Transkript

1 TÜRK SANAYÝCÝLERÝ VE ÝÞADAMLARI DERNEÐÝ TÜRKÝYE SANAYÝSÝNE SEKTÖREL BAKIÞ: GEMÝ ÝNÞA SANAYÝÝ

2

3 TÜRK SANAYÝCÝLERÝ VE ÝÞADAMLARI DERNEÐÝ TÜRKÝYE SANAYÝSÝNE SEKTÖREL BAKIÞ: GEMÝ ÝNÞA SANAYÝÝ Ekim 2010 Yayýn No: TÜSÝAD-T/ Meþrutiyet Caddesi, No Tepebaþý/Ýstanbul Telefon: (0212) Telefax: (0212)

4 2010, TÜSÝAD Tüm haklarý saklýdýr. Bu eserin tamamý ya da bir bölümü, 4110 sayýlý Yasa ile deðiþik 5846 sayýlý FSEK uyarýnca, kullanýlmazdan önce hak sahibinden 52. Maddeye uygun yazýlý izin alýnmadýkça, hiçbir þekil ve yöntemle iþlenmek, çoðaltýlmak, çoðaltýlmýþ nüshalarý yayýlmak, satýlmak, kiralanmak, ödünç verilmek, temsil edilmek, sunulmak, telli/telsiz ya da baþka teknik, sayýsal ve/veya elektronik yöntemlerle iletilmek suretiyle kullanýlamaz. SÝS MATBAACILIK PROM. TANITIM HÝZ. TÝC. LTD. ÞTÝ. Eðitim Mah. Poyraz Sok. No:1 D.63 Kadýköy - ÝSTANBUL Tel: (0216) Faks: (0216)

5 ÖNSÖZ Türk Sanayicileri ve Ýþadamlarý Derneði (TÜSÝAD), özel sektörü temsil eden sanayici ve iþadamlarý tarafýndan 1971 yýlýnda Anayasamýzýn ve Dernekler Kanunu'nun ilgili hükümlerine uygun olarak kurulmuþ, kamu yararýna çalýþan bir dernek olup gönüllü bir sivil toplum örgütüdür. TÜSÝAD, demokrasi ve insan haklarý evrensel ilkelerine baðlý, giriþim, inanç ve düþünce özgürlüklerine saygýlý, yalnýzca asli görevlerine odaklanmýþ etkin bir devletin varolduðu Türkiye'de, Atatürk'ün çaðdaþ uygarlýk hedefine ve ilkelerine sadýk toplumsal yapýnýn geliþmesine ve demokratik sivil toplum ve laik hukuk devleti anlayýþýnýn yerleþmesine yardýmcý olur. TÜSÝAD, piyasa ekonomisinin hukuksal ve kurumsal altyapýsýnýn yerleþmesine ve iþ dünyasýnýn evrensel iþ ahlaký ilkelerine uygun bir biçimde faaliyette bulunmasýna çalýþýr. TÜSÝAD, uluslararasý entegrasyon hedefi doðrultusunda Türk sanayi ve hizmet kesiminin rekabet gücünün artýrýlarak, uluslararasý ekonomik sistemde belirgin ve kalýcý bir yer edinmesi gerektiðine inanýr ve bu yönde çalýþýr. TÜSÝAD, Türkiye'de liberal ekonomi kurallarýnýn yerleþmesinin yaný sýra, ülkenin insan ve doðal kaynaklarýnýn teknolojik yeniliklerle desteklenerek en etkin biçimde kullanýmýný; verimlilik ve kalite yükseliþini sürekli kýlacak ortamýn yaratýlmasý yoluyla rekabet gücünün artýrýlmasýný hedef alan politikalarý destekler. TÜSÝAD, misyonu doðrultusunda ve faaliyetleri çerçevesinde, ülke gündeminde bulunan konularla ilgili görüþlerini bilimsel çalýþmalarla destekleyerek kamuoyuna duyurur ve bu görüþlerden hareketle kamuoyunda tartýþma platformlarýnýn oluþmasýný saðlar.

6 Türk Sanayisine Sektörel Bakýþ: Gemi Ýnþa Sanayii baþlýklý bu çalýþma, TÜSÝAD Genel Sekreter Yardýmcýsý Hale Altan ve TÜSÝAD Sanayi, Hizmetler ve Tarým Bölümü Uzman Yardýmcýlarý Ahmet Can Çeltikçi ve Mehmet Evren Eynehan tarafýndan hazýrlanmýþtýr. Çalýþmanýn hazýrlanmasýnda katkýda bulunan TÜSÝAD Ulaþtýrma Çalýþma Grubu Baþkaný Þadan Kaptanoðlu, Bilgi Üniversitesi Öðretim Üyesi Prof. Dr. Oral Erdoðan ve Deniz Ticaret Odasý na saðladýklarý destek için teþekkür ederiz. TÜSÝAD Sanayi, Hizmetler ve Tarým Komisyonu bünyesinde faaliyet gösteren TÜSÝAD Ulaþtýrma Çalýþma Grubu, 2010 yýlý için ana öncelik konusunu küresel ekonomik kriz sonrasý gemi inþa sanayiinin geliþiminin devamlýlýðýnýn saðlanmasý ve bu hedefe yönelik olarak yeni bir finansman modeli geliþtirilmesi olarak belirlemiþtir. Bu doðrultuda, 2010 senesi içerisinde gemi inþa sanayiinin mevcut durumunu, rekabet açýsýndan önemini ve stratejik hedeflerini belirleyen Türk Sanayiine Sektörel Bakýþ: Gemi Ýnþa Sanayii çalýþmasý hazýrlanmýþtýr. Bu çalýþma Kaptanoðlu Holding A.Þ., Düzgit Þirketler Grubu ve Solmaz Gümrükleme A.Þ. nin maddi katkýlarý ile basýlmýþtýr, desteklerinden dolayý teþekkür ederiz. Ekim 2010

7 1. GÝRÝÞ Gemi inþa sanayii, genel hatlarýyla ülke ekonomisine, iþ gücüne ve dünya ticaretine olan katkýsý ile kendine has özelliklere sahip emek ve sermaye yoðun bir sanayi dalýdýr. Gemi inþa sanayii faaliyetleri girdi olarak yarý mamul (çelik levha, boru, kablo vs.) ve yan sanayi ürünlerini (makine, güverte ekipmanlarý, paneller, vs.) iþgücü ile bir bütünsel ürün haline dönüþtürme süreci þeklinde özetlenebilir. Ýmalat sanayiinin bir kolu olan gemi inþa sanayii, hem üretim (çelik iþleme, boru sistemleri gibi), hem de montaj iþlevlerini içermektedir. Dünyada ve Türkiye de üretilen gemi tipleri temel olarak aþaðýdaki þekilde sýnýflandýrýlabilirler: ÜRETÝLEN GEMÝ TÝPLERÝ Ham petrol tankerleri Kimyasal ve ürün tankerleri Dökme yük gemileri Genel kargo gemileri Konteyner gemileri Yolcu gemileri, feribotlar ve roro gemileri Romorkör ve açýk deniz destek gemileri Özel maksatlý gemiler (yüzer havuzlar, tarak gemileri, aðýr yük gemileri vs) Yatlar Askeri gemiler TÜRKÝYE Gemi Ýnþa Sanayiinin Ýþlevleri: Beraberinde yan sanayisini sürükler ve geliþmesini saðlar, Teknoloji transferini özendirir, Döviz girdisi saðlar, Yabancý sermayeyi davet eder, Ülke savunmasýna hizmeti nedeniyle stratejik önem taþýr, Bölgesel ticaretin geliþimi, büyümesi ve güçlenmesine yardýmcý olur, Nitelikli iþ gücünü geliþtirir, Yan sanayisi ile birlikte 1 e 7 oranýnda istihdam yaratýr. 5

