilmektedir. Genç odunun yoğunluğu daha az, lif uzunluğu daha kısa, direnç ve elastikiyet özellikleri daha düşük olmasına karşın lignin içeriği daha yüksektir (Zobel and Talbert 1984, Göker ve Dündar 1999, Sykes et al. 003). Bu bakımdan örneğin kağıt üretiminde genç odun, daha düşük verim sağlaması ve ligninin uzaklaştırılması için yapılan masrafın fazla olması nedenleriyle daha pahalı olan odundur. Türlere göre değişen bu bilgiler zamanla kızılçamdan da elde edilebilecek ve ıslah çalışmaları için değerlendirilebilecektir..5.1 Islah değerinin tek bir özellik için tahmini Ağaç ıslahçıları ekonomik olarak önemi olan özellikler açısından en iyi bireyleri bilmek ihtiyacındadırlar. Bunun en iyi yollarından birisi ıslah değerlerinin tahmin edilmesidir (Kerr et al. 001). Orman ağaçlarında ıslah değerinin tahmin edilmesinde çok sayıda yöntem kullanılabilir. Denemeler arasında varyanslar eşit olduğunda basit ortalama, en küçük kareler, tartılı en küçük kareler yöntemleri kullanılabilir. Varyanslar eşit olmadığında ise standart dönüşüm, logaritma dönüşümü, performans seviyesi, tartılı performans seviyesi yöntemleri kullanılabilir. (Hatcher et al. 1981, Cotterill et al. 1983, Venalainen 1993). Bu yöntemler aile etkisini sabit etki olarak alan yöntemlerdir. Islah değerinin tahmin edilmesinde deneme alanları ve aileler arasında varyansların farklı, verilerin dengesiz (eksik gözlemler fazla) olması gibi problemlerin üstesinden gelebilen yöntemler ise BLP (Best Linear Prediction) ve BLUP (Best Linear Unbiased 5

37 Prediction) yöntemleridir. Bu yöntemlerde aileler rastgele etkili faktörler olarak alınmaktadırlar (Cotterill et al. 1983, White and Hodge 1989, Klein 1995, Costa E Silva et al. 000). Islah değerinin tahmin edilmesinde hangi yöntem kullanılırsa kullanılsın, denemelerde aileler dengeli dağılmış, denemeler aynı yaşta, deneme desenleri birbirine benzer ve denemelerde tahmin edilen ıslah değerleri ile gerçek ıslah değerleri arasında korelasyonlar yaklaşık aynı olduğunda kullanılan yöntemlerin tamamı benzer sonuçları vermektedirler (White and Hodge 1989, Xie and Yanchuk 003). Islah değerlerinin tahmin edilmesinde kullanılan BLUP (En iyi Doğrusal Yansız Tahmin) yöntemi Henderson (1949) tarafından geliştirilmiştir (Mrode 1996). Bu yönteme en iyi denilmesi; tahmin edilen ıslah değeri ile gerçek ıslah değeri arasındaki korelasyonun en yüksek, dolayısıyla hata varyansının en düşük olmasından, doğrusal denilmesi; tahminleyicilerin gözlemlerin doğrusal bir fonksiyonu olmasından, yansız denilmesi; rastgele etkili faktörlere için yapılan tahmin ve sabit (fiks) etkilerin fonksiyonlarının yansız olmasından, tahmin denilmesi ise gerçek ıslah değerinin tahminini içeriyor olmasından kaynaklanmaktadır (Mrode 1996). BLUP yönteminde karma (mixed) model kulanılmakta (Saenz-Romero et al. 001, Xiang and Li 001) ve hem ıslah değerleri hem de fiks etkiler aynı anda tahmin edilebilmektedir. BLUP yönteminde, akrabalık ilişkileri yanında, özellikler arasında kovaryans kullanılmaktadır. Bu özellikleri nedeniyle indeks seleksiyonuna benzemektedir. Ayrıca BLUP yönteminin kullanılması ile ıslah değerini tahmin etmek için verilerin tamamında doğru bir biçimde ağırlıklandırma sağlanabilmekte, verilerin çok dengesiz olduğu durumların üstesinden de gelinebilmektedir (Henderson 1984, Kerr et al. 001). Islah değerinin tahmininde kullanılan BLUP yöntemi, hayvan ıslahçılarının geliştirdiği bir yöntemdir (Henderson 1984, White and Hodge 1989). Hayvanlarda bir populasyonunda bir hayvan hem ana hem döl olabildiği için generasyonlar birbirine girmiştir. Ayrıca döl sayıları çok dengesiz olabilmektedir. Bu sorunların üstesinden gelebilmek için BLUP yöntemi geliştirilmiştir. Bu yöntemi temel alan PEST, 6

38 BREEDPLAN, TREEPLAN gibi programlar da geliştirilmiştir (Mrode 1996, Kerr et al. 001). Ormancılıkta BLUP yönteminin kullanılması ise daha yenidir. Özellikle ıslah açısından üçüncü generasyona ulaşan Pinus taeda ve Pinus radiata nın ıslah çalışmalarında, üç generasyona ait ailelerin ıslah değerlerinin bulunmasında kullanılabilmektedir. Bunun yanında orman ağaçları uzun ömürlü canlılar olduğu için ormancılıkla ilgili deneme alanları genellikle da uzun süreli olmaktadır. Dolayısıyla bu uzun süre boyunca ölümler olmakta, bunun sonucunda da deneme alanlarından elde edilen verilerde dengesizlikler ortaya çıkabilmektedir. Bu tür deneme alanlarında ıslah değerinin tahmin edilmesinde BLUP yöntemi kullanılması daha isabetli sonuçlar vermektedir (McRae et al. 003, McRae 004)..5. Islah değerinin birden çok özellik için tahmini Ağaç ıslahında çoğu zaman birden fazla ekonomik özellik için seleksiyon gerekebilmektedir. Örneğin hem odun yoğunluğu hem hacim artımı hem de mantar hastalıklarına dayanıklılık konularında ıslah değeri en iyi olan ebeveynlerin seçilmesi istenilebilmektedir. Bunun yanında ilgilenilen özellikler arasında olumlu ya da olumsuz yönde genetik korelasyon olabilmektedir. Bu durumda özeliklerden birinde sağlanan değişim diğer özelliği etkileyebilmektedir. Birden çok özellik için ıslah gündeme geldiğinde birden çok özellikte birden ıslahı sağlayacak yöntemlere başvurulmaktadır. Birden çok özellik için ıslah yarım yüzyıla uzanan bir geçmişe sahiptir. Nitekim Hazel and Lush 194 yılında ardışık (tandem), bağımsız ayıklama sınırları (independent culling) ve toplam değer (total score) olmak üzere üç seleksiyon yöntemi üzerinde durmuşlardır (Rönningen and Van Vleck 1985). Ardışık (teksel) seleksiyon yönteminde bir ya da kaç generasyon özelliklerden biri seçilmekte, daha sonra diğer özellik için seçim yapılmaktadır. Örneğin boy özelliği için bir kaç generasyon seleksiyon yapıldıktan sonra gövde düzgünlüğü için seleksiyona devam edilebilmektedir. Ardışık seleksiyon uzun generasyon süreleri içeren orman ağaçlarında tercih edilmemektedir. Bunun birinci nedeni bir kaç generasyon bir 7

39 özelliğin ihmal edilerek, diğer özellikler için seleksiyon yapılmasının oldukça zaman alıcı olabilmesidir. İkinci problem ise aralarında olumsuz yönde genetik korelasyon olan özelliklerin birinde yapılan seleksiyon diğer özelliği olumsuz yönde etkileyebilmektedir. Yine de ormancılıkta özellikle hastalık direnci, dona dayanıklılık gibi türün yaşamasında önemi olan özellikler için ardışık seleksiyon yöntemi kullanılabilmektedir (Zobel and Talbert 1984, Cotterill and Dean 1990). Bağımsız ayıklama, üzerinde durulan özellikler için birbirinden bağımsız olarak belli bir limit değerin altında kalan ağaçların elenip, üstünde olanların seçilmesidir. Aynı ya da farklı zamanlarda uygulanabilmektedir. Örneğin döl denemelerinde aynı anda odun yoğunluğu ve çap ölçüldükten sonra, odun yoğunluğu açısından ve çap açısından iyi gelişim gösteren ağaçlar seçilebilmektedir. Farklı zamanlarda yapılan seleksiyonda ise örneğin bir denemede çap için, aynı generasyonda daha sonraki bir zamanda odun yoğunluğu için seçim yapılmaktadır. Sonuçta her iki özellik açısından da belirlenen değerlerin üzerinde olan ağaçlar seçilmektedir. Bağımsız ayıklamanın olumsuzluklarından birisi esnek olamamasıdır. Örneğin odun yoğunluğu açısından iyi gelişim gösteren ve 30 cm çap yapan ağaç seçilebilmekte 40 cm çap yaptığı halde odun yoğunluğu düşük olan ağaç elenebilmektedir. Diğer güçlük ise her bir özellik için ayıklama seviyesinin belirlenmesidir. Özellik sayısı üç ve üzeri olduğunda ayıklama seviyesinin belirlenmesi oldukça zorlaşmaktadır. Bağımsız ayıklama örneğin fidan aşamasında soğuğa dayanıklılık, ağaç aşamasında ise büyüme özelliği için kullanıldığında elverişli olabilmektedir (Zobel and Talbert 1984, Cotterill and Dean 1990). İndeks seleksiyonu tüm özelliklere ait bilgileri kombine edilerek, tek bir indeks oluşturulmaktadır. Bu sayede her bir birey için özelliklere ait toplam bir değer hesaplanabilmektedir. Böylece bir kaç özelliğin ölçülmesinden elde edilen veriler bir indeks değerine indirgenmekte, yapılan seleksiyon, tek bir özellikteki seleksiyona benzetilmektedir. Bu durumda özelliklere göre oluşturulan indeks değerleri en iyi olan ağaçlar seçilebilmektedir. (Zobel and Talbert 1984, Cotterill and Dean 1990, Falconer and Mackay 1996). İndeks seleksiyon birden çok özellik için yukarıda söz edilen yöntemler arasında en etkin olanıdır (Lin 1978). İndeks seleksiyonu yönteminin 8

