İÇİNDEKİLER I. 3 II. 4 A.

Transkript

1

2 İÇİNDEKİLER I. Giriş-Avrupa nõn Girişimcilik Sõnavõ... 3 II. Girişimciliğin Dinamikleri... 4 A. Girişimcilik nedir?... 4 i. Yaratõcõlõktan ya da yeniliklerden yararlanma... 5 ii. Girişimciler... 5 iii. Girişimciliğin uygulanma biçimleri... 5 B. Girişimcilik neden önemlidir?... 6 i. Girişimcilik iş yaratõlmasõna ve büyümeye katkõda bulunur... 6 ii. Girişimcilik rekabet açõsõndan büyük önem taşõr... 6 iii. Girişimcilik kişiye potansiyelini gerçekleştirme olanağõnõ verir... 6 iv. Girişimcilik ve toplumun çõkarlarõ... 7 C. Avrupa Birliği nin girişimcilik açõğõ ve potansiyeli... 7 i. Girişimciliğin ölçülmesi... 8 ii. Avrupa nõn önündeki sõnav... 9 III. Girişimcilik İçin Politika Seçenekleri A. Daha çok girişimci üretmenin yolu nedir? i. Piyasaya giriş engelleri ii. Risk ve ödül iii. Kapasite ve becerilerin artõrõlmasõ iv. Girişimciliğin herkese açõk hale getirilmesi B. İşletmeler büyümeye nasõl teşvik edilebilir? i. Düzenleme ortamõ ii. Vergilendirme iii. Vasõflõ işgücüne erişim iv. Finansmana erişim. 20 v. Firmalarõn bilgiden ve uluslararasõ fõrsatlardan yararlanmasõna destek olmak vi. Yavru işletmeler ve kurumsal girişimcilik C. Girişimci bir topluma doğru i. Girişimciliğe karşõ daha olumlu tutumlar ii. Sosyal hedeflere ulaşõlmasõnda girişimciliğin rolü IV. İzlenecek Yol A. Girişimcilik politikasõna eşgüdümlü bir yaklaşõm i. Tüm karar merciileri arasõnda girişimcilik politikasõnõn koordinasyonu ii. En iyi örneklerden ders çõkarmak B. Girişimci bir toplum yolunda atõlacak üç temel adõm i. Ticaretin gelişmesinin ve büyümesinin önündeki engellerin azaltõlmasõ ii. Girişimciliğin risklerinin ve ödüllerinin dengelenmesi iii. Girişimciliğe değer veren bir toplumun yaratõlmasõ