8 Ülkemiz gemi inþa sanayii iç ihtiyacýn dýþýnda özellikle Avrupa ya ihracata yönelik yüksek katma deðerli olarak adlandýrabileceðimiz kimyasal/ürün tankerleri, konteyner gemileri, yatlar gibi uzmanlýk gerektiren ürünleri imal etmektedir. Ülkemiz askeri gemi inþasýnda da büyük bir ivme katetmiþtir. Son dönemde % 75 e varan yerli katký oraný ile inþa edilen Ç-151 süratli amfibi gemisi Türkiye nin doðru gemi segmentlerinde uzmanlaþmaya baþlamasýna da bir örnek teþkil etmektedir. Ham petrol tankerleri, büyük dökme yük gemileri gibi daha büyük, ancak daha düþük katma deðerli gemiler ülkemiz tersanelerinin ürünleri arasýnda hali hazýrda yer almamakta ve daha çok Uzakdoðu tersanelerinde üretilmektedir. iki gemi 1999 ve 2003 yýllarýnda yapýlan 75,000 DWT luk Alma Ata ve Taþkent dökme yük gemileridir. Özel sektör tersanelerinde üretilmiþ en büyük gemi ise 2010 yýlýnda Deniz Endüstrisi A.Þ tarafýndan 2010 yýlýnda üretilen 58,000 DWT luk K. Arif Bayraktar dökme yük gemisidir. Türkiye tersaneleri halihazýrda 180,000 DWT luk bir gemiyi üretecek kapasiteye ulaþmýþtýr. Ülkemiz ürünleri güvenlik açýsýndan dünyada kabul edilen klas kuruluþlarý tarafýndan klaslanmakta, üretimin her aþamasýnda klas kuruluþlarýnýn denetimi altýnda hem uluslararasý kurallar, hem de klas kuruluþlarý kurallarý açýsýndan sertifikalandýrýlmaktadýr. Uzakdoðu tersaneleri gemi inþasýnda deðiþik tonajlý gemilerde seri üretim yapmaktadýrlar. Bu tersaneler, küçük tonajlý gemilerden 450,000 DWT luk gemilere kadar belirli modeller çerçevesinde gemi üretmektedirler. Þu ana kadar ülkemizde üretilmiþ en büyük 6

9 2. TÜRKÝYE DE GEMÝ ÝNÞA SANAYÝÝ Türkiye, Avrupa coðrafyasýnda gemi inþa sanayiinin geliþimi için elveriþli bir ülke konumundadýr. Gemi inþa sanayiinin geliþimi için gerekli kriterler: Tersanelerin denize ulaþým baðlantýsý, Ýþgücünün temin kolaylýðý, Ülkede istihdama olan ihtiyaç, Ana deniz ticaret rotalarýna yakýnlýk, Deniz ticaretinin geliþmiþliði, Yan sanayinin geliþmiþliði, Güçlü endüstriyel organizasyon yapýsý, Ham madde ihtiyacýnýn yerel ve yakýn ülkelerden temin edilebilirliði, Kalite ve maliyet açýsýndan rekabet edebilirlik, Teknolojik yeniliklerin ve bilgi birikiminin mevcut olmasý, Uygun finansman imkanlarý, sektörün desteklenmesi için siyasi iradenin varlýðý, olarak sýralanabilir. Türkiye nin denizcilikte arzu edilen konuma gelmesi gemi inþa sanayiinden ve dolayýsýyla da tersanelerden baðýmsýz olarak mümkün deðildir. Kaldý ki, ülkemiz hem coðrafi konumu, hem de iklimi ile tersanecilik açýsýndan doðal bir merkez olmaya da adaydýr. Türkiye iþçilik ve ekspertiz hususlarýnda Avrupa da sayýlý devletler arasýnda yer almaktadýr. Ülkemiz gemi inþa sanayii özellikle uzmanlýk gerektiren yüksek katma deðerli gemilerde yoðunlaþmaktadýr. Bu çerçevede, doðru gemi türlerinde uzmanlaþmak gemi sanayiinin geliþimi açýsýndan son derecede önemlidir. Sektördeki varlýðýmýzý sürdürebilmek ve küresel piyasalarda üretici sýfatýyla Türk gemi inþa sanayiini bir üst seviyeye taþýmak adýna yukarýda bahsedilen kriterlerin ýþýðýnda belirli adýmlarýn atýlmasý gerekmektedir li yýllarýn baþlarýna kadar yabancý ve devlet bankalarý ile ancak finanse edilebilen sektör, özellikle Türk özel sektör bankalarýnýn verdiði krediler sayesinde büyük bir ivme kazanmýþtýr. Yabancý bankalar da bu ivmeden güç alarak sektöre güvenlerini artýrmýþ ve daha büyük finansman olanaklarý sunmuþlardýr yýlý itibarý ile yalnýzca Türk bankacýlýk sektörünün endüstriye 7

10 saðlamýþ olduðu finansman desteði 5 milyar dolarý bulmuþtur. Bu destek, gemi inþa sanayiinin son dönemdeki geliþimini de hýzlandýrmýþtýr. Gemi üretiminin yalnýzca küçük bir bölümünün özsermaye ile gerçekleþebileceði dikkate alýndýðýnda, sektörün geliþimi için finansman desteðinin devamlýlýðý saðlanmalýdýr. 2.1 TERSANELER yýllarý arasýnda dünya gemi inþa teslimlerinde küresel alanda 68 katlýk bir büyüme yaþanmýþtýr. Ülkemizde de gemi inþa sanayii gerek üretim, gerekse üretimin gerçekleþtirildiði tersanecilik açýsýndan büyük bir geliþim göstermiþtir. Baþbakanlýk Denizcilik Müsteþarlýðý verilerine göre ülkemizde 67 adet aktif tersane bulunmaktadýr yýlý DPT verilerinde 36 adet olarak gözüken özel sektör tersane sayýsý 2010 yýlý itibarý ile yaklaþýk 2 kat artmýþtýr. Bunlarýn dýþýnda baþta Tuzla Tersaneler Bölgesi olmak üzere çeþitli illerde 50 metreden küçük kýyý þeridi bulunan iþletmeler de Tekne Ýmal Yeri adý altýnda gemi inþa ve bakým onarým faaliyetleri gerçekleþtirmektedirler. Yine ayný verilerden hareketle 2000 yýlýnda mevcut 36 tersanenin 32 si Ýstanbul ili Tuzla bölgesinde yer alýrken, aradan geçen 10 yýllýk süre zarfýnda 30 adet tersane bu bölge dýþýnda hizmete girmiþtir. FAAL TERSANELERÝN ÝLLERE GÖRE DAÐILIMI KASTAMONU (1) SAMSUN (1) ÝSTANBUL (26) ZONGULDAK (8) BALIKESÝR (1) SAKARYA (1) ÝZMÝT (6) YALOVA (16) ÇANAKKALE (2) ORDU (1) TRABZON (2) Aliaða Gemi Söküm Tesisleri (21) 21 GEMÝ GERÝ DÖNÜÞÜM 67 TERSANE ADANA (1) HATAY (1) Kaynak: T.C. Denizcilik Müsteþarlýðý 8

