KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ

Transkript

1 6 KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ Canan AĞAYA Muş Alparslan Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü III. Sınıf (İ.Ö) Öğrencisi. I. GİRİŞ Adını en önemli yer altı zenginliklerinden olan bakır madeninden alan ada 1 konum olarak Akdeniz in kuzeyinde Anadolu nun güneyinde kalan şahadet parmağı İskenderun körfezini gösteren bir ele benzeyen Akdeniz in üçüncü büyük adasıdır. 2 Coğrafyacılara göre Anadolu ya yapışık bir bölge iken III. Jeolojik dönem ortalarında meydana gelen çöküntüler sonucu Anadolu dan kopup bir ada halini almıştır. Kıbrıs adası ve kuzey enlemleri ve ve doğu boylamları arasında yer alan ada km 2 yüz ölçümüne sahiptir. Türkiye ye 71 km, Suriye ye 98 km, Mısır a ise 370 km uzaklıktadır. Kıbrıs ta tipik Akdeniz iklimi olan yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlı bir iklime sahip bir adadır. 3 Kıbrıs ın önemine baktığımızda şöyle 1 Cevat Rüştü Gürsoy, Kıbrıs, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt XXV, İstanbul 2002, s Talip Atalay, Geçmişten Günümüze Kıbrıs İdari Yapılanma ve Din Eğitimi, Mehir Vakfı Yayınları, Konya 2003, s Atalay, Geçmişten Günümüze Kıbrıs İdari Yapılanma ve Din Eğitimi, s. 29. ki; Doğu Akdeniz e ve Doğu Akdeniz den geçen ticaret yolarına hâkim olması sebebiyle coğrafi konumundan kaynaklanmaktadır. Kıbrıs adasının bir stratejik bir hedef olması ise; Ortadoğu petrolünün ulaşım yollarına egemen olması, Ortadoğu dan Afrika ya uzanan ekseni kontrol etmesi, Anadolu-Ortadoğu-Süveyş kanal hattına hakim olması, Süveyş kanalından Hint ve pasifik okyanusuna uzanan deniz yolunun kontrol noktalarından biri olması, Ortadoğu dan petrol merkezli muhtemel bir savaşta depo görevini üstlenebilecek olması ve adaya hakim olan otoritenin, Ortadoğu devletleri üzerinde prestij sahibi olabileceği gibi coğrafi konumunun etkisiyle açıklanabilir. 4 Kıbrıs, Doğu Akdeniz de jeopolitik ve stratejik bakımlardan önemli olmasını İngiliz başbakanlarından Disraeli nin de dediği gibi Kıbrıs Ortadoğu nun anahtarı, bir atlama taşı ve kıymetli bir üstür. Buraya egemen olan Doğu Akdeniz i ve Ortadoğu yu tamamen kontrol etme olanağına sahip diyerek belirtmesi adanın ne kadar önemli olduğunu gösterir. 5 4 Müge Vatansever, Kıbrıs Sorunun Tarihi Gelişimi, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt XII, İzmir 2012, s İzzettin Çapur, 1974 Kıbrıs Barış Harekâtı ve Anılar, Kastaş Yayınevi, İstanbul 2014, s. 12.

2 JOURNAL 7 Kıbrıs ın eski tarihine bakıldığında coğrafi konumu ve stratejik konumundan dolayı Osmanlı Devletinin hâkimiyetine girene kadar adanın yönetimi birçok defa el değiştirmiştir de Osmanlı hâkimiyetine giren ada 307 yıl boyunca Türk hâkimiyetinde kaldıktan sonra 1878 den itibaren ada İngiltere nin idaresine verilmiştir. 6 İngiltere 1960 yılına kadar Kıbrıs ta hâkimiyetini sürdürmüştür yılında Türkiye, İngiltere ve Yunanistan garantörlüğünde Kıbrıs cumhuriyeti kurulmuştur. Ancak bu cumhuriyetinin ömrü uzun ve kalıcı olmamış, 1967 de geçici Türk yönetimi kurulmuş oldu. Tabi bu süreçte Rumların Kıbrıs ı Yunanistan a bağlama girişimleri aralıksız devam etmiştir. Kıbrıs, tarihin her döneminde güncel ve önemli bir ada olması nedeniyle, bu çalışmada Kıbrıs ın Tarihi Gelişimini inceleyeceğiz. Bu çalışmada öncelikle adanın eski tarihine, Osmanlı Devleti ve İngiltere egemenliğinde Kıbrıs ın idaresine ve dönemde yaşanan gelişmeler, daha sonra 1960 antlaşmaları ve bu antlaşmalarla yaratılan hukuki statü, yani Kıbrıs Cumhuriyetinin temel yapısını ve 1963 ten sonra yaşanan olaylar, 1974 müdahalesi, KTFD ve KKTC nin kuruluşunu ve KKTC in devlet ve ekonomik yapısını ve 1990 sonrası Kıbrıs sorunlarını incelemeye çalışacağız. II. GENEL OLARAK KIBRIS VE OSMANLI İDARESİ A. Osmanlının Fethine Kadar Kıbrıs Osmanlı Devleti nin Kıbrıs adasını fethinden önce adanın yönetimi birçok defa el değiştirmiştir. Tarihi M.Ö yılına 6 Vatansever, Kıbrıs Sorunun Tarihi Gelişimi, s kadar uzanan Kıbrıs ta 1571 yılına kadar sırasıyla; Mısırlılar, Hititler, Akalar, Dorlar, bazı kolonilere sahip olan Yunanlılar, Fenikeliler, Asurlular, Persler, Büyük İskender, Romalar, Araplar, Bizanslılar, İngilizler, Cenevizliler, Memlukler ve Venedikler hüküm sürmüştü. 7 M.Ö yıllarında Mısır kralı III. Tutmosis, Kıbrıs adasını zapt ederek Kıbrıs 395 yıl Mısırlılara bağlı kalmış daha sonra Hititler tarafından fetih edilmiş ve 35 yıl Hititlerin egemenliği altında bulunmuştur. 8 M.Ö. 709 yılında ada Asur egemenliği altına girmiştir. M.Ö. 332 den itibaren ise Kıbrıs, Büyük İskender in eline geçmiş. Daha sonra Romalılar adayı fetih etmişlerdi. Roma İmparatorluğunun M.S. 395 yılı idari bakımdan ikiye ayrılmasıyla imparatorluğun doğu yarısı sınırları içinde kaldı. Bu tarihten 1191 yılında kesin biçimde imparatorluktan kopuşuna kadar Bizans ın eyaleti olarak varlığını sürdürdü. 9 M.S. 632 yılından sonra ada, çeşitli Arap istilalarına uğramıştır. Ancak Araplar adada tam bir egemenlik kuramamışlardır. Haçlı seferleri sırasında ada 1191 de, İngiliz Kralı I. Richard denetimi altına girdi. Ancak kral, adayı önce Templer Şövalyelerine, sonrada Guy de Lusignon a bıraktı. Lüzinyanlar adayı 1489 a kadar egemenlikleri altında tutular. Bu arada Cenevizler de adayı kısmen denetimleri altında bulunduruyorlardı. Ayrıca Memlüklerin bu dönem içinde adanın bazı bölümlerinde etkili olduklarını ve adada İslam eserleri bıraktıklarını görüyoruz. 10 Daha 7 Vatansever, Kıbrıs Sorunun Tarihi Gelişimi, s Bayram Akdemir, Kıbrıs Acılardan Cumhuriyete, Güloğlu Yayınları, İstanbul 2013, s Işın Demirkent, Kıbrıs Tarihi, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt XXV, İstanbul 2002, s Vatansever, Kıbrıs Sorunun Tarihi Gelişimi, s

