Disk herni nedeniyle ağrı yaşayan bireylerin tamamlayıcı ve integratif sağlık uygulamalarını kullanım durumu

Transkript

1 Özgün Araştırma Disk herni nedeniyle ağrı yaşayan bireylerin tamamlayıcı ve integratif sağlık uygulamalarını kullanım durumu Spatula DD DOI: /spatula Gülsüm Nihal Çürük 1 *, Yeliz Sürme 2, Hatice Yüceler Kaçmaz 2, Ali Kurtsoy 3 1 İzmir Ekonomi Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, İzmir, 2 Erciyes Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi, 3 Erciyes Üniversitesi Tıp Fakültesi, Beyin Cerrahisi Anabilim Dalı, Kayseri ÖZET Amaç: Bu çalışma disk herni nedeniyle ağrı yaşayan bireylerin tamamlayıcı ve integratif sağlık uygulamalarını (TİSU) kullanma durumlarını belirlemek amacı ile tanımlayıcı olarak yapılmıştır. Gereç-Yöntem: Araştırma Ocak 2014-Haziran 2014 tarihleri arasında toplam 185 hasta ile yürütülmüştür. Çalışmada etik kurul onayı ile bireylerden yazılı bilgilendirilmiş olur alınmıştır. Veriler araştırmacılar tarafından hazırlanan anket formu ile toplanmıştır. Bulgular: Hastaların yaş ortalaması 50.6±14.3 olup, %68.6 sı bel, %24.9 u boyun, %13.5 i sırt ve %35.3 ü bacak ağrısından şikayetçidir. Hastaların %74.1 i mevcut ağrıları için TİSU yöntemi kullandığını, TİSU kullananların %78.1 i TİSU kullanmadan önce sağlık personeline danışmadığını, %88.6 sı kullandığı TİSU yönteminin sağlık personeli tarafından sorgulanmadığını ve %73.0 ı TİSU kullandığını sağlık personeline söylemediğini ifade etmiştir. En sık kullanılan üç yöntemin sırasıyla; masaj uygulaması %57.4, dua etme %52.2 ve sıcak uygulama %28.7 olduğu tespit edilmiştir. Sonuç: Disk herni tanılı hastaların TİSU yöntemlerini sıklıkla kullandığı ve bu durumu sağlık personeli ile paylaşmadığı saptanmıştır. Sağlık personeli hastaların TİSU yöntemlerine olan eğilimlerinin farkında olmalı ve hastaları TİSU yöntemlerinin fayda ve riskleri açısından bilgilendirmelidir. Anahtar KELİMELER: Hemşire; Disk Herni; Ağrı; Tamamlayıcı; Integratif Sağlık Uygulamaları Bu çalışma Kasım 2015 tarihleri arasında Antalya da düzenlenen 2. Ulusal İntegratif Tıp Kongresi nde sözel bildiri olarak sunulmuştur. The use of complementary and integrative health practices in disc herniation patients ABSTRACT Aim: This descriptive study was conducted to determine complementary and alternative medicines (CIHP) used by patients with disc herniation to relieve low back pain. Methods: A demographic questionnaire was completed with 185 patients between January 2014 and June Data has been collected from a face-to-face interview performed by a researchers. Results: The mean age of patients 50.6±14.3. The most common types of CIHP used were respectively messages (57.4%), pray (52.2%) and hot application (%28.7). Majority of the patients using CIHP (73.0%) did not discuss the use of these therapies with health care providers. Conclusion: Study showed that patients with disc herniation had higher rates of CIHP use. Majority of the patients did not share the use of these therapies with health care providers. Health care providers should be aware of the tendency to use CIHP methods of patients and should be informed about the benefits