T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ MEDENİ HUKUK ANABİLİM DALI

Transkript

1 T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ MEDENİ HUKUK ANABİLİM DALI SOSYAL HİZMETLER VE ÇOCUK ESİRGEME KURUMU ARACILIĞIYLA EVLAT EDİNME VE KORUYUCU AİLE KURUMU YÜKSEK LİSANS TEZİ Hazırlayan Seda KURTULUŞ AKBULUT Tez Danışmanı Yrd. Doç. Dr. Mehmet İSTEMİ Ankara 2011

2 ONAY Seda Kurtuluş AKBULUT tarafından hazırlanan Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Aracılığıyla Evlat Edinme ve Koruyucu Aile Kurumu başlıklı bu çalışma tarihinde yapılan savunma sınavı sonucunda oybirliği ile başarılı bulunarak jürimiz tarafından Medeni Hukuku Anabilim dalında Yüksek Lisans Tezi olarak kabul edilmiştir. PROF. DR. İHSAN ERDOĞAN PROF. DR. M. FADIL YILDIRIM YRD. DOÇ. DR. MEHMET İSTEMİ

3 ÖNSÖZ Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Aracılığıyla Evlat Edinme ve Koruyucu Aile Kurumu başlıklı bu yüksek lisans tez çalışması ile, yakın zamanda kabul edilen Küçüklerin Evlat Edinilmesinde Aracılık Faaliyetlerinin Yürütülmesine İlişkin Tüzüğün yürürlüğe girmesi ile Başbakanlık Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu aracılığıyla evlat edinme kurumuna yönelik uygulamada meydana gelen yeniliklerin, Evlat Edinme Yönergesi ile oluşan çelişkiler de nazara alınarak değerlendirilmesi ve evlat edinmeyle sıkı ilişki içerisinde olan koruyucu aile kurumu ile birlikte ele alınarak hukuk ve uygulamada oluşan boşluğu bir nebze de olsa doldurulması amaçlanmıştır. Tez çalışma sürecinde, bilgi donanımı, deneyimi, sabrı ve hoşgörüsü ile yanımda olan ve bana yol gösteren çok değerli danışman hocam Sn. Yard. Doç. Dr. Mehmet İSTEMİ ye, bütün yaşantım boyunca desteklerini yanımda hissettiğim canım aileme ve biricik eşime teşekkürü bir borç bilirim.

4 ii İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ...i İÇİNDEKİLER...ii KISALTMALAR...vi GİRİŞ...1 I. KONUNUN TAKDİMİ VE SINIRLANDIRILMASI...1 II. EVLAT EDİNMENİN AMACI VE TARİHÇESİ...3 A. Evlat Edinmenin Amacı...3 B. Evlat Edinmenin Tarihçesi Genel Olarak İslam Hukuku Öncesi Türk Hukuku nda Evlat Edinme İslam Hukuku Sonrası Türk Hukuku nda Evlat Edinme Cumhuriyet Döneminde Türk Hukuku nda Evlat Edinme...8 III. TÜRK HUKUKU NDA EVLAT EDİNME...8 A. 743 Sayılı Kanun...8 B Sayılı Kanun...10 C Sayılı Kanunun Getirdiği Sistem Farklılığının Amacı...11 IV. EVLAT EDİNMENİN HUKUKİ NİTELİĞİ VE TANIMI...11 V. EVLAT EDİNME SİSTEMLERİ...13 VI. EVLAT EDİNME KURUMUNUN BENZER KURUMLARLA KARŞILAŞTIRILMASI...14 A. Gerçek Soybağı İle Karşılaştırılması...14 B. Koruyucu Aile Kurumu İle Karşılaştırılması...17 VII. EVLAT EDİNME KURUMUNUN YARAR VE SAKINCALARI...19 BİRİNCİ BÖLÜM...22 EVLAT EDİNME YOLLARI...22 I. KÜÇÜĞÜN ÖZ ANA BABASINDAN YA DA VASİSİNDEN EVLAT EDİNİLMESİ...22 II. BAŞBAKANLIK SOSYAL HİZMETLER VE ÇOCUK ESİRGEME KURUMU ARACILIĞIYLA EVLAT EDİNME...22 A. Genel Olarak...22

5 iii B. Korunmaya Muhtaç Çocuk Kavramı Ve Koruma Kararı...24 C. Türk Medeni Kanunu na Göre Küçüğün Evlat Edinilmesi Şartları Genel Olarak Maddi Şartlar...30 a. Evlat Edinen Açısından...30 (1) Gerçek Kişi Olma...30 (2) Rıza...30 (3) Bakım Ve Eğitim...31 (4) Belli Bir Yaşta Olma...33 (5) Belli Bir Yaş Farkının Olması...33 (6) Diğer Çocukların Yararlarının Zedelenmemesi...34 (7) Birlikte Evlat Edinme...35 b. Evlatlık Açısından...38 (1) Evlatlığın Rızası...38 (2) Ana Babanın Rızası...39 (3) Vesayet Dairelerinin İzni...43 (4) Evlatlığın Başkası Tarafından Evlat Edinilmemiş Olması...44 (5) Evlatlığın Menfaati...44 D. Küçüklerin Evlat Edinilmesinde Aracılık Faaliyetlerinin Yürütülmesine İlişkin Tüzük Ve Evlat Edinme Yönergesi ne Göre Küçüğün Evlat Edinilmesi Şartları...46 E. Evlat Edinme Süreci Yurtiçi Evlat Edinmelerde Süreç Yurtdışı Evlat Edinmelerde Süreç...60 F. Evlat Edinmenin Şekli Ve Usulü Mahkeme Süreci Nüfus Kütüğüne Kayıt...71 III. EVLAT EDİNMENİN HÜKÜM VE SONUÇLARI...73 A. Kişisel Sonuçlar Ana Baba Adı Soyadı Vatandaşlık...77

6 iv 4. Hısımlık Velayet Hakkı Bakım Borcu Evlenme Yasağı...82 B. Mali Sonuçlar Evlat Edinenin Küçüğün Mallarına İlişkin Yararlanma Ve Yönetim Hakkı Miras Nafaka Verme Yükümlülüğü...87 C. Diğer Sonuçlar Yerleşim Yeri Oy Verme Ve Katılma Yasağı Kayıtların Ve Bilgilerin Gizliliği...90 IV. EVLAT EDİNME İLİŞKİSİNİN GEÇERSİZLİĞİ: YOKLUK...92 V. EVLATLIK İLİŞKİSİNİN KALDIRILMASI...93 A. Genel Olarak...93 B. Sebepleri Rızanın Bulunmaması Diğer Noksanlıklar...95 C. Hak Düşürücü Süre...96 D. Evlatlık İlişkisinin Kaldırılmasının Sonuçları...96 İKİNCİ BÖLÜM...98 KORUYUCU AİLE KURUMU...98 I. GENEL OLARAK KORUYUCU AİLE KURUMU...98 A. Koruyucu Aile Kavramı Ve Tanımı...98 B. Koruyucu Aile Kurumunun Amacı...99 C. Koruyucu Aile Kurumunun Tarihçesi D. Koruyucu Aile Kurumunun Hukuki Niteliği E. Koruyucu Aile Kurumunun Benzer Kurumlarla Karşılaştırılması Velayet İle Karşılaştırılması Vesayet İle Karşılaştırılması F. Koruyucu Aile Kurumunun Yarar Ve Sakıncaları II. KORUYUCU AİLE OLABİLMENİN ŞARTLARI...111

7 v A. Genel Olarak B. Korunmaya Muhtaç Çocuk C. T.C. Vatandaşı Olmak D. Türkiye de Sürekli İkamet Etmek E. En Az İlkokul Mezunu Olmak F Yaş Aralığında Olmak G. Çocuğun Velayeti Hakkına Sahip Kişilerden Olmamak H. Daha Önce Koruyucu Aile Statüsünün İptal Edilmemiş Olması III. KORUYUCU AİLE OLMA SÜRECİ IV. KORUYUCU AİLENİN HAK VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ A. Koruyucu Ailenin Yükümlülükleri Çocuğun Bakım Ve Yetiştirilmesini Sağlamak Çocuğun Öz Ana Babası Ve Hısımları İle Kişisel İlişki Kurulmasını Sağlamak Başbakanlık Sosyal Hizmetler Ve Çocuk Esirgeme Kurumu Ve Sosyal Hizmet Uzmanı İle İlişki Kurmak Adres Ve İkametgah Değişikliklerini Bildirmek B. Koruyucu Ailenin Hakları Ücret Hakkı Kişisel İlişki Hakkı V. KORUYUCU AİLE HİZMETİNİN SONA ERMESİ A. Kendiliğinden Sona Erme Ölüm Çocuğun Reşit Olması B. Koruyucu Aile Sözleşmesinin İptali İle Sona Erme VI. ÇOCUĞUN ÖZ AİLESİ İLE YAŞAMA HAZIRLANMASI SONUÇ KAYNAKÇA ÖZET ABSTRACT...157

