A. i İ. Veteriner Fakültesi Parazitoloji ve Helmintoloji Kürsüsü Prof. Dr. Nevzat Güralp

Transkript

1 A. i İ. Veteriner Fakültesi Parazitoloji ve Helmintoloji Kürsüsü Prof. Dr. Nevzat Güralp EHLİ GÜVERC İNLERDE (COLUMBA LIVIA) BULUNAN EKTOPARAZİTLER 'Vılmaz Tiğin* Ectoparasites of domestic pigeons (Columba livia) in Turkey Summary: 300 domestic pigeons (Columba livia) were examined. 82 of these (27.33 %) were found to be infected with 5 different species blonging to 4 genera from four different localities in Turkey. A total of 1126 ectoparasites were collected and identified as follow: 706 (331 male, 375 female) Columbicola columbae columbae (62.69 %), 299 (157 male, 142 female) Goniocotes bidentatus (26.55 %), 97(36 male, 61 female) Dermanyssus gallinae (8.61 %), 23 (12 male, 11 female) Megninia columbae (2.04 %) and 1 young female Goniocoteshologaster (0.08 %). The morphological characteristics of the parasites were giyen and the pictures showing important parts of the body were added to the text. Özet: Değişik 4 yerde 300 güvercin (Columba livia) ektoparazit yönünden muayene edilmiş, bunlardan 82 sinin (% 27.33) parazit ta şıdığı saptanmış ve 1126 adet dört cinse ba ğl ı 5 tür ektoparazit bulunmu ştur. Toplanan 1126 ektoparazitin 706 s ı (% 62.69) Columbicola columbae columbae (331 erkek, 375 di şi), 299 u (% 26.55) Goniocotes bidentatus (157 erkek, 142 dişi), 97 si (% 8.61) Dermanyssus gallinae (36 erkek, 61 di şi), 23 ü (% 2.04) Megninia columbae (12 erkek, 11 di şi) ve 1 (% 0.08) Goniocotes hologaster (genç di şi) olarak tesbit edilmiştir. Morfolojik özellikleri bildirilmiş, ayr ıca önemli vücut k ıs ımlarının fotoğraflar ı çekilerek metne eklenmiştir. Giriş Güvercinlere kutup bölgeleri hariç dünyan ın her tarafında rastlanılmaktad ır. Güvercinlere kutsal hayvan gözü ile bak ıldığından dünyan ın bir çok bölgesinde, cami ve kilise avlular ında, meydanlarda, evlerin çat ı aralar ında serbestçe ya şamaktadırlar. Baz ı merakl ılar güvercinleri evlerinde süs hayvan ı olarak beslemektedirler. Tarihte güvercinler çok eskiden beri haberle şme arac ı olarak kullanılmıştır. Türkiye. * ASC. Veteriner Fakültesi Parazitoloji ve Helmintoloji Kürsüsü Doçenti, Ankara,

2 Ehli Güvercinlerde Ektoparazitler 373 Bunda güvercinlerin yuvaya ba ğlılık ve yön bulma özelliklerinden istifade edilmi ştir. Haberle şme işlerinde kullan ılan güvercinler, özel eğitime tabi tutularak bu i ş için yetiştirilirlerdi. Bu gün haberle şme işlerinde kullan ılmamakla beraber çok sevimli olan güvercinlere cami ve kilise avlular ının, meydanlar ın süsü olarak bakılmaktad ır. Bu sevimli hayvanlar ın ektoparazitleri hakk ında yap ılan ara ş- tırmalar çok s ınırl ıdır. Özellikle yurdumuzda bu hususta çok az çalışma yap ılmıştır. Bu nedenle yurdumuzda şah ıs elinde ve baz ı hayvanat bahçelerinde beslenen güvercinlerin ektoparazitlerini ara ştırmaya karar verdik. Yurdumuzda güvercinlerin ektoparazitleri üzerinde esasl ı çalışmalar ı Merdivenci2, 3, 4, 5, 6,1 5, yapmıştır. Bizim de güvercinlerde saptadığımız ektoparazitlerden Goniocotes bidentatus, Megninia columbae ve Columbicola columbae columbae'yi, Merdivenci 6 yurdumuzda ilk defa tesbit etti ğini bildirmektedir. Megninia columbae'nin Istanbul'da camilerde yuvalanan güvercinlerde bulundu ğu bildirilmektedir I 5. Verilen literatüre incelendi ğinde bu ektoparazitin ismine rastlanamam ış, ara ştırıcı ile yap ılan haberle şmede ise güvercinlerde bu parazitin tarafindan bulundu ğu ve şahsi koleksiyonunda mevcut olduğu bildirilmiştir 7. Gene Merdivenci2, İstanbul camilerinde yuvalanan güvercinlerin 82 sini ektoparazit bak ımından muayene etmi ş, bunlar ın ı inde Goniocotes bidentatus ve 4 ünde de Columbicola columbae columbae bulmu ştur. Mimioğlu 9, bu son türün yurdumuz güvercinlerinde bulunduğunu yazmakta fakat hangi bölgelerde ve ne oranda oldu ğunu bildirmemektedir. Oytun 11,ise ayn ı türün Avrupa ve Kuzey Amerika'da evcil ve yabani güvercinlerde görüldü ğünü kaydetmektedir. Tolgay", ayn ı türün evcil ve yabani güvercinlerde bulunduğunu, fakat hangi ülkede oldu ğunu bildirmemektedir. Goniocotes hologaster'in güvercinlerde bulundu ğuna dair bir literatüre rastlayamad ık. Mimioğlu8, bu türü tavuklar ın en küçük biti olarak bildirmektedir. Tolgay' 4, ise bu türü Goniocotes gallinae'nin s ınonimi olarak alm ıştır. Güralp ve Do ğru 1, Ankara civar ında 7 kümeste muayene ettikleri 2067 tavu ğun hepsinde ektoparazit tesbit etmi şler, 141 tavuktan 3051 parazit toplam ışlardır. Toplanan 305 i parazitin 1841 ini (% 60.34) Dermanyssus gallinae ve 19 unu (% o.62) Goniocotes hologaster olarak te şhis etmişlerdir. Dermanyssus gallinae yurdumuzda tavuk ve güvercinlerde bulun maktadır 11 4, 5, 9, 12, 14, 15 Neveu-lemaire11, Megninia columbae'nin evcil ve yabani güvercinlerde, Dermanyssus gallinae'nin insan da dahil olmak üzere bir