and risks of CIHP methods. Keywords: Nurse; Disc Hernia; Pain; Complementary; Integrative Health Practices This study was presented as a verbal statement at the 2nd National Integrative Medicine Congress held in Antalya between November Sorumlu Yazar: *Gülsüm Nihal Çürük, İzmir Ekonomi Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, İzmir. guleser38@gmail.com Gönderme tarihi: 01/02/2017 Kabul tarihi: 27/04/2017 Online basım: 07/06/ Spatula DD 2017 Cilt 7 Sayı 1

2 GİRİŞ Her insan tarafından yaşamının bir bölümünde deneyimlenen ve en sık sağlık arayışı nedenlerinden biri olan ağrı, bireyin günlük yaşam aktivitelerini ve yaşam kalitesini olumsuz etkileyen, bireye rahatsızlık hissi veren bir deneyimdir. Ağrı ortaya çıkma biçimi, şiddeti ve süresi açısından incelendiğinde akut ve kronik olmak üzere iki ayrı şekilde değerlendirilir [1,2]. Akut ağrı doku travmasına yanıt olarak ortaya çıkan, ani başlayan, kronik ağrının aksine bir patolojiyle ilişkili olan ve altta yatan patoloji tedavi edildiğinde gerileyen bir durumdur. Akut ağrı nedenleri arasında cerrahi girişimler, kırıklar ve kas spazmları yer alır [1,2]. Kronik ağrı ise 6 aydan daha uzun süren, kişinin yaşam kalitesini düşüren, klinik tablo üzerinde ve tedavinin etkinliğinde psikolojinin etkili olduğu kompleks bir durumdur [2,3]. Kronik ağrı nedenleri arasında kanser gibi yaşamı tehdit eden hastalıklar, romatoid artrit, fibromiyalji, nöropati ve disk herni gibi rahatsızlıklar yer almaktadır [2]. Disk hernisi nedeniyle gelişen bel ve boyun ağrıları, toplumun genelini ilgilendiren, iş görmezliğe ve sağlık hizmetlerinin sık olarak kullanılmasına neden olan önemli bir sağlık sorunudur. Disk herni nedeniyle bireyler yavaş yavaş gelişen, yaygın, batıcı, hareketle artan, istirahatle azalan, etkilenen sinir kökünün anatomik dağılımına uygun olarak servikal disk hernisinde kollara, lomber disk hernisinde ise bacağa yayılan bir ağrı tarifler [4]. Bireylerin yaşadığı ağrı uyku düzenini, aile yaşantısını, sosyal yaşantısını, iş verimini ve günlük yaşam aktivitelerini sürdürmesini olumsuz yönde etkileyerek yaşam kalitesini düşürür. Ağrının giderilmesi bireyin yaşam kalitesinin yükseltilmesi, tedaviye uyumunun arttırılması, komplikasyonların azaltılması ve hastanede yatış süresinin kısaltılması açısından önemlidir [2,5,6]. Ağrı tedavisinde farmakolojik ve nonfarmakolojik yöntemlerden faydalanılmaktadır. Nonfarmakolojik yöntemlerden olan ve tamamlayıcı ve integratif sağlık uygulamaları (TİSU) arasında yer alan masaj, sıcak-soğuk uygulama, aromatepi, akupunktur, dokunma terapisi, müzik vb. uygulamalar ağrı tedavisinde sıklıkla kullanılmaktadır [5]. Tamamlayıcı ve integratif sağlık uygulamaları, bireylerin sağlığını kazanmak için modern tıbbın paralelinde uygulanan yöntemlerin tümüne verilen isimdir [7]. Literatürde TİSU nun etkinliğine dair bazı bilimsel kanıtlar olmakla birlikte hala iyi düzenlenmiş bilimsel çalışmalarla yanıtlanmayan önemli sorular bulunmaktadır. Ancak buna rağmen TİSU kullanımında artış hızla devam etmektedir [8]. Son yıllarda kronik ağrıya yol açan disk hernisi nedeniyle TİSU kullanan hasta sayısı giderek artmaktadır. Amerika da