40 bitkilerdeki ilk uygulaması Smith (1936), hayvanlardaki ilk uygulaması ise Hazel (1943) tarafından yapılmıştır (Rönningen and Van Vleck 1985). İndeks seleksiyonu genel olarak; a) birey ve akrabalarının bilgilerini kullanarak bir özelliğin, b) bireye ait kayıtları kullanarak iki veya daha fazla özelliğin, c) birey ve akrabalarının kayıtlarının kullanarak iki veya daha çok özelliğin, d) a,b,c deki bilgiler veya özel melezleme verileri kullanarak melezlenen hatların seleksiyonunda kullanılmaktadır (Rönningen and Van Vleck 1985). Ağaç ıslahında da benzer uygulamalar yapılmıştır (Burdon 1979, 198, Shelbourne and Low 1980, Cotterill and Jackson 1981, 1985, Christophe and Birot 1983, Dean et al. 1983, 1986, Bridgwater et al. 1983, Harvey and Towsend 1985, Klein 1995). İndeks seleksiyonunda kullanılan parametrelerin (genotipik varyans, fenotipik varyanslar, kalıtım dereceleri, genetik korelasyonlar) sapmasız ve duyarlı tahmin edilebilmesi isabet derecesinin yükselmesini sağlamaktadır. Bu nedenle parametreler doğru tahmin edilmez ise indeks seleksiyonunun isabet derecesi düşecek, hatta yanlış sonuçlara ulaşılabilecektir (Lin 1978). Ancak bazı durumlarda genetik parametreler tahmin edilmeden de indeks seleksiyonu kullanılabilmektedir (Cotterill 1985). İndeks seleksiyonu birden fazla özellik için kullanılabilmesine karşın, indeks seleksiyonunda kullanılacak özellik sayısı arttıkça, seleksiyon etkinliği tek bir özellik için yapılan seleksiyona göre azalmaktadır. İndeks seleksiyonu kullanılacak özellik sayısı z ise bu özelliklerden herhangi birinde sağlanacak etkinlik tek başına bu özellikte sağlananın zp -1/ Psi kadar olacaktır. Örneğin özellikte her bir özellik için sağlanacak etkinlik tek özellikte sağlananın %70 i olurken, 4 özellik için bu değer %50 ye düşecektir. Bu nedenle düşük veya belirsiz ekonomik değer taşıyan özellikleri indeksten çıkarmak yararlı olacaktır. Bu kapsamda aralarında yüksek korelasyon olan özellikleri de indekse almamak gerekebilmektedir (Cotterill and Dean 1990). İndeks oluşturulmasında en karmaşık olabilen konulardan birisi özelliklere göre ekonomik ağırlıkların belirlenmesidir. Bunun nedeni özelliklerin hasat yaşındaki ekomik değerlerinin belirlenmesindeki güçlüktür. Ayrıca yanlış ekonomik ağırlıklar 9

41 kullanıldığında indeks yanlış oluşmakta ve seleksiyon istenmeyen yöne kayabilmektedir. Teorik olarak ekonomik ağırlıkların belirlenmesinde sınırsız seçenek bulunmaktadır (Lin 1978). Ancak uygulamada ekonomik ağırlık belirlenmesine ilişkin yaygın yöntemler bulunmaktadır. Bu yöntemler; eşit ağırlık, arzulanan kazanç, kısmi regresyon, genç yaşlı korelasyonu yöntemleridir (Cotterill and Jackson 1985, Cotterill and Dean 1990). Bu çalışmada değerlendirmeye alınan özellikler için bilgi eksikliği veya yokluğundan dolayı eşit ağırlık yöntemi kullanılmıştır. 30

42 3. MATERYAL ve YÖ TEM 3.1 Tohum Temini Bu çalışmada Ege Bölgesi alt yükselti kuşağı ıslah zonundan 8 adet populasyon (5 tohum meşceresi ve 3 adet gen koruma ormanı) seçilmiştir (Şekil 3.1, Çizelge 3.1). Populasyonların 6 adedi ıslah zonunun güneyinde adedi ise daha kuzeyde bulunmaktadır. Şekil 3.1 Çalışılan populasyonlar ve deneme alanlarının ıslah zonundaki konumları 31

43 P P P P P P P P P 16 P 04 P 4 P 460 P 350 P 410 P 395 P 350 P 350 P 70 Çizelge 3.1 Üstün ağaçların (PA) bulunduğu populasyonlar P P P P P P P P P P P P P P P P P P P P P P P P P P P Ulusal İşletme PA İşletme Şefliği Enlem Boylam Rakım Yaş Kayıt o Müdürlüğü Sayısı TM34* MARMARİS ÇETİBELİ 0 37P 0P 30P 0 8P 0P TM41 GÖRDES ŞAHİNKAYA 0 38P 50P 11P 0 8P 3P TM54 MUĞLA GÖKOVA 0 37P 00P 39P 0 8P 30P 75 9 TM346 BERGAMA DİKİLİ 0 39P 1P 55P 0 6P 57P 5P TM363 MİLAS 0 KARACAHİSAR 37P 07P 00P 0 7P 50P 11P 75 1 GKO81** MİLAS MUMCULAR 0 37P 04P 16P 0 7P 44P 50P 76 8 GKO83 MİLAS KAYADERE 0 37P 1P 17P 0 7P 54P 46P 78 3 GKO107 MİLAS 0 KARACAHİSAR 37P 07P 30P 0 7P 50P 35P 68 7 TOPLAM 188 *TM: tohum meşceresi, **GKO: gen koruma ormanı, PA: üstün ağaç Populasyonlar içinde, kazancı daha da artırabilmek düşüncesiyle 8 adet populasyondan 188 üstün ağaç seçilmiştir (Şekil 3.). Üstün ağaç seçiminde nitelik (gövde düzgünlüğü vb) ve nicelik (boy çap vb) yanında akrabalığı engellemek için üstün ağaçlar arasında 100 m uzaklık bulunmaktadır. Böylece akrabalı yetişmiş ağaçların seçilmesi engellenmeye çalışılmaktadır. Seçilen üstün ağaçların her birinden Şubat sonu ile Mart başında tırmanıcı işçi yardımıyla 0-40 kozalak toplanmıştır. Üstün ağaçlardan toplanan kozalaklar her ağaç için ayrı ayrı torbalara konulmuş, üstün ağaçlara seçimden hemen sonra verilen ve veri tabanına kaydedilen ulusal kayıt numaralarına ait etiketler torbaların ağzına bağlanmıştır. Kozalak toplama işlemi yaklaşık yıl sürmüş ve 1999 yılında tamamlanmıştır. Kozalaklar toplandıktan sonra, Ankara ya getirilmiş, fırınlarda açılarak, her bir üstün ağaca ait tohumlar elde edilmiştir. Elde edilen tohumlar ekilinceye kadar Orman Ağaçları ve Tohumları Islah Araştırma Müdürlüğü nde bulunan stok merkezinde saklanmıştır. Çalışmada üstün ağaçlar yanında ayrı bir işlem olarak kontrol materyali de kullanılmıştır. Kullanılan kontrol materyali, Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolu Genel Müdürlüğü (AGM) stoklarındaki 6 adet tohum meşceresine ait tohumlardan oluşmaktadır. Çizelge 3. de özellikleri verilen tohum meşcerelerindeki ağaçlardan 3

44 rasgele toplanan kozalaklar karıştırılarak tohumları çıkarıldığından, denemede kullanılan tohumlar bu meşcerelerden rastgele alınmış bir örnekleme sağlamaktadır. Kontrol materyalini oluşturan tohum meşcerelerinden adedi çalışma yapılan ıslah zonunun populasyonları (Marmaris-Çetibeli ve İzmir-Urla), diğerleri ise başka ıslah zonlarının populasyonlarıdır. Şekil 3. Seçilmiş bir üstün ağaç Kontrol materyali kullanılmasının nedenlerinden, birincisi standart bir materyale göre yapılan seleksiyondan genetik kazancın tahmin edilmesi, ikincisi ise kızılçamda tesis edilen diğer döl denemelerinde de ortak olan bazı kontroller yardımıyla denemelerden ortak parametreler üretilebilmektir. Kontrollerin genetik kazanç tahminlerinde kullanılabilmesi genotip çevre etkileşimi göstermemesine bağlıdır (White and Hodge 1989, Mikola 1993). 33

45 P 36 P 55 P 36 P 10 P 30 P 0 P 00 P 00 P 08 P 5 P 6 P 0 Çizelge 3. Kontrol materyallerine ilişkin bilgiler Özellikler Kontrol o P P P P P P P P P P P P Ulusal Kay. o Islah Zonu Bölge Müd. Antalya Amasya Muğla Muğla İzmir İzmir İsletme Müd. Alanya Bafra Marmaris Yılanlı Bergama İzmir İşletme Şefliği Kargı Alaçam Çetibeli Boyalı Fındıklıdere Urla Enlem P 36P 41P 38P 0 37P 0P 0 37P 17P 0 39P 14P 0 38P 14P Boylam P 57P 35P 6P 0 8P 18P 0 8P 34P 0 7P 07P 0 6P 36P Rakım Yaş Fidanların Yetiştirilmesi Tohum meşcerelerinden elde edilen tohumlar, Muğla Orman Fidanlık Müdürlüğü, Gökova Fidanlığında, Enso tipi tepsilere Nisan 1999 tarihlerinde ekilmiştir. Bu tepsiler derinliği yaklaşık 1 cm olan 45 adet tüp (göz) içermektedir. Fidan yetiştirmek için kullanılan tüp harcı %100 Finlandiya turbasından oluşmaktadır. Tohumlar, ekilmeden önce mantar vb zararlılara karşı ilaçlanmıştır. Ailelere ait tepsilere numaralı etiket konulmuş, ayrıca tepsilere numaralar çıkmaz kalemle yazılmıştır. Böylece sulama ve güneş etkilerine karşı numaralar güvenceye alınmıştır. Daha sonra her tüp içine -3 adet tohum ekilmiş, çıkan fideciklere gübre ve su verilmiş, tüplerde birden fazla fidecik olduğunda ise tekleme yapılmıştır. Denemelerin tesisinden önce, her bir tüpteki fidanın kök boğazına ait olduğu ailenin ulusal kayıt numarasını gösteren etiket bağlanmıştır (Şekil 3.3). 34

46 Şekil 3.3 Dikim için hazırlanmış deneme fidanları 3.3 Deneme Alanlarının Seçimi, Hazırlanması ve Tesisi Deneme alanlarının seçilmesinde, deneme alanlarının ıslah edilen materyalin kullanılacağı alanları olabildiğince temsil etmesine dikkat etmek gerekmektedir (Zobel and Talbert 1984, Loo-Dinkins 199). Ege Bölgesi ıslah zonlarında enlem farklılığının diğer zonlardan çok daha fazladır. Bu düşüncelerden hareketle, ıslah zonunun güneyinden (Marmaris-Hisarönü), ortasından (İzmir-İzmir) ve kuzeyinden (Bergama- Kınık) deneme alanları belirlenmiş, böylece üç farklı alan ile ıslah zonu temsil edilmeye çalışılmıştır. Deneme alanlarının yükseltisi ıslah zonu yükselti (0-400 m) sınırları içinde kalmaktadır (Çizelge 3.3, Şekil 3.1). 35

