SOSYAL HİZMET BÖLÜMLERİ İÇİN ANABİLİM DALI YAPILANMASI

Transkript

1 SOSYAL HİZMET OKULLARI DERNEĞİ (SHOD) SOSYAL HİZMET BÖLÜMLERİ İÇİN ANABİLİM DALI YAPILANMASI ÖNERİ RAPORU Raporu Hazırlayanlar Doç.Dr. Kamil ALPTEKİN KTO Karatay Üniversitesi Sosyal ve Beşeri Bilimler Fakültesi Sosyal Hizmet Bölümü Başkanı Doç.Dr. Ertan KAHRAMANOĞLU Başkent Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Sosyal Hizmet Bölümü Öğretim Üyesi Prof.Dr. Işıl BULUT Başkent Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Sosyal Hizmet Bölümü Başkanı Doç.Dr. Arzu İÇAĞASIOĞLU ÇOBAN Başkent Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Sosyal Hizmet Bölümü Öğretim Üyesi Nisan, 2017

2 1 SOSYAL HİZMET EĞİTİMİNDE ANABİLİM DALI YAPILANMASI GENEL GEREKÇE İnsanların sağlıklı biçimde yaşamlarını sürdürebilmeleri biyolojik, psikolojik ve sosyal ihtiyaçlarının karşılanmasını, sorunlarının çözümlenmesini, olası riskler ve tehlikelerle baş edebilmeleri için güçlenmelerinin sağlanmasını ve bu yönde onlara bilimsel temele dayalı profesyonel yardımların ulaştırılmasını zorunlu kılmaktadır. Bu noktada bahse konu profesyonel yardımı bilimsel temelde ele alan; insan hakları ve sosyal adalet ilkelerini gözeten, sosyal değişimi destekleyen sosyal hizmet mesleği ve disiplinine önemli görev ve sorumluluklar düşmektedir. Sosyal hizmetin kendisinden beklenilen görev ve sorumlulukları yerine getirebilmesi kuşkusuz öncelikle mesleğin yürütücüleri olan sosyal hizmet uzmanlarının meslekteki yetkinliklerine bağlıdır. Birer yetkin meslek elemanı olabilmek ise elbette mesleğin bilgi, beceri ve değerlerini harmanlamış nitelikli bir sosyal hizmet eğitimini zorunlu kılmaktadır. Sosyal hizmet eğitimi; farklı disiplinlerden alınan bilgilerin mesleğe özgü bilgi, beceri, değer ve etikle bütünleştirilmesiyle gerçekleştirilir. Sosyal hizmet eğitimi teorik olduğu kadar önemli ölçüde uygulamaya da dayanır. Bu eğitimde sınıf içi ve pratik çalışma birlikte yürütülür. İzlenilen ders programı, sosyal hizmet alanlarına giren konularda araştırma yapma ve proje geliştirme çalışmalarını da içermektedir. Bilimsel araştırma yöntem ve tekniklerinin öğretimi programda hatırı sayılır bir öneme sahiptir. Kuramsal ve uygulamalı eğitimin küçük gruplar halinde, etkileşime olanak sağlayacak şekilde ve öğretim elemanlarının gözetiminde verilmesi önemsenmektedir. Sosyal hizmet eğitiminde öne çıkan amaç; ülkenin toplumsal ve ekonomik refahını geliştirmek için öngördüğü sosyal refah programlarını uygulayabilecek, entelektüel ve teknik bakımdan hazır, mesleki davranışa ve değerlere sahip sosyal hizmet uzmanlarını yetiştirmektir. Ülkemizde yaşanmakta olan hızlı toplumsal değişimler, bölgesel eşitsizlikler ve farklılıklar, karmaşık hale gelmiş insan ilişkileri, baş gösteren yeni sosyal sorunlar, bu sorunlar karşısında özel ihtiyaç gruplarının korunması ve üretilmesi gereken yeni hizmet sunum modelleri sosyal hizmetler alanını, sosyal hizmet örgütlenmesini ve sosyal hizmet mesleğini olduğu kadar sosyal hizmet eğitimini de doğrudan etkilemektedir. Bununla birlikte sosyal hizmet kuram ve uygulamasındaki gelişmeler sorun alanlarına yönelik uzmanlaşmayı gündeme getirmektedir. Bu noktada bölümlerin altyapısı, ilgi alanları, beklentileri ve bölümün bulunduğu bölgenin karşılaştığı sosyal sorunlara göre yeni anabilim dallarının kurulması kaçınılmaz görünmektedir.