3 374 Yılmaz Tiğin çok hayvanda ve bu arada güvercinlerde, Goniocotes bidentatus'un güvercinlerde, Goniocotes hologaster'in ise piliç ve peçtavu ğunda, Columbicola Columbae columbae'nin güvercin dahil bir çok kanatl ıda yaşadığın ı bildirmektedir. Nelson ve Murray ı 4, güvercinlerin ektoparazitlerini incelerken 3 güvercinde Columbicola columbae columbae bulmuşlardır. Bu parazite en çok kanatlarda, sonra kuyrukta ve daha az olarak ta vücudun di ğer kısımlar ında rastlam ışlardır. Bir güvercinde en az 29 erkek, 41 di şi, en fazla 118 erkek, 126 di şiye rastlam ışlard ır. Selim ve arkada şlar ı 1 3, güvercinlerin ektoparazitlerini incelerlerken Birle şik Arap Cumhuriyetinde en çok Columbicola columbae columbae'ye rastlam ışlardır. 16 güvercinde bu parazitten 186 erkek ve 189 di şi toplam ışlard ır. Ayr ıca Dermanyssus gallinae'de bulmu ş- lardır. Megninia columbae'nin erkekleri ve di şilerinin 30o mikron uzun 18o mikron geni ş olduğu bildirilmektedir 11. Dermanyssus gallinae'nin erkekleri 600 mikron uzun, 32o mikron geni ş, dişileri ise 69o-75o mikron uzun, 40o mikron geni şliktedir 9,11,12,14. Goniocotes bidentatus'un erkekleri ı mm., dişileri ise ı. t t.4 mm. uzunluktad ır 11,12. Goniocotes hologaster'in erkekleri 800 goo mikron ı l, ı mm. 8, i. i mm. 14 uzun, 600 mikron geni ş', ba ş geni şliği 40o mikrod, di şileri ise i.3 mm.11, mm. 1.5 mm. 14 uzun, 70o mikron 8 geni ş, baş geni şliği ise 70o mikron sdur. Columbicola columbae columbae'nin ise erkekleri mm ıı, 2. i 3 mm. 1 3, 2 mm. 9, 14 uzun, 25o mikron 13 geniş, dişileri mm 1 1, 2.54 mm 13, 2.7 mm. 9, 14 uzun, 26o mikronl 3 geni ştir. Materyal ve Metod Çalışmamıza esas te şkil eden ektoparazitler Ankara Askeri Veteriner Okulu, Atatürk Orman Çiftli ği, Ankara'n ın Etlik semtinde bir merakl ının yeti ştirdiği ve İzmir Fuar ı Hayvanat Bahçesinde mevcut güvercinlerden toplanm ışlardır. Her güvercinden toplanan parazitler, içinde % 70 lik alkol bulunan ayr ı birer şişeye konulmu ştur. Güvercinler yakaland ıktan sonra bütün vücudu, kanat ve kuyruk altları da dahil olmak üzere tüyler aralanarak iyice muayene edilmi ş, görülen parazitler toplanm ıştır. Askeri Veteriner Okulundaki güvercinler gurup gurup kürsümüze getirilerek teker teker üzerlerine D.D.T. serpilmi ş, bir kağıt üzerine iyice silkelenerek ölen parazitler al ınmış, ayr ıca yeniden tüy aralar ı incelenerek kalan parazitler toplanm ıştır. Bütün parazitler % 70 lik alkolde saklanm ış, incelenecekleri zaman

