GAZ ÜNVERSTES ETM BLMLER ENSTTÜSÜ ÇOCUK GELM ETM ANABLM DALI OKUL ÖNCES ETM BLM DALI

Transkript

1 GAZ ÜNVERSTES ETM BLMLER ENSTTÜSÜ ÇOCUK GELM ETM ANABLM DALI OKUL ÖNCES ETM BLM DALI AYLIK ÇOCUKLAR ÇN TASARLANMI OYUNCAKLARIN ÇOCUKLARIN GELM ALANLARINA GÖRE NCELENMES YÜKSEK LSANS TEZ Hazırlayan DENZ KAYA ANKARA-2007

2 GAZ ÜNVERSTES ETM BLMLER ENSTTÜSÜ ÇOCUK GELM ETM ANABLM DALI OKUL ÖNCES ETM BLM DALI AYLIK ÇOCUKLAR ÇN TASARLANMI OYUNCAKLARIN ÇOCUKLARIN GELM ALANLARINA GÖRE NCELENMES YÜKSEK LSANS TEZ Hazırlayan Deniz KAYA Danıman Prof. Dr. Fatma ALSNANOLU ANKARA-2007

3 ÖN SÖZ Gazi Üniversitesi Eitim Bilimler Enstitüsü nde Yüksek Lisans tezi olarak hazırlanan bu aratırma, deerli birçok insanın özel katkılarıyla ortaya çıkmıtır. Rehberlii için tez danımanım Sayın Prof. Dr. Fatma Alisinanolu na teekkürlerimi sunarım. Youn çalıma hayatlarına ramen oyuncakların incelenmesine zamanlarını ayırıp yardımlarını esirgemeyen Gazi Üniversitesi Gazi Eitim Fakültesi lköretim Bölümü Okul Öncesi Eitimi Anabilim Dalı ndan Ara.Gör. Özlem imek, Ör. Gör. Gülhan Güven, Bil. Uzm. Saide Özbey ve anaokulu öretmenleri Serpil Saçkesen ve Sibel Yıldız a teekkür ediyorum. Tezimin düzenlenmesi aamasında yardımını esirgemeyen Gazi Üniversitesi Gazi Eitim Fakültesi lköretim Bölümü Okul Öncesi Eitimi Anabilim Dalı ndan Ara. Gör. Dr. Emre Ünal a ve oyuncaklara bakı açımı genileten Ör. Gör. Aye Atalay a teekkür ediyorum. Oyuncakları inceleme ve fotoraf çekme imkânı tanıdıkları için oyuncak üreticisi firmalara, oyuncakların fotoraflarının çekilmesindeki katkılarından dolayı Eryurt ailesine ve Hüseyin Kaya ya teekkür ediyorum. Youn çalıma tempolarına ramen gönüllü katkılarından dolayı sevgili arkadalarım; Gökçen Cokun a, veri analizlerindeki yardımı ve destei için; Taner Kılıç a, oyuncak firmalarına ulamamdaki yardımı ve veri girilerini yapmamdaki katkısı için; Hacettepe Üniversitesi nden Ara. Gör. Deniz Demircan, Handan Özcan, Emrah Bozdoan, Burçin Turhan ve Öznur Duman Elgül e teekkür ediyorum. Ve tabi ki en özel teekkürüm onlara Çalımalarım sırasında manevi desteklerini her an hissettiim anneme, babama, anneanneme, büyükbabama, ablama, eniteme ve kardeime sonsuz saygı, sevgi ve ükranlarımı sunuyorum. Deniz KAYA

4 ÖZET AYLIK ÇOCUKLAR ÇN TASARLANMI OYUNCAKLARIN ÇOCUKLARIN GELM ALANLARINA GÖRE NCELENMES Kaya, Deniz Yüksek Lisans, Okul Öncesi Eitimi Bilim Dalı Tez Danımanı: Prof. Dr. Fatma ALSNANOLU Mayıs-2007 Bu aratırmada aylık çocuklar için tasarlanmı oyuncakların, çocukların geliim alanlarına uygunluunu belirlemek amaçlanmıtır. Bu amaç için aylık çocuklar için tasarlanmı oyuncaklar, çocukların öz bakım becerilerinin kazanımına, psikomotor, sosyal-duygusal, bilisel ve dil geliimlerine uygun mudur? alt problemleri belirlenmitir. Yurt içinde yapılmı ilk kapsamlı çalıma olan bu aratırma, aylık çocuklar için tasarlanacak oyuncakların, onların geliim alanlarının düünülerek üretilmesi, aileleri yönlendirecek uygun ya aralıının belirtildii etiketlerle piyasaya sunulmasının gereini ortaya koymak açısından büyük öneme sahiptir. Aratırmada, ele alınan oyuncaklar ile oyuncaklara ilikin özelliklerin aylık çocuklara uygun olduu, üretici firmalardan elde edilen oyuncakların aratırma sonuçlarına ulamada yeterli olduu varsayılmıtır. Aratırma, Ankara ilinde oyuncak üreticisi olan A, B, C firmaları (firmaların isimleri ticari kaygılarından dolayı kodlanarak belirlenmitir) ve bu firmaların aylık çocuklar için tasarladıkları 128 adet oyuncak ve Milli Eitim Bakanlıı Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlıı tarafından onaylı 2002 yılı Aylık Çocuklar çin Okul Öncesi Eitim Programı ndaki geliim özelliklerine göre olarak belirlenmi olan Oyuncak nceleme Kriterleri ile sınırlıdır.

5 Okul öncesi öretmenlii alanında yüksek lisans ve doktora yapan 6, okul öncesi eitimi alanında lisans mezunu olan 4 kii olmak üzere toplam 10 kiiye A, B ve C firmalarının aylık çocuklar için tasarlanmı oyuncaklarına ait ayrıntılı resimler, üretici firmanın oyuncakla ilgili verdii bilgiler ve Oyuncak nceleme Kriterleri nin yer aldıı bilgiler CD ortamında gönderilmitir. Okul öncesi öretmenlii alanında yüksek lisans ve doktora yapan 4, okul öncesi eitimi alanında lisans mezunu olan 1 kii olmak üzere toplam 5 kiiye ait veriler CD ortamında geri alınmıtır. Elektronik ortamda Microsoft Excel Programında tüm veriler birletirilerek her soruya, her oyuncaa ve her geliim alanına ilikin analiz deerlendirmeleri oluturulmu, yüzde ve frekans deerleri elde edilmitir aylık çocuklar için tasarlanmı oyuncakların yükseklikten atlamayı, düme ilikleyip çözmeyi, tuvalet ile ilgili ileri yapmayı, masada kirlettii kendine ait yeri temizlemeyi, bıçakla yumuak nesneleri kesmeyi, bıçakla ekmee yumuak nesneleri sürmeyi, haftanın günlerini sırasıyla söylemeyi, nesneleri elde edili ekillerine/yapıldıı malzemeye göre gruplandırmayı ve e anlamlı kelimeleri tanımayı desteklemedii sonucuna ulaılmıtır aylık çocuklar için tasarlanmı oyuncakların, çocukların büyük kasların hareket geliimini %1,48, küçük kasların hareket geliimini % 4,46, öz bakım becerilerinin kazanımını %1,48, sosyal-duygusal geliimini % 7,60, bilisel geliimini %6,31, dil geliimini % 10,07, toplamda tüm geliim alanlarını % 5,23 oranında destekledii sonucuna ulaılmıtır. Bu çalıma sonucunda oyuncak üreticisi firmaların çocuk geliimi ve eitimi uzmanları rehberliinde oyuncak hazırlamaları ve üniversitelerde Okul Öncesi Eitimi bilim dalında okutulan Araç Yapımı derslerine daha fazla aırlık verilmesi önerilmitir.