3 2 Sosyal hizmet eğitiminin yeni anabilim dalları etrafında zenginleştirilmesi, karşılaşılan sorunlara bilimsel çözümler üretme çabalarını destekleyecek ve üniversitelerin içinde yer aldığı bölgenin kalkınmasına yönelik misyonunu yerine getirmesinde aracı olacaktır. Dünyada, sosyal hizmet eğitiminin ve uygulamalarının gelişmiş olduğu Batılı ülkelerde de eğitim içeriği çeşitli modüller, konsantrasyonlar şeklinde yapılandırılmıştır. Bir yandan dünya örnekleri incelenerek, bir yandan da ülkemizin sosyal sorun ve gereksinimleri dikkate alınarak, Sosyal Hizmet Okulları Derneği (SHOD) olarak sosyal hizmet bölümlerinde anabilim dalı yapılanmasına ışık tutmak ve bir örnek sunmak amacıyla aşağıda belirtildiği şekliyle anabilim dalı yapılanmasının uygun olacağını düşünmekteyiz. Anabilim Dallarının Yapılanması İçin Genel Çerçeve SHOD tarafından önerilen anabilim dalları; 1) öncelikle (zorunlu) kurulması önerilen anabilim dalları ve 2) sosyal hizmet alanlarına dair kurulması önerilen anabilim dalları olmak üzere iki kategoride ele alınmaktadır. Öncelikle (zorunlu) kurulması önerilen anabilim dalları kapsamında üç anabilim dalı önerilmektedir. Bunlar; Sosyal Hizmet Anabilim Dalı, Sosyal Politika ve Sosyal Hizmet Yönetimi Anabilim Dalı ve Klinik Sosyal Hizmet Anabilim Dalı olup sosyal hizmet eğitimi için olmazsa olmaz niteliğinde sosyal hizmet mesleğinin odağı, amaç, hedef ve yöntemlerini içermektedirler. Sosyal Hizmet Anabilim Dalı nın mutlaka kurulmuş olması, Sosyal Politika ve Sosyal Hizmet Yönetimi Anabilim Dalı veya Klinik Sosyal Hizmet Anabilim Dalından en azından birinin kurulması önerilmektedir. Sosyal hizmet alanlarına dair kurulması önerilen anabilim dalları ise her biri sosyal hizmet eğitimi açısından bir uzmanlık alanını içermektedir. Sosyal hizmet alanlarına dayalı anabilim dalının tercihi; akademik altyapı, ilgi, ihtiyaç, beklenti ve bölgesel sorunlara göre ilgili sosyal hizmet bölümünün inisiyatifinde bir konu olmalıdır. Aşağıda SHOD tarafından önerilen anabilim dallarına ilişkin gerekçe, kapsam ve görevlere dair açıklayıcı bilgilere yer verilmiştir. 1. Öncelikle (Zorunlu) Kurulması Önerilen Anabilim Dalları 1.1. Sosyal Hizmet Anabilim Dalı Sosyal hizmet mesleğinin odağı, bireyin sosyal işlevselliği ve çevresi ile olan etkileşimi çerçevesinde değişme ajanlığıdır. Bir disiplin ve meslek olarak sosyal hizmet, bir

4 3 yandan toplum içindeki bireylerin psiko-sosyal işlevselliklerini geliştirmeye çalışırken diğer taraftan toplum içinde yer alan bireylerin psiko-sosyal işlevselliklerini etkileyen sistemleri müracaatçıları lehine onlarla birlikte değiştirmeye yönelir. Bir başka deyişle sosyal hizmet, hem bireylerin tedavisi hem de toplumsal koşulların iyileştirilmesi odaklarına yani birey ve topluma aynı anda yönelmektedir. Bu anlamda, sosyal hizmet birey ve toplum sorunlarının karşılıklı etkileşim içinde olduğunu kabul