3 8 sonra 1432 den başlayarak Venedik etkisinin yavaş yavaş geliştiği görülür. Adanın idaresi Venedik tarafından ele geçirildiği zamana kadar feodal monarşi biçimde idare edilmiş. Bu süre içinde Kıbrıs Ortodoks kilisesi, idari ve mali yönden Roma Katolik kilisesine bağlanmış ve Kıbrıs Hristiyan halkı üzerindeki nüfuzunu yitirmesiyle bu durum adanın Osmanlı Devleti tarafından fethedilmesine kadar sürmüştür yılından sonra, ada artık Venedik korsanlarının denetiminde idi. Venedikliler Kıbrıs ı bir yerleşim yeri olarak değil, askeri ve ticari sömürge, ya da koloni olarak kullanmışlardır. Ayrıca jeopolitik önemi oldukça fazla olan bu adanın Venediklilerin elinde olması, Akdeniz de üstünlüğünü ortaya koymaya başlamasıyla, Osmanlı Devletini rahatsız ediyordu. Kıbrıs ta bulunan korsanların, doğu Akdeniz ticaretine engel olması, dini özgürlükleri kısıtlanan ve baskıya maruz kalan yerli halkın talepleri sonucunda Osmanlı Devleti, Kıbrıs ı fethetmeye karar vermiş ve 1571 yılında fethederek, Kıbrıs ı Osmanlı idaresi altına almıştır. 12 B. Osmanlı İdaresinde Kıbrıs ( ) 1517 yılında yapılan Osmanlı-Venedik anlaşmasına rağmen Osmanlının bu adayı almasını zorunlu kılacak çeşitli gelişmeler yaşandı. Peçevi İbrahim Efendi anlaşmaya rağmen o dönemde Kıbrıs kaynaklı bir takım saldırıların ve adanın alınmasına neden teşkil edişini şu sözlerle ifade eder; yıl H. 977(M.S ) her ne kadar Venedik kâfirleri ile aramızda barış yapılmış idiyse de Mısır a giden gemiler, insanlar, tüccarlar ve hacılar, Kıbrıs eşkıyasının saldırıla- 11 Vatansever, Kıbrıs Sorununun Tarihi Gelişimi, s Akdemir, Kıbrıs Acılardan Cumhuriyete, s. 17. rına uğramaktan kurtulamamışlardır. Bu durum karşısında padişahın gayret ve şerefi adına Venedik üzerine sefer açılması gerekiyordu. Bu tür olaylar Kıbrıs ın alınmasına yönelik gerekçeler sayılmaktadır. 13 Bu nedenlerle birlikte Kıbrıs adasının fethedilme nedenleri şunlardır. a. Jeopolitik Sebepler: Kıbrıs ın gerek güney Anadolu gerekse Suriye kıyılarını kontrol edebilecek durumda olmasından dolayı bir Akdeniz hâkimiyeti kurmak yolunda olan Osmanlı Devletinin, özellikle kendi kıyılarını kontrol edebilmek ve en önemli rakiplerinde Venedikleri devre dışı bırakmak istemesi. b. Ekonomik Sebepler: Kıbrıs ın en önemli ticaret yolu üzerinde olması ve gerek malta, gerek Venedik korsanlarının zaman zaman ticaret gemilerine saldırmasından dolayı ticaret güvenliğini sarsmalarından dolayı Osmanlıların ticaret emniyetini sağlamak istemesi. c. Dini Sebepler: Hacıların Venedikli ve sair korsanların saldırılarına maruz kalması en önemli sebeplerden birisi olmakla birlikte, Şeyhül-İslam Ebu s-suud Efendinin fetvasında ifade ettiği gibi kıbrıs ın daha önce Müslümanlarca fethedilmiş olması, Ümmü Haramın türbesinin Kıbrıs ta bulunması gibi nedenlerden ötürü Kıbrıs ın Müslüman toprağı olduğu fikrinin canlılığını koruması gibi sebepler söylenebilir. 14 Bu nedenlerden dolayı adanın fethedilmesi için Şeyhül-İslam Ebu s-suud Efendinin fetvası istendi. Ebu s Suud Efendi seferlerle ilgili fetvasında, korsanlıkların yanı sıra adanın daha önce darülislam olmasını ve buradaki İslam eserlerinin tahrip edilmesini gerekçe göstermekteydi Atalay, Geçmişten Günümüze Kıbrıs İdari Yapılanma ve Din Eğitimi, s Atalay, Geçmişten Günümüze Kıbrıs İdari Yapılanma ve Din Eğitimi, s Kemal Çiçek, Kıbrıs ta Osmanlı Dönemi, Türki-

4 JOURNAL 9 II. Selim 1568 de Kıbrıs ın fethi için hazırlıklara başlaması emrini verdi ve çalışmalar 1569 yılı boyunca sürdü. Nihayet fetih zamanın geldiğine karar verildiğinde İslam hukukun bir geleneği olarak savaş yapılmadan adayı teslim etmeleri için Venedik le diplomatik girişimler başlatıldı. Bu girişimlerden sonuç çıkmayınca taraflar savaş hazırlıklarına yoğunlaştırıldı. II. Selim bir taraftan tersanelere yeni gemiler inşa edilmesi emrini verirken diğer taraftan sefere serdar olarak altıncı vezir Lala Mustafa Paşa yı tayin etti. Üçüncü vezir Piyale Paşa donanma serdarı olarak görevlendirildi. Osmanlı ordusu fazla bir direnişle karşılaşmadan 2 Temmuz 1570 tarihinde Limosol su ele geçirdi. Ve ertesi gün Larnaka ya yöneldi. Adanın yerli halkının Venedik idaresinden memnun olmaması ve Osmanlı kuvvetlerine yardım etmesi sebebiyle Larnaka da ciddi bir direnişle karşılaşmadı. 16 Burasını üs olarak seçen Osmanlı ordusu Larnaka iskelesine asker ve teçhizat yığınağı yaptı. Ayrıca toplanan harp divanı adanın fethine Lefkoşa dan başlanmasının ardından Magosa nın alınmasına karar verildi. Lefkoşa nın fethi hazırlıkları yapılırken ada halkının durumunu ve tepkilerini belirtmek için yapılan keşiflerde yerli halkın Venediklilere karşı girişilen bu askeri harekâtı sevinçle karşıladığı ve iç kısımlara ilerleyen Türk askerlerine zaman zaman kılavuzluk yaparak destek olduğu anlaşıldı. 17 Nitekim Lefkoşa Valisi Dandolo yerli halkın desteğini alamadığı için kendisini kale savunmasıyla sınırlandırdı. Fakat 25 Temmuz 1570 te başlayan ve kırk beş gün süren kuşatmaya dayanamayarak 9 Eylül de teslim olmuş daha sonra Serdar-ı Ekrem Lala Mustafa Paşa nın emriyle idam edilmiştir. ye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt XXV, İstanbul 2002, s Çiçek, Kıbrıs ta Osmanlı Dönemi, s Çiçek, Kıbrıs ta Osmanlı Dönemi, s Lefkoşa nın Fethinden sonra sıra Magosa ya gelmiştir. Şehrin barışçı yollardan teslim alınması girişimlerinin sonuçsuz kalması üzerine kuşatma başlatıldı. Ancak kış mevsimi gelince taarruz ilkbahara bırakıldı. Nihayet Nisan 1571 başlarında şiddetli top atışlarıyla başlayan hücumlar kale zor duruma düşmüş 31 Temmuz 1571 günü yapılan son saldırıda çok fazla kayıp vererek kale düştü. Mogasa nın fethiyle adanın tamamı itaat altına alınmış oldu. Osmanlı Devletinin Kıbrıs ı fethetmesiyle birlikte, 1571 den itibaren ada üzerinde Türk egemenliği hukuken kurulmuş oldu. Kıbrıs bütün tarih boyunca kesintisiz en uzun süre olan 307 yıl Türk hâkimiyeti altında kalmıştır yılından sonra bu adaya Anadolu dan gelen binlerce Türk ailesi de katılmıştır. Türk kuvvetleri Kıbrıs ın fethi sırasında yerli halka karşı düşmanca davranmamışlardır. Türklerin Kıbrıs a yerleşmeleri adada yaşayan Rumların asırlardan beri özlemi duydukları huzur ortamına kavuşturmuştur. 18 Osmanlının adayı fethetmesiyle birlikte artık Kıbrıs ta adalet ve eşitliğe dayanan yerleşik bir imparatorluk düzeni hâkim olmaya başlamıştı. Fetih tamamlandıktan sonra adada önce Osmanlı idari teşkilatı oluşturularak bir beylerbeylik oluşturuldu. Daha sonra idari, mali, askeri, hukuki, müesseseler oluşturuldu. Kısacası Osmanlı İmparatorluğu içindeki bütün kurumlar Kıbrıs ta da yerleşmeye başladı. Adada Venedikliler tarafından kurulan feodal düzenin kaldırılmasıyla halka toprak edinebilme hakkı tanınmıştır. Yani topraksız halka toprak dağıtılmış ve Venedik döneminden kalan ağır vergiler kaldırılmakla birlikte Rum Ortodoks kilisesine mal edinme hak- 18 Vatansever, Kıbrıs Sorununun Tarihi Gelişimi, s.1491.