6 ABSTRACT THE INVESTIGATION OF THE TOYS DESIGNED FOR MONTH CHILDREN DUE TO THEIR DEVELOPMENTAL AREA Kaya, Deniz Master, Early Childhood Education Programme Advisor: Prof. Dr. Fatma ALSNANOLU May-2007 The aim of this research is to determine the suitability of the toys designed for the children between months with their development area. On account of this aim, the subproblems such as If the toys designed for the children between months are suitable for the progress of their self skills, their psychomotor, socialemotional, cognitive, language development were defined. This research being the first performed extensive study has a value due to the production of the toys by considering their development levels and the hope of marketing them by appropriate age labels to guide parents. In this research, it is assumed that the selected toys and the properties of them are suitable for the children between months and the arrival of the toys provided from the producer firms to the research results were enough. The research is limited by the firms A, B, C which are toy manufacturer in Ankara and 128 toys which are produced by these firms with the toy investigation criteria convenient to development propertiers at preschool education program for the children between months which is affirmed by M.E.B. (2002). The detailed pictures of the toys designed by the A, B, C firms for the children between months, the information given by the manufacturer firm and the data containing investigation criteria in CD were sent to 10 person, which 6 of them are carrying out master and doctorate on the subject of preschool educator and 4 of them were graduated from preshool education subsection. The data were received in CD from 5 person, 4 of them carrying out master and doctorate program

7 and 1of them graduated from preschool education subsection. The evaluation of analysisi related to each question, each toy and each developmental level were obtained, percent and frequency data evaluated by adding all data at Microsoft Excel Program in electronic media. The result that the designed toys for the children between months do not support to leap from altitudes, to button up-unbutton up, to do actions related to toilet necessities, to rub out the place belonging to her/him, to cut soft objects with knife, to rub on soft objects to bread with knife, to say weekdays respectively, to group the objects according to their type of obtaining/ingredients and to define the synonymous words was attained. The result that the designed toys for the children between months support the development of big muscle with 1.48 %, the development of small muscle with 4.46 %, the progress of their self skills with 1.48 %, social-emotional with 7.60 %, cognitive with 6.31 %, language with %, totally support all development levels with 5.23 % was attained. As a result of this study the toy manufacturer firms were suggested to prapare the toys with the guidance of development experts and the universities were suggested to attach importance to Tool Manufacturing courses at Preschool Education Departments.

8 ÇNDEKLER Sayfa ÖN SÖZ i ÖZET ii ABSTRACT iv ÇNDEKLER.vi TABLOLAR LSTES viii I.BÖLÜM GR Problem Oyuncaın Tanımı ve Önemi Yalara Göre Oyuncak Tercihi (36-72 Ay) Oyuncaklar ile Çocuun Geliim Alanları Arasındaki liki Bilisel Geliim ile likisi Dil Geliim ile likisi Sosyal- Duygusal Geliim ile likisi Psikomotor Geliim ile likisi Geliim Alanlarına Göre Sınıflandırılması Seçimi Problem Cümlesi Alt Problemler II.BÖLÜM LGL ARATIRMALAR Yurt çinde Yapılan Aratırmalar Yurt Dıında Yapılan Aratırmalar III.BÖLÜM

9 3. YÖNTEM Aratırmanın Amacı Aratırmanın Önemi Aratırmanın Yöntemi Aratırmanın Evren ve Örneklemi Aratırmanın Evreni Aratırmanın Örneklemi Veri Toplama Teknii Veri Toplama Aracının Hazırlanması Verilerin Analizi Kapsam ve Sınırlılıklar Varsayımlar IV.BÖLÜM BULGULAR ve YORUMLAR SONUÇ ve ÖNERLER Sonuç Öneriler KAYNAKÇA EKLER..66

10 TABLOLAR LSTES Tablo 1:, Çocukların Psikomotor Geliim (Büyük Kasların Hareket Geliimi) Özelliklerine Uygun Olup Olmadıına likin Yüzde ve Frekans Deerleri.33 Tablo 2:, Çocukların Psikomotor Geliim (Küçük Kasların Hareket Geliimi) Özelliklerine Uygun Olup Olmadıına likin Yüzde ve Frekans Deerleri Tablo 3:, Çocukların Öz Bakım Becerilerinin Kazanımına Uygun Olup Olmadıına likin Yüzde ve Frekans Deerleri...37 Tablo 4:, Çocukların Sosyal-Duygusal Geliim Özelliklerine Uygun Olup Olmadıına likin Yüzde ve Frekans Deerleri.. 39 Tablo 5:, Çocukların Bilisel Geliim Özelliklerine Uygun Olup Olmadıına likin Yüzde ve Frekans Deerleri Tablo 6:, Çocukların Dil Geliim Özelliklerine Uygun Olup Olmadıına likin Yüzde ve Frekans Deerleri....46

11 I. BÖLÜM 1. GR Oyun çocukların en önemli iidir. Çocuklar oyun iini gerçekletirebilmek için oyuncaklara ihtiyaç duymaktadırlar. Oyuncaklar çocukluk yaantılarının vazgeçilmezleri arasındadır. Çocuklar için tasarlanmı olan oyuncaklar onların geliimleri açısından büyük öneme sahiptir (Aral, 2002:13). Yapılan literatür taraması sonucunda, varolan oyuncakların çocukların geliim alanlarına uygunluunu belirlemeye yönelik yeterince çalıma yapılmadıı görülmütür. Oyun sırasında çocuklar kullandıkları materyallerle tanımayı, kefetmeyi, paylamayı örenirler. Oyuncak seçiminde çocuun yaı, geliim düzeyi, ilgi ve ihtiyaçları göz önüne alınmalıdır. Çocuk için oyuncak kendi baına bir amaç deil, bir çok amaç için kullanılan bir araçtır (Arnold, 1995:49). Çocuun hareketlerine düzen getiren, çeitli renk, boyut ve ekilleri kavramalarına ve kavramları örenmelerine yardımcı olan, hayal gücünü ve yaratıcı yeteneklerini gelitiren, kısacası geliimlerini destekleyen tüm oyun malzemeleri oyuncak olarak tanımlanır. Oyuncaklar farklı ya ve geliim düzeyindeki tüm çocuklar için gereklidir (Aral, 2002:13). Bu nedenle aylık çocuklar için tasarlanmı oyuncakların çocukların geliim alanlarına uygunluunun incelenmesi aratırmanın konusu olarak seçilmitir Problem Çocuklar aktif olarak bilgilerini yapılandırmak ve yaam becerilerini kazanmak için oyunu kullanırlar. Oyunun içerii onların kendi deneyimlerinden gelir. Televizyon, film, video ve bilgisayar gibi elektronik medyadan dolayı çocuklar ekran karısında daha çok zaman harcamakta ve birbirleriyle yaratıcı olarak oynamaya daha az zaman ayırmaktadırlar. Çocuklar için tasarlanmı oyuncaklar oldukça yapısal ve televizyondaki kahramanlarla ilikilidir. Bu tür oyuncaklar çocukları taklitçi oyunlara yönlendirir, onların hayal gücünü, problem çözme yeteneini ve yaratıcılıklarını çalar. Doru seçilmi oyuncaklar, çocukların kendi

