SİNDİRİM SİSTEMİ (Gastrointestinal Sistem - GİS) HASTALIĞI OLAN BİREY ve HEMŞİRELİK BAKIMI

Transkript

1 SİNDİRİM SİSTEMİ (Gastrointestinal Sistem - GİS) HASTALIĞI OLAN BİREY ve HEMŞİRELİK BAKIMI

2 Sindirim sistemi; İnsan, yaşam için gerekli enerjiyi ancak besinlerdeki kimyasal maddelerden alabilir. Sindirim sisteminin görevi karbonhidrat, yağ, protein gibi başlıca besin maddeleriyle, su ve elektrolitlerin vücuda alınmasını sağlamaktır. Temel fonksiyonu, besin maddelerini, kan yoluyla hücrelere taşınabilecek şekle dönüştürmektir. 2 Yeterli beslenme ve boşaltımın sürdürülmesi, GIS fonksiyonlarının normal olmasına bağlıdır

3 Sindirim Sistemi Fonksiyonları 1. Ağız yoluyla alınan besinlerin, sindirim kanalı boyunca ilerlemesini sağlamak (motor fonksiyon). 2. Alınan besinlerin sindiriminde kullanılacak hormon, elektrolit ve enzimleri salgılamak (sekresyon fonksiyonu). 3. Besin ve sıvıların sindirilmesi (sindirim fonksiyonu) Sindirilmiş besin, sıvı ve elektrolitlerin emilimi (absorbsiyon fonksiyonu)

4 SİNDİRİM SİSTEMİ Besin maddeleri kanaldan geçirilirken: Mekanik olarak parçalanır Kimyasal olarak sindirilir Basit moleküllerine ayrıştırılır Gerekli ve yararlı olanlar emildikten sonra artıklar dışarı atılır

5 Mekanik Sindirim Ağızda, dişler yardımı ile başlar. Dil de yardımcı rol oynar. Kimyasal Sindirim 5 Enzimler yardımı ile gerçekleşir. Ağızda başlar, ince bağırsakta son bulur. Kimyasal sindirime pankreas ve karaciğer yardım eder

6 Sindirim sistemi organları: Ağız (oral kavite) Farenks Özefagus Mide İnce bağırsak Kalın bağırsak Rektum ve anüs Sindirime yardımcı yapı ve organlar: Dişler, dudaklar, çeneler, tükrük bezleri, pankreas, karaciğer ve safra kesesi dir

7 AĞIZ Ağızda; dişler, dil, tükrük bezleri bulunur. Besinler; dişler yardımıyla parçalanır, Ağızda 3 çift geniş türkrük bezi bulunur. - Parotid;kulağın önünde ve altında - Submandibular;mandibulanın alt ucunun altında - Sublingual;ağız tabanında dilin altında Bu bezler kimyasal sindirimi ağızda başlatırlar, Tükrük salgısını yada salyayı oluştururlar, bütün bezler içeriklerini ağız boşluğuna boşaltırlar. Dil ile ağız içinde çevrilerek farenkse itilir. Farenks; ağız boşluğundan sonra gelen kısımdır. Aynı zamanda solunum sistemi organıdır. Yutma işlemi sırasında epiglottis larenks üzerini kapatır. Böylece besinlerin solunum yoluna kaçmasını engellenmiş olur

8 Özofagus: Besinlerin mideye gönderilmesini sağlayan longitüdinal ve sirküler kastan yapılmış bir borudur. Yaklaşık cm dir. Özfagus un diyafragmayı geçtiği yere hiatus, mideye açıldığı yere de kardia denir. Özefagusun peristaltik ve ritmik hareketleri ile ritmik kontraksiyonları aracılığıyla parçalanmış besinler sfinkterin gevşemesiyle mideye ulaşır. Özofagus mukoza hücrelerinden müküs salgılanır; yutulan besinler kayganlaşır, özofagus mukozası travmalardan korunur

9 Peristaltik (ilerletici) hareket... Ağızda başlatılan çiğneme hareketi farinkste peristaltis olarak isimlendirilen kasılma dalgası oluşturur. Farinkste oluşan peristaltik hareket gıdayı özefagusa, oradan da mideye doğru iter. Peristaltik dalga tüm sindirim kanalı boyunca yayılır. Kontraksiyonlar / Karıştırıcı hareket... Birbirini izleyen kasılmalardır. Bir kasılma halkası gevşerken başka bir bölümde yeni kasılma hareketi başlar

10 Mide: Mide gıdaların depolandığı, karıştırıldığı ve sindirildiği cm uzunluğunda J şeklinde bir organdır. Yaklaşık 1 litrelik kapasiteye sahiptir. Salgı yapma, besinleri uygun hızda ileri gönderme, besinleri depolama gibi fonksiyonları vardır. Gıdaların kimyasal ve fiziksel sindiriminin önemli kısmı midede gerçekleşir. Kardia, fundus, korpus, antrum ve pilor olmak üzere 5 bölümü vardır

11 Midenin peristaltik hareketleri ile enzimlerle iyice karışan besinler «kimus» adı verilen bulamaç haline gelir. Kimus uygun yoğunluğa gelince pilor sfinkteri gevşer, bir kısmı incebarsağa geçer. Midenin salgıları Mukus (mideyi korur) Gastrin (HCL salınımını sağlar) Gastrik sekresyon (HCL ve pepsinojen içerir) İntrinsik faktör (B12 vit. Emilimini sağlar)