5 10 kı tanınmıştır. 19 Kıbrıs ta oluşturulan bu düzen ve sağlanan imkânlar, adadaki halk tarafından olumlu karşılanmış ve adada 19. yy in başlarına kadar, devlete karşı önemli bir hareket olmamıştır. Ancak Osmanlı Devletinin gerileme ve zayıflama sürecinde Kıbrıs ta kurulmuş olan düzen bozulmaya başlamıştır. Özellikle Mora da, Yunan isyanının başlamasıyla (1821), adadaki huzurun bozulmasına yol açmış, çünkü kilise Kıbrıs ta Hristiyan halkın ve olayların üzerinde büyük otoriteye ve yetkiye sahip hale gelmiştir. 20 Kıbrıs ta Türk yönetimine karşı sayılabilecek olay 1821 de Yunan isyanına paralel olarak, Kıbrıs Ortodoks Kilisesinin Megola İdea nın bir kısmını gerçekleştirmek üzere, adadaki Rumları devlet aleyhine kışkırtmasıyla başlamıştır. Bu isyan Kıbrıs ta Osmanlı yönetimini sarsan en önemli isyan olmuştur yy da Osmanlı Devletinin yaşadığı gerileme dönemi askeri başarısızlıkları da beraberinde getirmiş. Ve bunun sonucu olarak 1877 yılında başlayan Osmanlı-Rus savaşında, Osmanlı Devleti savaşı kaybetmiş. Savaş sonunda imzalan Ayestefnos Antlaşması ve daha sonra toplan Berlin Kongresi ile Kars, Ardahan ve Batum Ruslara bırakılmasıyla zor duruma düşen Osmanlı Devleti, 4 Haziran İngiltere yle yaptığı gizli savunma anlaşmasıyla (Kıbrıs Antlaşması), Rus tehlikesine karşı geçici olarak Kıbrıs ın idaresini İngiltere ye devretmiştir. Böylece Kıbrıs ın yönetimi fiili olarak İngiliz idaresine girmiş oldu. 19 Atalay, Geçmişten Günümüze Kıbrıs İdari Yapılanma ve Din Eğitimi, s Vatansever, Kıbrıs Sorununun Tarihi Gelişimi, s Vatansever, Kıbrıs Sorununun Tarihi Gelişimi, s III. İNGİLİZ İDARESİNDE KIBRIS ( ) 19. Yüzyıl Osmanlı nın çöküş yıllarıdır. Osmanlı için bu yüzyıl, içte bir keşmekeşin alıp yürüdüğü, dışarıda ise devamlı yenilgilerle sonuçlanan ve her birisi yeni bir toprak kaybı anlamına gelen savaşların bitmek tükenmek bilmediği yıllardır. Nitekim Türk-Rus savaşı sonunda Ruslar, Yeşilköy e kadar gelmeleri Osmanlı topraklarında menfaati olan İngiltere yi harekete geçirmiştir. Bunun üzerine İngilizler, Ruslarla Ayestefanos Anlaşmasını imzalamak zorunda kalan Osmanlılara, Rusların ilerleyişlerini durdurmak üzere yardım teklif etmişler, ancak bu yardımın karşılığı olarak Kıbrıs ın idaresinin kendilerine verilmesini istemişlerdir. Osmanlı devletinin varlığını koruyabilmesi ve ileride muhtemel bir Rus saldırısını silahla durdurabilmesi için, muktedir bir devletin yardımına muhtaç olduğundan, Kıbrıs ın yine bir Osmanlı toprağı olarak kalacağını, gelirinin yine Osmanlı devletine ait sayılacağını ve ileride Rusya Kars, Ardahan ve Batum u Osmanlı ya geri verdiğinde, İngiltere nin de Kıbrıs tan geri çekileceğini taahhüt etti Mart 1918 de imzalan Brest-Litowsk Antlaşmalarıyla Rusya, Kars, Ardahan ve Batum u Osmanlı Devletine geri verdiği zaman Osmanlı Devleti ile İngiltere arasında imzalanan 1 Temmuz 1878 tarihli ek anlaşmanın 6. maddesine uyarınca İngiltere nin Kıbrıs ı Osmanlıya vermesi gerekirdi. Ancak 5 Kasım 1914 te İngiltere, I. Dünya Savaşının çıkmasını gerekçe göstererek, Kıbrıs ı tek taraflı ilhak etti ve bu ilhak Türkiye Tarafından 24 Temmuz 1923 te Lozan Anlaşmasıyla kabul edildi. 23 Şöyle ki 22 Atalay, Geçmişten Günümüze Kıbrıs İdari Yapılanma ve Din Eğitimi, s Halil Fikret Alasya, Kıbrıs ta İngiliz işgali ve İdaresi, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi,

6 JOURNAL 11 bu Antlaşmanın 16, 20 ve 21. Maddeleri ile Kıbrıs ın İngiliz toprağı olduğu kabul edilmiştir 24. Lozan Antlaşmasıyla, Kıbrıslı Türklerin seçme haklarını kullanarak, Türk vatandaşlığı ile İngiliz vatandaşlığı arasında bir tercih yapmaları istendi. Türk vatandaşlığını tercih edenler Türkiye ye göçe başladı ve bu göç 1940 lara kadar sürdü. Çünkü Antlaşma, Türk vatandaşlığını seçenlere, seçme haklarını kullandıkları tarihten itibaren on iki ay içinde adadan ayrılmaları zorunlu kılmıştır. Böylece adadaki Türk nüfusu, Rumlar karşısında epey azalmış oldu. 25 Kıbrıs ın resmen İngiltere nin idaresi altına girmesinden sonra, 10 Mart 1925 te İngiltere Kralı V. George, Kıbrıs ın statüsünü İngiliz Taç kolonisine çevirdi. Böylece adada Yüksek Komiserlik kaldırıldı ve yerine valilik makamı getirildi tarihleri arasında Kıbrıs, İngiliz Tacına bağlı bir sömürge olarak yönetilmiştir. 26 Osmanlı Devleti nin Kıbrıs ı İngiltere ye süreli olarak devretmesinden sonra Kıbrıs Türk ve Rum halklarının ilişkilerini belirleyen en önemli faktör, Kıbrıs Rumlarının Enosis hayali olmuştur. İngiliz yönetimi ile birlikte adanın Yunanistan a ilhakı çalışmaları artmıştır ve Yunanistan bu amacını gerçekleştirmek için komiteler kurmuştur. Rumlar, adayı ziyaret eden İngiliz yetkililerine ve devlet adamlarına Enosis 27 taleplerini bıkmadan, usanmadan Cilt XXV, İstanbul 2002, s Ulvi Keser, Lozan Sonrasında Kıbrıs Unutuldu mu? Sorusuna Kesitsel Bir Bakış ve M. Remzi Okan, History Studies, Sayı 5, Ankara 2013, s Vatansever, Kıbrıs Sorunu Tarihi Gelişimi, s Alasya, Kıbrıs ta İngiliz işgali ve İdaresi, s Enosis, Lügat manası Birleşme ilhak olan bu kelimenin altında her Türkün yakından bilmesi geretekrarlayıp, onları baskı altına almaya çalışmışlardır. 28 Fiilen 1878 de ve resmen 1923 te İngiliz idaresi altına giren Kıbrıs ta, yılları arasında Rumlar, adanın statüsünü değiştirmek için çeşitli girişimlerde bulunmuşlardır. İngiltere nin adayı resmen ülkesine katması kararından sonra adadaki Müslümanlara, yönetim, yargı ve evkaf yönetimiyle ilgili eski uygulamanın sürdüreceği güvencesi de verilmişti. Kıbrıs Türk Toplumunun tepki duyduğu olay, İngiltere ye katılmak değil, bu ülkeye katma işleminin Yunanistan ve Kıbrıslı Enosis çiler tarafından Kıbrıs ı Yunanistan a bağlama yolunda bir adım olarak yorumlanmasıydı yılında Yunanistan; İngiltere, Rusya ve Fransa ya bir nota vererek, ilk kez resmen Enosis fikrini ortaya atmış adanın kendisine bağlanmasını istemiştir. İngiltere nin Ortadoğu politikasını değiştirmesinin bir sonucu olarak, o güne kadar izlediği Rum yanlısı politikalardan vazgeçmesi neticesinde Rumlar, vergi kanununu bahane ederek, 1931 yılında ayaklanmışlar ve İngiliz Kıbrıs valisinin konağını yakmışlardır ve bu isyan İngiliz yönetimine karşı Rumların ilk isyanıdır. II. Dünya Savaşı sırasında Kıbrıs ın Yunanistan a bırakılmasını talep eden Rumlar, İngilizlerin anayasa hazırlaması talebi reddetmişler ve Enosis içermeyen hiçbir teklif kabul etmeyeceklerini ilan etmişlerdi. 30 II. Dünya ken korkunç bir siyaset yatmaktadır. Enosis tam anlamıyla Mora yarımadasına kurulan küçük Yunanistan ın yavaşça genişleyerek Büyük İskender in imparatorluğunu kurmak sistemini ortaya koyan bir tabirdir., (Bkz. Oğuz Kalelioğlu, Türk Yunan İlişkileri ve Megali İdea, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Ankara Dergisi, Ankara 2008, Sayı 41, s. 108; Rauf Raif Denktaş, Kıbrıs Elli Yıllın Hikayesi, Akdeniz Haber Ajansı Yayınları, İstanbul 2008, s. 279). 28 Vatansever, Kıbrıs Sorunu Tarihi Gelişimi, s Akdemir, Kıbrıs Acılardan Cumhuriyete, s Vatansever, Kıbrıs Sorununun Tarihi Gelişimi, s

