TURUNÇGİLLERDE BİTKİ BESLEME

Transkript

1 49 TURUNÇGİLLERDE BİTKİ BESLEME Dr. Ayhan Aydın Alata Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü - Mersin ayhan.aydin@tarim.gov.tr Turunçgillerin ana vatanı Güneydoğu Asya dır. Kuzey yarım kürenin uygun mikroklima alanlarında 40. enlem dairesinin de üzerinde yetiştirilmektedir. Turunçgiller genel olarak su tutma ve havalanma özelliği iyi olan, derin profile sahip tınlı, milli tın, kumlu tın ve milli killi tın bünyeye sahip organik maddece zengin olan topraklarda iyi yetişir. Turunçgiller için üzerinde durulması gereken esas husus toprağın havalanan bir yapıya sahip olmasıdır. Çünkü turunçgil kökleri yüksek miktarda oksijen ister, havasızlığa çok duyarlıdır. Bu sebeple turunçgillerin yetiştirileceği toprak havalanan ve süzek bir yapıda olmalıdır. Fazla kirece hassastır. Yetiştirildikleri toprakların ph değerinin hafif asit (ph 5,5-7,0) olmasını ister. Ancak yurdumuzda Doğu Karadeniz Bölgesi hariç turunçgillerin yetiştirildiği diğer bölgelerde ph turunçgillerin istediği değerin oldukça üstündedir. Turunçgiller tuzluluğa karşı hassa bitkilerdendir ve yetiştirildikleri toprakların tuzluluğunun yüksek olmaması gerekir. Turunçgilleri diğer meyve türlerinden ayıran en önemli özellik, yapraklarını dökmeyen meyve türlerinden olması nedeni ile yılın 12 ayında kökleri ile suyu ve içinde çözünmüş besin maddelerini topraktan almalarıdır. Yapraklarını dökmeyen meyve türlerinden olan turunçgillerin beslenme ihtiyacının tüm yıl olması, kılcal köklerinin toprağın çok derinliğine inmemesi nedenleri ile yapraklarında genellikle besin elementi noksanlıkları görülmektedir. Diğer meyve türlerine oranla birçok besin elementinin (azot, fosfor, potasyum, magnezyum, demir, çinko, mangan ve bor) noksanlık belirtileri yapraklarda görülmektedir. Turunçgillerin iyi bir ürünle dekardan kaldırdıkları besin maddesi miktarları verilmiştir (Çizelge 1, 2). Çizelge 1. Bir Ton Turunçgil Meyvesi ile Topraktan Kaldırılan Makro Besin Elementi Miktarları (kg) Tür N P 2 O 5 K 2 O CaO MgO Çizelge 2. Bir Ton Turunçgil Meyvesi ile Topraktan Kaldırılan Mikro Besin Elementi Miktarları (g) Tür Fe Mn Zn Cu B Portakal 3,0 0,8 1,4 0,6 2,8 Limon 2,1 0,4 0,7 0,3 0,5 Mandarin 2,6 0,4 0,8 0,6 1,3 Greyfurt 3,0 0,4 0,7 0,5 1,6 Bitki gelişmesi ve metabolizması için gerekli olan elementler bitki besin elementi olarak adlandırılmaktadır. Bitkilerin element içerdiği bilinmekle birlikte, bunların ancak belli bir bölümü büyüme ve metabolizma için gereklidir. Buna göre doğada bulunan elementlerden 16 tanesinin mutlak gerekli besin elementi olduğu, 6 elementin ise sadece bazı bitkiler veya bazı metabolik süreçlerde mutlak gerekli olduğu kabul edilmektedir. Mutlak gerekli besin elementlerinden C, H, O organik maddenin yapısında bulunan temel elementlerdir ve kuru madde esasına göre bitkilerin %94 lük bölümünü oluşturur. Mineral bitki besin elementleri de kendi aralarında bitkilerce alım ve kullanım miktarlarına göre makro ve mikro besin elementleri olmak üzere iki kısma ayrılır (Çizelge 3). Makro besin elementleri bitkiler tarafından nispeten fazla miktarda ihtiyaç duyulan ve bitki bünyesinde fazla bulunan elementlerdir. Mikro besin elementleri ise bitkilerce daha az ihtiyaç duyulan ve bitki bünyesinde daha az oranda bulunan elementlerdir. Mikro besin elementlerinin bitki gelişimi ve metabolizması için önemi, makro besin elementlerinden daha az değildir (Şekil 1). Bitkilerde Besin nin Ortalama Dağılımı Portakal 1,8 0,5 3,2 1,0 0,4 Limon 1,6 0,4 2,1 0,7 0,2 Mandarin 1,6 0,4 2,0 1,0 0,4 Greyfurt 1,0 0,3 2,4 0,6 0,2 Şekil 1. Bitki Besin nin Ortalama Dağılımı