12 fikirlerini ve kendi problemlerini akıllarına getirmek için anlamlı ve yaratıcı oyunla megul olma becerilerini gelitirir (TRUCE, 2000:2) aylık çocuklar için tasarlanan oyuncakların onların geliim alanlarına uygun olduu düünülmemektedir. görüntüleri açısından dikkat çektii ancak çocukların geliimlerine uygun olmadıından ve çok amaçlı kullanılmadıından, çocukların bu oyuncaklarla kısa süreli oyunlar kurup oyuncaklardan çabuk sıkıldıkları düünülmektedir. Çocukların geliim düzeylerine uygun oyuncakların, onlara öz bakım becerilerinin kazanımında, psikomotor, sosyal-duygusal, bilisel ve dil geliimlerinde fayda salayacaı, oyuncak seçiminde ailelere rehberlik etmesi açısından oyuncak etiketlerinde uygun ya aralıının ve oyuncaın hangi geliim alanlarına yönelik olduunun belirtilmesinin gerektii düünülmektedir Oyuncaın Tanımı ve Önemi Çocukların çevrelerindeki nesnelerle ilgili deneyimleri az olduu için, onları tanımak ve kefetmek için oyuncaklara ihtiyaç duymaktadırlar. Çevrelerindeki tüm nesneler onlar için kefedilecek birer oyuncaktır. Çocuklar örenme meraklarını oyuncaklar aracılııyla gidermektedirler (Cohen ve Keasey, 1980:922). Çocuk oyun oynarken genellikle oyundaki rolüne uygun gerçek bir nesne ya da bu nesnenin yerini alacak bir eyaya ihtiyaç duymaktadır (Oktay, 2000:257). Tezel ahin e (1993) göre, çocuun doal yeteneklerini kolaylatıran, böylelikle de büyük bir eitimsel ilevi yerine getiren, oyunda kullanılan bu malzemeler oyuncak olarak tanımlanabilecei gibi, Yavuzer e (1999) göre oyuncak çocuun oyununu gerçekletirmesi için, kullandıı her türlü araç olarak da tanımlanabilir. Bunlar günlük yaantıda kullanılan eyalar olabilecei gibi özel olarak gelitirilmi ve oyunun amacına uygun olarak kullanılabilecek malzemeler de olabilirler (Ulu, 1997). Baka bir deyile geliim basamakları boyunca çocuun hareketlerine düzen getiren, zihinsel, bedensel ve psiko-sosyal geliimlerine yardımcı olan, hayal gücünü ve yaratıcı yeteneklerini gelitiren tüm oyun malzemesi de oyuncak olarak

13 tanımlanabilir (Yavuzer, 1999:196; Mangır ve Silleli, 1987; Bumin, 1986). Su, kil, kum gibi doal oyun malzemesi ile bo kibrit kutusu, makarna, yün parçası gibi artık ürünler de oyuncak kapsamına girmektedir (Tezel ahin, 1993:10; Yavuzer, 1999:196; Mangır ve Silleli, 1987; Bumin, 1986). Çocuun yaamı tümüyle oyun olduuna göre, çevresindeki her ey onun oyuncaıdır (Sükan,1983). Oyuncak, yetikinler tarafından hazırlanan, çocuk oyunlarına yardım etmek için hazırlanmı ve ana ilevi çocuu oynatmak olan oyun malzemeleridir (Ergün, 1980:106). Çocuun hayal dünyasını renklendiren, geliimini destekleyen, yeni örenmelere keiflere yol açan, çocuu elendiren ve kendi kendine hoça vakit geçirebilmesini salayan uyarıcı materyallerdir (Ünver, 2005). Çocuklar oyun yolu ile hayallerindeki karakterleri canlandırmaktadırlar. Bunun içinde çevrelerinde bu role hiç uygun olmayan araçları da sembolik olarak kullanabilmektedirler. Buna göre çocuklar için oyuncakların her zaman satın alınması gereken araçlar olmadıkları, çevrelerindeki her türlü eya, araç ve gerecin oyuncak olarak kullanılabilecei düünülebilir. Oyuncaklar, neyi temsil ederlerse etsinler, temsil ettikleri eyleri deil, kendilerinden istenileni yapabilecek araçlardır. Bu açıdan çocuklar için, her ey bir oyuncak olabilmekte, bir oyuncak da her ey olabilmektedir (Razon, 1984:56). Oyuncaklar, bireyin toplum ve çevreyle olan ilikilerini düzenleyen araçlar sistemi olarak düünülebilir (Yavuzer, 1999:196). Yetikinler çevrelerinde olup bitenleri nasıl konuarak, okuyarak öreniyorlarsa, çocuklarda dı dünyayı oyuncakları yardımıyla tanımaya çalımaktadırlar. Çocuklar küçük yatan itibaren ellerindeki her eyi evirir çevirir aızlarına götürürler (Aral, 2001:14-15). Ulama, kavrama ve aza alma pürüzsüz bir sıralamayla birleir ve çocuklar nesneleri ellerini, parmaklarını ve aızlarını kullanarak sistematik incelemeye balarlar (Alisinanolu, 2005:86). Bu arada ellerindeki nesnenin ne olduunu görmek isterken, nesnelerin nasıl olutuklarını aratırırken, bunların parçalandıklarını hayretle gözlerler. Böylece, çevrelerindeki nesnelerin nasıl çalıtıını anlamasına, problem çözme becerilerinin gelimesine, kendisini, çevresindeki dier insanları, dünyayı tanımasına yardımcı olurken, duygularını salıklı bir ekilde ifade etmesini, el-göz koordinasyonunu

14 salamasını, hayal gücü ve yaratıcılıın gelimesini salaması açısından oyuncaklar çocukların yaamında önemli rol oynamaktadır (Oktay, 1999:258; Yavuzer, 1993:169; Mangır ve Silleli, 1987; Feeney ve Magarick, 1984:21). Eitimci Sequin der ki: Oyuncaklar hayatın gerçekleri ile çocuun acizlii arasında yer alan deney araçlarıdır. Çocuu saran eyalar, onun boyuna oranla o kadar büyük, yakalama organlarından o kadar uzak, görme çizgisinin de o kadar üstündedir ki, çocuun etrafında oyuncaklarla doldurulması gereken bir boluk var gibidir. te bu boluu doldurmak, deney yapmak, çevresini tanımak ve elenmek için çocuun yararlandıı her ey onun için oyun aracıdır, oyuncaktır. (lbeyi, 2000:31; Razon, 1984:56). Çocuklar yetikinlerin dünyalarına, oyuncaklar yardımıyla geçirdikleri deneyimlerin ardından girmeye hazır olabileceklerdir. Çünkü, gerçek nesneleri deneyimsiz olarak kullanmaya kalkmak zararlı sonuçlar dourabilmektedir. Bu nedenle, çocukların oyuncaklara gereksinimleri geliimleri açısından çok önemli görülmektedir (Cohen ve Keasey, 1980:923). Oyuncak ve oyun materyallerinin çocuk oyunlarında iki ayrı rolü vardır. Bazıları oyunu yönlendirme ilevine sahipken, bazıları dorudan oyunun kendisini oluturmaktadır. Örnein, bebekler, bebek giysileri ve evcilik malzemeleri gibi oyuncaklar oyunda hayal gücünü uyararak oyunu yönlendirici bir role sahipken, bloklar, lego ve noperler (birbirine geçmeli taraklı lego), yap-bozlar gibi oyuncaklar ise oyuna kaynaklık ederek dorudan oyunun kendisini oluturmaktadır (Johnson ve ark., 1987). Çocuklar, oyun malzemesi olarak tasarlanmı olsun veya olmasın ellerine geçirdikleri her eyi oyuncak olarak kullanabilirler. Çocukların olayları, duyguları ve içinde yaadıkları dünyayı, kendi ileri olan oyunu oynarken oyun ve oyunda kullandıkları materyaller yardımıyla tanıdıkları düünülmektedir. Böylece hayal güçleri ve yaratıcılıkları, farklı düünme yetileri sayesinde problem çözme becerileri gelimektedir.