11 Faal durumda olan 67 tersanenin önemli bir kýsmý 2008 krizi sonrasýnda yeni sipariþ sýkýntýlarý ve mevcut sipariþlerdeki kredi sýkýntýlarý dolayýsý ile gemi bakým-onarýmýna yönelmiþtir. Bu doðrultuda, mevcut faal tersane kapasitesinin % 25 i bakým ve onarým faaliyetlerine aðýrlýk vermiþtir. Yeni sipariþ oranýndaki bu azalma nedeni ile yatýrým izinleri ile birlikte 156 ya ulaþmasý planlanan yeni tersane yatýrýmlarýndan bir çoðu askýya alýnmýþtýr. 2.2 ÜRETÝM sýralarda yer alan Almanya, Ýtalya, Romanya ve Hollanda yý yakalamýþtýr yýlýnda ise Türkiye, Avrupa da gemi sipariþ adedi bakýmýndan Almanya nýn ardýndan 2. sýraya yerleþmiþtir ve 2010 yýllarýnda ise gemi sipariþlerinin her yýl neredeyse yarý yarýya azalmasý sonucunda Türkiye toplam GRT de Ýtalya, Romanya ve Almanya nýn ardýndan 4. sýraya düþmüþtür. Danimarka % 8.11 AVRUPA DA ÜLKE BAZINDA SÝPARÝÞLER (Milyar $) Ýtalya % 8.11 Türkiye % 7.21 Türkiye gemi inþa sanayii, son dönemde, bazý ülkelerin on yýllarca gerçekleþtirdikleri çalýþmalarla ulaþabildikleri seviyede baþarýlý bir marka olma noktasýna gelmiþtir. Ülkemiz gemi sipariþ sayýsý açýsýndan son yýllarda büyük bir ivme kazanmýþ ve Avrupa da ilk Norveç % Almanya % Kaynak: Clarkson veri tabaný. Yunanistan % YENÝ GEMÝ SÝPARÝÞLERÝ (GRT) ( ) Genel Toplam Almanya Ýtalya Hollanda Romanya Türkiye Toplam Avrupa Ülkeleri Toplamý Kaynak: Clarkson veri tabaný. 9

12 AVRUPA ÜLKELERÝ GEMÝ SÝPARÝÞLERÝ (2009) Kaynak: Clarkson veri tabaný Bu doðrultuda, 1996 yýlýnda çok düþük seviyelerde seyreden gemi ihracat rakamlarý 12 yýllýk bir sürede, 2.65 milyar dolara ulaþmýþtýr yýlýnda krizin de etkisiyle 2008 yýlýndaki bu seviyesinden 1.83 milyar dolara gerilemiþtir. Ancak sektörün genel eðilimi büyüme yönündedir ve gemi inþa sanayiinin ihracata olan katkýsý döneminde toplam 10.4 milyar dolarlýk bir büyüklüðe ulaþmýþtýr. TÜRK GEMÝ ÝNÞA SANAYÝÝNÝN ÝHRACAT DEÐERÝ Milyon $ Ýtalya Türkiye Ýspanya Norveç Hýrvatistan Hollanda Romanya Finlandiya Rusya Almanya Polonya Litvanya Letonya Fransa Yunanistan Ukrayna Ýngiltere Danimarka Sýrbistan Kaynak: GÝSBÝR, TÜÝK 10

13 Kasým 2008 den itibaren navlun fiyatlarýnýn düþmesi, banka kredilerinin geri çaðrýlmasý, finans temininde yaþanan zorluklar nedeniyle hem yeni gemi sipariþlerinde, hem de teslim edilen gemi sayýsýnda büyük bir azalma gerçekleþmiþtir. de sektörün rekabet edebilirliði açýsýndan son derecede önemlidir. Çelik fiyatlarýnýn Haziran 2008 e kadar yükselen seyri, küresel finansal krizin etkileri ve çeliðe olan toplam talebin azalmasý neticesinde bir düþme eðilimine girmiþtir yýlýnda büyük bir ivme kazanan yeni gemi sipariþleri, 2008 yýlýndan itibaren düþüþe geçmiþtir yýlýnda 114 adet ve 852,000 DWT gemi teslimi yapýlmýþtýr. Teslim edilen gemi adet ve tonajý kriz ile birlikte büyük bir ivme kaybetmiþtir. Uluslararasý Clarkson veri tabaný, Türk tersaneleri tarafýndan 2010 yýlýnýn ilk sekiz ayý içerisinde 245,031 DWT luk 40 adet geminin teslim edildiðini göstermektedir. Bu da 2008 yýlýndan bu yana adet bazýnda % 65 lik, tonaj bazýnda ise %71 lik bir düþüþe karþýlýk gelmektedir. Yeni gemi sipariþlerinin hatýrý sayýlýr bir kýsmý askeri ve kamuya ait gemilerden oluþmaktadýr. Deniz Ticaret Odasý nýn yakýn vadedeki beklentileri, bu düþüþün ileriki yýllara da yansýyacaðý yönündedir. Hammadde - Çelik Ýþleme Üretim maliyetlerini en fazla etkileyen faktör olan hammadde fiyatlarýnýn seyri Ton baþýna çelik fiyatý göz önüne alýndýðýnda AB ülkeleri, Asya ve diðer uluslararasý rakiplerine göre dezavantajlý konumdadýr. Dünya çelik fiyatlarýnda önemli bir alýcý konumunda olan Çin, destek politikalarý ile dünya çelik fiyatlarýnda belirli dalgalanmalara sebep olabilmektedir. Bu doðrultuda, kriz süresince üretim ve ithalatýna devam eden Çin, belirli durumlarda bu faaliyetleri yavaþlatarak fiyat düþüþlerine etki etmektedir. Çin in dünya piyasalarý üzerindeki bu etkisi, Avrupa ve Asya daki gemi inþasý için kullanýlan çelik fiyatlarý arasýndaki bir farka neden olabilmektedir. Bu fark da, özellikle çelik yoðunluðu fazla olan gemilerin imalatýnda büyük önem teþkil etmektedir. Bu çerçevede, AB ülkelerinin fiyat farklýlarý dolayýsýyla üretim maliyetleri yükselmekte ve AB dünya piyasalarýnda rekabet avantajýný yitirmektedir. 11

14 ÇELÝK LEVHA FÝYATLARI (Japonya) Kaynak: Clarkson veri tabaný Türkiye de AB gibi çelik fiyatlarýndaki farklýlýklar nedeni ile özellikle gemi inþa sanayiinde hammadde desteði alan Asya ülkeleri ile rekabet etmekte zorlanmaktadýr. Bu da, sektörün ayný þekilde ve koþullarda geliþimini engellemektedir. Özel sektör tarafýndan yapýlmýþ en büyük gemisi 58,000 DWT olan Türkiye nin bu durumdan hareketle daha niþ pazarlara yönelmesi gerekmekte ve büyük gemilerin yapýmýnda rekabet þansý azalmaktadýr. Ancak, hedeflenen sofistike gemi piyasalarýnda rekabet halinde olduðumuz AB ülkelerinin saðladýðý belirli destekler de Türkiye nin bu pazarlarda hali hazýrda kazanmýþ olduðu rekabet avantajýný kaybetmesine de yol açmaktadýr ÝSTÝHDAM Gemi inþa sanayiinin istihdama olan katkýsýný doðrudan ve dolaylý olarak ikiye ayýrmak mümkündür. Doðrudan istihdam verilerine taþeron çalýþanlar dahil edilirken, yan sanayi çalýþanlarý dahil edilmemektedir. Diðer bir deyiþle gemi için ülkemizde tersane dýþýnda üretilen makineler, dümenler, kazanlar, elektrik sistemleri gibi dýþ atölyelerde çalýþan sayýsý istatistik içinde yer almamaktadýr. Ülkeden ülkeye deðiþmekle birlikte, dünyada genel kabul tersanede çalýþan 1 iþçiye karþýlýk yan sanayiide 4-7 iþçinin çalýþtýðýdýr. GÝSBÝR verilerine göre, gemi inþa sanayiinde doðrudan istihdam sayýsý

