Tablo 1: İmlası hiç değişmeyen ekler

Transkript

1 Tablo 1: İmlası hiç değişmeyen ekler جه -ca, -ce [-ça, -çe] eşitlik جی -cı, -ci, -cu, -cü [-çı, -çi, -çu, -çü] isme konulan fail e ده -da, -de [-ta, -te] bulunma در -dır, -dir, -dur, -dür [-tır, -tir, -tur, -tür] ettirgenlik در -dır, -dir, -dur, -dür [-tır, -tir, -tur, -tür] üçüncü şahıs دك -dıñ, -diñ, -duñ, -düñ [-tıñ, -tiñ, -tuñ, -tüñ] te l i nci şahs -di li geçmiş zaman دکز -dıñız, -diñiz, -duñuz, -düñüz [-tıñız, -tiñiz, -tuñuz, -tüñüz] çoğul i nci şahs -di li geçmiş zaman دم -dım, -dim, -dum, -düm [-tım, -tim, -tum, -tüm] te l birinci şahs -di li geçmiş zaman دن -dan, -den [-tan, -ten] ayrılma دی -dı, -di, -du, -dü [-tı, -ti, -tu, -tü] te l üçüncü şahs -di li geçmiş zaman دیلر -dılar, -diler, -dular, -düler [-tılar, -tiler, -tular, -tüler] çoğul üçüncü şahs -di li geçmiş zaman سز -sız, -siz, -suz, -süz eksiklik سك -sıñ, -siñ, -suñ, -süñ tip) te l i nci şahıs (birinci سكز -sıñız, -siñiz, -suñuz, -süñüz tip) çoğul i nci şahıs (birinci سی -sı, -si, -su, -sü sıfat yapma ك -ñ, -ıñ, -iñ, -uñ, -üñ te l i nci şahıs iyelik کز -ñız, -ñiz, -ñuz, -ñüz, -ıñız, -iñiz, -uñuz, -üñüz çoğul i nci şahıs emir کز -ñız, -ñiz, -ñuz, -ñüz, -ıñız, -iñiz, -uñuz, -üñüz çoğul i nci şahıs iyelik که -ki bağlaç olan - کی -ki, -kü bağlaç olmayan - /-kü لر -lar, -ler çokluk لم -lım, -lim istek pinde çoğul birinci şahıs لو -lu, -lü e nin es değişmeyen varyantı لی لی -lı, -li, -lu, -lü sıfat yapma م -m, -ım, -im, -um, -üm te l birinci şahıs iyelik مز -mız, -miz, -muz, -müz, -ımız, -imiz, -umuz, -ümüz çoğul birinci şahıs iyelik متراق -mtraḳ, -ımtraḳ, -imtraḳ, -umtraḳ, -ümtraḳ sıfat yapma مسی -msı, -ımsı, -imsi, -umsu, -ümsü sıfat yapma مش -mış, -miş, -muş, -müş görülmeyen zaman/ plerde ek نتی -ntı, -nti, -ntu, -ntü, -ıntı, -inti, -untu, -üntü varyantı) e nin ندی) isim yapma ندی -ndı, -ndi, -ndu, -ndü, -ındı, -indi, -undu, -ündü varyantı) e nin نتی) isim yapma نجی -ncı, -nci, -ncu, -ncü, -ıncı, -inci, -uncu, -üncü sıra sayısı یجی -ıcı, -ici, -ucu, -ücü, -yıcı, -yici, -yucu, -yücü fiile konulan (fail) isim-fiil یور -yor, -ıyor, -iyor, -uyor, -üyor şekli de görülür ییور zaman şimdi 1