sırt ağrısı yaşayan hastaların %41.2 si TİSU yöntemlerini kullanmaktadır [9]. Türkiye de de ağrı nedeniyle TİSU kullanım sıklığı benzerdir [10]. Günümüzde TİSU popülaritesinin giderek artmasının nedenleri arasında; her geçen gün gelişen tıp alanındaki bilgilerin çatışması ve hastaların güvensizliği, tedavi masraflarının her geçen gün artması, hekimlerin hastalara yeterli zaman ayıramaması ve hastaların mevcut tedavilerinden memnun olmaması gibi faktörler yer almaktadır [7,8,11]. Tamamlayıcı ve integratif sağlık uygulamalarını kullanma oranı yüksek olan disk hernili hastalarda en fazla yapılan uygulamaların el terapisi (masaj, akupresör, akupunktur, bel desteği), oral terapi (bitkisel ilaçlar, diyet, vitaminler), zihin-vücut terapileri (meditasyon, gevşeme, hipnoz) ve destek terapileri (destek grupları, danışmanlık, dua) olduğu bildirilmektedir [12-14]. Tulder ve ark. tarafından yapılan çalışmada akupunkturun kronik ve komplikasyonu olmayan disk hernilerinde ağrıyı azaltmada etkili olduğu bulunmuştur [15]. Masajın uzun süreli uygulandığında ise akupunkturdan daha etkili olduğu belirtilmektedir [15,16]. Tamamlayıcı ve integratif sağlık uygulamalarını kullanan birçok birey kullandıkları TİSU yöntemlerini sağlık personeli tarafından eleştirilme korkusu ile anlatamamaktadır. Bülbül ve ark. tarafından yapılan çalışmada TİSU kullanan hastaların %78.8 i kullandıkları bu yöntemi sağlık personeli ile paylaşmadığını belirtmiştir [17]. Bir başka çalışmada ise TİSU kullanımını sağlık personeli ile paylaşmama nedeni olarak hastaların %32.6 sı doktorunun TİSU kullanmasını tavsiye etmeyebileceğinden, %26.8 i doktorların bitkisel tedavi yöntemine zaten karşı olduğunu bildiğinden danışmadığını ifade etmiştir [18]. Bu nedenle, sağlık personelinin bu uygulamaları tümüyle reddetmeden, hangi hasta grubunun hangi integratif sağlık uygulamasına başvurabileceğini tahmin ederek bireylere yaklaşması bu uygulamalardan doğabilecek yan etki ve maliyeti azaltacaktır [10]. Sırt, boyun ve bel ağrılı hastaların TİSU kullanma durumlarının belirlenmesi, etkin tedavi ve bakım planının interdisipliner ekip yaklaşımı çerçevesinde gerçekleştirilmesinde, hastaların etkin ve doğru TİSU kullanımı konusunda bilgilendirilmelerinde büyük önem taşımaktadır. Bu çalışma disk herni nedeniyle ağrı yaşayan bireylerin tamamlayıcı ve integratif sağlık uygulamalarını kullanma durumlarını belirlemek amacı ile tanımlayıcı olarak yapılmıştır. GEREÇ VE YÖNTEM Araştırmanın evrenini Erciyes Üniversitesi Sağlık Uygulama ve Araştırma Merkezi Beyin Cerrahi servisine disk herni nedeniyle başvuran hastalar, örneklemini ise Ocak 2014-Haziran 2014 tarihleri arasında disk herni nedeniyle hastaneye başvuran, çalışma kriterlerine uyan ve araştırmaya katılmayı kabul eden toplam 185 yatan hasta oluşturmuştur. Örnekleme iletişimi engelleyecek herhangi bir problemi olmayan, 18 yaş üstü ve araştırmaya katılmayı kabul eden hastalar dahil edilmiştir. Verilerin toplanmasında araştırmacı tarafından ilgili literatür (9-16) taranarak oluşturulmuş anket formundan yararlanılmıştır. Kullanılan anket formunda hastalara sosyo-demografik özelliklerini içeren 10 soru, ağrının özelliklerini, TİSU kullanma nedenlerini, TİSU ile ilgili ulaştıkları bilgi kaynaklarını belirlemeye yönelik ise 19 soru sorulmuştur. Spatula DD 2017 Cilt 7 Sayı 1 17