15 yýlýnda 33,480 iken, 2010 yýlýnda 8000 kiþiye kadar düþmüþtür yýlýnýn dahi altýnda kalmýþ olan bu deðerler, 2010 yýlýnda bir önceki yýla göre ortalama % 70 oranýnda bir azalýþý iþaret etmektedir. Genel kabuller doðrultusunda bu verilerden yan sanayii istihdamýndaki düþüþü de yaklaþýk olarak hesaplamak mümkün olacaktýr. Verilen istatistikler doðrultusunda istihdamýn yaklaþýk 5 katý kadarýnýn yan sanayide gerçekleþtiði düþünlüdüðünde, Aðustos 2008 de yaklaþýk 150,000 civarýnda olan yan sanayi istihdamýnýn, Ocak 2010 itibarý ile yaklaþýk 40,000 e düþtüðü öngörülebilir SEKTÖRÜN DÝÐER SEKTÖRLERE KATKISI Türkiye gemi inþa sanayii, üretim hacmi ve istihdam yaratmanýn yaný sýra Türkiye için yüksek katma deðer yaratan bir sektördür. Gemi inþa sanayii, yapýsý itibariyle çelik, makine imalat, elektrikelektronik, boya ve lastik-plastik sanayii gibi pek çok sanayi koluyla etkileþim içerisindedir. Gemi inþa sanayiinin geliþimi diðer sektörlerinde hem istihdam, hem de sermaye birikimi açýsýndan büyük önem arz etmektedir. TÜRKÝYE GEMÝ ÝNÞA SANAYÝÝNDE ÝSTÝHDAM Yan Sanayi* Doðrudan Ýstihdam 165, ,900 67,725 13,545 70,750 14,150 73,750 14, ,000 24, ,900 28,580 33,000 33, ,615 25,923 79,300 15,860 50,000 10,000 40,000 8, Kaynak: GÝSBÝR * Doðrudan istihdamýn 5 katý olarak hesaplanmýþtýr. 13

16 yýllarý arasýnda gemi inþa sanayiinin kullandýðý malzeme ve ekipmanýn yerli girdi katký oraný ortalama %10-15 oranýnda seyretmiþtir yýlý itibarý ile gemi ve yat inþasýnda kullanýlan malzeme ve ekipmanýn yerli girdi katký oraný ise ortalama % 40 týr. Geminin toplam maliyet oraný üzerinden sektörün kullandýðý toplam yerli girdi oraný ise % 50 nin üzerindedir. Yerli girdi katký oranýnda bu artýþýn nedenleri dünyadaki ve Türkiye deki geliþmelerle özetlenebilir yýllarý arasý dünya denizcilik sektöründe süper konjonktür dönemi (super cycle) olarak adlandýrýlmaktadýr. Türkiye de de denizcilik ve gemi inþa sanayii bu geliþmelere paralel olarak büyümüþ ve bu büyüme yan sanayiinin de sektöre olan katkýsýný yaklaþýk 3 kat artýrmýþtýr. Yan sanayiinin de bu eðilime paralel olarak uluslararasý rekabet koþullarýna uygun bir þekilde geliþmesi ve ürün kalitesini artýrmasý katma deðerin bu derecede yüksek bir seviyede artmasýnda önemli bir etken olmuþtur. Bu geliþimin kriz sonrasý dönemde de devam etmesi için gemi inþa sanayii üretim kalemleri arasýnda önemli bir yer tutan ara malýnda yerli katký oranýnýn artýrýlmasýna yönelik desteklerin saðlanmasý hem sektör, hem de sektörün ileri ve geri baðlantýlarýnýn bulunduðu diðer sektörler açýsýndan önem taþýmaktadýr. Daha sonraki bölümlerde detaylandýracaðýmýz üzere sektörün rekabet içerisinde olduðu AB dahil olmak üzere diðer devletler, sektöre yönelik çeþitli konularda destek saðlamaktadýrlar. Gemi inþa sanayii bu süreç içerisinde doðrudan gemi/yat yapýmý, bakým onarým ve yan sanayii ile birlikte 150,000 kiþiye istihdam saðlayan emek yoðun bir sektör konumuna gelmiþtir. Sektör yaratýlan ana ve yan sanayi istihdamý ile devlete önemli gelir vergisi ve dolaylý vergi katkýlarý saðlamýþ ve saðlamaktadýr. Kriz döneminde ise, sektörde yaklaþýk 25,000 kiþinin, yan sanayi ile birlikte ise toplam 100,000 kiþinin iþini kaybettiði düþünüldüðünde, sektörün gerek sosyal gerekse ekonomi politikalarý açýsýndan önemi net bir þekilde görülmektedir. 14

17 3. GEMÝ ÝNÞA SANAYÝÝNÝN DÜNYADAKÝ DURUMU VE VE TÜRKÝYE ÝLE KARÞILAÞTIRILMALI ANALÝZÝ 2008 yýlýnda baþlayan küresel daralmadan sonra küresel ekonomi 2009 yýlý sonu itibarý ile toparlanma eðilimine girmiþtir. Öncü veriler deðerlendirildiðine, yukarý yönlü hareketin etkilerinin 2010 yýlý sonu itibarý ile daha net bir þekilde görülmesi beklenmektedir. Global risk göstergesi sayýlan ABD Hazine Spread i, küresel ekonomide canlanma politikalarý dönemine iþaret etmektedir. Ancak, ekonomi ve dünya ticaretine dair bu olumlu geliþmelerin ekonomi ve bölgelere göre önemli farklýlýklar göstereceði gözlemlenmektedir. Bu çerçevede, özellikle ülkemizde gemi inþa sanayiinde risk algýsý ise önceki risk seviyesinin bir süre daha üzerinde seyredebilir. Küresel durgunluk ile beraber diðer sektörlerden farklý olarak dünyada gemi inþa sanayiinde sipariþleri durma noktasýna getiren belirli geliþmeler de yaþanmýþtýr. Bunlarýn baþýnda finansman krizinin özellikle denizcilik bankalarýný etkilemesi gelmektedir. Gemi fiyatlarý ve sipariþlerinin yükselmekte olan seyrinin denizcilikte yaþanan süper konjonktür devri ile birleþmesi ile birlikte pek çok tersanede bir kýsmý arz fazlasý olmak üzere gemi yapýlmýþtýr. Bu gemilerin uzun vadeli finansman ihtiyaçlarý bulunmakta; bu ihtiyaç da teminat garantisini zorunlu kýlmaktadýr. Yaþanan kriz ise, gemi deðerlerinin düþmesine neden olmuþtur. Gemi deðerlerinin düþmesi ile teminat oranýnýn azalmasý tedarik edilmesi gereken finansman miktarýnda zorunlu bir artýþa neden olmuþtur. Kriz döneminde hem kaynaklarýn, hem de gemi deðerlerinin düþmesinin yaný sýra sektöre bankalar tarafýndan halihazýrda tedarik edilen % kredi - % özkaynak þeklinde oluþturulmuþ olan finansman yapýsýnýn kriz ile birlikte bankacýlýk sektöründen gelen talepler doðrultusunda % 60 kredi - % 40 özkaynak olarak yeniden düzenlenmesi de sektöre finansman konusunda ek bir yük getirmiþtir. 15

18 DÜNYADAKÝ GEMÝ SÝPARÝÞLERÝ Kaynak: Clarkson veri tabaný Dünya gemi inþa sanayii incelendiðinde ayný dönemde tüm ülkelerde bir daralma yaþanmaktadýr. Ancak, 2010 yýlý itibarý ile dünyada sipariþlerde tekrar bir canlanma görülmektedir.bu yeni sipariþlerden ülkemiz tersanelerinin henüz önemli bir pay alamamýþ olamamasýnýn en büyük nedeni finansman problemleri ve diðer ülkelerde sektöre yapýlan devlet desteklerinin ülkemizde bulunmamasýdýr. Özellikle Uzakdoðu ülkelerinde tersanelere verilen devlet destekleri sayesinde küresel krizin yaþandýðý 2009 yýlýnda dahi önemli ölçüde yeni gemi sipariþlerinin alýndýðý gözlemlenmektedir. 16