7 12 Savaşı nın sona ermesiyle Rumlarla birlikten Yunanistan da Enosis faaliyetleri hız kazanmış ve 1950 li yıllardaki yeni Rum girişimleri Türklerin adadaki durumunu daha da zorlaştırmıştı. Bunun üzerine Türkiye deki kuruluşlar, gençlik örgütleri başta olmak üzere, Kıbrıs Türklerine destek vermeye başladılar. 31 Kıbrıs Türkleri, gelişmeleri protesto etmek ve adanın Türkiye ye iadesini sağlamak için Kıbrıs ta iki büyük miting düzenlemişler ve bu mitingleri, Anadolu daki Kıbrıs mitingleri takip etmiştir. 32 Makarios un Başpiskopos seçilmesiyle birlikte gerek Kıbrıs ta gerekse Yunanistan da Enosis taraftarları artmıştır. Yunan ve Rumlar 1954 yılında Kıbrıs konusunu Birleşmiş Milletlere taşımışlardı. Bu olay adada gerginliği daha da artırmıştır. Birleşmiş Milletler, Kıbrıs konusunu Genel Kurulda görüşmeyi kabul etmiştir. Türk Hükümeti bu gelişmeler üzerine yoğun tepki göstermiş ve adanın Yunanistan a verilmeyeceğini duyurmuştu. Bunun üzerine Birleşmiş Milletler Yunanistan ın self-determinasyon teklifini reddedilmiş, bundan sonra Kıbrıs ta Enosis i örgütlemek üzere gizli terör örgütü E.O.K.A. örgütünü kurarlar ve eylemleri sesini duyurmaya başlamıştır. 33 Rumların Enosis tezlerine karşılık, Kıbrıs Türkleri taksim tezini ortaya koymuşlardı. II. Dünya Savaşından sonra İngiltere, Kıbrıs ta sıkıyönetim politikasından vazgeçerek, özerk bir yönetim oluşturma çabasına girişti. İngiliz yönetimi boyunca Türk nüfusunun baskılarla adadan ayrılması sonucu Rumlar çoğunluktaydılar ve Rum çoğunluğa göre, 31 Vatansever, Kıbrıs Sorununun Tarihi Gelişimi, s Alasya, Kıbrıs ta İngiliz işgali ve İdaresi, s Sabahattin İsmail, Kıbrıs Cumhuriyetinin Doğuşu-Çöküşü ve KKTC nin Kuruluşu( ), Akdeniz Haber Ajansı Yayınları, İstanbul 2007, s. 11. yapılacak bir plebisit, büyük olasılıkla Enosis sonucunu doğuracaktı. Sorun Türkiye, Yunanistan ve İngiltere arasında, aşılması çok zor bir duruma gelmişti. Rumlar Enosis peşindeydiler; Türkiye bunu kabul edemezdi İngiltere ise adadaki stratejik çıkarlarını korumak istiyordu. Bu üç taraf arasında ortak çözüm oldukça zordu. Bunlar arasında ilk konferans 1955 de Londra da yapıldı. Türkiye her iki halkın ayrı ayrı self-determinasyon hakkını savunurken Yunanistan, bütün ada için ortak bir gelecek görüşündeydi ve böyle Londra konferansından herhangi bir sonuç alınamadı. 34 Bütün bu gelişmeler ve 1958 yılında adadaki Türk-Rum çatışmasının yaygınlaşması sonucunda, girişimlerde bulunulmuş ve taraflar bir araya getirilerek, 11 Şubat 1959 da Zürih Antlaşması 35 ve 19 Şubat 1959 da Londra Antlaşması 36 imzalanmıştır li yıllarda adada tırmanışa geçen bağımsızlık istekleri sonucunda adada bulunan topluluklar (Rumlar ve Türkler) ile ilgili devletler (İngiltere, Yunanistan ve Türkiye) arasında Londra ve Zürih le yapılan anlaşmalar uyarınca 16 Ağustos 1960 ta Kıbrıs Anayasası nın yürürlüğe girmesiyle de Bağımsız Kıbrıs Cumhuriyeti resmen kurulmuştur Ali Satan ve Erdoğan Şentürk, Tanıkların Diliyle Kıbrıs Olayları( ), Tarihçi Kitapevi, İstanbul 2012, s Zürih Antlaşması; Kıbrıs Cumhuriyeti Anayasası nın Temel Yapısı ile İlgili Antlaşma, İttifak Antlaşması ve Garanti Antlaşması ndan oluşmaktadır. Ancak İngiltere imzalamadığı için bu antlaşma hukuki bir etki ve sonuç yaratmaz niteliktedir. Bu yüzden Kıbrıs a bağımsızlık veren bu antlaşmanın İngiltere nin ve adadaki iki toplumun temsilcilerinin onayına sunulması gereken bir anlaşmadır. (Bkz. Vatansever, Kıbrıs Sorununun Tarihi Gelişimi, s. 1500). 36 Londra Antlaşması; Kıbrıs a bağımsızlık veren Zürih Antlaşması, İngiltere nin ve adadaki iki toplumun onayına sürülmesi gerekiyordu. Bunun Üzerine taraflar, Zürih te imzalanan ön anlaşmayı görüşmek üzere Londra da bir araya geldiler. Ve böylece 19 Şubat 1959 da Londra Antlaşması imzalandı. (Bkz. Bkz. Vatansever, Kıbrıs Sorununun Tarihi Gelişimi, s. 1500). 37 Nesrin Demir, Avrupa Birliği Türkiye İlişkilerinde

8 JOURNAL 13 IV. BAĞIMSIZ KIBRIS CUMHU- RİYETİ 19 Şubat 1959 tarihinde Londra da yapılan toplantıya Rumlar ı temsilen Makarios, Türkleri temsilen de Fazıl Küçük 38 katıldı. Bağımsız Kıbrıs Cumhuriyeti nde Türk ve Rum tarafları eşit statüye sahip kılındı. Böylece fiili İngiliz idaresi sona ermiş oldu. Başpiskopos Makarios, 1959 Zürih ve Londra antlaşmalarını baskı altında zorla imzaladığını beyan etti. 39 Bu antlaşmalarda yer alan esaslara göre Kıbrıs Cumhuriyeti anayasası, garanti ve ittifak antlaşmaları hazırlanmış ve Kıbrıs Cumhuriyeti Ağustos 1960 gece yarısı resmen ilan edilmiş, böylece Kıbrıs ta egemenlik Kıbrıs Türk ve Rum halkına devredilmiştir. Kıbrıs Cumhuriyetinin kuruluşu gerçekleşmiş, cumhuriyetin bekası için Türkiye ile Yunanistan arasında birde ittifak anlaşması yapılarak Kıbrıs Cumhuriyeti Anayasasına geçilmiştir. Bu anayasa, uluslararasılaştırılmış bir anayasadır. Bu anayasanın temel esasları, Kıbrıs Cumhuriyeti Anayasası nın Temel Yapısı ile İlgili Antlaşma ile belirlenmiştir. Bu anayasa 199 maddeden oluşmuştur ve tarihteki en uzun anayasalardan birisidir. Bu anayasanın en önemli özelliği, birbirinden farklı çıkarları olan iki milletin varlığını tanıması ve nüfus bakımından az olan topluluğun (Türk toplumu) hükümet içindeki temsil yetkisini garanti etmesidir. Kıbrıs Kıbrıs Sorunu, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt XV, Sayı 1, Elazığ 2005,, s Fazıl Küçük; 14 Mart 1906 da Kıbrıs (Lefkoşa) ta dünyaya geldi. Kıbrıs Türkü siyasetçi, gazeteci ve köşe yazarıdır sonunda Kıbrıs Türkleri ile Kıbrıs Rumlarının ortak kurduğu Kıbrıs Cumhuriyeti nin ilk Cumhurbaşkanı yardımcısıdır. Kıbrıs Türklerinin Rauf Raif Denktaş tan önceki önderidir. 15 Ocak te 77 yaşındayken Londra da vefat etti. (Bkz. (Erişim Tarihi: )). 39 Alasya, Kıbrıs ta İngiliz işgali ve İdaresi, s Devleti nde iki ayrı toplum vardır, ancak tek bir vatandaşlık söz konusudur. Fakat vatandaşların bir topluluğa katılmaları veya mensubu olmaları zorunludur diye geçmektedir. 40 Antlaşma gereği 16 Ağustos 1960 ta 650 kişilik Türk alayı Magosa limanına çıkarken 950 kişilik Yunan askeri birliği de Maraş civarında adaya çıkmıştır. Kıbrıs Cumhuriyetinin Türkiye, Yunanistan ve İngiltere olmak üzere üç garantör devleti olmuştur. Türk halkı ada sathında yayılmış olarak yerleşmiş bulunduğundan self-determinasyon hakkını Bağımsız Kıbrıs Cumhuriyeti lehine kullanmıştır. Kıbrıs Anayasasına göre Kıbrıs Cumhuriyetinde cumhurbaşkanı Rum, yardımcısı Türk, % 70 üyesi Rum olmuştur. Kamu görevinde %30-70 oranı bulunmasını kabul edilmiştir. Türk halkı bir azınlık olarak sayılmamış, fonksiyonel federatif sistem meydana gelmiştir. ENOSİS i önlediği için Kıbrıs Cumhuriyeti ni geçici bir safha olarak gören ve zafere ulaşmak için mücadeleyi sürdüreceğini açıklayan Makarios anayasanın tatbik kabiliyeti olmadığı tezini ortaya attı. Yunanistan da Karamanlis in iktidardan düşmesi, yerine de Zürih ve Londra antlaşmalarını milli cinayet olarak niteleyen Yorga Papamdreu nun geçmesi Kıbrıslı Rumları cesaretlendirdi. 41 BM, üyeleri egemen eşitliği ilkesi üzerine kurulmuştur. Rumlar, Kıbrıs Devleti nin yetkileri kısıtlanmış devlet statüsünün bu ilkeye aykırı olduğunu iddia etmektedirler. Kıbrıs Devleti nin özel statülü ve yetkileri kısıtlanmış bir devlet olduğu açıktır; fakat bu durum BM üyesi devletler tarafından bilindiği halde, Kıbrıs ın BM üyeliği sırasında herhangi bir itiraz ileri sürülmemiştir. 40 Vatansever, Kıbrıs Sorunununs Tarihi Gelişimi, s Alasya, Kıbrıs ta İngiliz işgali ve İdaresi, s. 381.