Aksi durumda yabacı bir bölgeden getirilen ırk/ırklar o yöreye uyum sağlamış yerel ırklarla polen alışverişine giriştiklerinde genetik tabanda

Aksi durumda yabacı bir bölgeden getirilen ırk/ırklar o yöreye uyum sağlamış yerel ırklarla polen alışverişine giriştiklerinde genetik tabanda Ağaçlandırma çalışmalarına temel oluşturacak tohum sağlanmasını emniyetli hale getirebilmek için yerel ırklardan elde edilen tohum kullanılması doğru bir yaklaşımdır. Aynı türde de olsa orijin denemeleri

Detaylı

Tohum ve Fidanlık Tekniği. Prof. Dr. Ali Ömer ÜÇLER

Tohum ve Fidanlık Tekniği. Prof. Dr. Ali Ömer ÜÇLER Tohum ve Fidanlık Tekniği Prof. Dr. Ali Ömer ÜÇLER Gerek ekim ve gerekse dikim yoluyla olsun ağaçlandırmalarda ilk çıkış noktası TOHUM dur. 1997 yılında: 20.703.122 Hektar (Ülke genelinin % 26,6 ' sı),

Detaylı

ORMAN AĞACI ISLAHI. Yrd. Doç. Dr. DENİZ GÜNEY ( GÜZ DÖNEMİ)

ORMAN AĞACI ISLAHI. Yrd. Doç. Dr. DENİZ GÜNEY ( GÜZ DÖNEMİ) ORMAN AĞACI ISLAHI Yrd. Doç. Dr. DENİZ GÜNEY (2015-2016 GÜZ DÖNEMİ) ORMAN AĞAÇLARI ISLAH YÖNTEMLERİ Orman ağaçlan ıslah yöntemleri üç ana yöntem altında toplanabilir. 1- Ayıklayıcı nitelikte (selektif)

Detaylı

Bakanlık Yayın No: 230 ISSN: Müdürlük Yayın No: 24

Bakanlık Yayın No: 230 ISSN: Müdürlük Yayın No: 24 Bakanlık Yayın : 230 ISSN: 975-8273-59-0 Müdürlük Yayın : 24 AKDENİZ BÖLGESİ ALÇAK ISLAH ZONUNDA (0-400 m) KIZILÇAM (Pinus brutia Ten.) DÖL DENEMELERİ (4. YAŞ SONUÇLARI) (ODC: 165.3) Turkish Red Pine (Pinus

Detaylı

Tohum Bahçeleri. Prof. Dr. Ali Ömer ÜÇLER

Tohum Bahçeleri. Prof. Dr. Ali Ömer ÜÇLER Tohum Bahçeleri Tohum bahçeleri irsel (genetik) bakımdan daha yüksek nitelikli tohum elde etmek üzere, bir anlamda damızlık olarak seçilen üstün ağaçlardan alınan aşı kalemleriyle aşılanan fidanlardan

Detaylı

TOHUM. Pof. Dr. İbrahim TURNA

TOHUM. Pof. Dr. İbrahim TURNA TOHUM Pof. Dr. İbrahim TURNA Orman Alanları: 4 milyar ha. DÜNYA DA DURUM Üretilen Odun Hammaddesi: 3.4 milyar m 3 Yakın gelecekteki arz açığı: 800-900 milyon m 3 2050 yılında dünya nüfusunun 10 milyara

Detaylı

Tohum ve Fidanlık Tekniği

Tohum ve Fidanlık Tekniği Tohum ve Fidanlık Tekniği Prof. Dr. İbrahim TURNA (2017-2018 GÜZ DÖNEMİ) TOHUM VE FİDANLIK TEKNİĞİ İÇERİK 1. ORMAN AĞACI TOHUMLARI 1.1. Tohum hasat ve kullanma bölgeleri 1.2. Tohum Kaynakları 1.3. Tohum

Detaylı

EGE BÖLGESİ ALT YÜKSELTİ KUŞAĞI ISLAH ZONU NDA (0-400 m) KIZILÇAM (Pinus brutia Ten.) DÖL DENEMELERİ (8. YAŞ SONUÇLARI) (ODC: 165.

EGE BÖLGESİ ALT YÜKSELTİ KUŞAĞI ISLAH ZONU NDA (0-400 m) KIZILÇAM (Pinus brutia Ten.) DÖL DENEMELERİ (8. YAŞ SONUÇLARI) (ODC: 165. Bakanlık Yayın : 404 Müdürlük Yayın : 35 EGE BÖLGESİ ALT YÜKSELTİ KUŞAĞI ISLAH ZONU NDA (0-400 m) KIZILÇAM (Pinus brutia Ten.) DÖL DENEMELERİ (8. YAŞ SONUÇLARI) (ODC: 165.3) Turkish Red Pine (Pinus brutia

Detaylı

DOĞU AKDENİZ ORMANCILIK ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ OKALİPTÜS ISLAH ÇALIŞMALARI. A. Gani GÜLBABA Orman Yük Mühendisi

DOĞU AKDENİZ ORMANCILIK ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ OKALİPTÜS ISLAH ÇALIŞMALARI. A. Gani GÜLBABA Orman Yük Mühendisi DOĞU AKDENİZ ORMANCILIK ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ OKALİPTÜS ISLAH ÇALIŞMALARI A. Gani GÜLBABA Orman Yük Mühendisi Doğu Akdeniz Ormancılık Araştırma Estitüsü PK. 18 33401 TARSUS 1. GİRİŞ Okaliptüs, yurdumuza

Detaylı

AKDENİZ BÖLGESİ ORTA YÜKSELTİ KUŞAĞI (401-800 m) KIZILÇAM (Pinus brutia Ten.) ISLAH ZONUNDA DÖL DENEMELERİ (4. YAŞ SONUÇLARI)

AKDENİZ BÖLGESİ ORTA YÜKSELTİ KUŞAĞI (401-800 m) KIZILÇAM (Pinus brutia Ten.) ISLAH ZONUNDA DÖL DENEMELERİ (4. YAŞ SONUÇLARI) Bakanlık Yayın No: 296 Müdürlük Yayın No: 28 ISBN: 975-8273-85-X AKDENİZ BÖLGESİ ORTA YÜKSELTİ KUŞAĞI (401-800 m) KIZILÇAM (Pinus brutia Ten.) ISLAH ZONUNDA DÖL DENEMELERİ (4. YAŞ SONUÇLARI) (ODC: 165.3)

Detaylı

TC SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

TC SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ TC SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BAZI TOHUM MEŞCERELERİ VE BAHÇELERİ TOHUMLARIYLA KURULAN KIZILÇAM (Pinus brutia TEN.) AĞAÇLANDIRMASINDA GENETİK ÇEŞİTLİLİĞİN YAPILANMASI Sultan

Detaylı

SİLVİKÜLTÜRÜN TEMEL İLKELERİ. Doç. Dr. Zafer YÜCESAN

SİLVİKÜLTÜRÜN TEMEL İLKELERİ. Doç. Dr. Zafer YÜCESAN SİLVİKÜLTÜRÜN TEMEL İLKELERİ Doç. Dr. Zafer YÜCESAN TEMEL KAVRAMLAR Ağaç? Orman? Mekanik ve Organik görüş? Yaşam ortaklığı? Silvikültür? Amacı ve Esasları? Diğer bilimlerle ilişkileri? Yöresellik Kanunu?

Detaylı

Ağaçlandırma Tekniği (2+1) Bahar yarıyılı Prof. Dr. Ali Ömer ÜÇLER

Ağaçlandırma Tekniği (2+1) Bahar yarıyılı Prof. Dr. Ali Ömer ÜÇLER Ağaçlandırma Tekniği (2+1) 2015-2016 Bahar yarıyılı Prof. Dr. Ali Ömer ÜÇLER 1 Ülkenin %27.3'si ormanlarla kaplıdır. Bu da 21.403.805 hektar ormana karşılık gelmektedir. Prof. Dr. Ali Ömer ÜÇLER 2 Ağaçlandırma

Detaylı

ENDÜSTRİYEL AĞAÇLANDIRMALARDA KULLANILACAK TÜRLER İÇİN ISLAH STRATEJİLERİ VE YÖNTEMLERİ. Prof.Dr. Ali Ömer Üçler 1

ENDÜSTRİYEL AĞAÇLANDIRMALARDA KULLANILACAK TÜRLER İÇİN ISLAH STRATEJİLERİ VE YÖNTEMLERİ. Prof.Dr. Ali Ömer Üçler 1 ENDÜSTRİYEL AĞAÇLANDIRMALARDA KULLANILACAK TÜRLER İÇİN ISLAH STRATEJİLERİ VE YÖNTEMLERİ Prof.Dr. Ali Ömer Üçler 1 Temel Kabuller Endüstriyel ağaçlandırmaların başarılı olmaları, büyük ölçüde ağaçlandırma

Detaylı

ORMAN AĞACI ISLAHI. Yrd. Doç. Dr. DENİZ GÜNEY ( GÜZ DÖNEMİ)

ORMAN AĞACI ISLAHI. Yrd. Doç. Dr. DENİZ GÜNEY ( GÜZ DÖNEMİ) ORMAN AĞACI ISLAHI Yrd. Doç. Dr. DENİZ GÜNEY (2015-2016 GÜZ DÖNEMİ) MELEZ VE MELEZ GÜCÜ (HETEROSİS): Kalıtsal özellikleri farklı iki bireyin çaprazlanması olayına "Melezleme" denir. Melezleme sonunda ortaya

Detaylı

Çiftlik hayvanları endüstrisinin yapısı elit Çok yönlü ticari Kantitatif genetik formulleri özeti Temel genetik: Genel öneri: Genellikle iki yönlü tablo kullanılır Sorular sorudaki probleme ilişkin verilen

Detaylı

Enstitü Yayın No: 56 ISBN: 978-605-393-103-4. KIZILÇAM (Pinus brutiaten.) TOHUM BAHÇELERİNDE GENETİK KAZANCIN BELİRLENMESİ (ODC: 232.311.