19 4. GEMÝ ÝNÞA SANAYÝÝ VE Gemi inþa sektörüne giren her yeni rakip firma, dünya piyasasýný etkilemektedir. Rekabetin, yeni aktörlerin piyasaya girmesiyle artmasý desteklenirken, piyasalarda oluþabilecek haksýz rekabet ortamýnýn Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) ve Ýktisadi Ýþbirliði ve Geliþme Teþkilatý (OECD) gibi uluslararasý organlar tarafýndan önüne geçilmesi gerekmektedir. Asya ülkeleri baþta olmak üzere birçok ülke bir kýsmý açýklanmayan devlet yardýmlarý sayesinde piyasada haksýz rekabet ortamý oluþturmaktadýrlar. Dünya piyasasýnda devlet desteði görmeyen birçok üretici, bu yardýmlar sayesinde üretim maliyetleri düþen firmalarla rekabet edemedikleri gibi, üretim tesislerini faal halde tutabilmek için zarar ettikleri halde sipariþ alýmýna devam etmektedirler. Küresel olarak incelediðimizde, gemi inþa sanayii konusunda öncü bir konumda olan devletler kriz döneminde kendi sektörlerinin küçülmesini engellemek ve hatta bu dönemde bile büyümelerini saðlamak yönünde doðrudan desteklerde bulunmuþlardýr. Krizin en þiddetli kýsmýnýn geride kalmasýna raðmen, bu ülkeler halen sektöre yönelik destek paketleri açýklamaktadýrlar. Bu çerçevede, gemi inþa sektöründe paylarýný koruyan ve hatta artýran üreticilerin çoðu özellikle DEVLET YARDIMLARI küresel daralma sonrasý sektöre doðrudan ve dolaylý destek vererek fiyat avantajý yakalamaktadýrlar. 4.1 AB DE DEVLET YARDIMLARI Avrupa Birliði baþlangýcýndan bu yana gemi inþa sanayiini hassas sektörler arasýnda deðerlendirmektedir. Gemi inþa sanayii konusunda 1990 lý yýllarýn sonuna kadar yedi ayrý yönerge çýkartýlmýþ ve sektöre yapýlan devlet yardýmlarýnýn adil rekabeti destekleyen bir yapýda düzenlenmesine çalýþýlmýþtýr. Ancak, özellikle son 10 yýlda rekabet AB ile AB üyesi olmayan Japonya, Güney Kore, Norveç ve Çin gibi ülkeler arasýnda yaþanmakta ve AB üyesi olmayan bu ülkeler dünya gemi inþa sanayiinin yaklaþýk % 70 ini oluþturmaktadýr. AB, kendi içerisinde 1998 yýlýnda mevzuat sistemini deðiþtirerek 2003/C 317/06 sayýlý çerçeve uygulamayý baþlatmýþ ve bu uygulama 2011 yýlýna kadar uzatýlmýþtýr. Bu çerçevede gemi inþa sanayii, AB içinde, gerek devlet yardýmlarý, gerekse diðer yapýsal fonlar aracýlýðýyla desteklenen son derece özgün konumda bulunan bir sektördür. 17

20 AB Düzenlemeleri 1 AB, bazý özel düzenlemeler aracýlýðý ile gemi inþa sektörüne yönelik belirli amaçlarla saðlanan devlet yardýmlarýný Ortak Pazar ile uyumlu kabul etmektedir. Bu düzenlemeler; araþtýrma geliþtirme ve yenilikçiliðe yönelik yardýmlar, kapatma yardýmlarý, istihdam yardýmlarý, ihracat kredileri, kalkýnma yardýmlarý ve bölgesel yardýmlarý içermektedir. 1. Araþtýrma-Geliþtirme ve Yenilikçiliðe Yönelik Yardýmlar: Gemi inþa sektörüne yönelik devlet yardýmlarýna iliþkin çerçeve mevzuat gemi inþa, onarým ve dönüþüm faaliyetleri çerçevesinde araþtýrma ve geliþtirme projelerine saðlanan yardýmlarýn Topluluk Yasal Çerçevesi ile uyumlu olmalarý koþuluyla Ortak Pazar ile baðdaþabileceklerini öngörmektedir. Bu kapsamda, Topluluk çýkarlarýna doðrudan hizmet eden, yalnýz bir Üye Devlet in deðil birden fazla Üye Devlet in yararlanabildiði araþtýrma geliþtirme projelerini teþvik eden yardýmlara izin verilebilmektedir. Söz konusu projeler temel araþtýrmalarý kapsadýklarý takdirde % 100, endüstriyel araþtýrmalarý içermeleri halinde % 50, deneysel araþtýrmalarý içermeleri durumunda ise % 25 oranýnda yardým alabilmektedir. Projenin KOBÝ ler tarafýndan gerçekleþtirilmesi halinde bu oranlarýn % 10 fazlasý, ortaklýklar tarafýndan yürütülmesi durumunda ise %15 fazlasý uygulanabilmektedir. Diðer taraftan, gemi inþa sektörüne yönelik çerçeve mevzuat yenilikçi ürün ve süreçlerin endüstriyel kullanýmý kapsamýnda test faaliyetleri, mühendislik, tasarým ve yatýrým amaçlý olarak % 20 oranýna kadar saðlanan devlet yardýmlarýna imkan tanýmaktadýr. 2. Kapatma Yardýmlarý: Çerçeve mevzuatýn içerdiði özel hükümler uyarýnca gemi inþa, onarým ve dönüþüm faaliyetleri ile iþtigal eden tersanelerin kýsmi olarak veya tamamen kapatýlmalarý durumunda saðlanan yardýmlar Ortak Pazar a uygun kabul edilebilmektedir. Söz konusu yardýmlar: Ýþçilere yapýlan doðrudan ödemeler, Ýþçilerin yeniden istihdam edilebilmesi amacýyla küçük iþletmelerin kurulmasýný teþvik için saðlanan danýþmanlýk hizmetleri ve ödemeler, Ýþçilerin farklý iþ kollarýna girebilmeleri için saðlanan mesleki eðitim için yapýlan ödemeler, 1 Bu bölüm (4.1.1) CPS (Corporate and Public strategy Advisory Group) tarafýndan Deniz Ticaret Odasý için hazýrlanan Gemi Ýnþa Sektörü Özelinde Saðlanan Devlet Yardýmlarýna Ýliþkin AB Mevzuatý" dokümanýndan alýnmýþtýr. 18

21 Tersane bünyesinde bulunan bina tesis ve altyapýnýn gemi inþa dýþý amaçlar doðrultusunda geri kazanýmý için yapýlan harcamalar, Faaliyetlerin tamamen durmasý halinde; baðýmsýz bir uzman tarafýndan saptanacak olan, tesislerin hurda deðerine eþ oranda ödemeler; veya kalan iþlerin tamamlanmasý amacýyla saðlanan kredi ve teminatlarý içermektedir. 3. Ýstihdam Yardýmlarý: Mevzuatýn özel hükümlerinden biri de istihdam yardýmlarýna iliþkin hükümdür. Bu kapsamda, istihdam yaratýlmasýna, özürlü ve maðdur konumdaki iþçilerin istihdam edilmesine veya bu kapsamdaki masraflarýn karþýlanmasýna yönelik devlet yardýmlarýna 2204/2002/AT sayýlý Komisyon Yönetmeliði nin koþullarýna uymak kaydýyla imkan tanýmaktadýr. 4. Ýhracat Kredileri: Çerçeve mevzuat buna ilaveten; gemi inþa, onarým ve dönüþümü kapsamýnda yerli ve yabancý gemi sahiplerine yönelik ihracat kredilerinin verilmesine imkan tanýmaktadýr. Söz konusu kredilere iliþkin koþullar; 1998 OECD Resmi Destekli Ýhracat Kredilerine Ýliþkin Tebliði ve Gemi Ýhracat Kredileri ne iliþkin Sektör Mutabakatý kapsamýnda ayrýntýlý olarak belirtilmiþtir. 5. Kalkýnma Yardýmlarý: Mevzuat, ayrýca, gemi inþa ve dönüþümü kapsamýnda geliþmekte olan ülkelere saðlanan kalkýnma yardýmlarýný 1998 OECD Resmi Destekli Ýhracat Kredilerine Ýliþkin Tebliði ve Ýhracat Kredileri ne iliþkin Sektör Mutabakatý ile uyumlu olmak koþuluyla Ortak Pazar ile uyumlu kabul etmektedir. 6. Bölgesel Yardýmlar: Mevzuat son olarak, gemi inþa, onarým ve dönüþüm faaliyetlerini yürüten tersanelerde verimliliðin artýrýlmasý amacýyla modernizasyon çerçevesinde yatýrým yardýmlarýna imkan tanýmaktadýr. Bu çerçevede, Avrupa nýn az geliþmiþ bölgelerinin ekonomik kalkýnmasýný desteklemeye yönelik yardýmlar AT Antlaþmasý 87. Maddesinin 3. Paragrafýnýn A Bendinde tanýmlanan yardýmlar söz konusu olduðunda yardým oraný en çok % 22.5; belirli faaliyetlerin veya ekonomik bölgelerin kalkýnmasýný kolaylaþtýrmaya yönelik yardýmlar AT Antlaþmasý 87. Maddesinin 3. Paragrafýnýn C Bendinde tanýmlanan yardýmlar saðlanmasý halinde ise yardým eþiði % 12.5 olarak belirlenmiþtir OECD Resmi Destekli Ýhracat Kredilerine Ýliþkin Tebliði 2 Gemi Ýhracat Kredileri'ne iliþkin Sektör Mutabakatý 3 AT Antlaþmasý 87. Maddesinin 3. Paragrafýnýn A Bendinde tanýmlanan yardýmlar 4 AT Antlaþmasý 87. Maddesinin 3. Paragrafýnýn C Bendinde tanýmlanan yardýmlar 19

