ARAŞTIRMA, ÖĞRETİM ve İŞBİRLİĞİ

Transkript

1 Akdeniz Üniversitesi Avrupa Birliği Araştırma ve Uygulama Merkezi ve Berlin Alice Salomon Yüksek Okulu TÜRKİYE ve ALMANYA CİLT II TOPLUM, SAĞLIK ve EĞİTİMDE ARAŞTIRMA, ÖĞRETİM ve İŞBİRLİĞİ Editörler Erol ESEN - Theda BORDE 1

2 TÜRKİYE VE ALMANYA CİLT II TOPLUM, SAĞLIK ve EĞİTİMDE ARAŞTIRMA, ÖĞRETİM ve İŞBİRLİĞİ Editörler: Erol Esen - Theda Borde Kapak: Dieter Hanauer Sayfa Düzeni: Gamze Uçak Siyasal Kitabevi Tüm Hakları Saklıdır Aralık, Ankara ISBN: ISBN (Takım): Siyasal Kitabevi Yayıncı Sertifika No: Şehit Adem Yavuz Sok. Hitit Apt. 14/1 Kızılay-Ankara Tel: +90 (0) Faks: +90 (0) Perakende Satış: Zafer Çarşısı Tel: +90 (0) e-posta: info@siyasalkitap.com Baskı: Desen Ofset A. Ş. Sertifika No: Birlik Mah Cad Sk. No: 2 Çankaya/Ankara Tel: 0 (312) Dağıtım: Siyasal Yayın Dağıtım Şehit Adem Yavuz Sok. Hitit Apt. 14/1 Kızılay-Ankara Tel: +90 (0) Faks: +90 (0)

3 İÇİNDEKİLER SELAMLAMA... 9 Prof. Dr. İsrafil KURTCEPHE Akdeniz Üniversitesi Rektörü ÖNSÖZ Erol ESEN ve Theda BORDE Editörler AÇILIŞ KONUŞMALARI Peter WEBERS Federal Almanya Eğitim ve Araştırma Bakanlığı Margret HAEBERLE Almanya Federal Cumhuriyeti İzmir Başkonsolosu TÜRK-ALMAN BİLİMSEL İŞBİRLİĞİNİN GELECEĞİ: SONUÇ VE DEĞERLENDİRMELER MAKALE ÖZETLERİ BÖLÜM I ARAŞTIRMA, ÖĞRETİM VE İŞBİRLİĞİNDE TÜRKİYE, ALMANYA ve AVRUPA Türkiye ve Almanya: Avrupa da Ortak Bir Gelecek mi? Patrick HENFLER ve Clemens SCHWEIZER Sivil Toplum Kuruluşları Açısından Türk-Alman Bilimsel İşbirliği Kenan KOLAT 3

4 Türk-Alman Bilimsel İşbirliğinin Potansiyel ve Somut Projeleri (Bilim, Araştırma, Teknoloji, Çevre ve Enerji) Dirk TRÖNDLE Avrupa Entegrasyonu Çerçevesinde Türk-Alman İnovasyon Ağlarında Bilgi Transferi Projesi Canan BALKIR İkili Bilimsel İlişkiler Bağlamında Türk-Alman Üniversiteleri Fahri TÜRK ve Servet ÇINAR AB Ekonomisinde FransAlmanya Lokomotifi ve Türkiye Vagonu: Heterodoks Bütünleşme Senaryoları ( ) İrfan KALAYCI BÖLÜM II TÜRK-ALMAN BİLİMSEL İŞBİRLİĞİNİN GÜNCEL ARAŞTIRMA KONULARI Kısım 1: Göç ve Sağlık Disiplinlerarası Tartışmalar Işığında Almanya daki Türkiyeli Kadın Göçmenlerin Sağlık Koşullarının Tarihsel Gelişimi Aslı TOPAL-CEVAHİR Almanya da yaşayan Göçmenlerde Demografik Değişim ve Sağlık BT (Bilişim Teknolojileri) Destekli Uygulamaların Getirdiği Yeni Olanaklar Funda KLEİN-ELLİNGHAUS, Tilman BRAND ve Hajo ZEEB Kadın Göçmenlere Nasıl Ulaşılabilir? Araştırma Süreçleri ve Berlin Doğum Öncesi (Gebelik) Dönemi Araştırmasının İlk Sonuçları Silke BRENNE, Jürgen BRECKENKAMP, Oliver RAZUM, Matthias DAVID ve Theda BORDE 4

