YÜKSEK LİSANS TEZİ T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR ANABİLİM DALI

Transkript

1 ADİL SONĞUR BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR ANABİLİM DALI EKİM 2015 T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ AKTİF STATİK GERME VE FARKLI DİNLENME ARALIKLARININ İZOKİNETİK BACAK KUVVETİ ÜZERİNE ETKİSİ ADİL SONĞUR BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR ANABİLİM DALI EKİM 2015

2

3 AKTİF STATİK GERME VE FARKLI DİNLENME ARALIKLARININ İZOKİNETİK BACAK KUVVETİ ÜZERİNE ETKİSİ Adil SONĞUR YÜKSEK LİSANS TEZİ BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR ANABİLİM DALI SPOR VE SAĞLIK BİLİMLERİ PROGRAMI GAZİ ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ EKİM 2015

4

5

6 iv AKTİF STATİK GERME VE FARKLI DİNLENME ARALIKLARININ İZOKİNETİK BACAK KUVVETİ ÜZERİNE ETKİSİ (Yüksek Lisans Tezi) Adil SONĞUR GAZİ ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ Ekim 2015 ÖZET Çalışmanın amacı, aktif sporcularda aktif statik germenin izokinetik bacak kuvveti üzerine etkisini ve bu etkinin dinlenme aralıklarına bağlı olarak değişimini araştırmaktır. Gazi Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulundan yaş aralığında 38 bayan ve 23 erkek sporcu gönüllü olarak çalışmaya katılmıştır. Deneklere her biri farklı günlerde olmak kaydıyla 4 farklı protokol(a-5 dakikalık hafif koşu, b-5 dakikalık hafif koşu+4 dakikalık aktif statik germe, c-5 dakikalık hafif koşu+4 dakikalık aktif statik germe+5 dakika dinlenme, d-5 dakikalık hafif koşu+4 dakikalık aktif statik germe+15 dakika dinlenme) uygulanmış ve her protokolden sonra İsomed 2000 izokinetik cihazıyla hamstring ve kuadriseps izokinetik kuvvetleri ile hamstring/kuadriseps izokinetik kuvvet oranı değerleri kaydedilmiştir. Araştırmada elde edilen verilerin istatistiksel analizi SPSS 20 paket programı kullanılarak yapılmıştır. Verilerin normal dağılım gösterip göstermediğine Shapiro Wilk testi ile bakılmıştır. Normal dağılım gösteren veriler için; ANOVA testi; normal dağılım göstermeyen veriler için Kruskal Wallis testi uygulanmıştır. Değişkenler arasındaki farklılığı ortaya çıkarmak amacıyla Tukey HSD testi uygulanmıştır. İstatistiksel anlamlılık düzeyi p < 0,05 olarak kabul edilmiştir. Analizler sonucunda a-b ve b-d ölçümleri arasında istatistiksel olarak anlamlı sonuçlar tespit edilmiştir. Sonuç olarak 4 dakikalık aktif statik germenin hem kadınlarda hem de erkeklerde izokinetik bacak kuvvetinde anlamlı düşüşe neden olduğu görülmüştür. Bu düşüşün en fazla b (5 dakikalık hafif koşu+4 dakikalık aktif statik germe) ölçümünden kaynaklandığı ve azalarak ta olsa c ve d ölçümlerinde de devam ettiği sonucuna varılmıştır. Bilim Kodu : 1301 Anahtar Kelimeler : Statik germe, izokinetik, dinlenme aralığı Sayfa Adedi : 66 Danışman : Doç. Dr. Ebru ÇETİN

7 v THE EFFECT OF ACTIVE STATIC STRECHING AND DIFFERENT REST INTERVALS ON ISOCINETIC LEG STRENGTH (M. Sc. Thesis) Adil SONGUR GAZI UNIVERSITY INSTITUTE OF HEALTH SCIENCES October 2015 ABSTRACT Goal of the study was to examine the effect of active static stretching on isokinetic leg force in active athletes and variation in this effect with respect to resting intervals. 38 female and 23 male athletes from Gazi University School of Physical Education and Sports volunteered in the study. 4 different protocols on different days were applied to the subjects. The said protocols involved (a) light run for 5 minutes, (b) light run for 5 minutes + active static stretching for 4 minutes, (c) light run for 5 minutes + active static stretching for 4 minutes + rest for 5 minutes and (d) light run for 5 minutes + active static stretching for 4 minutes + rest for 15 minutes. After application of each protocol hamstring and quadriceps isokinetic forces and the ratios hamstring/ quadriceps isokinetic force were recorded by an Isomed 2000 isokinetic device. Statistical analysis of the data acquired during the study was conducted by SPSS 20 software package. Whether the data exhibited a normal distribution was checked by Shapiro Wilk test. ANOVA test was applied to pieces of data exhibiting normal distribution while Kruskal Wallis test was applied to others. Tukey HSD test was employed to identify differences in variables. Statistical significance level was taken to be p < At the end of the analysis statistically significant results were acquired between a-b and c-d measurements. It was noted that 4 minutes of active static stretch resulted in significant decrease of isokinetic leg force in both males and females. It is claimed that decrease was biggest in the protocol b (light run for 5 minutes + active static stretching for 4 minutes) and it was seen in measurements c and d as well, although with less magnitude. Science Code : 1301 Key Words : Static stretching, isokinetic, rest interval Page Number : 66 Advisor : Assoc. Prof. Dr. Ebru CETIN

8 vi TEŞEKKÜR Bu çalışmanın hazırlanması sürecinde yardım ve desteklerinden dolayı danışman hocam Doç. Dr. Ebru Çetin e, yine desteklerinden dolayı Dr. Özlem Orhan a ve zaman ayırıp ölçümler sırasında yanımda olan Mine Tümer ve Ali Kılıç arkadaşlarıma, aynı zamanda çalışmaya denek olarak katılan tüm öğrencilere ve ölçümlerin yapılması için laboratuvar kullanım izni veren Türkiye Voleybol Federasyonu yetkililerine sonsuz teşekkürlerimi sunuyorum. Ayrıca anlayışından ve sabrından dolayı eşim Elif e, tatlı desteğinden dolayı oğlum Çağan a kucak dolusu sevgilerimi ve teşekkürlerimi gönderiyorum.

9 vii İÇİNDEKİLER Sayfa ÖZET... ABSTRACT... TEŞEKKÜR... İÇİNDEKİLER... ÇİZELGELERİN LİSTESİ... RESİMLERİN LİSTESİ... SİMGELER VE KISALTMALAR... iv v vi vii ix x xi 1. GİRİŞ GENEL BİLGİLER Isınma Isınmanın tanımı Isınma çeşitleri Isınmanın organizmadaki fizyolojik etkileri Germe Statik ve dinamik germe egzersizleri Kasın statik germeye akut cevabı Kas iğciği ve myotatik refleks Golgi tendon organı ve ters myotatik refleks Golgi tendon organı ve kas iğciğinin fonksiyonel farklılıkları Diz Eklemi Diz çevresi kasları Kuvvet... 19

10 viii Sayfa 2.5. İzokinetik Kuvvet İzokinetik ölçümün avantajları İzokinetik ölçümün dezavantajları GEREÇ VE YÖNTEM Denekler Çalışmanın Yöntemi dakika ısınma koşusu Aktif statik germe İzokinetik Kuvvet Ölçümü İstatistiksel Analiz BULGULAR TARTIŞMA SONUÇ VE ÖNERİLER KAYNAKLAR EKLER Ek-1. Etik Kurul Onayı ÖZGEÇMİŞ... 66

11 ix ÇİZELGELERİN LİSTESİ Çizelge Sayfa Çizelge 4.1. Araştırma Grubunun Fiziksel Özellikleri Çizelge 4.2. Araştırmaya Katılan Tüm Deneklerin 4 Farklı Ölçüm Sonrası Hamstring (H), Kuadriseps (Q) ve Ratio (R) Değerleri Çizelge 4.3. Araştırma Grubundaki Tüm Deneklerin Hamstring (H) Verileri İçin Kruskal Wallis Testi Çizelge 4.4. Araştırma Grubundaki Tüm Deneklerin Kuadriseps (Q) Verileri İçin Kruskal Wallis Testi Çizelge 4.5. Araştırmaya Katılan Kadın Deneklerin 4 Farklı Ölçüm Sonrası Hamstring (H), Kuadriseps (Q) ve Ratio (R) Değerleri Çizelge 4.6. Araştırma Grubundaki Kadınların Hamstring (H) Verileri İçin Kruskal Wallis Testi 34 Çizelge 4.7. Araştırma Grubundaki Kadınların Kuadriseps (Q) Verileri İçin Kruskal Wallis Testi 34 Çizelge 4.8. Araştırmaya Katılan Erkek Deneklerin 4 Farklı Ölçüm Sonrası Hamstring (H), Quadriceps (Q) ve Ratio (R) Değerleri Çizelge 4.9. Araştırma Grubundaki Erkeklerin Hamstring (H) Verileri İçin Kruskal Wallis Testi Çizelge Araştırma Grubundaki Erkeklerin Kuadriseps(Q) Verileri İçin Kruskal Wallis Testi Çizelge 5.1. Egzersiz Öncesi Yapılan Statik Germenin Bazı Performans Değerlerine Akut Etkileri... 42

12 x RESİMLERİN LİSTESİ Resim Sayfa Resim 2.1. Kas İğciği Resim 2.2. Kas İğciği ve Golgi Tendon Organı Resim 2.3. Kas İğciğinde Aksiyon Potansiyel Oluşumu Resim 2.4. Miyotatik Refleks Resim 2.5. Golgi Tendon Organı 15 Resim 2.6. Ters Miyotatik Refleks Resim 3.1. Diz Ekstansiyon-Kalça Fleksiyon-Dorsifleksiyon Germe Resim 3.2. Diz fleksiyon-kalça Ekstansiyon-Plantar Fleksiyon Germe Resim 3.3. Kalça-Diz Abduksiyon Germe Resim 3.4. Kalça-Diz Abduksiyon Germe Resim 3.5. Kalça-Diz Adduksiyon germe Resim 3.6. İzokinetik Kuvvet Ölçümü Cihazı... 30

13 xi SİMGELER VE KISALTMALAR Bu çalışmada kullanılmış simgeler ve kısaltmalar, açıklamaları ile birlikte aşağıda sunulmuştur. Simgeler Açıklamalar H Q R Nm Hamstring kas grubu Kuadriseps femoris Hamstring/kuadriseps oranı Newton/metre Kısaltmalar Açıklamalar ASG Lig M N SİAS Aktif statik germe Ligament Musculus Nervous Spina iliaca anterior superior

14 1. GİRİŞ Antrenman ve yarışmanın en önemli ve vazgeçilmez parçasını ısınma oluşturur. Isınma, sporcudan daha iyi verim alabilmek, ortaya çıkabilecek sakatlanmalardan korunmak ve yapılacak yüklenmelere sporcuyu fizyolojik ve psikolojik yönden en uygun şekilde hazırlamak ve uyum sağlamak için yapılan çalışmalar olarak görülmektedir. Birçok antrenör ve sporcu gözlemlerine, deneyimlerine dayanarak sportif aktivitelere ve egzersize başlamadan önce yapılan ısınma, gerdirme ve masajın vücuda fayda sağladığı inancını taşımaktadırlar [1]. Germe egzersizleri spora katılım ve hazırlık için ısınma formlarından biri olduğundan dolayı, bu egzersizlerin sportif performansa etkileri antrenörler ve sporcular için önemli bir düşünce olmuştur. Isınma ve gerdirme egzersizlerinin, sporcuların fiziksel aktiviteden önce kas iskelet sistemlerini aktiviteye hazırlama aracı olarak kabul edildiği aynı zamanda sakatlanma ve performans üzerine muhtemel etkileri nedeniyle de fitnes ve egzersiz ısınmalarının önemli bir parçası olduğu ifade edilmektedir. Statik, dinamik yada PNF germe teknikleri kullanılarak yapılan gerdirme egzersizlerinin eklem hareketliliğini arttırmaya pozitif etkilerinin olduğunu, hareketlilik artışının kas sakatlıklarının azalmasıyla sonuçlandığını ve daha iyi bir sportif performansa neden olduğunu destekleyen çalışmalar mevcuttur [1]. Kassal esnekliğin artması ile performansın artacağı ve şiddetli egzersizler sırasında sakatlık riskinin azaltılabileceğine inanılır [2,3]. Çatıkkaş, statik germe egzersizlerinin esneklik açısından iyi olmayan sporcularda güç üretimini düşürmediği ve tüm sporcularda statik germe egzersizlerinin daha avantajlı olabileceği sonucuna ulaşmıştır [4]. Shelloc ve Prentice, ısınma ve gerdirme egzersizlerinin kas tendon ve bağların vizkositesini azaltabildiği, bunun sonucu olarak da eklem hareket genişliğini artırarak kas ve eklem yaralanmalarının kısıtlandığını belirtmişlerdir [5]. Genelde egzersiz öncesi ısınmanın bir parçası olarak hafif aerobik sonrası germe egzersizi yapmak kabul gören ve tavsiye edilen bir olgudur [6]. Ancak son yıllarda yapılan çalışmalar esnekliğin özellikle patlayıcı kuvvet gerektiren hareketlerde performansı olumlu yönde etkilemediğini göstermektedir. Son dönemlerde giderek çoğalan araştırmalar germe egzersizlerinin spor yaralanmalarını önleyici rolünün 1

15 2 oldukça az olduğunu, bununla birlikte performansı olumsuz yönde etkilediğini göstermektedir [7]. Statik germenin esneklik üzerine olumlu etkileri görülmesine rağmen maksimal kuvvet ve patlayıcı kuvvet üzerinde negatif etkisi olduğunu söyleyen çalışmaların yanında değişiklik olmadığı sonucuna varan çalışmalar bulunmaktadır [8,9,10,11,12,]. Yapılan bir çalışmada statik germe egzersizlerinin maksimal izokinetik tork üretimi üzerine olumsuz etkisi gösterilmiştir [8]. On elit bayan atlet üzerinde yapılan başka bir çalışmada ise performans arttırmak için ısınma esnasında dinamik germenin statik germeye ya da hiç germe yapmamaya nazaran etkili olduğu sonucuna varılmıştır [9] yılında 5 gruptan oluşan 50 denek üzerinde yapılan ve statik germenin süresinin kuadriseps izokinetik kuvveti üzerine etkisini araştıran bir çalışmada, 30 saniyenin üzerinde yapılan statik germenin izokinetik kuvveti düşürdüğü ve maksimal kuvvet gerektiren performanslardan hemen önce yapılmaması gerektiği sonucuna varmışlardır [10] yılında kriterlere uyan 106 makale ile yapılan ve statik germenin maksimal kas performansı üzerine etkisinin araştırıldığı sistematik bir çalışma da 45 saniye ve altındaki germenin kas gücünü ve hıza bağlı performansı düşürmediği ve ısınma sırasında uygulanmasında bir risk teşkil etmediği ancak daha uzun germe sürelerinin performansta azalmaya sebep olabileceği sonucuna varılmıştır [13]. Young ve arkadasları [14], kassal güç üretimini azaltabilecek statik germe egzersizlerinin şiddetinin maksimal ve süresinin en az iki dakika olması gerektiğini saptamışlardır yılında germenin performansa olan etkisini araştırmak amacıyla yapılan sistematik bir derleme çalışmasında, germenin akut dönemde kuvvet ve sıçrama yüksekliğinde bir gelişme yaratmadığı buna karşın düzenli germenin ise kuvvet, sıçrama yüksekliği ve koşma hızında gelişmeye neden olduğu sonucuna varılmıştır [15]. Cramer ve arkadaşları [16], statik germenin kuvvet üretimini ve kas aktivasyonunu düşürdüğünü belirtmişlerdir. Cramer ve diğ. [17], izometrik kuvvete statik germenin etkisini inceledikleri çalışma sonucunda statik germenin açı tork eğrisinde düzleşmeye yol açabileceği, bunun da zirve kuvveti azalttığını belirtmişlerdir.