4 Ehli Güvercinlerde Ektoparazitler 375 lactophenol'e al ınarak 24 saat saydamla şmalar ı için beklenmi ş, sonradan mikroskopta incelenmi şler, önemli kısımlarının resimleri çekilerek metne eklenmi ştir. Her parazitten i o erkek ve ı o di şi ölçülerek ortalamalar ı al ınmıştır. Say ısı to dan az olan parazitlerin hepsi ölçülmüştür. Sonuç Dört ayr ı yerden muayene edilen 30o güvercinin 82 sinden toplanan 1126 ektoparazitin cinsiyetleri ve miktarlar ı aşağıya ç ıkarılmışt ır. Erkek % Dişi I % Top. % Columbicola columbae columbae Goniocotes bidentatus Dermanysus gallinae Megninia columbae Goniocotes hologaster Toplam Muayene edilen 30o güvercinin yerleri ve parazitli bulunanlar ın sayısı aşağıda gösterilmi ştir. Muayene edilen güvercinin bulunduğu yer İzmir Fuar ı Hayvanat Bahçesi Muayene edilen güvercin say ısı Parazitli güvercin Parazitli gügüvercin % 3o i Etlik Özel Yeti ştirici 5o Atatürk Orman Çiftli ği Hayvanat Bahçesi I Askeri Veteriner Okulu İzmir Fuar ı Hayvanat Bahçesindeki muayene edilen 3o güvercinden 16 sının ektoparazit ta şıdığı tesbit edilmi ştir. 16 güvercinin 12 sinde (% 75) Goniocotes bidentatus, 8 inde (% 5o) Columbicola columbae columbae, 3 ünde (% 18.75) Dermanyssus gallinae ve ı inde (c>/, 6.25) Megninia columbae tesbit edilmi ştir.

5 376 Yılmaz Tiğin 7 güvercinde yaln ız Goniocotes bidentatus (% 43.75) Columbicola columbae columbae (% 12.5o) Columbicola columbae columbae G.bidentatus (% ) D.gallinae (% 6.25) M.columbae (% 6.25) 59 Goniocotes bidentatus D.gallinae (% 6.25) C.columbae columbae+ bulunmu ştur. D.gallinae ( % 6. 25) Toplanan 193 ektoparazitin '15 i (% 59.58) Columbicola columbae columbae (54 erkek, 61 di şi), 5o si (% 25.90) Goniocotes bidentatus (26 erkek, 24 di şi), 21 i (% o.88) Megninia columbae (10 erkek, ı di şi) ve 7 si (% 3.62) Dermanyssus gallinae (2 erkek, 5 di şi) olarak tesbit edilmiştir. Ankara'n ın Etlik semtinde bir merakl ının beslediği güvercinlerden 5o tanesi muayene edilmi ş, 23 ünün ektoparazit ta şıdığı tesbit edilmi ştir. Parazitli 23 güvercinin 4 ü Urfa, 2 si Kilis ve 2 si Mara ş orijinli olup geri kalanlar Ankara men şelidir. Ektoparazit ta şıdığı tesbit edilen 23 güvercinden 2 I inde (% 91.30) Columbicola columbae columbae, 15 inde (% 65.21) Goniocotes bidentatus ve i inde 4.34) Goniocotes hologaster bulunmu ştur. 8 Güvercinde yaln ız Columbicola columbae columbae (% 34.78) Goniocotes bidentatus (% 8.69) Columbee columbae. + G.bidentatus (% 52.17) 55 C.columbae columbae G.bidentatus G.hologaster (% 4.34) tesbit edilmi ştir. Toplanan 278 ektoparazitin 222 sinin (% 80.43) Columbicola columbae columbae (99 erkek, 123 di şi), 53 ünün (% 19.20) Goniocotes bidentatus (27 erkek, 26 di şi) ve I inip (% 0.36) Goniocotes hologaster (di şi) olduğu anla şılmıştır. Atatürk Orman Çiftli ği Hayvanat Bahçesindeki güvercinlerden 'o tanesi muayene edilmi ş, 22 sinin ektoparazit ta şıdığı tesbit edilmiştir. 22 güvercinin 13 ünde (% 59 09) Columbicola columbae columbae, 6 s ında (% 27.27) Goniocotes bidentatus ve ı o unda (,/ ) Dermanyssus gallinae bulunmu ştur.