3 Araştırmada veriler araştırmacılar tarafından yüz yüze görüşme tekniği kullanılarak toplanmış olup, araştırmaya başlamadan önce Erciyes Üniversitesi Tıp Fakültesi Klinik Araştırmalar Etik Kurulu onayı ve araştırmanın yapılacağı hastaneden kurum izni alınmıştır. Katılımcılara önce araştırma hakkında bilgi verilmiş, onayları alınmış ve bilgilendirilmiş gönüllü olur formu imzalatılmıştır. Araştırmada elde edilen veriler SPSS IBM programında değerlendirilmiştir. Verilerin değerlendirilmesinde tanımlayıcı istatistikler ve ki kare testi kullanılmıştır. BULGULAR Araştırma kapsamına alınan hastaların yaş ortalaması 50.6±14.3 olup, sosyo-demografik özellikleri Tablo 1 de yer almaktadır. Hastaların çoğunluğunun erkek (%56.8), ilköğretim ve ortaöğretim mezunu (%66.4), evli olduğu (%92.4), il merkezinde yaşadığı (%61.0), çalışmadığı (%40.6) ve orta düzeyde gelire sahip olduğu (%69.7) saptanmıştır (Tablo 1). Disk herni tanısıyla yatışı yapılan hastaların %68.6 si bel, %35.3 ü bacak, %24.9 u boyun ağrısı şikayeti ile kliniğe başvurmuş, %74.1 i bu ağrılarını gidermek için TİSU kullandığını ifade etmiştir. TİSU kullananların %78.1 i birden fazla yöntem kullandığını, %78.1 i TİSU kullanmadan önce sağlık personeline danışmadığını, %88.6 sı kullandığı TİSU yönteminin sağlık personeli tarafından sorgulanmadığını ve %73.0 ı TİSU kullandığını sağlık personeline söylemediğini ifade etmiştir. En sık kullanılan uygulamaların sırasıyla; masaj (%57.4), dua etme (%52.2), sıcak uygulama (%28.7), şiropraksi (%20.6), hidroterapi (%18.4), bardak çekme (%16.9), osteopati (%11.0) ve bitkisel ürünler (%8.1) olduğu tespit edilmiştir (Tablo 2). Tablo 1: Hastaların sosyo-demografik özellikleri (n=185) Tanıtıcı Özellikler n % Yaş ortalaması (X±SS) 50.6±14.3 Cinsiyet Kadın Erkek Eğitim durumu Okur yazar olmayan Okur yazar İlköğretim ve ortaöğretim Yüksek öğrenim Medeni durum Evli Bekar Yaşanılan yer İl merkezi İlçe Köy Çalışma durumu Çalışmayan Memur Serbest meslek Emekli Gelir düzeyi İyi Orta Kötü Çalışmada hastaların %87.6 sı kullanılan TİSU yönteminin arkadaş/aile/akraba, %34.3 ü diğer hastalar, %10.9 u hekim tarafından önerildiğini belirtmiştir. TİSU kullanma nedenini hastalar; çevreden faydalı olduğunu duyma (%39.7), psikolojik rahatlama sağlaması (%38.7), herhangi bir yan etkisinin olmaması (%32.1), ucuz ve kolay ulaşılabilir olması (%32.1), doğal ve güvenilir olması (%27) şeklinde açıklamıştır. Hastaların tanıtıcı özelliklerine göre TİSU kullanma durumları incelendiğinde, TİSU kullanan hastaların %36.8 inin yaş grubunda, %39.5 inin erkek, %68.1 inin evli olduğu, yarısına Tablo 2: Hastaların yaşadıkları ağrı ve TİSU kullanımına ilişkin özellikleri (n=185) Özellikler n % Ağrının yeri* Sırt ağrısı Bel ağrısı Bacak ağrısı Boyun ağrısı Kol ağrısı Ağrı süresi 1 yıldan az yıl 5 yıl ve üzeri TİSU kullanma durumu Kullanan Kullanmayan Kullanılan TİSU sayısı Bir Birden fazla Kullanılan TİSU yöntemini doktora danışma durumu Danışan Danışmayan Sağlık personelinin TİSU kullanımını