22 GEMÝ ÝNÞA SANAYÝÝ ÖZELÝNDE AB ÜYE DEVLETLERÝNDE UYGULANAN DEVLET YARDIMLARI Üye Yardým Türleri Devletler Ar-Ge ve Yenilikçiliðe Yönelik Ýhracat Kredileri Kalkýnma Bölgesel Almanya Hollanda Ýspanya Yardým içeriði: Yeni sýnýf gemiler; yeni gemi bileþenleri, parçalarý ve sistemleri ve yenilikçi gemi inþa süreçlerinin geliþtirilmesine yönelik tasarým, materyal, ekipman ve test. Yardýmlar masraflarýn %20'sini karþýlar. Bütçe: 2009: 10,5 milyon Euro, 2010: 11 milyon Euro, 2011: 11,5 milyon Euro. Yardýmlar masraflarýn %20'sini karþýlar. Proje Bazlý Yardýmlar: Ar-Ge, yenilik ve KOBÝ ler. Bütçe: tarihine kadar yýllýk 25,771 milyon Euro bütçe kapsamýnda doðrudan hibe olarak verilecektir. Hazýrlýklar: Hollanda Ekonomi Bakanlýðý bünyesinde bulunan Hollanda Uluslararasý Ýþ Dünyasý ve Ýþbirliði Ajansý (EVD) ve SenterNovem yönetiminde yürütülecek bir yardým paketi hazýrlýðý içerisinde bulunduðu bilinmektedir. Gemi inþa,bakým ve çevrim sanayileri için 20 milyon euro tutarýnda 3 yýl süreli yenilik teþvik izni. Ar-Ge: Ar-Ge personeli maliyetleri, araç, gereç ve donaným maliyetleri, danýþmalýk hizmetleri ve diðer iþletim harcamalarýna verilen desteklerdir. Bütçe: Temel araþtýrmalara %100, endüstriyel araþtýrmalara % 50 ve rekabetin geliþtirilmesine iliþkin ön araþtýrmalara %25 oranýnda destek saðlanmasý planlanmýþtýr. Yenilikçiliðe Yönelik: Yeni sýnýf gemiler, yeni gemi parçalarý ve sistemlerinin yaný sýra yeni tasarým, üretim ve planlama süreçlerinin geliþtirilmesini desteklemekte. Destekler maliyetlerin en çok %20 sini kapsamaktadýr. Almanya sýnýrlarýnda üretilen veya çevrilmiþ gemi alýmýna finansman saðlayan finansal kuruluþlara düþük faizli (CIRR) kredi imkaný. Nordseerke tersanesine yenilik yardýmý kapsamýnda yatýrýmýn % 20'sine denk gelen yaklaþýk 1 milyon avro tutarýnda yardým. G.Kore'nin haksýz rekabetine karþýn kontratýn % 6 sý büyüklüðünde doðrudan destek kararý. Çok amaçlý ve iç sulara yönelik bir gemi inþasý için 600,000 avroluk doðrudan teþvik. Gemi ihracatýna yönelik alýcý tarafa finansman faiz giderlerini destekleme kararý Devlet garantörlüðünün devam etmesi için alýnan izin. Finansman saðlayan firmalar için kredi garantörlüðü. Bölge: Mecklenburg Vorpommern bölgesinde bulunan Peene-Werft tersanesinin modernizasyonu için 9 milyon euro yatýrým hibesi izni. Volkswerft Stralsund tersanesine 18.7 milyon euro luk yardýmýn % 22.5 inin hibe olarak verilmesi. Rolandwerft tersanesine 3.97 milyon euroluk yardýmýn %11.84'ü hibe olarak verilmesi Yardým Ýçeriði: Otomasyon oranýnýn yükseltilmesi, açýk iþ sahalarýnýn azaltýlmasý ve üretim süreçlerinin geliþtirilmesi. Öngörülen yardým, modernizasyon projesinin toplam maliyeti olan 9 milyon Euro nun % 22,5 ine denk gelen milyon Euro tutarýnda. Süresi 2 yýl Yardým Ýçeriði: Avrupa olan 40 Topluluðu Antlaþmasý'nýn ilgili milyon maddelerine göre belirlenmiþ Avro destek oranlarý % 12.5 ile % 22.5 tutarýnda arasýndadýr yýlýndan itibaren doðrudan yürülükte. yardým izni. 20

23 GEMÝ ÝNÞA SANAYÝÝ ÖZELÝNDE AB ÜYE DEVLETLERÝNDE UYGULANAN DEVLET YARDIMLARI (devamý) Üye Yardým Türleri Devletler Ar-Ge ve Yenilikçiliðe Yönelik Ýhracat Kredileri Kalkýnma Bölgesel Finlandiya Yardým Ýçeriði: Kayýtlý bulunan gemi inþasý, onarýmý ve dönüþümü ile iþtigal eden teþebbüslere saðlanan, yeni sýnýf gemiler, parça ve sistemler ve süreçlere yönelik yenilikçilik yardýmlar. Bütçe: yýllarý arasýnda sürecek olan program G.Kore haksýz rekabetine karþýlýk kontrat büyüklüðün ün % 6 sýna kadar doðrudan destek kararý. her yýl 20 milyon Euro, toplamda ise 80 milyon Euro tutarýnda bir bütçeye sahip olup maliyetlerin en fazla %20 sini kapsayacak þekilde tasarlanmýþtýr. AR-GE þirketlerine 3 milyon avro tutarýnda yardým kararý Zor durumda kalan þirketlere kýsa vadeli Kredi Miktarý: Avrupa Yatýrým alýnmýþtýr. yardým kapsamýnda Bankasý (EIB), 5 3 milyon avro Haziran 2009 yardým. tarihinde Ýtalya nýn önde gelen turizm þirketlerinden Costa Crociere arasýnda 550 milyon Euro'luk kredi anlaþmasý. Ýtalya Yardým Ýçeriði: Þirketin gemi filosuna 2012 yýlýna kadar 5 yeni gemi kazandýrýlmasý ve Ýtalya ve Akdeniz Bölgesi nde turizm sektörünün geliþimine katký saðlanmasý hedeflenmektedir. Polonya Kredi Miktarý: AB Komisyonu, Gdansk Tersanesi nin 2004 yýlýnda Polonya Avrupa Birliði ne üye olduðu zaman aldýðý 94 milyon Euro tutarýndaki devlet yardýmý ile beraber ileride Tersane ye sunulan plan dahilinde aktarýlacak 35 milyon Euro luk yardýma ve nihayet Polonya Ýhracat Kredisi sigorta Kuruluþu nun sunduðu 122 milyon Euro tutarýndaki yardýmlara onay vermiþtir. Bölge: Polonya nýn en büyük tersanesi olan Gdansk ýn yeniden yapýlandýrýlmasý amacýyla, söz konusu tersaneye toplam 251 milyon Euro tutarýnda devlet yardýmý yapýlmasý yýlýndan beri sermaye enjeksiyonu, teminatlar, borçlar, vergi indirimi gibi çeþitli yollarla sübvanse edilmiþ; yardýmlarda bulunulmuþtur. Ayrýca Gdansk 2007 yýlýnda özelliþtirilerek tershanenin yeni sahibi Ukrayna Endüstri Grubu (ISD) olmuþtur. 21