6 Ehli Güvercinlerde Ektoparazitler Güvercinde yaln ız Columbicola columbae columbae (% 31.81) Dermanyssus gallinae (% 3 ı.8 ı ) " Goniocotes bidentatus (% 4.54) C.columbae columbae + G.bidentatus (% 18.18) C.columbae columbae D.gallinae (% 9.o9) G.bidentatus D.gallinae (% 4.54) tesbit edilmi ştir. Toplanan 214 ektoparazitin 83 ünün (% 38.78) Columbicola columbae columbae (45 erkek, 38 di şi), 83 ünün (% 38.78) Dermanyssus gallinae (31 erkek, 52 di şi) ve 48 inin ( /,, 22.42) Goniocotes bidentatus (27 erkek, 21 di şi) olduğu anla şılmıştır. Askeri Veteriner Okulundaki güvercinlerden 12o si muayene edilmi ş, 21 inin ektoparazit ta şıdığı tesbit edilmi ştir. 21 güvercinin 20 sinde (% 95.23) Columbicola columbae columbae, 9 unda ( /,, 42,85) Goniocotes bidentatus, 2 sinde (% 9.52) Megninia columbae ve I inde (% 4.76) Dermanyssus gallinae bulunmu ştur. 9 Güvercinde yaln ız Columbicola columbae columbae ( /,, 47.61) 55 Dermanyssus gallinae (% 4.76) 9 C.columbae columbae G.bidentatus (% 38.09) 2 C.columbae columbae M.columbae (% 9.52) tesbit edilmi ştir. Toplanan 443 ektoparazitin yap ılan mikroskobik bakılarında 286 s ının (% 64.55) Columbicola columbae columbae ( ı 33 erkek, 153 di şi), 148 inin (% 33.40) Goniocotes bidentatus (77 erkek, 71 di şi), 7 sinin ( /,, 1.58) Dermanyssus gallinae (3 erkek, 4 dişi) ve 2 sinin 0.45) Megninia columbae (2 erkek) oldu ğu anlaşılmıştır. Bulduğumuz ektoparazitlerin sistematikteki yerleri: Kök: Arthropoda Siebold ve Stannius, 1845 S ınıf: Arachnoidea Lamarck, 1815 Takım: Acarina Nitzsch, 1818 Takımaltı : Astigmata Familyaüstü: Sarcoptoidea Neveu-Lemaire, 1938 Familya: Analgesidae Neveu-Lemaire, 1938 Familyaalt ı : Analgesinae Neveu-Lemaire, 1938 Cins: Megninia Berlese, 1881 Tür : Megninia columbae Buchholz, 1870

7 378 Yılmaz Ti ğin. Takımaltı : Mesostigmata Familyaüstü: Gamasoidea Neveu-Lemaire, 1938 Familya: Dermanyssidae Canestrini, 1892 Familyaaltı : Dermanyssinae Berlese, 1885 Cins: Dermanyssus Dug6, 1834 Tür : Dermanyssus gallinae de Geer, 1778 S ınıf: İnsecta Linnaeus, 1758 Sımfalt ı : Apterygota Lang, 1889 Takım: Mallophaga Nitzsch, 1819 Takımaltı : İnshnocera Kellogg, Familya: Philopteridae Burnmeister, 1838 Familyaalt ı : Goniodinae Mjöberg, 19 ı o Cins: Goniocotes Burnmeister, 1839 ı. Tür : Goniocotes bidentatus Scopoli, Tür : Goniocotes hologaster Nitsch, 1838 Familyaaltı : Esthinopterinae Harrison, 1916 Cins: Columbicola Ewing, 1929 Tür : Columbicola columbae columbae Linnaeus, 1758 Bu çal ışmam ızda bulduğumuz ektoparazitlerin genel özellikleri kısaca şöyledir. Megninia columbae Buchholz, 1870 Syn: Dermaleichus columbae Buchholz, 1870 Bu türe, muayenede parazitli bulunan 82 güvercinin üçünde (% 3.65) rastlanm ıştır. ı güvercinde ı o erkek, 11 di şi,iki güvercinde ise ı er adet erkek bulunmu ştur. Bu üç güvercinin hepsinde M.columbae ile birlikte C.columbae columbae'ye de rastlanm ıştır. Erkek : Vücutlar ı aç ık sarı, gnathosoma ve III. çift ayaklar daha koyu sar ı renktedir. Vücut uzunlu ğu gnathosoma dahil 275, (Ortalama 315.8) mikron, idiosoma'n ın geni şliği ise III. çift ayaklar ın ç ıktığı yerde (Ortalama 201.4) mikrondur. I. ve II. çift ayaklar k ısa ve k ıvr ıktır. III. çift ayak en uzun ve en kal ın olan ıdır. Bunlar idiosoma'n ın hemen hemen ortas ından kök al ıp çok hafif bir bükülme ile vücudun yan tarafında uzan ır ve vücut bitiminden sonra arkaya do ğru devam eder. IV. çift ayaklar I. çift ayaklar ın uzunluğunda olup yay şeklinde kıvrıkt ır ve vücudun arka nihayetini çevreler. İdiosoma'n ın arka k ısmı derin bir çentikle iki parçaya ayr ılmıştır. Bu parçalar ın uç kısımlar ından üçer çift k ıl çıkar. Bunların 2 şer çifti çok uzundur. İdiosoma'n ın dorsal yüzünün posteriorundan ç ıkan diğer ı çift uzun k ıl da vücudun arka k ısmından geriye do ğru