16 3 McBride ve arkadaşları (2007) yaptıkları çalışmada aynı kas grubuna yapılan 3 tekrarlı 30 sn süren statik germenin birçok eklemin yer aldığı izometrik skuat hareketinin sonucunu etkilemediğini, ancak tek eklemin yer aldığı diz ekstansiyon hareketinin sonucunda üretilen kuvveti olumsuz yönde etkilediğini belirtmişlerdir[18]. Young ve Behm [19], yaptıkları bir çalışmada statik germenin patlayıcı kuvvet ve sıçrama performansı üzerinde negatif etkileri olduğu sonucuna varmışlardır. Bunların yanında, 2004 yılında yapılan bir çalışmada ise statik germe sonrasında yapılan ölçümlerde sıçrama performansında anlamlı bir değişiklik bulunamamıştır[20]. Araştırmanın Amacı Bu çalışmanın amacı; aktif statik germenin izokinetik kuvvet üzerine akut etkisinin ne olduğu ve varsa eğer bu etkinin ne kadar süre devam ettiğini saptayabilmektir. Bu amaçlar doğrultusunda bireylerin sportif aktiviteye başlamadan önce yapacakları statik germe uygulamasının etkinliği ve nasıl konumlandırmaları gerektiği bilgilerine ulaşmaları çalışmamızın ana hedeflerinden biri olacaktır. Hipotezler 5 dakika süren hafif koşu sonrası yapılan statik germeyi takip eden ilk dakika içinde hamstring ve kuadriseps kaslarının izokinetik kuvveti düşer. 5 dakika süren hafif koşu sonrası yapılan statik germeyi takip eden 5. dakikada hamstring ve kuadriseps kaslarının izokinetik kuvvetinde azalma devam eder. 5 dakika süren hafif koşu sonrası yapılan statik germeyi takip eden 15. dakikada hamstring ve kuadriseps kaslarının izokinetik kuvvetinde azalma devam eder. Aktif statik germe ve farklı dinlenme aralıklarına göre yapılan hamstring ve kuadriseps kaslarının izokinetik kuvvet oranlarında değişim olur. Sayıltılar Hazır bulunma düzeyi, ısı, nem vb. faktörlerden etkilenmemeleri için, testlerin her katılımcı için günün aynı saat dilimlerinde yapılması ile farklı etkilenilmediği kabul edilmiştir. Tüm performans testlerinin her denek için aynı standartlarda tamamlanmasına özen gösterildi.

17 4 Deneklerin tamamının test süresince desteklenerek aynı standartlarda motive edilmesine özen gösterildi. Kullanılan test cihazının yaptığı ölçümlerin güvenilir olduğu varsayılmıştır. Araştırmanın Önemi Bu araştırma; sedanter, spora yeni başlayan ve sporla uğraşan bireylerin ısınma sırasında veya sportif aktivitenin herhangi bir evresinde uyguladıkları veya uygulamaktan kaçındıkları statik germenin kuvvet üzerine ve dolasıyla sakatlanma riski üzerine etkisini ortaya koyması açısından önemlidir. Aynı zamanda yapılacak statik germenin maksimal kuvvet gerektiren bir aktiviteden ne kadar süre önce sonlandırılmış olması gerektiği konusunda da literatüre önemli bilgiler sunacağı öngörülmektedir. Sınırlılıklar Statik germe egzersizlerinin uygulama protokolünde denek sayısı 61 kişiyle sınırlıdır. Test ölçümleri sağ bacak hamstring ve kuadriseps izokinetik kuvvet ölçümleri ve hamstring/kuadriseps oranı ile sınırlıdır. İzokinetik testler 60 derece/ saniye açısal hızda yapılan ölçümler ile sınırlıdır. Bu çalışma Gazi Üniversitesi Beden Eğitimi ve Yüksek Okulunda öğrenim gören öğrencilerden oluşturulmuş sınırlı sayıda denekle yapılmıştır. Tanımlar Miyotatik Refleks: Kas gerildiğinde, kas iğciğinin ekstasyonu aynı kasın ve yakın işbirliği yapan sinerjistik kaslarının büyük iskelet kası lifleri üzerinde yaptığı kasılma refleksidir. Ters Miyotatik Refleks: Kasın kuvvetli gerimi sonucu, kasılmanın sona ermesi ve kasın gevşemesi ile oluşan reflekstir. Kuvvetli tendon gerimi sonucu oluşan kassal gevşeme yanıtıdır. Origo: Bir kasın hareket esnasında sabit kalan kemikteki yapışma yeri. İnsertio: Bir kasın hareket esnasında hareket eden kemikteki yapışma yeri.

18 5 2. GENEL BİLGİLER 2.1. Isınma Isınmanın tanımı Isınma, sporcudan daha iyi verim alabilmek, ortaya çıkabilecek sakatlanmalardan korunmak ve yapılacak yüklenmelere sporcuyu fizyolojik ve psikolojik yönden en uygun şekilde hazırlamak ve uyum sağlamak için yapılan çalışmalar olarak görülmektedir [1,21,22]. Isınmanın tanımının daha iyi anlaşılabilmesi için birkaç şekilde açıklamak mümkündür: -Herhangi bir egzersize başlamadan yapılan hareketler, -Ana egzersiz devresine organizmayı hazırlayan evre, -Sporcuların yüksek yoğunluktaki yüklenmelere olan hazırlığı ya da ön yüklenme şeklinde tanımlayabiliriz [23]. Bir yarışma veya antrenman öncesinde, o yarışma veya antrenmanın gerektirdiği optimum performansı gerçekleştirebilmek için yapılan fiziksel ve zihinsel etkinlikler dizisinin tümüne ısınma denir [24,25]. Sporda ısınma, sporcuların kendi performanslarını arttırmaları ve ilerde ciddi problemler yaratabilecek sakatlanma riskini azaltmaları için, gerek antrenman öncesi gerekse müsabaka öncesi yapılması gereken önemli bir etkinliktir [26]. Sporcuları; antrenmanlarda ve maçlarda öngörülen belli görevlere, bedensel ve psikolojik yönden en uygun şekilde hazırlamayı ve uyum sağlamayı amaç edinen çalışmaları ısınma olarak tanımlayabiliriz. Diğer bir deyişle, sporcuların yüksek yoğunluktaki yüklenmelere hazırlığıdır. Bu hazırlık psikolojik ve fizyolojik yönüyle bir anlamda ön yüklenme olarak adlandırılır [27].

19 6 Antrenman ve yarışmalardan önce iyi bir psiko- fizik durumun meydana gelmesi için yapılan aktif, pasif, genel ve özel çalışmalar şeklinde tanımlanır [28, 29]. Isınma; sporcunun organizmasını yapacağı spor dalındaki yüklemelere vücudunu hazırlama çalışmasıdır [24, 30]. Ayrıca ısınma fizyolojik olarak sporcuda solunum frekansını ve derinliğini, kalp atım sayısını, enerji ve oksijen harcamasını artırarak kan dolaşımının düzenlenmesine ve kas vizkozitesini azaltarak hareket genişliğinin artmasına yol açmaktadır [24, 31, 32] Isınma çeşitleri Genel ısınma Genel ısınma; organizmanın fonksiyonlarını en iyi duruma getirebilmesine yönelik ve bütün kas gruplarına hitap eden bir ısınma türüdür [27]. Organizmanın genel fonksiyonel etkinliğini artırmaya dönük olarak her spor dalı için büyük çapta geçerli olan genel sportif egzersizler yoluyla yapılan ısınma uygulamalarıdır [33]. Genel ısınmanın amacı; organizmayı harekete hazırlamaktır. Organizmanın hareketlerini en yüksek seviyeye çıkarmaya yarar [28, 34, 35].Çalışmalar bütün branşlar için geçerli olan hafif yürüyüşler, jogging, germe, açma, sıçrama ve yumuşatma şeklindeki genel egzersizler şeklinde olmalıdır. Bütün vücudun ısıtılması, sadece sporda kullanılacak olan kısımların ısıtılmasından performans üzerinde daha etkili olur [24, 36]. Genel ısınmanın arkasından özel şartlara ve sporun türüne uygun olarak özel ısınma yapılır [37, 38]. Özel ısınma Uygulanan spor dalının teknomotorik yapısına uygun ve daha çok aktif olan kas ve kas gruplarının yüklenmelere en iyi biçimde hazırlanmasıdır [27]. Özel ısınma, genel ısınmayı izleyen tamamen kişiye ve yapılacak işe yönelik hazırlığı içermektedir [24, 37]. Bu tür ısınmalar asgari 20 dakika sürmelidir. Fizyolojik ve zihinsel hazırlık gayesi ile yapılır. Özel ısınmanın iki devresi vardır: Isınmanın birinci devresi tamamen genel ısınma esaslarına göre yapılır. İkinci devresinde ise; maçta yapılacak en zor ve koordine hareketler yapılır. Böylece hem eklemler bu zorlamalara alışmış, hem de sporcu koordine hareketleri

20 7 yapmak sureti ile zihnen uyarılmış olur. Özel ısınmaların birinci devresi tüm sporcuların iştiraki ile müştereken yapılmalı, ikinci devresinde ise sporcu tek başına, kendi özelliklerine uygun olarak ısınmaya devam etmelidir veya tersi de yaptırılabilir [24, 30] Isınmanın organizmadaki fizyolojik etkileri Isınmanın temel amacı; kalp atım sayısını yavaş yavaş artırarak kan dolaşımını hızlandırmaktır. Bu yaşanan fizyolojik değişim beraberinde vücut ısısını artırır, vücudun fiziksel aktiviteye hazırlanabilmesi için, kasların ihtiyacı olan kanın ve oksijenin dolaşımla artmasını sağlar. Kaslar ve bağ dokuları harekete hazırlanarak, daha esnek hale gelir ve sakatlanma riski azalır. Tüm bunlar da performans artışına katkı sağlanır. Pek çok bilimsel çalışmada görülmüştür ki optimal ısınma sonrası vücut ısısı ve metabolik hız %13 oranında artmıştır [39]. Sportif uygulamaların istenilen etkinlikte uygulayabilmek için en uygun vücut ısısı ise 38,5 o C 39 o C arasındadır. Uygun ısıda organizmadaki metabolik olayların hızı %13 oranında yükselir. Yüksek ve optimal ısı merkezi sinir sisteminin işlevlerini daha hızlı uygular dolayısıyla reaksiyon ve kasılma hızı yükselir. Bu ılık ortamda kas vizkozitesi düşer. Kasılma ve toparlanmanın kimyasal reaksiyonları daha süratli cereyan eder [24, 38]. Vücut ısısının 2 o C artması, kasılma hızını yaklaşık %20 oranında artırır [24, 40]. İyi uygulanacak ısınma çalışmaları ile organizmada meydana gelebilecek sakatlanmaların önüne geçmek mümkündür. Isınma ile kaslarda, kirişlerde, bağlarda, kıkırdak dokuda ve deride, esneklik meydana geleceğinden ortaya çıkabilecek sakatlıklar önlenebilecektir. Sporcularda zamanla oynar eklemlerin hareket genişliği artar. Bu durum hem tekniğin daha iyi yapılmasına, hem de sakatlanmaların azalmasına yardımcı olur [24, 36].

21 Germe Statik ve dinamik germe egzersizleri Temel germe egzersizleri sporcunun hedefine, yeteneğine ve antrenman düzeyine bağlı olarak farklı şekillerde uygulanır [41]. Bu teknikler; statik, balistik, pasif, aktif ve PNF olarak sınıflandırmıştır. Aktif germe, statik ve balistik olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Her iki germe yöntemi de hem antrenman, hem müsabaka öncesi kullanılmaktadır. Balistik (dinamik) germe egzersizleri; eklemin bir parçası üzerinde aktif, hızlı ve ritmik esnetme hareketleri ile kasın boyu uzatılır. Ağrı sınırında bekleme olmaksızın hareketin ardı ardına tekrar edilir. Kassal uzamalar yüksek hızla gerçekleştirildiğinden, şiddetli miyotatik refleksler oluşur ve kas uzaması engellenir. Bu engelleme sonucunda eklem hareket genişliğinin sınırları zorlanamadığından esneklik gelişimi sınırlıdır. Bu nedenle, eklem hareket genişliği gelişimi için statik germe egzersizleri daha etkilidir. Statik germe egzersizleri sırasında kassal uzama çok yavaş gelişir. Önemli bir miyotatik refleks gelişmez. Kas yeterince uzadığında ise golgi tendon organı uyarılır ve ters miyotatik refleks oluşur. Böylece, kasın uzaması sırasında gerilen tendonu rahatlatmak için kas gevşetilmiş olur. Böylece, gevşeyen kas iyice uzatılabilir ve alışılmış eklem hareket genişliklerinin üzerinde bir esnekliğe ulaşılır. Bu yeni kassal uzama seviyelerine adaptasyon, maksimal şiddette ve bir kas grubu için seans basına en az toplam iki dakikalık statik germe egzersizlerinin haftada 2-3 kez ve haftalarca uygulanması sonucu gerçekleşebilir [42] Kasın statik germeye akut cevabı Müsabaka öncesindeki ısınma programlarında statik germe egzersizlerinin yer almaması gerektiği iddaası, kas uzaması sırasında tendon geriminde meydana gelen artışın yarattığı ters miyotatik refleks in o tendonun bağlı olduğu kasta bir inhibisyona neden olmasına dayanmaktadır. Golgi tendon organının yarattığı bu refleksin ne kadar motor üniteyi etkileyeceği, o frekansın düzeyi ile ilişkilidir. Tendondaki gerim ne kadar yüksekse, o kadar motor ünite inhibe olarak gevşeme gerçekleşir [43]. Miyotatik refleks ve buna zıt etkilere neden olan ters miyotatik refleks, kaslarda ve tendonlarda bulunan gerime duyarlı proprioseptörler olan kas iğciği ve golgi tendon organının fonksiyonlarıdır [44, 45]. Kas fonksiyonunun uygun şekilde kontrolü, sadece kasın ön motor nöronlarıyla uyarılmasını gerektirmekle kalmaz, aynı zamanda kasın her andaki durumunu sürekli olarak omuriliğe

22 9 bildiren duysal geribildirim bilgilerini de gerektirir. Kasın boyunun, o andaki gerim derecesinin, boyun ya da gerimin hangi hızda değişmekte olduğu hakkında bilgiyi sağlar. Bu bilgiyi sağlamak için, kaslar ve kasların tendonları, duysal reseptörlerin özel iki tipi (kas iğciği golgi tendon organı) ile bol miktarda donatılmışlardır [46, 47]. Bu iki reseptörden gelen sinyaller, tümüyle kasın kendi kendini kontrolüne hizmet eder, çünkü tamamen istemsiz düzeyde çalışırlar. Buna rağmen, bu bilgiyi yalnız omuriliğe değil aynı zamanda serebelluma ve serebral kortekse de göndererek, sinir sisteminin tüm bu bölümlerinin, kas kasılmasının kontrolü fonksiyonlarına yardımcı olurlar [43] Kas iğciği ve miyotatik refleks Organizmanın çeşitli dokularında bulunan proprioseptörlerden biri de kas iğciğidir. Kasta en fazla bulunan proprioseptördür. Kas iğciği; fibrilin uzunluk ve gerginlik değişmelerine karsı duyarlı bir reseptördür. Her iğcik, 3-10 milimetre uzunluğundadır. Her biri uçlarında sivrileşen ve etrafındaki büyük ekstrafuzal iskelet kası liflerinin glikokaliksine tutunan 3-12 kadar çok küçük intrafuzal kas lifinden yapılmıştır. Her intrafuzal lif, küçük bir iskelet kası lifidir. Bununla beraber, bu liflerin her birinin orta bölgesinde, yani iki uç arasındaki orta bölgede aktin ve miyozin filamentleri yok veya çok azdır [45]. Bu nedenle, uçlar kasıldığı zaman bu merkezi bölge kasılmaz. İğciğin kasılan uç kısımları, omuriliğin ön tarafındaki küçük gama motor nöronlardan kaynaklanan küçük gama motor sinir lifleriyle uyarılır. Bu gama motor nöron, intrafuzal kas lifinin, uç kısmının kasılmasına neden olur. Uç kısım kısalınca, merkezi bölümde pasif gerim ortaya çıkar. Gama sistemi, gerilme sırasındaki kas iğciği hassasiyetini kontrol eder. Kas kısaldığı zaman, kasa paralel kas iğciği de kısalır. Bu olay kas iğciğinin iki sinir sonlanması tarafından gerimin azaltılmasıyla sonuçlanır. Her bir kas iğciğinde primer ve sekonder denilen afferent sinir sonlanmaları bulunur. Reseptörün tam ortasında büyük bir duysal lif, her intrafuzal lifin etrafını spiral seklinde sararak, primer sonlanma veya annülospiral sonlanma denen yapıyı oluşturur. Primer sinir sonlanmasının afferent aksonları, kalın Grup Ia lifleridir. Bu sinir lifi ortalama çapı 17 mikrometre kadar olan Ia tipindedir ve duysal sinyalleri omuriliğe iletme hızı tüm vücuttaki herhangi bir duysal sinirinki kadar hızlı olup, m /sn kadardır [48]. Tip II lifleri, ortalama çapları 8 mikrometre olan ve genelde bir fakat bazen iki olan daha küçük duyu lifleri olup primer sonlanmanın bir tarafından veya her iki tarafından reseptör bölgesini innerve eder. Bu duysal sonlanmaya sekonder sonlanma adı verilir. Özelleşmiş bir proprioseptör olan kas iğciği aktif veya pasif bir şekilde kasta meydana gelen gerilim değişmelerinden merkezi sinir sistemini haberdar eder, özel

23 10 reflekslerin meydana gelmesine yardımcı olur. Kas iğciğinin uyarılabilmesi yüksektir yani düşük şiddetteki uyaranlarla uyarılabilen bir reseptördür. Kas iğciği kasın kasılmasına neden olan alfa motor nöronları üç yolla aktive edebilir; tonik gerilme, pasif gerilme ve gamma sistemi [49]. Bütün bu kontrol mekanizmaları birlikte çalışarak etkili, koordineli ve istendik hareketlerin yapılmasını sağlarlar. Bu organ herhangi bir dirence karsı koymak için kasılması gereken motor ünite sayısının belirlenmesinde kasa yardımcı olur. Gerilme ne kadar çok ise, yük de o kadar fazladır. Dolayısıyla ihtiyaç duyulan motor ünite sayısı da o kadar çok olacaktır [50]. Kas uzaması ne kadar hızlıysa kas iğciği omuriliğe o kadar şiddetli uyaranlar gönderir ve daha fazla sayıda motor ünite uyarılarak yüksek düzeyde kuvvet üretilir. Resim 2.1. Kas İğciği [4].