9 14 Bu yüzden itiraz ileri sürmemiş olan üye devletler, Kıbrıs Devleti nin BM açısından devlet niteliğini kabul etmişler ve bu özel statünün BM Antlaşmasına uygunluğunun tartışmak hakkını kaybetmişlerdir. 42 Rumların ileri sürdüğü diğer bir iddia da, Garanti Antlaşması nın maddesinde yer alan, garantör devletlere tanınan harekete geçme hakkı ile ilgilidir. Rumlar bu hakkın, BM Antlaşması nın m. 2/4 te düzenlenen kuvvet kullanma yasağına aykırılık teşkil ettiğini iddia etmektedirler. Ancak BM Antlaşmasının 2/4 te yer alan kuvvet kullanma yasağı, antlaşmalardan doğan kuvvet kullanma hakkını ortadan kaldırmaz. Kuvvet kullanma yasağı, devletlerin keyfi müdahalelerini yasaklamaktadır. Garanti Antlaşmasıyla tanınan harekete geçme hakkı, Kıbrıs Cumhuriyeti nin toprak bütünlüğü ve bağımsızlığını sağlamak amacıyla garantör devletlere tanınmıştır ve bu hak, Garanti Antlaşmasıyla tanındığı için uluslararası hukuka ve BM Antlaşmasına uygundur Ocak 1964 tarihinde Makarios, 1960 Antlaşmalarını tek taraflı olarak feshettiğini açıklamıştır. Bu açıklama Rumları, saldırılar konusunda cesaretlendirmiştir. Yoğun Rum saldırıları üzerine Türk hükümeti 13 Şubat 1964 tarihinde Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyine başvurmuştur. 15 Şubat 1964 te de İngiltere, adadaki tehlikeli durumun çözüme kavuşması için Güvenlik Konseyine başvurmuştur. Güvenlik Konse- 42 Vatansever, Kıbrıs Sorununun Tarihi Gelişimi, s Garanti Antlaşması, Kıbrıs Cumhuriyeti, Türkiye, Yunanistan ve İngiltere arasında imzalanmıştır. Bu antlaşma, Kıbrıs sorununa getirilen çözümün en önemli unsurudur ve Kıbrıs Cumhuriyeti Anayasasının temel maddelerinin uluslararası niteliğini teyit etmiştir. Antlaşmanın temel amacı, Kıbrıs ın herhangi bir devletle birleşmesini engellemektir. (Bkz. Vatansever, Kıbrıs Sorununun Tarihi Gelişimi, s. 1505). 44 Vatansever, Kıbrıs Sorununun Tarihi Gelişimi, s yi 4 Mart 1964 tarihinde Kıbrıs ta olayları önlemek amacıyla ve Kıbrıs Hükümetinin onayıyla bir Birleşmiş Milletler Barış Gücü kurulması ve adaya gönderilmesi kararını almıştır. Ve daha sonra Rumların Geçitkale saldırılarının ardından, 28 Aralık 1967 tarihinde Geçici Türk Yönetimi ilan etmiştir. Yönetimin başına ilk olarak Dr. Fazıl Küçük getirilmiştir. A. Kıbrıs Barış Harekâtı (1974) 1967 yılında Yunanistan da iktidarı ele geçiren Albaylar Cuntasına bağlı olarak 1974 yılında adayı oldubittiye getirip Yunanistan a bağlamak üzere Cumhurbaşkanı Makarios a karşı darbe düzenlemiştir. Bu darbenin ardından, 15 Temmuz 1974 te Nikos Sampson iktidara gelmiştir. 45 Adanın Yunanistan a bağlanması demek olan bu durum karşısında Türkiye, Kıbrıs Cumhuriyetini kuran Zürih ve Londra anlaşmalarına ek olarak, Kıbrıs, Türkiye ve Yunanistan arasında imzalanan Garanti Anlaşması, Kıbrıs Cumhuriyetinin herhangi bir devletle tamamen veya kısmen herhangi bir siyasi veya iktisadi birliğe katılmamasını taahhüt eder. Yine bu anlaşmanın birinci maddesinde şu ifadeye yer verilmektedir; ortak veya anlaşarak hareket mümkün olmadığı takdirde garanti veren her üç devletten her biri, bu anlaşma ile kurulan düzeni tekrar kurmak amacı ile harekete geçmek hakkını saklı tutarlar ve garantörlük hakkının bir gereği olarak, 20 Temmuz 1974 te Kıbrıs Barış Harekâtını başlattı Temmuz tarihleri arasında yapılan, Türkiye, İngiltere ve Yunanistan Dışişleri Bakanlarının katıldığı I. Cenevre Konferansında Türkiye nin müdahalesinin Antlaşmalardan kaynaklandığı kabul edilmiştir. Bu konferansta, Kıbrıs ta kurulan 45 Alasya, Kıbrıs ta İngiliz işgali ve İdaresi, s Demir, Avrupa Birliği Türkiye İlişkilerinde Kıbrıs Sorunu, s. 353.