sorgulama durumu Sorgulayan Sorgulamayan Kullanılan TİSU yöntemini doktora söyleme durumu Söyleyen Söylemeyen Kullanılan TİSU yöntemleri* Masaj Dua etme Sıcak uygulama** Şiropraksi Hidroterapi Bardak çekme Osteopati Bitkisel ürünler*** TİSU yöntemini öneren kişi* Arkadaş/aile/akraba Diğer hastalar Hekim TİSU yöntemini kullanma nedeni* Etkili olması Doğal ve güvenilir olması Yan etkisinin olmaması Psikolojik rahatlama sağlaması Ucuz ve kolay ulaşılabilir olması Çevreden faydalı olduğunu duyma *Birden fazla cevap verilmiştir. ** Taş ısıtma ***Zeytin yağı, hardal yağı, kırk kilit otu, lahana suyu, bamya suyu 18 Spatula DD 2017 Cilt 7 Sayı 1

4 yakınının il merkezinde yaşadığı, %56.8 inin aile tipinin çekirdek aile olduğu, %32.4 ünün çalışmadığı tespit edilmiş, gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark olmadığı saptanmıştır (Tablo 3). TARTIŞMA Sağlık sorunu yaşayan bireyler bu sorunla baş edebilmek için çeşitli çözüm yolları denemektedir. Bu çözüm yollarından biri de son yıllarda popülaritesi giderek artan uygulamalardan biri olan TİSU kullanımıdır [19]. Çalışmamızda disk herni nedeniyle ağrısı olan hastaların %74.1 i TİSU kullandığını bildirmiş olup, bulgumuz Kıyak ve ark. tarafından yapılan disk hernili hastalarda TİSU kullanımı konulu çalışmada elde ettiği bulgu (%71.6) ile paralellik göstermektedir [13]. Benzer şekilde Güngörmüş ve ark. tarafından ağrı yaşayan bireylerde yapılan çalışmada da en çok sırt-bel bölgesinde ağrı yaşayan bireylerin TİSU kullandığı tespit edilmiştir [10]. Literatürde TİSU nun birçoğunun etkinliğine dair birtakım bilimsel kanıtlar bulunmakla birlikte hala bazılarının güvenli olup olmadığı ve kullanıldıklarında bireyin mevcut durumunu, bakım ve tedavisini olumsuz yönde etkileyip etkilemediğine ilişkin yeterli kanıt bulunmamaktadır [7]. Bu nedenle sağlık personeli hasta bireyin öyküsünü alırken TİSU kullanıp kullanmadığını sorgulamalı ve kullanan hastalarda bu terapinin etkili, güvenli ve akılcı olup olmadığını değerlendirerek hastaya geri bildirimde bulunmalıdır. Bununla birlikte çalışmamızda TİSU kullanan hastaların %88.6 sı TİSU kullanımının sağlık Tablo 3: Hastaların sosyo-demografik özellikleri göre TİSU kullanma durumları Özellikler Yaş grupları yaş arası yaş TİSU kullananlar (%) TİSU kullanmayanlar (%) Toplam (%) Test 33 (17.8) 13 (7.0) 46 (24.9) χ²=1.595 p= (36.8) 19 (10.4) 87 (47.0) arası 61 yaş ve üstü 36 (19.4) 16 (8.6) 52 (28.1) Cinsiyet Kadın 64 (34.5) 16 (8.6) 80 (43.2) χ²=2.594 Erkek 73 (39.5) 32 (17.4) 105 (56.8) p=0.107 Medeni durum Evli 126 (68.1) 45 (24.4) 171 (92.4) χ²=0.07 Evli değil 11 (5.9) 3 (1.6) 14 (7.6) p=0.933 Yaşanılan yer İl merkezi 85 (45.9) 28 (15.2) 113 (61.1) χ²=0.288 İlçe merkezi 40 (21.6) 16 (8.6) 56 (30.3) p=0.903 Köy 12 (6.5) 4 (2.2) 16 (8.6) Aile tipi Çekirdek aile 105 (56.8) 36 (19.5) 141 (76.2) χ²=0.449 Geniş aile 31 (16.8) 12 (6.5) 43 (23.2) p=0.883 Parçalanmış 1 (0.6) 0 (0.0) 1 (0.6) aile Meslek Çalışmayan 60 (32.4) 15 (8.2) 75 (40.5) χ²=6.745 p=0.81 Memur 9 (4.9) 3 (1.6) 12 (6.5) Serbest çalışan 48 (25.9) 15 (8.1) 63 (34.1) Emekli 20 (10.8) 15 (8.1) 35 (18.9) personeli tarafından sorgulanmadığını, %78.1 i sağlık