etmekte ve mesleki müdahalesini hem bireye hem topluma hem de birey ve toplum arasındaki karşılıklı etkileşimden doğan sorun ve ihtiyaçlara yöneltmektedir. Sosyal Hizmet Anabilim Dalının, yukarıdaki anlatımlara dayalı olarak bilimsel dayanaklarıyla sosyal hizmet bilgisinin öğretimi ve üretimime yönelmesi beklenmektedir. Sosyal hizmet anabilim dalına olan ihtiyaç sosyal hizmet eğitiminin bütünlüğünün ve sistemik özelliği ile ülkemizdeki sosyal hizmet ağının örgütlülüğü ve sosyal sorunları kapsayan ve profesyonel becerilere dayalı müdahalelere duyulan ihtiyaçla ilgilidir. Anabilim dalı sosyal hizmet uygulamalarını bütüncül bir şekilde ele alacak genelci yaklaşıma uygun olarak problem çözme odağında yoğunlaşacaktır. Uygulandığı alan ya da kullanılan yönteme bakılmaksızın tüm sosyal hizmet uygulamaları genelci kavramıyla açıklanmaktadır. Genelci sosyal hizmet yaklaşımın argümanları şöyle sıralanabilir: Sosyal hizmet eklektik bilgi temeline, profesyonel değerlere dayanan bir meslektir. Sosyal hizmet uzmanı mikro (birey, aile), mezzo (grup) ve makro (topluluk, toplum) düzeydeki müracaatçı sisteminde kullanabileceği becerilere sahiptir. Bu bilgi, beceri ve değerlere sahip Sosyal hizmet uzmanı, uygulamalarını bir kuruluş ortamında ve süpervizyon altında gerçekleştirir. Hedef sistem, sosyal hizmete ihtiyaç duyan mikro, mezzo ve makro düzeydeki müracaatçılardır. Müracaatçının ihtiyaçlarını karşılamak için sosyal hizmet uzmanı; profesyonel rollerini yerine getirir, eleştirel düşünceyi kullanır, planlı değişim sürecini takip eder ve müracaatçının potansiyel güçlerini ortaya çıkarır. Genelci yaklaşımın temel özellikleri şu şekilde sıralanabilir: Yöntemlerden ziyade problem1 çözme odaklıdır, Bütüncül (holistik) ele alış esastır, İnsan ilişkilerinin önemine vurgu yapar, Çoklu düzeyde müdahaleleri (bireyler, aileler, gruplar, organizasyonlar, topluluk ve toplumlar) öngörür, Farklı alanlardan aktarılan bilgi temeline (örneğin, sistem kuramı, ekolojik bakış açısı, güçler perspektifi) dayanır ve

5 4 Hem bireysel hem toplumsal sorunlar üzerinde birlikte odaklaşmayı (yoksul bir kişi yoksulluk olgusu) sağlar. Sosyal Hizmet Anabilim Dalının görevi; İnsan davranışı ve sosyal çevre, Toplumsal yapı ve toplumsal değişim, Kültür, kültürel yeterlilik ve çok kültürlülük, Demokrasi ve insan hakları, Sosyal ve ekonomik adalet, Sosyal sorunlar, Risk ve baskı altında yaşayan gruplar, Toplumsal cinsiyet ve cinsiyet rolleri, Aile ve grup dinamikleri, Psiko-sosyal krizlere müdahale, Sosyal refah politikası ve sosyal refah hizmetleri, Bilimsel araştırma yöntem ve teknikleri, Sosyal hizmette çağdaş kuramlar (genel sistemler teorisi, ekosistem perspektifi, güçler perspektifi, radikal sosyal hizmet, sosyal yapılandırmacı yaklaşım vb.), Sosyal refah ve sosyal hizmetler tarihçesi, Sosyal hizmet etiği ve değerleri, Sosyal hizmet yönetimi vb. konularda bilimsel