5 Aileyi Gözeten Bir Sosyal Bakım Modelinin Türkiye de Uygulanmasına Yönelik Pilot Proje Jan BASCHE ve Safiye ERGÜN Türk-Alman Yaşlı Göçü Bir Reklam Sarina STRUMPEN Alanya daki Alamanya - Yaşlılıkta Uluslararası Hareketlilik Nelli BÖHM Türkiye ye Göç Etmiş 1. ve 2. Kuşak Göçmenlerin Sağlık Hizmetlerinden Yararlanmaları ve Kronik Hastalık Sıklığı H. Seval AKGÜN, Coşkun BAKAR ve Elif DURUKAN Yabancı Sağlık Meslek Mensuplarının Türkiye de Özel Sağlık Kuruluşlarında Çalışmalarına Yönelik Yasal Düzenlemeler ve Çok Kültürlü Sağlık Bakımına Yansımaları Ayla BAYIK TEMEL Kısım 2: İki ve Çokdillilik Eğitim Kurumlarında Çokdillilik: Türkiye ve Almanya Karşılatırmasında Çokdilli Bir Eğitim Önerisi Jochen REHBEIN ZAS da Çokdilli Yabancı Dil Edinimi: Araştırma ve Uygulama Natalia GAGARİNA ve Insa GÜLZOW Katılım: Tekdilli İletişimden Çokdilli İletişime Giden Yol Hartwig BACKENHAUS ve Fırat DENKLİ Kendime Sınır Koymadan ve Çekinmeden, Çoksesli Konuşuyorum: Çokseslilik ve Çokdilliliğin Gücü ve Kudreti Halil CAN 5

6 Rehber, Aracı, Multiplikatör Yerleşmiş Göçmenlerin Uyum ve Katılım için Katkı Potansiyelleri Roman LIETZ Kültürel Çeviri - Çokdilli Göç Araştırmalarında Perspektif Genişletme ve İritasyon: Bir Türk-Alman Bilimsel İşbirliği Örneği Pınar TUZCU ve Sina MOTZEK BÖLÜM III TÜRK-ALMAN BİLİMSEL İŞBİRLİĞİNDE GÜNCEL MODELLER, PROGRAMLAR VE UYGULAMALAR Kısım 1: Öğretim ve Araştırmanın Uluslararasılaşması Avrupa yı Öğrenmek: Bonn Üniversitesi Avrupa Çalışmaları Yüksek Lisans Programı Wiebke DRESCHER Yükseköğretimde Uluslarararasılaşma: Akdeniz Üniversitesi Uluslararasılaşma Süreci Emel KAHRAMAN ve Burhan ÖZKAN Türk-Alman Eğitim Programları için bir Örnek: Uluslararası Madde Akım Yönetimi Yüksek Lisans Programı (IMAT) Osman YALDIZ GeT MA Türk-Alman Sosyal Bilimler Yüksek Lisans Programı Christian WILHELM İstanbul Türk-Alman Üniversitesi Fen Fakültesi Kurulması Sürecinde Türkiye ve Almanya Arasındaki Bilimsel İşbirliğinin Yoğunlaştırılması Ljudmila BORISENKO, Jonas KREBS, Anselm GEİGER ve Alexander RAEV Türk-Alman Yükseköğrenim Değişim Programlarında Dönüşümün Son Halkası: Uluslararası Sosyal Çalışma Lisans Programı İlhan TOMANBAY 6

7 Kısım 2: Yükseköğretim ve Araştırma için Destekleme Programları Türk-Alman Bilimsel İşbirliği Kapsamında TÜBİTAK Destekleme Programları Aslı AKÇAYÖZ Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı AR-GE Destekleme Programları Mehmet Nuri KAYA Türkiye ve Almanya Arasında Akademik Değişim ve İşbirliği Projeleri Meltem GÖBEN YAZARLAR DİZİNİ KATKI VEREN KURUM ve KURULUŞLAR

8

9 SELAMLAMA 2-4 Mayıs 2013 tarihleri arasında Türk-Alman Bilimsel İşbirliği Forumu na ikinci kez ev sahipliği yapmaktan mutlu olduğumu belirtmek isterim. Üç gün boyunca her iki ülke bilim insanlarının ele aldığı konuların güncel gelişmelerle ilgili olması ve ikili işbirliğinin geleceğine ışık tutması, bu buluşmaya özel bir önem katmaktadır. Ayrıca Üniversitemizin uluslararasılaşması konusunda Almanya daki kurum ve kuruluşlarla işbirliğine önem veriyoruz. Bundan dolayı Almanya da öğrenimini görmüş ve Üniversitemizde görev yapan çok sayıda öğretim üyesinin Alman kurum ve kuruluşları ile yürüttükleri ortak çalışmalar bizim için çok değerli. Bu yoğun ikili işbirliği Avrupa Programlarına da yansımaktadır. Almanya, AB Eğitim ve Gençlik Programları çerçevesinde en fazla öğrenci ve öğretim üyesi gönderdiğimiz ülkedir. Türk-Alman Bilim Yılı ilan edilen 2014 yılında bu ikili işbirliğinin devam etmesini ümit ediyoruz. Çalışmalarında her zaman uluslararası işbirliğine önem veren Akdeniz Üniversitesi daha birçok Türk-Alman Bilimsel İşbirliği Forumu na ev sahipliği yaparak iki ülke arasında bilgi ve deneyim transferine katkı vermeye devam etmesini temenni ediyorum. Çalışmalarına başlamasından bu yana birçok ilke imza atan ve bu yıl 10. Kuruluş yıldönümünü kutlayan Üniversitemizin genç birimi AB Araştırma ve Uygulama Merkezi (AKVAM) ve onunla işbirliği içinde II. Türk- Alman İşbirliği Forum un düzenlenmesini sağlayan Berlin Alice Salomon Yüksek Okulu na başta olmak üzere, bu Türk-Alman buluşmasının gerçekleştirilmesi ve sonuçlarının yayınlanmasına katkı 9