24 11 Resim 2.2. Kas iğciği ve golgi tendon organı [4]. Gerilme refleksi (miyotatik refleks) kas iğciği fonksiyonunun en basit göstergesidir. Bir kas ne zaman gerilirse, iğciklerin uyarılması aynı kasın ve yakın işbirliği yapan sinerjistik kasların büyük iskelet kası liflerinde refleks kasılmalara neden olur. Gerilme refleksi, özelleşmiş kas içi iğcikleri (intrafuzal kas lifleri) kasta zamana bağlı boyca uzama sırasında merkezi sinir sistemine (MSS) bilgi iletirler ve karşıt hareket buna göre düzenlenir. Eğer gerilme düşükse yalnızca birkaç motor ünitenin devreye girmesiyle hareket gerçekleştirilebilir. Eğer şiddet yüksekse uyarı şiddeti ve cevap daha yüksek oluşacak, daha fazla motor ünitenin devreye girmesi ile hareketin tamamlanabilmesi refleks olarak gerçekleştirilecektir [18]. Kas iğciklerinin uyarılması, primer ve sekonder sinir sonlanmalarının seklini değiştirir. Bu, Grup Ia ve II duysal liflerde aksiyon potansiyelini başlatır. Bu sinirler omuriliğe ulaşır ve alfa motor nöronların hücre gövdelerinde sonlanır. Eğer duysal nöronlar, motor sinirde yeterince depolarizasyon sağlarsa, aksiyon potansiyeli devreye girer. Motor sinirin aksonu iskelet kasına iletir ve refleks kasılma (miyotatik refleks) gerçekleşir.

25 12 Resim 2.3. Kas iğciğinde aksiyon potansiyel oluşumu [4]. Gerilme refleksinin fazik yanıtı; aksiyon potansiyelinde başlangıçta gözlenen yanıtıdır ve gerimin hızına uygun olarak kas geriliminin artmasına yol açar. Tonik yanıt ise gerilme refleksinin geç fazıdır, gerim süresinde sonlanır ve gerim miktarına bağlıdır [43]. Gerilme refleksi, dinamik gerilme refleksi ve statik gerilme refleksi olmak üzere ikiye ayrılabilir. Dinamik gerilme refleksi; kasın hızlı gerilmesi nedeniyle kas iğciklerinin primer sonlanmalarından iletilen güçlü dinamik sinyalle uyarılır. Yani, kas ani olarak gerildiği zaman, omuriliğe güçlü bir sinyal iletilir ve bu sinyalin başladığı kasta anında güçlü bir refleks kontraksiyonuna neden olur. Böylece bu refleks, kasın boyundaki ani değişmelere karşı koymak üzere işlev görür, çünkü kasın kasılması gerimi engeller. Dinamik gerilim refleksi, kas yeni uzunluğuna kadar gerildikten sonra saniyenin bir kesri kadar süre içinde ortadan kalkar, ancak daha zayıf olan statik gerilim refleksi, bundan sonra uzun bir süre devam eder. Bu refleksi, hem primer hem de sekonder sonlanmalarla iletilen sürekli statik reseptör sinyalleri meydana getirir. Statik gerilme refleksi, kas aşırı uzunlukta kaldığı sürece, kontraksiyonun devam ettirilebilmesi bakımından önemlidir. Bu kas kontraksiyonu da kasın boyunun uzamasına yol açan kuvvete karsı koyar. Gerilme refleksinde kastaki Uzama-Kısalma Döngüsü devreye girip, yeterli kuvvet üretildiğinde konsantrik kasılma oluşur. Daha fazla güç üretimi için miyotatik refleks ve istemli uyaranlar bir arada

26 13 olmalıdır. Miyotatik refleks sonucu bir kısım motor üniteler yüksek frekansla uyarılır. İstemli uyaranların da devreye girmesi ile motor ünite katılımı ve senkronizasyonu artar (Aktive olan tüm motor üniteler yüksek bir frekansla uyarılmaktadır) [4]. Resim 2.4. Miyotatik refleks [4] Golgi tendon organı ve ters miyotatik refleks Golgi tendon organı, içinden kas tendon liflerinin küçük bir demetinin geçtiği kapsüllü bir duysal reseptördür. Genellikle her golgi tendon organına kadar kas lifi seri olarak bağlanır ve organ bu küçük kas demetinin yaptığı gerim ile uyarılır. Golgi tendon organından kaynaklanan sinyaller, kalın, hızlı ileten Ib tipi sinir lifleriyle taşınır. Ortalama çapları 16 mikrometre kadar olan bu lifler, kas iğciklerindeki primer sonlanmalardan hafifçe daha incedir [41, 45]. Golgi tendon organları, tendonun kasa yakın yerinde, tendonun fibrilleri arasında bulunan ve bir kapsülle örtülü bu reseptör organ kasın kasılması veya kasın geriliminin artması esnasında kas tendonuna uygulanan gerginliği kontrol eder. Hem kas kısaldığında (kasıldığında) hem de uzadığında tendon gerilir. Bu

27 14 gerilme ile içindeki golgi tendon organı uyarılır ve buradan çıkan afferent impulslar merkezi sinir sistemine gelerek oradan kasın refleks inhibisyonuna (gevşemesine) neden olurlar. Kas iğciklerinden doğan afferent impulslar kasın kasılmasına neden oldukları halde (kasılmayı kolaylaştırıcı etki), kasta kasılma çok kuvvetli olduğu zaman golgi tendon organının uyarılması ile buradan doğan afferentler bağlı bulundukları kasın gevşemesine (kasılmayı inhibe edici etki) neden olurlar. Böylece kasa binen yük gerek kasa, gerek tendon gibi kasa bağlı yapılara zararlı olabileceği bir sınıra geldiğinde golgi tendon organı harekete geçip kasta gevşemeye (inhibisyona) neden olmakta, kas ve bağlı dokuları korumaktadır [44]. Golgi tendon organı; tendonlarda bulunan, tendonun uzamasıyla oluşan gerime duyarlı bir reseptördür. Kasın gevşemesine neden olarak miyotatik refleksi sonlandırır. Golgi tendon organı, kas iğciği uyarıldıktan bir süre sonra uyarılır. Gerek kas iğciklerinden gerek golgi tendon organlarından doğan afferent impulslar bilinç dışı meydana gelirler ve medulla spinalise, serebelluma, serebruma giderek kassal aktivitenin durumu hakkında devamlı bilgi taşırlar ve kas kasılmalarının otomatik kontrolüne yardımcı olurlar. Ters miyotatik reflekste ise; refleks yayı oluşurken, hareketi doğuran kasın (agonist) zıt yönlü grubu (antagonist) hareketi engellemeyecek şekilde bastırılmaktadır (inhibisyon). Hem agonist, hem antagonist kaslara ait nöronların kinestetik uyarılarla oluşan bu durum resiprokal inhibisyon olarak adlandırılır. Yada agonist ve antagonist kasların bu uyumlu çalışmasına ters uyarılma (Resiprokal İnnervasyon) denir. Özetle, bir kas ani olarak kısalırsa, iğciklerden gelen sinirsel uyaranların azalması nedeniyle tam ters etkiler ortaya çıkar. Böylece pozitif gerim refleksinin kasın uzamasına karşı gelmesi gibi, bu negatif gerim refleksi de kasın kısalmasına karşı koyar. Bu nedenle, gerim refleksinin bir kasın boyu ile ilgili mevcut durumu sürdürme eğilimi gösterdiği kolayca anlaşılır [51].

28 15 Resim 2.5. Golgi tendon organı [4] Resim 2.6. Ters miyotatik refleks [4]

29 Golgi tendon organı ve kas iğciğinin fonksiyonel farklılıkları Golgi tendon organı tendonun gerimini algılarken, kas iğciği kasın uzunluğuna ve kas uzunluğundaki değişimlerin hızına duyarlıdır. Kas iğciğinin uyarı eşiği düşüktür, hızlı kas uzamasında hemen devreye girer. Golgi tendon organının ise hem kas kısalmalarında hem de uzamalarında devreye girer. Uyarı eşiği yüksektir, kassal uzamalarda kas iğciğinden daha geç aktive olur. Kassal kısalmalarda ise kas - tendon bütününün korunmasında kas iğciği değil, golgi tendon organı esas rolü üstlenir. Uzama hızı ne kadar yüksekse miyotatik refleks o kadar güçlü olur. Bu nedenle, kas iğciği uyarılması ile oluşacak miyotatik refleksin güç üretimine katkısından yararlanılmak isteniyorsa, kas uzamasının hızlı olması sağlanmalıdır. Kas hızla uzadığında önce kas iğciği devreye girerek miyotatik refleks yaratır ancak uzama devam ederse Golgi tendon organının uyarı eşiği aşılır ve gittikçe şiddetlenen bir ters miyotatik refleks görülür. Bu durumda kas miyotatik refleks ile artan güç üretme potansiyeli ters miyotatik refleks ile azaltılır veya tamamen ortadan kaldırılır [4] Diz Eklemi Diz eklemi, asıl olarak fleksiyon ve ekstansiyon hareketlerine olanak veren menteşe tipi bir eklemdir. Eklemin stabilitesi statik ve dinamik yapılar tarafından sağlanır. Statik yapılar kapsül ve bağlardan, dinamik yapılar kas ve tendonlardan oluşmuştur [65]. Diz eklemi femur, tibia ve patella arasında oluşmuş bir eklemdir. Fibula bu ekleme dâhil değildir [65] Diz çevresi kasları M. Quadriceps Femoris - Origo: M. Rectus Femoris: Spina iliaca anterior inferior ve acetabulum un üst M. Vastus Medialis: Linea intertrocanterica ve labium mediale linea aspera M. Vastus Lateralis: Toracanter majör, labium laterale linea aspera M. Vastus İntermedius: Corpus femoris in facies anterior ve facies lateralis in büyük kısmı

30 17 - Insertio: Bütün başları birleşerek patella nın basisine tutunur. Bir kısım lifler patellanın önünden geçerek ligamentum patella ya katılır. Ligamentum patella ise tüberositas tibia ya tutunur. - Sinir: N. Femoralis - Fonksiyon: Bacağa ekstansiyon ayrıca m. rectus femoris uyluğa fleksiyon yaptırır. M. Sartorius - Origo: SİAS - Insertio: Tüberositas tibianın medial yüzü - Sinir: N. Femoralis - Fonksiyon: Uyluk ve bacağa fleksiyon ayrıca uyluğa abduksiyon ve dış rotasyon yaptırır. M. Gracilis - Origo: Pubisin corpusu ve ramus inferioru - Insertio: Tüberositas tibianın medial yüzü - Sinir: N. Obturatorius - Fonksiyon: Uyluğa adduksiyon, bacağa fleksiyon ve iç rotasyon M. Biceps Femoris - Origo: Caput longum; tuber ischiadicum, lig. sacrotibiale Caput breve ; linea aspera labium lateralesi - Insertio: Caput fibulae, fascia cruris ve tibianın condilus lateralisi - Sinir: Caput longum; N. Tibialis, Caput breve; N. Peroneus Communis - Fonksiyon: Bacağa fleksiyon ve dış rotasyon, uyluğa ekstansiyon

31 18 M.Semitendinosus - Origo: Tuber ischiadicum - Insertio: Tibia da condylus medialis in alt kısmı ve tuberositas tibiae - Sinir: N. tibialis - Fonksiyon: Bacağa fleksiyon, bacak fleksiyonda iken iç rotasyon ve uyluğa ekstansiyon M. Semimembranosus - Origo: Tuber ischiadicum - Insertio: Tibia da condylus medialis in alt kısmı - Sinir: N. tibialis - Fonksiyon: Bacağa fleksiyon, bacak fleksiyonda iken iç rotasyon ve uyluğa ekstansiyon M. Tensor Fasciae Lata - Origo: SİAS, crista iliaca nın labium eksternus un ön kısmı - Insertio: Tractus iliotibialis - Sinir: N. Gluteus süperior - Fonksiyon: Uyluğa abduksiyon, fleksiyon ve iç rotasyon. Ayakta dik dururken tractus iliotibialisi gererek bacağın ekstansiyonuna yardım eder. M. Gastrocnemius - Origo: Caput mediale: Femur un condylus medials i Caput laterale: Femur un condylus lateralis i - Insertio: Calcaneus arka yüzünün orta kısmı - Sinir: N. tibialis - Fonksiyon: Ayağa plantar fleksiyon, bacağa flekksiyon

32 19 M. Plantaris - Origo: M. Gastrocnemius un lateral başının hemen üzerinde femur un condylus lateralis i - Insertio: Tendo calcaneus un medial kenarı - Sinir: N. tibialis - Fonksiyon: Ayağa plantar fleksiyonuna yardım eder. M. Popliteus - Origo: Femur un condylus lateralis i ve lig. popliteum arcuatum - Insertio: Tibia nın facies posterior unda linea musculi solei üzerinde kalan kısım - Sinir: N. tibialis - Fonksiyon: Bacağa fleksiyon ve bacak fleksiyon durumunda iken bir miktar iç rotasyon yaptırır. Bacak sabit ise uyluğa dış rotasyon yaptırır [66] Kuvvet Spor biliminde kuvvet kavramı ( kas kuvveti) çok değişik alanlarda ve değişik biçimlerde tanımlanıp, sınıflandırılmıştır. Birçok spor bilim adamının değişik tanımlarında, kuvvet kavramı ifade ve anlam bulmuştur. Hollmann a göre kuvvet; bir dirençle karşı karşıya kalan kasların kasılabilme ya da bu direnç karşısında belirli bir ölçüde dayanabilme yeteneğidir. Biyomekanikte ise kuvvet; fiziksel bir büyüklük olarak tanımlanır. Nett kuvveti; bir kasın gerilme ve gevşeme yoluyla bir dirence karşı koyma özelliği olarak tanımlamıştır. Basit ancak geniş tanımı Meusel yapmıştır. Bu tanımın avantajı spor uygulamalarını direkt olarak kapsamasıdır. Buna göre; kuvvet insanın temel özelliği olup, bunun yardımıyla insan bir kütleyi hareket ettirir (kendi vücut ağırlığını ya da bir spor aracının), bir direnci aşar ya da ona kas gücü ile karşı koyar [27].