2 50 Çizelge 3. Bitki Besin nin Genel Sınıflandırılması Organik Besin İnorganik Besin Gübrelerle Verilmeyen Mutlak Gerekli Elementler Makro Besin Mikro Besin Karbon (C) Hidrojen (H) Oksijen (O) Temel Besin Azot (N) Potasyum (K) Fosfor (P) Yardımcı Besin Kalsiyum (Ca) Magnezyum (Mg) Kükürt (S) Mikro Besin Demir (Fe) Çinko (Zn) Mangan (Mn) Bakır (Cu) Molibden (Mo) Bor (B) Klor (Cl) Bazı Bitkiler İçin Gerekli (Fonksiyonel) Besin Alüminyum (Al) Kobalt (Co) Sodyum (Na) Nikel (Ni) Silisyum (Si) Vanadyum (V) Bitkiler, yaşamları için gerekli besin elementlerini kök üstü organlarıyla havadan ve kökleriyle yetiştirildikleri ortamdan alır. Bitki besin elementleri makro ve mikro elementler olmak üzere iki gruba ayrılır. Her iki gruptaki elementlerin gerekli sınırlarda ve oranlarda bulunmamaları hâlinde gelişme gerilemekte, tarımsal ürünlerin miktarı azalmaktadır. Makro Besin Azot (N) Azot tüm bitkilerde olduğu gibi turunçgil ağaç gelişimini, meyve verimini ve meyve kalitesini etkileyen en önemli besin elementidir. Bitkiler %1-4 oranında azot içerir. Turunçgillerde optimum azot içeriği %2,4-2,6 arasındadır. Azot, klorofilin yapısında önemli bir yer tutar. Çiçek verimi ve kalitesi azot düzeyiyle yakından ilgilidir. Hızlı vejetatif büyüme, yaprak, tohum, çiçek ve meyve büyümesini sağlar. Bitkilerde protein oranını arttırır. Azot, amonyum ve nitrat formunda alınır. Noksanlığında verim azalmasının yanında ağaçta gelişme yavaşlar. Ağaçlarda yaprak ve sürgün oluşumu azalır. Dikine büyüyen, meyve vermeyen sürgün sayısı artar. Ağaçların boyu normale oranla daha kısa olur. İlk belirtiler sürgünlerin dip kısmındaki yaşlı yapraklarda görülür. Yaprak ucundan başlayan renk açılması önce yeşilimsi sarı daha sonra sarımsı yeşil olur, daha ileri safhada yaprak tamamen sararır ve bazı sürgünlerde yaprak dökümü ve kuruma görülür. Yaprak ayası küçülür. Meyve küçük kalır, kabuk rengi açık ve solgun renk alır, meyvede kuru madde miktarı düşük olur. Azot fazlalığında ise iri ve koyu yeşil yaprak teşekkül eder. Ana dallardan dikine büyüyen obur sürgün (meyve vermez) oluşumu artar. Kalın kabuk ve normale göre daha ekşi meyveler oluşur. Meyvelerde renk oluşumu geciktiği için kabuk rengi sarı-yeşil hâle gelir. Azotun fazla verilmesi durumunda iri ve koyu yeşil yaprak oluşur. Bitki dokularında gevşekleşme, hastalıklara karşı direncin azalması, geç çiçeklenme ve raf ömründe kısalma, şeker sentezinde azalma, erken meyve dökülmesi, meyvelerde geç olgunlaşma, depo hastalıklarının artması gibi olumsuzluklar gözlemlenir Azot fazlalığı meyve miktarını azaltmakta, meyve kalitesini düşürmektedir. Fosfor (P) Fosfor, çiçeklenme biyolojisi, tohum oluşumu, enerji transferi (ATP), gen aktarımı (DNA) gibi konularda mutlak gereklidir. Bitkinin ilk büyümesini, çiçeklenmesini ve kök gelişimini hızlandırır. Bitkinin genel dayanıklılığını arttırır. Bitkiler fosforu asit tepkimeli topraklarda primer ortofosfat iyonu (H 2 PO 4 -), alkali tepkimeli topraklarda ise sekonder ortofosfat iyonu (HPO 4-2 ) şeklinde alır. Bitkilerin P içeriği %0,1 ila %0,5 arasındadır. Turunçgillerde optimum fosfor içeriği %0,1-0,5 arasında değişiklik göstermektedir. N, K ve Ca miktarlarına göre karşılaştırılacak olunursa bitkide bulunan fosfor miktarı fazla değildir. Noksanlığında yapraklar küçülür ve orta damara yakın kısım mavimsi yeşil ve bronzlaşma şeklinde renk değişimine uğrar. Çiçeklenme gecikir, cansız, zayıf ve yumuk çiçek oluşumu gerçekleşir, meyveler küçük, kabukları çok ince ve meyve suyu çok ekşi olur. Fosfor fazlalığında veya aşırı fosfor gübrelemesinde demir (Fe +2 ), çinko (Zn +2 ), kalsiyum (Ca +2 ), bor (B) ve mangan (Mn +2 ) alınımına engel olur. Meyvede erir kuru madde, asit ve vitamin C miktarlarında düşme olmaktadır. Meyvede renk oluşumu gecikmektedir. Fazla fosfor çinko ve mangan alımını etkilediğinden dolaylı olarak da verimin düşmesine neden olmaktadır. Potasyum (K) Bitkilerde bulunan potasyum miktarı %0,3 10,0 arasında değişim gösterir. Turunçgillerde optimum potasyum miktarı %0,7-1,09 arasındadır. Potasyum bitki bünyesine K + iyonu şeklinde alınmaktadır. Potasyum bitkilerde birçok kalite unsurunu etkiler. Meyvenin renk, tat, aroma, sertlik, depo dayanıklılığı ve raf ömrünü etkileyen en önemli elementtir. Hastalıklara, kuraklığa, dona ve tuz zararına karşı dayanımı arttırır, karbonhidrat, nişasta ve şeker oluşumunu düzenler, meyve üretimini ve kalitesini arttırır. Bitkinin su tüketimini düzenlemede kullanılır. Turunçgillerin potasyuma olan gereksinmeleri fazla olduğundan bu elementin noksanlığı çok görülmektedir. Noksanlığında, yaşlı yapraklarda yaprak kıyısından başlayıp orta damara doğru renk açılması görülür. Çok ileri safhada yaprak kıyılarında kuruma görülür. Kırılan dal sayısı ve hasattan önce dökülen meyve sayısı artar.

3 51 Meyve rengi oluşumu ve meyve büyüklüğü azalır, kalın kabuk, pürüzlü kabuk, koflaşma ve meyvede kuru madde azalması görülür. Hastalık ve zararlılara karşı dayanıklılık azalır, meyvede kalite düşüşü meydana gelir, meyveler daha küçük ve lezzetsiz olur. Noksanlığında meyve kabuğu azotta olduğu gibi ince ve usare miktarı düşüktür. Potasyum eksikliği azot gibi ilk önce kendini yaşlı yapraklarda göstermektedir. Fazla alınan potasyum magnezyum alınımını azaltır ve bitkinin tepe sürgününün yavaşlamasına neden olur. Potasyum fazlalığı Mg ve Ca noksanlığına sebep olabilir. Potasyum fazlalığında meyvede asitlik artar ve kabuk kalınlaşır. Kalsiyum (Ca) Kalsiyum bitkiler tarafından Ca +2 iyonu olarak kök uçları aracılığıyla alınır. Bütün bitki dokularına kalsiyum iyonları transpirasyona (terleme) bağlı olarak ksilem boruları ile taşınır. Kalsiyum bitki bünyesinde hareketsiz bir elementtir. Bitkideki konsantrasyonu %0,2-1,5 arasında değişmektedir. Turunçgillerde optimum kalsiyum miktarı %3,0-5,50 arasındadır. Kalsiyum yeni gelişen hücre dokularının uç noktalarının gelişmesinde, köklerin ve çiçeklerin normal oluşumunda etkilidir. Bitki dokusunun yapısal ve fizyolojik stabilitesinden sorumludur. Hücre bölünmesi, hücre duvarı oluşumu, hücre genişlemesi ve enzimlerin aktivasyonunda görev alır. Kalsiyum oldukça hareketsiz bir element olduğundan ilk eksikliği bitkide genç yapraklarda ve sürgün uçlarında görülür. Genç yaprak kenarları kuruyarak ölür. Sürgün ucu büyümesi durur, sürgün uçlarında kuruma gözlenir. Genel olarak gübrelerle veya sulama sularıyla da turunçgillere devamlı kalsiyum