15 1.3. Yalara Göre Oyuncak Tercihi Çocukların oyun araçları oyuncak üreticileri tarafından kronolojik yalara, oyun tipine, oyun sırasında kullandıkları motor becerilere, materyalin genel amacına ve fonksiyonuna göre sınıflandırılabilmektedir (Avcı,1999:51). Ya gruplarına göre oyuncaklar gruplandırılırken ilgilerin balangıcı dikkate alınmaktadır. Örnein, parmak boyaması 3-4 ya arası grubunda listelenmektedir ki bu da hemen hemen bu faaliyet için balangıç yaı olarak düünülebilir. Özendirildiklerinde çocuklar daha büyük yalara kadar parmakla boyamayı sürdürmektedirler. Küplere, kitaplara ve gereçlere duyulan ilgi belirlenen balangıç yalarından çok daha sonra da devam edebilmektedir (Arnold, 1979:60) aylık çocuklar büyük kasları hayli gelimi olduundan, yürüme, koma, tırmanma, sallanma, sürünme, üç tekerli bisiklete binme, topa tekme atma gibi büyük kaslarını etkili olarak kullanabilecei oyun materyalleri ile oynamaktadırlar. Birçok çocuk bu dönemde gerçek yaama katılmıtır ve gördüklerini taklit etmektedir. Kek piirmek, ev temizlemek, misafir aırlamak gibi olayları oyunlarında denerler. Plastrin (yourma maddesi), hamur, kum, su gibi malzemelerle oynamaktan holanırlar. Deneyimlerinde modele bakarlar, eklini deitirirler ya da yeni bir keif için malzemeleri deitirerek kullanırlar. Sudan çay, plastrinden kekler yaparlar. Ayrıca bu dönemde eski elbiseler, oyuncak mutfak araçları, yap-bozlar, her türlü ina malzemeleri, birbirinden ayrılabilen ve tekrar bir araya getirilebilen tahta oyuncaklar ve sanat materyalleri gibi yaratıcılıı destekleyici oyuncaklara ihtiyaç duymaktadırlar. Küçükten büyüe giden tahta parçalar, büyük bloklar, barınak veya çadır yapmaya yarayan tahtalar, büyük parçalardan oluan yapbozlar, büyük resimli parçaları olan tahta tablolar deerli oyun araçlarıdır (Poyraz, 1999:46; Tezel ahin, 1999; Yalçınkaya, 1996:81; GOP 1976:5). Kum ve su, 24. aydan itibaren tüm yalar için temel oyun malzemeleridir. Kum havuzu ya da su dolu bir leende oynama olanaının çocua salanması, onun fiziksel olduu kadar zihinsel geliimine ve güven kazanmasına yardımcı olur (Yavuzer,1998:236).

16 48-60 aylık çocuklar, yetikinleri daha fazla taklit etmeye baladıkları için yetikinlerin kıyafetlerini kullanmaya isteklidirler. Kız çocuklar; evcilik, okulculuk, komuculuk, doktorculuk gibi oyunları oynayabilecei oyuncakları, erkek çocuklar ise genellikle füze, uçak, tren, gemi oyuncaklarını tercih ederler. Bu aylardaki çocuklar domino, resimli bulmaca ve öretici oyuncaklarla oynamaktan zevk alırlar. Asılabilen büyük yazı tahtası, tebeir, boya kalemleri, sulu boyalar, resim defterlerine karı ilgileri fazladır (Poyraz, 1999:47). Kesme yapıtırma, çizimler yapma, resim boyama, harf ve sayıları kopya etme, parçalı bilmeceleri birletirme holandıkları aktiviteler arasındadır (Tezel ahin, 1993:8). Dıarıda oynamak istediklerinde tercih ettikleri oyuncaklar üç tekerlekli bisiklet, pedallı küçük araba, atlama ipi, topaç ve uçurtmadır (Poyraz, 1999:47) aylık çocuklar her türlü oyun ve oyuncak üzerinde youn olarak çalıırlar (Poyraz, 1999:47). Sakin etkinliklerden boyama, kesme, yapıtırma, yourma materyalleri ile uramaktan holanırlar (Tezel ahin, 1993:8). Bu dönem çocuunda kefetme, deneme, tanıma, yaratma gibi aamalar daha olumlu bir durum kazanır. Bu dönemde oyuncakları daha kapsamlı, zihinsel geliimi salayacak türdendir (Poyraz, 1999:48). Sökülüp takılan, kurulunca çalıan, bozulup yeniden ina edilen oyuncaklar, kart ve zekâ oyunları, laboratuvar oyuncakları çocukları mutlu etmektedir. Ayrıca ip, çember, topaç, bilye, el kuklaları, kullanılmayan giysiler çocuun zevkle oynadıı oyuncaklardır (Canay, 2004:84; Ömerolu Turan, 1997:63; Yalçınkaya, 1996:81) aylar arasındaki çocuklarla yapılan etkinliklerde kullanılan küçük boncuklar, küçük nesneler istenen hedefe ulaılmasını zorlatırabilir. Çocukların küçük kasları tam olarak olgunlamadıından zorlanacak, sıkılacaklardır. Bu nedenle, materyallerin seçiminde bu dönem çocuunun özellikleri dikkate alınarak büyük nesnelerin, fırçaların, kalemlerin, blokların kullanımı daha etkili olacaktır (Senemolu, 2005:4). Swartz a (2005) göre; oyun hamuru okul öncesi dönemi çocukları için hem elenceli ve tatmin edici deneyimleri, hem de el becerilerini ve aktif örenme yetilerini gelitiren bir materyaldir. Swartz, oyun hamuru ile yapılan etkinliklerin

17 örenme ve geliim alanlarının bir çounu kapsadıını, bunun da erken örenme standartlarında oyun hamurunun kullanılı bir araç olduunu gösterdiini ifade etmektedir. Ayrıca çocukların da erken örenme standartlarını belirleyebildiini ve geliimlerindeki ilerlemeleri gözlemleyebildiklerini belirtmitir. Okul öncesi döneminin bitimine kadar çocuk, daha uzun bir süre bo vakitlerini deerlendirmede oyuncaklardan yararlanacaktır. Çocuun ilköretime balamasıyla oyun ve oyuncaklara duyulan ihtiyacın sona erdii düünülmemelidir. Bu dönemde çocuun ilgilerinde bazı deiiklikler görülür. Okul öncesi dönemdeki oyun aktivitelerinin yanı sıra çocuklar mümkün olduunca becerilerini ortaya çıkaracak dama, satranç, basketbol, bisiklet, paten gibi oyun ve oyun materyallerini tercih ederler (Yalçınkaya, 1996:83; Razon, 1984:62; Schickedanz ve ark., 1982). Çocuklar için üretilen çeitli oyuncaklar bulunmaktadır. Bu oyuncakların çocuklara faydalı olabilmesi için, yetikinlerin çocukların geliim düzeylerini ve ilgilerin balangıcını bilmeleri gerekmektedir. Ancak çocuklar yetikinlerin rehberliindeki farklı sunum ekilleriyle belirtilen ya seviyesinin dıında da bu oyuncaklarla keyifle oynayabilirler Oyuncaklar ile Çocuun Geliim Alanları Arasındaki liki Oyunların özellikleri, biçimi ve oyun araç gereçleri çadan çaa, kültürden kültüre deise de, çocuun olduu yerde oyunun ve oyuncakların olması vazgeçilmez bir kuraldır. Oyun ve oyuncakların çocuun fiziksel, motor, dil, zihinsel, sosyal ve duygusal geliim alanlarını destekleyici rolü vardır. Oyun oynaması engellenen çocuk salıklı bir geliim gösteremez (Baykoç Dönmez, 2000:24). Bu nedenle oyuncakların çocuun geliimine olan etkilerini geliim alanlarına göre incelemek gerekir.