10 vererek değerli bilgi ve deneyimlerin sizlere ulaşmasını sağlayan her iki ülke kurum ve kuruluşlarına teşekkür ediyorum. Prof. Dr. İsrafil KURTCEPHE Akdeniz Üniversitesi Rektörü 10

11 ÖNSÖZ Temel toplumsal sorunların odağında insan ve toplum bulunmaktadır. Bu sorunlar kısaca demografik dönüşüm, bölgesel ve küresel düzeyde sosyal ayrışma, bireyselleşme, sosyal adalet ve katılım, göç, ekolojik sürdürülebilirlik, cinsiyetler arası ve sağlıkta adalet gibi ana başlıklar altında toplanabilir. Bunlar aynı zamanda sosyal güvenlik, sağlık güvencesi, önleyici tıbbi hizmet ve toplumsal bütünlük gibi konularda yeni sorunları gündeme getiriyor. Sosyal güvenlik ve sağlık hizmetlerine erişim sistemlerinin oluşturulması, eğitim yapılarının düzenlenmesi ve nitelikli işgücünün geliştirilmesi ile ilgili konular bununla ilişkilidir. Gelecekle ilgili günümüz toplumsal sorunları açısından bakıldığında, uluslar ve disiplinler üstü açılımlar Türk-Alman ilişkilerinde de önem kazanmaktadır. Halen mevcut olan az sayıdaki Türk-Alman araştırma projeleri ile birlikte toplum, sağlık ve eğitimle ilişkili eğitim ve bilimsel işbirlikleri çoğu kez belli kişiler ve/veya kurumlar tarafından yürütülmekte ve dar bir bilimsel alan topluluğunun dışında pek ilgi görmemektedir. Bu kullanılmayan potansiyelleri ortaya çıkarmak ve geliştirmek için Türk- Alman Bilimsel İşbirliği Forumu 2 4 Mayıs 2013 tarihlerinde ikinci kez Antalya Akdeniz Üniversitesinde düzenlenmiştir. Akdeniz Üniversitesi Avrupa Birliği Araştırma ve Uygulama Merkezi (AKVAM) ve Berlin Alice Salomon Yüksek Okulunun öncülüğünde düzenlenen Forum, Türk-Alman bilim ve eğitim işbirliğinin farklı türlerini ve uygulamalarını buluşturma fırsatı veren canlı bir platformdur. İkinci Forum içerikler açısından 2012 yılındaki ilk Forum la ilişkili olmakla birlikte, bu kez toplum, sağlık ve eğitim konularına odaklanmaktadır. Forum, ikili bilimsel işbirliğinin güncel koşullarını ve farklı boyutlarını ele alıyor. Bu da, Türk-Alman ilişkileri, Almanya ya Türk 11

12 işgücü göçü ve Avrupa bütünleşmesi sürecinde ortak gelecek üzerine sunulan çeşitli bildirilerle gerçekleştirilmiştir. Forumun yoğunlukla üzerinde durduğu toplum, sağlık ve eğitim konuları, belli araştırma alanları ile birlikte yöntem ve uygulamalar üzerine sunulan bildirilerde işlenmiştir. Bu bildiriler, her iki ülkeden araştırmacılar, uzmanlar ve bilimsel kurum ve kuruluş temsilcileri tarafından sunulmuştur. Üç gün süren toplantıda bilim, işletme ve eğitim alanından yaklaşık 200 katılımcı 30 dan fazla bildiri ve poster sunumlarına katılmıştır. Uluslararası bir müzik programı Forum katılımcılarına Antalya da kültürlerarası bir buluşma olanağı da sunmuştur. II. Türk- Alman Bilimsel İşbirliği Forumu nun bir sonucu olarak ve 50 den fazla kurum ve hizmet sunucularının (Eke bakınız) katkısı ile bu yayını Almanca ve Türkçe olmak üzere ayrı bir basım olarak beğeninize sunuyoruz. Kitaptaki makaleler Türk-Alman bilimsel işbirliğinin önemli konularını ele almakta; ortak araştırma ve eğitim projelerinden kazanılan deneyim ve sonuçları bir araya getirmekte ve Türk- Alman işbirliğinin yükseköğretim ve araştırma alanındaki somut uygulamalara ışık tutmaktadır. Bu kitaptaki makalelerde, bilimsel işbirliği, bilgi transferi ve yenilikler gerektiren Türkiye ve Almanya daki toplum, sağlık ve eğitimle ilgili olası sorunlar tartışılmaktadır. Ayrıca, Almanya ve Türkiye arasındaki bilim, eğitim ve araştırma alanındaki işbirliğini desteklemek üzere, her iki ülkede ve Avrupa Birliği düzeyindeki teşvik ve değişim programları özetlenmektedir. Bu organizasyonun gerçekleşmesine ve sonuçlarının yayınlanmasına katkıda bulunan bütün kurumlara ve temsilcilerine teşekkür ederiz. Hem toplantının hem de bu yayının gerçekleşmesine önemli katkılarda bulunan Almanya Federal Cumhuriyeti Eğitim ve Araştırma Bakanlığı na ve İstanbul daki Friedrich-Ebert-Stiftung Derneği ne özel olarak teşekkür ederiz. Ev sahibi olarak ve yaklaşık on idari ve akademik biriminin katkılarıyla forumun gerçekleşmesini ikinci kez önemli ölçüde destekleyen Rektör Prof. Dr. İsrafil Kurtcephe ye ve onun şahsında Akdeniz Üniversitesi ne özel olarak teşekkür ederiz. Ayrıca değerli sunum ve bildirileri ile Forum un ve bu yayının gerçekleşmesine katkıda bulunan bütün yazarlara teşekkür ederiz. Metinlerin 12