verildiğinden kalsiyum noksanlığı turunçgillerde pek fazla görülmez. Magnezyum (Mg) Bitkiler magnezyumu Mg +2 iyonu şeklinde alır. Bitkilerde %0,05-1,50 arasında bulunur. Turunçgillerde optimum magnezyum miktarı %0,26-0,60 arasında değişim göstermektedir. Magnezyum, klorofilin merkez atomudur ve fotosentezde hayati öneme sahiptir. Bu nedenle magnezyum eksikliğinde, klorofil miktarı düşer ve fotosentez geriler. Buna bağlı olarak da bitki gelişimi geriler ve ürün kaybı meydana gelir. Yağ oluşumuna destek olur, protein sentezinde görevlidir. Fosforun alınmasını ve taşınmasını destekler. Noksanlığın ilk belirtileri yaşlı yapraklarda gözlenir. Sürgün dibindeki yaprakların yaprak sapı kısmından ve orta damardan yaprak kıyısına doğru damar aralarında renk sarıya dönüşür. Noksanlığın şiddetli olması durumunda damarlar beyazlaşır, dökülür. Sonbaharda şiddetli yaprak dökümleri olur. Meyve kabuğu kalınlaşır. Meyvenin iç ve dış rengi açılır. Şeker, vitamin C ve asit miktarı düşer. Kök gelişmesi yavaşlar. Ürün miktarı azalır. Magnezyum noksanlığı çinko ve mangan noksanlıklarının da şiddetlenmesine neden olur. Pratikte turunçgillerde Mg fazlalığına pek rastlanmamaktadır. Magnezyum fazlalığı nadiren görülür ve potasyum alımını engeller. Ayrıca ağaçların kök gelişmesini olumsuz etkiler. Kükürt (S) Bitkiler gereksinim duyduğu kükürdün büyük bir kısmını toprak çözeltisinden kökleri ile sülfat (SO 4-2 ) iyonları şeklinde alır. Bunun yanında bitkiler yaprakları ile kükürdü, kükürttrioksit (SO 3 ) ve az da olsa elementel kükürt formunda alabilir. Ayrıca, bitkiler bu elementi kükürtdioksit (SO 2 ) gazı şeklinde de absorbe edebilir. Bitkilerde bulunan S %0,1-0,8 arasında değişir. Bitkiler tarafından alınabilen kükürt kaynağı, elementel kükürt ve organik madde içerisinde bulunan kükürttür. Sistin, sistein, biotin, tiamin gibi önemli aminoasitlerin yapısında yer alır, protein sentezini hızlandırır. Yağ sentezinde görev alır ve hücre duvarının yapısında bulunur. Enerji, hormon ve bazı enzimlerin sentezinde yer alır. Nitrat ve karbonhidrat metabolizmasını hızlandırır. Yüksek ph lı topraklarda ph yı düşürmek için kullanılabilir. Noksanlığı genç taze yaprakların damarlar da dahil sararması ve küçülmesi şeklinde gösterir. Kükürt noksanlığı doğada pek sık görülmez. Mikro Besin Demir (Fe) Ülkemiz topraklarında noksanlığı en fazla görülen elementlerden biridir. Ancak, noksanlığı toprakta az bulunmasından dolayı değil, yüksek ph ve kireç içeriğinden dolayıdır. Yüksek ph da ve kireç oranlarında, demir çözünemez bileşikler oluşturmaktadır. Bitki kökleri tarafından iyonik formda (Fe +2 ve Fe +3 ) absorbe edilebildiği gibi karmaşık organik tuzlar (şelat/ kileyt) şeklinde de alınabilmektedir. Bitki bünyesindeki metabolik aktivitelerde etkin rol oynayan Fe formu Fe +2 dir. Bitkilerde bulunan demir mg/kg arasındadır. Turunçgillerde optimum demir miktarı mg/kg arasında değişim göstermektedir. Demir klorofil oluşumunda esas besin maddesidir. Fotosentez ve solunumda katalizör görevi görür, şeker ve nişasta oluşumunda görev alır. Enzim aktivasyonunda etkindir. Demir noksanlığı turunçgiller için önemli bir sorundur. Noksanlık önce genç yapraklarda görülür. Noksanlık sürgün ucundaki yaprakların önce damarlarının yeşil olması, damar aralarının sararması ve daha ileri safhada damarların da sararması ile belli olur.