8 vi KISALTMALAR A.B.D. : Amerika Birleşik Devletleri a.g.e. : Adı Geçen Eser a.g.m. : Adı Geçen Makale b. : Bent BAĞKUR : Esnaf ve Sanatkarlar ile Diğer Bağımsız Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kurumu bkz. : Bakınız bs. : Basım com. : Commercial (Ticari) dn. : Dipnot doç. : Doçent Dr. : Doktor E. : Esas ed. : Editör haz. : Hazırlayan HD. : Hukuk Dairesi HGK. : Hukuk Genel Kurulu HUMK : Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu İBK : İçtihatı Birleştirme Kararı K. : Karar KKTC. : Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti m. : Madde Prof. : Profesör s. : Sayfa sad. : Sadeleştiren SSK : Sosyal Sigortalar Kurumu T.C. : Türkiye Cumhuriyeti TMK : Türk Medeni Kanunu TTK : Türk Ticaret Kanunu

9 vii UNICEF : United Nations Children s Fund (Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu) vb. : Ve Benzeri vs. : Vesaire www. : World Wide Web y. : Yargıtay yard. : Yardımcı yay. : Yayına

10 GİRİŞ I. KONUNUN TAKDİMİ VE SINIRLANDIRILMASI Toplumun geleceğini oluşturan çocuğun psiko-sosyal, zihinsel ve bedensel yönden sağlıklı gelişimini sağlamak için en uygun ortam şüphesiz ki, çocuğun öz ana babasının yanında yetişmesidir. Ancak kimi zaman işsizlik, ölüm, boşanma, aile içi ilişkilerin zayıflaması, ailenin kötü alışkanlıklara sahip olması ve terk gibi çeşitli nedenlerle küçüğün öz ana babasının yanında sağlıklı bir ortamda yetişmesi mümkün olamamaktadır. Bu gibi durumlarda küçüğe geçici veya sürekli olarak aile ortamını sağlayabilecek olan evlat edinme ve koruyucu aile kurumları gündeme gelmektedir. Evlat edinme kurumu, bir taraftan küçüğün aile ortamında yetişip sağlıklı bir birey olarak gelişmesini sağlamakta, diğer taraftan çocuğu olmayıp çocuk hasreti çeken ailelerin bu özlemlerinin giderilmesi bakımından da önemli bir amaca hizmet etmektedir. Ülkemizde küçüğün öz ana babasından veya vasisinden evlat edinilmesi mümkün olduğu gibi, sağlıklı bir aile ortamına sahip olmadığı için devlet korumasına alınan ve bakımları Başbakanlık Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu tarafından gerçekleştirilen küçüklerin, kurum aracılığıyla evlat edinilmeleri de mümkündür. Aile ortamı içerisinde yetişmesi mümkün olmayan ve devlet tarafından koruma altında bulunan küçüğün, aile ortamına denk bir ortamda büyümesinin gerekliliğine karşılık, küçük için aile ortamı her zaman evlat edinme kurumu ile sağlanamayabilmektedir. Bu gibi durumlarda ise, küçüğün aile ortamında sağlıklı biçimde yetişmesini koruyucu aile kurumu sağlamaktadır.

11 2 Evlat edinme kurumu ile koruyucu aile kurumu arasında birçok farklılık olmasına karşılık koruyucu aile kurumu evlat edinmeye bir basamak niteliğindedir 1. Ülkemizde, koruyucu aile olabilmek için Başbakanlık Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumuna başvuru zorunludur. Tezimize konu olarak Başbakanlık Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu aracılığıyla evlat edinme ve koruyucu aile kurumunun seçilmesindeki amaç; evlat edinme kurumu ile ilgili birçok eser yazılmasına karşılık, yazılan eserlerde Başbakanlık Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu aracılığıyla evlat edinme kurumunun münhasıran ele alınmaması, yakın zamanda kabul edilen Küçüklerin Evlat Edinilmesinde Aracılık Faaliyetlerinin Yürütülmesine İlişkin Tüzüğün yürürlüğe girmesi ile uygulamada meydana gelen yeniliklerin ve Evlat Edinme Yönergesi ile oluşan çelişkilerin de değerlendirilerek, evlat edinme kurumuna bir nevi basamak teşkil eden koruyucu aile kurumu ile birlikte ele alınarak hukuk ve uygulamada oluşan boşluğu doldurma isteğidir. Tezimiz genel itibariyle üç bölümden oluşmaktadır. Tezimizin giriş bölümünde, evlat edinme kurumu genel bir bakış açısıyla irdelenecektir. İlk kısımda, evlat edinmenin amacı ve tarihçesi ele alınacaktır. İkinci kısımda, Türk Hukuku nda evlat edinme kurumu 743 sayılı kanun ve 4721 sayılı kanun dönemindeki nitelendirmeleriyle değerlendirilecek, 4721 sayılı kanunun getirdiği sistem farklılığının amacına değinilecektir. Üçüncü kısımda, evlat edinme kurumunun hukuki niteliğinden ve tanımından bahsedilecektir. Dördüncü kısımda, evlat edinme sistemleri incelenecektir. Beşinci kısımda, evlat edinme kurumunun benzer kurumlarla karşılaştırması yapılacak, altıncı kısımda ise, yarar ve sakıncalarından bahsedilecektir. Birinci bölümde, evlat edinme kurumu TMK, 2828 sayılı Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu, Küçüklerin Evlat 1 Selma Baktır (Çetiner), Çocukların Korunması, Yargıtay Dergisi, cilt 13, sayı 3, Temmuz, 1987, s. 331.

12 3 Edinilmesinde Aracılık Faaliyetlerinin Yürütülmesine İlişkin Tüzük, Evlat Edinme Yönergesi, uluslararası sözleşmeler ve Yargıtay kararları çerçevesinde ele alınacaktır. Birinci kısımda, küçüğün öz ana babasından ya da vasisinden evlat edinilmesi anlatılacaktır. İkinci kısımda ise, Başbakanlık Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Aracılığıyla evlat edinme incelenecektir. Üçüncü kısımda evlat edinmenin hükümleri tüm sonuçları ile ele alınacaktır. Dördüncü kısımda, evlat edinme ilişkisinin geçersizliği, beşinci kısımda ise evlatlık ilişkisinin kaldırılması incelenecektir. İkinci bölüm de ise; koruyucu aile kurumu, TMK, 2828 sayılı Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu, Koruyucu Aile Yönetmeliği çerçevesinde ele alınacaktır. Birinci kısımda, koruyucu aile kavramı ve tanımı, amacı, tarihçesi, hukuki niteliği, benzer kurumlarla olan farkı ile yarar ve sakıncaları incelenecektir. İkinci kısımda koruyucu aile olmak için aranan şartlar belirlenecektir. Üçüncü kısımda koruyucu aile olma süreci anlatılacaktır. Dördüncü kısımda koruyucu ailenin hak ve yükümlülüklerine değinilecek ve son olarak koruyucu aile kurumunun sona ermesi ile çocuğun öz ailesi ile yaşama hazırlanması irdelenecektir. II. EVLAT EDİNMENİN AMACI VE TARİHÇESİ A. Evlat Edinmenin Amacı Tarihi gelişim içerisinde evlat edinme kurumunun çeşitli amaçlara hizmet ettiği görülmektedir. Bu amaçlardan bir kısmı modern hukuk sistemleri ile silinmiş, bir kısmı ise az ya da çok değişikliklerle modern hukukla beraber ortaya çıkan yeni amaçların yanında varlıklarını sürdürmeye devam etmiştir. Eski hukuklarda evlat edinme kurumu ile atalara ibadetin devamını sağlamak ve aile dininin devamını temin etmek gibi bir takım dini amaçlar