13 çevirisi için Prof. Dr. Hasan Coşkun ve çalışma arkadaşlarına ve bu metinlerin kontrolünü üstlenen Yücel Sivri ye teşekkür ederiz. Ayrıca ASH Berlin ve AKVAM çalışanlarına ve özellikle de çevirileri de dahil makaleleri tek tek okuyan ve gerekli düzeltmeleri yaparak bu yayının gerçekleşmesine katkıda bulunan Susann Richert, Meral Aksu, Sylvia de Rooij, Veli Ercan Çetintürk, Ecem Doğan ve İrem Öztaş a teşekkür ederiz. Doç. Dr. Erol ESEN AKVAM Müdürü Prof. Dr. Theda BORDE Berlin Alice Salomon Yüksek Okulu Rektörü 13

14

15 AÇILIŞ KONUŞMASI Sayın Hanımefendiler ve Beyefendiler, Bu foruma davet edilmek beni çok sevindirdi. Sizlere Federal Bakan Sayın Johanna Wanka nın selamlarını iletiyorum. Sayın Bakan, hepimize başarılı bir toplantı, bilim ve araştırma alanındaki Alman-Türk ortaklığının daha da derinleştirilmesi için yaratıcı tartışmalar ve hedefe ulaştıracak fikirler oluşturmamızı diliyor. Türk-Alman bilimsel işbirliğine ait bu forum ikinci kez düzenleniyor. Forumun temel konusu toplum, sağlık ve eğitimdir. Antalya Akdeniz Üniversitesi Avrupa Birliği Araştırma ve Uygulama Merkezi ne ve Berlin Alice Salomon Yüksek Okulu na Forum un mükemmel organizasyonu ve hazırlığı, renkli programı ve fikir alışverişi için oluşturulan çok sayıda fırsat için candan teşekkürler. Tarihçe Türk-Alman bilimsel işbirliğinin oldukça eskilere uzanan bir geleneği vardır ve uygulamada Osmanlı İmparatorluğu ndan kısa süre sonra başlamıştır. Bu işbirliği ilk olarak geçen yüzyılın 30 lu yıllarında 30 sürgün profesörün yeni kurulan İstanbul Üniversitesine atanmasından sonra yapılan bir anlaşma ile şekillenmiştir. Bu ilk anlaşmanın anısına Almanya ve Türkiye Dışişleri Bakanları Eylül 2006 da Türk - Alman işbirliğini daha da güçlendirmek ve diyalogu yoğunlaştırmak amacıyla Ernst-Reuter İnisiyatifi ni yaşama geçirmiştir. Ernst Reuter de zamanında bu yolla Türkiye ye sığınmış profesörlerden biriydi. 15

16 Türkiye ile yoğun ve sistematik bilgi alışverişi 1951 yılından beri sürmektedir. Ancak ilk olarak 1984 yılında resmi işbirliği TÜBITAK 1 ile Alman Araştırma Kurumu (Deutsche Forschungsgemeinschaft- DFG) arasında başlamıştır. Bu anlaşma bugün bildiğimiz bilimsel teknik işbirliğinin (wissenschaftlich-technische Zusammenarbeit-WTZ) çerçevesini oluşturmuştur. Dolayısıyla 2014 yılında tam 30 yıllık bir Türk - Alman bilimsel işbirliği olduğunu görüyoruz. Ayrıca 1997 yılında TÜBİTAK ile Federal Almanya Eğitim ve Araştırma Bakanlığı (BMBF) arasında bir anlaşma imzalanmıştır. Bu anlaşma kapsamında geliştirilen araştırma programları esas olarak Alman Akademik Değişim Servisi (DAAD) ile Alexander von Humboldt Vakfı (AvH) tarafından desteklenmiştir. İşbirliği Araçları Uzun işbirliği süresi içinde Federal Almanya da özellikle iki etkili araç öne çıkmıştır: Bunlardan birincisi ilk olarak 2007 yılında ve son olarak da 2012 Sonbaharında proje çağrısı yapılan IntenC Programıdır. Bu program TÜBİTAK ile birlikte desteklenen projeleri içermektedir. Almanya ve Türkiye bu program kapsamında eşit koşullarda destek vermektedirler. Sunulacak proje önerileri başlangıçta açık konulu iken, yoğun talep üzerine her yıl değişen konularla sınırlandırma yapılmıştır. Güncel konular, sağlık araştırması, biyo teknoloji ve gıda ve tarımsal araştırmadır. Teşvik süresi üç yıldır ve bir proje için ya kadar talep edilebilmektedir. Toplam olarak 218 proje başvurusu yapılmış ve bunlardan 36 sı onaylanmıştır. Halen yaklaşık 50 proje değerlendirme aşamasında bulunmaktadır. Teşvik tutarı 2007 den beri toplam 4,5 milyon dur. Büyük araştırma programları ile karşılaştırıldığında bu miktar küçük gibi görünüyor. Ancak bütün devletlerarası araştırma projelerinde olduğu gibi bu önlemlerin yüksek bir etkinlik ve verimliliğe sahip olduğu bir gerçektir. Çünkü burada söz konusu olan yüksek 1 TÜRKİYE BİLİMSEL ve TEKNOLOJİK ARAŞTIRMA KURUMU [Türkische Anstalt für Wissenschaftliche und Technologische Forschung] 16