4 52 Meyve ağaçlarında Fe noksanlığının bazı dallarda görülüp bazılarında görülmemesi sık rastlanan bir durumdur. Yaprak analizleri bazen demir noksanlığının tanınmasında yeterli olmayabilir. Bazen klorozlu yaprağın demir içeriği sağlam olandan daha yüksek bile çıkabilmektedir. Bunun nedeni demirin bütün formlarının bitkiye yarayışlı olmamasıdır. Demir noksanlığında meyve küçük kalır, kuru maddesi az ve asitli meyveler meydana gelir. Çinko (Zn) Ülkemiz toprakları genel karakter itibarıyla yüksek ph ve kireç içeriğine sahiptir. Bu ve benzeri topraklarda çinko düşük miktarlarda bulunur. Aynı zamanda çok yağış alıp yıkanan asit karakterli topraklarda da çinko noksanlığı görülmektedir. Bitkilerin çinko ihtiyaçları çok düşük olmasına rağmen bu gibi durumlarda çinko noksanlıklarına çokça rastlanır. Bitkilerde konsantrasyonu mg/ kg dır. Turunçgillerde optimum çinko miktarı mg/ kg arasında değişim göstermektedir. Çinkonun en önemli metabolik rolü oksinlerin üretiminde görev almasıdır. Bitkiler çinko noksanlığı gösterdiklerinde aynı zamanda oksin noksanlığı da gösterir. Çinkonun karbonhidratların taşınmasında ve şekerin kullanılmasında görev aldığı, azot ve fosfor metabolizmasında enzim olarak görev yaptığı bilinmektedir. Nişasta oluşumu ve RNA sentezinde etkindir. Protein sentezini hızlandırır. Noksanlığı genç yapraklarda veya sürgünlerin ortasındaki yapraklarda kendini gösterir. Noksanlığında bitkide sıvı alımı yavaşlamakta, oksin azlığından dolayı boğum araları kısalmaktadır. Bitki bodurlaşmakta, sürgün ucunda boğum araları kısalmakta ve rozetleşme görülmektedir. Yapraklar küçülür, damar aralarında küçük sarı lekeler oluşur. Bakır (Cu) Bakır bitki fizyolojisi açısından çok önemli bir elementtir. Vitamin, karbonhidrat ve protein sentezi ile fotosentez ve solunum gibi çok sayıda komplike olayda görev alır. Bakır klorofil oluşumu için gereklidir. Solunum için katalizördür. Karbondioksit alımını düzenler bu nedenlerle fotosentezde oldukça etkili bir elementtir. Bitki bünyesinde bakırın içeriği normalin altına düştüğünde bitkilerde generatif gelişim daha fazla etkilenir. Çiçeklerde deformasyon, renk bozukluğu, çiçek azlığı, hiç oluşmama veya çiçek atma gözlemlenebilir. Aminoasitlerin ve enzimlerin oluşumunda azalma görülür. Fotosentezde karbonhidrat ve protein sentezine katılır. Bitki bünyesindeki bakırın yaklaşık %70 i klorofildedir. Biyolojik azot fiksasyonunda görev alır. Bitkilerde 1-25 mg/kg aralığında bulunur. Turunçgillerde optimum bakır miktarı 5-16 mg/kg arasında değişmektedir. Bakırın yaşlı yapraklardan genç yapraklara taşınma kabiliyeti iyi olmadığından eksiklik belirtileri öncelikle genç yapraklarda görülmektedir. Grimsi yeşil renk, hatta beyazlaşma gibi renk değişimleri ve solma görülür. Gelişme zayıflar. Meyve ağaçlarında dalların uç kısımlarında kurumalar olur. Bazı hâllerde uç kurumalarının görülmesinden önce normalden büyük yapraklar oluşur. Noksanlığı genç yapraklarda koyu yeşil renk oluşumu ile anlaşılır. Bakırın çok yetersiz olması durumunda sürgünlerde kahverengi-kırmızı zamk oluşumu meydana gelebilir. Bakır içerikli fungusitlerin meyve bahçelerinde çokça uygulanması bakır toksitesi meydana getirebilmektedir. Bakır toksitesinde de noksanlıkta olduğu gibi bitki gelişmesi geriler ve yapraklarda yanmalar görülür. Mangan (Mn) Mangan alımını en fazla etkileyen faktör toprak ph sıdır. Bir birimlik ph değişimine karşı mangan alınımı 100 kat etkilenmektedir. Bu nedenle uygun ph da mangan alımı çok kolay olmakta, yüksek ph lı topraklarda ise mangan eksikliği görülmektedir. Bitkilerdeki mangan miktarı diğer elementlerden daha fazla değişiklik gösterir. Yaprak dokularında mangan konsantrasyonu mg/kg arasında değişir. Turunçgillerde optimum mangan miktarı mg/kg arasındadır. Mangan bitkide klorofil oluşumuna yardım eder. Bitkide enzimatik ve fizyolojik olaylarda katalizör görevi üstlenir. Karbonhidratların suya ve karbondioksite parçalanmasında ve solunum olaylarında görev almaktadır. Yağ asitleri sentezindeki enzimleri, DNA ve RNA oluşturan enzimleri aktive eder. Fotosentez esnasında sudan oksijen üretme işlemine direkt olarak katılır. Genç ve yaşlı yapraklarda ve özellikle gölgede kalan yapraklarda daha çok görülür. Yaprakların damar aralarında büyük lekeler hâlinde renk açılması ve sararma görülür. Mangan fazlalığında, fosfor indirgenerek demirin etkinlik kazanmasına engel olur ve bitkide demir noksanlığı görülmeye başlar. Bor (B) Bor toprakta iyonlaşmamış borik asit (BHCO) 3 şeklindedir. Bor noksanlığı ile toksitesinin sınırları çok dar bir pencerede seyreder. Bu yüzden gübrelemede oldukça dikkat edilmelidir. Bitkilerde bulunan bor konsantrasyonu mg/kg arasındadır. Turunçgillerde optimum bor miktarı mg/kg aralığındadır. Çekirdek oluşumu, meyve tutumu, polen sağlığı ve döllenme için gereklidir. Çiçek ve meyve tutumunu etkiler. Bor un bitkide protein senteziyle de ilişkisi vardır. Karbonhidratların oluşumunda ve taşınmasında görev alır. Kalsiyum taşınmasında ve yerine yerleştirilmesinde yardımcı olur. Hormon oluşumuna (özellikle de auxinler) yardım eder.

5 53 Noksanlık ve fazlalık belirtileri önce genç yapraklarda görülür. Yaprak uçlarında başlayan renk açılması sonra kahverengiye dönüşür ve yaprağın kurumasına neden olur. Fazlalığında sürgün uçları kurur ve yapraklar dökülür. Bor noksanlığında meyve tutumu az, meyveler küçük ve sert, meyve şekli bozuk olur; kabukta kahverengi kısımlar ve bazen de çatlaklar bulunur. Meyvede çekirdek evinin etrafında zamk paketleri bulunmaktadır. Meyvelerde içi boş çekirdek oluşumu da bor noksanlığından ileri gelen tipik bir belirtidir. Borun eksikliği gibi fazlalığı da sakıncalıdır. Bu sebeple bor gübrelemesi yapılırken dikkat edilmelidir. Bor toksitesinde yaprak uçları sararır ve nekrozlar oluşur. Belirtiler daha sonra yaprak kenarlarına ve orta damara yayılır. Yapraklar yanık bir görüntü alır ve erken dökülür. Belirtiler yaşlı yapraklarda görülür. Molibden (Mo) Toprakta çok düşük oranlarda bulunur ve bitkilerin ihtiyaçları da çok düşüktür. Bitkiler molibdeni molibdat iyonu (Mo -2 ) olarak topraktan ve yapraktan alabilir. ph sı 5,5 ten düşük olan topraklarda noksanlığı görülmektedir. Molibden bitkilerde 0,01-50 mg/kg konsantrasyonlarında bulunur. Enzim faaliyeti ile nitratın amonyuma indirgenmesini sağlayarak nitratın birikimini önler. Azotun metabolize edilmesini sağlar. Azot fiksasyonunda görev alır. Protein oluşumunda etkilidir. Molibden C vitamini sentezi üzerine etkilidir. Eksikliğinde bitkilerin C vitamini kapsamı azalır. Fosfor metabolizması üzerinde etkilidir. Eksikliğinde organik fosfor, inorganik fosfora