24 Geleceðe Hazýrlanmak: AB Leadership Programý AB, gemi inþa sanayiine saðladýðý desteklerin yaný sýra sektöre yönelik orta ve uzun vadeli stratejiler de geliþtirmektedir. Bu stratejilerden biri olan Leadership programý sektörün geliþmesi için 2015 yýlýna kadar ulaþýlmasý gereken stratejik hedefleri belirlemiþtir. Programýn genel amacý 2015 yýlýna kadar, hâlihazýrda bulunan teknolojilerin geliþtirilmesi, inovasyon ve know-how ý korumak, müþteri odaðýný güçlendirmek, sanayi yapýsýný güçlendirerek bilgi-yoðun üretimi desteklemek ve Avrupalý gemi üreticilerini Dünya Piyasasýnda söz sahibi yapmaktýr. Konu ile ilgili AB tarafýndan üretilen öneriler: 1- AB gemi inþa sanayine yapýlacak yatýrýmlarýn özellikle Ar-Ge ve sanayide teknik yenilikler üzerine olmasý gerektiðini benimsemektedir. Bu yatýrýmlarýn özellikle ürün geliþtirilmesi ve üretim metodlarý açýsýndan çok önemli olduðu vurgulanmaktadýr. 2- AB, gemi sanayicilerin üretim aþamasýnda özellikle kredi garantilerine ihtiyaç duyduklarý konusunda mutabakata varmýþ ve daha önce var olan yardým konularýyla birlikte kredi garantörlüðü ve kapasite artýrma gibi farklý konularýn üzerine eðilinmesi Komisyonda kabul görmüþtür. 3- AB, gemi inþa sanayiinin daha saðlýklý ve sürdürülebilir bir yapýya sahip olabilmesi için yatýrýmlarýn piyasa taleplerine uygun olmasýný vurgular. Bu baðlamda ekonomik olarak daha az etkili tersanelerin veya faal olmayanlarýn pazardan bir an önce çýkarýlýp, kazanç ve büyüme potansiyeli olanlara yatýrýmlarýn akmasý gerektiðine iþaret eder ASYA ÜLKELERÝNDEKÝ DESTEKLER Asya ülkeleri, gemi inþa sanayiine krizde ve kriz dýþýnda yoðun desteklerle sahip çýkmaktadýr. 22

25 Güney Kore 2009 yýlýnda teslim edilen gemilerin deðeri bakýmýndan birinci, ülkeler bazýnda sipariþ kaydý sýralamasýnda ise ikinci sýrayý alan Güney Kore de son dönemde kamuözel iþbirliði ile gemi inþa sanayii için 4 milyar dolara yakýn bir fon oluþturulmuþtur. Bu da 2010 yýlýnda iptali muhtemel 100 e yakýn sipariþin gerçekleþmesini mümkün kýlmýþtýr. Çin Küresel gemi inþa sanayiinde son 10 yýldýr Çin, tersanelerini kullanacak armatörlerin finansman ihtiyacýný gidermeye yönelik doðrudan yardýmlar hazýrlayarak dünya piyasasýný domine eden bir oyuncu olmuþtur. Özellikle dýþ talebin düþmesi dolayýsýyla yarým kalan sipariþlerin tamamlanmasý ve yaþlanan filonun yenilenmesine yönelik deðiþik araçlar geliþtirmiþtir. Bunlara devlete ait þirketlerin tersanlerde iptal edilen gemi sipariþlerini desteklemeleri ve devletin ulusal sanayi fonu altýnda sektörde devam etmekte olan devralma ve birleþme süreçlerinin devamlýlýðýný saðlamasý gösterilebilir. Çin yukarýda bahsedilen destekler ile yýllýk gemi üretim kapasitesini 50 milyon DWT a yükseltmeyi hedeflemiþtir DEVLET YARDIMLARI VE TÜRKÝYE Türkiye de sanayiye yönelik olarak planlý bir destek mekanizmasýnýn hazýrlanmasý ve orta ve uzun vadede sektörel stratejilerin net olarak çizilmesi ile sektörün daha rekabetçi bir yapýya kavuþmasý mümkün olacaktýr. Sektöre 1930 lu yýllardan itibaren çeþitli destekler saðlanmýþtýr. Son dönemde ise yatýrým indirimi ve ihracata yönelik gemi yapýmýnda KDV avantajý saðlanmasý diðer ülkelerin saðladýðý destekler göz önüne alýndýðýnda sektörün rekabet gücünü bir süreliðine de olsa sürdürebilmesini saðlamýþtýr. Ancak, bu iki önlemin 2009 yýlý itibarý ile kaldýrýlmasý kriz yýllarýnda sektörlerini destekleyen diðer ülkeler ile karþýlaþtýrmalý olarak gemi inþa sanayiini dezavantajlý bir konumda býrakmýþtýr. Hali hazýrda, Kredi Garanti Kurumlarýna Saðlanacak Hazine Desteðine Ýliþkin Usul ve Esaslar Hakkýnda Kararda Deðiþiklik Yapýlmasýna Dair Karar 13 Mayýs 2010 tarihli Resmi Gazete de yayýmlanmýþtýr. Bu karar ile, Kredi Garanti Fonu % 15 i tamamlanan gemilerin bitirilebilmesi için ilgili þirketlere iþletme 23

26 veya yatýrým kredisi teminatý vermesi üzerine geliþtirilmiþtir. Bankalar ile ilgili düzenlemeler ve mevzuat deðiþikliði ihtiyaçlarý da Aðustos ayýnda tamamlanmýþtýr. Gemi inþa sanayiinin devlet yardýmlarý faslý altýnda AB ye uyumu konusunda henüz bir ilerleme kaydedilmemiþtir. AB, üye devletlerin ve üye adayý ülkelerin gemi inþa sanayi alanýnda destek imkanlarýný açýklamýþtýr. Müktesebata uygun þekilde sektörü bölgesel kalkýnmaya, istihdamý arttýrmaya ve AR- GE ye yönelik olarak desteklemek mümkündür. Gemi inþa sanayiinde, Gümrük Birliði kurallarý ihlal edilmeden- AB ile Türkiye arasýndaki ticari koþullarý olumsuz etkilemeyecek þekilde- devlet yardýmlarýnýn düzenlenmesi söz konusudur. Kaynak: Study on Competitiveness of the European Shipbuilding Industry - Within the Framework Contract of Sectoral Competitiveness Studies ENTR/06/054, ECORYS Research & Consulting 24