33 20 Kuvveti genel kuvvet ve özel kuvvet olarak iki kısma ayırabiliriz: - Genel kuvvet denilince ayrım söz konusu olmadan bütün kasların kuvveti anlaşılır. Bu kuvvet; ayrı ayrı kas gruplarının statik-dinamik maksimal güç değerlerinde anlatım bulur. - Özel kuvvet ise yapılan spor dalına özgü kuvvettir. Özel kuvveti etkileyen (belirleyen ) iki etken vardır: - Spor türünün teknomotorik seyrine doğrudan doğruya katılan kas gruplarının öncelikle geliştirilmesi. - Kuvvetin bu spor türüne özgü daha başka temel özelliklerle birlikte geliştirilmesi [52]. Diğer bir sınıflandırmada ise kuvvet; - Maksimal kuvvet; kas sisteminin isteyerek geliştirebildiği en büyük kuvvettir. - Çabuk kuvvet; sinir-kas sisteminin yüksek hızda bir kasılmayla direnç yenebilme yeteneğine denir. - Kuvvette devamlılık; sürekli kuvvet gerektiren çalışmalarda organizmanın yorulmaya karşı direnç yeteneğidir [27]. Bir direncin yenildiği çalışma biçimleri dinamik karakterde çalışmalardır. Kuvvetin direnç karşısında durumunu koruduğu çalışmalar statik niteliktedir. Dış etkiler karşısında pasif çalışma biçimleri ise başlangıçta dinamik, son aşamada statik karakterdedir. Bu nedenledir ki; çoğu yazarlar kuvvet (ya da kasların çalışma biçimlerini) dinamik ve statik olmak üzere ikiye ayırmaktadırlar [27]. Statik kuvvet Eklemlerin direnç karsısında konumlarını koruduğu çalışma şekillerinde iç ve dış kuvvetler birbirine denktir. Bu çalışmada kuvvet belli bir değerde tutulur. Kas boyunda değişiklik olmaz. Kuvvetin direnç karşısında konumunu koruduğu çalışmalar statik niteliktedir. Dış etkiler karşısında pasif çalışma biçimleri ise başlangıçta dinamik son aşamada statik

34 21 karakterdirler. Bu nedenledir ki çoğu yazarlar kuvveti dinamik ve statik kuvvet olmak üzere ikiye ayırmaktadırlar[53, 54, 55]. Dinamik kuvvet Aktif olarak bir direnci yenen kas boyunda kısalmanın (konsantrik kasılma) ya da direncin kas kuvvetinden büyük olması halinde kas boyunun uzayarak (eksantrik kasılma) çalışma biçimi ile gerçekleşir. İki kas çalışmasının birlikte gerçekleştiği hareketlerdeki oksotonik kasılmalardaki kuvvet türü de yine dinamik kuvvet olarak isimlendirilir. Bir direnç yenmenin söz konusu olduğu çalışma biçimi, sportif hareket uygulamalarında en yaygın olan türdür. Vücudun kendi ağırlığının, bir ağırlığın ya da sürtünme dirençlerinin yenilmesi bu kuvvet sayesinde olur [53] İzokinetik Kuvvet Sporcuların kas kuvvetlerinin dikkatli şekilde değerlendirilmesi; uygun antrenman programlarının oluşturulmasında, sporcudan beklenen performans düzeyine ulaşılmasında, sporcunun kuvvetsizliğinden kaynaklanan yaralanmaların önlenmesinde ve yaralanmaların tedavisinde uygun programların oluşturulmasında önemli rol oynar. Hem rehabilitasyon alanında bilgi toplama, hem de çeşitli kuvvet parametrelerinin araştırılmasında izokinetik dinamometreler kullanılmaktadır [56]. İzokinetik kasılma; ekstremitenin bir eklem etrafında sürekli aynı hızda hareket ettiği bir kas kasılmasıdır. Hareket hızı özel bir dinamometre ile sürekli aynı hızda kalır. Dinamometre direnci hareket boyunca her açıda uygulanan kuvvet ile eşittir. Bu yöntem dinamik hareketlerdeki kassal kuvvet ölçümüne olanak verir ve optimal yüklenme sağlar [57, 58]. İzokinetik çalışmalarında kuvvet veya hız tanımları uygun değildir. Bunun yerine açısal hıza karşılık gelen tork (torque) terimi kullanılmalıdır. Bir nokta veya eksen etrafında oluşan kuvvete tork denir ve birimi newton/metre (Nm) veya foot/pound dur. Kapalı kinetik zincirde açısal hızdan söz edilemeyeceğinden, açısal hız terimi, açık hareket testi olan açık kinetik zincir için uygundur.

35 22 İzokinetik cihazı; kuvvet uygulama bağlantısı, manivela, dinamometre, koltuk, kontrol ünitesi ve diz, dirsek, bel, omuz vb. testleri uygulamak için gerekli dinamometreye bağlantı yapılan özel adaptörler gibi parçalardan oluşur [57, 59]. İzokinetik dinamometreler, sabit hızlı hareketlerde tork kaydı oluşturur. Güç çıktısı operatör tarafından belirlenen hızda kayda alınır. Programda açısal pozisyon verisinden belirlenen, açısal hız ve tork değeri güç hesaplamasında kullanılır [57, 60]. İzokinetik cihazı 1960 ların sonlarına doğru geliştirilmiş olup önemli kasılma süresi ve maksimum kasılma yoğunluğu sağlamasına rağmen kasın doğal hızlanma - yavaşlama evresini engellediği de düşünülmektedir. Bu durum bir tartışma konusu olmasına rağmen önemli ölçüde maksimum kuvvet kazanımı sağladığı belirtilmiştir [57, 61]. Performans sporcuları için kuvvet antrenmanları vazgeçilmezdir. Sporda kuvvet antrenmanının amacı; fonksiyonel performans gelişimi sağlamaktır. Egzersiz tipi ve hızı özellikle dikkat edilmesi gereken konulardır. Egzersiz tipi yapılan spor branşına göre değişkenlik gösterir. Sporda kuvvet ve güç gelişimi dört temel ihtiyaçtan gerçekleşir: 1. Spor branşına özel kuvvet ve gücü sayısallaştırmak 2. Gelişebilecek olası kas zayıflıklarını belirlemek 3. Yeteneği belirlemek 4. Antrenman etkisini izlemek [57, 62]. İzokinetik sistemler, istenen kas ya da kas grubunu spesifik olarak çalıştırabilmesi, hız sağlaması, çalışmalarda kasta güvenli bir şekilde kuvvet artışı sağlaması, kas performansı hakkında ölçülebilen değerler verebilmesi nedeni ile özellikle kas sakatlıklarının rehabilitasyonunda ve takibinde ve sporcuların antrenmanlarında tercih edilen yöntemler olmuştur [57, 63]. İzokinetik çalışma öncesi seçilen sabit hız, dinamik koşullarda antrenmana ve kassal performans gelişimine olanak verir. Özel açısal hızdaki izokinetik antrenman, içerdiği kas grubunun antrenman hızındaki maksimum torkunu artırır [57, 64] İzokinetik ölçümün avantajları - Test tekrar edilebilirdir. - Özel izokinetik ekipmanı ile farklı protokoller yaratılabilir.

36 23 - Eklemleri izole eder. - Saklanıp sonra kullanılabilen veri oluşturur. - Görsel geri bildirim sporcuyu motive edici olabilir. - Bazı parçaları aktif (eksantrik) mod da testlere olanak verir [57, 67]. - İzokinetik cihazı tam hareket açısında doğru maksimum dirence izin verir. - Maksimum dirençte farklı hızlarda çalışma imkanı sağlar. - Sakatlık riski çok azdır. Güvenilir bir cihazdır. - Birey tek taraflı ve çift taraflı çalışabilir [57, 68] İzokinetik ölçümün dezavantajları - Özgünlüğü azdır. - Ekipmanı pahalıdır. - Düzenli aralıklarla kalibre edilmesi gerekir ve kalibrasyonu serbest ağırlıklardan daha zordur. - Kas hareketleri bazı spor dallarının aktivitelerine özel olmayabilir. - Testlerdeki ani tork artışlarının kuvvet ve gücün yanı sıra başka faktörlerle de etkisi olabilir [57, 67]. - Sadece hızı kontrol edebildiğinden efor minimal veya maksimal olabilir. - Çoklu eklemleri çalıştıracak cihaz yoktur. Tüm vücut aynı anda çalıştırılamaz [57, 68]. - Farklı eklem bölgeleri için aletin değişik pozisyonlara ayarlanması sırasında vakit kaybı yaşanır. - Kişinin gerçek performansını göstermemesi ölçümlerin doğru sonuç vermemesine neden olur [69, 70].

37 24

38 25 3. GEREÇ VE YÖNTEM 3.1. Denekler Bu çalışmaya Gazi Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu nda okuyan; 38 kadın ve 23 erkek olmak üzere toplam 61 öğrenci gönüllü olarak katılmıştır. Kadınların yaş ortalaması 21.4 ± 1,58 yıl, vücut ağırlığı 57,43 ± 9,42 kg, boy uzunluğu 1,67 ± 15,21 cm dir. Erkeklerin yaş ortalaması 21,71 ± 2,19 yıl, boy uzunluğu 1,72 ± 12,18 cm ve vücut ağırlığı 70,04 ± 11,72 kg dır. Çalışma Ankara Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi Etik Kurulu kararına uygun olarak yapılmıştır (Ek-1) Çalışmanın Yöntemi Bu araştırma Gazi Üniversitesi Biomekanik ve Performans Analizi Laboratuvarında gerçekleştirilmiştir. Araştırmaya çeşitli spor branşlarında (22-futbol, 19-voleybol, 16- basketbol ve 4-atletizm) aktif spor yapan Gazi Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu öğrencilerinden 61 gönüllü; 38 kadın ve 23 erkek denek katılmıştır. Gönüllülere araştırmayla ilgili olarak her türlü bilgi açık ve net bir şekilde ifade edilmiştir. Deneklerin her birine her ölçüm farklı günlerde olacak şekilde toplam 4 ölçüm uygulanmıştır. 1. ölçüm; 5 dakika süre ile düşük yoğunluklu aerobik nitelikli koşu sonrası izokinetik sağ bacak ölçümünden oluşmaktadır. 2.ölçüm; 5 dakika süre ile düşük yoğunluklu aerobik nitelikli koşuyu takiben sağ bacak diz bölgesi kaslarına uygulanan her biri 2*30 saniyeden oluşan 4 statik tipte germe egzersizi sonrası denek dinlenmeden hemen yapılan izokinetik sağ bacak ölçümünden oluşmaktadır. 3.ölçüm; 5 dakika süre ile düşük yoğunluklu aerobik nitelikli koşuyu takiben sağ bacak diz bölgesi kaslarına uygulanan her biri 2*30 saniyeden oluşan 4 statik tipte germe egzersizi sonrası denek 5 dakika dinlendikten sonra yapılan izokinetik sağ bacak ölçümünden oluşmaktadır. 4. ölçüm ise; 5 dakika süre ile düşük yoğunluklu aerobik nitelikli koşuyu takiben sağ bacak diz bölgesi kaslarına uygulanan her biri 2*30 saniyeden oluşan 4 statik tipte germe egzersizi sonrası denek 15 dakika dinlendikten sonra yapılan izokinetik sağ bacak ölçümünden oluşmaktadır.

39 26 Tüm deneklerin izokinetik sağ bacak hamstring, quadriceps ve hamstring / quadriceps kuvvet oranlarını 60 derece/ saniye açısal hızda Isomed 2000 marka izokinetik dinamometreyle 5 tekrar olacak şekilde ölçümü yapılmıştır dakika ısınma koşusu Sadece 5 dakika süre ile düşük yoğunluklu aerobik nitelikli koşudan (jogging) oluşmaktadır. Bu koşunun ardından hiçbir germe ya da dinamik tipte ısınma egzersizi uygulanmadan ölçüm alınmıştır Aktif statik germe 5 dakika süre ile düşük yoğunluklu aerobik nitelikli koşu sonrasında 4 adet aktif statik germe egzersizi yapılmıştır. 1.ölçüm; 4 adet aktif statik germe egzersizi sonrası denek dinlenmeden; 2.ölçüm; 4 adet aktif statik germe egzersizi sonrası denek 5 dakika dinlendikten sonra; 3. ölçüm ise 4 adet aktif statik germe egzersizi sonrası denek 15 dakika dinlendikten sonra izokinetik sağ bacak ölçümü yapılmıştır. Denekler her bir aktif statik germe egzersizini 30 ar saniye olmak üzere 2 kez art arda tekrarlamıştır. Her bir egzersiz 60 saniye olacak şekilde protokol toplam 4 dakika sürmüştür. Uygulanan aktif statik germe egzersizleri sırasıyla şöyledir: 1. Diz ekstansiyon-kalça fleksiyon-dorsifleksiyon germe: Sol bacak önde olacak şekilde yarım dizüstü pozisyona gelinir. Sağ elle sağ ayak sırtından tutulur ve topuk kalçaya doğru çekilirken ağrı sınırına gelene kadar gövde öne götürülür. 30 saniye statik olarak durduktan sonra 10 saniye gevşeyip hareket tekrarlanır (Resim 3.1). 2. Diz fleksiyon-kalça ekstansiyon-plantar fleksiyon germe: Uzun oturma pozisyonuna gelinir ve sol diz fleksiyona ve eksternal rotasyona getirilir. Elle sağ ayak bileğine dokunmaya çalışır gibi gövde öne doğru uzatılır ve ayak bileği dorsifleksiyona zorlanır. 30 saniye statik olarak durduktan sonra 10 saniye gevşeyip hareket tekrarlanır (Resim 3.2). 3. Kalça-diz abduktör germe: Dizüstü pozisyonunda iken sağ bacak sol bacağın önünden çaprazlanır ve sol bacak geriye doğru uzatılırken gövde ve kollar yerde öne uzatılır. 30 saniye statik olarak durduktan sonra 10 saniye gevşeyip hareket tekrarlanır (Resim 3.3, 3.4).

40 27 4. Kalça-diz adduktor germe: Dizüstü pozisyonunda iken sağ bacak yana doğru uzatılır ve ağrı sınırında statik beklenir. 30 saniye statik olarak durduktan sonra 10 saniye gevşeyip hareket tekrarlanır (Resim 3.5) [71, 72]. Resim 3.1. Diz ekstansiyon-kalça fleksiyon-dorsifleksiyon germe

41 28 Resim 3.2. Diz fleksiyon-kalça ekstansiyon-plantar fleksiyon germe Resim 3.3. Kalça-diz abduksiyon germe Resim 3.4. Kalça-diz abduksiyon germe

42 29 Resim 3.5. Kalça-diz adduksiyon germe 3.3. İzokinetik Kuvvet Ölçümü Çalışmaya katılan Gazi Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu öğrencileri her bir ısınma sonrasında; ölçüm yapılacak olan izokinetik kuvvet ölçümü aletine tek tek alınmış ve fiziki yapılarına uygun bir şekilde dinamometrenin ayarları yapılmıştır. Test oturma pozisyonunda gerçekleştirilmiş, denekler karın ve uyluk orta bölümlerinden bantlar yardımıyla koltuğa sabitlenmiştir. Test esnasında koltuğun her iki tarafında yer alan kolları tutmaları sağlanarak kolların serbestliği de engellenmeye çalışılarak aynı zamanda koltuktan destek almaları sağlanmıştır. Tüm deneklerin izokinetik sağ bacak quadriceps, hamstring ve quadriceps hamstring kuvvet oranlarını 60 derece/ saniye açısal hızda Isomed 2000 marka izokinetik dinamometreyle 5 tekrar olacak şekilde ölçümü yapılmıştır. Her bir ölçüm için deneklere test öncesinde 5 deneme yaptırılmıştır. İzokinetik kuvvet ölçümü esnasında deneklerin daha yüksek performans sergileyebilmeleri açısından sözel olarak cesaretlendirici ifadelerle desteklenmişlerdir.

43 30 Resim 3.6. İzokinetik kuvvet ölçümü aleti 3.4. İstatistiksel Analiz Araştırmada elde edilen verilerin istatistiksel analizi SPSS 20 paket programı kullanılarak yapılmıştır. Verilerin normal dağılım gösterip göstermediğine Shapiro Wilk testi ile bakılmıştır. Normal dağılım gösteren veriler için; ANOVA testi; normal dağılım göstermeyen veriler için Kruskal Wallis testi uygulanmıştır. Değişkenler arasındaki farklılığı ortaya çıkarmak amacıyla Tukey HSD testi uygulanmıştır. İstatistiksel anlamlılık düzeyi p < 0,05 olarak kabul edilmiştir.

44 31 4.BULGULAR Araştırmada elde edilen sonuçlar; çizelgeler halinde aşağıdaki şekilde tespit edilmiştir. Çizelge 4.1. Araştırma grubunun fiziksel özellikleri n Yaş (yıl) Boy Uzunluğu (cm) Vücut Ağırlığı (kg) Kadın ± 1,58 1,67 ± 15,21 57,43 ± 9,42 Erkek 23 21,71 ± 2,19 1,72 ± 12,18 70,04 ± 11,72 Tüm 61 21,51± 2,39 1,68 ± 16,19 61,18 ± 19,86 p< 0,05 Çizelge 4.1`de, araştırma grubunun yaş değişkeni incelendiğinde kadınlar için 21.4 ± 1,58 iken erkekler için 21,71 ± 2,19 olarak belirlenmiştir. Boy değişkeni incelendiğinde kadınlar için 1,67 ± 15,21 iken, erkekler için 1,72 ± 12,18 olarak tespit edilmiştir. Vücut ağırlığı değişkeni incelendiğinde kadınlar için 57,43±9,42 iken, erkekler için 70,04 ±11,72 olarak belirlenmiştir. Tüm denekler incelendiğinde ise yaş değişkeni 21,51± 2,39, boy değişkeni 1,68 ± 16,19 ve vücut ağırlıkları 61,18 ± 19,86 olarak tespit edilmiştir.