2 Tablo 2: a/e uyumu gösterilen ekler ار ر سا سه سام سەم ساك سەك ساكز سەكز سالر سەلر سال سل ما مه ما مه مادن مدن مالی ملی ماز مز مام مم مایز میز له ش لش ن لن ت لت -ar -r, -er -sa -se -sam -sem -sañ -señ -sañız -señiz -salar -seler -sal -sel -ma -me (-ma) -ma -me (-ma) -madan -meden -malı -meli (-malı) -maz -mez -mam -mem -mayız -meyiz -la -le -laş -leş -lan -len -lat -let ettirgenlik özellikle renkle iglili fiillerde bulunur üçüncü şahıs te l basit şart pi birinci şahıs te l basit şart pi i nci şahıs te l basit şart pi i nci şahıs çoğul basit şart pi üçüncü şahıs çoğul basit şart pi sıfat yapma (Osmanlıca da nadir) olumsuzluk başka ekten önce م şeklini alabilir hafif masdar başka ekten önce م şeklini alabilir bazen incesi مەدن şeklini alabilir gereklilik pi bazen incesi مەلى şeklini alabilir olumsuz geniş zaman tabanı birinci şahıs te l olumsuz geniş zaman birinci şahıs çoğul olumsuz geniş zaman fiil yapma fiil yapma (işteş) fiil yapma (edilgen/dönüşlü) fiil yapma (ettirgen) 2

3 Tablo 3: ı/i/u/ü uyumu gösterilen ekler سین -sün) -sın, -sin (-sun, سون -sun, -sün ین -ın, -in ون -un, -ün سل -sıl, -sil, -sul, -sül سیل -sıl, -sil سول -sul, -sül ش -üş) -ş (-ış, -iş, -uş, یش -ış, -iş وش -uş, -üş ل -ül) -l (-ıl, -il, -ul, یل -ıl, -il ول -ul, -ül ن -ün) -n (-ın, -in, -un, ین -ın, -in ون -un, -ün م m- یم -ım, -im وم -um, -üm ت t- یت -ıt, -it وت -ut, -üt üçüncü şahıs emir/dilek pi (bazı metinlerde tüm fiillerde yuvarlak olur) es alet genelde sadece yazın, kışın gibi kalıplaşmış kelime ve eklerde bulunur sıfat yapma işteş edilgen dönüşlü/edilgen Tablo 4: hem de a/e uyumu, hem de ı/i/u/ü uyumu gösterilen ekler ر ار ور یر -r, -er -ar -ur, -ür -ır, -ir olumlu geniş zaman 3

4 Tablo 5: kalın-ince ḳ/k veya ġ/ğ uyumu gösterilen ekler مق مك مقده مکده مقسزین مکسزین مغین مکین لق لك جق جك جغز جكز جق جك رق رك دقده دکده دقجه دکجه دیق دیك -maḳ -mek -maḳda -mekde -maḳsızın -meksizin -maġın -meğin -lıḳ, -luḳ -lik-, -lük -cıḳ, -cuḳ [-çıḳ, -çuḳ] -cik, -cük [-çik, -çük] -caġız [-çağız] -ceğiz [-çeğiz] -caḳ [-çaḳ] -cek [-çek] -raḳ -rek -dıḳda, -duḳda [-tıḳda, -tuḳda] -dikde, -dükde [-tikde, -tükde] -dıḳca, -duḳca [-tıḳca, -tuḳca] -dikce, -dükce [-tikce, -tükce] -dıḳ-, -duḳ- [-tıḳ-, -tuḳ-] -dik-, -dük- [-tik-, -tük-] masdar (ده + مق/مك (< zaman alternatif şimdi (ین + سز + مق/مك (< (ین + مق/مك (< fiil zarf isim/sıfat yapma küçültme küçültme gelecek zaman ve fiilimsi (ayrı bir ek olarak düşünülürse) (ayrı bir ek olarak düşünülürse) fiilimsi Klasik döneme kadar دق/دك varyantları da yaygındır Tablo 6: hem kalın-ince ḳ/k veya ġ/ğ uyumu, hem de a/e uyumu gösterilen ekler ساق سەك اق ك قاچ كچ غاچ قان كن غان -saḳ -sek -aḳ -ek -ḳaç -keç, -geç -ġaç -ḳan -ken, -gen -ġan çoğul birinci şahıs basit şart pi isim yapma sıfat yapma (Osmanlıca da nadir) 4