Enstitü Yayın No: 56 ISBN: 978-605-393-103-4. KIZILÇAM (Pinus brutiaten.) TOHUM BAHÇELERİNDE GENETİK KAZANCIN BELİRLENMESİ (ODC: 232.311. Enstitü Yayın No: 56 ISBN: 978-605-393-103-4 KIZILÇAM (Pinus brutiaten.) TOHUM BAHÇELERİNDE GENETİK KAZANCIN BELİRLENMESİ (ODC: 232.311.3) Assesment of Genetic Gain in Turkish Red Pine (Pinus brutiaten.)

Detaylı

ENDÜSTRİYEL AĞAÇLANDIRMALARDA KULLANILAN TÜRLER. Prof.Dr. Ali Ömer Üçler

ENDÜSTRİYEL AĞAÇLANDIRMALARDA KULLANILAN TÜRLER. Prof.Dr. Ali Ömer Üçler ENDÜSTRİYEL AĞAÇLANDIRMALARDA KULLANILAN TÜRLER Prof.Dr. Ali Ömer Üçler 1 Temel Kabuller 1-idare süresi sonunda, yıllık ortalama kabuksuz gövde odunu artımı 10 m3/ha ve daha fazla olan ağaç türleri, hızlı

Detaylı

ENDÜSTRİYEL AĞAÇLANDIRMALARDA BAKIM. Prof.Dr. Ali Ömer Üçler 1

ENDÜSTRİYEL AĞAÇLANDIRMALARDA BAKIM. Prof.Dr. Ali Ömer Üçler 1 ENDÜSTRİYEL AĞAÇLANDIRMALARDA BAKIM Prof.Dr. Ali Ömer Üçler 1 Endüstriyel ağaçlandırmalarda bakım işlemleri, ilk üç yıl bakımları ile Aralama ve Budama İşlemleri olarak isimlendirilmekte ve ayrı dönemlerde

Detaylı

ÖZET OTOMATİK KÖKLENDİRME SİSTEMİNDE ORTAM NEMİNİN SENSÖRLERLE HASSAS KONTROLÜ. Murat ÇAĞLAR

ÖZET OTOMATİK KÖKLENDİRME SİSTEMİNDE ORTAM NEMİNİN SENSÖRLERLE HASSAS KONTROLÜ. Murat ÇAĞLAR vii ÖZET OTOMATİK KÖKLENDİRME SİSTEMİNDE ORTAM NEMİNİN SENSÖRLERLE HASSAS KONTROLÜ Murat ÇAĞLAR Yüksek Lisans Tezi, Tarım Makinaları Anabilim Dalı Tez Danışmanı: Doç. Dr. Saadettin YILDIRIM 2014, 65 sayfa

Detaylı

ANADOLU KARAÇAMI (Pinus nigra Arnold. subsp. pallasiana) TOHUM BAHÇESİNDE ÇİÇEK ÜRETİMİ YÖNÜNDEN KLONAL FARKLILIKLAR 1

ANADOLU KARAÇAMI (Pinus nigra Arnold. subsp. pallasiana) TOHUM BAHÇESİNDE ÇİÇEK ÜRETİMİ YÖNÜNDEN KLONAL FARKLILIKLAR 1 Bartın Orman Fakültesi Dergisi 2009, Cilt: 11, Sayı: 15, 25-34 ISSN: 1302-0943 EISSN: 1308-5875 ANADOLU KARAÇAMI (Pinus nigra Arnold. subsp. pallasiana) TOHUM BAHÇESİNDE ÇİÇEK ÜRETİMİ YÖNÜNDEN KLONAL FARKLILIKLAR

Detaylı

Hayvan Islahı ve Yetiştirme 2. ders

Hayvan Islahı ve Yetiştirme 2. ders Hayvan Islahı ve Yetiştirme 2. ders Akin Pala akin@comu.edu.tr Seleksiyona cevap Et sığırlarında doğum ağırlığını arttırmak istiyoruz. Ağır doğmuş olan bireyleri ebeveyn olarak seçip çiftleştiriyoruz.

Detaylı

ORMAN AĞACI ISLAHI. Yrd. Doç. Dr. DENİZ GÜNEY ( GÜZ DÖNEMİ)

ORMAN AĞACI ISLAHI. Yrd. Doç. Dr. DENİZ GÜNEY ( GÜZ DÖNEMİ) ORMAN AĞACI ISLAHI Yrd. Doç. Dr. DENİZ GÜNEY (2015-2016 GÜZ DÖNEMİ) Hızlı nüfus artışı, sanayi ve teknolojideki gelişmeler, küresel ısınmanın etkileriyle birleşerek ekosistem dengesi üzerinde yoğun baskı

Detaylı

Fatih TEMEL 1. ÖZET

Fatih TEMEL 1. ÖZET III. Ulusal Karadeniz Ormancılık Kongresi 20-22 Mayıs 2010 Cilt: II Sayfa: 775-779 DOĞU LADİNİ NDE (PICEA ORIENTALIS) ISLAH ÇALIŞMALARI Fatih TEMEL 1 1 Artvin Çoruh Üniversitesi, Orman Fakültesi, Orman

Detaylı

ORMANCıLıK. a r a ş t ı r m a DERGİSİ ORMAN GENEL MÜDÜRLÜĞÜ. General Directorate of Forestry JOURNAL OF FORESTRY RESEARCH 2016/1. Sayı Issue.

ORMANCıLıK. a r a ş t ı r m a DERGİSİ ORMAN GENEL MÜDÜRLÜĞÜ. General Directorate of Forestry JOURNAL OF FORESTRY RESEARCH 2016/1. Sayı Issue. ORMANCıLıK a r a ş t ı r m a DERGİSİ JOURNAL OF FORESTRY RESEARCH Yıl Year 2016/1 A Cilt Volume 1 Sayı Issue 3 ISSN 2149-0783 e-issn 2149-0775 ORMAN GENEL MÜDÜRLÜĞÜ General Directorate of Forestry TÜBİTAK

Detaylı

ORMAN AĞAÇLARI VE TOHUMLARI ISLAH ARAŞTIRMA MÜDÜRLÜĞÜ DERGİSİ

ORMAN AĞAÇLARI VE TOHUMLARI ISLAH ARAŞTIRMA MÜDÜRLÜĞÜ DERGİSİ Orman Bakanlığı Yayın No : 116 ISSN 1302-8553 Müdürlük Yayın No : 13 ORMAN AĞAÇLARI VE TOHUMLARI ISLAH ARAŞTIRMA MÜDÜRLÜĞÜ DERGİSİ Journal of Forest Tree Seeds and Tree Breeding Research Directorate SAYI

Detaylı

ORMAN GENEL MÜDÜRLÜĞÜ İŞLETME VE PAZARLAMA DAİRE BAŞKANLIĞI. ÜLKEMİZ ORMAN VARLIĞI ve ODUN ÜRETİMİ

ORMAN GENEL MÜDÜRLÜĞÜ İŞLETME VE PAZARLAMA DAİRE BAŞKANLIĞI. ÜLKEMİZ ORMAN VARLIĞI ve ODUN ÜRETİMİ ORMAN GENEL MÜDÜRLÜĞÜ İŞLETME VE PAZARLAMA DAİRE BAŞKANLIĞI ÜLKEMİZ ORMAN VARLIĞI ve ODUN ÜRETİMİ Kenan AKYÜZ İşletme ve Pazarlama D. Başkanı kenanakyuz@ogm.gov.tr AHŞAP NEDİR? AHŞAP; ağaçtan üretilmiş

Detaylı

Normal (%) 74 59 78 73 60. Bozuk (%) 26 41 22 27 40. Toplam (Ha) 889.817 192.163 354.526 1.436.506 17.260.592. Normal (%) - - - - 29

Normal (%) 74 59 78 73 60. Bozuk (%) 26 41 22 27 40. Toplam (Ha) 889.817 192.163 354.526 1.436.506 17.260.592. Normal (%) - - - - 29 1.1. Orman ve Ormancılık Türkiye yaklaşık olarak 80 milyon hektar (ha) yüzölçümüyle dağlık ve eko-coğrafya bakımından zengin bir çeşitliliğe sahiptir. Bu ekolojik zenginliğe paralel olarak ormanlar da

Detaylı

Marmara Bölgesi Islah Zonu nda ( m) kızılçam (Pinus brutia) döl denemeleri: 12. yaş sonuçları

Marmara Bölgesi Islah Zonu nda ( m) kızılçam (Pinus brutia) döl denemeleri: 12. yaş sonuçları Ormancılık Araştırma Dergisi Journal of Forestry Research 01/1, A, 1:3, 01-13 DOI: http://dx.doi.org/10.175/oad.95017 Islah/Tree Breeding Araştırma makalesi/research article Marmara Bölgesi Islah Zonu

Detaylı

Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi Seri: A, Sayı: 1, Yıl: 2005, ISSN: , Sayfa: 1-16

Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi Seri: A, Sayı: 1, Yıl: 2005, ISSN: , Sayfa: 1-16 Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi Seri: A, Sayı: 1, Yıl: 2005, ISSN: 102-7085, Sayfa: 1-16 ANADOLU KARAÇAMI [Pinus nigra Arn. subsp. pallasiana (Lamb.) Holmboe] NIN BAZI TOHUM MEŞCERELERİ,

Detaylı

YÖNETMELİK. ç) Araştırma ormanı mühendisliği: Araştırma ormanı ile ilgili faaliyetleri yürütmekle görevli mühendisliği,

YÖNETMELİK. ç) Araştırma ormanı mühendisliği: Araştırma ormanı ile ilgili faaliyetleri yürütmekle görevli mühendisliği, 17 Ağustos 2012 CUMA Resmî Gazete Sayı : 28387 Orman Genel Müdürlüğünden: YÖNETMELİK ORMAN GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ORMANCILIK ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜKLERİNİN KURULUŞ VE GÖREVLERİ HAKKINDA YÖNETMELİK BİRİNCİ

Detaylı

AĞAÇLANDIRMALARDA UYGULAMA ÖNCESİ ÇALIŞMALAR

AĞAÇLANDIRMALARDA UYGULAMA ÖNCESİ ÇALIŞMALAR AĞAÇLANDIRMALARDA UYGULAMA ÖNCESİ ÇALIŞMALAR Prof. Dr. Ali Ömer ÜÇLER 1 Ağaçlandırma çalışmalarında amaç tespiti ile işe başlamak ilk hedeftir. Prof. Dr. Ali Ömer ÜÇLER 2 Amaç tespiti ülkemizin ormancılık

Detaylı

Göller Yöresi Anadolu Karaçamı (Pinus nigra Arnold.) Populasyonlarında Genetik Kazanç