13 4 güdülmüştür 2. Örneğin, eski zamanlarda ölümlerden sonra ruhların yaşadığına inanan ve ruhlara kutsallık tanıyan kavimlerde evlat edinme kurumunun önemli bir rol oynadığı görülmüştür 3. Ancak insanların batıl inançlardan kurtulmaya başladıkları andan itibaren bu amaçların yerini başka amaçlar almıştır. Eski hukuk sistemlerinde evlat edinme ile ulaşılmak istenen dini amaçların, evlat edinme kurumunun şartları ve hükümleri üzerinde de etkisi olmuştur. Örneğin, bazı eski hukuk sistemlerinde evlat edinenin erkek çocuğunun bulunmamasının şart olması veya evlat edinme neticesinde evlatlığın öz ailesi ile bağlarının koparılması dini amaçların neticesidir 4. Eski dönemlerde evlat edinme kurumu ile bir takım siyasi amaçlar da güdülmüştür. Örneğin, eski Atina Hukuku nda evlat edinme ailenin devamını sağlaması nedeni ile sitenin siyasi teşkilatının korunmasını da sağlamıştır 5. Ancak günümüzde evlat edinme ile siyasi amaçlar güdülmesi söz konusu değildir. Modern hukuk sistemlerinde yer almamakla birlikte, eski dönemlerde evlat edinme iktisadi amaçlarla da yapılmıştır. Bunlar kimi zaman sadık ve ucuz işçileri temin etmek kimi zaman da kişilerin mirasçı olması şeklinde ortaya çıkmıştır 6. Ancak iktisadi amaç, Roma Hukuku dışında hiçbir zaman evlat edinme kurumunun asıl amacı olmamıştır 7. Evlat edinme kurumunun diğer bir amacı ise, çocuğu olmayan kimselerin çocuk sahibi olmaya yönelik istek ve özlemlerini gidermektir. Diğer taraftan ana baba sevgi ve şefkatinden mahrum kalan çocuklar da evlat edinme ile ana baba sevgisini tatmakta ve aile yanında daha iyi gelişme imkanına sahip olmaktadır. 2 Aytekin Ataay, Medeni Hukukunda Evlat Edinme, Birinci Fasikül, İstanbul, İsmail Akgün Matbaası, 1957, s Ali Arcak, Evlat Edinme, Tarsus, Tarsus Matbaası, 1957, s. 4; Ayşın Er, Süleyman Yançatarol, Evlat Edinme, Sosyal Hizmet Dergisi, cilt 5, sayı 12, Kasım-Aralık-Ocak , s Ataay, a.g.e., s. 28; Mehmet Işık, Yeni Türk Medeni Kanun Hükümlerine Göre Evlat Edinme, Ankara, Adalet Yayınevi, 2005, s Ataay, a.g.e., s. 28; Işık, a.g.e., s Ataay, a.g.e., s. 32; Işık, a.g.e., s Ataay, a.g.e., s. 32.

14 5 Modern hukuk sistemlerinde evlat edinme sosyal amaçlarla da kabul edilmiştir. Bu kurum birçok kimsesiz çocuğun bir aileye kavuşturulmasını sağlamakta ve böylece kimsesiz çocukların uygun ortamlarda yaşama ve gelişmelerine imkan vermektedir. Dünya savaşlarından sonra çeşitli ülkelerin kanunlarında evlat edinme şartlarının kolaylaştırılması da, bu kurumun sosyal amacına verilen önemi ortaya koymaktadır 8. Eski medeni kanun döneminde ve bazı ülke kanunlarında evlat edinme kurumu, evlilik dışında doğmuş çocukların sahih olmayan neseplerinin sahih nesep haline getirilmesine de hizmet etmiştir 9. Ancak yeni medeni kanun ile sahih nesep sahih olmayan nesep ayrımı ortadan kalktığı için artık Türk Hukuku nda bu amaç ile evlat edinme söz konusu değildir. B. Evlat Edinmenin Tarihçesi 1. Genel Olarak Evlat edinme kurumunun ortaya çıkış tarihi kesin olarak belirlenememekle birlikte bazı kavimlerde dinin ebediyen devam ettirilmesinin zorunlu olduğu ve ölümden sonra da ruhların yaşadığına dair var olan dini inanışların bu kurumun ortaya çıkmasında önemli etkilerinin olduğu 8 Ataay, a.g.e., s Evlat edinmede asıl amaç evlat edinilenin korunmasıdır. (Hüseyin Altaş, Evlatlık Sözleşmesinde Amaç, Türk Hukuk Dünyası, sayı 1, Mayıs 2000, s. 103; Arcak, a.g.e., s. 5; Türker Yalçınduran, Evlatlık İlişkisinde Evlenme Yasağı, Prof. Dr. Özer Seliçi ye Armağan, Ankara, Seçkin Yayınevi, 2006, s. 634.) Zira bu durum TMK nun 305/2 maddesinde evlat edinmenin her halde küçüğün yararına bulunması, Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesinin 21. maddesinde Evlat edinme sistemini kabul eden ve/veya buna izin veren taraf devletler çocuğun en yüksek yararlarının temel düşünce olduğunu kabul edecek, Çocukların Korunması ve Ülkelerarası Evlat Edinme Konusunda İşbirliği Hakkında La Haye Sözleşmesinin ilk maddesinde de Milletlerarası evlat edinmelerinin çocuğun ana menfaatine uygun olarak demek suretiyle aynı husus dile getirilmiştir. Ancak Yargıtay 2HD tarih, 1997/6350 E., 1997/7830 K. sayılı yayınlanmamış bir kararında evlatlık sözleşmesinde asıl amacın evlat edinenlerin çocuk edinme duygularının tatmin edilmesi olduğu belirtilmiştir ( Altaş, a.g.m., s. 103 den naklen.). Diğer taraftan Yargıtay HGK tarih, 1994/2-893 E., 1994/124 K. sayılı kararında ise, evlatlık ilişkisinin temelinde bir yandan çocuğu olmayanların evlat özlemini gidererek, diğer taraftan birçok kimsesiz çocuğu bir aile ortamı içinde şefkatle, sevgiyle büyütüp yetiştirmek ve onları topluma kazandırma amacının bulunduğunu belirtmiştir. (Erişim) 23 Aralık Muammer Aksoy, Kötü Durumlu Evlilik Dışı Çocuklar, Ankara, 1943, s. 206; Arcak, a.g.e., s. 4-5; Ataay, a.g.e., s. 31; Işık, a.g.e., s. 4, Demet Özdamar, Türk Hukukunda, Özellikle Türk Medeni Kanunu Hükümleri Karşısında Kadının Hukuki Durumu, Ankara, Seçkin Yayınevi, 2002, s. 278.

15 6 sanılmaktadır 10. Zira bu inanış içerisindeki kavimlere göre, ölümlerinden sonra atalarına ibadet edecek, mezarlarına eşya bırakacak çocukları bulunmayan ailelerin bu ihtiyaçları evlat edinmeyle karşılanmak istenmiştir 11. Bu bağlamda evlat edinme kurumu dini niteliği ile ortaya çıkmıştır. Evlat edinme eski zamanlardan itibaren çeşitli hukuk sistemlerince kabul edilmiş ve özel düzenlemelere tabi tutulmuştur. Eski Çin, Hint, Babil, Asur, Sümer, Mısır, İran, Yunan ve Roma Hukukları 12 bu kurumu kabul etmişlerdir 13. Örneğin, Hammurabi Kanunlarında, Gortin ve Salık Yasalarında evlat edinmeye yer verilmiştir 14. İnsanlığın aile dinlerine ve birden çok ilaha tapmaktan vazgeçtiği andan itibaren ise evlat edinme kurumu dini niteliğini kaybederek laik bir kurum haline gelmiştir 15. Ancak zaman içerisinde sosyal hayatta evlat edinme kurumu önemini kaybetmiştir. Birinci Dünya Savaşı ile birçok ülkede babaları savaştan ölen çocukların sayısının artması ile tekrar önem kazanmış ve bu durum evlat edinmeye sosyal bir karakter verilmesini zorunlu hale getirmiştir 16. Bu dönemden sonra devletler bireysel olarak evlat edinme kurumu ile ilgili yeni düzenlemeler getirirken, uluslararası kuruluşlar da çeşitli çalışmalar yapmışlardır Ataay, a.g.e., s. 16; İsmail Özmen, Açıklamalı İçtihatlı Evlat Edinme Davaları, Ankara, Kartal Yayınevi, 2004, s Ataay, a.g.e., s ; Işık, a.g.e., s Roma Hukuku nda iki türlü evlat edinme vardır. Bunlardan bir tanesi bir aile babasının başka bir Roma ailesinin hakimiyetinin altına girmesidir. Buna Roma Hukuku nda Adragatio denilmektedir. Roma Hukuku nda evlat edinmenin ikinci şekli ise bir aile reisinin egemenliği altında bulunan bir aile üyesinin başka bir aile egemenliği altına girmesidir. Buna ise Roma Hukuku nda Adoptio denilmektedir. Adoptio ise kendi içerisinde Adoptio Plena ve Adoptio Minus Plena olarak ikiye ayrılmaktadır. Adoptio Plena, tam evlat edinme şekli olup, çocuk anne tarafından usulüne uygun olarak evlatlığa alınmaktadır. Bu suretle evlatlık babalığının hakimiyeti altına ve ailesine girmektedir. Adoptio Minus Plena ise çocuğun usulden başka bir kişiye evlatlık olarak verilmesidir. Bu şekilde evlat edinilmiş çocuk, öz ailesi ile ilişkisini devam ettirmekte, öz babasının hakimiyeti altında kalmaya devam etmektedir.( Ayrıntılı bilgi için bkz., Şakir Berki, Roma Hukuku, Ankara, 1949, s ; Cahit Oğuzoğlu, Roma Hukuku, Ankara, Yeni Desen Matbaası, 1959, s ). 13 Ataay, a.g.e., s.15-16; Işık, a.g.e., s. 5; İsmail Özmen, Evlat Edinme Hukuku, Türkiye Noterler Birliği Hukuk Dergisi, sayı 101, 1999, s Özmen, Evlat Edinme Davaları, s Işık, a.g.e., s. 5; Özmen, Evlat Edinme Davaları, s Tuğrul Arat, Evlat Edinme Hukukundaki Gelişmelere Toplumsal- İşlevsel Açıdan Bakış, Prof. Dr. Osman Berki ye Armağan, Ankara, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1977, s ; Ataay, a.g.e., s. 18; Işık, a.g.e., s Kasım 1965 tarihli Evlat Edinme ile İlgili Makamların Yetkisi, Uygulanacak Hukuk ve Kararların Tanınmasına Dair La Haye Sözleşmesi ; 24 Nisan 1967 tarihli Çocukların Evlat