5 Tablo 7: hem kalın-ince ḳ/k veya ġ/ğ uyumu, hem de ı/i/u/ü uyumu gösterilen ekler ق ḳ- ك k- یق -ıḳ یك -ik وق -uḳ وك -ük قین -ḳın كین -kin, -gin غین -ġın قون -ḳun غون -ġun کون -kün, -gün قیچ -ḳıç كیچ -kiç, -giç غیچ -ġıç غوچ -ġuç کوچ -küç, -güç قی -ḳı كی -ki, -gi غی -ġı غو -ġu کو -kü, -gü sıfat/isim yapma sıfat yapma 5

6 Tablo 8: kaynaştırma sessizi gösterilen ekler م -ım, -im, -um, -üm یم -yım, -yim, -yum, -yüm ز -ız, -iz, -uz, -üz یز -yız, -yiz, -yuz, -yüz ك -ıñ, -iñ, -uñ, -üñ نك -nıñ, -niñ, -nuñ, -nüñ ك -ıñ, -iñ, -uñ, -üñ یك -yıñ, -yiñ, -yuñ, -yüñ كز -ıñız, -iñiz, -uñuz, -üñüz یكز -yıñız, -yiñiz, -yuñuz, -yüñüz كن -ken یكن -yken نجه -ınca, -ince, -unca, -ünce ینجه -yınca, -yince, -yunca, -yünce نجیه -ıncaya, -inceye, -uncaya, -ünceye ینجیه -yıncaya, -yinceye, -yuncaya, -yünceye دى -tü] -dı, -di, -du, -dü [-tı, -ti, -tu, یدى -ydı, -ydi, -ydu, -ydü مش -mış, -miş, -muş, -müş یمش -ymış, -ymiş, -ymuş, -ymüş وب -ub, -üb یوب -yub, -yüb له -la, -le یله -yla, -yle ی -ı, -i, -u, -ü سی -sı, -si, -su, -sü birinci şahıs te l (birinci tip) birinci şahıs çoğul (birinci tip) sahiplenme i nci şahıs çoğul emir i nci şahıs bar emir zarf قدر/دك/دکین edatlarından önce kullanılır di li geçmiş zaman kopulası (çe m için bkz. di li geçmiş zaman) miş li kopula (çe m için bkz. miş li geçmiş zaman) یب modern Türkçe de -(y)ip i son döndemde nadiren aracılık e üçüncü şahıs iyelik e Tablo 9: hem kaynaştırma sessizi, hem de ı/i/u/ü uyumu gösterilen ekler ش یش وش یوش -ş (-ış, -iş, -uş, -üş) -ış, -iş, -yış, -yiş (-yuş, -yüş) -uş, -üş -yuş, -yüş isim-fiil 6

7 Tablo 10: hem kaynaştırma sessizi, hem de a/e uyumu gösterilen ekler ا a- ە (-a) -e يا -ya یە (-ya) -ye ان -an ن -en يان -yan ین -yen اسی -ası ەسی (-ası) -esi ياسی -yası یەسی (-yası) -yesi الی -alı ەلی (-alı) -eli يالی -yalı یەلی (-yalı) -yeli الم -alım ەلم (-alım) -elim يالم -yalım یەلم (-yalım) -yelim سا -sa سه (-sa) -se یسا -ysa یسه (-ysa) -yse ار -ar ر -er شار -şar شر -şer ve istek pinin tabanı fail (isim-fiil) isim-fiil çoğul birinci şahıs istek (tek ek olarak düşünülürse) şart kopulası (çe mi için bkz. basit şart pi) sayılara konulan üleştirme Tablo 11: hem kaynaştırma sessizi, hem kalın-ince ḳ/k veya ġ/ğ uyumu, hem de a/e uyumu gösterilen ekler اجق (ەجق) ەجك ياجق (يەجق) یەجك ارق (ەرق) ەرك يارق (يەرق) یەرك -acaḳ -ecek -yacaḳ -yecek -araḳ -erek -yaraḳ -yerek gelecek zaman ve fiilimsi (tek ek olarak düşünülürse) (tek ek olarak düşünülürse) 7