ALLAH IN DİNİ HAKKINDA RE YE, ZANNA VE ASLI OLMAYAN KIYASLARA DAYANARAK İLİMSİZCE GÖRÜŞ BEYAN ETMENİN NEHYEDİLDİĞİNE DAİR GELEN HABERLER

Transkript

1 ALLAH IN DİNİ HAKKINDA RE YE, ZANNA VE ASLI OLMAYAN KIYASLARA DAYANARAK İLİMSİZCE GÖRÜŞ BEYAN ETMENİN NEHYEDİLDİĞİNE DAİR GELEN HABERLER 1

2 ب بي س ل ب ا ر ل س م ال ب ا ر ل ب بي ف ا م ال ه للا مها م لا ف م فصا م م ا م ل فزا م ل لا م ا م ماا ف ا م ما لا م ل فا ف ا ف فها ه للا فاج م م ا م ا ف ا ه للاز ل ALLAH IN DİNİ HAKKINDA RE YE, ZANNA VE ASLI OLMAYAN KIYASLARA DAYANARAK İLİMSİZCE GÖRÜŞ BEYAN ETMENİN NEHYEDİLDİĞİNE DAİR GELEN HABERLER 1 A-BU HUSUSTA KUR AN-KERİMDE VARİD OLAN AYETLER: م ئ ف م اق ف ماا م م ا ج ه للاب ف ا م ا م لو مش ما ه للا اق م ا ا م ل او مح ه للاب فع ا م ا م لاف م ل ى م ا م م ل ف اآ م ماو م ا م م ا م ل ا مك مناآ م ؤ لما م لا م ل ف منا م ل ئ ا م م لا م ل ح م منا Onlara (müşriklere): Allah'ın indirdiğine uyun, denildiği zaman onlar, "Hayır! Biz atalarımızı üzerinde bulduğumuz yola uyarız" dediler. Ya ataları bir şey anlamamış, doğruyu da bulamamış idiyseler? (Bakara: 170) م ئ ف لناج فط لعا م لكث م مزا م لها ف ا ل ل م لر ف ضا فع مكا م لها مطب ف فا ه للا فائ ف لنا مح ه للاب ف منائ ف ه للا لا ال ه للا ه للاها م ئ ف لنا لمائ ف ه للا لا م ل ز منا Yeryüzünde bulunanların çoğunluğuna itaat edecek olursan seni Allah yolundan saptırırlar. Çünkü onlar ancak zanna uyarlar; onlar ancak yalan söylerler. (En am:116) ق ل ائ فو ه للا مم ا مح ه للاز ما مر م م ا لاف م م فح مشا م اظ م م مزا ف لى م ا م م ا مط م مها م ل ل ف لث مما م لاب م لغ م ا ف مغ ل فزا لا مح مقا م م لنا ج ل فزك ا ف ه للاا فا م اا م لما ى م مش ل ا ف ف اط لط م و ئ ا م م لناج م ا ا م م ا ه للا فا م ا م لاج م ل مم منا De ki: Rabbim ancak hayasızlıkları, onlardan hem açık olanı, hem de gizli olanı, her türlü günahı, haksız yere isyanı, hakkında hiçbir delil indirmediği bir şeyi Allah a ortak koşmanızı ve Allah hakkında bilmediğiniz şeyleri söylemenizi haram kılmıştır. (A raf: 33) م م لائ ف ه للانا فا ه للا فا م لها ف ا ا ه للاظ مم م فتا م م لها ف ا ل ل م لر ف ضا م م ا مح ه للاب فع ا ا ه للا فذ مها م ل منا ف لها فنا ه للا فا مز مك ماا ئ ف لنا مح ه للاب ف منائ ف ه للا لا ال ه للا ه للاها م ئ ف لنا لمائ ف ه للا لا م ل ز منا İyi bilin ki, göklerde ve yerde ne varsa yalnız Allah'ındır. (O halde) Allah'tan başka ortaklara tapanlar neyin ardına düşüyorlar! Doğrusu onlar, zandan başka bir şeyin ardına düşmüyorlar ve onlar sadece yalan söylüyorlar. (Yunus:66) 1 [Başlık, İbnu Abdilberr in Cami u Beyan il İlm ve Fadlih adlı eserinde aynı konuyla alakalı bir bölümün isminden iktibas edilmiştir. Bkz. Age, 2/1037, Dar u İbn il Cevzi, 1414/1994] 2