10 JOURNAL 15 Özel Türk Yönetimi tanınmış ve Türk Silahlı Kuvvetlerinin Kıbrıs ta varlığı kabul edilmiştir. 30 Temmuz 1974 akşamı sona eren konferans, Türkiye nin isteklerinin büyük kısmının kabul edilmesi ve bir protokol imzalanmasıyla sonuçlanmıştır. 47 Cenevre Antlaşması Yunanistan tarafından olumlu karşılanmadı. Yunanistan dan Kıbrıs a çok sayıda takviye birliği, silah ve cephane yola çıkarıldı. Bunun üzerine 8 Ağustos ta ikinci Cenevre toplantısı yapıldı. Bu toplantıya Rauf Raif Denktaş 48 ile Glafkos Klerides de katıldı. Rumların oyalama taktiği üzerine 14 Ağustos 1974 günü II. Kıbrıs Türk Barış Harekâtı başlatıldı. Tankların desteğinde Türk askeri Girne den başlayarak, gittikçe açılan bir yelpaze gibi, Ada nın kuzey kısımlarını ele geçirmeğe başlamıştır. Böyle Ağustos 1974 tarihleri arasında yapılan bu harekâtla Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyetinin bugünkü sınırları çizilmiş oldu. 49 Bu harekâtın amacı, Kıbrıs ın bağımsızlığını güvence altına almak ve bölgede sürekli bir barışın gerçekleşmesini sağlamaktır. Bu müdahale Kıbrıs sorunu ve 47 Akdemir, Kıbrıs Acılardan Cumhuriyet e, s Rauf Raif Denktaş; 29 Ocak 1924 te Bağ kasabasında dünyaya geldi. İlk eğitiminin bir bölümünü İstanbul da bir bölümünü Kıbrıs ta yaptı de Lefkoşa İngiliz okulundan mezun oldu de İngiltere de hukuk tahsilini yaptı da savcı tayin edildi ve 1958 yılına kadar bu mevkide görev yaptı. Ardından Kıbrıs Türk Kurumları Federasyonunun bakanlığına seçildi yıllarında New York Londra ve diğer yerlerde Kıbrıs Türklerinin davasını savundu. 13 Nisan 1963 te Cemaat Meclisi Başkanı ve Türk Yönetimi Başkan Yardımcısı olarak göreve başladı. 28 Şubat 1973 te gerekli andı içtikten sonra Kıbrıs Cumhurbaşkanı muavini ve Kıbrıs Türk Yönetimi Başkanı olarak göreve başladı te KK- TC ni ve Yeni Cumhuriyetin Kurucu Meclisini kurdu. Ardından anayasanın halkoyun sunulması ile birlikte yapılan ilk cumhurbaşkanlığı seçimini kazandı. Ve yıllarında gerçekleştirilen seçimlerde cumhurbaşkanlığı makamında göreve devam etti. 13 Ocak 2012 de 88 yaşındayken vefat etti. (Bkz. ( Erişim Tarihi: )). 49 Emine Sömek, Kıbrıs Türkünün Milli Mücadelesi, Bizim Kitaplar Yayınevi, İstanbul 2012, s Türk-Yunan ilişkileri yönünden bir dönüm noktasıdır. 50 B. Kuzey Türk Federe Devleti nin Kuruluşu Türkiye nin adaya müdahalesinden sonra Kıbrıslı Türkler, anavatanın fiili ve etkin güvencesi altına girmişlerdir. Türklerin can güvenliğinin yanında iktisadi, siyasi ve kültürel güvenlikleri de sağlanmıştır. Kıbrıslı Rumların müzakerelerdeki uzlaşmaz tutumları ve BM de Kıbrıs Türk Yönetimi aleyhinde kararlar kabul ettirmeye yönelik girişimleri karşısında, Türk toplumu liderleri 13 Şubat 1975 tarihinde Kıbrıs Türk Federe Devleti nin kuruluşunu ilan etmek zorunda kaldılar. Bu devlet Türk toplumunun asgari isteklerini karşılayacak makul bir çözüm bulununcaya kadar devam edecekti. Cumhurbaşkanı Rauf Denktaş KT- FD nin ilanının bağımsızlık anlamına gelmediğini açık dille ifade etmesine rağmen bu karar Lefkoşa nın Rum kesiminde ve Atina da soğuk duş etkisi yaptı. 51 Geçici Kıbrıs Türk Yönetimi, Kıbrıs Barış Harekâtından sonra ortaya çıkan bu yeni durumun hukuki olması ve toplumda huzuru, düzeni sağlamak amacıyla 13 Şubat 1975 tarihinde ilan edilen Kıbrıs Türk Federe Devletinin yapısı adada federal bir çözüme gidileceği var sayımı üzerine kurulmuştur. 52 Bu sebeple kuruluş bildirgesinde, amacın iki bölgeli bir federasyon çerçevesinde Kıbrıs Rum toplumuyla birleşmek olduğu belirtilmiştir. Taraflar arasında 2 Ağustos 1975 te iki toplum arasında nüfus mübadelesini öngören bir anlaşma imzalandı. Yapılan anlaşmayla, adanın güne- 50 Vatansever, Kıbrıs Sorununun Tarihi Gelişimi, s Ertuğrul Önalp, Geçmişten Günümüze Kıbrıs, Berikan Yayınevi, Ankara 2010, s Ahmet C. Gazioğlu, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, Türkiye Diyanet vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt XXVI, Ankara 2002, s. 516.

11 16 yinde yaşayan Türklerin kuzeye, kuzeyde yaşayan Rumların da güneye geçmesi sağlanmıştır. Bu mübadeleyle Kıbrıslı Türkler, tarihte ilk kez, bütün nüfuslarıyla birlikte, sınırları belli olan bir bölgede toplanma ve korunma imkânına sahip olmuşlardır. Nüfus aktarılmasıyla güneyde esir olarak tutulan Türklerin özgür bölgeye geçmesi sağlanmış ve iki toplumlu, iki kesimli federal Cumhuriyetin temelleri oluşturulmuştur. 53 V. KUZEY KIBRIS TÜRK CUM- HURİYETİ A. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti nin Kuruluşu Güney Kıbrıs Rum Yönetiminin bütün dünya tarafından adanın tek meşru rejimi olarak tanınması Rumların görüşmeleri sırasında uzlaşmaz bir tavır sergileyerek hiçbir Türk önerisini kabul etmemelerine yol açıyordu Mayıs 1983 tarihli bir BM kararında, Rumların adanın tamamında egemenlik hakkının olduğu ve işgalci güç olarak nitelendiren Türk birliklerinin adadan çekilmesi ve Kuzey Türk Federe Devleti nin sona erdirilmesi gerektiği belirtilmiştir. KTFD ve Türkiye, bu kararı derhal reddetmiş ve KTDF meclisi, 17 Haziran 1983 te Kıbrıs Türklerinin self-determinasyon hakkının olduğunu ilan etmiş. Federe Devlet statüsünün barış ve uzlaşma yolunu açmadığı, Rumların anlaşma niyeti taşımadıkları iyice anlaşılınca, BM kararının da etkisiyle, Türk tarafı 15 Kasım 1983 te elinde kalan tek seçeneği kullanmış ve self-determinasyon hakkını kullanarak, kuzeyde kendi özgür, bağımsız devletini kurmuş ve bunu tüm dünyaya ilan etmiştir. Ve böylece Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC) ilan etti Vatansever, Kıbrıs Sorunu Tarihi Gelişimi, s Önalp, Geçmişten Günümüze Kıbrıs, s Sömek, Kıbrıs Türkünün Milli Mücadelesi, s KKTC nin ilanına derhal tepki gösteren ABD, kendi Dışişleri Bakanlığı nı devreye sokarak bu yeni Türk devletinin İslam ülkeleri tarafından tanınmasını önlemişti. Kıbrıs Türklerinin self determinasyon haklarını kullanmalarını engelleyen bir husus mevcut değildi. Kıbrıslı Türkler bu hakkı kullanmak için Devletler Hukuku nun gerekli gördüğü iki temel şarta sahiptir. Birincisi Kıbrıs Türk halkı 1960 yılında Kıbrıs Cumhuriyetini kuran iki eşit halktan biriydi. İkincisi ise adada egemenlik sadece tek bir topluma değil, ikisine de aitti. 56 Kıbrıs Türk Federe Devleti Meclisi, 15 Kasım 1983 günü Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ni ilan ederken aldığı karada Kıbrıs Türk halkının ırk, milli menşe, din ve dil gibi farklara dayalı olarak insanlar arasında ayrım gözetilmesini, her türlü sömürgeciliği, ırkçılığı, baskı ve tahakkümü reddettiğini; Kıbrıs ta, Doğu Akdeniz de, Ortadoğu da ve dünyada tam bir ve istikrarın, özgürlüğün, insan haklarının hâkim olmasını istediğini; Kıbrıs taki iki halkın milli benliklerini koruyarak kendi kesimlerinde huzur ve güven içinde yaşamaya ve kendilerini yönetmeye hakları olduğuna inandığını; iki halkın arlarındaki sorunları eşit düzeyde müzakerelerle barışçı, adil ve kalıcı bir çözüme ulaştırmasının mümkün ve zorunlu olduğu görüşüne sımsıkı bağlı bulunduğunu belirtmiştir. 57 Bağımsızlık bildirgesinde Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyetinin Birleşmiş Milletler ilkelerine, 1960 kuruluş, garanti ve ittifak antlaşmalarına bağlı kalacağı, Doğu Akdeniz de barışın, istikrarın ve dengelerin korunmasını daima ön planda tutacağı, hiçbir askeri bloka katılmayacağı, Kuzey Kıb- 56 Önalp, Geçmişten Günümüze Kıbrıs, s. 249; Vatansever, Kıbrıs Sorunu Tarihi Gelişimi, s Gazioğlu, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, s. 517.