8 Ehli Güvereinlerde Ektoparazitler 379 uzandığı için mikroskop alt ında parazitin arka nihayeti 4 çift uzun kılla saçaklanmış gibi görünür. Genital çekmenler 2 tane olup düzgün, yuvarlak ve belirgindirler. İdiosoma'n ın ventralinde derin çentikle ayrılmış parçalar ın taban ında, yani abdominal kavisin alt tarafında yer alm ışlardır. Gnathosoma k ısadır. Chelicer'ler iyi geli şmiş üçgen şeklinde ve sivridir. Vücut kılları taraklanma göstermez, idiosoma'n ın dorsal yüzünde 4 çift, ventral yüzünde ı çift uzun, lateralde ise III. çift ayaklar ın çıktığı kısımda 2 çift orta uzunlukta k ıl yer alm ıştır. Ayrıca İdiosoma'da bir çok k ısa kıl bulunmaktad ır. I. ve II. çift ayaklarda 4. eklemlerde oldukça büyük diken şeklinde ç ıkıntı vardır. III. çift aya ğın son ekleminde 2 adet kılıç benzeri kıl bulunmaktad ır. IV. çift ayaklarda son eklemin lateral tarafında 3 adet belirgin uçlar ı kesilmi ş koni biçiminde ç ıkıntı vardır. Bunlardan ortada olandan k ısa bir kıl köken almaktad ır (Resim ı ). Bütün ayaklarda iyi geli şmiş vantuzlar vard ır (Resim 2). Dibi : Aç ık sar ı renktedir. Uzunlu ğu gnathosoma dahil ı (Ortalama 339.2) mikron, geni şli ği III. çift ayaklar ın çıkma yeri hizas ında (ortalama 209.8) mikrondur. I. ve II. çift ayaklar kal ınca ve hafif dirseklenmi ş, III. ve IV. çift ayaklar ise biraz daha ince ve uzun olup dirseklenme göstermezler. Megninia columbae'nin di şilerinde III. çift ayaklar erkeklerdeki gibi geli şmemiştir. Bundan ötürü erkek ve di şilerin mikroskop alt ında görünü şleri çok farkl ıdır (Resim 3). İdiosoma'n ın arka k ısmı erkeklerde oldu ğu gibi derin bir çentikle iki ayrı parçaya ayr ılmamıştır. Yan taraflarda yuvarlak oyuk vard ır ve tam sonda çok hafif bir çentik bulunmaktad ır. Vücut arka k ısmın ın yan taraflar ından birer çift uzun k ıl ç ıkmaktad ır. Ayrıca kısa bir çift kıl bulunmaktadır. Di şilerde, erkeklerde III. çift aya ğın son ekleminde bulunan 2 adet k ılıç benzeri k ıl ve IV. çift aya ğın son ekleminde lateraldeki kesik koni biçimindeki üç ç ıkıntı yoktur. Dermanyssus gallinae de Geer, 1778 Syn: Pulex gallinae Redi, 1674 Acarus gallinae de Geer, 1778 Dermanyssus ovium Duges, 1834 Dermanyssus gallinae Koch, 1834 Dermanyssus columbinus Koch, 1834 Dermanyssus gallopavonis Gervais, 1834

9 380 Yılmaz Tiğin Bu tür, muayenede parazitli bulunan 82 güvercinin 14 ünde (% i 7.07) bulunmu ştur. 8 güvercinde Dermanyssus gallinae'ye yaln ız rastlanmas ına karşılık, 3 güvercinde Columbicola columbae columbae, 2 güvercinde Goniocotes bidentatus ve ı güvercinde ise C.columbae columbae ve G.bidentatus ile birlikte rastlanm ıştır. Toplanan 97 D. gallinae'nin 36 s ı erkek, 61 ri ise di şi olarak tespit edilmi ş ve bir güvercinde en fazla ı ı erkek ve 18 di şi bulunmu ştur. Muayene edilen yerlerdeki güvercinlerde D.gallinae'ye rastlanmas ına karşılık Etlik'teki merakl ının güvercinlerinde bu tür bulunamam ıştır. Bu türe ait morfolojik bulgular ımız literatür bilgiye aynen uyduğundan ve klasik kitaplarda dahi fazla bilgi verildi ğinden biz yeniden aynı şeyleri yazmaktan kaç ındık. Goniocotes bidentatus Scopoli, 1763 Syn: Goniocotes compar Nitzsch, 1838 Bu türe, muayenede parazitli bulunan 82 güvercinin 42 sinde (% 51.21) rastlanm ış olup, muayene edilen bütün yerlerde bulunmu ş- tur. 157 erkek ve 142 di şi olmak üzere 299 adet toplanm ıştır. G.bidentatus'a ı o güvercinde yaln ız rastlanmas ına karşılık 28 güvercinde C.columbae columbae, 2 güvercinde D. gallinae, ı güvercinde C. columbea columbae ve D.gallinae ve bir güvercinde ise C. columbae columbae ve G.hologaster ile birlikte bulunmu ştur. Bir güvercinde en çok 19 erkek ve 28 di şi say ılmıştır. Erkek : Kirli beyaz sar ımtrak renktedir. Vücut uzunlui- u ı 3o.5 (Ortalama ) mikron, geni şliği (Ortalama 492. ı ) mikrondur. Ba ş oldukça büyük olup, başın genişliği thorax kısmına göre çok fazlad ır ve hemen hemen abdomen geni şliğine ula şır. Ba ş uzunluğu (Ortalama ) mikron, geni şliği (Ortalama ) mikrondur. Ba şın ön tarafı yuvarlak, arka kısmı ise geni şçedir. Ba şın lateral kenarlar ı posterior kenar ı ile kö şelenmi ş olarak birle şir (Resim 4). Bu kö şeler ba şın taban ına oranla biraz önde kalm ış durumdad ır. Bu kö şelerden birer çift kuvvetli k ıl çıkmaktad ır. Anten çukurlar ı derin olup, ba şın ön yar ımı posteriorunda yer alm ışt ır. Be ş eklemli olan antenlerin birincisi en kal ın olanıdır. Uzunluğu ise ikinci eklem kadard ır. Son üç eklem e şit uzunluktad ır. Eklemlerde küçük k ıllar mevcut olup, bu k ıllar 5 inci eklemde uç taraftan ç ıkmaktad ır. Ayaklar k ısa ve kal ın olup, tarsuslar ın sonunda birer çift t ırnak bulunmaktad ır.