Göller Yöresi Anadolu Karaçamı (Pinus nigra Arnold.) Populasyonlarında Genetik Kazanç Kastamonu Üni., Orman Fakültesi Dergisi, 04,4 () 93-00 Göller Yöresi Anadolu Karaçamı (Pinus nigra Arnold.) Populasyonlarında Genetik Kazanç *Süleyman GÜLCÜ Orhan AKKAYA Nebi BİLİR SDÜ, Orman Fakültesi

Detaylı

ORMAN AĞACI ISLAHI. Yrd. Doç. Dr. DENİZ GÜNEY (2014-2015 GÜZ DÖNEMİ)

ORMAN AĞACI ISLAHI. Yrd. Doç. Dr. DENİZ GÜNEY (2014-2015 GÜZ DÖNEMİ) ORMAN AĞACI ISLAHI Yrd. Doç. Dr. DENİZ GÜNEY (2014-2015 GÜZ DÖNEMİ) Yukarıda belirtilen hususlar içerisinde yapay yolla orman yetiştirmenin uygulamaları açısından en önemli husus, "Tohum toplanacak orijinlerin

Detaylı

Toros göknarı nda (Abies cilicica Carr.) bazı fidecik ve fidan karakterleri bakımından genetik varyasyonlar

Toros göknarı nda (Abies cilicica Carr.) bazı fidecik ve fidan karakterleri bakımından genetik varyasyonlar Turkish Journal of Forestry Türkiye Ormancılık Dergisi 016, 17(1): 1-6 Research article (Araştırma makalesi) Toros göknarı nda (Abies cilicica Carr.) bazı fidecik ve fidan karakterleri bakımından genetik

Detaylı

AĞAÇ ISLAHI PROF. DR. İBRAHİM TURNA

AĞAÇ ISLAHI PROF. DR. İBRAHİM TURNA AĞAÇ ISLAHI PROF. DR. İBRAHİM TURNA TOHUM KAYNAKLARI Ülkemizde tohumlar (OGM); a-tohum Toplama Sahalarından (Kaynağı Belli) b-tohum Meşcerelerinden (Seçilmiş) c-tohum Bahçelerinden (Nitelikli veya Test

Detaylı

AĞAÇ ISLAHI PROF. DR. İBRAHIM TURNA

AĞAÇ ISLAHI PROF. DR. İBRAHIM TURNA AĞAÇ ISLAHI PROF. DR. İBRAHIM TURNA Orman Ağaçları Islah Yöntemleri Islah yöntemleri 1. Selektif Islah 2. Melezleme Islahı 3. Mutasyon Islahı 4. Mukavemet (Reziztant) Islahı 1. Ayıklayıcı Nitelikte (Selektif)

Detaylı

KSÜ. Fen ve Mühendislik Dergisi, 7(2)-2004 60 KSU. Journal of Science and Engineering 7(2)-2004

KSÜ. Fen ve Mühendislik Dergisi, 7(2)-2004 60 KSU. Journal of Science and Engineering 7(2)-2004 KSÜ. Fen ve Mühendislik Dergisi, 7(2)-2004 60 KSU. Journal of Science and Engineering 7(2)-2004 Kahramanmaraş Yöresinde Kızılçamlarda (Pinus brutia Ten.) Çam Keseböceği, Thaumetopoea pityocampa (Schiff.)

Detaylı

AĞAÇ ISLAHI PROF. DR. İBRAHIM TURNA

AĞAÇ ISLAHI PROF. DR. İBRAHIM TURNA AĞAÇ ISLAHI PROF. DR. İBRAHIM TURNA TOHUM KAYNAKLARI Ülkemizde tohumlar (OGM); a-tohum Toplama Sahalarından (Kaynağı Belli) b-tohum Meşcerelerinden (Seçilmiş) c-tohum Bahçelerinden (Nitelikli veya Test

Detaylı

Yararlanılan Kaynaklar

Yararlanılan Kaynaklar DİKKAT 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun ilgili maddeleri gereğince bu eserin bütün yayın, tercüme ve iktibas hakları Prof. Dr. Musa GENÇ e aittir. Prof. Dr. Musa GENÇ in yazılı izni olmaksızın

Detaylı

Dünya Mısır Pazarı ve Türkiye

Dünya Mısır Pazarı ve Türkiye Dünya Mısır Pazarı ve Türkiye Günümüzde çok amaçlı bir kullanım alanına sahip olan Mısır, Amerika Kıtası keşfedilene kadar dünya tarafından bilinmemekteydi. Amerika Kıtasının 15. yüzyıl sonlarında keşfedilmesiyle

Detaylı

ORMAN AĞACI ISLAHI. Yrd. Doç. Dr. DENİZ GÜNEY (2015-2016 GÜZ DÖNEMİ)

ORMAN AĞACI ISLAHI. Yrd. Doç. Dr. DENİZ GÜNEY (2015-2016 GÜZ DÖNEMİ) ORMAN AĞACI ISLAHI Yrd. Doç. Dr. DENİZ GÜNEY (2015-2016 GÜZ DÖNEMİ) 1.2. Bireysel Ayıklama Klonal Ayıklama (Seleksiyon) Klon; bir ağaçtan çelik, aşı kalemi gibi genetik materyallerle üretilen aynı genotipe

Detaylı

TOROS SEDİRİ NDE (Cedrus libani A. Rich.) BOY, ÇAP VE HACİM İÇİN YAŞLAR ARASI FENOTİPİK İLİŞKİLER. Nebi BİLİR

TOROS SEDİRİ NDE (Cedrus libani A. Rich.) BOY, ÇAP VE HACİM İÇİN YAŞLAR ARASI FENOTİPİK İLİŞKİLER. Nebi BİLİR Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi Seri: A, Sayı: 1, Yıl: 2004, ISSN: 1302-7085, Sayfa: 12-18 TOROS SEDİRİ NDE (Cedrus libani A. Rich.) BOY, ÇAP VE HACİM İÇİN YAŞLAR ARASI FENOTİPİK

Detaylı

ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DÖNEM PROJESİ İMAR ÖZELLİKLERİNİN TAŞINMAZ DEĞERLERİNE ETKİLERİ. Yeliz GÜNAYDIN

ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DÖNEM PROJESİ İMAR ÖZELLİKLERİNİN TAŞINMAZ DEĞERLERİNE ETKİLERİ. Yeliz GÜNAYDIN ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DÖNEM PROJESİ İMAR ÖZELLİKLERİNİN TAŞINMAZ DEĞERLERİNE ETKİLERİ Yeliz GÜNAYDIN TAŞINMAZ GELİŞTİRME ANABİLİM DALI ANKARA 2012 Her hakkı saklıdır ÖZET Dönem Projesi

Detaylı

Endüstriyel Ağaçlandırma Alanlarının Seçimi. Prof. Dr. Ali Ömer ÜÇLER 1

Endüstriyel Ağaçlandırma Alanlarının Seçimi. Prof. Dr. Ali Ömer ÜÇLER 1 Endüstriyel Ağaçlandırma Alanlarının Seçimi Prof. Dr. Ali Ömer ÜÇLER 1 Prof. Dr. Ali Ömer ÜÇLER 2 Prof. Dr. Ali Ömer ÜÇLER 3 Prof. Dr. Ali Ömer ÜÇLER 4 Prof. Dr. Ali Ömer ÜÇLER 5 Prof. Dr. Ali Ömer ÜÇLER

Detaylı

Patateste Genotip x Çevre İnteraksiyonları ve Yorumlanması

Patateste Genotip x Çevre İnteraksiyonları ve Yorumlanması Ege Üniv. Ziraat Fak. Derg., 2004, 41(3):123-131 ISSN 1018-8851 Patateste Genotip x Çevre İnteraksiyonları ve Yorumlanması Önder ÇAYLAK 1 Celal ÇALIŞKAN 1 Hamdi AYGÜN 2 Summary Genotype x Environment Interactions

Detaylı

Yönetmelik. 02 Şubat 2006 Tarihli Resmi Gazete Sayı: 26068 Çevre ve Orman Bakanlığından: Çevre ve Orman Bakanlığından:

Yönetmelik. 02 Şubat 2006 Tarihli Resmi Gazete Sayı: 26068 Çevre ve Orman Bakanlığından: Çevre ve Orman Bakanlığından: 02 Şubat 2006 Tarihli Resmi Gazete Sayı: 26068 Çevre ve Orman Bakanlığından: Çevre ve Orman Bakanlığından: Yönetmelik Orman Yetiştirme Materyallerinin Ticareti Yönetmeliği (1999/105/Ec) BİRİNCİ BÖLÜM Amaç,

Detaylı

FARKLI GÜBRE KOMPOZİSYONLARININ ÇAYIN VERİM VE KALİTESİNE ETKİSİ. Dr. GÜLEN ÖZYAZICI Dr. OSMAN ÖZDEMİR Dr. MEHMET ARİF ÖZYAZICI PINAR ÖZER

FARKLI GÜBRE KOMPOZİSYONLARININ ÇAYIN VERİM VE KALİTESİNE ETKİSİ. Dr. GÜLEN ÖZYAZICI Dr. OSMAN ÖZDEMİR Dr. MEHMET ARİF ÖZYAZICI PINAR ÖZER FARKLI GÜBRE KOMPOZİSYONLARININ ÇAYIN VERİM VE KALİTESİNE ETKİSİ Dr. GÜLEN ÖZYAZICI Dr. OSMAN ÖZDEMİR Dr. MEHMET ARİF ÖZYAZICI PINAR ÖZER Dünya üzerinde çay bitkisi, Kuzey yarımkürede yaklaşık 42 0 enlem

Detaylı

ÖZET. Yüksek Lisans Tezi. Đmge Đ. TOKBAY. Adnan Menderes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri Anabilim Dalı

ÖZET. Yüksek Lisans Tezi. Đmge Đ. TOKBAY. Adnan Menderes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri Anabilim Dalı iii ÖZET Yüksek Lisans Tezi AYDIN EKOLOJĐK KOŞULLARINDA FARKLI EKĐM ZAMANI VE SIRA ARALIĞININ ÇEMEN (Trigonella foenum-graecum L.) ĐN VERĐM VE KALĐTE ÖZELLĐKLERĐNE ETKĐSĐ Đmge Đ. TOKBAY Adnan Menderes

Detaylı

T.C ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DOKTORA TEZİ

T.C ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DOKTORA TEZİ T.C ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DOKTORA TEZİ HAŞHAŞ (Papaver somniferum L.) BİTKİSİNİN VERİMİ VE BAZI ÖZELLİKLERİ ÜZERİNE GİBBERELLİK ASİDİN (GA 3 ) FARKLI DOZ VE UYGULAMA ZAMANLARININ