18 Bilisel Geliim ile likisi Oyun ve oyuncakla oynamak her ne kadar sosyal bir faaliyet gibi görünse de çocua bilisel açıdan saladıı faydaların olduu bilinmektedir. Oyunla büyüyen çocuklar, bilisel geliimle ilgili pek çok kavramı, bilimsel deneyimleri oyun içinde örenirler (Baykoç Dönmez, 2000:36). Yapılan aratırmalarla, oyun ve oyuncaın üretici düüncenin gelimesindeki önemi ortaya konmutur. Isbeell ve Raines (1991) in çalıması, blok oyunlarının oynanma sürelerinin arttırılmasının çocuunun bilisel geliimine olumlu etkilerinin olacaını ortaya koymutur. Eitici oyuncaklar çocuklarda algılama, kavram oluturma, problem çözme gibi zihinsel yeteneklerin gelimesine yardım etmektedir. Bu oyuncaklar çocukların birbirine benzeyen ve benzemeyen ekilleri ayırt etmelerini, parça-bütün ilikisi kurmalarını, sınıflandırma, sıraya dizme ve gruplama yapabilmelerini kolaylatırır. Akılda tutma, karar verme, hatırlama gibi zihinsel ilevleri yapabilmelerine yardım ederken çocukların bellek, dikkat süresi ve dikkat younluunun gelimesine imkân tanır. Aynı zamanda oyuncaklar, çocuklara örneklerine bakarak benzerini yapma becerisi de kazandırır (Aral, 2001:26; Ouzkan ve ark., 2001:128; Aral ve ark., 2000:36-37; Poyraz, 1999:37; Asher ve Gottman,1981; Field ve ark. 1981:51). Çocuklar oyuncakları ile kurduu ilikiler sonucu, nesneleri daha yakından tanıma fırsatı bulabilirler. Bu tanımanın sonucunda nesnelerden deneyimler yardımı ile edinilen bilgiler, çocukların kavram geliimlerini desteklemektedir. Böylece çocuun zihinsel becerilerinin gelitirilmesi mümkün olmaktadır (Ceglowski, 1997:111). Oyun içinde çocukların görme, iitme ve dokunma duyuları daima uyanıktır. Algılamaların ardından merkezi sinir sistemi aktif hale gelir. Beyin sayısız uyarımlar alır ve dengeli davranıı düzenler (Erkan,1986:42). Böylece çocuklar oyun sırasında dikkatlerini bir noktada toplamayı ve kendilerini bir amaca yöneltmeyi de örenirler. Oyun oynayan çocuk sürekli oyuncakları ve dier oyun arkadalarıyla sözel iletiim kurar. Sorular sorarak gerekli bilgileri edinir (Poyraz, 1999:37). Zekâ oyunları, yap-boz oyunları, ipe boncuk veya halka dizme, boncuklu sayı sayma tahtası, lego ve kitaplar bellei çalıtıran oyun materyalleridir (Hegeler,

19 1963). Bloklar, iç içe giren kutular, delikli tahta üzerinde tahta çubuklarla oynanan oyun aletleri, basit yap bozlar sayesinde çocuklar neden- sonuç ilikisi kurarlar. Bu oyuncakları kullanarak çocuklar problem çözme becerilerini gelitirirler (Honig, 2002:20). Eletirmeli oyuncaklar, resimli dominolar, resimli tombalalar, resimli küpler gibi eitsel oyuncaklarla oynayan çocuklar soru sorar, yetikinin açıklamasını dinler, yeni kelimeler örenir, düzgün cümleler kurarak konumaya ve dikkatle dinlemeye özen gösterir (Ouzkan ve ark., 2001:127; Hegeler, 1963). Gördüünü tanıyabilme, belleinde tutabilme ve bunları adları ile sayma aylık çocuklar için kolay bir alıtırma deildir. Ancak bu çalımaların oyun yolu ile yapılması sayesinde, farkında olmadan çocua öretilebilinir (Sel,2000:14) Dil Geliim ile likisi Çocuklar oyuncaklarla oynarken, nesnelerin, araç gereçlerin adlarını, ne ie yaradıklarını ve nasıl kullanıldıklarını örenirler. Sözcük daarcıkları geniler, düzgün cümle kurma alıkanlıı kazanırlar. Örendikleri yeni kelimelerle farklı durumları anlatmaya böylece dili kullanmayı örenmeye balarlar. Çocuklara okunan büyük resimli kitaplar da onların yeni kelimeler örenmelerine yardımcı olduu gibi düzgün cümlelerle konumalarına da yardımcı olur (Oktay,2000:259; Seyrek ve Sun, 1999:57-58). Oyun yoluyla dilin kullanılması çocuklara neyin anlamlı neyin anlamsız olduunu öretir. Kuklalar, kullanılmayan malzemelerle sıra dıı makineler yapmaları, komik karakterlerin taklidini yapmaları dil geliimini olumlu yönde etkilemektedir (Moyles, 1995:213). Isbeel ve Raines in (1991) farklı oyun mekanlarının okul öncesi çocuklarının dil geliimine etkisini incelemek amacıyla yaptıkları aratırmada, bloklarla oynamanın çocukların sözel akıcılık, kullanılan sözcük sayısı ve deiik iletiim biçimleri kullanmadaki baarılarını anlamlı ölçüde arttırdıını ortaya koymutur.

20 Oyun yolu ile çocukların sözcük daarcıı gelimektedir. Çocuklar düzgün cümle kurma, rahat konuma ve düüncelerini açıklama alıkanlıı kazanmaktadırlar (Poyraz, 1999:38). Çocuklar oyun sırasında dili, soru sormak ve cevap vermek için, muhakeme için, komut vermek için, olay sıralanıı için, hayali durumlar için, geçmi deneyimlerinden söz etmek için, problem durumunu çözümleyebilmek için, tahminde bulunmak için, bir olayı deerlendirmek için, sahiplenmeyi belirtmek için, öneride bulunmak için, dil bilgilerini birbirine aktarma (oynunun kurallarını arkadaına aktarma) için kullanır (Baykoç Dönmez, 2000:34-36). Kamaraj ın (1996) yaptıı aratırma, annelerin seçtii oyuncak türleri arasında en çok kavram gelitirici oyuncaklar olduunu göstermitir. Çocuun yeni bir kavramı kazanması bir çok deneyim gerektirir. Oyun ortamında tekrar davranılarıyla çocuk, ancak kendi zihinsel yapılarının elverdii kadarı ile özümleyebildii bilgilerden yola çıkarak kendi gerçeklik bilgilerini oluturur (Hohmann ve Weikart, 2000:16). Bu gerçeklik modelleri, yeni deneyimler, bakı açıları ve etkileimlerle deiime urar ve zihinde yeniden yapılanır (Sevinç, 2004:20). Oyun ve oyuncaklar, etkili birer eitim aracı olarak kullanılabilir (Cohen ve Keasey, 1980:922). Çocuklara herhangi bir eyi sözcüklerle dorudan anlatmak yerine, oyuncaklarla oynarken oyun içinde örenmesi salanmalıdır. Çünkü çocukların oyunla örendiklerinin, deneme-yanılma fırsatı verdii için daha kalıcı olduu bilinmektedir (Cohen ve Keasey, 1980:922) Sosyal- Duygusal Geliim ile likisi Çocuklar oyun yoluyla içinde yaadıkları dünyayı, çevrelerindeki insanları tanır ve anlarlar. Oyun onları toplu yaama alıtırır. Çaba harcamayı, baladıı ii bitirmeyi, zevk almayı, sınama yanılma ile doruyu bulmayı örenirler. Paylamayı, ibirliini, arkadalarının isteklerini kabul etmeyi veya onlara kendi isteklerini kolaylıkla nasıl kabul ettirebileceklerini örenirler. Üç dört yaındaki çocuklar

21 arkadalarıyla beraber olmayı istemekte, onlarla aynı oyun ortamını paylamaktadırlar. Birbirleriyle iletiimleri çok azdır, sadece oyuncak isterken veya duygularını ifade etmek için birbirleriyle konuurlar. Be yaındaki çocuklar ise arkadaları ile birlikte olmaktan, onlarla oyuncaklarını, oyundaki rolleri paylamaktan zevk alırlar. Çocuklar altı yaına geldiklerinde artık tek baına oynamaktansa arkadalarıyla ibirliine girmeyi tercih ederler (Yalçınkaya, 2002:18; Oktay, 2000:256; Pala ve Say, 1982:279). Çocuklar oyun materyalleri aracılııyla çevreyle iletiim kurar, bilgi ve deneyimlerini arttırırlar (Turul, 1992:30). Saldırganlık duygularını çekiç, bebek gibi gereçlerle kontrol edebilen çocuk daha uyumlu olur (Pala ve Say, 1982:279). Çocuklar duygusal durumlarını oyun ve oyuncak ile ifade ederler. Oyun ve oyuncak çocua ho vakit geçirttii için duygusal bir rahatlık vererek, varsa problemlerini açıa vurmasını salar. Kendi istedii bir çözüm yolunu bulabilir ve bu ekilde kaygılarından da kurtulabilir (Mangır ve Akta, 1993:16; Kara, 1967:14). Örnein, kukla oynatan bir çocuk kuklasını sevmedii bir kimsenin yerine koyarak dövebilir, yeteri kadar sevilmeyen bir çocuk ise kuklasını ya kendi özlemini duyduu kadar sever ya da kendini çok seven biri olarak düünür. Böylece kendisine yardımcı olacak yetikine de ıık tutacaktır (Kara,1967:14). Çocuk oyun sırasında mutluluk, sevinç, acıma, korku, kaygı, dostluk, dümanlık, kin, nefret, sevgi, sevilme, sevme, güven duyma, baımlılık, ayrılık, ölüm gibi birçok duygusal tepkiyi örenirken aynı zamanda bazı duygusal tepkilerini kontrol etmeyi ve denetim altına almayı da örenebilir (Mangır ve Akta, 1993:16) Psikomotor Geliim ile likisi Psikomotor geliim, yaam boyu devam eden bir süreçtir ve motor becerilerde azalma ya da yeni bir becerinin kazanılması gibi tüm fiziksel deiimleri içerir. Çocukların motor geliimi ise hareket yeteneklerinin geliimini ve fiziksel yeteneklerinin geliimini kapsar (Alisinanolu, 2005:82). Fiziksel büyüme ve