10 Ehli Güvercinlerde Ektoparazitler 381 Abdomen yuvarlak olup, arka taraf ı kesilmiş gibi oyuntulu görülür. Arkan ın ortas ında büyük düğme şeklinde bir ç ıkıntı vard ır. Bu çıkıntının yan taraflar ında daha küçük ç ıkıntılar bulunmaktad ır. Abdomen halkalar ı üzerinde parlak sar ı renkte bandlar ve lekeler bulunur. Abdomen halkalar ının latero-posterior'lar ından kıllar ç ıkmaktadır (Resim 4). Dibi : Erkekten daha büyüktür. Vücut uzunlu ğu ı (Ortalama ) mikron, geni şliği (Ortalama 573.2) mikrondur. Ba ş uzunluğu (Ortalama 436.2) mikron, (Ortalama 406.9) mikrondur. Abdomenin arka tarafı erkekten farkl ıdır, yuvarlak görünü şte olup erkekte görülen girinti ve dü ğme benzeri ç ıkınt ı yoktur (Resim 5)- Goniocotes hologaster Nitzsch, 1838 Syn: Ricinus gallinae de Geer, 1778 Goniocotes maculatus Taschenberg, 1882 Bu türe muayenede parazitli bulunan 82 güvercinden Etlik'teki merakl ının elinde bulunan ve Mara ş'tan getirilen ı güvercinde (% Columbicola columbae columbae ve Goniocotes bidentatus ile birlikte rastlanm ıştır. Bulunan G.hologaster genç bir di şi olup, özellikleri kısaca a şağıda verilmi ştir. Soluk sarı renktedir. Ba şın antenlerin önünde kalan k ısmı yarım daire şeklinde yuvarlak, şakak k ısmı ise kö şeli olup, bu kö şelerden ikişer adet k ıl ç ıkar. I. ve II. anten eklemleri di ğerlerine oranla daha kal ın ve uzuncad ır. Ayaklar k ısa ve kal ındır. Abdomen k ısa ve yuvarlak olup, thorax'tan ayr ılmış durumdad ır. Arka taraf yuvarlak olup, orta yerinde bir ç ıkıntı ve burada ufak bir girinti bulunmaktad ır (Resim 6). Columbicola columbae columbae Linneaus, 1758 Syn: Pediculus columbae Linneaus, 1758 Nirmus filiformis Olfers, 1816 Nirmus claviformis Denny, 1842 Lipeurus baculus Nitzsch, 1866 Lipeurus angustus Rudow, 1869 Lipeurus bacillus Nitzsch, 1874 Lipeurus columbae Neumann, ı 9o9 Esthiopterum columbae Harrison, 1916 Columbicola columbae Ewing, 1929