personeline danışmadığını, %73.0 ı ise kullanmış olduğu uygulamayı sağlık personeli ile paylaşmadığını ifade etmiştir. Akyürek ve ark. nın çalışmasında hastaların %91.0 ının TİSU kullanımını sağlık personeline bildirmediği gösterilmiştir [20]. Çalışmamızda hastaların TİSU kullanımını sağlık personeli ile paylaşmama nedeni sağlık personeli tarafından eleştirilme korkusu olabilir. Pek çok hastalığın tedavisinde tamamlayıcı ve integratif bir yöntem olarak kullanılan masaj uygulamasının; kan ve lenf dolaşımının hızlanmasına, kaslarda gevşeme ve arteriollerde dilatasyona yol açarak hastalarda hem genel bir rahatlamaya neden olmakta, hem de duygusal ve psikolojik açıdan yarar sağlamaktadır [10]. Manipülatif tedaviler sınıfı içerisinde yer alan masaj uygulaması çalışmamızda hastaların %57.4 ü tarafından en çok tercih edilen uygulama olduğu tespit edilmiştir. Çalışmamızda masajın, rahatlatıcı etkisi, ucuz ve güvenilir olması nedeniyle sık kullanıldığı düşünülmektedir. Karagöz tarafından yapılan çalışmada sırt, boyun ve bel ağrısı olan hastaların %40.6 sının, Sherman ve ark. tarafından yapılan çalışmada bel ağrısı için hastaların %24.0 ının, Çilingir ve ark. nın yapmış olduğu çalışmada disk hernili hastaların %15.2 sinin, Kıyak ve ark. tarafından yapılan çalışmada ise disk hernili hastaların sadece %5.1 inin TİSU olarak masajı tercih ettiği saptanmıştır [13,21-23]. Dini aktivitelerin, yaşamın anlamını ve psiko-sosyal iyiliği artırarak sağlık üzerinde olumlu etkisinin olduğu belirtilmekte ve bu etkinin psikonöroendokrinoloji ile açıklanabileceği bildirilmektedir [19,24]. Çalışmamızda akıl-beden girişimleri içerisinde yer alan ve spiritual şifa olarak da adlandırılan dua etme en sık kullanılan ikinci uygulama (%52.2) olarak tespit edilmiştir. Dua etme, kültürümüzde sık başvurulan şifa yöntemlerinden biridir. Literatürde kronik ağrılı hastaların çoğunun dua etme yöntemini kullandığını belirten Karagöz ün çalışmasında hastaların %61.5 i dua etme yöntemini kullandığını ifade etmiştir [21]. Kanser tanısı almış hastalarla yapılan çalışmalarda en sık başvurulan TİSU yönteminin dua okuma ve spiritüel şifa olduğu saptanmış ve hastaların %97.4 gibi oldukça yüksek oranının bu yöntemi tercih ettiği tespit edilmiştir [25]. Bulgumuz hastaların tedavide dini aktiviteleri önemsediğini ve bu aktivitelerin yararlı olduğuna inandıklarını düşündürmektedir. Çalışmada hastaların %87.6 sı kullanılan TİSU yönteminin arkadaş/aile/akraba, %34.3 ü diğer hastalar, %10.9 u hekim tarafından önerildiğini belirtmiştir. Çalışmamızda elde ettiğimiz bu bulgu sadece hastaların değil hastaların bilgi kaynağı olarak gösterdiği toplumun da TİSU konusunda bilgilendirilmesinin önemli olduğunu göstermektir. Bulgumuza benzer şekilde Kıyak ve ark. nın yapmış olduğu çalışmada TİSU hakkındaki bilgi kaynağını hastaların %51.0 ı arkadaşlar, %30.2 si aile/yakınlar olarak ifade etmiştir [13]. Çalışmamızda hastaların %39.7 si çevrelerinden faydalı olduğunu duyduğu, %38.7 si psikolojik rahatlama sağladığı, %32.1 i yan etkisinin olmadığı, %32.1 i ucuz ve kolay ulaşılabilir olduğu, %27.0 ı doğal ve güvenilir olduğu düşüncesiyle TİSU yöntemlerine başvurduklarını bildirmişlerdir. Çilingir ve ark. Spatula DD 2017 Cilt 7 Sayı 1 19