araştırma, yayın ve uygulamalar yapmaktır Sosyal Politika ve Sosyal Hizmet Yönetimi Anabilim Dalı Sosyal hizmet doğası itibariyle toplumla ilişkili ve örgütsel yapılarda hayat bulan kurumsal bir meslektir. Sosyal hizmetin politik hizmet olduğu tezi buradan kaynaklanır. İnsana yönelik politika geliştirme, sosyal hizmetin işlevleri arasındadır. Sosyal hizmet birey, grup ve toplumun refahı için toplumsal boyutta politik müdahaleleri ve örgütlenmeleri önemli sayar. Bu politik müdahaleler ve örgütlenmeler sosyal devlet (sosyal refah devleti) ereğine uygun olarak yapılır. Bu nedenle, toplumsal düzeyde sosyal devlet, sosyal politikalar ve sosyal güvenlik hizmetleri ile sosyal hizmetler mesleğin çalışma alanı içinde yer alır. Bunlar da genel bir kavram içinde birey, grup ve toplumun sosyal koruma anlayışı içinde hayat bulur. Sosyal hizmet uzmanları (sosyal çalışmacılar) sosyal refah devleti hedefine uygun olarak sosyal devlet anlayışının geliştirilmesi ve düzenlenmesi, sosyal güvenlik hizmetlerinin

6 5 çağa uygun olarak geliştirilmesi, bu çerçevede sosyal sigortalar, sosyal yardım ve sosyal hizmetlerinin niteliklerinin arttırılması sorumluluklarını üstlenirler. Sosyal hizmet uzmanlarının sosyal politika ve yönetim boyutunda; İnsanın gelişimsel dönemlerini dikkate alan (çocukluk, gençlik, yetişkinlik ve yaşlılık) politikaların oluşumuna katkı vermek, Sosyal sorunların (göç ve kentleşmenin sonuçları, yoksulluk, işsizlik, suçluluk, mültecilik, madde bağımlılığı, şiddet, töre cinayetleri, terör vb.) sosyal politika gündemine taşınması (lobicilik, kamuoyu oluşturma, savunuculuk, sosyal eylem) sürecinde aktif rol almak, Dezavantajlı nüfus kesimlerinin politika oluşturma sürecinde tam katılımını sağlamak, İnsan refahını sağlamaya yönelik insani hizmetler alanında (sosyal hizmetler, eğitim, özel eğitim, sağlık, ruh sağlığı, rehabilitasyon hizmetleri, sosyal güvenlik, konut, adalet ve ıslah hizmetleri, serbest zaman etkinlikleri ile geliştirici-yaratıcı (rekreasyonel) hizmetler gibi) politika, plan, program ve proje geliştirmek, Sosyal hizmet örgütlerinin işleyişinde ilgili tarafların (profesyonel, müracaatçı, gönüllü, yardımcı personel, yönetim kadrosu ve liderler) katılımlarını ve içerilmelerini ve kurumsal ayrımcılığın oluşmaması yönünde işleyişe yön vermelerini sağlamak, süreçte değerlendirmek ve izlemek gibi işlevleri bulunmaktadır. Sosyal Politika ve Sosyal Hizmet Yönetimi Anabilim Dalının görev tanımı; Sosyal hizmet yönetimi, İnsani hizmet örgütlerinde yönetişim, Sosyal politika geliştirme, mevcut sosyal politikaların analizi, Sosyal planlama ve program geliştirme Sosyal mevzuat, Sosyal adalet ve sosyal eşitlik, Sosyal koruma, Sosyal kalkınma, İnsani hizmet örgütlerinde stratejik planlama ve proje yönetimi, toplam kalite yönetimi, Sosyal içerme ve sosyal dışlanma gibi konularda; araştırma, eğitim, uygulama ve yayın yapmaktır.