45 32 Çizelge 4.2. Araştırmaya katılan tüm deneklerin 4 farklı ölçüm sonrası Hamstring (H), Kuadriseps (Q) ve Ratio (R) değerleri Parametreler 5 Dakika Koşu ile Isınma (a) ASG Sonrası Hemen Ölçüm (b) ASG Sonrası 5 Dakika Dinlenme (c) ASG Sonrası 15 Dakika Dinlenme (d) Hamstring (H) Zirve Torku (Nm) 118,46± 35,13 100,65±33,71 110,30±33,48 114,44±35,14 Kuadriseps (Q) Zirve Torku (Nm) 167,35±53,51 147,72±49,25 159,62±52,06 162,03±53,10 Ratio (R) % 71,85±10,28 68,81±11,30 70,09±9,77 71,77±11,38 p< 0,05 Çizelge 4.3. Araştırma grubundaki tüm deneklerin Hamstring (H) için Kruskal Wallis testi Hamstring (H) Zirve Torku (Nm) p < 0,05 Parametreler P değeri Ölçümler a-b 0,002 b-d 0,018 Çizelge 4.4. Araştırma grubundaki tüm deneklerin Kuadriseps (Q) için Kruskal Wallis testi Parametreler Kuadriseps (Q) Zirve Torku (Nm) p < 0,05 P değeri Ölçümler a-b 0,006 b-d 0,041

46 33 Çizelge 4.2 de tüm deneklerin 4 farklı ölçüm sonrası izokinetik sağ bacak kuvveti ölçümü sonrasında hamstring (H), quadriceps (Q) ve ratio (R) değerleri incelendiğinde; 5 dakika koşu sonrası H değeri 118,46± 35,13, Q değeri 167,35±53,51 ve R değeri 71,85±10,28 olarak belirlenmiştir. Aktif statik germe sonrası dinlenmeden hemen izokinetik bacak kuvveti ölçümü yapıldığında H değeri 100,65±33,71, Q değeri 147,72±49,25 ve R değeri 68,81±11,30 olarak tespit edilmiştir. Aktif statik germe sonrası 5 dakika dinlendikten sonra yapılan izokinetik bacak kuvveti ölçümü sonrasında H değeri 110,30±33,48, Q değeri 159,62±52,06 ve R değeri 70,09±9,77 olarak görülmüştür. Aktif statik germe sonrası 15 dakika dinlendikten sonra yapılan izokinetik bacak kuvveti ölçümü sonrasında H değeri 114,44±35,14, Q değeri 162,03±53,10 ve R değeri 71,77±11,38 olarak elde edilmiştir. Normal dağılım göstermeyen H ve Q değerlerinin analizi için parametrik olmayan testlerden Kruskal-Wallis testi ve normal dağılım gösteren R değeri için ise Anova testi kullanılmıştır. Tüm deneklerin Kruskal-Wallis testinin sonuçlarına göre H ve Q değerleri için yapılan a,b,c,d ölçümleri arasında anlamlı fark bulunmuştur(p < 0,05). Tüm deneklerin Anova testinin sonuçlarına göre R değeri için yapılan a,b,c,d ölçümleri arasında anlamlı fark bulunmamıştır. Çizelge 4.3 te tüm deneklerin H değeri için anlamlı farkın hangi ölçümlerden kaynaklandığını bulmak için Kruskal Wallis in sonuçlarını bakıldığında; ASG` yi takiben dinlenmeden yapılan izokinetik sağ bacak kuvvet ölçümü ile 5 dakika koşu sonrası ölçüm arasında istatistiksel olarak anlamlı fark olduğu tespit edilmiştir ( p < 0,05). Aynı şekilde ASG` yi takiben dinlenmeden yapılan izokinetik sağ bacak kuvvet ölçümü ile ASG+15 dakika dinlenme sonrası ölçüm arasında da istatistiksel olarak anlamlı fark olduğu tespit edilmiştir ( p < 0,05) Çizelge 4.4 te tüm deneklerin Q değeri için anlamlı farkın hangi ölçümlerden kaynaklandığını bulmak için Kruskal Wallis in sonuçlarını incelendiğinde; ASG` yi takiben dinlenmeden yapılan izokinetik sağ bacak kuvvet ölçümü ile 5 dakika koşu sonrası ölçüm arasında istatistiksel olarak anlamlı fark olduğu tespit edilmiştir ( p < 0,05). Aynı şekilde ASG` yi takiben dinlenmeden yapılan izokinetik sağ bacak kuvvet ölçümü ile ASG+15 dakika dinlenme sonrası ölçüm arasında da istatistiksel olarak anlamlı fark olduğu tespit edilmiştir ( p < 0,05).

47 34 Çizelge 4.5. Araştırmaya katılan kadın deneklerin 4 farklı ölçüm sonrası Hamstring (H), Kuadriseps (Q) ve Ratio (R) değerleri Parametreler Hamstring (H) 5 Dakika Koşu ile Isınma (a) ASG Sonrası Hemen Ölçüm (b) ASG Sonrası 5 Dakika Dinlenme (c) ASG Sonrası 15 Dakika Dinlenme (d) Zirve Torku (Nm) 95,81± 15,35 79,28±15,51 88,41±14,13 92,60±16,72 Kuadriseps (Q) Zirve Torku (Nm) 130,87±16,27 114,71±15,32 123,56±14,21 126,30±18,12 Ratio (R) % 73,64±11,16 69,45±12,39 71,85±10,48 73,92±12,65 p < 0,05 Çizelge 4.6. Araştırma grubundaki kadınların Hamstring (H) için Kruskal Wallis testi Hamstring (H) Zirve Torku (Nm) P < 0,05 Parametreler P değeri Ölçümler a-b 0,000 b-d 0,001 Çizelge 4.7. Araştırma grubundaki kadınların Kuadriseps (Q) için Kruskal Wallis testi Parametreler Kuadriseps (Q) Zirve Torku (Nm) p < 0,05 P değeri Ölçümler a-b 0,000 b-d 0,011 Çizelge 4.5 te kadın deneklerin 4 farklı ölçüm sonrası izokinetik sağ bacak kuvveti ölçümü sonrasında hamstring (H), quadriceps (Q) ve ratio (R) değerleri incelendiğinde; 5 dakika koşu sonrası H değeri 95,81± 15,35, Q değeri 130,87±16,27ve R değeri 73,64±11,16 olarak belirlenmiştir.

48 35 Aktif statik germe sonrası dinlenmeden hemen izokinetik bacak kuvveti ölçümü yapıldığında H değeri 79,28±15,51, Q değeri 114,71±15,32 ve R değeri 69,45±12,39 olarak tespit edilmiştir. Aktif statik germe sonrası 5 dakika dinlendikten sonra yapılan izokinetik bacak kuvveti ölçümü sonrasında H değeri 88,41±14,13, Q değeri 123,56±14,21ve R değeri 71,85±10,48 olarak görülmüştür. Aktif statik germe sonrası 15 dakika dinlendikten sonra yapılan izokinetik bacak kuvveti ölçümü sonrasında H değeri 92,60±16,72, Q değeri 126,30±18,12 ve R değeri 73,92±12,65 olarak elde edilmiştir. Kadın deneklere uygulanan Kruskal-Wallis testinin sonuçlarına göre H ve Q değerleri için yapılan a,b,c,d ölçümleri arasında anlamlı fark bulunmuştur(p < 0,05). Kadın deneklere uygulanan Anova testinin sonuçlarına göre R değeri için yapılan a,b,c,d ölçümleri arasında anlamlı fark bulunmamıştır. Çizelge 4.6 da kadın deneklerin H değeri için anlamlı farkın hangi ölçümlerden kaynaklandığını bulmak için Kruskal Wallis in sonuçlarına göre; ASG` yi takiben dinlenmeden yapılan izokinetik sağ bacak kuvvet ölçümü ile 5 dakika koşu sonrası ölçüm arasında istatistiksel olarak anlamlı fark olduğu tespit edilmiştir ( p < 0,05). Aynı şekilde ASG` yi takiben dinlenmeden yapılan izokinetik sağ bacak kuvvet ölçümü ile ASG+15 dakika dinlenme sonrası ölçüm arasında da istatistiksel olarak anlamlı fark olduğu tespit edilmiştir ( p < 0,05) Çizelge 4.7 de kadın deneklerin Q değeri için anlamlı farkın hangi ölçümlerden kaynaklandığını bulmak için Kruskal Wallis in sonuçları ışığında; ASG` yi takiben dinlenmeden yapılan izokinetik sağ bacak kuvvet ölçümü ile 5 dakika koşu sonrası ölçüm arasında istatistiksel olarak anlamlı fark olduğu tespit edilmiştir ( p < 0,05). Aynı şekilde ASG` yi takiben dinlenmeden yapılan izokinetik sağ bacak kuvvet ölçümü ile ASG+15 dakika dinlenme sonrası ölçüm arasında da istatistiksel olarak anlamlı fark olduğu tespit edilmiştir ( p < 0,05).

49 36 Çizelge 4.8. Araştırmaya katılan erkek deneklerin 4 farklı ölçüm sonrası Hamstring (H), Quadriceps (Q) ve Ratio (R) değerleri Parametreler 5 Dakika Koşu ile Isınma (a) ASG Sonrası Hemen Ölçüm (b) ASG Sonrası 5 Dakika Dinlenme (c) ASG Sonrası 15 Dakika Dinlenme (d) Hamstring (H) Zirve Torku (Nm) 155,88± 24,90 135,94±24,58 146,47±22,92 150,53±26,69 Quadriceps (Q) Zirve Torku (Nm) 227,62±35,62 202,26±35,04 219,19±33,12 221,07±35,88 Ratio (R) % 68,89±7,99 67,75±9,37 67,17±7,83 68,22±7,95 p < 0,05 Çizelge 4.9. Araştırma grubundaki erkeklerin Hamstring (H) için Kruskal Wallis testi Hamstring (H) Zirve Torku (Nm) p < 0,05 Parametreler P değeri Ölçümler a-b 0,008 b-d 0,034 Çizelge Araştırma grubundaki erkeklerin Kuadriseps(Q) için Kruskal Wallis testi Kuadriseps (Q) Zirve Torku (Nm) P < 0,05 Parametreler P değeri Ölçümler a-b 0,008 b-d 0,044 Çizelge 4.8 de erkek deneklerin 4 farklı ölçüm sonrası izokinetik sağ bacak kuvveti ölçümü sonrasında hamstring (H), quadriceps (Q) ve ratio (R) değerleri incelendiğinde; 5 dakika koşu sonrası H değeri 155,88±24,90, Q değeri 227,62±35,62 ve R değeri

50 37 68,89±7,99 olarak belirlenmiştir. Aktif statik germe sonrası dinlenmeden hemen izokinetik bacak kuvveti ölçümü yapıldığında H değeri 135,94±24,58, Q değeri 202,26±35,04 ve R değeri 67,75±9,37 olarak tespit edilmiştir. Aktif statik germe sonrası 5 dakika dinlendikten sonra yapılan izokinetik bacak kuvveti ölçümü sonrasında H değeri 146,47±22,92, Q değeri 219,19±33,12 ve R değeri 67,17±7,83 olarak görülmüştür. Aktif statik germe sonrası 15 dakika dinlendikten sonra yapılan izokinetik bacak kuvveti ölçümü sonrasında H değeri 150,53±26,69, Q değeri 221,07±35,88ve R değeri 68,22±7,95 olarak elde edilmiştir. Erkek deneklere uygulanan Kruskal-Wallis testinin sonuçlarına göre H ve Q değerleri için yapılan a,b,c,d ölçümleri arasında anlamlı fark bulunmuştur(p < 0,05). Anova testinin sonuçlarına göre R değeri için yapılan a,b,c,d ölçümleri arasında anlamlı fark bulunmamıştır. Çizelge 4.9 da erkek deneklerin H değeri için anlamlı farkın hangi ölçümlerden kaynaklandığını bulmak için Kruskal Wallis in sonuçlarını incelersek; ASG` yi takiben dinlenmeden yapılan izokinetik sağ bacak kuvvet ölçümü ile 5 dakika koşu sonrası ölçüm arasında istatistiksel olarak anlamlı fark olduğu tespit edilmiştir ( p < 0,05). Aynı şekilde ASG` yi takiben dinlenmeden yapılan izokinetik sağ bacak kuvvet ölçümü ile ASG+15 dakika dinlenme sonrası ölçüm arasında da istatistiksel olarak anlamlı fark olduğu tespit edilmiştir ( p < 0,05) Çizelge 4.10 da erkek deneklerin Q değeri için anlamlı farkın hangi ölçümlerden kaynaklandığını bulmak için Kruskal Wallis in sonuçlarını bakıldığında; ASG` yi takiben dinlenmeden yapılan izokinetik sağ bacak kuvvet ölçümü ile 5 dakika koşu sonrası ölçüm arasında istatistiksel olarak anlamlı fark olduğu tespit edilmiştir ( p < 0,05). Aynı şekilde ASG` yi takiben dinlenmeden yapılan izokinetik sağ bacak kuvvet ölçümü ile ASG+15 dakika dinlenme sonrası ölçüm arasında da istatistiksel olarak anlamlı fark olduğu tespit edilmiştir ( p < 0,05).

51 38

52 39 5.TARTIŞMA Bu araştırmanın amacı; 5 dakika koşu, aktif statik germe, aktif statik germe sonrası 5 dakika dinlenme ve aktif statik germe sonrası 15 dakika dinlenme sonrasındaki izokinetik bacak kuvvetinin değişimini incelemektir. Araştırmaya, Gazi Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksek Okulu öğrencilerinden çeşitli spor branşlarında aktif spor yapan; 38 kadın ve 23 erkek olmak üzere toplam 61 gönüllü katılmıştır. Tüm denekler incelendiğinde yaş değişkeni; 21,51± 2,39, boy değişkeni; 1,68 ± 16,19 ve vücut ağırlığı değişkeni ise; 61,18 ± 19,86 olarak tespit edilmiştir. Araştırma grubunun yaş değişkeni incelendiğinde kadınlar için ± 1,58 iken erkekler için 21,71 ± 2,19 olarak belirlenmiştir. Boy değişkeni incelendiğinde kadınlar için 1,67 ± 15,21 iken, erkekler için 1,72 ± 12,18 olarak tespit edilmiştir. Vücut ağırlığı değişkeni incelendiğinde kadınlar için 57,43 ± 9,42 iken, erkekler için 70,04 ± 11,72 olarak belirlenmiştir. Araştırma grubundaki deneklerin her birine en az 1 gün arayla toplam 4 ölçüm uygulanmıştır. Bu dört farklı ölçüm; b-aktif statik germe sonrası hemen ölçüm, c-aktif statik germe sonrası 5 dakika dinlenme, d-aktif statik germe sonrası 15 dakika dinlenme ve a-5 dakika koşu sonrası ölçümden oluşmaktadır. Tüm deneklerin izokinetik sağ bacak quadriceps, hamstring ve quadriceps hamstring kuvvet oranlarını 60 derece / saniye açısal hızda izokinetik dinamometreyle 5 tekrar olacak şekilde ölçümü yapılmıştır. Bu açısal hız sıklıkla antrenmanlarda kullanıldığından dolayı tercih edilmiştir [57, 73, 74, 75, 84]. Yapılan araştırmada; 5 dakika ısınma koşusu sonrası izokinetik sağ bacak kuvveti ölçümü sonrasında hamstring (H), quadriceps (Q) ve ratio (R) değerleri incelendiğinde; H değeri 118,46± 35,13, Q değeri 167,35±53,51 ve R değeri 71,85±10,28 olarak belirlenmiştir. Aktif statik germe sonrası dinlenmeden hemen izokinetik bacak kuvveti ölçümü yapıldığında H değeri 100,65±33,71, Q değeri 147,72±49,25 ve R değeri 68,81±11,30 olarak tespit edilmiştir. Aktif statik germe sonrası 5 dakika dinlendikten sonra yapılan izokinetik bacak kuvveti ölçümü sonrasında H değeri 110,30±33,48, Q değeri 159,62±52,06 ve R değeri 70,09±9,77 değeri olarak görülmüştür. Aktif statik germe sonrası 15 dakika dinlendikten sonra yapılan izokinetik bacak kuvveti ölçümü sonrasında H değeri 114,44±35,14, Q değeri 162,03±53,10 ve R değeri 71,77±11,38 olarak elde

53 40 edilmiştir. Bu sonuçlar doğrultusunda, ölçümler arasında en büyük farklılıkların 5 dakikalık hafif koşusu sonrası ile aktif statik germe sonrası hemen ölçüm arasında ve aktif statik germe sonrası hemen ölçüm ile aktif statik germe sonrası 15 dakika ölçümü arasında olduğu görülmektedir. Her oyuncu ve antrenörün temel amacı performansı arttırmaktır. Geçtiğimiz yıllarda sporcu performansını arttırmada bilimsel prensiplerin kullanımı büyük önem kazanmıştır [76]. Genellikle germe egzersizleri birçok ders kitabında bile, kas ağrılarından ve yaralanmalardan korumayı veya performansı geliştirmeyi amaçladığı iddiasıyla önerilmektedir [12]. Isınmanın bir parçası olarak kullanıldığında statik germe egzersizi genellikle egzersiz öncesi veya sportif performans öncesi uygulanır. Egzersiz öncesi yapılan germe egzersizinin iki temel yararı olduğuna inanılır: (a) performansı geliştirmek ve (b) sakatlanma riskini düşürmek. Statik germe egzersizleri kronik olarak sarkomer sayısındaki artış sonucu kasın boyunda uzamayla, akut olarak ise kasa gelen sinirsel uyarının azalması ile gevşemenin sağlanması sonucu kasın uzayabilirliğini arttırır. Kas uzatılabilirliğinin artması ile güç üretiminde artış ve sakatlanma riskinde azalma olacağı beklenir. Ancak, son zamanlarda yapılan çalışmalarda, düşük ve yüksek açısal hızlarda kassal kuvvet üretebilme yeteneği ve güç üretiminin statik germe egzersizlerini takiben azaldığı veya dinamik germe sonrası arttığı iddia edilmektedir [4]. Zakas ve arkadaşlarının [77], 16 erkek futbolcu üzerinde yaptığı çalışmada, uzun süreli germe egzersizlerinin güç üretiminde olumsuz bir etkisi olabileceğini ve kuvvet performansında germe egzersizi uygulamaları ile düşüş gerçekleştiğini gözlemlemişlerdir. Koçak Ç. [11], farklı ısınma protokollerinin sedanter kişilerdeki kuvvet antrenmanına akut etkilerini araştırdığı bir çalışmada 6 erkek katılımcı üzerinde 3 farklı ısınma protokolünün( 5 dakika ısınma koşusu ve 2 set 15 tekrar boyunca 5 dinamik germe egzersizi, 5 dakika ısınma koşusu ve 2 set 15 saniyeden süreyle 5 farklı statik tipte germe ve son olarak sadece 5 ısınma koşusu ) kuvvete olan etkisini ölçmüş ve yalnızca dinamik germe metodunun kuvvet egzersizlerinde pozitif bir artışa neden olduğunu saptamıştır.