17 maliyetli altyapı projelerinin finansmanı değil, ağların kurulması ve yeni düşüncelerin teşvikidir. İkinci araç, ilk olarak 2010 yılında başvuruya açılan Programıdır. Şimdiye kadar bir başvuruya açılmıştır. Bir sonraki başvuru periyodu 2013 yılı olarak planlanmıştır. Bu programda amaçlanan, en azından bir Alman ve bir Türk araştırma kurumunu veya yüksek okulunu ve bir Alman ve bir Türk sanayi ortağını (KOBİ) bir araya getirmektir. Burada özellikle enerji araştırması, sağlık ve gıda gibi uygulama odaklı alanlarda uygulamaya ve üretime yönelik araştırmaların teşvikidir. Teşvik süresi üç yıldır yılında bize 16 başvuru olmuştur. Bunlardan dördü onaylanmıştır. Yıllık teşvik toplamı ile arasındadır. Tek bir proje toplam olarak ya kadar desteklenebilmektedir. Sanayi ortakları, genellikle küçük ve orta büyüklükteki işletmeler (KOBİ) prensip olarak maliyetin yüzde 50 sini geri almaktadır. Uluslararası Araştırma İşbirliğinin Önemi Hepimiz biliyoruz ki, eğitim, bilim ve araştırma bir ülkenin yenileşme yeteneğinin temelidir. Bunlar yüksek okullarımızın potansiyeli ile birlikte toplumsal yaşamımızın sürdürebilirliğinin anahtarıdır. Herkes küreselleşen dünyadan ve medya çağındaki değişen çerçeve koşullardan söz ediyor. Ancak herkes bunlardan farklı şeyler anlıyor. Fakat kısaca söyleyecek olursak, araştırma alanındaki her uluslararası girişim ve düzenleme çözümün bir parçasıdır. Burada önemli olan ise doğru ortakları bulmak ve bunları bir araya getirmektir. Bu nedenle Türk-Alman eğitim ve araştırma işbirliğinin hedefi, özellikle aşağıdaki sorunlara uygun çözümler bulmak olmalıdır: İlk olarak, nitelikli işgücü ihtiyacının giderilmesi zorunludur; bu sorun hem Türkiye yi hem de (küçük bir zaman farkıyla) Almanya yı da etkileyecektir. Bundan daha önemlisi beyin göçünün önlenmesidir. İyi eğitim görmüş nitelikli işgücünün eğitimden hemen sonra ülkeyi terk etmesi kabul edilemez. Uluslararası deneyimler her zaman istenir. Fakat sürekli olarak yurt dışına yönelme toplumun gelişmesini önler ve ülke- 17

18 deki elitlere kendi ülkelerinde araştırma yapma fırsatı gittikçe sevimsiz ve verimsiz görünmeye başlar bir kısır döngü. Hedef beyin dolaşımıdır: Nitelikli işgücü kuşkusuz ülkeyi terk etme hakkına sahip olmalıdır. Ancak bu kişiler kendi ülkelerine isteyerek geri dönmeli ve en yüksek düzeyde donanımlı tesislerde mükemmel araştırma olanaklarından yararlanmalıdır. Bu nedenle Federal Almanya Hükümeti 2008 yılında bilime ve araştırmaya uluslararası nitelik kazandırma stratejisini, kısaca uluslararasılaşma stratejisini yürürlüğü koyma kararı almıştır. Uluslararasılaşma Stratejisi Uluslararasılaşma stratejisinin temeli, kendi gelişmemizin yanında ortaklık yaptığımız ülkenin çıkarına da uzun vadeli ilgi duymamızdır. Özellikle genç nesil ürkütücü boyuttaki yoksulluk, göç ve işsizlik ile eğitim ve siyasi katılım eksikliğinden önemli ölçüde etkilenmektedir. Bu nedenle Federal Eğitim ve Araştırma Bakanlığının uluslararasılaşma stratejisi aşağıdaki dört hedefi öngörmektedir: Uluslararası sorumluluk üstlenme ve küresel zorunlulukların üstesinden gelme Buradaki temel dürtü Almanya nın sahip olduğu araştırma ve yenilik potansiyeli ile küresel iklim, kaynak, sağlık, güvenlik ve göç sorunlarının çözümüne katkıda bulunmak isteğidir. Amaçlanan, sadece bilim politikası alanında değil, dış politika ve gelişim politikası alanındaki hedefleri inandırıcı biçimde temsil etmek üzere bilim ve bilimsel aktörlerle politika ve toplum temsilcileri arasında köprüler kurmaktır. Yenilik potansiyelini uluslararası düzeye yayma Alman şirketleri Dünya daki mevcut ve yeniden kurulan ileri teknoloji merkezlerini ve en yaratıcı AR-GE Merkezlerini ortak olarak güvenceye almak zorundadır. Bu yolla yenileşme merkezi Almanya yı güçlendiriyoruz ve onu, araştırma ve geliş- 18