7 Klinik Sosyal Hizmet Anabilim Dalı Literatürde, mikro sosyal hizmet uygulamaları, klinik sosyal hizmet (Clinical Social Work) olarak da adlandırılmaktadır. Literatürde klinik sosyal hizmet, birey, aile ve küçük grupların psikososyal işlevselliğinin artırılması ve sürdürülmesi amacını diğer sosyal hizmet uygulamaları ile paylaşmaktadır. Klinik sosyal hizmet; sosyal hizmet teori ve yöntemlerinin duygusal ve mental bozuklukları da içerecek biçimde psiko-sosyal işlevsel olamayış, özürlülük ve yetersizliğin tedavisi ve önlenmesine yönelik uygulanmasıdır. Klinik sosyal hizmet eğitiminde rol oyunu, vaka takdimleri, kendine yönelik farkındalığının kazandırılması, kimlik geliştirme ve grup uygulamaları önemli bir yer tutmaktadır. Önerilen klinik sosyal hizmet anabilim dalı Türkiye koşullarına uygun ve toplumun temel dinamiklerini gözeten, kendi sorunlarının çözümünde aktif roller alan, toplumunun gelişiminde temel sorumlulukları olduğunu bilen, toplumuna katkı verme becerisine sahip ve toplumun ihtiyaç ve sorunları doğrultusunda etkileyebilen demokratik birey, aile ve grupların üretilmesinde aktif roller alacaktır. Önerilen klinik odaklı sosyal hizmet anabilim dalından mezun olacak öğrenciler, başta Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı na bağlı Sevgi Evleri, Çocuk Evleri, Çocuk Destek Merkezleri, Aile Danışma Merkezleri, Toplum Merkezleri, İlk ve Orta Öğretim Okulları, Yüksek Öğretim Kurumları, Özel Eğitim Merkezleri, Toplum Ruh Sağlığı Merkezleri, Hastaneler, Yaşlı Bakım ve Rehabilitasyon Merkezleri, Denetimli Serbestlik Büroları gibi pek çok kurum/kuruluş ortamın klinik sosyal hizmet rol ve fonksiyonlarını yerine getirebilme yeterliliğine haiz olacaklardır. Bu çerçevede, lisans ve lisansüstü düzeyde eğitim faaliyeti yürütecek klinik sosyal hizmet anabilim dalının temel amacı, Türkiye koşullarında birey, aile ve küçük gruplara yönelik olarak sosyal hizmet teori ve yöntemlerinin duygusal ve mental bozuklukları da içerecek biçimde psiko-sosyal işlevsel olamayış, özürlülük ve yetersizliğin tedavisi ve önlenmesinde fonksiyon sahibi olacak yeterlilikte klinik sosyal hizmet uzmanı yetiştirmektir. Anabilim dalı, güçlendirme temelli sosyal hizmet yaklaşımı ile eko-sistem perspektifini temel alan bir yapıya sahip olup, meslekte çağdaş yaklaşımlara uygun gelişmeleri ve bunların uygulanmasını gösterme amacına da sahiptir. 2. Sosyal Hizmet Alanlarına Dair Kurulması Önerilen Anabilim Dalları Bilindiği gibi sosyal hizmet uzmanları birey, aile, grup ve toplulukların yanı sıra politika geliştirme, plan, program yapma, yasal düzenlemeleri etkileme, örgüt yönetimi ve çalıştığı örgütü geliştirme gibi birbirinden oldukça farklı uygulama düzeylerinde işlevsellik kazanırlar.

8 7 Bunun yanında sosyal hizmet uzmanları; İnsanın gelişimsel temelde karşılaştığı, çocuk, genç, yetişkin ve yaşlı sorunları ve gereksinimleri ve bunların çözümü ile ilgili çalışmalar yürütürler. Göç ve kentleşmenin sonuçları, yoksulluk, işsizlik, suçluluk, mültecilik, madde bağımlılığı, şiddet, töre cinayetleri, terör vb. sosyal sorunların araştırılması ve çözümü doğrultusunda çalışmalar yürütürler. Engelliler, kadın sorunları, toplumsal cinsiyet gibi konularla çalışırlar. Sosyal hizmetler, eğitim, özel eğitim, sağlık, ruh sağlığı, rehabilitasyon hizmetleri, sosyal güvenlik, konut, adalet ve ıslah hizmetleri, serbest zaman etkinlikleri ile geliştiriciyaratıcı (rekreasyonel) hizmetler gibi kamu hizmetlerinin yürütülmesinde yönetici, araştırmacı ve uygulayıcı olarak görev alırlar. Bir sorun alanına veya spesifik müracaatçı grubuna yönelme şeklinde beliren uygulamaların her biri uzmanlaşma anlamına da