3 م م لاج م ا اا ف مم اج م فصف ا م لا فظى مح ك م ا لا مك فذ مبا م مذ ا مح م ل ا م م مذ ا مح مز اا فح م لفح مز ا م م ا ه للا فا لا مك فذ مبائ ف ه للانا ا ه للا فذ مها م لفح مز منا م م ا ه للا فا لا مك فذ مبا م لا لف فح منا Dillerinizin uydurduğu yalana dayanarak "Bu helâldir, şu da haramdır" demeyin, çünkü Allah'a karşı yalan uydurmuş oluyorsunuz. Kuşkusuz Allah'a karşı yalan uyduranlar kurtuluşa eremezler. (Nahl: 116) م م لاج م لف ا م اا م ل مضاا م ما ف ف ا ف لم ائ ف ه للانا ا ه للاظ لم معا م لاب م مص مزا م لاف مإ ماك ا ا م ف ما مك منا م لى ا م لظ ئ لا Hakkında bilgin bulunmayan şeyin ardına düşme. Çünkü kulak, göz ve gönül, bunların hepsi ondan sorumludur. (İsra: 36) م م مز م ل مثا م فها ج ه للا م مذائ فا م م ا م م ي ا م م مظ ه للا ا ه للا ا م م ا ف ل لما م مخح م مما م م ا مط لم ف ف ا م ق م لب ف ف ا م م م ما م م ا م مص فز فيا ف م م ئا م مم لها م ل ف ف ا ف لها م ل فا ه للا فا م م م لاج م مذ ه للاكز منا Hevâ ve hevesini ilah edinen ve Allah'ın (kendi katındaki) bir bilgiye göre saptırdığı, kulağını ve kalbini mühürlediği, gözünün üstüne de perde çektiği kimseyi gördün mü? Şimdi onu Allah'tan başka kim doğru yola eriştirebilir? Hâla ibret almayacak mısınız? (Casiye: 23) م ا م م ا ا ه للا فذ مهاآ مى ا لح مى فب ا مكث ف ئز ا ف مها ال ه للا مهائ ف ه للانا م ل مطا ال ه للا مهائ ف لثم ا Ey iman edenler! Zannın çoğundan kaçının. Çünkü zannın bir kısmı günahtır. (Hucurat: 12) ئ ف لنا ف م ائ ف ه للا لا م لط مم ا ا مط ه للام ل ح م م ا م لوح لما م آ م ؤ ك لما م ا م لو مش ما ه للا ا ف م ا ف لهاط لط م لنائ ف لنا مح ه للاب ف منائ ف ه للا لا ال ه للا ه للاها م م اج م ل م ا ل ل م لوف ض ا م ا م م لا م ما لما ف لها مر م ف م ا لا م Onlar ancak sizin ve atalarınızın adlandırdığı ve Allah ın kendileri hakkında hiçbir delil indirmediği bir takım isimlerden ibarettir. Onlar ancak zanna ve nefislerin hevasına uyarlar. Oysa andolsun, onlara Rablerinden yol gösterici gelmiştir. (Necm: 23) 3 م م اا م لما ف ف ا ف لها ف ل لمائ ف لنا مح ه للاب ف منائ ف ه للا لا ال ه للا ه للاها م ئ ف ه للانا ال ه للا ه للاها م لا لغى ف ا ف مها لا مح مقا م ل ئ Oysa onların bununla ilgili hiçbir ilimleri yoktur. Onlar yalnızca zanna uymaktadırlar. Oysa gerçekte zan, hak namına hiçbir şey ifade etmez. (Necm:28) B-SÜNNETTEN DELİLLER: ف ا م ب ا م ا لذ مكز ا ف لها م ما ا ه للاز ل 1-Re y ile ilimsizce fetva vermek hakkında gelen haberler [ Başlık, Buhari nin İtisam kitabının 7.babının başlığından mülhemdir.+