5 tarafından yapılan çalışmada lumbal disk hernili hastaların neredeyse tamamına yakını bel ağrılarını rahatlatmak amacıyla ilk seçeneklerinin doktordan danışmanlık almak olduğu, ancak bu hastaların yarısından fazlasının beraberinde tıbbi olmayan/ alternatif yöntemleri de (sıcak/soğuk kompres, bitkisel karışım vb.) denediği fakat hastaların üçte ikisinden fazlasında kullanılan bu alternatif yöntemler sonrası ya ağrı düzeylerinde değişme olmadığı ya da ağrının daha da arttığı tespit edilmiştir [23]. Hastaların yararlı olduğuna veya yan etkisi olmadığına inanarak kullandığı birçok yöntem hastanın mevcut durumunun daha da kötüleşmesine neden olabileceğinden hastaların etkinliği kanıtlanmış yöntemlere yönlendirilmeleri önem taşımaktadır. Çalışma grubumuzda yer alan hastaların sosyo-demografik özellikleri ile TİSU kullanımı arasında anlamlı bir ilişki bulunmamıştır. Bulgumuza benzer şekilde aynı konuda yapılmış diğer çalışmalarda da hastaların sosyo-demografik özellikleri ile TİSU kullanımı arasında anlamlı bir ilişki bulunmamıştır [13,22]. Sonuç olarak; hastaların büyük çoğunluğunun TİSU yöntemlerini kullandığı, en çok kullanılan TİSU yönteminin masaj, dua etme ve sıcak uygulama olduğu, TİSU yöntemleri hakkındaki bilgileri aile, akraba ve arkadaşlar aracılığıyla edindiği, kullanmış olduğu TİSU yöntemi hakkında sağlık personeline bilgi vermediği saptanmıştır. Bu sonuçlar doğrultusunda sağlık personelinin hastayı yargılamadan öykü almasının, hasta birey ve ailesi başta olmak üzere tüm toplumu bilgilendirmesinin önemli olduğunu söyleyebiliriz. KAYNAKLAR 1. Tel H. Ağrı, Ağrıya Yönelik Uygulamalar ve Hasta Bakımı. İçinde: Sabuncu N, Akça Ay F. Klinik Beceriler: Sağlığın Değerlendirilmesi Hasta Bakım ve Takibi. Genişletilmiş 2. Baskı, İstanbul, Nobel Tıp Kitabevi; s Beryy PH, Chapman R, Conington EC, Dahl JL, Katz JA, Miaskowski C, et al. Pain: Current understanding of assessment, management, and treatments. National pharmaceutical council, Inc & Joint commission on accreditation of healthcare organizations, Demir Y. Ağrı ve Yönetimi. İçinde: Atabek Aştı T, Karadağ A. Hemşirelik Esasları Hemşirelik Bilimi ve Sanatı. İstanbul, Akademi Basın ve Yayıncılık; s Korkut Y, Ayada C, Toru Ü. Ozon tedavisi ve servikal - lomber disk hernileri üzerine etkisi. Ankara Med J. 2015; 15(3): Özveren H. Ağrı kontrolünde farmakolojik olmayan yöntemler. Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Dergisi. 2011: Çöçelli L, Bacaksız B, Ovayolu N. Ağrı tedavisinde hemşirenin rolü. Gaziantep Tıp Dergisi. 2008; 14: Turan N, Öztürk A, Kaya N. Hemşirelikte yeni bir sorumluluk alanı: Tamamlayıcı terapi. Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi. 2010; 3(1): Khorshid L, Yapucu Ü. Tamamlayıcı tedavilerde hemşirenin rolü. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi. 2005; 8(2): Ghildayal N, Johnson P, Evans LR, Kreitzer MR. Complementary and alternative medicine use in the us adult low back pain population. Global Advances in Health And Medicine. 