27 5. ÖNERÝLER Gemi inþa sanayiinin birincil önceliði finansman maliyeti sorunlarýnýn çözülmesidir. Bu çerçevede, sektörün münhasýr özellikleri dikkate alýnarak denizcilik sektörüne özgü bir finansman modelinin geliþtirilmesi ve borçlarýn yeniden yapýlandýrýlmasý yaþanan sorunlarýn aþýlmasýna katkýda bulunacaktýr. Sektörün münhasýr özellikleri: Gemi sipariþ eden armatörlerin 10 yýldan daha uzun krediye ihtiyaç duymalarý, Proje tamamlanma süresinin ay arasýnda olmasý, Projelerin tedarik zincirinin çok uluslu bir yapýya sahip olmasý, Sektörde uzun vadeli (20-30 yýl) ve büyük yatýrýmcýlarýn yer almasý Ara malý girdisinin KOBÝ lerden tedarik edilmesi 2008 yýlýndan itibaren yaþanan talep sorununun arz fazlasýna dönüþmüþ olmasýdýr. Önerilen finansman modeli kapsamýnda þu anda yürürlüðe girmiþ olan KGF nin daha geniþ kapsamlý bir þekilde tersanelerin gemi yatýrýmlarý için kullandýklarý banka kredilerinin ötelenmesi ve teminatlandýrýlmasý amacýyla uygun bir kredi garanti fon ya da güvence sistemine dönüþtürülmesidir. Bu konudaki en önemli husus, oluþturulacak finansman modelinin uzun vadeli gemi inþa sanayii stratejimize uygun olma zorunluluðudur. Bu baðlamda üreticilere yeni sipariþ teminini destekler yapýda bir kredi garanti fonu ya da güvence sistemi saðlanmalýdýr. Örnek olarak; EXIMBANK ýn gemi inþa sanayiine desteði arttýrýlarak, düþük faizli ve uzun vadeli kredi imkaný saðlanmalýdýr. Sektörün finansman sorunlarýna çözüm önerileri Gemi inþa sanayiinin birincil önceliði doðrultusunda uzun vadeli finansmana eriþimi saðlanmalýdýr. Bu finansman ihtiyacýnýn giderilmesine yönelik olarak kredi olanaklarýnýn geliþtirilmesi ýþýðýnda aþaðýdaki önlemler alýnmalýdýr: Bankacýlýk sektöründe ihtisas bankacýlýðýnýn özendirilmesi bir devlet politikasý olarak benimsenmelidir. Özellikle bir devlet bankasýnýn bünyesinde ihtisaslaþmýþ bir denizcilik 25

28 biriminin kurulmasýna ihtiyaç vardýr. Böylece bu birim denizcilik sektörüne özel kredi modellerini (ipotek, kredi vadeleri, þirket ve piyasanýn yapýsý vs.) ve sektörün ihtiyaçlarýný küresel objektif bankacýlýk kurallarý çerçevesinde deðerlendirebilecektir. Geminin inþasý döneminde kullanýlacak (12-24 aylýk) proje finansmanlarý ve uzun vadede kullanýlacak finansmaný saðlayacak bir sistem oluþturulmalýdýr. Türk Eximbank ýn dünyada örnekleri görüldüðü üzere Türkiye de yan sanayiinin kullanýlmasýný destekleyen finansman imkanlarýný saðlamasý sektörün geliþimine katkýda bulunacaktýr. Bu çerçevede sektöre uygulanan kredi paketi içerikleri ve teminat oranlarý da gözden geçirilmelidir. Gemi inþa sanayisinin sürdürülebilirliðinin saðlanmasý için aþaðýdaki temel hususlarda önlemler alýnmalýdýr: Kamu-özel iþbirliði ile fonlarýn oluþturulmasý. Kredi Garanti Fonu % 15 i tamamlanan gemilerin bitirilebilmesi için ilgili þirketlere iþletme veya yatýrým kredisi teminatý imkaný vermektedir. Bu karar ile ilk defa bir sektör kredi teminat sistemi kapsamýnda desteklenmektedir. Bu çerçevede, verilen teminatýn % 65 i T.C. Hazine Müsteþarlýðý tarafýndan desteklenen KGF tarafýndan saðlanacaktýr. Ancak, halihazýrda sektör bu fondan yeterli ölçüde yararlanamamýþtýr. Þu anda fon ile ilgili pürüzler giderilmiþtir. Ancak, halen ayný þirket çatýsý altýnda üretilmekte olan birden fazla gemi KGF den yararlanamamaktadýr. Sektörde bir çok firma bu durum ile karþý karþýya kalmaktadýr. KGF nin grup limiti bulunmaktadýr. Þirketlerin yatýrýmdaki tüm gemileri için toplam grup kredi teminat olanaklarýndan yararlanabilmelerinin saðlanmasý yarým kalan yatýrýmlarýn tamamlanmasýna imkan verecektir. 26

29 Söz konusu kredi garanti fonunun kapsamý geliþtirilerek piyasanýn etkili iþleyiþi temin edilmelidir. Bahse konu fon ya da modelin sektöre uzun vadede de yararlý olabilmesi için yeni sipariþleri de kapsamasý gerekmektedir. Özellikle kýsa yol taþýmacýlýðýnda Türk filosu yaþlanmaktadýr. Sektöre yapýlacak en büyük desteklerden biri de, özellikle küçük ve orta boy gemilerde yeni sipariþlerin alýnmasýnýn özendirilmesidir. Bu gibi yeni yatýrýmlar için bir model ya da fonun kullanýlmasý ülkemizin diðer ülkelere karþý rekabet avantajýný koruyabilmesi için kritik öneme sahiptir. alýnmaktadýr. Uluslararasý alanda rekabet gücümüzün saðlanmasý için sektörün üzerindeki bu gibi yüklerin kaldýrýlmasý gerekmektedir. Bu doðrultuda, önceden var olan ve örneklerini bütün dünyada gördüðümüz KDV istisnasý ve yatýrým indirimi gibi ihracata yönelik desteklerin devam ettirilmesi sektör açýsýndan önemlidir. Bu desteklerle özellikle iç pazardaki filo yenileme faaliyetlerinin Türk sanayisi tarafýndan üstlenilmesi yan sanayisi ile birlikte istihdam yaratan bir sanayi kolu olan gemi inþa sektörünün geliþmesini saðlayacaktýr. AB ülkelerine paralel bir yapýda devlet desteði sisteminin oluþturulmasý Rekabet içerisinde olduðumuz diðer ülkelerde olduðu üzere, AB ilkelerine uyumlu bir devlet desteði mekanizmasýnýn geliþtirilmesi ile Türkiye nin rekabet açýsýndan avantajlý konuma geçmesi, piyasadaki yerini güçlendirecektir. Örneðin sektör ülkemizde dünyada emsali olmayan bir þekilde inþaat olarak deðerlendirilmekte ve üzerinden bu þekilde gelir vergisi Özellikle gemi inþa yan sanayisinin rekabet gücünün ve istihdamýnýn artýrýlabilmesi için iþgücünün üzerindeki yüklerin rekabet ettiðimiz diðer ülkeler seviyesinde yeniden düzenlenmesi gerekmektedir. Bahse konu destek mekanizmasýnýn geliþtirilmesinin AB ülkelerindeki esaslar çerçevesinde ele alýnýp, gemi inþa sanayiine yapýlacak yatýrýmlarýn özellikle ürün araþtýrma - geliþtirilme ve yenilikçi üretim metodlarý açýsýndan önceliklendirilmesi saðlanmalýdýr. 27

30 KAYNAKÇA 1. Arrangement on Guidelines for Officially Supported Export Credits, OECD, Ekim CESA Annual Report , CESA Shipbuilding Market Monitoring 2009 and Lloyd's Register Fairplay : Within Framework Contract of Sectoral Competitiveness Studies, Final Report, Ekim Treaty Of Amsterdam Amending The Treaty On European Union, The Treaties Establishing The European Communities And Certain Related ACTS, European Communities, Almanya Erdoðan, Oral, AB Ülkelerinde Gemi Ýnþa ve Denizciliðe Yönelik Destekler, AB ülkeleri çalýþmalarý, Virahaber, Erdoðan, Oral, Türkiye'de Devlet Destekleri, söyleþi, Deniz Ticaret Dergisi, Haziran Erdoðan, Oral, Özel Sektör-Devlet Ýþbirliði Þart, Röportaj, Marine Deal News, Ekim Study on Competitiveness of the European Shipbuilding Industry Within the Framework Contract of Sectoral Competitiveness Studies, ECORYS Research & Consulting, Ekim The Development of World Shipbuilding Market since 2005, OECD, Aralýk Towards a New Dawn: Europe's response to the global shipbuilding crisis, CESA, Nisan Türkiye Gemi Ýnþa Sanayii 2009 Yýlý Sektörel Durum Analizi, Mart Türkiye Gemi Ýnþa Sanayii Sektörel Sunumu, GÝSBÝR, Kasým Clarkson Research Services, Corporate and Public Strategy Advisory Group,

31

32