4 م لها لز م م اق م ما:ا مح ه للاا م م ل ى م ا م لب ا ه للا فا له ا م لم لز ا م مظ فم لح ا م ا:ا مط فم لث ا اى ه للاب ف ه للا ا م ه للا ا ا م م ل ف ا م مط ه للا مما م ا:ا»ئ ف ه للانا ه للا ما ل ما م لى فشع ا ا ف ل مما م ل ما م لنا م لط م ك م ي ا لوح ف مش ئ ا م ا م فك لها م لىح م فش ا ف لى لما م معا ق م لب ف طا ا م مم فاا ف ف ل فم ف لم ا م م لب م او م ص ا ه للا ا لظح م لفح م ل منا م لفح منا ف مز ل ف ف لم ا م فع منا م م فع منا Urve şöyle demiştir: Abdullah ibnu Amr bizim yanımıza uğradı, ben ondan işittim, şöyle diyordu: Ben Peygamber(S)'den işittim, şöyle buyuruyordu: "Şübhesiz Allah Taâlâ ilmi siz insanlara ihsan buyurduktan sonra (hafızalarınızdan) zorla söküp almaz. Lâkin ilmi, alimleri ilimleriyle beraber onların içinden çekip almak suretiyle kaldırır. Artık geride çok câhil birtakım insanlar kalır. O sırada halk tarafından bunlara fetva sorulur, onlar da şahsî re'y ve görüşleriyle fetva verirler de hem halkı sapıtırlar, hem de kendileri sapar giderler" (Buhari, İtisam: 7) Hadisin başka bir lafzı ise şöyledir: ئ ف ه للانا ه للا ما م لا م لب فط ا لا ف ل مما لوح ف مش ئ ا م لىح م فش ا ف مها لا فب م ف ا م ا م فك لها م لب فط ا لا ف ل مما ف م لب ف طا لا م مم فا ا محح ه للا ا ئ ف م اا م لما لب فقا م ا ف ئم ا ج ه للا م مذا اى ه للا ص ار ا ئط ا ه للا ئ ل ا مظ ف ا مأ م لح م ل ا ف مغ ل فزا ف ل لما م مع ا م م مظ "Allah, ilmi kullarından çekip çıkarmak (yânî silmek) suretiyle değil, âlimleri kabz etmek suretiyle kabz edecektir. Nihayet hiç bir âlim kalmayınca, halk bir takım câhil kimseleri kendilerine başkanlar edinirler. Bunlara bir takım suâller sorulur, onlar da ilimleri olmadığı hâlde fetva verirler de hem kendileri dalâlete düşerler, hem halkı dalâlete düşürürler" ق م ما مط ل ا له اح ى م ل لفا:ا» م ا م م ا اى ه للا ص ا ج ه للا ف م ا مر ل مك لما م م ا ف ى فك لم اا م م لا مر م ل ح ى ف ا م ل ما م ف ا م لى م ل ا م ا م ل ا م لطح م فط ع ا م لنا مر ه للاا م ل مزا مرط فا ه للا فا م ه للا ا ا م م ل ف ا م مط ه للا مما م م ل ف اا م مز م لج ا م م ا م مظ لى م ا «ط مى م ا م م ا م م ج ف فى م ائ فا م ا م ل لزا لف فل ى م ائ ف ه للا لا م لط م ل مها فى م ائ فا م ا م ل لزاو م ل فز ا م ل مزا م مذ ا ل م ل فزا Sehl bin Huneyf (ra) şöyle demiştir: Ey insanlar, dîniniz hakkındaki görüşlerinizi töhmet altında bulundurun. Yemîn olsun ki, ben Hudeybiye'deki Ebû Cendel gününde kendi nefsimi şöyle gördüm: Eğer Rasûlullah'ın (Ebû Cendel'i sulh maddesine göre müşriklere) geri vermesi emrini reddetmeye muktedir olaydım, muhakkak onu reddedecektim. Biz Allah yolunda kılıçlarımızı henüz omuzlarımızdan indirmemiştik. Ebû Cendel'i geri vermeme teşebbüsümüz bizleri muhakkak korkunç bir iş içine düşürecekti. Şu kadar var ki, kılıçlarımız bizi şu harb işinden başka hayırlı bilmekte olduğumuz kolay bir işe götürmüştür. (Buhari,İtisam: 7) İmam Buhari bütün bunları İtisam kitabında Re'yin ve kıyâsda zorlamaya gitmenin zemmine (kınanmasına) dair zikrolunanlar başlığı altında rivayet etmiştir. م لها م لب فا ه للا فا ل فها م لم فز ا ل فها لا م فا اق م ما:ا مط فم لث ا مرط ما ه للا فا م ا:ا م لما م مش ل ا م لز ا مى ف ا م فم ا م م ا ا ف ا ه للاز ف ل ا م مع ا ئ ف لط مز ئ ف ما لح م ف ئ ل ا محح ه للا او م مأ ما ف ف م ا لام م ا ه للا منا م لى م ا ا مطب م م ا ل ل م م مظ 4