Detaylı

GÖLLER YÖRESİ BOYLU ARDIÇ (Juniperus excelsa Bieb.) ORİJİNLERİNİN MORFOLOJİK FİDAN KALİTE KRİTERLERİ BAKIMINDAN KARŞILAŞTIRILMASI

GÖLLER YÖRESİ BOYLU ARDIÇ (Juniperus excelsa Bieb.) ORİJİNLERİNİN MORFOLOJİK FİDAN KALİTE KRİTERLERİ BAKIMINDAN KARŞILAŞTIRILMASI Kafkas Üniversitesi Artvin Orman Fakültesi Dergisi 6 (1-2) (2005), 121-127 GÖLLER YÖRESİ BOYLU ARDIÇ (Juniperus excelsa Bieb.) ORİJİNLERİNİN MORFOLOJİK FİDAN KALİTE KRİTERLERİ BAKIMINDAN KARŞILAŞTIRILMASI

Detaylı

ORMAN AĞACI ISLAHI. Yrd. Doç. Dr. DENİZ GÜNEY ( GÜZ DÖNEMİ)

ORMAN AĞACI ISLAHI. Yrd. Doç. Dr. DENİZ GÜNEY ( GÜZ DÖNEMİ) ORMAN AĞACI ISLAHI Yrd. Doç. Dr. DENİZ GÜNEY (2015-2016 GÜZ DÖNEMİ) 2.1. Kombinasyon Islahı Kombinasyon ıslahından amaç, ana ve baba iki ebeveynden bazı önemli nitelikleri alarak, bunları dölde bir araya

Detaylı

İbrahim TURNA K.T.Ü. Orman Fakültesi, Orman Mühendisliği Bölümü, TRABZON

İbrahim TURNA K.T.Ü. Orman Fakültesi, Orman Mühendisliği Bölümü, TRABZON Kafkas Üniversitesi Artvin Orman Fakültesi Dergisi (2001) : 1 (28-35) DOĞU LADİNİ (Picea orientalis (L.) Link.) TOHUM MEŞCERELERİ GENEL DEĞERLENDİRMESİ İbrahim TURNA K.T.Ü. Orman Fakültesi, Orman Mühendisliği

Detaylı

Seleksiyon Islahı. Toplu seleksiyon Teksel seleksiyon Klon seleksiyonu

Seleksiyon Islahı. Toplu seleksiyon Teksel seleksiyon Klon seleksiyonu Seleksiyon Islahı Toplu seleksiyon Teksel seleksiyon Klon seleksiyonu Seleksiyon Doğal olarak meydana gelmiş bir varyabiliteye sahip populasyonlardan ıslah amaçlarına uygun bitkileri seçip, bunlara daha

Detaylı

ENDÜSTRİYEL AĞAÇLANDIRMALARDA FİDAN ÜRETİM VE DİKİM ÇALIŞMALARI. Prof.Dr. Ali Ömer Üçler 1

ENDÜSTRİYEL AĞAÇLANDIRMALARDA FİDAN ÜRETİM VE DİKİM ÇALIŞMALARI. Prof.Dr. Ali Ömer Üçler 1 ENDÜSTRİYEL AĞAÇLANDIRMALARDA FİDAN ÜRETİM VE DİKİM ÇALIŞMALARI Prof.Dr. Ali Ömer Üçler 1 Temel Kabuller Endüstriyel ağaçlandırmalarda genellikle topraksız (çıplak köklü) fidanlar dikilmektedir (türe göre

Detaylı

ORMAN AĞAÇLARI VE TOHUMLARI ISLAH ARAŞTIRMA MÜDÜRLÜĞÜ DERGİSİ

ORMAN AĞAÇLARI VE TOHUMLARI ISLAH ARAŞTIRMA MÜDÜRLÜĞÜ DERGİSİ Orman Bakanlığı Yayın No : 177 ISSN 1302-8553 Müdürlük Yayın No : 20 ORMAN AĞAÇLARI VE TOHUMLARI ISLAH ARAŞTIRMA MÜDÜRLÜĞÜ DERGİSİ Journal of Forest Tree Seeds and Tree Breeding Research Directorate SAYI

Detaylı

SİLVİKÜLTÜREL PLANLAMA-4. Prof. Dr. Ali Ömer ÜÇLER

SİLVİKÜLTÜREL PLANLAMA-4. Prof. Dr. Ali Ömer ÜÇLER SİLVİKÜLTÜREL PLANLAMA-4 Prof. Dr. Ali Ömer ÜÇLER Helsinki Konferansının I.Avrupa Ormanlarının Sürdürülebilir Yönetimi İçin Genel Esaslar kararı çerçevesinde Sürdürülebilir Orman Yönetimi tanımı yapılmış

Detaylı

TARIMSAL ORMANCILIK (AGROFORESTRY) Prof. Dr. İbrahim TURNA

TARIMSAL ORMANCILIK (AGROFORESTRY) Prof. Dr. İbrahim TURNA TARIMSAL ORMANCILIK (AGROFORESTRY) Prof. Dr. İbrahim TURNA Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Tarımsal Ormancılık Uygulamaları ve Potansiyeli Bölgenin Genel Özellikleri: Bölge geniş ovalar ve alçak platolardan

Detaylı

ORMAN AĞACI ISLAHI. Yrd. Doç. Dr. DENİZ GÜNEY ( GÜZ DÖNEMİ)

ORMAN AĞACI ISLAHI. Yrd. Doç. Dr. DENİZ GÜNEY ( GÜZ DÖNEMİ) ORMAN AĞACI ISLAHI Yrd. Doç. Dr. DENİZ GÜNEY (2015-2016 GÜZ DÖNEMİ) Islah : Islah deyince üstün nitelikli döllerin elde edilmesi ve yetiştirilmesi anlaşılır. Orman Ağacı Islahı : Orman genetiğinin pratiğe

Detaylı

TRAKYA ORMAN ALANLARİ İLE ORMANLARIN AĞAÇ SERVETİ DEĞİŞİMİ ÜZERİNE BİR İNCELENME

TRAKYA ORMAN ALANLARİ İLE ORMANLARIN AĞAÇ SERVETİ DEĞİŞİMİ ÜZERİNE BİR İNCELENME Trakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu II 127 T.C. ORMAN BAKANLIĞI O.G.M.. Çanakkale Bölge Müdürlüğü Çalışma Programı TRAKYA ORMAN ALANLARİ İLE ORMANLARIN AĞAÇ SERVETİ DEĞİŞİMİ ÜZERİNE BİR İNCELENME

Detaylı

8. Meşceredeki yapısal değişim Meşcere geliştikçe onu oluşturan ağaçların büyümesi, gelişmesi, türlerin varlığı, bulunma oranı vb özellikler de

8. Meşceredeki yapısal değişim Meşcere geliştikçe onu oluşturan ağaçların büyümesi, gelişmesi, türlerin varlığı, bulunma oranı vb özellikler de 8. Meşceredeki yapısal değişim Meşcere geliştikçe onu oluşturan ağaçların büyümesi, gelişmesi, türlerin varlığı, bulunma oranı vb özellikler de değişir. Saf meşcerelerde değişim, her bir bireyin hayatta

Detaylı

YARASA VE ÇİFTLİK GÜBRESİNİN BAZI TOPRAK ÖZELLİKLERİ ve BUĞDAY BİTKİSİNİN VERİM PARAMETRELERİ ÜZERİNE ETKİSİ

YARASA VE ÇİFTLİK GÜBRESİNİN BAZI TOPRAK ÖZELLİKLERİ ve BUĞDAY BİTKİSİNİN VERİM PARAMETRELERİ ÜZERİNE ETKİSİ ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DOKTORA TEZİ YARASA VE ÇİFTLİK GÜBRESİNİN BAZI TOPRAK ÖZELLİKLERİ ve BUĞDAY BİTKİSİNİN VERİM PARAMETRELERİ ÜZERİNE ETKİSİ TARIMSAL YAPILAR VE SULAMA ANABİLİM

Detaylı

AĞAÇ ISLAHI PROF. DR. İBRAHIM TURNA

AĞAÇ ISLAHI PROF. DR. İBRAHIM TURNA AĞAÇ ISLAHI PROF. DR. İBRAHIM TURNA TEMEL KAVRAMLAR Islah: Islah deyince üstün nitelikli döllerin elde edilmesi ve yetiştirilmesi anlaşılır. Orman ağaçlarının kalıtsal özellikleri ve varyasyonlarından

Detaylı

TRABZON İLİ SÜRMENE İLÇESİ ÇAMBURNU YÖRESİNDE ÇIKAN ORMAN YANGINI HAKKINDA RAPOR

TRABZON İLİ SÜRMENE İLÇESİ ÇAMBURNU YÖRESİNDE ÇIKAN ORMAN YANGINI HAKKINDA RAPOR TRABZON İLİ SÜRMENE İLÇESİ ÇAMBURNU YÖRESİNDE ÇIKAN ORMAN YANGINI HAKKINDA RAPOR 1. Giriş Türkiye Ormancılar Derneği genel merkezinin talebi ve görevlendirmesi üzerine TOD KTÜ Orman Fakültesi temsilcisi

Detaylı

Hindistan Çay Plantasyonlarında Yürütülmekte Olan Dört Farklı Bitki Islah Programı

Hindistan Çay Plantasyonlarında Yürütülmekte Olan Dört Farklı Bitki Islah Programı Hindistan Çay Plantasyonlarında Yürütülmekte Olan Dört Farklı Bitki Islah Programı Bitki Islahı UPASI Çay Araştırma Kurumu 1 Ocak 31 Aralık 2005 Periyodu, 79. Yıllık Raporu. ISSN : 0972-3129 Botanist Dr.R.Victor

Detaylı

T.C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI ORMAN GENEL MÜDÜRLÜĞÜ TRÜF ORMANI

T.C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI ORMAN GENEL MÜDÜRLÜĞÜ TRÜF ORMANI T.C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI ORMAN GENEL MÜDÜRLÜĞÜ TRÜF ORMANI EYLEM PLANI 2014-2018 O R M A N G E N E L M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü T R Ü F O R M A N I E Y L E M P L A N I 2 0 1 4-2 0 1 8 Orman Genel Müdürlüğümüzün

Detaylı

BÖLÜM 3. Artvin de Orman Varlığı

BÖLÜM 3. Artvin de Orman Varlığı BÖLÜM 3 Artvin de Orman Varlığı Özgür EMİNAĞAOĞLU Orman, oldukça geniş bir alanda kendine özgü bir iklim oluşturabilen, belirli yükseklik, yapı ve sıklıktaki ağaçlar, ağaçcık, çalı ve otsu bitkiler, yosun,

Detaylı

TÜRKİYE ORMANLARI VE ORMANCILIĞI

TÜRKİYE ORMANLARI VE ORMANCILIĞI TÜRKİYE ORMANLARI VE ORMANCILIĞI 1-ORMAN KAYNAKLARI VE NİTELİKLERİ Türkiye ormanlarının tamamına yakını devletin hüküm ve tasarrufu altında olup Orman Genel Müdürlüğü tarafından sürdürülebilirlik ilkesi

Detaylı

ORMAN GENEL MÜDÜRLÜĞ NÜN

ORMAN GENEL MÜDÜRLÜĞ NÜN www.ogm.gov.tr AĞAÇLANDIRMA VE SİLVİKÜLTÜR ŞUBE MÜDÜRLÜĞÜ ORMAN GENEL MÜDÜRLÜĞ NÜN SİLVİKÜLTÜR, AĞAÇLANDIRMA, EROZYON KONTROL VE TOPRAK MUHAFAZA, FİDANLIK ve TOHUM İŞLERİ DAİRE BAŞKANLIKLARININ TAŞRADAKİ

Detaylı

Bu işletme şekli karışık meşcerelerin gençleştirilmesinde kullanılan silvikültürel teknikleri içermektedir.