54 41 Açıkgöz ve arkadaşları 100 denek üzerinde yaptıkları bir çalışmada, statik germenin ısınmanın içine katıldığında dikey sıçrama performansında belirgin düşüş olduğunu gözlemişlerdir [78]. Araştırmalar büyük oranda statik germenin performans üzerine olumsuz etkisi olduğu sonucuna varmışlardır. Ancak bu etkinin ne kadar sürdüğü konusunda yeterince çalışma bulunmamaktadır yaş aralığında yaklaşık 40 tekvando sporcusu üzerinde yapılan bir çalışmada, yüksek güç üretimi gerektiren bir efor öncesinde kullanılan statik germe egzersizlerinin güç üretim yeteneği yüksek olan sporcularda performansı olumsuz etkileyebileceği ve bunun 90 dakika sürebileceği kanaatine varılmıştır [4]. Statik germenin olumsuz etkilerinin görüldüğü diğer bazı çalışmalarda ise bu etkinin dakika sürdüğü bildirilmiştir [79, 80, 81]. Yaptığımız çalışmada paralel sonuçlara ulaşmamızın yanında bu akut etkinin dinlenme süresine bağlı olarak en az 15 dakika azalarak devam ettiği sonucuna da ulaşılmıştır. Jeffrey ve arkadaşları [82], 2007 de statik germenin performans üzerine etkisini araştırmak amacıyla yaptıkları derleme çalışma sonucu aşağıdaki tabloları oluşturmuşlardır.

55 42 Çizelge 5.1. Egzersiz öncesi yapılan statik germenin bazı performans değerlerine akut etkileri ÇALIŞMA PERFORMANS DENEK GRUBU SONUÇ Kokkonen ve diğ. 1TM DE,DF 11 erkek, 11 Kadın Düşüş (1998) Nelson ve diğ.(2005) 1TM DE.DF 13 erkek, 18 Kadın Düşüş EvetovJch ve diğ. PT 10 erkek, 8 Kadın Düşüş (2003) Fowles ve diğ. (2000) MVC plantar fleksiyon 8 erkek, 4 Kadın Düşüş Fowles ve diğ. (2000) MVC quadriceps 12 erkek Düşüş Young ve Elliot (2001) Derinlik sıçraması 14 erkek Düşüş Church ve diğ. (2001) Dikey sıçrama 40 Kadın Düşüş Unick ve diğ. (2005) Dikey sıçrama 16 Kadın Değişim Yok Burkett ve diğ. (2005) Dikey sıçrama 29 erkek Değişim Yok Nelson ve diğ. (2005) 20 m zamanı 11 erkek, 5 Kadın Gelişme Little ve Williams 20 m zamanı 18 erkek Düşüş (2006) Fletcher ve Jones 20 m zamanı 97 erkek Gelişme (2004) Siatras ve diğ. (2003) Zirve Koşu hızı bilinmiyor Düşüş Godges ve diğ. (1989) Koşu Ekonomisi bilinmiyor İyileşme Marek ve diğ. (2005) PT, OG, EMG 10 erkek, 9 Kadın Düşüş Young ve Behm (2003) Sıçrama yüksekliği, zirve güç 13 erkek, 3 Kadın Düşüş 61 denek üzerinde yaptığımız bu çalışmada da statik germe olmadan yapılan hafif koşu sonrası ölçümlerle karşılaştırıldığında aktif statik germeyi takiben yapılan hamstring ve kuadriseps izokinetik bacak kuvveti ölçümleri sonucunda belirgin bir düşüş olduğu ve aktif

56 43 statik germe sonrası 5 ve 15 dakika dinlenme ölçümlerinde bile bu düşüşün azalarak devam ettiği görülmüştür. Ancak aktif statik germe sonrası 15 dakika dinlenme ölçümündeki değerler her iki kas grubunda da ilk ölçümlere göre düşük olmasına rağmen anlamlı olarak fark bulunmamıştır. İstatiksel olarak anlamlı fark, a(hafif koşu sonrası) ile b(aktif statik germe sonrası hemen) ve b ile d(aktif statik germe sonrası 15 dakika dinlenme) arasında bulunmuştur (p<0,05). Öbür taraftan hamstring ve kuadriseps izokinetik ölçüm oranlarına (R) bakıldığında tüm ölçümler arasında herhangi bir anlamlı fark bulunamamıştır. Denekler cinsiyetlerine göre ayrılarak yapılan analizlerde de yukarıdaki sonuçların paralelinde sonuçlar elde edilmiştir. Aynı şekilde kadın ve erkek ölçümlerinde de istatistiksel olarak anlamlı fark olduğu ve bu farkın cinsiyet ayrımı yapılmadan alınan sonuçlar gibi a ile b ve b ile d ölçümleri arasındaki anlamlı farktan kaynaklandığı görülmüştür (p<0,05). Kadın ve erkek ölçümlerindeki R değeri analiz edildiğinde yine anlamlı bir fark bulunamamıştır. Yaptığımız çalışmada uygulanan aktif statik germe protokolü toplam 4 kas grubunu içermektedir. Her kas grubuna 30 sn ve 2 set germe uygulanmıştır. Germe egzersizlerinin akut etkilerinin araştırıldığı çalışmalarda genel olarak 30 sn ve 3-4 tekrar kullanılmıştır. Bunun yanında tek tekrar uygulamaları ve sn süren germe egzersizlerinin bulunduğu protokollerde söz konusudur. Çalışmalar genel olarak bir ya da birkaç germe egzersizinin akut etkisi üzerine yoğunlaşmakla beraber, farklı sürelerde ya da tekrar sayılarında yapılan egzersizlerin etkisini belirlemek amacıyla yapılmış çalışmalar da literatürde mevcuttur [7]. Hamstring kasına uygulanan 30 sn ve 60 sn süreli statik germe hareketinin akut etkilerinin karşılaştırıldığı bir çalışmada her iki germe süresinin de kasın boyunda anlamlı değişiklik yarattığı, ancak iki değer arasında anlamlı fark olmadığı tespit edilmiştir [81]. Aynı çalışmada hamstring kasının ürettiği kuvvet 60 sn germe sonrası anlamlı şekilde azalırken, 30 sn ve kontrol grubu arasında anlamlı bir fark tespit edilememiştir. Yapılan çalışmalar egzersizin süresinin ve tekrar sayısının artmasının performansı olumsuz yönde etkilediğini göstermiştir. Bu çalışmalar ışığında tek set yapılan 30 sn lik germenin hem performansı daha az etkilediği, hem de daha uzun süreli esneklik uygulamalarıyla aynı etkiyi sağladığı, bu nedenle de sporcular tarafından esneklik geliştirilmek istendiğinde tek set 30 sn esneklik protokolünün tercih edilmesi gerektiği ileri sürülmektedir [7]. Zakas ve diğ. [77] ise aynı sürede fakat farklı tekrar sayısında yapılan germe egzersizlerinin

57 44 izokinetik kuvvet üzerine etkisini araştırmışlardır. Çalışmada 4 tekrar 15 sn ve 32 tekrar 15 sn statik germe uygulanmış, çalışma sonucunda 4 tekrar uygulaması izokinetik kuvvette bir değişiklik yaratmazken, 32 tekrar uygulaması tüm açılarda izokinetik kuvveti olumsuz olarak etkilemiştir. 10 erkek ve 5 bayan ile yapılan ve 15 dk statik germenin maksimum izokinetik diz ekstansiyon tork üretimi üzerindeki etkisinin hareketin hızına(1.05,1.57, 2.62, 3.67, and 4.71 rad[orta nokta]s-1) bağlı değişimi incelenmiş ve çalışmada uygulanan statik germenin düşük hızdaki(1.05,1.57) hareketler sırasında tork üretiminde düşüşe sebep olduğu ancak yüksek hızdaki(2.62, 3.67, and 4.71) hareketlerde bir değişim yaratmadığı sonucuna varılmıştır [83]. Yarı profesyonel 15 futbolcunun dahil edildiği ve statik germe süresinin(1x30sn, 10x30sn, 16x30sn) dominant bacak diz ekstansiyon izokinetik maksimum tork üretimi üzerindeki etkisinin açısal hızlardaki (60, 90, 150, 210 and 270) değişiminin incelendiği bir çalışmada tek sek 30 sn germenin tork üretiminde herhangi bir değişim yaratmadığı fakat 10 set ve 16 set yapılan statik germenin tork üretiminde düşüşe neden olduğu sonucuna varılmıştır [84]. 20 atletin katıldığı ve diz ekstansiyon, fleksiyon ve plantar fleksiyon kaslarının üçüne uygulanan farklı sürelerde statik germe egzersizlerinin(2x15sn, 4x15 sn, 6x15sn), dikey sıçrama performansına olan etkisinin araştırıldığı bir çalışmada, 6 set 15sn uygulamasının dikey sıçrama performansında azalmaya neden olduğu diğer protokollerin ise bir değişime neden olmadığı sonucuna ulaşılmıştır [85] yılında 5 gruptan oluşan 50 denek üzerinde yapılan ve statik germenin süresinin kuadriseps izokinetik kuvveti üzerine etkisini araştıran bir çalışmada, 30 saniyenin üzerinde yapılan statik germenin izokinetik kuvveti düşürdüğü ve maksimal kuvvet gerektiren performanslardan hemen önce yapılmaması gerektiği sonucuna varılmıştır [10]. McNair (2007) yayınlamış olduğu çalışmada ilk set sonrası esnekliğin %14 oranında arttığını, ancak bu artışın diğer setler sonrasında sadece %2 olduğunu bildirmiştir [73]. Çalışmalar ışığında tek set yapılan 30 sn lik germenin hem performansı daha az etkilediği, hem de daha uzun süreli esneklik uygulamalarıyla aynı etkiyi sağladığı, bu nedenle de sporcular tarafından esneklik geliştirilmek istendiğinde tek set 30 sn esneklik protokolünün tercih edilmesi gerektiği ileri sürülmektedir [7].

58 45 Yapılan çalışmanın amacı; aktif statik germenin izokinetik bacak kuvveti üzerine etkisini ve bu etkinin germe sonrası farklı dinlenme sürelerine bağlı olarak değişimini araştırmaktır. Elde edilen analiz sonuçları daha önce yapılan araştırmalarda ağırlık kazanan, statik germenin kas kuvvetini olumsuz etkilediği görüşünü desteklemektedir. Bir diğer sonuç ise; statik germenin izokinetik kuvvet üzerindeki bu olumsuz etkisinin en az 15 dakika azalarak devam ettiğidir. Bu nedenle sporcuların ısınma periyotlarına dahil ettikleri statik germe egzersizlerini takiben, en az 15 dakika dinlendikten sonra yüksek performans gerektiren bir aktiviteye başlamaları gerektiği kanaatine varılmıştır.

59 46

60 47 6. SONUÇ VE ÖNERİLER Bu çalışma için çeşitli spor branşlarında aktif spor yapan; 38 kadın ve 23 erkek olmak üzere toplam 61 gönüllü araştırmaya dahil edilmiştir. Deneklere, 5 dakikalık hafif koşuyu takiben sağ bacak diz bölgesi kaslarına yönelik olarak, her biri 30 saniyelik 2 tekrardan oluşan toplam 4 aktif statik germe egzersizi uygulanmıştır. Her biri farklı günlerde olmak üzere, a (5 dakikalık hafif koşu sonrası), b (5 dakikalık hafif koşu + 4 dakikalık aktif statik germe sonrası), c (5 dakikalık hafif koşu + 4 dakikalık aktif statik germe + 5 dakika dinlenme sonrası) ve d (5 dakikalık hafif koşu + 4 dakikalık aktif statik germe + 15 dakika dinlenme sonrası) ölçümleri alınmıştır. Ölçümler tüm deneklerin sağ bacak quadricepshamstring izokinetik kuvvetleri ve quadriceps hamstring izokinetik kuvvet oranları 60 derece/ saniye açısal hızda Isomed 2000 marka izokinetik dinamometreyle yapılmıştır. Analizler, önce tüm denekler üzerinde ve daha sonrada erkek ve kadın olarak gruplandırılarak yapılmıştır. Tüm denekler için; Hamstring izokinetik kuvvet değişimi tüm denekler için değerlendirildiğinde, a (5 dakikalık hafif koşu sonrası) ölçümü ile b (5 dakikalık hafif koşu + 4 dakikalık aktif statik germe sonrası) ölçümü arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmuştur (p<0,05). Bu fark b ölçümündeki anlamlı düşüşten kaynaklanmaktadır (a-b). Hamstring izokinetik kuvvet değişimi tüm denekler için değerlendirildiğinde, a (5 dakikalık hafif koşu sonrası) ölçümü ile c (5 dakikalık hafif koşu + 4 dakikalık aktif statik germe + 5 dakika dinlenme sonrası) ölçümü arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunamamıştır. C ölçümünün a ölçümüne göre düşük olduğu ancak bu farkın b deki gibi anlamlı olmadığı görülmüştür (a-c). Hamstring izokinetik kuvvet değişimi tüm denekler için değerlendirildiğinde, a (5 dakikalık hafif koşu sonrası) ölçümü ile d (5 dakikalık hafif koşu + 4 dakikalık aktif statik germe + 15 dakika dinlenme sonrası) ölçümü arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunamamıştır. Böyle olmakla beraber d ölçümünün a

61 48 ölçümüne göre düşük olduğu ancak bu farkın b deki gibi anlamlı olmadığı ve c den az olduğu görülmüştür (a-d). Hamstring izokinetik kuvvet değişimi tüm denekler için değerlendirildiğinde, b (5 dakikalık hafif koşu + 4 dakikalık aktif statik germe sonrası) ölçümü ile c (5 dakikalık hafif koşu + 4 dakikalık aktif statik germe + 5 dakika dinlenme sonrası) ölçümü arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunamamıştır. Böyle olmakla beraber b ölçümünün c ölçümüne göre düşük olduğu ancak bu farkın anlamlı olmadığı tespit edilmiştir (b-c). Hamstring izokinetik kuvvet değişimi tüm denekler için değerlendirildiğinde, b (5 dakikalık hafif koşu + 4 dakikalık aktif statik germe sonrası) ölçüm ile d (5 dakikalık hafif koşu + 4 dakikalık aktif statik germe + 15 dakika dinlenme sonrası) ölçümü arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmuştur ( p < 0,05). Bu fark b ile kıyaslandığında d ölçümündeki yükselişten kaynaklanmaktadır (b-d). Hamstring izokinetik kuvvet değişimi tüm denekler için değerlendirildiğinde, c (5 dakikalık hafif koşu + 4 dakikalık aktif statik germe + 5 dakika dinlenme sonrası) ölçüm ile d (5 dakikalık hafif koşu + 4 dakikalık aktif statik germe + 15 dakika dinlenme sonrası) ölçümü arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunamamıştır. Ancak d verilerinin c ye göre bir miktar yüksek olduğu görülmüştür (c-d). Kuadriseps izokinetik kuvvet değişimi tüm denekler için değerlendirildiğinde, a (5 dakikalık hafif koşu sonrası) ölçümü ile b (5 dakikalık hafif koşu + 4 dakikalık aktif statik germe sonrası) ölçümü arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmuştur ( p < 0,05). Bu fark b ölçümündeki anlamlı düşüşten kaynaklanmaktadır (a-b). Kuadriseps izokinetik kuvvet değişimi tüm denekler için değerlendirildiğinde, a (5 dakikalık hafif koşu sonrası) ölçümü ile c (5 dakikalık hafif koşu + 4 dakikalık aktif statik germe + 5 dakika dinlenme sonrası) ölçümü arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunamamıştır. Bununla birlikte c ölçümünün a ölçümüne göre düşük olduğu ancak bu farkın b deki gibi anlamlı olmadığı görülmüştür (a-c).