5 Abdullah b. Amr el-âs (Radiyallahü anhuma)'nın şöyle dediği rivayet edilmiştir: Ben Resûlullah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem)'den işittim buyurdular ki: Beni İsrail'in işi mutedil olarak devam ediyordu. Nihayet muhtelif milletlerden aldıkları esir kadınlardan doğma nesil türedi ve bu nesil re'y yani şahsi görüşlerle hüküm vermeye başlayınca kendileri saptılar ve Benî İsrail'i saptırdılar. (İbn Mace, Mukaddime:56. Bûsirî'ye göre İbn Mâce'nin şeyhi Saîd sebebiyle isnâdı zayıftır. Ancak bu hadisi Bezzâr da tahrîc etmiş, Heysemî'ye göre ihtilâflı râvisi Kays bin er-rebî sebebiyle isnâdı, İbnu'l-Kattân'ın kavlince hasendir (Mecma I, 180) bkz. Rudani, Cem ul Fevaid, İlim kitabı 285 no lu hadis. Darimi ise Mukaddime: 17 de Urve den mevkuf olarak rivayet etmiştir.) م ب ا م ا م ماا ف ا ا ه للا فذ ا ف م مظز ا ا لزآ منا ف مز ل ف ف ا 2-Kur an ı kendi görüşüne dayanarak tefsir edenler hakkında gelen haberler * Başlık, Tirmizi ye aittir. Sözkonusu rivayetleri bu başlık altında zikretmiştir.+ م لها ل فها مب ه للا لصاق م ما:اق م ما مرط ا ه للا فا م ه للا ا ه للا ا م م ل ف ا م مط ه للا مما:ا» م لهاق م ما ف ا ا لزآ فنا ف مغ ل فزا ف ل لما م ل مح مب م ه للا ل ا م ل م مي ا ف مها اى ه للا فرا«ا:ا» م مذ ا مح ف ي ا مح مظه ا» İbn Abbâs (r.a.) den rivâyete göre, Rasûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem) şöyle buyurdu: Kim Kur ân hakkında ilimsizce konuşursa Cehennem deki yerine hazır olsun. (Tirmizî, Tefsir:1 de 2950 numara ile rivayet ettikten sonra Bu hadis hasen sahihtir. Kaydını düşmüştür.) م لها ل فها مب ه للا لص ا م فها اى ه للاب ف م ا م ه للا ا ه للا ا م م ل ف ا م مط ه للا مم اق م ما:ا» ج ه للا ا ا مح ف ميا مى م ائ ف ه للا لا م ا م ف لمح لم ا م مم لها مك مذ مبا م م ه للا ا ح م م مم ئ ا م ل مح مب م ه للا ل ا م ل م مي ا ف مها اى ه للا فر ا م م لهاق م ما ف ا ا لزآ فنا ف مز ل ف ف ا م ل مح مب م ه للا ل ا م ل م مي ا ف مها اى ه للا فرا«ا:ا» م مذ ا مح ف ي ا مح مظه ا» İbn Abbâs (r.a.) den rivâyete göre, Rasûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem) şöyle buyurmuştur: Benden yalan yere hadis aktarmaktan sakınınız, bildiğiniz ve benim söylediklerimi aktarabilirsiniz. Her kim benim adıma bile bile yalan isnad ederse Cehennem deki yerine hazırlansın. Kim de Kur ân hakkında kendi re yine göre konuşursa o da Cehennem deki yerine hazırlansın. (Tirmizî, Tefsir:1 no: 2951 de Bu hadis