12 JOURNAL 17 rıs ı dünyada, Akdeniz ve yakın bölgelerde barışın hüküm sürmesine hizmet ederek bağımsız, bağlantısız bir barış ve huzur bölgesi olarak tutmaya azimli ve kararlı olduğu dünyaya duyuruldu. 58 Kıbrıs Müslüman Türk toplumu 1979 da İslam Konferansı Teşkilatı na gözlemci olarak kabul edilmiştir. KKTC nin kurulmasına ilk ve tek olumlu tepki Türkiye den geldi ve Türkiye derhal KKTC yi tanıdığını ilan etti. Buna karşılık bu durum, Yunanistan la Kıbrıslı Rumlar tarafından yasa dışı ve kabul edilemez olarak nitelendirildi ve Yunanistan 16 Kasım 1983 te Türkiye ye protesto notası verdi. Bu arada İngiltere de, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti nin kuruluşunu BM Güvenlik Konseyi ne taşımıştır. Güvenlik konseyi 18 Kasım 1983 tarihli 541 sayılı kararında; Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti nin ilanını hukuken geçersiz sayarak, bütün devletlerden bu yeni cumhuriyeti tanımamalarını istemiştir. 59 Pakistan ve Bangladeş in tanıma kararını Amerika Birleşik Devletleri ve Batılı büyük güçler engellemiş, Rum-Yunan girişimleri sonucunda Amerika Birleşik Devletleri, İngiltere ve diğer daimi üyelerinin desteğiyle Güvenlik Konseyinden Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyetinin tanınması aleyhinde bir karar çıkarmalarına rağmen Türkiye ile Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti arasında 17 Nisan 1984 te karşılıklı olarak büyükelçi teâtisi yapılmış, ilişkiler resmen başlatılmıştır. KKTC nin kurulmasının ardından Kıbrıslı iki toplum liderleri arasında sık sık müzakereler yapılmış ancak hepsi sonuçsuz kalmıştır. Birleşmiş Milletler tarafından öne atılan bir- 58 Gazioğlu, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, s Nejat Doğan, Birleşmiş Milletler ve Avrupa Birliği Kararlarında Kıbrıs Sorunu, Akdeniz Üniversitesi iktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Sayı 4, Ankara 2002, s. 90. çok çözüm önerisi de her seferinde iki toplum tarafından reddedilmiştir. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti kuruluşundan itibaren uluslararası ambargoyla karşı karşıya kalmıştır. Yeni Türk Devleti, Türkiye dışından hiçbir devlet tarafından tanınmamakta ve ikili ilişkiler kuramamaktadır. Bunlardan ilki AB Adalet Divanının (ATAD), 1994 yılında KKTC den üretilen narenciye ve patates ürünün AB sınırları içine girişini yasaklayan bir karardı. 60 B. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti nin Devlet ve Ekonomik Yapısı 1. Devlet Yapısı Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti nin devlet yapısı Avrupa demokrasilerine uygun ilkelerle serbest halk iradesine dayalı parlamenter sisteme göre oluşturuldu. Yetmiş kişilik kurucu meclisin hazırladığı Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti anayasası 5 Mayıs 1985 te halkın onayına sunulup %70.18 evet oyuyla kabul edildi. Ardından 9 Haziran 1985 te cumhurbaşkanlığı seçimi yapılarak Rauf Raif Denktaş da %71 oy ile cumhurbaşkanı oldu ve ardından 23 Haziranda yapılan genel seçimler de 7 partiden 50 milletvekili ile cumhuriyet parlamentosunu oluşturuldu. Ve yapılan bu yerel seçimler de demokratik kurallar içinde gerçekleşti. 61 Anayasaya göre cumhurbaşkanı devletin başıdır ve her beş yılda bir halk tarafından seçilir. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti anayasasının esas ilkeleri insan hak ve özgürlükleri, hukukun üstünlüğü, kişilerle toplumun huzuru ve ferahı temeline dayandırılmış olup Atatürk ilkelerine bağlı 60 Vatansever, Kıbrıs Sorununun Tarihi Gelişimi, s Atalay, Geçmişten Günümüze Kıbrıs İdari Yapılanma ve Din Eğitimi, s. 126.

13 18 kalmayı hedeflemiştir. Anayasanın birinci maddesinde Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti nin laik bir devlet, ikinci maddesinde ise resmi dilinin Türkçe olduğu belirtilir. Elli milletvekilinden oluşan Cumhuriyet Meclisi seçimleri beş yılda bir yerel yönetim organlarının seçimleri ise dört yılda bir yapılır. 2. Ekonomik Yapısı Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ekonomisi küçük ada ekonomilerinin özelliklerini taşır. Rum yönetiminin Kuzey Kıbrıs Türk cumhuriyetine uyguladığı ekonomik ambargo ve 1994 tarihli Avrupa Birliği Adalet Divanı kararı ile tarımsal ürünlerini Avrupa ya satma imkânından yoksun bırakılmıştır. Üretimde, ihracatta ve milli gelirin dağılımında en büyük sektör tarım sektörü olup tarım ülkenin Sosyoekonomik yapısında önemli bir yer tutmaktadır. Ülke nüfusunun yaklaşık %60 ı kırsal bölgelerde yerleşmiş olup toplam çalışan nüfusun %25 i tarım sektöründe istihdam edilmektedir. Önemli tarım ürünleri, tahıl(arpa, buğday, nohut, fasulye), patates, karpuz, zeytin, narenciye ve Kıbrıs a özgü peynir olan hellimdir. Hayvancılık da ülkenin ihtiyaç düzeyindedir. 62 Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti nde sanayi faaliyetleri hafif sanayi dalında, özellikle de gıda alanında gelişmiştir. Sanayi ürünleri gıda, içki, tütün, dokuma, giyim, ayakkabı, mobilya, kâğıt ve ilaçtır. KKTC nin ekonomisi bir ada ekonomisi özelliklerini taşıması, doğal kaynaklarının yetersizliği ve adanın nisbeten az yağış alması sebebiyle üretim ve tüketim dışa bağımlıdır Gazioğlu, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, s Gazioğlu, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, s Turizm sektörü Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ekonomisinin lokomotifidir. Sektör 1990 yılına kadar önemli gelişmeler göstermiş, 1990 da ülkeye gelen turist sayısı kişiye, turizm gelirleri de 224,8 milyon dolara yükselmiştir. Deniz ulaşımına baktığımızda, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti nin en önemli deniz ulaşım kapıları Gazimagosa Limanı ile Girne Turizm Limanıdır. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti nde nüfusun ı şehirlerde, si köylerde yaşamaktadır. Yıllık nüfus artışı %1.1 dir. Nüfusun %99 unu Türkler oluşturur öğretim yılı verilerine göre Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti genelinde ilköğretime bağlı seksen yedi ilkokul, on sekiz anaokulu, dört özel eğitim okulu, orta öğretime bağlı olarak da otuz okul vardır. Yüksek Öğretim kurumları ise Atatürk Öğretmen Akademisi, Doğu Akdeniz Üniversitesi, Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi, Girne Amerikan Üniversitesi, Yakındoğu Üniversitesi, Lefke Avrupa Üniversitesi ve Uluslararası Kıbrıs Üniversitesi dir. VI SONRASI KIBRIS SO- RUNU 1990 da, Kıbrıs sorununda tarafların sayısı artmıştır. Güney Kıbrıs Rum Yönetiminin adanın tamamını temsilen Avrupa Birliğine tam üyelik başvurusunda bulunması sonucunda Kıbrıs sorunu giderek daha karmaşık hale geldi yıllarından Avrupa Parlamentosunda görüşülüp kabul edilen Kıbrıs Raporlarında, Kıbrıs Cumhuriyeti nin (Rum Tarafının) adayı bir bütün olarak temsil etme hakkına sahip tek devlet olduğu kabul edilmiştir. Bu raporda ayrıca, Kıbrıs ın önemli topraklarının 26 yıldır Türkiye tarafından işgal edil-