dönüşmektedir. Noksanlık belirtileri öncelikle yaşlı yapraklarda kendisini gösterir. Yaprak aya genişliği azalır. Küçük değişik şekilli yapraklar oluşur. Gübreleme Minimum Yasası tüm bitkilerde olduğu gibi turunçgillerde de bitki gelişimi ve maksimum ürün miktarının tüm bitki besin elementleri optimum düzeyde bulunsalar bile ortamda noksan olan veya en az düzeyde bulunan bitki besin elementi ile orantılı olarak sınırlandırılacağını bildirmektedir. Bu nedenle hangi bitki besin elementinin sınırlayıcı faktör olduğunun bilinmesi büyük bir öneme sahiptir. Eğer bir bitkinin besin elementi noksanlığı varsa gübreleme programı buna çare olmalıdır. Bitkilerin ihtiyaç duyduğu bitki besin maddelerinin miktarını belirlemede, dolayısıyla gübreleme önerisi bulunmada öncelikle toprak ve yaprak analizine ihtiyaç vardır. Toprak ve yaprak analizine dayandırılmayan gübreleme programında önemli mineral beslenme bozuklukları ortaya çıkabilmektedir. Gübrelemeye karar vermeden önce mutlaka toprak ve su analizi yapılmalı ve analiz sonuçlarına göre gübreleme programları hazırlanmalıdır. Yetiştirme sezonu boyunca da yaprak analizi yapılarak bitkinin beslenme durumu ve gübre programının etkinliği kontrol edilmelidir. Gübre uygulamalarının çimlenmeden kök gelişimine, vejetatif gelişmeden olgunlaşmaya ve meyve rengi oluşumuna kadar turunçgillerin tüm gelişme dönemleri üzerine önemli etkileri bulunmaktadır. Turunçgillere bitki besin elementi verilirken hem bitki ihtiyacı hem de bitkinin yetiştiği toprak koşulları dikkate alınmalıdır. Ayrıca ağacın yaşı ve verimi de dikkate alınmalıdır. Bunun yanında, turunçgil ağaçları farklı gelişme dönemlerinde farklı miktarda bitki besin elementine ihtiyaç duyduklarından zamanlama kritik öneme sahiptir. Doğru bitki besin elementinin doğru zamanda ve doğru oranda verilmesiyle kaliteli ve yüksek verim elde edilirken gübre kaybı oluşmaz ve çevre minimum zarar görür (Çizelge 4). Azotlu ve potasyumlu gübrelerin uygulama oranlarının 1:1 (N:K 2 O) olması önerilmektedir. Çizelge 4. Bazı Makro Besin nin Uygulama Zamanı ve % Oranları Uygulama Zamanı Azot (N) Fosfor (P 2 O 5 ) Potasyum (K 2 O) Kalsiyum (Ca +2 ) Yeni Sürgün ve Yaprakların Oluştuğu Dönem ve Çiçeklenme Öncesi (Kasım-Ocak) %40 % %30 %70-80 Çiçeklenme ve Meyve Tutumu (Şubat-Nisan) %40 %0-40 %30 Meyve İrileşme Dönemi (Haziran-Ağustos) %20 %0-20 %40 %20-30

6 54 Fosfor (P 2 O 5 ) uygulama oranı ya yıllık olarak N uygulamasının %25 i olmalı ya da 4 yılda bir kez olmak üzere toplam N oranında olmalıdır. Yüksek kireçli topraklarda kalsiyum potasyum alımını sınırlayabileceğinden dolayı uygulanacak K 2 O oranı %25 arttırılmalı ve N:K 2 O oranı 1:1,25 olmalıdır. Çizelge 5. Yapraktan Uygulanan Bitki Besin Maddelerinin Absorbsiyon Süreleri Bitki Besin Elementi Azot (Üre hâlinde) %50 Absorbsiyon İçin Geçen Süre 0,5-2 saat Magnezyum uygulama oranı ise N uygulamasının 1/5 i oranında olmalıdır. Eğer yapraklarda noksanlık belirtileri görülürse Mg uygulama oranı azot uygulamasının %30 una kadar arttırılabilir. Damla Sulama ile Gübreleme Son yıllarda turunçgil bahçelerinin önemli bir bölümü damla sulama sistemi ile sulanır hâle gelmiştir. Damla sulama sistemi ile suda çözünen bitki besin elementleri sulama suyu ile verilebilmektedir. Ancak gerek gübreleme maliyetinin azaltılması gerekse bitkinin sulama