gelmektedir. Genelci kavramının zıddı olan uzmanlaşma ; daha verimli olabilmek adına sadece bir alanda yoğunlaşarak o alanın bilgi, beceri ve değerlerine sahip olmayı ifade eden kavramdır. Uzmanlaşmış eğitim belli bir alana (örneğin çocuk refahı, ruh sağlığı, özürlülük, yaşlılık vb.), yönteme ve somut bir probleme odaklanmıştır. Bir sosyal hizmet alanı, 1) belirli bir sosyal sorun ve gereksinimin nedenleri, sonuçları, etkilediği nüfus kesimleri gibi, sorunu/gereksinimi anlamaya yönelik bilgileri, 2) bu sorunun çözümü, gereksinimin karşılanması için geliştirilen politika, plan, program, hizmet, mevzuat ve örgütlenmeye ilişkin bilgileri 3) sosyal hizmet meslek ve disiplininin bu süreçte üstenebileceği rol ve işlevlerin açıklığa kavuşturulması ve 4) bu üç faklı bilgi alanının bütünleştirilmesi doğrultusunda yürütülen bilimsel çalışmaları içerir. Akademik ortamda, kuramsal boyutta interaktif bir anlayışla yürütülen bu çalışmalar aynı zamanda sosyal hizmet ortamlarında yürütülen uygulamalar ile sınanır, geliştirilir ve pekiştirilir. Eğitimin odağı, kuramsal bilgiyi alma, özümleme ve somut sorunlar karşısında yaşama aktarmadır. Yukarıdaki anlatımlara dayalı olarak sosyal hizmet alanlarına dayalı anabilim dalı kurma tercihinin sosyal hizmet bölümlerinin akademik altyapı, ilgi, ihtiyaç, beklenti ve bölgesel sorunlara göre şekillenmesi beklenmektedir. Sosyal hizmet alanlarına özgü şu anabilim dallarının kurulması önerilmektedir: 2.1. Adli Sosyal Hizmet Anabilim Dalı, 2.2. Tıbbi ve Psikiyatrik Sosyal Hizmet Anabilim Dalı, 2.3. Göç ve Sığınmacılarla Sosyal Hizmet Anabilim Dalı,

9 Yoksulluk ve Sosyal Hizmet Anabilim Dalı, 2.5. Gerontolojik Sosyal Hizmet Anabilim Dalı, 2.6. Aile ve Çocuk Refahı Anabilim Dalı, 2.7. Gençlik Refahı Anabilim Dalı, 2.8. Engellilerle Sosyal Hizmet Anabilim Dalı, KAYNAKÇA Alptekin, K. (2016). Başlangıçtan bugüne ve yarına Türkiye de sosyal hizmet eğitimi. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, Eğitim Danışmanlık Tic. Ltd. Şti. Ambrosino, R., Heffernan, J., Shuttlesworth, G., & Ambrosino, R. (2008). Social work and social welfare: an introduction. 6th edition. Belmont, CA: Brooks/Cole--Thomson Learning. Başkent Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Sosyal Hizmet Bölümü tarafından hazırlanan Klinik Sosyal Hizmet Yüksek Lisans Programının hazırlanmasına dair rapor (2008). Council on Social Work Education -CSWE (2016). Information. Erişim: , Duyan, V. (2016). Genelci yaklaşım. Ankara: Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Sosyal Hizmet Bölümü, Sosyal Hizmetler Tarihi ders notları. Global Standards for the Education and Training of the Social Work Profession (2004). Erişim: , Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Sosyal Hizmet Bölümü tarafından hazırlanan anabilim dallarınının kurulmasına dair rapor (2010). Karataş, K. ve Erkan, G. (2005). Türkiye de sosyal hizmet eğitiminin tarihçesi. (İçinde) Ü. Onat (yayına hazırlayan). Sosyal hizmet sempozyumu 2002: sosyal hizmet eğitiminde yeni yaklaşımlar (ss ). Ankara: Aydınlar Matbaacılık Ltd. Şti. Kut, S. (2005). Türkiye de sosyal hizmet mesleğinin eğitimi. (İçinde) Ü. Onat (yayına hazırlayan). Sosyal hizmet sempozyumu 2002: sosyal hizmet eğitiminde yeni yaklaşımlar (ss. 9-13). Ankara: Aydınlar Matbaacılık Ltd. Şti. Segal, E.A., Gerdes, K.E. & Steiner, S. (2007). An introduction to the profession of social work: becoming change agent. 2nd edition. Belmont, CA: Thomson--Brooks/Cole. Sosyal hizmet eğitiminde yeniden yapılanma I (2002). K. Karataş ve S. İl (Yayına Hazırlayanlar) Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Hizmetler Yüksekokulu Yayın No: 12.