19 tirme yönelimindeki şirketler için çok daha çekici duruma getiriyoruz. Gelişmekte olan ülkelerle eğitim, araştırma ve gelişme alanlarındaki işbirliğini sürdürülebilir bir şekilde güçlendirme Bu çaba sonuçta bu ülkelerin ekonomik, sosyal ve kültürel gelişimine, Dünya çapındaki yoksulluğa karşı mücadeleye ve diğer küresel sorunların çözümüne getirilen en önemli katkıdır. Afrika, Latin Amerika ve Asya nın gelişmekte olan ülkelerindeki modern yüksek okul eğitiminin, araştırma ve yenileşme sistemlerinin oluşturulması veya güçlendirilmesi, yeni bilimsel ve ekonomik merkezlerle daha yakın işbirliği koşullarının iyileştirilmesi için gelecekteki bilimsel teknolojik işbirliği ve gelişme işbirliği birbirine daha uyumlu duruma gelecektir. Dünya nın en iyileri ile araştırma işbirliğinin güçlendirilmesi Alman araştırmacılar gelecekte en yenilikçi bilim insanları ve Dünya çapındaki en iyi araştırma grupları ile daha yakın işbirliğine girmek zorundadır. Aynı zamanda Almanya bütün Dünya dan gelen en iyi araştırmacılar ve yükseköğrenim öğrencileri, özellikle Türkiye den gelenler için, ilk adres olmalıdır. Bu bağlamda yurt dışındaki Alman yüksek okul angajmanlarıyla bize yararlı katkıları olan Almanya dışındaki üniversiteleri anmak isterim: Türk-Alman Üniversitesi / İstanbul (TDU) Alman Üniversitesi / Kahire (GUC) Alman-Ürdün Üniversitesi / Amman (DJU) Alman-Kazak Üniversitesi / Almaata (DKU) Bunlar, toplumların gelişmesinde yenilikçi yüksek okulların ne kadar önemli olduğunu kanıtlayan ve özellikle anılması gereken girişimlerin örnekleridir. 19

20 Almanya ile İşbirliğinde Türkiye nin Özel Rolü Bu konuda Türkiye nin özel bir rolü vardır. Neden Türkiye ile yoğun işbirliği? Sözlerimin başında Türk - Alman işbirliğinin eskilere uzanan bir geleneği olduğunu belirtmiştim. Bilim ve araştırma alanındaki 30 yıllık yoğun ortak deneyim gelecekteki gerekliliklerin başarıyla yerine getirilmesi için geniş bir temel oluşturuyor. Türkiye coğrafi konumu nedeniyle kıtalar arasındaki işbirliğinde özel bir işlev ve anahtar rolü üstleniyor. Türkiye olağanüstü bir ekonomik gelişme göstermiş ve politik olarak konumunu belirlemiştir. Türkiye özellikle kültürlerarası diyalog ve uluslararası çatışmalarda arabulucu olarak Dünya da olup bitenlerin bir aktörü durumuna gelmiştir. Kültür ve eğitim alanındaki artan bütünleşme ve özellikle de Almanya daki Türk veya Türk kökenli diaspora büyük önem taşımaktadır yine aynı şekilde Türkiye deki üzerindeki Alman şirketi de unutulmamalıdır. Araştırma ve geliştirme alanında da dinamik bir süreç gözlenmektedir. Üniversite ve bilim insanı sayısı sürekli olarak artmaktadır. Türk araştırma politikasının başarısı uluslararası patent ve yayın sayısında kendini göstermektedir. Bu konuda Türkiye Dünya sıralamasında 18. durumdadır. Burada söz konusu olan sınırlanma değil, tam tersidir. Araştırma işbirliğinde de karşıt ve değişik toplumsal değerler ve değer yargıları söz konusudur bilim ve araştırma araçları konusunda. Buna bilim diplomasisi (Science Diplomacy) diyoruz. Burada konu, strateji değişimidir ve bizim alanımızda temel bilimsel ve araştırma politikasının gereklilikleridir. Alman-Türk bilim Yılı 2013/2014 Ancak her şeyin daha iyisi yapılabilir. Uzun ve yoğun ilişkilere rağmen, sistematikleşrilmeleri ve etkin tanıtımları daha da iyileştirilebilir. Gelecekteki gerekliliklerin birlikte üstesinden gelebilmek için işbirliğinin yeni bir kaliteye kavuşturulması, yenilenme ve yeni bir temel oluşturma üzerinde düşünülebilir. Kanımca her zaman aynı veya benzer konular üzerinde çalışmak yeterli değildir. Birçok alanda sistematikleştirme ve odaklanmanın yararlı olduğunu düşünüyorum. Federal 20