11 382 Yılmaz Tiğin Muayene edilen güvercinler aras ında en çok bu türe rastlanm ışt ır. Parazitli bulunan 82 güvercinin 62 sinde (% 75.61) tesbit edilmiştir. 331 erkek ve 375 di şi olmak üzere 706 adet toplanm ıştır. Columbicola columbae columbae 26 güvercinde yaln ız bulunmas ına karşılık, 28 güvercinde G.bidentatus, 3 güvercinde D.gallinae, 3 güvercinde M. columbae, 1 güvercinde G.bidentatus ve D.gallinae ve güvercinde ise G.bidentatus ve G.hologaster ile birlikte rastlanm ıştır. Bir güvercinde en fazla 25 erkek ve 43 di şi sayılmıştır. Erkek : Esmer beyaz, sar ımtrak renktedir. Vücutlar ında parlak sarı lekeler ve siyah ımtrak bandlar vard ır. Vücut uzunlu ğu ba ş ucundan abdomen sonuna kadar ı ı (Ortalama ) mikron, geni şliği (Ortalama 355.1) mikrondur (Resim 7). Baş uzun ve dard ır, uzunlu ğu geni şliğinin yaklaşık olarak iki kat ı- t ıdır. Ba ş uzunluğu 5 ı (Ortalama 548) mikron, geni şliği (Ortalama 270.8) mikrondur. Ba ş renksiz bir iz ve bo ğumla iki kısma ayr ılmıştır. Başın ön k ısmında dorsal olarak iki çift diken vard ır. Her çiftin bir dikeni yass ı ve öne doğru gitmekte, di ğeri ise kuvvetli olarak k ıvrılma göstermektedir (Resim 8). Anten çukurlar ı başın lateral kenar ında hemen hemen ortaya yak kın kısımlarda yer alm ıştır. Bu çukurlar oldukça derin olup, ba şın bu lasımdaki geni şliği ı 43. ı I 85.5 (Ortalama ı 62. ) mikrondur. Anten çukurlar ının ön tarafında küçük birer ç ıkıntı vardır. Antenler 5 eklemli olup, I. eklem en kal ın ve uzundur. II. eklem ince olup, uzunlu ğu I.ye yakınd ır. Diğer eklemler ise a şağı yukar ı eşit uzunluk ve kal ınlıktadır. III. eklemin medialinde belirgin bir ç ıkıntı vard ır (Resim 8). Bu ç ıkıntl eklemin kalınlığına yakındır. Ba şın antenlerden sonraki bölgesi dikdörtgen şeklinde olup, taban k ısm ında hafif geni şleme göstermektedir. Gözler antenlerin arka k ısmında, lateralde yer almaktad ır. Thorax iki kısımdan yap ılmıştır. Ön kısmı ensiz dikdötgen, arka kısmı ise kare şeklindedir. Thorax' ın ön kısmından I. çift, arka kis- = anterior'undan II. çift ve posterior'undan III. çift ayaklar ç ıkmaktad ır (Resim 7). Thorax' ın arka kısmında her bir yandan birer çifti uzun olmak üzere 3 er k ıl ç ıkar. Ayaklar genellikle k ısadır, fakat I. çift en k ısa olan ıdır. Ayak uçlar ında iyi geli şmi ş çengel biçiminde t ırnaklar yer almıştır. Abdomen ince olup, 9 belirgin segmentten yap ılmıştır. Segmentlerin posterior taraflar ından kıllar ç ıkmaktad ır. Bu kılların uzunluğu vücudun arkas ına doğru artmaktad ır. Son abdominal segment yuvarlak olarak sonlanmakta ve ortas ında ufak bir çentik bulunmaktad ır (Resim 9).

12 Ehli Güvereinlerde Ektoparazitler 383 Dibi : Vücut uzunluğu (Ortalama ) mikron geni şliği (Ortalama 440.2) mikrondur. Di şiler erkeklerden biraz daha büyüktürler. Ba ş uzunluğu (Ortalama 586.2) mikron, geni şliği 27o (Ortalama 281.9) mikron, anten çukurlarının olduğu yerde ise geni şliği (Ortalama 184.5) mikrondur. L anten eklemi yass ılaşmış olup en geni ş olan ıdır. Ancak erkeklerindekinden daha kısadır. Erkeklerde I. ve II. anten eklemleri biri birine e şit uzunlukta olmas ına karşılık, di şilerde en uzun anten eklemi II. dir. Ayr ıca erkeklerde III. eklemin medialinde bulunan büyük ç ı- kıntı dişilerde yoktur. Di şilerin arka nihayeti erkeklerdekinden daha çukur bir çentikle ayr ılmakta olup, kenarlar ı daha belirgin gözükmektedir. Abdomen segmentlerinden ç ıkan kılların uzunluklar ı arkaya doğru artmakta, sadece son abdominal segmentten ç ıkanlar biraz k ısa bulunmaktad ırlar (Resim ı o). Tartışma Bu çalışmada 4 ayr ı yerden 30o güvercin ektoparazit yönünden muayene edilmi ş, bunlar ın 82 si parazitli bulunmu ştur. Toplanan ı 126 ektoparazit içinde en çok Columbicola columbae columbae'ye rastlanmıştır. Literatürde de güvercinlerde en çok bu parazitin bulundu ğu bildirilmektedir. Nelsoy ve Murray", bir güvercinde en az 29 erkek, 41 di şi en fazla 1 18 erkek, 126 di şi, Selim ve arkada şları ise13, I 6 güvercinde 186 erkek ve ı 89 dişi toplamışlard ır. Bir güvercinde en az 4 erkek, ı dişi en fazla 4o erkek 44 di şi bulmuşlardır. Biz de ara ştırmam ızda en çok bu parazite rastlad ık (82 parazitli güvercinin 62 sinde). Bir güvercinde en az ı erkek ve ı di şi, en fazla 25 erkek 43 di şi bulunmu ştur. Morfolojik özellikleri literatüre uymaktad ır. Erkeklerin uzunluğu mm., geni şliği 25o mikron, di şilerin uzunluğu , genişliği 26o mikron olarak bildirilmektedir ,14% Biz erkekleri mikron uzun, 355. i mikron geni şlikte, di şileri ise i mikron uzun, mikron geni şlikte bulduk. Megninia columbae'nin erkekleri ve di şileri 30o mikron uzun, 18o mikron geni ş olarak bildirilmektedir 11.Biz erkekleri 3 ı 5.8 mikron uzun 20 ı.4 mikron geniş, dişileri ise mikron uzun, mikron geni ş olarak bulduk. Goniocotes bidentatus'un erkekleri ı mm., dişileri ise ı ı.4 mm. uzunlukta olarak bildirilmektedir ı i'12. Bizim ölçtüğümüz numunelerde erkekleri ı o ı o.8 mikron uzun, 492. ı mikron geni ş, dişileri ise mikron uzun, mikron genişlikte bulduk. Literatürde Goniocotes hologaster'in güvercinlerde ya şadığına dair bir kayda rastlamad ık. Biz bir güvercinde bu türün bir tane genç di şisini bulduk.