başlangıcına kadar olan besin maddesi ihtiyacının karşılanması için bazı gübreler topraktan verilmelidir. Topraktan verilen gübreler kış-ilkbahar yağışları ile yarayışlı hâle gelerek bitkiler tarafından alınır. Damla sulamada kullanılacak gübrelerin, suda erime oranı yüksek olmalı, katı-dolgu kaplama maddesi ihtiva etmemelidir. Tuzluluk etkisi düşük olmalıdır. Fizyolojik asit karakterli olmalı, bulanıklılık ve tortu yaratmamalıdır. Fosfor Potasyum Kalsiyum Magnezyum Kükürt Çinko Mangan Demir Molibden 5-10 gün saat 1-2 gün 2-5 saat 8 gün 1-2 gün 1-2 gün gün gün Turunçgillerde Yapraktan Gübreleme Turunçgillerde yapraktan gübreleme ekonomik koşullar ve çevre koşulları nedeniyle yaygın bir uygulamadır. Yapraktan gübrelemede bitki besin maddeleri doğrudan yaprak tarafından absorbe edildiği için bitki besin elementi alınma etkinliği artar. Yapraktan gübreleme turunçgil ağaçlarına çiçeklenme ve meyve büyümesi gibi kritik gelişme dönemlerinde istenilen bitki besin elementini temin eder. Yaprak gübrelemesi toprak gübrelemesine destek amacıyla yapılır. Hiçbir koşulda topraktan N,P,K gübrelemesi yerine geçmez. Bitki türlerine göre yaprağın üst ve alt yüzeyinde bulunan kütikula tabakası kalınlığı değişmekle birlikte yaprak yüzeyine uygulanan gübrelerin yaprağın içine geçiş hızı farklıdır. Besin elementlerinin yaprağa geçiş hızları aşağıda verilmiştir (Çizelge 5). Son Söz: Turunçgillerin gübrelenmesinde her türlü koşulda her tür turunçgil için geçerli bir gübreleme önerisi yoktur! Kaynaklar Anonim. (1994). Foliar Nutrition, 80 p. Midwest Laboratories, Inc., Omaha, NE. Bergman W. (1992). Nutritional Disorders of Plants Development, Visual and Analytical Diagnosis. Gustav Fischer Vela, Jena, Stuttgart, New York. Chapman H.D. (1968). The Mineral Nutrition of Citrus. pp In: The Citrus İndustry. (Ed.: W. Reuther). vol. II Revised Edition, University of California Press. Berkeley, CA, USA. Dennis E.J. (1971). Micronutrients - A New Dimension in Agriculture. Publ. Nat. Fert. Sol. Assoc. Peoria, Illinois, USA. Embleton T.W., Jones W.W., Labanuskas C.K., Reuther W. (1973). Leaf Analysis as a Diagnostic Tool and Guide to Fertilization, in: The Citrus Industry, 3, Ed. Reuther W. University of California. Güneş A., Alpaslan M., İnal A. (2000). Bitki Besleme ve Gübreleme. AÜ Ziraat Fakültesi Yayın No.: Ankara. Karaman M.R. (2012). Bitki Besleme, Gübretaş Rehber Kitaplar Dizisi s. Ankara. Koo R.C.J. (1958). Evapotranspiration and Soil Moisture Determination as Guides to Citrus İrrigation. Florida Agricultural Experiment Stations, p.232. Lea-Cox J.D., Syvertsen J.P. (1996). How Nitrogen Supply Affects Growth and Nitrogen Uptake, Use Efficiency, and Loss From Citrus Seedlings. J Am Soc Hortic Sci 119: Malavolta, E. (1989). ABC da dubação. 5 ed. São Paulo: Ceres, 292 p. Marschner H. (1995). Mineral Nutrition of Higher Plants. Second Edition. 889pp. Academic Press, London. Mengel K., Kirkby E.A. (2001). Principles of Plant Nutrition. Kluwer Acad. Publ., Dordrecht, Boston, London. Obreza T.A., Schumann A. (2010). Keeping Water and Nutrients in the Florida Citrus Tree Root Zone. Hortic Technol 20:67 73 Scholberg J.M.S., Parsons L.R., Wheaton T.A. (2000). Citrus Nitrogen Nutrition:Some Production Considerations for More Efficient Nitrogen Use. Citrus Indus 81:18 19.