21 düzeyde Türk-Alman araştırma işbirliğinin ışık kuleleri ve geleneksel elementlerini yukarıda andım, örneğin İstanbul daki Türk-Alman Üniversitesi, 2+2 projeleri ve yoğun araştırma işbirliği projeleri, IntenC. Işık kulesi niteliği kazanabilecek yeni bir aracı şimdi anlatmak istiyorum. Bu araç, planlanan Türk - Alman bilim yılı 2013/2014 tür. Tarihçesi oldukça kısadır. Federal Almanya Başbakanı Merkel 2013 Şubat ayı sonundaki Türkiye gezisinde Başbakan Erdoğan ile birlikte Türk - Alman bilim yılını ilan etmiştir. Burada söz konusu olan, Federal Eğitim ve Araştırma Bakanlığı nın her yıl dönüşümlü ortaklarla yoğun biçimde yararlandığı uygun bir araçtır. Her yıl, bilim ve araştırma alanında şimdiye kadar yürüttüğümüz başarılı işbirliğini yoğunlaştırdığımız bir ülke vardır bu ülke son olarak Güney Afrika idi. Bu gibi bilim yılları ile neyi amaçlıyoruz? İşbirliğinin kalıcı olmasını güvenceye almak için zengin geleneğe sahip işbirliğine yeni bir kalite kazandırmak istiyoruz. Bunu, bir çatı altında ve belirli bir sürede, muhtemelen daha önce Türkiye ile bir işbirliğini düşünmemiş araştırma ve aracı kuruluşların, özel sektörün veya diğer üniversitelerin bir araya getirilmesi ve çok sayıda önemli etkinliklerle sağlamak istiyoruz. Bilim yılının Sonbaharın sonuna doğru başlatılması öngörülmektedir. Geçen yıllardaki deneyimler de göstermektedir ki, ortak çabaların işbirliklerini çok olumlu bir şekilde etkilediğini ve uzun vadede karşılıklı anlayışın daha da derinlemesine fırsat tanıdığını göstermektedir. Halen Türk tarafı ile bütün konularda görüşmeler yürütüyoruz. Türk-Alman bilim yılında, ilginç yeni projelerle sizlerle yeniden karşılaşmaktan büyük mutluluk duyarım. Burada birlikte olduğumuz günlerde hepimize ilginç görüşmeler, verimli tartışmalar ve coşturucu yeni fikirler diliyorum. İlgilerinize çok teşekkür ederim. Peter WEBERS Almanya Federal Cumhuriyeti Bilim ve Araştırma Bakanlığı 21

22

23 AÇILIŞ KONUŞMASI Sayın Hanımefendiler ve Beyefendiler, Tam bir yıl önce yine burada, Akdeniz Üniversitesinde klasik üniversitelerin Almanya daki rolü yanı sıra 40 yıl önce ekonomi kuruluşlarının baskısı ile devlet düzenlemeleri yapılan uygulamalı yüksek okullardan bahsetmiştim. Bu yüksek okullar 40 yıl içerisinde Alman şirketlerinin sanayiye ve uygulamaya yakın eğitim almış yüksek kalifiye eleman ihtiyacını gidermek üzere yüksek öğrenimin olmazsa olmaz ikinci bir unsuru haline gelmiştir. Üniversiteler yüzyıllardır bilimin bağımsızlığı, temel araştırmalar ve yepyeni keşifler için arayışlarla öne çıkmıştır ve çıkmaktadır. Özellikle klasik üniversitelerin koyduğu çerçeve bilim insanlarına doğadaki ve yaşamımızdaki konuları araştırma özgürlüğü tanımaktadır. Bu yılki konferansın üç ana temasından birine değinmek gerekirse; Tıp dünyasının ve sağlık araştırmalarının kökleri Bergama veya Datça yarımadasında bulunan ve Antik Çağ da tıp eğitim merkezi ile meşhur olan Knidos gibi merkezlerde yatıyor. Knidos daki Asklepion, Bergama, Kos ve Epidauros dakiler gibi Antik Çağ ın en ünlü sağlık merkezlerinden biriydi. Veya 19. Yüzyıla bakarsak; Berlin Charitè Hastanesi 19. Yüzyılda o döneme kadar ölümcül olan veba hastalığının araştırılması için kurulmuş ve modern koruyucu sağlık hizmetlerinin öncüsü olarak Virchow, Sauerbruch ve Robert Koch gibi dünyaca ünlü bilim adamlarının araştırma merkezi ve hastanesi olmuştur. Üniversiteler kapsamındaki araştırma özgürlüğü, çocuk felci ve çiçek hastalığı gibi yaygın hastalıklarda buluşlar sağlamış, penisilin ilacı sayısız insanın hayatını kurtarmıştır ve kurtarmaktadır. Ve daha 20. yüzyılın başlarında, geniş anlamda yol göstericiliği ile bilinen sosyal politikacı Alice Salomon, araş- 23