hasendir. Kaydıyla.) م لها لى م فبا ل فها م لب فا ه للا ف اق م ما:اق م ما مرط ا ه للا فا م ه للا ا ه للا ا م م ل ف ا م مط ه للا مما:ا» م لهاق م ما ف ا ا لزآ فنا ف مز ل ف ف ا مأ م م مبا م م لا م ا لخط مأ م«ا:ا م مذ ا مح ف ي ا م فز ي ا Cündüp b. Abdullah (r.a.) den rivâyete göre, Rasûlullah (sallallahu aleyhi ve sellem) şöyle buyurdu: Her kim Kur ân hakkında kendi reyine göre konuşursa isabet etse bile kesinlikle hata etmiştir. (Tirmizî, Tefsir:1 no: 2952 de Bu hadis hasen garibdir. Kaydıyla. Ayrıca bkz. Ebû Dâvûd, İlim: 27) Tirmizi hadisi rivayet ettikten sonra şu notu düşmüştür: 5

6 م ق م لاج م مك ه للا مما م لط ا م ل فا ا مح ف فيا ف اط م ل فا ل فها م ف ا مح لش ل ا م م مك مذ ار ف م ا م لها م ل ف طا م ل فا ا ف ل فما ف لها م ل مح فبا اى ه للاب ف م ا م ه للا ا ه للا ا م م ل ف ا م مط ه للا مما م م ل فز ف لم ا مو ه للا لما م ه للا ا ف ا م مذ ا ف ا م لنا ف م ه للاظ مزا ا لزآن ا ف مغ ل فزا ف ل لما م م ه للا ا ا ه للا فذ ار ف م ا م لها مج ف لا م ق مح م م ما م م ل فز ف مم ا ف لها م ل فا ا ف ل فما مو ه للا لما م ه للاظز ا ا لزآ من ا م م ل مضا ال ه للاه ا ف ف لما مو ه للا لماق م ا ا ف ا ا لزآ فنا م ل ا م ه للاظز ي ا ف مغ ل فزا ف ل لما م ل ا ف لهاق فب م فا م لوف فظ ف لما.ا م ق م لار ف م ا م لى لما م ا م ا م م ا م اق لى م ا مو ه للا لماا م لما م ا ا ف لهاق فب م فا م لوف فظ ف لما ف مغ ل فزا ف ل لما مح ه للاث مى م ا اح مظ ل ه ا له ا م ل ف ي ا اب م لص فز اق م ما:ا م لخب م مزو م ا م لب ا ا ه للاز ه للاس فا ا م لها م ل مم لز ا م لهاق مح م م م اق م ما:ا م ا ف ا ا لزآ فناآ مة ائ ف ه للا لا م ق م لا مط فم لث ا ف م ا م ل ئ مح ه للاث مى م ا له ا م ف ا مم مزاق م ما:ا مح ه للاث مى م اط لف م ن ا له ا م ل ى مة م ا م فها ل م ل مم فش اق م ما:اق م ما مج ف ا:ا»ا م ل ا ك لىث اق م مز ل ت اق ف مز ما ما ل فها م لظ لاا م لما م لحح م ل ا م لنا م لطأ م ما ل مها مب ه للا لصا م لها مكث ف لزا ف مها ا لزآ فنا ف ه للام ا» مطأ م لاث ا "Bazı hadisçiler (senedde yer alan) Süheyl b. ebî Hazm hakkında ileri geri söz söylemişlerdir. Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem) in ashabından ve bazı ilim adamlarından böylece rivâyet edilmiştir. Yani kişinin Kur ân ı ilimsizce tefsir etmesine karşı şiddet göstermişlerdir. Mûcâhid, Katâde ve diğer ilim adamlarından pek çoğunun Kur ân-ı tefsir ettikleri hakkındaki rivâyete gelince; Bu zatların Kur ân ve Kur ân tefsiri hakkında bilgisizce ve kendi arzu ve istekleri doğrultusunda konuştukları iddia edilemez. Bu söylediğimiz sözü doğrulayacak şekilde bazı rivâyetler gelmiştir. Hüseyn b. Mehdî el Basrî, Abdurrezzak vasıtasıyla Ma mer den, Katâde den şöyle rivâyet edilmiştir: Kur ân da hiçbir ayet yoktur ki onun hakkında bir şey işitmemiş olayım. İbn ebî Ömer, Sûfyân b. Uyeyne