2016; 5(1): Güngörmüş Z, Kıyak E. Ağrı yaşayan bireylerin tamamlayıcı ve alternatif tedaviye ilişkin bilgi, tutum ve davranışlarının değerlendirilmesi. Ağrı. 2012; 24(3): Pagan JA, Pauly MV. Access to conventional medical care and the use of complementary and alternative medicine. Health Aff (Milwood). 2005; 24: Furlan A, Yazdi D, Tsertsvadze A, et al. A systematic review and meta-analysis of efficacy, cost-effectiveness, and safety of selected complementary andalternative medicine for neck and low-back pain. Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine. 2012; Kıyak E, Çitlik S. Complementary-alternative medicine used by patients with disc herniation. Pak J Med Sci. 2010; 26(2): Foltz V, Pierre Y, Rozenberg S, et al. Use of complementary and alternative therapies by patients with self-reported chronic back pain: A nationwide survey in Canada. Joint Bone Spine. 2005; 72: Tulder M, Furlan A, Gagnier J. Complementary and alternative therapies for low back pain. Best Practice & Research Clinical Rheumatology. 2005; 19(4): Cherkin DC, Eisenberg D, Sherman KJ, et al. Randomized trial comparing traditional Chinese medical acupuncture, therapeutic massage, and self-care education for chronic low back pain. Arch Intern Med. 2001; 161(8): Bülbül SH, Turgut M, Köylüoğlu S. Çocuklarda tıp dışı alternatif uygulamalar konusunda ailelerin görüşleri. Çocuk Sağ Hast Derg. 2009; 52(4): Özçelik G, Toprak D. Bitkisel tedavi neden tercih ediliyor? Ankara Med J. 2015;15(2): Araz A, Harlak H, Meşe G. Sağlık davranışları ve alternatif tedavi kullanımı. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni. 2007; 6: Akyürek S, Önal C, Kurtman C. Akciğer kanserli hastalarda alternatif tedavi kullanımı. THOD. 2005; 15(2): Karagöz G. Sırt, boyun, bel ağrıları olan ve ameliyat programına alınan nöroşürürji hastalarının ağrı gidermede kullandıkları tamamlayıcı ve alternatif tedaviler. Cerrahi Hastalıkları Hemşireliği AD Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Sherman KJ, Cherkin DC, Connelly MT, Erro J, Savetsky JB, Davis RB. Complementary and alternative medical therapies for chronic low back pain: What treatments are patient willing to try? BMC Complement Altern Med. 2004; 4: Çilingir D, Hintistan S, Yiğitbaş Ç, Nural N. Nonmedical methods to relieve low back pain caused by lumbar disc herniation: A descriptive study in northeastern Turkey. Pain Management Nursing. 2014; 15(2): Karacan Y, Akkuş Y, Akdemir N, Göker H, Aksu S, ve ark. Kök hücre nakli hastalarında tamamlayıcı ve alternatif tedavi kullanımı. Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi. 2012; 38 (1): Başgöl Ş, Jinekolojik kanserlerin tedavisinde tamamlayıcı ve alternatif tedavi: Kanıta dayalı yaklaşım. Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik E-Dergisi. 2014; 2(3): Deva Destek. Bu makaleye serbest olarak erişilebilir ve Creative Commons Attribution Non-Commercial License ( by-nc/4.0/) şartlarına uygun şekilde ve Lisans sahibinin bu izni dahilinde eser üzerinde yalnızca ticari olmayan çalışmalar gerçekleştirebilir, dağıtabilir, kopyalayabilir veya buna dayalı yine ticari olmayan türev çalışmaları yapabilirsiniz. Finansal Destek: Yok, Çıkar Çatışması: Bildirilmedi. 20 Spatula DD 2017 Cilt 7 Sayı 1