22 merkezi sinir sisteminin gelimesine paralel olarak organizmanın isteme balı hareketlilik kazanmasına hareket geliimi yani motor geliim denir (Yalçınkaya, 2002:16; Aral, 2001:21; Aral ve ark. 2000:27; Haktanır ve Akta, 1997:139). Çocuklar bedenlerini kontrol etmeyi gelitikçe örenirler. Çocukların vücut dengelerini ve organları arasındaki uyumlu hareketi salamak için tercih edilen oyuncaklar aynı zamanda büyük ve küçük kasların gelimesine de yardımcı olur. Büyük kasların hareket geliimini; merdiveni ve kaydıraı olan oyuncak ev, üç tekerli bisiklet, çeitli boylarda arabalar, ip merdivenler, tahta kalaslar, taınabilir tahta, kayma, tırmanma, sallanma oyuncakları, top, tahteravalli ve araba lastiklerinden oluan oyuncaklar desteklemektedir (Aral, 2001:30; Poyraz, 1999:143; Feeney and Magarick, 1984:24; Sükan ve ark., 1980:166). El ve parmak kaslarının geliimi olan küçük kas geliimini ise mum boya, renkli kalem, keçe kalemi, kaıt, ucu küt kaıt makası, yapıtırıcı, çeitli ekleme oyuncakları, parçalı bilmeceler, bir yetikin denetiminde oynanacak tahta, çivi, keser, çekiç gibi marangoz gereçleri, yourma materyalleri (tuz seramii, tala hamuru vd.), ayakkabı baları, ipe dizilen boncuklar, denge tahtası desteklemektedir (Poyraz, 1999:143; Sükan ve ark., 1980:166; Mangır ve Silleli, 1987:50). Okul öncesi dönemde çocuklar, büyük ve küçük kasları gelitirecek hareketleri tekrar tekrar yapar ve ezberler. Hareketlerin tekrarı ya da ardarda sıralanması performansı kolaylatırır. Bu sayede çocukların büyük ve küçük kaslarıyla ilgili el göz koordinasyonu geliir. Çocuk oyunda birçok araç ve eyayı kullanarak, adım adım bir beceriyi gelitirir. Daha sonra zor hareketleri yapmak için çaba sarf eder ve böylece kendine güveni artar. Örnein bisiklete binmeyi, ayak kaslarının geliimi açısından incelersek; bisiklete ilk kez binen çocuk dengede nasıl duracaını, ayaklarını nasıl kullanacaını bilmez, gösterildii halde acemilik çeker. Bisiklete binmeyi örendikten sonra ise zihnin yardımına gerek kalmadan ayaklar kendiliinden pedalları çevirebilir. Bu aamada artık denge salanmı, zihin ve ayaklar ne yapacaklarını örenmilerdir (Aral, 2001:19-20; Poyraz, 1999:42; Seyrek ve Sun, 1999:48).

23 36-48 aylık çocuklar, üç parçadan oluan bir nesnenin bütünü gösterildiinde deneme-yanılma yöntemini de kullanarak parçaları tamamlayabilirler aylık çocukların makası tutma becerileri geliirken, aylık çocukların ise makası koordineli kullanım konusundaki becerileri artmaktadır aylık çocuklar topu sıçratma becerisine sahipken aylık çocuklar sıçrattıkları toplara yön verebilirler aylık çocuklar üç tekerlekli bisiklete binip pedal çevirerek ilerleyebilirken aylık çocuklar köeyi dönmeleri gereken durumlarda bisikletten inmeden direksiyonu kırarak köeleri dönebilir, aylık çocuklar ise iki tekerlekli bisiklette dengelerini salayabilirler (Atay, ahin, 2003: ). Binicilik oyuncakları (riding toys) hızlı hareket gerektirdii için özel dizayn edilmi alanlarda oynanmalıdır. Bu oyuncaklar eer uygun kullanılırsa çocuklara hem bir çok beceriyi kazanmaları hem de salıkları açısından da fayda salar (Strickland, 2005:6). Bisiklet, skoter, tekerlekli oyuncaklar, toplar, sıçrama sopaları, el arabası ve tırmanma yapıları gibi oyuncaklar salıklı vücut farkındalıını ve koordinasyonu gelitirir, güçlü olmaya yardımcı olur (TRUCE, 2000:5) Geliim Alanlarına Göre Sınıflandırılması Çocuun geliiminde çok önemli bir yer tutan oyuncaklar geliim alanlarına göre sınıflandırılabilir. Büyük kasların hareket geliimini, üç tekerlekli bisiklet, çeitli boylardaki arabalar, ip merdiven, tahta bloklar, tahterevalli, kayma, tırmanma ve sallanma araç gereçleri desteklemektedir. (Aral,2001:30). Küçük kas geliimini, kil, çamur, toprak, kalın kum boyalar, pastel boya, renkli tebeir, kalın uçlu keçe kalemler, sulu boya, parmak boyası, büyük boy, enli, küt uçlu ve kalın saplı fırçalar, renkli her türlü kaıt, artık kuma, kaıt, ip, yün, tala, düme, kurdela gibi kolaj malzemesi ve yapıtırıcı, baskı kalıpları, yassı, kalın uçlu, küt saplı her boyda fırçalar desteklemektedir (Poyraz, 1999:144; Cherry, 19:317). Yaratıcılık ve dü gücünü kuklalar, evcilik oyuncakları, bebekler ve bebek arabaları, çeitli giysiler, yetikin süs eyaları, doktor,hemire araç gereçleri, telefon, sanat ve elii malzemeleri desteklemektedir (Aral,2001:30).