vasıtasıyla A meş den, Mûcâhid in şöyle dediğini aktarmıştır. İbn Mes ûd un kıratını okumuş olsaydım İbn Abbâs a, Kur ân dan sorduğum pek çok meseleyi sormaya ihtiyaç duymazdım." Tirmizi den yaptığımız alıntı burada sona erdi. Konuyla alakalı son nakledeceğimiz hadis ise şu şekildedir: م لها م ئ ف مة ما م ه للانا اى ه للاب ف ه للا ا-ا م ه للا ا ه للا ا م م ل ف ا م مط ه للا مما-ا مك منا م لا ف م مظز ا م ل ئ ا ف مها لا لزآ فنا ف مز ل ف ف ائ ف ه للا لا آ م لتا ف م م ل ا م ه للا مم ائ ف ه للا ه للاها ف لب فز ا Âişe radiyallahu anhâ'dan: "Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem, Cibril'in öğrettiği sayılı âyetlerin dışında Kur'ân'ı kendi görüşüyle tefsir etmezdi. " (Heysemî hadisi rivayet ettikten sonra şu değerlendirmeyi yapmıştır: Ebû Ya'lâ ve Bezzâr buna benzer şekilde rivayet etmişlerdir. İsnâdında ismi tesbit edilememiş bir râvi mevcuttur. Diğer râvileri Sahîh ricâlindendir (Mecma VI, 303). ا ف ا ما فو ه للا لما م ل م ا ا اظ ى م فها م ل م لح م ا ل ل م مح ف ي ا ق م ما ممز ا مر فظ م ا ه للا ا م لى :ا»ئ ف ه للا ك لما م م ل مح مبا ا ه للاز ل ف ا م مع ا م م مظ» م لنا م لحف مل م ا م م ا ا ف ا ه للاز ل 6

7 İbnu Abdilberr in naklettiğine göre Ömer (ra) şöyle demiştir: Rey sahiplerinden sakınınız. Çünkü onlar sünnetlerin düşmanıdırlar. Hadisleri ezberlemek onlara ağır geldi. Bu yüzden rey ile hüküm verdiler. Neticede hem kendileri saparlar, hem de başkalarını saptırırlar. (Bu ve benzeri rivayetler için Bkz. İmam Şatıbi, el-i tisam Kitap Dünyası Yayınları: 1/ ) 4- İlmi olmadığı halde kadılık yapıp insanlar arasında hüküm verenlerin zemmi م فها ل فها مز ل م م ا م لها م ف ف ا م فها اى ه للاب ف م ا م ه للا ا ا م م ل ف ا م مط ه للا مماق م ما:ا"ا لا مع اث م ا م لث مة :ا م فح ا ف ا لا مجى ه للا فة ا م لثى م فنا ف ا اى ه للا فر ا مأ م ه للا ا ا ه للا فذ ا ف ا لا مجى ه للا فةا م مز ا م مز مفا لا مح ه للاقا م م مع ا ف ف ا م مر ا م مز مفا لا مح ه للاقا م مج مرا ف ا لاح لك فم ا م م ا ف ا اى ه للا فر ا م مر اق م مع اا ف ى ه للا فصا م م ا م ل لا م م ا ف ا اى ه للا فرا" ا ق م ما م ا م ما:ا م م مذ ا م م ا م ل لاا ف ف ا م لى ف ا مح ف ميا ل فها مز ل م ما لا مع اث م ا م لث مة Abdullah b. Büreyde'nin, babasından rivayet ettiğine göre; Peygamber (s.a) şöyle buyurmuştur: "Hâkimler üç kısımdır: Biri cennette, ikisi de cehennemdedir. Cennette olan, hakkı bilip ona göre hüküm verendir. Hakkı öğrendiği halde hükm(ün)de zulmeden (hâkimler) ile, hakkı bilmeden insanlar hakkında hüküm veren (hakimler) de cehennemdedir." Ebû Dâvûd dedi ki: Bu "Hâkimler üç sınıftır... "diye başlayan İbn Büreyde hadisi, bu mevzuda gelen hadislerin en sağlamıdır. (Ebu Davud, Akdiye: 2 no: 3573; Tirmizi, Ahkam:1 no: 1322) 7