16 7 2.İslam Hukuku Öncesi Türk Hukuku nda Evlat Edinme İslam Hukuku öncesi Türk Hukuku nda evlat edinme kurumu mevcuttur. Bugüne kadar gelen belgeler, eski eserler 18, nesilden nesile geçmiş olan masal ve menkıbeler İslamiyet öncesi Türk Hukuku nda evlat edinme kurumunun tanındığını göstermektedir. 3. İslam Hukuku Sonrası Türk Hukuku nda Evlat Edinme İslam Hukuku nda evlat edinme kurumu bulunmamaktadır 19. İslam Hukuku nda bir kimsenin nesebi başkasından olan çocuğu sözde evlat edinmesi yani tebenni kurumu mevcuttur 20. Ancak islami kurallara göre tebenni hiçbir hukuksal sonuç meydana getirmez 21, sadece ahlaki sonuç doğurur 22. İslam Hukuku nda çocuk sevgisinin tatmini açısından çok karılık 23 ve Edinilmesine Dair Avrupa Sözleşmesi ; 2 Eylül 1990 tarihli Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi ; 29 Mayıs 1993 tarihli Çocukların Korunması ve Ülkelerarası Evlat Edinme Konusunda İşbirliği Hakkında La Haye Sözleşmesi. 18 Örneğin, Kaşgarlı Mahmut un Divan-ı Lügatit Türk adlı eserinde yer alan Tutuncu sözcüğü evlat edineni ifade etmektedir. (Ataay, a.g.e., s. 19; Özmen, Evlat Edinme Davaları, s. 21.) 19 Kuran-ı Kerim Azhab Suresi 4.ayetinde Allah evlatlıklarınızı oğullarınız kılmamıştır. O sizin ağızlarınızda gevelediğiniz lafınızdır. denilmektedir (Elmalılı Hamdi Yazır, Hak Dini Kur an Dili Tefsiri, sad. Lütfullah Cebeci, Sadık Kılıç, Orhan Atalay, 2. baskı, Ankara, Akçağ Yayınları, 2009, s. 503.). Aynı surenin 5. ayetinde evlatlıkların babalarının adları ile çağrılmaları emredilmiş (Yazır, a.g.e., s. 503.), 37. ayetinde ise evlatlıkların boşanan karılarının evlat edinenle evlenmelerine olanak tanımıştır (Yazır, a.g.e., s 526.). İslam Hukuku nda evlat edinme kurumunun bulunmadığına dair ayrıca bkz., Arcak, a.g.e., s.11; Fikret Arık, Türk Hukuku nda Evlat Edinme, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, cilt 4, sayı 1, 1949, s. 184; Ataay, a.g.e., s. 21; Herdem Belen, Yeni Medeni Kanun Hükümleri Uyarınca Evlat Edinme: Türk-İsviçre-Alman Karşılaştırmalı Hukuk Değerlendirmesi ile, İstanbul, Beta Yayınları, 2005, s. 3, dn. 7; Şakir Berki, Alman, İsviçre ve Türk Medeni Kanunlarında Evlat Edinme, Ankara, Yargıçoğlu Matbaası, 1962, s. 3; Aysel Çelikel, Evlat Edinmenin Kanunlar İhtilafı Bakımından Meydana Getirdiği Problemler, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, cilt 30, sayı 1-2, 1964, s. 218; Ali Naim İnan, Çocuğun Korunmasında Medeni Kanunumuzun İlkeleri ve Çocuk Haklarına Dair Sözleşmede Hak Grupları, Cumhuriyet in 75. Yıl Armağanı, İstanbul, 1999, s Benzer doğrultuda, Yargıtay 2HD tarih 1982/7912 E., 1982/8113 K., Yargıtay 2HD tarih 1986/3965 E., 1986/4257 K., Yargıtay 6HD tarih 1988/15487 E., 1988/20853 K. (Erişim) 23 Aralık Ataay, a.g.e., s ; Özmen, Evlat Edinme Davaları, s Yargıtay 2HD tarih 1999/5806 E., 1999/6362 K. (Erişim) 23 Aralık Ataay, a.g.e., s. 22; Özmen, Evlat Edinme Davaları, s. 22. Örneğin, evlatlığa alınanın nesebi sabit olmamakta, taraflar arasında evlenme yasağı bulunmamaktadır. 23 Karısından çocuğu olmayan erkeğin dört kadına kadar yeniden evlenmek suretiyle bir çocuğa sahip olabilmesi mümkün kılınmıştır.

17 8 iltikat 24 kurumları getirilmiştir. Meçhul neseplilerin ve zina ürünü çocukların nesep durumlarının düzeltilmesi hususunda da İslam Hukuku nda evlat edinme kurumu ile elde edilecek amaca ulaşmayı sağlayan istilad 25, ikrar-ı nesep 26 ve akdi muvalat 27 kurumları da bulunmaktadır. 4. Cumhuriyet Döneminde Türk Hukuku nda Evlat Edinme Evlat edinme kurumu daha çok hissi ve sosyal amaçlarla medeni kanunlara girmiş ve İsviçre Medeni Kanunu ndan alınan 1926 tarihli 743 sayılı eski medeni kanunda da yer almıştır. Medeni kanunun evlat edinme ile ilgili hükümleri tarih ve 2846 sayılı yasa ile değişikliğe uğramış ve tarihinde yürürlüğe giren 4721 sayılı TMK 28 ile evlat edinme kurumu son şeklini alarak günümüze kadar gelmiştir. III. TÜRK HUKUKU NDA EVLAT EDİNME A. 743 Sayılı Kanun Evlat edinme kurumu ilk kez 743 sayılı eski medeni kanun ile düzenleme altına alınmıştır. 24 Sokak, cami kapısı vs. gibi yerlere bırakılan annesi ve babası meçhul kimsesiz çocukların himayesi ve aile yuvasını temini iltikat ile sağlanmaktadır (Ömer Nasuhi Bilmen, Hukuki İslamiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu, İkinci cilt, İstanbul, İstanbul Matbaacılık, 1950, s. 431; Işık, a.g.e., s. 9; Özmen, Evlat Edinme Davaları, s. 23.). 25 Efendinin cariyesini çocuğunun anası olarak kabul etmesi (Ömer Nasuhi Bilmen, Hukuki İslamiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu, Dördüncü cilt, İstanbul, Bilmen Basım ve Yayınevi, , s. 43.). 26 Mümeyyiz bir şahıs tarafından oğlu olabilecek yaşta bulunan meçhul nesepli bir kimse hakkında bu benim oğlumdur şeklinde yapılan ikrardır. (Ömer, Nasuhi Bilmen, Hukuki İslamiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu, Sekizinci cilt, İstanbul, Bilmen Basım ve Yayınevi, , s ). 27 Nesebi belli olmayan bir kimse diğer bir kimseye sen benim mevlam ol, ölünce mallarıma varis ol, diyete bağlı suç işlersem akilem olup diyetimi öde der ve bunu kabul ederse yapılan sözleşmeye akdi muvalat denir (Ataay, a.g.e., s. 26, dn. 70.) sayılı Türk Medeni Kanunu nun Yürürlüğü ve Uygulama Şekli Hakkındaki Kanunun 14. maddesine göre, TMK nun yürürlüğe girmesinden önce kurulmuş olan evlat edinme sözleşmeleri bütün hükümleri ile birlikte geçerliliğini korur. Buna göre 743 sayılı TMK nun yürürlükte bulunduğu süre içerisinde bu kanun hükümlerine uygun olarak yapılmış olan evlat edinmeler geçerliliğini koruyacaktır. Ancak tarihinden itibaren yapılacak olan evlat edinmeler 4721 sayılı TMK nda belirlenen hükümlere tabi olacaktır tarihinden önce açılmış olup, henüz sonuçlanmamış evlat edinme davalarında ise 4722 sayılı kanunun 4. maddesi uyarınca, 4721 sayılı TMK hükümleri uygulanacaktır. Aynı doğrultuda bkz., Yargıtay 2HD tarih 2003/4342 E., 2003/6810 K.,Yargıtay 2 HD tarih 2004/17081 E., 2005/2888 K. (Erişim) 23 Aralık 2009.