24 Çocuk oyunlarının hemen hepsi sosyal bir yapı içerir. Çocuk oyunları içinde sosyal geliim yönünden en zengin içerii olan oyunlar; evcilik oyunları adı altında anne, baba, çocuk ve yakın çevre ilikilerinin, sorumluluklarının ve günlük yaantılarının youn olarak canlandırıldıı, yemek piirme, temizlik, ev döeme ve dekore etme, alıveri, bebek bakımı, çeitli meslekleri dramatize etme gibi oyunlar ile hayal ve taklit oyunlarıdır (Baykoç Dönmez; 2000:38). Evcilik oyuncaklarını ocak, musluk, buzdolabı; tencereler, çatal bıçak takımları, çay takımı; bebekler ve bebek evi; çocuun da oturup, yatabilecei büyüklükte sandalye ve yataklar; çocuklara zarar vermeyecek gerçek eya ve araçlar oluturmaktadır. Ayrıca çocuklar, hayali oyunlarda kullanılan bebekler, çeitli kostümler, ayna, telefon, apka, baston vb. oyuncaklarla da evcilik oyunu oynamaktadırlar (Poyraz, 1999:144; Kalemci, 1998:146; Acun ve Erten, 1993:114). Evcilik oyuncakları gerçek yaamdakilerin küçük modelleridir (Ouzkan ve ark 2001:15). Evcilik ve blok oyunları gibi hayali ve dramatik oyunlar çocuun yetikin yaantısını taklit ederek gerçek yaantısında yer alacak deneyimleri tecrübe etmesini (tanımasını) salar (Tezel ahin, 2001:159). Sosyal geliimi kurgu oyuncakları, küpler, bloklar, çocuun arkadalarıyla birlikte oynadıı araçlar, deiik ürünlerden yapılmı arabalar, vinçler, trenler, hayvan figürleri, bebekler, eklemeli oyuncaklar da desteklemektedir (Aral,2001:31). Algı geliimini; domino, okuma yazmaya hazırlıı ve konumayı gelitirecek araçlar, deiik ürünlerden hazırlanan rakamlar, bulmacalar, kitaplar, matematie ve sayılara ait araçlar, renkli çubuklar, geometrik ekiller, deiik ürünlerden hazırlanan saatler, matematik kavramlarını gelitiren oyuncaklar, doa bilimlerine ait araçlar, mıknatıs, ayna, deiik nesnelerden yapılan koleksiyonlar, mikroskop, doa ile ilgili kitaplar, iitsel araçlar ve ritm araçları desteklemektedir (Aral,2001:31). Okuma ve konumayı gelitirecek araçlar, matematik ve sayılara ait araçlar, doa bilimlerine ait araçlar çocuun kavrayıını gelitirecek uyarı araçlarıdır (Rybczynski ve Troy, 1995:8). Okuma ve konumayı gelitirecek araçlar; tahtadan harf ve sayılar, mıknatıslı harf ve sayılar, zımpara kaıdından pazen kaplı tahtaya yapıabilecek harf ve sayılar, harf ve sayıları içeren lastik mühürler, üzerine basit sözcüklerin yazılacaı büyük karton filer, karatahta, çocuun eski dergi ve

25 resimlerinden yapıtırarak kendi kitabını yapacaı malzeme, çeitli eklemeli bulmacalar, domino, biçimleri, renkleri, vb. Birbirine uydurma, tamamlama, karılatırma oyunlarıdır. Matematik ve sayıları gelitirmeye yönelik araçlar; renkli çubuklar, mozaik geometrik biçimler, tahta oyuncak saat ya da saati öretecek tahta küpler, matematik kavramları gelitirecek oyunlardır. Doa bilimlerine yönelik araçlar ise; mıknatıs, karınca yuvası, ayna, ta ya da yaprak koleksiyonu, deniz kabuu koleksiyonları, dürbün, büyüteçler, doayla ilgili çocuk kitaplarıdır (Poyraz, 1999:145). Tef, davul, trampet, flüt, kaval, melodika, zil, çan, çıngırak, ritm sopaları, plaklar, pikap, kasetler, teyp gibi araçlar müzik ve dans araçlarıdır (Poyraz, 1999:145; Seyrek ve Sun, 1998:328). Çocukların geliimlerine katkısı olmayan süslü ve pahalı oyuncaklar yerine yalarına ve geliim düzeylerine uygun, uyarıcı ve düündürücü oyuncaklara ihtiyaçları vardır. Çocukların daha çok bilisel geliimlerine katkısı olan ve onları oyun yolu ile öretmeye tevik eden masa oyuncaklarına eitici oyuncak denilmektedir. Eletirmeli oyuncaklar, resimli dominolar ve resimli tombalalar, resimli küpler eitici oyuncaklardır. Eitici oyuncaklar çocuklara baladıı ii bitirme alıkanlıı da kazandırır (Ouzkan ve ark., 2001:127). Sosyal geliimi kurgu oyuncakları, küpler, bloklar, çocuun arkadalarıyla birlikte oynadıı araçlar, deiik ürünlerden yapılmı arabalar, vinçler, trenler, hayvan figürleri, bebekler, eklemeli oyuncaklar desteklemektedir (Aral,2001:31) Oyuncak Seçimi Çocua en uygun oyuncaı seçebilmek yetikinin, çocuu çok iyi tanıması, geliim aamaları ile bu aamaların özelliklerini çok iyi bilmesi gerekmektedir (Razon,1987:7). Çocuklara bir oyun ortamı hazırlanırken, çocuun yaına, geliim düzeyine uygun, salıına zarar vermeyen materyaller salanmasına dikkat edilmelidir (Genç,1992:58). Yapılandırılmı oyuncaklardan daha çok, çocuun

26 yaratıcı gücünü ortaya koymasına olanak verecek oyuncaklar bulundurulmalıdır (Aral,2001:32; Maden,19:56). Çocuk için oyuncak kendi baına bir amaç deil, bir çok amaç için kullanılanılabilen bir araçtır. Bir oyuncaın gerektirdii uygulamalar ne kadar çeitli ise deeri de o kadar yüksektir. Eer aynı oyuncak bir kez gemi, bir baka kez itfaye arabası ve baka bir kez de bir ev, bir sandalye, bir bebek veya bir hayvan olabiliyorsa o zaman o oyuncak bu eylerden yalnızca bir tanesi olabilecek oyuncaklardan çok daha deerlidir (Arnold, 1979:49-50). Oyuncaklar çocuun hayal gücünü gelitirip ona çeitli oyun imkânları sunmalıdır (Yakar ve Gingök, 1983:186). Çocuun oyunu belirlemesine izin vermelidir (TRUCE, 2000:12). Çocuk çok yönlü ve çeitli oyuncaklarla oynarken rahatlar, farklı ve yaratıcı düüncelerle hayal gücünü gelitirir (Yakar ve Gingök, 1983:187). Sürekli gülen yüze sahip bir oyuncak bebek, oyun içinde çeitli duygular (üzüntü, akınlık vb.) yaandıında oyunun ahengini bozabilir. Çocuk sade yüzlü bir oyuncak bebee ise çocuk her türlü ifadeyi yakıtırabilir (Ergün, 1980:112; Güven, 2003:505). Çocuun oyun kurabilmesi için oyun odasındaki oyuncaklar arasında bir uyum olması gerekir. Bu nedenle oyuncak alımında çocuun halen sahip olduu oyuncaklar düünülerek de bir seçim yapılabilir. Deiik oyuncaklar alarak ona deiik oyun olanakları salayabiliz. Ama çocuklar yeni oyuncaklardan holandıkları kadar varolan oyuncaklarına ek yapmayı da severler. Örnein ev yapma takımına alınacak yeni bir ek, yeni bir takım almaktan daha iyidir (Ergün, 1980:112). Oyuncak çocukta merak uyandırmalı, kasları çalıtırmalı, giriimcilii ve dü gücünü arttırmalı, çocuu problem çözmeye yönlendirmelidir. yi oyuncak, çocuun tekrar tekrar oynamak isteyecei ve her defasında ona daha çok oyun ve daha fazla haz veren oyuncaktır (Galligan, 2000:162; Russ, 1998:217). Mükemmel bir oyuncak, çocua düleme fırsatı vermeyebilir. deal oyuncak, çocuun dü ve fantezilerini tıka basa doyurucu deil, itahlandıran, tevik edici bir nitelie sahip olmalıdır. Yani çocua hep hazır oyuncak verilmemeli, çocuk kendi