24 tırma çalışmalarında çocukların, çalışan annelerin ve anne adaylarının yasal olarak korunması ve iş güvenliği gibi sosyal ve sağlık politikaların önemli konularına odaklanmıştır. Bu konular ehemmiyetleri sebebiyle günümüzde de toplumun merkezinde yerlerini almaktadırlar. Klasik bilim ve araştırmaya paralel olarak sanayileşme ile birlikte günlük uygulamadaki pratik çözümler için AR-GE oluşmuştur. Örneğin İngiltere de dokuma makineleri, tahrikli araçlar, Carl Benz in iki zamanlı motoru veya Robert Bosch un meşhur ateşleme bujileri. Artık yokluğu düşünülemeyen MP3 çaları Almanya da uygulamalı araştırma enstitüsü Fraunhofer Institut tarafından bulunmuştur ve 1998 yılında dünya çapında başarıya ulaşmıştır. Almanya da sanayi araştırmaları, üniversite ve uygulamalı yüksek okullardaki eğitim ve araştırma kuruluşlarındaki çalışmalar tıpkı bir zincirin halkaları gibi iç içe geçmiş durumdadır. Git gide kısalan gelişim döngüleri klasik bilim ile uygulamalı araştırmaların sıkı işbirliğini kaçınılmaz kılmaktadır. Gelecekteki global rekabet gücü ancak bu şekilde sağlanabilinmektedir. Ve global rekabet gücü aynı zamanda global know-how u da insan sermayesine katmak demektir. Temel araştırma yapan 80 Max- Planck Enstitülerine baktığımızda, direktörlerin yaklaşık üçte biri, doktora adaylarının ise neredeyse yarısı yabancı pasaporta sahip. Sayısı yine 80 e yakın olan uygulamalı araştırma enstitülerinde de benzer bir durumdan bahsedebilirim. Ve bu kuruluşlar dünya çapında faaliyet gösteren bir araştırma ağına mensuplar. Almanya ve Türkiye konularına dönecek olursak; geçen yıl bir Türk sanayi heyeti ile birlikte Stuttgart a gittiğimde, Stuttgart üniversiteleri birçoğu Türk asıllı olan göç kökenli genç çalışanlar tarafından temsil edilmiş idi. Bu genç insanlar gurbette zorlu bir iş hayatını göze alarak Almanya ya giden ve çocuklarına ve torunlarına uluslararası iş ve bilim platformlarında gelecek sağlayan anne ve babaları, büyük anne ve büyük babaları ile gurur duyuyorlar. İki yönlü bu beyin göçünün araştırma çalışmaları henüz başlangıç safhasında bulunmaktadır. Daha yoğun bir Profesör ve Bilimci değişimi için vaktin geldiğinden ümitliyim. ERASMUS, öğrencilerin Avrupa da diğer üniversitele- 24

25 rin akademik ortamlarını görmeleri için önemli bir araç, uluslararası araştırma ve bilime açılan bir kapıdır. Ancak bilimsel işbirliğini taşıyan unsurlar, misafir profesör görevleridir ve bir günün veya projenin ötesine geçen yoğun akademisyen değişimleridir. Özellikle sağlık konusunda ekonomi ve bilim alanları ülkelerimize birçok bağlantı olanakları sunmaktadır. Alman ekonomisinin orta ve uzun vadeli planlamaları ile çeşitli sektörlerde başarılı bir şekilde kanıtladığı gibi, şirketlerin de araştırma ve ürün geliştirmeye yönelik maddi yatırımları vazgeçilmezdir. Türkiye deki şirketler için de araştırma ve insan sermayesine orta ve uzun vadeli daha yoğun yatırımlar kaçınılmazdır. Ancak bu şekilde Alman-Türk ekonomi işbirliği bir üst teknolojik seviyeye taşınabilir. Türk hükümeti Ocak 2013 te temel araştırmalar için teşvikler öngören bir yasa düzenlemesi hazırlayarak ekonomi ve bilim konumu açısından Türkiye için önemli bir yatırımda bulunmuştur. Bu yasanın üniversiteler alanında daha yoğun bir akademisyen ve bilim insanları değişimine giden yolu da açacağından ümitliyim. Almanya da uzun bir süre uluslararası deneyim alışverişi yararına yabancı misafir profesörleri ve doktora öğrencilerini ülkeye çeken bir bilim ve araştırma ortamı yaratmak için uğraş vermiştir. Yalnızca üstün ürünlerde değil aynı zamanda üstün insan gücünde de global rekabeti ancak uluslar arsılaşmış bir üniversite ve araştırma ortamı sağlayabilir. Bu yılki konferansın bilimsel konu başlığı olan sağlık sektörü, sanayileşme ve gelişmişlik seviyesi ne olursa olsun her ülke için olağanüstü büyük bir iktisadi önem taşımaktadır. İnsan sermayesi açısından neredeyse pahası biçilemeyen bir faktör olan hastalıklar için tedavi süreçlerinde milyarlar harcanmaktadır. Sağlık tedbirleri ve hizmetleri toplumsal refahın bir anahtarıdır. Sağlık sektörü, tarım, gıda, su kullanımı ve dağıtımı gibi sektörlerle olduğu gibi iklim etkilerini daha taslak aşamasında dikkate alarak ısıtma ve soğutma için enerji tüketimini azaltan yapı sektörü ile de yakından bağlantılıdır. Bu konular Antik Çağ da bile, özellikle Ege ve Akdeniz bölgelerinde, bir bütün olarak görülmekte idi. 25