Bu işletme şekli karışık meşcerelerin gençleştirilmesinde kullanılan silvikültürel teknikleri içermektedir. Grup İşletmeleri Bu işletme şekli karışık meşcerelerin gençleştirilmesinde kullanılan silvikültürel teknikleri içermektedir. Gruplar halinde karışımda bulunan ve yaş ve boy üstünlüğü verilmesi gereken

Detaylı

F. Can ACAR Müdür Yardımcısı, F. Can ACAR ın Özgeçmişi

F. Can ACAR Müdür Yardımcısı, F. Can ACAR ın Özgeçmişi F. Can ACAR Müdür Yardımcısı, F. Can ACAR ın Özgeçmişi 10/10/1960 tarihinde Edremit te doğdu. İlk öğrenimini 1971 yılında Eskişehir Murat Atılgan İlkokulu nda, orta öğrenimimi 1974 yılında Diyarbakır Orta

Detaylı

AĞAÇ ISLAHI PROF. DR. İBRAHİM TURNA

AĞAÇ ISLAHI PROF. DR. İBRAHİM TURNA AĞAÇ ISLAHI PROF. DR. İBRAHİM TURNA TEMEL KAVRAMLAR Islah: Islah deyince üstün nitelikli döllerin elde edilmesi ve yetiştirilmesi anlaşılır. Orman Ağacı Islahı Orman ağaçlarının kalıtsal özellikleri ve

Detaylı

I. Projenin Türkçe ve İngilizce Adı ve Özetleri İvesi Koyunlarında mikrosatellite lokuslarında polimorfizmin tespiti Güneydoğu Anadolu Tarımsal Araştı

I. Projenin Türkçe ve İngilizce Adı ve Özetleri İvesi Koyunlarında mikrosatellite lokuslarında polimorfizmin tespiti Güneydoğu Anadolu Tarımsal Araştı T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ BİLİMSEL ARAŞTIRMA PROJESİ KESİN RAPORU İvesi Koyunlarında Mikrosatellite Lokuslarında Polimorfizmin Tespiti Proje Yürütücüsü: Profesör Doktor Ayhan ELİÇİN Proje Numarası: 20050711087

Detaylı

GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİNDE OKALİPTÜSLERİN YETİŞTİRİLMESİ OLANAKLARI ÜZERİNE YAPILAN ARAŞTIRMA ÇALIŞMALARI. A. GANİ GÜLBABA Orman Yüksek Mühendisi

GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİNDE OKALİPTÜSLERİN YETİŞTİRİLMESİ OLANAKLARI ÜZERİNE YAPILAN ARAŞTIRMA ÇALIŞMALARI. A. GANİ GÜLBABA Orman Yüksek Mühendisi GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİNDE OKALİPTÜSLERİN YETİŞTİRİLMESİ OLANAKLARI ÜZERİNE YAPILAN ARAŞTIRMA ÇALIŞMALARI A. GANİ GÜLBABA Orman Yüksek Mühendisi Doğu Akdeniz Ormancılık Araştırma Enstitüsü PK. 18 33401

Detaylı

SİLVİKÜLTÜREL PLANLAMA-7. Prof. Dr. Ali Ömer ÜÇLER

SİLVİKÜLTÜREL PLANLAMA-7. Prof. Dr. Ali Ömer ÜÇLER SİLVİKÜLTÜREL PLANLAMA-7 Prof. Dr. Ali Ömer ÜÇLER SILVIKÜLTÜRÜN AMACı: Koru ormanı İşletmelerinin Silvikültürel Planlaması Tıraşlama İşletmesi: Bir alan üzerinde yaşlı ağaçların aynı zamanda kesilmesi

Detaylı

Düzce ve Batı Karadeniz Bölgesindeki Endemik ve Nadir Bitki Taksonlarının Ex-situ Korunması Amacıyla

Düzce ve Batı Karadeniz Bölgesindeki Endemik ve Nadir Bitki Taksonlarının Ex-situ Korunması Amacıyla Düzce ve Batı Karadeniz Bölgesindeki Endemik ve Nadir Bitki Taksonlarının Ex-situ Korunması Amacıyla Küçük Ölçekli Botanik Bahçesi Oluşturulması ve Süs Bitkisi Olarak Kullanım Olanaklarının Belirlenmesi

Detaylı

Nohutta İleri Generasyonlarda Tane Verimi ve Tane İriliği İçin Yapılan Seçimin Etkinliği Üzerine Bir Çalışma

Nohutta İleri Generasyonlarda Tane Verimi ve Tane İriliği İçin Yapılan Seçimin Etkinliği Üzerine Bir Çalışma Ege Üniv. Ziraat Fak. Derg., 2002, 39 (2):41-48 ISSN 1018-8851 Nohutta İleri Generasyonlarda ve İriliği İçin Yapılan Seçimin Etkinliği Üzerine Bir Çalışma Metin ALTINBAŞ 1 Muzaffer TOSUN 2 Summary A Study

Detaylı

Bazı Ceviz (Juglans regia L.) Çeşitlerinin Çimlenme ve Çöğür (Anaçlık) Gelişme Performanslarının Belirlenmesi

Bazı Ceviz (Juglans regia L.) Çeşitlerinin Çimlenme ve Çöğür (Anaçlık) Gelişme Performanslarının Belirlenmesi Bazı Ceviz (Juglans regia L.) Çeşitlerinin Çimlenme ve Çöğür (Anaçlık) Gelişme Performanslarının Belirlenmesi Akide ÖZCAN 1 Mehmet SÜTYEMEZ 2 1 Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniv., Afşin Meslek Yüksekokulu,

Detaylı

TÜRKİYE TOHUMCULUK SANAYİSİNİN GELİŞİMİ VE HEDEFLERİ İLHAMİ ÖZCAN AYGUN TSÜAB YÖNETİM KURULU BAŞKANI

TÜRKİYE TOHUMCULUK SANAYİSİNİN GELİŞİMİ VE HEDEFLERİ İLHAMİ ÖZCAN AYGUN TSÜAB YÖNETİM KURULU BAŞKANI TÜRKİYE TOHUMCULUK SANAYİSİNİN GELİŞİMİ VE HEDEFLERİ İLHAMİ ÖZCAN AYGUN TSÜAB YÖNETİM KURULU BAŞKANI MART 2011 Tohumculuk Sanayisi Nedir? Tohumculuk Hangi İş ve Aşamalardan Oluşur? Tohumculuk İçin AR-GE

Detaylı

DAR YAPRAKLI DİŞBUDAK TA (Fraxinus angustifolia Vahl.) BAZI TOHUM ve FİDECİK ÖZELLİKLERİ

DAR YAPRAKLI DİŞBUDAK TA (Fraxinus angustifolia Vahl.) BAZI TOHUM ve FİDECİK ÖZELLİKLERİ Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi Seri: A, Sayı: 1, Yıl: 2005, ISSN: 1302-7085, Sayfa: 17-24 DAR YAPRAKLI DİŞBUDAK TA (Fraxinus angustifolia Vahl.) BAZI TOHUM ve FİDECİK ÖZELLİKLERİ

Detaylı

Türkiye de hayvancılık sektörünün önündeki sorunları iki ana başlık altında toplamak mümkündür. Bunlar;

Türkiye de hayvancılık sektörünün önündeki sorunları iki ana başlık altında toplamak mümkündür. Bunlar; Tarımı gelişmiş ülkelerin çoğunda hayvancılığın tarımsal üretim içerisindeki payı % 50 civarındadır. Türkiye de hayvansal üretim bitkisel üretimden sonra gelmekte olup, tarımsal üretim değerinin yaklaşık

Detaylı

55 Araştırma Makalesi. Kızılçam (Pinus brutia Ten.) ın Üç Uç Populasyonuna Ait Bazı Tohum Özellikleri

55 Araştırma Makalesi. Kızılçam (Pinus brutia Ten.) ın Üç Uç Populasyonuna Ait Bazı Tohum Özellikleri 55 Araştırma Makalesi Kızılçam (Pinus brutia Ten.) ın Üç Uç Populasyonuna Ait Bazı Tohum Özellikleri Mustafa YILMAZ 1, Abdullah KAPLAN 2, Yasin VERMEZ 2 1 KSÜ Orman Fakültesi, Silvikültür Anabilim Dalı,

Detaylı

ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DÖNEM PROJESİ TAŞINMAZ DEĞERLEMEDE HEDONİK REGRESYON ÇÖZÜMLEMESİ. Duygu ÖZÇALIK

ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DÖNEM PROJESİ TAŞINMAZ DEĞERLEMEDE HEDONİK REGRESYON ÇÖZÜMLEMESİ. Duygu ÖZÇALIK ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DÖNEM PROJESİ TAŞINMAZ DEĞERLEMEDE HEDONİK REGRESYON ÇÖZÜMLEMESİ Duygu ÖZÇALIK GAYRİMENKUL GELİŞTİRME VE YÖNETİMİ ANABİLİM DALI ANKARA 2018 Her hakkı saklıdır