18 9 Evlat edinme kurumu 743 sayılı eski medeni kanunun inci maddeleri arasında düzenlenmiş ancak evlat edinme kurumunun tanımı yapılmamıştır. 743 sayılı eski medeni kanun döneminde evlat edinme kurumu çeşitli şekillerde tanımlanmıştır. Bir tanıma göre; Evlat edinme, bir mukavele ile iki şahıs arasında farazi ve itibari bir nesep rabıtası tesis etmektir 29. Başka bir tanıma göre; Evlat edinme, suni nesep rabıtasının teessüsüne hizmet eden hukuki bir müessesedir 30. Diğer bir tanıma göre; Evlat edinme, belirli şartlar ve usul içinde gerçekleştirilebilen ve edinenle evlatlık arasında farazi ve itibari bir sahih nesep rabıtası tesis eden bir aile hukuku akdidir 31. Yargıtay ın tarihli kararında ise, evlat edinme, aile hukukuna ilişkin özel bir mukavele ile evlat edinenle evlatlık arasında ebeveyn ve evlat rabıta ve münasebetinin tesisinden ibaret bir hukuki müessese olarak tanımlanmıştır 33. Yapılan tanımlamalardan açıkça görüldüğü üzere 743 sayılı eski medeni kanun döneminde evlat edinme kurumu bir aile hukuku sözleşmesi 29 Samim Gönensay, Medeni Hukuk: Nesep, Velayet, Vesayet, II. cilt, II. kısım, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1940, s. 29. Benzer tanımlar için bkz., Çelikel, a.g.m., s. 218; Necati Küçükmeriç, Hukuk: Hukuk Başlangıcı, Medeni Hukuk, Miras Hukuku, Ankara, Maliye ve Gümrük Bakanlığı Araştırma, Planlama ve Koordinasyon Kurulu Yayını, 1987, s. 94; Mümtaz Tarhan, Medeni Hukuk Dersleri, Ankara, Doğuş Matbaası, 1948, s. 99; Ferit H. Saymen, Halid K. Elbir, Türk Medeni Hukuku, Aile Hukuku, cilt 3, ikinci bası, İstanbul, İsmail Akgün Matbaası, 1960, s. 337; Selahattin Sulhi Tekinay, Türk Aile Hukuku, 7. Baskı, İstanbul, Filiz Kitapevi, 1990, s. 445; Aydın Zevkliler, Beşir Acabey, Emre Gökyayla, Medeni Hukuk: Giriş, Başlangıç Hükümleri, Kişiler Hukuku, Aile Hukuku, 6. Baskı, Ankara, Seçkin Yayınevi, 2000, s Cahit H. Oğuzoğlu, Medeni Hukuk II, Aile Hukuku, 4. bs., Ankara, Güzel Sanatlar Matbaası, 1958, s Benzer tanımlar için bkz., Aksoy, a.g.e., s. 186; Arat, a.g.m., s. 107; Haluk Tandoğan, Aile Hukuku Ders Notları, Ankara, 1965, s Feyzi Necmeddin Feyzioğlu, Aile Hukuku Dersleri, İstanbul, Fakülteler Matbaası, 1971, s Benzer tanımlar için bkz., Ataay, a.g.e., s. 13; Vahit Doğan, Türk Vatandaşlık Hukuku, 5. baskı, Ankara, Seçkin Kitapevi, 2005, s. 54; Kemal Oğuzman, Mustafa Dural, Aile Hukuku, 2. baskı, İstanbul, Filiz Kitapevi, 1998, s. 245; Bilge Öztan, Aile Hukuku, Ankara, Turhan Kitapevi, 2000, s Yargıtay İBK tarih, 1954/ 17 E.,1954/24 K. (Erişim) 23 Aralık Eski medeni kanun döneminde Yargıtay evlat edinmeyi aile hukukuna ilişkin özel bir sözleşme olarak kabul etmekte iken 4721 sayılı TMK nun yürürlüğe girmesi ile bu görüşünden ayrılmıştır. Yargıtay 2HD tarih, 2005/2051 E., 2005/ 4999 K.(Erişim) 23 Aralık 2009.

19 10 olarak kabul edilmiştir. Bu husus 743 sayılı eski medeni kanunun 256 ncı maddesinde yer alan, evlat edinme, evlat edinenin oturduğu yer sulh hakiminin izni üzerine yapılacak resmi bir senetle olur ve evlat edinme doğum kütüğüne yazılır. hükmü ile ve 257 nci maddenin kenar başlığında akdin hükmü ifadesi kullanılmak suretiyle de açıkça dile getirilmiştir. Buna göre, evlat edinme işlemiyle, evlat edinen ile evlatlık arasında yapılan bir sözleşme ile evlilik içi soybağına benzer bir nesep ilişkisi kurulmakta ve bu ilişki sözleşmeden doğan soybağı ya da akdi nesep gibi isimlerle nitelendirilmektedir 34. B Sayılı Kanun Evlat edinme kurumu 4721 sayılı TMK nun nci maddeleri arasında düzenlenmiş, ancak ilgili hükümlerde evlat edinmenin tanımına yer verilmemiştir sayılı TMK döneminde de evlat edinme çeşitli şekilde tanımlanmıştır. Yapılan bir tanıma göre; Evlat edinme işlemi, çocuk ile ana ve /veya baba arasında soybağını yapay yolla ve yargısal bir karar sonucunda kuran bir işlemdir 35. Başka bir tanıma göre ise, Evlat edinme belirli koşullar ve usul içinde gerçekleştirilebilen ve evlat edinen ile evlatlık arasındaki soybağı ilişkisini 34 Mehmet Beşir Acabey, Soybağı: Kurulması, Genel Olarak Sonuçları, Özellikle Evlilik Dışı Doğan Çocukların Mirasçılığı, İzmir, Güncel Hukuk Yayınları, 2002, s ; Ahmet Kılıçoğlu, Medeni Kanunumuzun Aile, Miras ve Eşya Hukukunda Getirdiği Yenilikler, Ankara, Eda Matbaası, 2003, s Ahmet Kılıçoğlu, Medeni Hukuk: Genel Olarak Hukuk, Başlangıç Hükümleri, Gerçek-Tüzel Kişiler Hukuku, Aile-Miras Hukuku, Eşya Hukuku, Ankara, Turhan Kitapevi, 2004, s Benzer tanımlar için bkz., Bilge Öztan, Medeni Hukuk un Temel Kavramları, 29. bası, Ankara, Turhan Kitapevi, 2009, s. 496 ( Öztan, 743 sayılı eski medeni kanun döneminde evlat edinmeyi bir aile hukuk akdi olarak tanımlarken, yeni TMK döneminde, evlat edinmenin, evlat edinen ile evlatlık arasında hakimin vereceği bir kararla doğan soybağı ilişkisi olduğunu belirtmiştir. Öztan ın evlat edinmenin aile hukuk akdi olduğuna tanımı için bkz., Öztan, Aile Hukuku, s. 437.); Yalçınduran, a.g.m., s. 631; Aydın Zevkliler, Ayşe Havutçu, Yeni Medeni Kanuna Göre Medeni Hukuk (Temel Bilgiler), Ankara, 2005, s. 301.