62 49 Kuadriseps izokinetik kuvvet değişimi tüm denekler için değerlendirildiğinde, a (5 dakikalık hafif koşu sonrası) ölçümü ile d (5 dakikalık hafif koşu + 4 dakikalık aktif statik germe + 15 dakika dinlenme sonrası) ölçümü arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunamamıştır. Böyle olmakla beraber d ölçümünün a ölçümüne göre düşük olduğu ancak bu farkın b deki gibi anlamlı olmadığı ve c den az olduğu görülmüştür (a-d). Kuadriseps izokinetik kuvvet değişimi tüm denekler için değerlendirildiğinde, b (5 dakikalık hafif koşu + 4 dakikalık aktif statik germe sonrası) ölçümü ile c (5 dakikalık hafif koşu + 4 dakikalık aktif statik germe + 5 dakika dinlenme sonrası) ölçümü arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunamamıştır. Böyle olmasına rağmen b ölçümünün c ölçümüne göre düşük olduğu ancak bu farkın anlamlı olmadığı tespit edilmiştir (b-c). Kuadriseps izokinetik kuvvet değişimi tüm denekler için değerlendirildiğinde, b (5 dakikalık hafif koşu + 4 dakikalık aktif statik germe sonrası) ölçüm ile d (5 dakikalık hafif koşu + 4 dakikalık aktif statik germe + 15 dakika dinlenme sonrası) ölçümü arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmuştur ( p < 0,05). Bu fark b ile kıyaslandığında d ölçümündeki yükselişten kaynaklanmaktadır (b-d). Kuadriseps izokinetik kuvvet değişimi tüm denekler için değerlendirildiğinde, c (5 dakikalık hafif koşu + 4 dakikalık aktif statik germe + 5 dakika dinlenme sonrası) ölçüm ile d (5 dakikalık hafif koşu + 4 dakikalık aktif statik germe + 15 dakika dinlenme sonrası) ölçümü arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunamamıştır. Ancak d verilerinin c ye göre bir miktar yüksek olduğu görülmüştür (c-d). Hamstring/Kuadriseps Oranı (R) değişimi tüm denekler için değerlendirildiğinde tüm ölçümler arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunamamıştır (R). Tüm denekler için değerlendirildiğinde aktif statik germenin hamstring ve kuadriseps izokinetik kuvvetini düşürdüğü ve dinlenme aralığı arttıkça bu düşüşün azaldığı ancak 15 dakikalık dinlenme aralığı sonrasında bile eski gücüne dönemediği sonucuna varılmıştır. Diğer yandan aktif statik germe hamstring/kuadriseps oranında istatistiksel olarak anlamlı

63 50 bir değişikliğe neden olmamaktadır. Bu da her iki kastaki izokinetik kuvvet değişiminin aynı yönlü ve oransal olarak yakın olduğu sonucunu doğurmaktadır. Kadın denekler için; Hamstring izokinetik kuvvet değişimi kadın denekler için değerlendirildiğinde, a (5 dakikalık hafif koşu sonrası) ölçümü ile b (5 dakikalık hafif koşu + 4 dakikalık aktif statik germe sonrası) ölçümü arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmuştur (p<0,05). Bu fark b ölçümündeki anlamlı düşüşten kaynaklanmaktadır (a-b). Hamstring izokinetik kuvvet değişimi kadın denekler için değerlendirildiğinde, a (5 dakikalık hafif koşu sonrası) ölçümü ile c (5 dakikalık hafif koşu + 4 dakikalık aktif statik germe + 5 dakika dinlenme sonrası) ölçümü arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunamamıştır. Aynı zamanda c ölçümünün a ölçümüne göre düşük olduğu ancak bu farkın b deki gibi anlamlı olmadığı görülmüştür (a-c). Hamstring izokinetik kuvvet değişimi kadın denekler için değerlendirildiğinde, a (5 dakikalık hafif koşu sonrası) ölçümü ile d (5 dakikalık hafif koşu + 4 dakikalık aktif statik germe + 15 dakika dinlenme sonrası) ölçümü arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunamamıştır. Böyle olmakla beraber d ölçümünün a ölçümüne göre düşük olduğu ancak bu farkın b deki gibi anlamlı olmadığı ve c den az olduğu görülmüştür (a-d). Hamstring izokinetik kuvvet değişimi kadın denekler için değerlendirildiğinde, b (5 dakikalık hafif koşu + 4 dakikalık aktif statik germe sonrası) ölçümü ile c (5 dakikalık hafif koşu + 4 dakikalık aktif statik germe + 5 dakika dinlenme sonrası) ölçümü arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunamamıştır. Bunun yanında b ölçümünün c ölçümüne göre düşük olduğu ancak bu farkın anlamlı olmadığı tespit edilmiştir (b-c). Hamstring izokinetik kuvvet değişimi kadın denekler için değerlendirildiğinde, b (5 dakikalık hafif koşu + 4 dakikalık aktif statik germe sonrası) ölçüm ile d (5 dakikalık hafif koşu + 4 dakikalık aktif statik germe + 15 dakika dinlenme sonrası)

64 51 ölçümü arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmuştur ( p < 0,05). Bu fark b ile kıyaslandığında d ölçümündeki yükselişten kaynaklanmaktadır (b-d). Hamstring izokinetik kuvvet değişimi kadın denekler için değerlendirildiğinde, c (5 dakikalık hafif koşu + 4 dakikalık aktif statik germe + 5 dakika dinlenme sonrası) ölçüm ile d (5 dakikalık hafif koşu + 4 dakikalık aktif statik germe + 15 dakika dinlenme sonrası) ölçümü arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunamamıştır. Ancak d verilerinin c ye göre bir miktar yüksek olduğu görülmüştür (c-d). Kuadriseps izokinetik kuvvet değişimi kadın denekler için değerlendirildiğinde, a (5 dakikalık hafif koşu sonrası) ölçümü ile b (5 dakikalık hafif koşu + 4 dakikalık aktif statik germe sonrası) ölçümü arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmuştur (p<0,05). Bu fark b ölçümündeki anlamlı düşüşten kaynaklanmaktadır (a-b). Kuadriseps izokinetik kuvvet değişimi kadın denekler için değerlendirildiğinde, a (5 dakikalık hafif koşu sonrası) ölçümü ile c (5 dakikalık hafif koşu + 4 dakikalık aktif statik germe + 5 dakika dinlenme sonrası) ölçümü arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunamamıştır. Aynı zamanda c ölçümünün a ölçümüne göre düşük olduğu ancak bu farkın b deki gibi anlamlı olmadığı görülmüştür (a-c). Kuadriseps izokinetik kuvvet değişimi kadın denekler için değerlendirildiğinde, a (5 dakikalık hafif koşu sonrası) ölçümü ile d (5 dakikalık hafif koşu + 4 dakikalık aktif statik germe + 15 dakika dinlenme sonrası) ölçümü arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunamamıştır. Böyle olmakla beraber d ölçümünün a ölçümüne göre düşük olduğu ancak bu farkın b deki gibi anlamlı olmadığı ve c den az olduğu görülmüştür (a-d). Kuadriseps izokinetik kuvvet değişimi kadın denekler için değerlendirildiğinde, b (5 dakikalık hafif koşu + 4 dakikalık aktif statik germe sonrası) ölçümü ile c (5 dakikalık hafif koşu + 4 dakikalık aktif statik germe + 5 dakika dinlenme sonrası) ölçümü arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunamamıştır. Bununla beraber b ölçümünün c ölçümüne göre düşük olduğu ancak bu farkın anlamlı olmadığı tespit edilmiştir (b-c).

65 52 Kuadriseps izokinetik kuvvet değişimi kadın denekler için değerlendirildiğinde, b (5 dakikalık hafif koşu + 4 dakikalık aktif statik germe sonrası) ölçüm ile d (5 dakikalık hafif koşu + 4 dakikalık aktif statik germe + 15 dakika dinlenme sonrası) ölçümü arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmuştur ( p < 0,05). Bu fark b ile kıyaslandığında d ölçümündeki yükselişten kaynaklanmaktadır (b-d). Kuadriseps izokinetik kuvvet değişimi kadın denekler için değerlendirildiğinde, c (5 dakikalık hafif koşu + 4 dakikalık aktif statik germe + 5 dakika dinlenme sonrası) ölçüm ile d (5 dakikalık hafif koşu + 4 dakikalık aktif statik germe + 15 dakika dinlenme sonrası) ölçümü arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunamamıştır. Ancak d verilerinin c ye göre bir miktar yüksek olduğu görülmüştür (c-d). Hamstring/Kuadriseps Oranı (R) değişimi kadın denekler için değerlendirildiğinde tüm ölçümler arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunamamıştır (R). Kadın denekler için değerlendirildiğinde aktif statik germenin hamstring ve kuadriseps izokinetik kuvvetini düşürdüğü ve dinlenme aralığı arttıkça bu düşüşün azaldığı ancak 15 dakikalık dinlenme aralığı sonrasında bile eski gücüne dönemediği sonucuna varılmıştır. Diğer yandan aktif statik germe hamstring/kuadriseps oranında istatistiksel olarak anlamlı bir değişikliğe neden olmamaktadır. Bu da her iki kastaki izokinetik kuvvet değişiminin aynı yönlü ve oransal olarak yakın olduğu sonucunu doğurmaktadır. Erkek denekler için; Hamstring izokinetik kuvvet değişimi erkek denekler için değerlendirildiğinde, a (5 dakikalık hafif koşu sonrası) ölçümü ile b (5 dakikalık hafif koşu + 4 dakikalık aktif statik germe sonrası) ölçümü arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmuştur (p<0,05). Bu fark b ölçümündeki anlamlı düşüşten kaynaklanmaktadır (a-b). Hamstring izokinetik kuvvet değişimi erkek denekler için değerlendirildiğinde, a (5 dakikalık hafif koşu sonrası) ölçümü ile c (5 dakikalık hafif koşu + 4 dakikalık aktif statik germe + 5 dakika dinlenme sonrası) ölçümü arasında istatistiksel olarak

66 53 anlamlı fark bulunamamıştır. Aynı zamanda c ölçümünün a ölçümüne göre düşük olduğu ancak bu farkın b deki gibi anlamlı olmadığı görülmüştür (a-c). Hamstring izokinetik kuvvet değişimi erkek denekler için değerlendirildiğinde, a (5 dakikalık hafif koşu sonrası) ölçümü ile d (5 dakikalık hafif koşu + 4 dakikalık aktif statik germe + 15 dakika dinlenme sonrası) ölçümü arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunamamıştır. Böyle olmakla beraber d ölçümünün a ölçümüne göre düşük olduğu ancak bu farkın b deki gibi anlamlı olmadığı ve c den az olduğu görülmüştür (a-d). Hamstring izokinetik kuvvet değişimi erkek denekler için değerlendirildiğinde, b (5 dakikalık hafif koşu + 4 dakikalık aktif statik germe sonrası) ölçümü ile c (5 dakikalık hafif koşu + 4 dakikalık aktif statik germe + 5 dakika dinlenme sonrası) ölçümü arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunamamıştır. Bunun yanında b ölçümünün c ölçümüne göre düşük olduğu ancak bu farkın anlamlı olmadığı tespit edilmiştir (b-c). Hamstring izokinetik kuvvet değişimi erkek denekler için değerlendirildiğinde, b (5 dakikalık hafif koşu + 4 dakikalık aktif statik germe sonrası) ölçüm ile d (5 dakikalık hafif koşu + 4 dakikalık aktif statik germe + 15 dakika dinlenme sonrası) ölçümü arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmuştur ( p < 0,05). Bu fark b ile kıyaslandığında d ölçümündeki yükselişten kaynaklanmaktadır (b-d). Hamstring izokinetik kuvvet değişimi erkek denekler için değerlendirildiğinde, c (5 dakikalık hafif koşu + 4 dakikalık aktif statik germe + 5 dakika dinlenme sonrası) ölçüm ile d (5 dakikalık hafif koşu + 4 dakikalık aktif statik germe + 15 dakika dinlenme sonrası) ölçümü arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunamamıştır. Ancak d verilerinin c ye göre bir miktar yüksek olduğu görülmüştür (c-d). Kuadriseps izokinetik kuvvet değişimi erkek denekler için değerlendirildiğinde, a (5 dakikalık hafif koşu sonrası) ölçümü ile b (5 dakikalık hafif koşu + 4 dakikalık aktif statik germe sonrası) ölçümü arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmuştur (p<0,05). Bu fark b ölçümündeki anlamlı düşüşten kaynaklanmaktadır (a-b).

67 54 Kuadriseps izokinetik kuvvet değişimi erkek denekler için değerlendirildiğinde, a (5 dakikalık hafif koşu sonrası) ölçümü ile c (5 dakikalık hafif koşu + 4 dakikalık aktif statik germe + 5 dakika dinlenme sonrası) ölçümü arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunamamıştır. Aynı zamanda c ölçümünün a ölçümüne göre düşük olduğu ancak bu farkın b deki gibi anlamlı olmadığı görülmüştür (a-c). Kuadriseps izokinetik kuvvet değişimi erkek denekler için değerlendirildiğinde, a (5 dakikalık hafif koşu sonrası) ölçümü ile d (5 dakikalık hafif koşu + 4 dakikalık aktif statik germe + 15 dakika dinlenme sonrası) ölçümü arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunamamıştır. Böyle olmakla beraber d ölçümünün a ölçümüne göre düşük olduğu ancak bu farkın b deki gibi anlamlı olmadığı ve c den az olduğu görülmüştür (a-d). Kuadriseps izokinetik kuvvet değişimi erkek denekler için değerlendirildiğinde, b (5 dakikalık hafif koşu + 4 dakikalık aktif statik germe sonrası) ölçümü ile c (5 dakikalık hafif koşu + 4 dakikalık aktif statik germe + 5 dakika dinlenme sonrası) ölçümü arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunamamıştır. Böyle olmakla birlikte b ölçümünün c ölçümüne göre düşük olduğu ancak bu farkın anlamlı olmadığı tespit edilmiştir (b-c). Kuadriseps izokinetik kuvvet değişimi erkek denekler için değerlendirildiğinde, b (5 dakikalık hafif koşu + 4 dakikalık aktif statik germe sonrası) ölçüm ile d (5 dakikalık hafif koşu + 4 dakikalık aktif statik germe + 15 dakika dinlenme sonrası) ölçümü arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmuştur ( p < 0,05). Bu fark b ile kıyaslandığında d ölçümündeki yükselişten kaynaklanmaktadır (b-d). Kuadriseps izokinetik kuvvet değişimi erkek denekler için değerlendirildiğinde, c (5 dakikalık hafif koşu + 4 dakikalık aktif statik germe + 5 dakika dinlenme sonrası) ölçüm ile d (5 dakikalık hafif koşu + 4 dakikalık aktif statik germe + 15 dakika dinlenme sonrası) ölçümü arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunamamıştır. Ancak d verilerinin c ye göre bir miktar yüksek olduğu görülmüştür (c-d).

68 55 Hamstring/Kuadriseps Oranı (R) değişimi erkek denekler için değerlendirildiğinde tüm ölçümler arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunamamıştır (R). Erkek denekler için sonuçlar değerlendirildiğinde aktif statik germenin hamstring ve kuadriseps izokinetik kuvvetini düşürdüğü ve dinlenme aralığı arttıkça bu düşüşün azaldığı ancak 15 dakikalık dinlenme aralığı sonrasında bile eski gücüne dönemediği sonucuna varılmıştır. Diğer yandan aktif statik germe, hamstring/kuadriseps oranında istatistiksel olarak anlamlı bir değişikliğe neden olmamaktadır. Bu da her iki kastaki izokinetik kuvvet değişiminin aynı yönlü ve oransal olarak yakın olduğu sonucunu doğurmaktadır. Sonuç olarak, sporcuların müsabaka öncesinde veya maksimal efor gerektiren bir aktivite öncesinde ısınma periyotlarına dahil ettikleri aktif statik germenin akut olarak kişinin performansında bir düşüşe sebep olabileceği ve bu düşüşün aktif statik germeden sonra en az 15 dakika devam edebileceği söylenebilir. Dolayısıyla performanstaki bu düşüşün sakatlanma riskini de beraberinde getireceği düşünülmektedir. Bu sonuçlar, statik germe ile ilgili literatürde ağırlık kazanan statik germenin kas kuvvetini ve dolayısıyla performansı olumsuz etkilediği görüşüyle paralellik arz etmektedir. Ayrıca birbirlerinin antagonisti olan hamstring ve kuadriseps kas gruplarının her ikisinde de izokinetik kuvvet düşüşü kaydedilmiş olması, dinlenmenin yanı sıra, uygulanan germenin her iki antagonist kasa ve hatta kontralateral vücut bölgesine uygulanmasının, akut kas kuvvet dengesizliği oluşmaması açısından daha isabetli olacağı sonucunu doğurmaktadır. Yukarıdaki sonuçlar ışığında; Isınma ile müsabaka arasında dinlenme aralığı yok ise aktif statik germenin, ısınma periyodunun sonunda değil ortasında ya da başında yapılması, Isınma, aktif statik germeyle bitirilmiş ise müsabakaya başlamadan en az 15 dakika dinlenme aralığı verilmesi, Aktif statik germenin tek taraflı yapılmaması ve kasın antagonistine de aynı periyod içinde germe yapılması,

69 56 Yapılan aktif statik germenin, performansta düşüşe neden olmaması açısından, her kas veya kas grubu için 60 saniyenin altındaki bir süreyle uygulanması, Tavsiye edilmektedir. Ayrıca bu çalışmanın, farklı spor branşlarına özel olarak geliştirilmiş testler veya protokoller, farklı germe süreleri, farklı set, daha uzun dinlenme aralıkları, birden çok açısal hızda ve daha fazla denek kullanılarak yapılacak yeni çalışmalarla desteklenmesi önerilmektedir.