Detaylı

ULUSAL HUBUBAT KONSEYİ HAZİRAN ÜLKESEL BUĞDAY GELİŞİM RAPORU

ULUSAL HUBUBAT KONSEYİ HAZİRAN ÜLKESEL BUĞDAY GELİŞİM RAPORU ULUSAL HUBUBAT KONSEYİ HAZİRAN- 2017 ÜLKESEL BUĞDAY GELİŞİM RAPORU (12.06.2017) Türkiye Geneli Bitki Gelişimi Türkiye de 2016-2017 Ekim sezonunda buğday ekim alanlarının geçen yılki rakamı koruyacağı hatta

Detaylı

TARIMSAL ORMANCILIK (AGROFORESTRY) Prof. Dr. İbrahim TURNA

TARIMSAL ORMANCILIK (AGROFORESTRY) Prof. Dr. İbrahim TURNA TARIMSAL ORMANCILIK (AGROFORESTRY) Prof. Dr. İbrahim TURNA 6.3.2.4. Akdeniz Bölgesinde Tarımsal Ormancılık Uygulamaları ve Potansiyeli Bölgenin Genel Özellikleri: Akdeniz kıyıları boyunca uzanan Toros

Detaylı

TOMRUK HACMİNİN TAHMİNİNDE KULLANILAN CENTROID METOD VE DÖRT STANDART FORMÜLÜN KARŞILAŞTIRILMASI

TOMRUK HACMİNİN TAHMİNİNDE KULLANILAN CENTROID METOD VE DÖRT STANDART FORMÜLÜN KARŞILAŞTIRILMASI Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi Seri: A, Sayı: 1, Yıl: 2002, ISSN: 1302-7085, Sayfa:115-120 TOMRUK HACMİNİN TAHMİNİNDE KULLANILAN CENTROID METOD VE DÖRT STANDART FORMÜLÜN KARŞILAŞTIRILMASI

Detaylı

KIZILÇAM (Pinus brutia Ten.) TOHUM BAHÇELERĠNDE GENETĠK KAZANCIN BELĠRLENMESĠ

KIZILÇAM (Pinus brutia Ten.) TOHUM BAHÇELERĠNDE GENETĠK KAZANCIN BELĠRLENMESĠ Çevre ve Orman Bakanlığı Yayın No: 269 ISSN: 1302-3624 Müdürlük Yayın No : 029 KIZILÇAM (Pinus brutia Ten.) TOHUM BAHÇELERĠNDE GENETĠK KAZANCIN BELĠRLENMESĠ (ODC: 232.311.3) Realised genetic gain from

Detaylı

ULUDAĞ İHRACATÇI BİRLİKLERİ GENEL SEKRETERLİĞİ AR&GE ŞUBESİ

ULUDAĞ İHRACATÇI BİRLİKLERİ GENEL SEKRETERLİĞİ AR&GE ŞUBESİ ÇİLEK RAPORU ULUDAĞ İHRACATÇI BİRLİKLERİ GENEL SEKRETERLİĞİ AR&GE ŞUBESİ TEMMUZ, 2017 1 İçindekiler 1. DÜNYA ÜRETİMİ VE TİCARETİ... 3 1.1 DÜNYA ÜRETİMİ... 3 1.2 DÜNYA İTHALATI... 4 1.3 DÜNYA İHRACATI...

Detaylı

Ağaçlandırma Tekniği. Prof. Dr. İbrahim TURNA

Ağaçlandırma Tekniği. Prof. Dr. İbrahim TURNA Ağaçlandırma Tekniği 1 İÇERİK TEMEL KAVRAMLAR AĞAÇLANDIRMALARDA UYGULAMA ÖNCESİ ÇALIŞMALAR AĞAÇ TÜRÜ SEÇİMİ-YETİŞME ORTAMI VE AMAÇ İLİŞKİSİ AĞAÇLANDIRMA ALANLARINDA İÇ BÖLÜMLEME AĞAÇLANDIRMA ALANLARININ

Detaylı

TARIMSAL ORMANCILIK (AGROFORESTRY) Prof. Dr. İbrahim TURNA

TARIMSAL ORMANCILIK (AGROFORESTRY) Prof. Dr. İbrahim TURNA TARIMSAL ORMANCILIK (AGROFORESTRY) Prof. Dr. İbrahim TURNA Tarım Agro silvikültürel Agro silvipastoral Ormancılık Agropastoral Silvipastoral Hayvancılık Agroforestry de ağaçların çok tabakalı kuruluşu

Detaylı

BASKETBOL OYUNCULARININ DURUMLUK VE SÜREKLİ KAYGI DÜZEYLERİNİN BELİRLENMESİ

BASKETBOL OYUNCULARININ DURUMLUK VE SÜREKLİ KAYGI DÜZEYLERİNİN BELİRLENMESİ KKTC YAKIN DOĞU ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BASKETBOL OYUNCULARININ DURUMLUK VE SÜREKLİ KAYGI DÜZEYLERİNİN BELİRLENMESİ Edim MACİLA BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR PROGRAMI YÜKSEK LİSANS TEZİ LEFKOŞA,

Detaylı

Faydalanmanın düzenlenmesi

Faydalanmanın düzenlenmesi Faydalanmanın düzenlenmesi Tüm Ormanlarda ortaklaşa Düzenleme Süresi Tesviye (Denkleştirme) Süresi Değişiklik (Tahvil=İntikal) Süresi Amenajman Planı Süresi Kesim Planı Süresi Tüm Ormanlarda Düzenleme

Detaylı

Orman Bakanlığı Yayın No: 189 ISBN: 975-8273-50-7 Müdürlük Yayın No: 22

Orman Bakanlığı Yayın No: 189 ISBN: 975-8273-50-7 Müdürlük Yayın No: 22 Orman Bakanlığı Yayın No: 189 ISBN: 975-8273-50-7 Müdürlük Yayın No: 22 MOLEKÜLER BELİRTEÇLER YARDIMIYLA KIZILÇAM (Pinus brutia Ten.) TOHUM MEŞCERELERİNDE, TOHUM BAHÇELERİNDE VE AĞAÇLANDIRMALARINDA BULUNAN

Detaylı

Makarnalık Buğday (T. durum) Melezlerinde Bazı Agronomik Özellikler İçin Tek Dizi Analiziyle Genotipik Değerlendirme

Makarnalık Buğday (T. durum) Melezlerinde Bazı Agronomik Özellikler İçin Tek Dizi Analiziyle Genotipik Değerlendirme Ulud. Üniv. Zir. Fak. Derg., (2003) 17(1): 47-57 Makarnalık Buğday (T. durum) Melezlerinde Bazı Agronomik Özellikler İçin Tek Dizi Analiziyle Genotipik Değerlendirme Süleyman SOYLU * Bayram SADE ** ÖZET

Detaylı

ORMAN AMENAJMANI ( BAHAR YARIYILI)

ORMAN AMENAJMANI ( BAHAR YARIYILI) ORMAN AMENAJMANI (2016-2017 BAHAR YARIYILI) Ağaç Serveti ve Artım Envanteri Ağaç Serveti ve Artım Envanteri Ağaç servetinin; a) ağaç türleri b) yaş sınıfları ya da çap sınıfları, ve c) gövde kalite sınıfları

Detaylı

TOHUMCULUK VE TOHUMCULUK TERİMLERİ. Prof. Dr. Necmi İŞLER M.K.Ü. Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü

TOHUMCULUK VE TOHUMCULUK TERİMLERİ. Prof. Dr. Necmi İŞLER M.K.Ü. Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü TOHUMCULUK VE TOHUMCULUK TERİMLERİ Prof. Dr. Necmi İŞLER M.K.Ü. Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü Tohumculuk Nedir? Tohumlukların ıslahı, tescili, üretimi, sertifikasyonu, hazırlanması, dağıtımı,

Detaylı

BALIKESİR İLİ BANDIRMA İLÇESİ SUNULLAH MAHALLESİ NAZIM İMAR PLANI DEĞİŞİKLİKLİĞİ AÇIKLAMA RAPORU 19M

BALIKESİR İLİ BANDIRMA İLÇESİ SUNULLAH MAHALLESİ NAZIM İMAR PLANI DEĞİŞİKLİKLİĞİ AÇIKLAMA RAPORU 19M BALIKESİR İLİ BANDIRMA İLÇESİ SUNULLAH MAHALLESİ NAZIM İMAR PLANI DEĞİŞİKLİKLİĞİ AÇIKLAMA RAPORU 723 ADA 337 PARSEL (ESKİ 723 ADA 336-164 PARSEL) 1/5000 19M 2016 1 2 1. Planlama Alanı Tanımı Planlama alanı

Detaylı

TAXUS : (Porsuklar) (8 Türü var) Taxus baccata L. (Adi Porsuk)

TAXUS : (Porsuklar) (8 Türü var) Taxus baccata L. (Adi Porsuk) TAXUS : (Porsuklar) (8 Türü var) Taxus baccata L. (Adi Porsuk) Çoğunlukla boylu çalı ender 20 m boy, sık dallı, yuvarlak tepeli, kırmızı_kahverengi kabuk gelişi güzel çatlar ve dökülür İğne yapraklar 1-2.5

Detaylı

OPEN-END İPLİKÇİLİĞİNDE FARKLI ÇAPTA ROTOR KULLANIMININ İPLİK KALİTESİNE ETKİLERİNİN İNCELENMESİ

OPEN-END İPLİKÇİLİĞİNDE FARKLI ÇAPTA ROTOR KULLANIMININ İPLİK KALİTESİNE ETKİLERİNİN İNCELENMESİ Uludağ Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, Cilt 9, Sayı 1, 2004 OPEN-END İPLİKÇİLİĞİNDE FARKLI ÇAPTA ROTOR KULLANIMININ İPLİK KALİTESİNE ETKİLERİNİN İNCELENMESİ Remzi GEMCİ * Ahmet KAPUÇAM

Detaylı

ORMANLARIMIZ ve ORMANCILIĞIMIZ OLASI İKLİM DEĞİŞİKLİKLERİNE KARŞI DİRENEBİLİR Mİ?

ORMANLARIMIZ ve ORMANCILIĞIMIZ OLASI İKLİM DEĞİŞİKLİKLERİNE KARŞI DİRENEBİLİR Mİ? ORMANLARIMIZ ve ORMANCILIĞIMIZ OLASI İKLİM DEĞİŞİKLİKLERİNE KARŞI DİRENEBİLİR Mİ? Yücel ÇAĞLAR ormanlarindelisi@gmail.com (Resim:Jakub Roszak (Yaş 8) Nedenleri mi? Sonuçları mı? Önlemleri mi? Ekolojik

Detaylı