20 11 tesis eden, meydana gelmesi kamu gücünün müdahalesine bağlı olan bir medeni hukuk işlemidir 36. Yapılan tanımlamalardan da anlaşıldığı üzere, 4721 sayılı TMK ile evlat edinme kurumu taraflar arasında sözleşme ile soybağı ilişkisi kuran bir kurum olmaktan çıkartılmıştır 37. Zira 4721 sayılı TMK nun 315 inci maddesinin 1 inci fıkrasında yer alan mahkeme kararıyla birlikte evlatlık ilişkisi kurulmuş olur. hükmü de evlat edinme kurumunun taraflar arasında sözleşme ile kurulan bir soybağı olarak kabul edilemeyeceğini açıkça göstermektedir. C Sayılı Kanunun Getirdiği Sistem Farklılığının Amacı 4721 sayılı TMK ile evlat edinme kurumu akdi bir ilişki olmaktan çıkarılmış ve yalnızca mahkeme kararı ile kurulabilen bir kurum haline getirilmiştir sayılı TMK ile getirilen bu sistem değişikliği ile evlatlık ilişkisi tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edebilecekleri bir hak olmaktan çıkarılmış, kamusal yönü ağır basan ve özel hukuk alanından uzaklaştırılmış bir kurum haline getirilmiş 38, böylece evlat edinme kurumunun, taraflarca kötüye kullanımı engellenmek istenmiştir. IV. EVLAT EDİNMENİN HUKUKİ NİTELİĞİ VE TANIMI 743 sayılı eski medeni kanun döneminde, evlat edinmenin hukuksal niteliği ile ilgili olarak doktrinde çeşitli tartışmalar olmuştur. Bir görüşe 39 göre, evlat edinme şart tasarrufu niteliğindedir. Bu görüşü savunanlar gerekçe olarak evlat edinmenin özel şekil şartlarına bağlı 36 Işık, a.g.e., s. 2. Benzer tanım için bkz., Turgut Akıntürk, Türk Medeni Hukuku, Aile Hukuku, cilt 2, 10.bs., İstanbul, Beta Yayınları, 2006, s Turgut Akıntürk, Aile Hukuku, s. 382; Oğuz Sadık Aydos, Yeni Medeni Kanuna Göre Evlat Edinme, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, cilt 4, sayı 1-2, Haziran- Aralık, 2000, s. 119; Kılıçoğlu, Medeni Kanunumuzun Getirdiği Yenilikler, s Yargıtay da aynı görüştedir. Yargıtay 2HD tarih 2005/2051 E., 2005/4999 K., (Erişim) 23 Aralık Özmen, Evlat Edinme Davaları, s Ataay, a.g.e., s. 12.

21 12 kılınması, hakimin iznini gerektirmesi ve evlat edinme ile tarafların belli bir statü içerisine girmelerini göstermektedirler 40. Eski medeni kanun döneminde baskın olan görüş 41 ise, evlat edinmenin bir aile hukuku sözleşmesi olduğu yönündedir 42. Buna göre evlat edinme işlemiyle, evlat edinen ile evlatlık arasında yapılan bir sözleşme ile evlilik içi soybağına benzer bir nesep ilişkisi kurulmakta ve bu ilişki sözleşmeden doğan soybağı ya da akdi nesep gibi isimlerle nitelendirilmektedir sayılı TMK ise, evlat edinme kurumunu taraflar arasında sözleşme ile soybağı ilişkisi kuran bir kurum olmaktan çıkartmıştır 44. Yeni TMK döneminde bir görüşe 45 göre, evlat edinme bir medeni hukuk işlemidir. 40 Işık, a.g.e., s. 14; Öztan, Aile Hukuku, s Fikret Arık, Evlat Edinme Bakımından Türk ve İsviçre Doktrin ve Tatbikatı Arasında Bir Mukayese, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi, cilt 13, sayı 4, 1958, s. 97; Yusuf Z. Binatlı, Türk Medeni Hukuku, Eskişehir, Tam-İş Matbaası, 1965, s. 363; Kemaleddin Birsen, Medeni Hukuk Dersleri: Umumi Esaslar, Şahsın Hukuku, Aile Hukuku, Miras Hukuku, İstanbul,Ahmed Said Matbaası, 1963, s. 128; Atilla Dağdeler, Evlat Edinme, Sosyal Hizmet Dergisi, cilt 6, sayı 7, Ağustos-Eylül- Ekim, 1974, s. 19; Feyzioğlu, a.g.e., s. 358; Gönensay, a.g.e., s. 29; Hüseyin Hatemi, Rona Serozan, Aile Hukuku, İstanbul, Filiz Kitapevi, 1993, s. 318; Bülent Köprülü, Selim Kaneti,Aile Hukuku, İstanbul, Özdem Kardeşler Matbaası, , s. 229;Oğuzman, Dural, a.g.e., s. 245; Özmen, Evlat Edinme Hukuku, s. 24; Öztan, Aile Hukuku, s. 438; Mehmet E. Palamut, Medeni Hukuk, İstanbul, Alfa Akademi, 2004, s. 125; Tekinay, Aile Hukuku, s ; H. V. Velidedeoğlu, Türk Medeni Kanununa Göre Medeni Hukuk: Umumi Esaslar, Şahıslar, Aile, Miras, Eşya ( Ayni Haklar), 2. bs., İstanbul, Doğan Kardeş Matbaası, 1956, s. 228; Süleyman Yalman, Evlat Edinme ve Evlatlığın Miras Hakkı, Prof. Dr. Şakir Berki ye Armağan, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, cilt 5, sayı 1-2, 1996, s. 213; Zevkliler, Acabey, Gökyayla, a.g.e., s Eski medeni kanunun 256 ncı maddesinin Evlat edinme evlat edinenin oturduğu yer sulh hakiminin izni üzerine yapılacak resmi bir senetle olur ve evlat edinme doğum kütüğüne yazılır. hükmünü içermesi, 257 nci maddenin kenar başlığında ise akdin hükmü ifadesi kullanılması nedeniyle bu ilişkinin sözleşmeyle kurulduğu sonucuna varılmakta idi. Yargıtay da aynı görüşü benimsemekteydi. Yargıtay İBK, tarih, 1954/ 17E.,1954/24K., Yargıtay HGK, tarih, 1993/2-893E., 1994/124K. ( Erişim) 23 Aralık Acabey, a.g.e., s ; Kılıçoğlu, Medeni Kanunumuzun Getirdiği Yenilikler, s Turgut Akıntürk, Aile Hukuku, s. 382; Aydos, a.g.m., s. 119; Kılıçoğlu, Medeni Kanunumuzun Getirdiği Yenilikler, s Yargıtay da aynı görüştedir. Yargıtay 2HD tarih 2005/2051 E., 2005/4999 K., (Erişim) 23 Aralık Turgut Akıntürk, Medeni Hukuk: Yeni Medeni Kanuna Uyarlanmış, Genişletilmiş on ikinci (20.) bs., İstanbul, Beta Yayınevi, 2006, s. 292; Belen, a.g.e., s. 6; Mehmet Demir, Bazı Ülke Yasaları ile Karşılaştırmalı Olarak Evlat Edinmenin Yasal Koşulları, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, cilt 52, sayı 3, 2003, s. 253; Işık, a.g.e., s. 2.