27 oyuncaını da yapmaya tevik edilmelidir (Güven, 2003:505; Duval,1987:96). Markalı bebekler, video oyunu, televizyon ve filmlerle ilikili oyuncaklardan kaçınılmalıdır. Çünkü bu tür oyuncaklar, hem çocukları taklitçi oyunlara yönlendirip onların hayal gücünü, problem çözme becerilerini ve yaratıcılıklarını çalar hem de onları oyuncakla ilikili olan televizyon veya dier medya araçlarına çeker (TRUCE, 2000:6). Oyuncaklar, belirli bir amaca yönelik, çocukların geliim düzeylerine uygun ve onları ileri aamalara hazırlayıcı özellikte olmalıdır. Birden çok çocuun oynayabilecei nitelikte, paylama duygusunu güdüleyici olmalıdır (Seyrek ve Sun,1999:72-73). büyüklükleri, ekilleri ve renkleri çocuk psikolojisine uygun olmalıdır. ekilleri ve renkleri çocukların hafızalarını yormayacak ekilde olmalıdır. Çocuklar kendilerini yoracak karma karıık renkler yerine birkaç canlı renkle sade olarak boyanmı oyuncakları seçerler. Oyuncaklar göze ho görünmeli, dengeli, orantılı, zevkli ve uyumlu renklerle boyanmı olmalıdır. büyüklükleri de çocuk dünyasına uygun olmalıdır (Seyrek ve Sun, 1999:73; Oktay, 2000:288; Ergün, 1980:113). Mümkün olduunca gerçek hayatın minyatürü oyuncaklar alınmalıdır. Yetikinin yaptıı ilerde beceri kazanmasına yönelik (kürek, süpürge, makas, tava vb. mutfak ve ev eyaları) oyuncaklar tercih edilmelidir (Ergün, 1980:106). Ele ho gelmeli, dokunma duyusunu etkilemelidir (Seyrek ve Sun, 1999:73). Oyuncaklar bir amaç için ve belli bir ya için tasarlanır ve üretilirler. Bir yaa uygun olan oyuncak baka bir ya için zararlı olabilir (T.M.A, 1997). Çok küçük çocuklara metalden yapılmı bir oyuncak verilmemelidir. Çocuk için yumuak bir malzeme olan kuma yeterli olacaktır ya da emme, ısırma gibi ihtiyaçları olacaından kauçuk malzemenin kullanıldıı ve doal malzemeden yapılmı oyuncaklar tercih edilmelidir. Ahap oyuncaklar, su, kum, kil, çamur gibi yourma malzemeleri çocukların kendilerini ifade etmelerini saladıı gibi duygusal açıdan rahatlamalarını salarken aynı zamanda ekonomik ve eitsel deeri olan oyun malzemeleridir (Yalçınkaya, 1991:26). Her oyuncak malzemesinde kalite farkları

28 vardır. Pahalı da olsa salıa uygun, kullanılı, ömürlü, iyi kalite seçilmelidir (Ergün, 1980:113). Her fiyata iyi oyuncak bulmak mümkündür. Ucuz ve aranılan nitelikleri olmayan oyuncaın bir deeri olmadıı gibi çok pahalı ve çocuun seviyesinin üzerindeki oyuncaklarında deeri yoktur (Ergün, 1980:114). yi oyuncak ve oyun malzemeleri çocuun doal eilimlerini ve ilgilerini gelitirmeye yardımcı oldukları gibi, performansın beklenenin altında olduu faaliyetlerde de alıtırma salarlar (Arnold,1979). Oyuncaklar genellikle ya etiketleri ile piyasaya çıkar (Shapiro, 1984). Ya etiketi, güvenlik ve uygunluk için en küçük ya seviyesini sunar (TRUCE, 2000:4). Ancak bütün çocuklar aynı geliim düzeyini göstermezler (Ergün, 1980:112). Bu nedenle oyuncak satın alırken üreticinin ya seviyesine dikkat ederek kendi çocuunuzun yeteneklerini gözönünde bulundurup oyuncak seçimini gerçekletirmek son derece önemlidir (Shapiro, 1984). Oyuncak, kendi geliim düzeyinde veya geliim düzeyinin bir kaç yıl üzerinde olan çocuu cezbetmelidir (TRUCE, 2000:4). Anne babaların çocuklarına yeterince zaman ayırmamaları veya oyuncak açısından bilgilerinin erkek çocukları için araba, kız çocukları içinse bebek le sınırlı olması nedeniyle çocuklar varolan oyuncaklarla oynamayı bilmemektedir (Miray, 2005:11). Oysaki bütün oyuncaklar kızlar ve erkekler için uygundur (TRUCE, 2000:4). Çocukların farklı oyuncaklarla tanııp onları anlamlı ve verimli kullanabilmesi için okul öncesi eitimi kurumları önemli rol oynamaktadır. Bu kurumlardaki eitimci ve uzmanlar oyuncakları daha iyi seçebilmektedir, çünkü çocuklar için üretilen oyuncakların hepsi yararlı deildir (Miray, 2005:11). Sonuç olarak, oyuncak çocuun geliimi üzerinde önemli etkiye sahiptir. Yetikinlerin bu konudaki dikkatli seçimleri ise bu etkiye olumlu bir yön verecektir. Yetikinlerin çocuu tanıması ve çocuun salıklı gelimesi için en salıklı ve doal yolun oyun ve oyuncaklar olduu söylenebilir. Çocukların oyundan tatmin olabilmeleri ve oyuncaklardan yeterince yararlanabilmeleri için uygun ortam ve mekanın salanması yararlı olacaktır (Aral, 2001:33; Gönen,1989).

29 1.7. Problem cümlesi aylık çocuklar için tasarlanmı olan oyuncaklar çocukların geliim alanlarına uygun mudur? 1.8. Alt Problemler aylık çocuklar için tasarlanmı oyuncaklar, çocukların psikomotor geliimine uygun mudur? a) Büyük kasların hareket geliimine uygun mudur? b) Küçük kasların hareket geliimine uygun mudur? aylık çocuklar için tasarlanmı oyuncaklar, çocukların öz bakım becerilerinin kazanımına uygun mudur? aylık çocuklar için tasarlanmı oyuncaklar, çocukların sosyalduygusal geliimine uygun mudur? aylık çocuklar için tasarlanmı oyuncaklar, çocukların bilisel geliimine uygun mudur? aylık çocuklar için tasarlanmı oyuncaklar, çocukların dil geliimine uygun mudur?

30 II. BÖLÜM 2. LGL ARATIRMALAR 2.1.Yurt çinde Yapılan Aratırmalar Aksoy ve arkadaları (19) tarafından çocukların oyuncak tercihinde cinsiyetin etkili olup olmadıı üzerine yapılan aratırmada, çocukların belli oyun ve oyuncakları cinsiyetlerine göre seçtikleri fakat dramatizasyon, zekâ, yapı blokları ve su-kum gibi oyunlarda cinsiyet ayrımı olmadıı belirlenmitir. Tezel ahin (1993) 3-6 ya arası çocukların anne babalarının çocuk oyun ve oyuncakları hakkındaki görülerini incelemek ve çeitli deikenlere göre farklılık gösterip göstermediini incelemek amacıyla 250 anne ve 250 babaya anket uygulamıtır. Aratırma anne ve babaların büyük çounluunun (annelerin %94.4 ü, babaların %88 i) oyuncaın en önemli görevi olarak geliimsel desteini belirttiklerini ve anne babaların oyuncak seçiminde oyuncaın çocuun yaına, cinsiyetine uygun olması, eitici olması gibi kriterlerin farkında olduklarını ortaya koymaktadır. Kamaraj ın (1996) annelerin, okul öncesi eitim kurumu yönetici ve öretmenlerinin oyuncak seçimlerini tespit etmek amacıyla yaptıı aratırmada, annelerin çocuklarına genellikle kavram gelitirici oyuncaklar aldıkları ve oyuncak seçimlerini çocuklarıyla birlikte yaptıkları sonuçlarına ulaılmıtır. Annelerin oyuncak satın alırken özellikle çocuun yaına, cinsiyetine, alınan oyuncaı sevmesine, oyuncaın eitici olmasına dikkat ederken, oyuncaın fiziksel özelliklerine dikkat etmedikleri görülmektedir. Aksoy ve Turla (1997) Okul öcesi eitimi kurumlarındaki yöneticilerin oyuncak seçimi hakkındaki görülerini incelemek amacıyla 122 yöneticiye anket uygulamılardır. Yapılan aratırmanın sonucunda kurumlarda oyuncak ihtiyacının fazla olduu, oyuncakların dayanıklılıı ve çocukların ilgileri dorultusunda seçim yapıldıı saptanmıtır.