12 İnce Barsaklar: Kimüsten besinlerin sindirim ve emilimini sağlar. İç yüzeyinde villi adı verilen çıkıntılar vardır. Duedonum, jejenum ve ileumdan oluşur Duodenum: İnce bağırsakların C şeklindeki başlangıç bölümüdür Yaklaşık 25 cm uzunluğundadır, pankreas ve safra kesesinden gelen enzimlerin kimus ile karışımı sağlanarak sindirimin kalan bölümü tamamlanır. kimüsteki asidin nötralize edilmesini ve Ca ile Fe in emilimini sağlar

13 Jejenum: Yaklaşık 1 metre uzunluğundadır Pek çok kıvrım (plika) ve villus içerir Sindirim ve emilim görevleri vardır Jejenum protein, yağ ve KH ların emiliminden sorumludur. İleum: Yaklaşık 2 metredir Emilimin büyük bir bölümü gerçekleştirilir İleum çekumda sonlanır, B12 ve safra tuzları buradan emilir

14 Kalın Barsaklar: Yaklaşık 1.5 m uzunluğunda olup altı bölümü bulunmaktadır. - Çekum - Asenden (çıkan) kolon - Transvers kolon - Desenden (inen) kolon - Sigmoid kolon - Rektum Anal kanül Anüs Kalın bağırsaklar sıvı ve elektrolitlerin emilimi ve feçesin depolamasında fonksiyon görür. Kalın barsakta villiler yoktur, goblet hücreleri vardır. Sindirim sistemi, rektum ve anüs ile sonlanır. Anüs defekasyonun kontrolünde görev alır

15 Periton: Mide ve bağırsakları saran seröz membrana VİSSERAL PERİTON, karın boşluğunu oluşturan seröz membranada PARİYETAL PERİTON adı verilir. Peritonun mideyi saran bölümüne OMENTUM denilmektedir

16 Pankreas Pankreas midenin hemen arkasında yassı uzun bir organdır. Düedönuma açılan bir kanala sahiptir, bu kanaldan sindirim enzimleri salınır. Ekzokrin ve endokrin salgı hücrelerine sahiptir, Pankreasın iki hücre grubu vardır: - Langerhans adacıkları (alfa= glukagon, beta= insülin salınımı) - Asini hücreleri, pankreas öz suyu amilaz, lipaz ve tripsin gibi sindirim enzimleri içerir

17 Karaciğer Karaciğer vücuttaki salgı yapan en büyük organdır. Abdominal boşluğun üst bölümündedir. Yaygın damar ağına sahiptir ve 2 ana lobtan oluşur. Sağ lob sola oranla daha büyüktür. Hepatik hücrelerden oluşmuştur. Karciğere ; hapatik arter ve hepatik portal ven girer, hepatik ven ve safra kanalı ise çıkar

18 Karaciğerin fonksiyonları Glikoz metabolizmasında rol oynar (glikoneogenezis) Metabolik düzenleme;portal venden alınan amino asit, karbonhidrat ve lipit düzeylerinin algılanıp ayarlanması. Fazla amino asitlerin üreye çevrilmesi, Plazma proteinlerinin sentezi, Vitamin (A, B12, D vit ) ve minerallerin (demir, bakır) depolanması, İlaçların, zehirlerini kimyasal maddelerin metabolize edilmesi(detoksifikasyon), Depo görevi; vitamin, yağ, amino asit,

19 safra üretimi, Bilirubin metabolizması - Bilirubin hemoglobin yıkımının son ürünüdür ve toksik bir maddedir. - Bu maddenin safra ile atılması KC en önemli işlevlerinden biridir. - Eritrositlerin fazla parçalanması, safra yollarında tıkanıklık ya da KC in hasta olması nedenleriyle bilirubinin KC de bağlanamaması sonucu sarılık gelişir

20 Safra kesesi Karaciğerin yüzeyindeki çukurlukta yerleşmiş armut şeklinde bir kesedir. Safra kesesi karaciğerden gelen safrayı sindirim için gerekinceye kadar depolayıp, konsantre hale getirir. Safra kesesinin kasılması kesedeki safrayı boşaltır. Safra yağ sindirimi için gereklidir

21 Sindirim Sisteminin Çalışmasının Düzenlenmesi Sinir sistemi Sindirim sisteminin temel hareket ve salgıları temel olarak üç yol ile gerçekleşir: - intramural sinir pleksusu - Otonom kontrol - Afferent sinirler

22 GİS Hastalıklarında Tanılama Öykü Soy geçmişi Diyet öyküsü Şikayeti Başlangıcı (Süresi, Niteliği, Ciddiyeti,Yeri, Presipitan faktörler, Azaltan faktörler, Eşlik eden faktörler Tıbbi öyküsü İlaçlar Allerjileri Psikolojik öykü ve yaşam tarzı İş Alışkanlıkları Fizik muayene Ağız muayenesi??? Batın muayenesi??? laboratuvar tetkikleri

23 Radyolojik incelemeler Boş batın grafisi USG Tomografi Endoskopik incelemeler - Özofagoskopi - Gastroskopi - Duodenoskopi - Kolonoskopi - Rektoskopi - Sigmoidoskopi - Rektosigmoidoskopi - Peritonokopi / Laporoskopi

24 Endoskopi öncesi Hasta hazırlığı??? İşlem hakkında bilgi 6-8 saat aç kalması Varsa protezleri çıkarılır Yaşam bulguları İşlemden önce boşaltım ihtiyacını karşılaması Doktor istemine göre sedatif Sol lateral pozisyon Konuşmaması, hareket etmemesi söylenir

25 Komplikasyonları - Perforasyon - Kanama - Aspirasyon - Kardiyak aritmi - Sedasyona bağlı solunum depresyonu