22 13 Başka bir görüşe 46 göre, evlat edinme aile hukukuna özgü yargısal bir işlemdir. Diğer bir görüşe 47 göre ise, evlatlık ilişkisi kanunun aradığı şartların yerine getirilmesi üzerine mahkeme kararıyla kurulan hukuki bir ilişkidir. Kanaatimizce de, TMK nun 315 inci maddesinin 1 inci fıkrasında yer alan mahkeme kararıyla birlikte evlatlık ilişkisi kurulmuş olur. hükmü gereği, evlat edinme kurumunun taraflar arasında sözleşme ile kurulan bir soybağı olarak kabul etmek artık mümkün değildir. Zira ilgili hüküm gereği 1 Ocak 2002 tarihinden itibaren evlat edinmek isteyen kişi mahkemeye başvuracak, evlatlıkla mahkeme kararı ile soybağı kurulabilecektir. Bu bağlamda evlat edinmeyi, kanunca belirlenmiş koşullar ve usuller çerçevesinde gerçekleştirilen, evlat edinen ile evlatlık arasında soybağı ilişkisi kuran ve ancak mahkeme kararı ile meydana gelebilen bir hukuki kurum olarak tanımlayabiliriz. V. EVLAT EDİNME SİSTEMLERİ Evlat edinme, tam evlat edinme ve sınırlı (basit) evlat ed inme olmak üzere iki türde kurulabilir. Tam evlat edinmede evlatlık, evlat edinen kişiden doğmuş çocukların hukuki statüsünü kazanmaktadır 48. Bunun sonucu olarak evlatlık evlat edinenin kan ve sıhri hısımları ile hısım olmakta, öz ana babası ile olan soybağı ise sona ermektedir 49. Evlatlığın evlenme yasağına ilişkin bazı istisnai hükümleri dışında, öz ana babası ile bütün hukuki ilişkileri sona ermekte, bütün haklar ve yükümlülükler bakımından evlatlığın ailenin tam 46 Kılıçoğlu, Medeni Hukuk, s Yalçınduran, a.g.m., s Emine Akyüz, Evlat Edinmeye İlişkin Uluslararası Sözleşmeler, Çağdaş Hukuk Sistemleri ve Türk Medeni Kanunu, Prof. Dr. Hamide Topçuoğlu na Armağan, Ankara, 1995, s. 155; Horst Klınkhardt, Ahmet Cemal Ruhi, İki Türlü İkinci Evlat Edinme: Schwandorf Sulh Hukuk Mahkemesinin tarih ve XVI 4/91 sayılı kararı üzerine, Atatürk Üniversitesi Erzincan Hukuk Fakültesi Dergisi, Atatürk Üniversitesi Erzincan Hukuk Fakültesinin 15. Kuruluş Yılına Armağan, cilt 6, sayı 1-4, Aralık 2002, s Akyüz, Uluslararası Sözleşmeler, s. 155; Faruk Kerem Giray, Uluslararası Sözleşmelerde Evlat Edinme, Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni, Prof. Dr. Aysel Çelikel e Armağan, sayı 1-2, , s. 335.

23 14 üyesi haline gelmesini sağlayıcı sonuçlar bağlanmaktadır 50. Bu şekildeki düzenlemenin amacı, evlatlığı öz ana babasından koparmak ve evlat edinen aileyi öz ailesi gibi benimsemesini sağlamaktır 51. Tam evlat edinme, Rusya, İsviçre, ABD, İngiltere, Norveç gibi ülkelerde kabul edilmiştir 52. Sınırlı (basit) evlat edinmede ise, bir taraftan evlatlık ile öz ana baba arasındaki ilişkiler sınırlı olarak devam ederken, diğer taraftan evlatlık ile evlat edinen arasında sınırlı bir hısımlık ilişkisi oluşmaktadır 53. Bu durumda evlatlık ile evlat edinenin hısımları arasında hısımlık bağı kurulmaz. Evlatlığın öz ana babası istedikleri takdirde evlatlık olarak verdikleri çocukları ile kişisel ilişki kurulmasını talep edebilmektedirler. Evlatlık ile öz ana baba arasındaki kişisel ilişkinin devamına olanak sağlayan bu tür evlat edinmelerin, çocuğun psikolojisini bozabileceği ve iki aile arasında ikilem yaşamasına sebep olabileceği belirtilmektedir 54. Sınırlı (basit) evlat edinme, Türkiye 55, Yugoslavya, Meksika gibi ülkelerde kabul edilmiştir 56. Belçika, Fransa, İtalya, İspanya, Yunanistan gibi ülkeler ise her iki evlat edinme türünü de kabul etmişlerdir 57. VI. EVLAT EDİNME KURUMUNUN BENZER KURUMLARLA KARŞILAŞTIRILMASI A. Gerçek Soybağı İle Karşılaştırılması 743 sayılı eski medeni kanun döneminde çocuk ile ana ve baba arasındaki soybağı, kanunun öngördüğü şekilde oluşup oluşmamasına göre sahih nesep (düzgün soybağı) ve sahih olmayan nesep (düzgün olmayan 50 Akyüz, Uluslararası Sözleşmeler, s Akyüz, Uluslararası Sözleşmeler, s. 155; Klınkhardt, Ruhi, a.g.m., s Akyüz, Uluslararası Sözleşmeler, s. 155; Giray, a.g.m., s Arat, a.g.m., s. 109; Klınkhardt, Ruhi, a.g.m., s Klınkhardt, Ruhi, a.g.m., s Serozan a göre, evlatlığın hem öz ana babası ile hem de evlat edinenler ile ilişkisinin olması, çoktan terkedilmiş, çağdışı bir sistem olup, aynı zamanda sakıncalı bir durumdur (Rona Serozan, Yeni Medeni Kanun un Çocuklara (Soybağı Hukukuna ve Çocuk Haklarına) İlişkin Düzenlemesi, Ünal Tekinalp e Armağan, yayın kurulu Prof. Dr. Hüseyin Ülgen, Doç. Dr. Arslan Kaya, Yard. Doç. Dr. Gül Okutan Nilsson, cilt II, İstanbul, 2003, s. 509.). 56 Giray, a.g.m., s Giray, a.g.m., s. 335.

24 15 soybağı) olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Sahih nesepli çocuklar evlilik içinde doğmuş veya evlilik içinde ana rahmine düşmüş olan çocuklar ile sonradan nesepleri düzeltilen çocuklardır. Evlat edinme işlemiyle de evlatlık ile evlat edinen arasında sahih nesep kurulmaktadır 58. Sahih olmayan nesep ise ana yönünden doğumla birlikte kendiliğinden kurulmakta, evlilik dışı çocuğun babasına sahih olmayan nesep bağı ile bağlanabilmesi içinse babası tarafından tanınması veya şahsi sonuçları ile babalığa dair verilen bir hükmün varlığı gerekmektedir Ocak 2002 tarihinde yürürlüğe giren 4721 sayılı TMK ile ise, sahih nesep, sahih olmayan nesep ayrımına son verilmiştir. Bu sebeple evlat edinme kurumunun sahih nesep ve sahih olmayan nesep ile karşılaştırılması 60 yerine TMK da kabul edildiği şekilde sadece gerçek soybağı ile karşılaştırması yapılacaktır. TMK da evlat edinen ile evlatlık arasında ana baba ile çocuk arasındaki soybağı ilişkisine benzer bir hukuki ilişki kurulmaya çalışmıştır 61. Örneğin, evlatlık ilişkisinden doğan evlenme yasağı, eski medeni kanundaki düzenlemenin aksine, gerçek soybağı ilişkisine yaklaştırılarak kesin bir evlenme engeli sayılmış ve bu yasağa uymamanın yaptırımı mutlak butlan olarak öngörülmüştür. Evlat edinme ilişkisi ancak TMK nun 317 nci ve 318 inci maddelerine göre kuruluş aşamasında gerekli olan rızanın alınmaması halinde yahut kuruluş aşamasında gerekli şartların yerine getirilmemesi halinde hakim kararı ile ortadan kaldırılabilecektir. Bu bağlamda, evlat edinme ilişkisi gerçek soybağı ilişkisine yaklaştırılmış, yukarıda belirlenen sebepler dışında gerçek 58 Acabey, a.g.e., s. 168; Arcak, a.g.e., s. 8; Şakir Berki, Türk Mdeni Kanununda Çeşitli Hısımlıklar Arasındaki Farklar, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, cilt 26, sayı 1-2, 1969, s. 107; Işık, a.g.e., s. 15; Köprülü, Kaneti, a.g.e., s. 230; Tekinay, Aile Hukuku, s. 480; Velidedeoğlu, a.g.e., s Ataay, a.g.e., s Eski medeni kanun döneminde yazılan eserlerde evlat edinme kurumu sahih nesep ve sahih olmayan nesep ile ayrı ayrı karşılaştırılmıştır. Bu karşılaştırmalar için bkz., Arcak, a.g.e., s. 7-9; Ataay, a.g.e., s ; Tekinay, Aile Hukuku, s ; Velidedeoğlu, a.g.e., s Işık, a.g.e., s. 17; Zevkliler, Havutçu, a.g.e., s. 307.