70 57 KAYNAKLAR 1. Çolak, M., Çetin, E. (2010). Bayanlara Uygulanan Farklı Isınma Protokollerinin Eklem Hareket Genişliği ve Esneklik Üzerine Etkileri. Fırat Üniversitesi Sağlık Bilimleri Tıp Dergisi, 24(1), Shellock, F. G., Prentice, W. E. (1985). Warming-up and stretching for improved physical performance and prevention of sports-related injuries. Sports Medicine, 2(4), Smith, C. A. (1994). The warm-up procedure: to stretch or not to stretch. A brief review. Journal of Orthopaedic and Sports Physical Therapy, 19(1), Çatıkkaş F. (2008). Farklı esneklik düzeylerine sahip sporcularda statik germe sonrası kassal güç değişim sürecinin analizi / Time course analysis of muscular power variations following static stretching in athletes of differing flexibility levels, Ege Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İzmir. 5. Shellock, F. G., Prentice, W. E. (1985). Warming-up and stretching for improved physical performance and prevention of sports-related injuries. Sports Medicine, 2(4), Power, K., Behm, D., Cahill, F., Carroll, M., and Young, W. (2004). An acute bout of static stretching: effects on force and jumping performance. Medicine & Science in Sports & Exercise, (36), Alemdaroğlu, U.,Koz, M., and Köklü, Y. (2012). Germe egzersizlerinin performans üzerine akut etkileri. Spor Bilimleri Dergisi: Hacettepe Üniversitesi, 23(2), Paoadopoulos, G., Siatras, T. H., and Kellis, S. (2005). The effect of static and dynamic stretching exercises on the maximal isokinetic strength of the knee extensors and flexors. Isokinetics and exercise science, 13(4), Sekir, U., Arabaci, R., Akova, B., and Kadagan, S. M. (2010). Acute effects of static and dynamic stretching on leg flexor and extensor isokinetic strength in elite women athletes. Scandinavian journal of medicine & science in sports, 20(2), Siatras, T. A., Mittas, V. P., Mameletzi, D. N., and Vamvakoudis, E. A. (2008). The duration of the inhibitory effects with static stretching on quadriceps peak torque production. The Journal of Strength & Conditioning Research, 22(1), Koçak Ç., (2012). Farklı Isınma Protokollerinin Sedanter Kişilerdeki Kuvvet Antrenmanına Akut Etkileri, Haliç Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksek Okulu, İstanbul. 12. Rubini, E. C., Costa, A. L., and Gomes, P. S. (2007). The effects of stretching on strength performance. Sports medicine, 37(3),

71 Kay, A. D., Blazevich, A. J. (2012). Effect of acute static stretch on maximal muscle performance: a systematic review. Med Sci Sports Exerc, 44(1), Young, W., Elias, G., and Power, J. (2006). Effects of static stretching volume and intensity on plantar flexor explosive force production and range of motion.journal of sports medicine and physical fitness, 46, Shrier, I. (2004). Does stretching improve performance?: a systematic and critical review of the literature. Clinical journal of sport medicine, 14(5), Cramer, J. T., Housh, T. J., Weir, J. P., Johnson, G. O., Coburn, J. W., and Beck, T. W. (2005). The acute effects of static stretching on peak torque, mean power output, electromyography, and mechanomyography. European journal of applied physiology, 93(5-6), Cramer, J. T., Beck, T. W., Housh, T. J., Massey, L. L., Marek, S. M., Danglemeier, S., and Egan, A. D. (2007). Acute effects of static stretching on characteristics of the isokinetic angle torque relationship, surface electromyography, and mechanomyography. Journal of sports sciences, 25(6), McBride, J. M., Deane, R., & Nimphius, S. (2007). Effect of stretching on agonist antagonist muscle activity and muscle force output during single and multiple joint isometric contractions. Scandinavian journal of medicine & science in sports, 17(1), Young, W. B., Behm, D. G. (2003). Effects of running, static stretching and practice jumps on explosive force production and jumping performance. Journal of Sports Medicine and Physical Fitness, 43(1), Power, K., Behm, D., Cahill, F., Carroll, M., and Young, W. (2004). An acute bout of static stretching: effects on force and jumping performance. Medicine & Science in Sports & Exercise, (36), Stamford, B. (1985). Massage for Athletes. Phys Sports Med. (13), Muratlı, S., Sevim, Y. (1993). Antrenman Bilgisi. Eskişehir Zorba, E. (2012). Herkes İçin Yaşam Boyu Spor. 3. Basım. Neyir Matbaacılık Köse, B. (2014). Farklı Isınma Yöntemlerinin Esnekliğe Sıçramaya ve Dengeye Etkisi. Yüksek Lisans Tezi, On Dokuz Mayıs Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Samsun. 25. Karatosun, H. (1991). Futbol Fizyolojik Temeller. Kolka Matbaası. Ankara. 26. Arslan, C., Gökhan, İ., Aysan, H.A. (2011). Amatör Sporcularda Isınma Alışkanlığı ve Bilgi Düzeylerinin Değerlendirilmesi. Klinik ve Deneysel Araştırmalar Dergisi. 2 (2), Sevim, Y. (2007). Antrenman Bilgisi. 7. Baskı. Nobel Yayın Dağıtım. 39, 53, 98,

72 Karakurt, A. (2000). Sporda ısınmanın ısınma öncesi ve ısınma sonrası sıçrama hareketine etkisinin araştırılması. Yüksek Lisans Tezi, Dicle Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Diyarbakır. 29. Gambetta, V. (1982). Warm-up. Track and Flied Research Quarter Review. 82, Renklikurt, T. (1991). Isınma. Türkiye Futbol Federasyonu Futbol Kondisyon El Kitabı. Ankara. 31. Shellock, F.G., Prentice, W.E. (1985). Warming- up and Streching for Improved Physical Performance and Prevention of Sports- Related Injures. Sports Med. (2), Bompa, T.O. (1980). Theory and Metholodology of Traning. Dubique London Çakıroğlu, M.İ. (1997). Antrenman Bilgisi Antrenman Teorisi ve Sistemetiği. (2. Baskı). Şeker Matbaacılık Knebel, K.P. (1991). Funktiongymnastik, Rowohlt Verlag. Hamburg. 35. König, S. (1982). Schwuguolles Aufwöermen mit Musik Handball- Spiels Mog Taşkın, H. (2002). Aktif ve Pasif (masaj) Isınmanın Anaerobik Güce Etkisi. Yüksek Lisans Tezi. Selçuk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Konya. 37. Çetin, E. (1999). Masaj ve ısınmanın eklem hareket genişliği üzerine etkisi. Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara. 38. Ünlü, N.M. (1992). Isınmanın Fiziki Aktivite ve Bazı Fizyolojik Değerler Üzerine Etkisi. Uzmanlık Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Konya. 39. Çetin, E., Yarım, İ. (2006). Kayaklı Koşu Antrenman Bilgisi. Gazi Kitabevi. Fersa Matbaacılık. Ankara. 178, Sevim, Y. (2005). Antrenman Bilgisi. Ankara: Gazi Kitabevi. 41. Alter, J.M. (1998). Sport Stretch. Human Kinetics. Second Edition. 42. Thompsen, A. G., Kackley, T., Palumbo, M. A., and Faigenbaum, A. D. (2007). Acute effects of different warm-up protocols with and without a weighted vest on jumping performance in athletic women. The Journal of Strength & Conditioning Research, 21(1), Fox, E. L., Bowers, R. W., and Foss, M. L. (1989). The physiological basis of physical education and athletics. William C Brown Pub. 44. Faulkner, J. A., White, T. P. (1990). Adaptations of skeletal muscle to physical activity. Exercise, fitness and health. Champaign, IL: Human Kinetics Books, Ganong, W. F. (1995). Tıbbi fizyoloji (16. Baskı). İstanbul: Barıs kitabevi, Baechle, R.T., Earle, R.W. (2000) Essentials of Strength Training and Conditioning. Human Kinetics. Second edition, Section 3,Chapter 16,

73 Brodal, P. (1998). The Central Nervous System. New York: Oxford Universtity Press. 48. Dirnagl, U. (1997). Metabolic aspects of neurovascular coupling. In Optical Imaging of Brain Function and Metabolism 2 (pp ). Springer US. 49. Alter, J.M. (1998). Sport Stretch. Human Kinetics. Second Edition. 50. Sönmez, G.T. (2002). Egzersiz ve Spor Fizyolojisi, Bolu, Ata Ofset Matbaacılık. 51. Guyton, A.C., Hall J. E. (2001). Tıbbi Fizyoloji. Ankara: Tavaslı Matbacılık, Sevim, Y. (2010). Basketbol Teknik-Taktik Antrenman (7. Baskı). İstanbul: Fil Yayınevi Ünlü, S.S. (2008). Kombine edilmiş ısınma uygulamalarının anaerobik güç performansına akut etkileri. Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya. 54. Meller, W., Mellerowicz, H. (1970). Vergleichende Untersuchungen über Dauertraining mit gleicher Arbeit, aber unterschiedlicher Leistung an eineiigen Zwillingen. Sportarzt u Sportmed, Stoboy, H. (1972). Neuromuskulare Funktion und Körperliche Leistung In Zentrale Themen der Sportmedizin New York. 56. Ilgazlı, B., Özçaldıran, B., Durmaz, B., Özkol, M.Z., Nalçakan, G.R. (2006). Elit Erkek Yüzücülerde Ayak Bileği Tork Gücünün Branşlara Göre Karşılaştırılması. 9. Uluslararası Spor Bilimleri Kongresi Bildiri Kitabı. Muğla Gürol, B., Yılmaz, İ. (2013). İzokinetik Kuvvet Antrenmanı. Spormetre Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi. XI (1), Baltzopoulos, V., Brodie, D.A. (1989). Isokinetic Dynamometry Applications and Limitations. Sports Medicine 8 (2), Dvir, Z. (2004). Isokinetics: muscle testing, interpretation, and clinical applications. Elsevier Health Sciences. 60. Maud, P.J., Foster, C. (1995). Physiological assessment of human fitness, Human Kinetics, USA Dick, F., Johnson, C, Paish, W., Strength training for athletic, British Amateur Athletic Board, s.16, London, Chan, K. M., Maffulli, N., and Korkia, P. (1996). Principles and practice of isokinetics in sports medicine and rehabilitation (pp ). Hong Kong: Williams & Wilkins. 63. Şahin, Ö. (2010). Rehabilitasyonda izokinetik değerlendirmeler. Cumhuriyet Tıp Dergisi, (32), Lesmes, G.R., Costill, D.L., Coyle, E.F., and Fink, W.J. (1978). Muscle strength and power changes during maximal isokinetic training. Medicine and Science in Sports, 10(4),

74 Uluçay, Ç. (2005). Diz Osteoartritinde Artroskopik Debridman ve Viskosüplemantasyonun Yeri, Uzmanlık Tezi, T.C. Sağlık Bakanlığı Göztepe Eğitim ve Araştırma Hastanesi, İstanbul. 66. Taner, D. (2009). Fonksiyonel Anatomi (4. Baskı). Ankara, HYB Basın Yayın Brown, L.E. (2000). Isokinetics in human performance. Human Kinetics, USA, 3, 4, 7, 8, 9, Foran, B. (1985). Advantages and disadvantages of isokinetics, variable resistance and free weights. National Strength & Conditioning Association Journal, 7(1), Aktuğ, Z.B. (2013). Futbolcularda izokinetik hamstring, quadriceps kas kuvvet oranı ile dikey sıçrama ve sürat performans ilişkisi. Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Konya. 70. Prentice, W. E., Voight, M. L. (2001). Techniques in musculoskeletal rehabilitation. McGraw-Hill Prof Med/Tech. 71. Ardıç, F. (2014). Egzersiz reçetesi. Türk Fiziksel Tıp Rehabilitasyon Dergisi. 2014;60 (Özel Sayı 2): Ergun, N., Baltacı, G. (1997). Spor Yaralanmalarında Fizyoterapi ve Rehabilitasyon Prensipleri. Ankara Chan, K. M., Maffulli, N., and Korkia, P. (1996). Principles and practice of isokinetics in sports medicine and rehabilitation (pp ). Hong Kong: Williams & Wilkins 74. Brown, L.E., Whitehurst, M. (2003). The effect of short-term isokinetic training on force and rate of velocity development. Journal of Strength and Conditioning Research, 17(1), Saliba, L., Hrysomallis, C. (2001). Isokinetic strength related to jumping but not kicking performance of Australian footballers. Journal of Science and Medicine in Sport, 4(3), Cicioğlu, İ., Gökdemir, K., and Emre, E. (1996). Pliometrik antrenmanın yaş grubu basketbolcuların dikey sıçrama performansı ile bazı fiziksel ve fizyolojik parametreleri üzerine etkisi. Hacettepe Üniversitesi, Spor Bilimleri Dergisi, 7(1), Zakas, A., Doganis, G., Galazoulas, C., and Vamvakoudis, E. (2006). Effect of acute static stretching duration on isokinetic peak torque in pubescent soccer players. Pediatric Exercise Science, 18(2), Açıkgöz A., Gelen E., Saygın Ö., Karacabey K., Yıldız S. Farklı Beden Yağ Yüzdesine Sahip Sporcularda Uygulanan Isınma Yöntemlerinin Sıçrama Performansına Akut Etkisi. Sakarya Üniversitesi, Muğla Üniversitesi, Gaziantep Üniversitesi, Marmara Üniversitesi. 11. Uluslararası Spor Bilimleri Kongresi Kasım 2010 Özet Kitabı

75 McNair P. (2007). Acute responses to stretches with isokinetic dynamometers. Sportex Medicine, 34, Bradley, Paul S., Peter D. Olsen, and Matthew D. Portas. The effect of static, ballistic, and proprioceptive neuromuscular facilitation stretching on vertical jump performance. The Journal of Strength & Conditioning Research 21.1 (2007): Ogura Y., Miyahara Y., Naito H., Katamoto S., and Aoki J. (2007). Duration of static stretching influences muscle force production in hamstring muscles. Journal of Strenght and Conditioning Research, 21(3), Janot, J., Dalleck, L., and Reyment, C. (2007). Pre-exercise stretching and performance. IDEA Fitness Journal, 4(2), Nelson, A. G., Guıllory, I. K., Cornwell, A., and Kokkonen, J. (2001). Inhibition of maximal voluntary isokinetic torque production following stretching is velocityspecific. The Journal of Strength & Conditioning Research, 15(2), Zakas, A., Doganis, G., Papakonstandinou, V., Sentelidis, T., and Vamvakoudis, E. (2006). Acute effects of static stretching duration on isokinetic peak torque production of soccer players. Journal of Bodywork and Movement Therapies, 10(2), Robbins, J. W., Scheuermann, B. W. (2008). Varying amounts of acute static stretching and its effect on vertical jump performance. The Journal of Strength & Conditioning Research, 22(3),

76 EKLER 63

77 Ek-1. Etik Kurul Onayı 64

78 Ek-1. () devam Etik Kurul Onayı 65

79 66 ÖZGEÇMİŞ Kişisel Bilgiler Soyadı, adı : SONĞUR, Adil Uyruğu : T.C. Doğum tarihi ve yeri : 20/05/1982 Medeni hali : Evli Telefon : Faks : adilsngr@gmail.com Eğitim Derece Eğitim Birimi Mezuniyet tarihi Yüksek Lisans Gazi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Devam ediyor Lisans H.Ü. Fizik Tedavi ve Reh. Y.O. 12/06/2006 Lise Batman Sağlık Meslek Lisesi 15/06/2001 İş Deneyimi Yıl Yer Görev Ankara Çocuk Sağlığı ve Radyoloji Teknisyeni Hastalıkları Hematoloji-Onkoloji Eğitim Araştırma Hastanesi Kardelen Özel Eğitim ve Reh. Merk. Fizyoterapist Kadir Tanrıkulu Özel Eğit. ve Reh. Merk. Fizyoterapist Dört Yıldız Özel Eğitim ve Reh. Merk. Fizyoterapist Yabancı Dil İngilizce Hobiler Futbol, Tenis

80 GAZİ GELECEKTİR