14 JOURNAL 19 diği belirtmekte ve Türkiye, işgalci devlet olarak nitelendirmektedir. 1 Mayıs 2004 te de Rum tarafı Kıbrıs Cumhuriyeti sıfatıyla, bütün adayı temsilen AB ye üye olmuştur. Oysa Zürih, Londra ve Garanti antlaşmalarına göre Kıbrıs ın, Türkiye ve Yunanistan ın eş zamanlı olarak üye olmadığı bir birliğe katılması mümkün değildir Mart 1995 tarihi gerek Türkiye gerekse Kıbrıs için AB ile ilişkilerde bir dönüm noktası olmuştur. Çünkü bu tarihte, Türkiye-AB ortaklık Konseyi toplantısında Gümrük Birliği kararı imzalanmıştır. AB, Türkiye nin 1996 başından itibaren AB ile Gümrük Birliğine geçmesinin ön koşulu olarak, Rum kesimiyle AB arasında 1996 Hükümetler arası Konferansının ardından başlayacak olan tam üyelik görüşmelerine itiraz etmemesini istemiş; Türkiye, önce bu konudaki talebi sözlü olarak onaylamış, ardından Kıbrıs konusunda resmi tutumu deklere eden bir bildirge yayınlamıştır Bütün bunlara rağmen, siyasi açıdan birçok olumsuz özellik taşıyan Gümrük Birliği Antlaşması imzalanmıştır. Ayrıca bu antlaşmanın 16. maddesi uyarınca Türkiye nin 2001 yılına kadar, GKRY ile ticaret antlaşması imzalamak durumunda olması, bir başka sakıncalı yön ortaya çıkarmıştır. Çünkü bu antlaşmayla Türkiye ilk defa, şimdiye kadar tanımadığı bir ülkeyi muhatap kabul etmiş oldu. 65 A. Annan Planı Yapılan BM önerilerinin ardından artık Rum tarafı, Türk tarafıyla görüşme yapmayı istemiyordu. Bunu üzerine BM Genel Sekreteri Kofi Annan, iki tarafın liderlerine, yüz yüze görüşme çağrısı yaptı. Rauf 64 Vatansever, Kıbrıs SorunununTarihi Gelişimi, s. 1519; Önalp, Geçmişten Günümüze Kıbrıs, s Demir, Avrupa Birliği Türkiye İlişkilerinde Kıbrıs Sorunu s.358; Önalp, Geçmişten Günümüze Kıbrıs, s Raif Denktaş ile Rum lideri Glafkos Klerides Kıbrıs ihtilafına bir çözüm bulmak için yaptıkları, karma karışık bir hale dönen görüşmelere devam etmekteydiler. Ancak 2002 yılının ekim ayında BM genel sekreteri Kofi Annan taraflara oldukça kapsamlı ve karışık bir plan sundu. Plan hem Yunanistan ve Türkiye de hem de GKRY ve KK- TC de büyük tartışmalara yol açtı. Taraflara takdim edilen plan ilk haliyle, iki kurucu devletten oluşan birleşik bir Kıbrıs devletinin kurulmasını önlemekteydi. 66 Annan planı temel yapısı ve felsefi itibariyle fiilen yıkılmış olan ve sadece GKRY nin temsil ettiği Kıbrıs Cumhuriyetinin devam ettiği öngörüsüyle hazırlanmış ve meseleye Anayasal bir sorun olarak yaklaşmıştır. Annan Planı, özünde Türk tarafının beklentilerini karşılamakta, buna karşılık Rum-Yunan ikilisinin hedeflerini yeni bir hukuki ve siyasi zemine oturtmaktadır. Ancak 4 Mart 1964 tarihli 186 sayılı kararı vardı. Yetkilerin topladığı alt mecliste nüfus esasına dayalı oluşum sonucu basit çoğunlukla alınacak kararlar Rumların ağırlığını ve hâkimiyetini getirmektedir. 67 Planda önemli bir nokta da Kıbrıs Türklerinin statüsünün açıklığa kavuşturulmamış olmasıdır. Annan Planında, Türk tarafının hayati önem verdiği ve olmazsa olmazları arasında yer alan iki kesimlilik ve iki halklılık ortadan kaldırılmaktadır. Böylece Planda, Zürih, Londra ve Lefkoşa Antlaşmalarının kurduğu yapı ve iki halkın ya da iki toplumun varlığı reddedilmiş olmaktadır. Ayrıca planda öngörülen mülkiyet düzenlemesi ve AB normları ile ilgili yaklaşımlar, Kıbrıs Türk Devleti ne bırakılacak bölgeye, belirle- nen süreler içinde ve oranlarda yerleştirilecek önemli sayıda- 66 Önalp, Geçmişten Günümüze Kıbrıs, s Vatansever, Kıbrıs Sorununun Tarihi Gelişimi, s

15 20 ki Rum nüfusu ve toprak tavizleri gibi hususların düzenleniş biçimi, iki kesimliliği ve iki halklılığı ortadan kaldırması yanında Kıbrıs Türk halkının önemli bir bölümünü göçe zorlamaktadır. 68 Annan Planı, 24 Nisan 2004 te adanın her iki tarafında ayrı ayrı referanduma sunulmuştur. Böylece 2004 yılının Nisan ayında referanduma her iki tarafta da çok tartışmalı bir biçimde gidilmiştir. Plan GKRY nin tezlerine daha fazla yaklaştığı halde %70 gibi yüksek bir oy oranıyla halk tarafından reddedilmiştir. Görüldüğü gibi taraflar arasında bir uzlaşma sağlanamadan GKRY 1Mayıs 2004 yılında AB ye üye olmuştur. Dünya kamuoyunda, sürekli olarak çözümü istemeyen taraf olarak Kıbrıs Türk tarafını gösteren GKRY nin gerçek yüzü ortaya çıkmıştır. Bu konuda gerek AB, gerekse ABD tepkilerini açıkça dile getirerek, KKTC ile birlikte yaşama hayır cevabını veren GKRY i eleştirmişlerdir. Bu konuyla ilgili yakın bir gelecekte bir çözüm veya anlaşma olacağı ihtimali uzak görünmektedir. 69 VII. KIBRIS SORUNUNDA YAŞA- NAN SON GELİŞMELER Annan planının reddedilmesinden sonra Türkiye, Kıbrıs la ilgili yeni adımlar atmıştır. Aynı şekilde AB dönem başkanlarından da çözüm için bazı öneriler getirilmiş, ancak bunlardan da bir sonuç alınamamıştır. Bunun üzerine AB üyesi ülkeler, Türkiye nin 2005 te müzakerelere başlayabilmesi için ortak tutum belgesi adı altında bir metin hazırladılar. Bu belgeye göre, kısa vadede Türkiye Cumhuriyeti Kıbrıs taki stratejik varlığını, orta vadede de adadaki Türk varlığını ortadan kaldı- 68 Vatansever, Kıbrıs Sorununun Tarihi Gelişimi, s Demir, Avrupa Birliği Türkiye İlişkilerinde Kıbrıs Sorunu, s.365. racaktır. Ancak Türk hükümeti bu belgeyi imzalamamıştır. Bunun üzerine AB Dışişleri Bakanları tarafından alınan 11 Aralık 2006 tarihli bir kararla, Gümrük Birliği ile ilgili sekiz başlıkta, Türkiye yle devam eden AB ye üyelik müzakereleri dondurulmuştur. 70 Kıbrıs sorununa çözüm bulunmaya çalışılırken, bir yandan da Rumlar anlaşmalarla Doğu Akdeniz i ele geçirme planları yapmaya başlamıştır. Böylece soruna bir de Akdeniz in egemenliği, münhasır ekonomik bölge, petrol arama gibi konular da dâhil edilmiş oldu. Güney Kıbrıs Rum Yönetimi, 17 Şubat 2003 te Mısır la ve 17 Ocak 2007 tarihinde de Lübnan la Münhasır Ekonomik Bölge Sınırlandırma Anlaşması imzalamıştır. 71 Böylece Rumlar, Türkiye yi ve KKTC yi hiçe sayarak, diğer devletlerle Doğu Akdeniz i paylaşmaya başlamıştır. Son olarak da, Güney Kıbrıs ile İsrail arasında 17 Aralık 2010 da Münhasır Ekonomik Bölge Sınırlandırma Anlaşması imzalanmıştır. Bu anlaşmaya göre, her iki ülkenin Akdeniz de münhasır ekonomik bölgelerinin sınırları belirlendi. Ayrıca anlaşmayla birlikte, açık denizde yapılacak petrol ve doğalgaz araştırmalarının önü açılmış oldu. Rumlar, İsrail ile Akdeniz i paylaşma anlaşması imzalamakla yetinmediler, Türkiye nin savaş nedeni saymasına rağmen, İsrail ortaklı bir Amerikan şirketi olan Noble Enerji yle, Güney Kıbrıs ın münhasır alan ilan ettiği bölgede doğalgaz-petrol arama ve sondaj işlemlerine başladılar. Bu şirketin platformları da İsrail üzerinden bölgeye sevk edildi. Daha sonra iki ülke arasında, Noble enerji platformunun İsrail tarafından ko- 70 Vatansever, Kıbrıs Sorununun Tarihi Gelişimi, s Vatansever, Kıbrıs Sorununun Tarihi Gelişimi, s