25 16 soybağı ilişkisinde olduğu gibi evlat edinme ilişkisinin de sona erdirilmesi mümkün kılınmamıştır 62. Evlat edinme kurumunun hükümleri, gerçek soybağından doğan hükümlere benzemekle beraber, bazı farklılıklar da arz eder. Gerçek soybağı ilişkisi, ana baba ve çocuk arasında doğal bir bağa dayandığı halde, evlat edinme ilişkisi, evlatlık ile evlat edinen arasında, hukuki bir işlemle oluşturulan yapay soybağı ilişkisine dayanmaktadır 63. Evlat edinme ilişkisinin meydana gelebilmesi için kanunda belirlenen maddi ve şekli şartların gerçekleşmesi gerekirken, gerçek soybağının meydana gelebilmesi için herhangi bir şart aranmamıştır. Evlat edinme ilişkisi kanunda belirlenen şartların gerçekleşmesi ve nihayetinde hakim kararı ile hüküm ve sonuç doğurmasına karşılık, gerçek soybağı ilişkisi doğum anından itibaren hüküm ve sonuç doğurmaktadır. Evlat edinme ilişkisinden doğan soybağı, tek taraflıdır 64. Evlat edinme, evlat edinenle evlatlık ve onun altsoyu 65 arasında ilişki kurar. Bunun sonucu olarak, evlat edinenin hısımları evlatlığın, evlatlığın hısımları ise ( evlatlığın altsoyu hariç) evlat edinenin hısmı olmazlar 66. Bu durum evlat edinmenin 62 Geçerli şartların varlığı halinde evlatlık ancak mirastan yoksun kılınabilecektir. 63 Acabey, a.g.e., s ; Sevgi Demir, Türk Medeni Kanunu, Aile Hukuku, Ankara, Kartal Yayınevi, 2004, s. 183; Mardini Zade Ebül ula, Medeni Hukuk Dersleri, Aile Hukuku, 3. cilt, İstanbul, Güneş Matbaası, 1934, s. 96; Köprülü, Kaneti, a.g.e., s. 230; Velidedeoğlu, a.g.e., s. 228; Zevkliler, Havutçu, a.g.e., s Ancak evlat edinme evlatlığın öz ana babası ile olan soybağını etkilemez. Böylece evlatlığın biyolojik kökene bağlı gerçek soybağı, yapay soybağının yanı sıra varlığını sürdürür (Hatemi, Serozan, a.g.e., s. 327; Rona Serozan, Çocuk Hukuku, Genişletilmiş 2. bası, İstanbul, Vedat Kitapçılık, 2005, s. 219.). 64 Ataay, a.g.e., s Doktrinde bir kısım yazarlar, evlat edinme ile sadece evlat edinen ile evlatlık arasında hısımlık ilişkisi kurulduğunu, evlat edinen ile evlatlığın alt soyu arasında hısımlık ilişkisi doğmadığını savunmaktadırlar. Akıntürk, Aile Hukuku, s. 397; Öztan, Aile Hukuku, s ; Tekinay, Aile Hukuku, s ; Zevkliler, Acabey, Gökyayla, a.g.e., s Ancak diğer bir kısım yazarlar evlatlık ilişkisiyle evlat edinen ile evlatlığın altsoyu arasında da hısımlık ilişkisinin kurulduğunu belirtmektedir. Arcak, a.g.e., s. 60; Ataay, a.g.e., s. 39; Oğuzman, Dural, a.g.e., s. 256; Yalçınduran, a.g.m., s Kanaatimizce de evlat edinme ilişkisiyle evlat edinen ile evlatlığın altsoyu arasında hısımlık ilişkisi kurulur. Zira evlat edinen ile evlatlığın veya bunlardan biri ile diğerinin altsoyu ve eşi arasında evlenmenin yasaklandığı TMK nun 129 uncu maddesinin 3 üncü fıkrası, evlatlık ve altsoyunun evlat edinene kan hısmı gibi mirasçı olacağını düzenleyen TMK nun 500 üncü maddesinin 1 fıkrası da bu hususu belirtmektedir. 66 Örneğin, evlat edinenin sonradan doğan çocuklarıyla evlatlık arasında kardeşlik bağı kurulamayacağı gibi, bir kimse iki kişiyi evlat edinirse bunlar da birbirlerinin kardeşi olamazlar. Yargıtay 2HD tarih 1976/2946 E., 1976/3246 K. (Erişim) 30 Aralık 2009.

26 17 şahsilik özelliğinin doğal sonucudur 67. Gerçek soybağı ilişkisinden doğan hısımlık bağı ise tek taraflı değildir. Evlat edinmede, evlatlık ve altsoyu, evlat edinene kan hısmı gibi mirasçı olurlar (TMK m. 500/1). Evlatlığın kendi öz ailesindeki mirasçılığı da devam eder (TMK m. 500/1). Buna karşılık evlat edinen ve hısımları, evlatlığa mirasçı olamazlar (TMK m. 500/2). Gerçek soybağında ise kanuni mirasçılık yönünden herhangi bir sınırlama getirilmemiş, ancak evlat edinen ve altsoyu yönünden sağlanan iki taraflı kanuni mirasçılık hakkı da tanınmamıştır. B. Koruyucu Aile Kurumu İle Karşılaştırılması Koruyucu aile, çeşitli nedenlerle öz ailesinin yanında bakılamayan korunmaya muhtaç çocukların, geçici veya sürekli, ücretli veya gönüllü olarak bakımlarını üstlenen aile ya da kişilerin yanında devlet denetiminde yetiştirilmeleridir 68. Koruyucu aile bakımının çocuğa sağladığı aile ortamı, çocuğun fiziksel, duygusal, zihinsel ve sosyal gelişiminin sağlıklı bir şekilde gerçekleştirilmesi bakımından önem taşımaktadır. Kurum bakımının çocuk üzerindeki etkilerine yönelik yapılan araştırmalar incelendiğinde, bu bakım türünün pahalı olmasının yanında, çocuğun gelişiminde bazı yönlerden eksikliklere yol açtığı görülmektedir 69. Bu nedenle tüm dünyada korunmaya muhtaç çocuklar için en çok tercih edilen bakım şekli koruyucu aile bakımıdır 70. Koruyucu aile ile evlat edinme kurumu arasında çeşitli farklar mevcuttur. Koruyucu aile olma şartları ile evlat edinme şartları birbirinden farklılık arz eder Ataay, a.g.e., s Işık, a.g.e., s. 24; İlknur Serdar, Koruyucu Aile, Prof. Dr. Seyfullah Edis e Armağan, yay. haz. Zafer Gören, İzmir, 2000, s Işık, a.g.e., s Işık, a.g.e., s Evlat edinme şartları için bkz., Birinci Bölüm, s ; Koruyucu Aile olma şartları için bkz., İkinci Bölüm, s

27 18 Koruyucu aile kurumu, koruyucu aile ile İl Sosyal Hizmetler Müdürlüğü arasında akdedilen bir sözleşme ilişkisine dayanmaktadır. Evlat edinme kurumu ise sözleşme ilişkisine dayanmayıp, kanunen belirlenen şartlar ve usuller çerçevesinde ve ancak mahkeme kararı ile meydana gelebilen bir kurumdur. Koruyucu aile kurumunda ancak hakkında koruma kararı alınmış korunmaya muhtaç çocuklar aile yanına yerleştirilebilirken, evlat edinme kurumu ile korunmaya muhtaç çocuklar evlat edinilebileceği gibi, bu niteliğe sahip olmayan çocuklar ve hatta reşit olmuş kişiler de evlat edinilebilmektedir. Evlat edinme ilişkisinde evlat edinen ile evlatlık arasında ana baba çocuk arasındaki soybağı ilişkisine benzer bir ilişki kurulmaya çalışılmıştır. Mahkemenin verdiği kararla kurulan evlat edinme ilişkisiyle evlat edinen ile evlatlık arasında kanundan kaynaklanan bir hısımlık ilişkisi meydana gelir. Halbuki koruyucu aile yanına yerleştirilen çocuk ile koruyucu aile arasında bir hısımlık ilişkisi oluşmaz. Evlat edinen ile evlatlık arasında evlenme yasağı var olmasına karşılık, koruyucu aile yanına yerleştirilen çocuk ile aile bireyleri arasında bu tür bir yasak bulunmamaktadır. Evlat edinme kurumunda reşit olmayan evlatlık, evlat edinenin velayeti altına girer. Koruyucu aile kurumunda ise, çocuk ile aile arasında bir velayet ilişkisi kurulmaz. Koruyucu aile ile yanına yerleştirilen çocuk arasındaki ilişki geçici nitelikte bir ilişkidir. Evlat edinme kurumunda ise evlat edinen ile evlatlık arasındaki ilişki sürekli bir ilişkidir. Koruyucu aile kurumunda aileye bir takım sınırlamalar getirilmiştir. Örneğin, koruyucu aile İl Sosyal Hizmetler Müdürlüğünde görevli elemanların yapmış olduğu haberli veya habersiz ziyaretleri kabul etmek zorundadır. Aynı şekilde koruyucu aile adres ve ikametgah değişikliklerini, bu değişiklik gerçekleşmeden önce İl Sosyal Hizmetler Müdürlüğüne bildirmekle yükümlüdür. Evlat edinme kurumunda ise evlat edinene bu tür sınırlamalar getiren herhangi bir kanuni düzenleme yoktur.