13 384 Yılmaz Ti ğin Literatür ı - Güralp, N. ve Doğru. C. (1966): Ankara ve çevresinde tavuklarda görülen dış parazitler ve bunların Neguvon'la tedavisi. Vet. Fak. Derg., Ankara Üniv. 13 (3), ). 2 Merdivenci, A. (1963): İstanbul camilerinde _yuvalanan güvercin (Columba livia) lerde parazit insidensi. Türk Biyol. Derg., 13, Merdivenci, A. (1966): Türkiye parazitleri sistematiği. İstanb. Üniv. Fen Fak. Mecm., 31, Merdivenci, A. (1968): Tıbbi önemi olan hayvan parazitlerinin Türkiye'de bugünkü durumu. Türk Biyol. Derg., 18, Merdivenci, A. (1969): Türkiye'de bulunmu ş olan parazitlerin sistematiği, konakları ve yerle şmesi. İstanb. Üniv. Fen Fak. Mecm., 34, Merdivenci, A. (1972) : Türkiye'de son 20 sene ( ) içinde bulduğum parazitler. Türk Biyol. Derg., 22, Merdivenci, A. (1972) : Kişisel haberleşme. 8- Mimioğlu, M. M. (1952): Türkiye'de tavuklarda Mallophaga' lar (Tavuk bitler ı) ve en uygun mücadele metodlar ı üzerinde araştırmalar. Vet. Fak. Yay ın. Ankara Üniv., Çal ışmalar: Mimioğlu, M. M. (1959): Genel ve özel t ıbbi artropodoloji (Tıbbi entomoloji). Vet. Fak. Yay ın. Ankara Üniv., Ders kitab ı : 51. Nelson, B. C. and Murray, M. D. (1971): The distribution of Mallophaga on the domestic pigeon (Columba livia). Int. J. Parasit., I, I I Neveu-Lemaire, M. (1938): Trait6 d'entomologie nıklicale et 17- t6rinaire. Paris, Vigot Fr6-es, Editeurs. 12 Oytun, H. Ş. (1969): Tıbbi entomoloji. Tıp Fak. Yayın. Ankara Üniv., Say ı Selim, M. K., El-Kasaby, A. and El-Refaii, A. H. (1968): External parasites of domestic pigeon in United Arabic Republic. Angew. Parasit., 9, Tolgay, N. (1973): Evcil ve _yabani kanatl ıların önemli parazitleri. Vet. Fak. Yay ın. Ankara Üniv., Ders kitab ı Unat, E. K., Ya şarol, Ş. ve Merdivenci, A. (1965): Türkiye'nin parazitolojik coğrafyası. T ıp Fak. Yay ın. Ege Üniv., No. 42. Yaz ı "Dergi razı Kuruluna" günü gelmiştir.

14 Ehli Güvercinlerde Ektoparazitler 385 Resim 1. Megninia columbae, erkek (M. columbae, male) Resim 2. Megninia columbae, ayaklarda görülen vantuz (M. columbae, the sucker at the end of the leg).

15 386 Yılmaz Tiğin Resim 3. Megninia columbae, di şi (M. columbae, female).

16 Dili Güvercinlerde Ektoparazitler 387 Resim 4. Goniocotes bidentatus, erkek (G. bidentatus, male). Resim 5. Goniocotes bidentatus, di şi (G. bidentatus, female).

17 388 Yılmaz Tiğin Resim 6. Goniocotes hologaster, genç di şi (G. hologaster, young female). Resim 7. Columbicola columbae columbae, erkek (C. columbae columbae, male).

18 Ehli Güvereinlerde Ektoparazitler 389 Resim 8. C. columbae columbae erkek, ba ştaki iki çift diken ve antenin III. eklemindeki çtkinn (C. columbae columbae male, head, showing two pairs of spines and the tubercle of the third segment of the antennae). s \N Resim 9. C. columbae columbae erkek arka nihayeti (C. columbae columbae, male posterior end).

19 390 Yılmaz Tiğin Resim 10. C. columbae columbae, di şi (C. columbae columbae, female).