3 I. GİRİŞ-AVRUPA NIN GİRİŞİMCİLİK SINAVI Avrupa nõn girişimcilik atõlõmõnõ daha etkin bir şekilde desteklemesi gerekmektedir. Avrupa nõn genişleyen pazarõn yarattõğõ fõrsatlardan yararlanmaya ve daha büyük bir ölçekte yaratõcõ veya yenilikçi ticari girişimlere atõlmaya istekli, daha fazla yeni ve büyüyen firmaya ihtiyacõ vardõr. Geçen yüzyõlõn ortalarõnda iktisatçõlar ekonomiye büyük firmalarõn hâkim olacağõnõ öngörmüşlerdi. Ölçek ekonomisi elde etmek, yabancõ pazarlarõn kaynaklarõndan yararlanabilmek, düzenlemelere ve teknolojik gelişmelere ayak uydurabilmek için büyük olmak gerekiyordu. Nitekim, 1960 larda ve 1970 lerde ekonomiye büyük şirketler hâkim oldu. Ama o tarihten sonra trend tersine dönmeye başladõ. Büyük firmalar yeniden yapõlanarak, tedarikçilerle çalõşmaya başlayarak ya da küçülmeye giderek yeni koşullara uyum sağladõlar. Sonuçta, OECD ülkelerindeki iş sahiplerinin sayõsõ arasõnda 29 milyondan 45 milyona yükseldi. 1 Ekonomideki yapõsal değişimler Avrupa nõn karşõlaştõrmalõ üstünlüğünü bilgiye dayalõ faaliyetlere kaydõrdõ. Küreselleşme, maliyetlerin yüksek olduğu bölgelerde faaliyet gösteren imalatçõ firmalar üzerindeki rekabet baskõsõnõ artõrdõ; bu durum, sadece üretim kapasitesinin düşük maliyetli ülkelere kaymasõna 2 değil, teknolojik girdilerin kullanõlmasõyla verimliliğin artmasõna da yol açtõ. Aynõ zamanda, Bilgi ve İletişim Teknolojileri (ICT ler) kişisel bilgisayarlar, yazõlõm ve ICT ye dayalõ hizmetler gibi yeni pazarlarõn doğmasõna yol açarak pek çok sektörde üretim süreçlerinde köklü değişikliklere ve hizmet sektörünün büyümesine neden oldu. Avrupa Birliği nin yarattõğõ İç Pazar, engellerin kaldõrõlmasõ ve karşõlõklõ kabul ve uyumun sağlanmasõyla gelişmektedir. Bu süreç, genişlemenin ardõndan pek yakõnda 450 milyon kişiye ulaşacak 380 milyon kişilik bir pazarda ticaret yapmayõ kolaylaştõrmaktadõr. Söz konusu değişimler, özellikle hizmetler alanõnda yeni girişimcilik fõrsatlarõ doğurmaktadõr. Üretim süreçlerinin giderek daha da karmaşõklaşmasõ çeşitli uzmanlaşmõş girdiler gerektirmektedir. Yine, bilgiyi bir yerden başka bir yere aktarma maliyetlerinin düşmesi, yabancõ tedarikçiler tarafõndan sağlanan girdileri nispeten ucuzlatmaktadõr. Pazarõn daha da genişlemesi, homojen pazarlardaki firmalarõn Avrupa ya da dünya genelinde daha geniş bir alanda faaliyet göstermesine imkân sağlamaktadõr. Ekonomik değişimlere uyum becerisi, rekabet gücünü korumak açõsõndan büyük önem taşõmaktadõr. 3 Avrupa Konseyi 2000 yõlõnda Lizbon da istihdam, ekonomik reform ve toplumsal uyum konularõndaki hedeflerini tanõmlamõştõr. Birlik 2010 yõlõ 1 Entrepreneurship: Determinants and policy in a European US comparaison, David B. Audretsch ve diğerleri, yõllarõ arasõnda Alman firmalarõnda imalat işinde çalõşanlarõn sayõsõnda kişilik bir azalma olurken, yurtdõşõndaki bağlõ şirketlerde çalõşanlarõn sayõsõnda kişilik bir artõş olmuştur. Entrepreneurship: A survey of the literature, David B. Audretsch, Ekim Avrupa, ABD ve Japonya karşõlaştõrõldõğõnda, Avrupa imalat sanayiindeki değişimin talep ve teknolojideki değişime göre yeterince hõzlõ olmadõğõ görülmektedir. The European Competitiveness Report, SEC (2000) 1823,

4 itibariyle Daha çok sayõda ve daha iyi işler ve daha büyük bir toplumsal uyumla, sürdürülebilir ekonomik büyümeyi gerçekleştirebilecek, bilgiye dayalõ en rekabetçi ve dinamik dünya ekonomisi durumuna gelmeyi amaçlamaktadõr. Avrupa Konseyi 2001 yõlõnda da sürdürülebilir ekonomik gelişme için bir strateji üzerinde görüş birliğine varmõş ve Lizbon da belirlenen stratejiye çevresel bir boyut eklemiştir. Konsey, 2010 yõlõ itibariyle yaklaşõk 15 milyon yeni iş yaratmak için ekonomide köklü bir dönüşüm gerçekleştirmenin gerekli olduğunu kabul etmiştir. 4 Söz konusu hedeflere erişmek için, yeni işletmelerin kurulmasõna ve gelişmesine elverişli bir ortamõn yaratõlmasõ zorunludur. Konsey, Küçük İşletmeler Tüzüğü nü 5 benimseyerek, küçük işletmelerin bilgi ekonomisinin tüm avantajlarõndan yararlanmalarõ için tavsiyelerde bulunmuştur. Avrupa Komisyonu bu alanda: Üye Ülkeler in ve Komisyon un Küçük İşletmeler Tüzüğü nün hedefleri doğrultusunda gösterdikleri çabalarla ilgili aylõk uygulama raporlarõ, KOBİ Temsilcisi nin Faaliyetleri konusundaki rapor ve hazõrlanmakta olan Yenilik Politikasõ Bildirisi gibi çalõşmalar yürütmektedir. Komisyon ayrõca, geçen Aralõk ayõnda, genişleyen Avrupa da sanayi politikasõ konulu bir Bildiri benimsemiştir ve girişimcilik konulu Green Paper a ilişkin tartõşmanõn da bu bağlamda değerlendirilmesi gerekmektedir. 6 Konsey 2002 yõlõndaki Barcelona İlkbahar toplantõsõnda, Komisyon un girişimcilik konulu bir Green Paper hazõrlama niyetini dikkate almõştõr. Girişimciliğin önemi, Komisyon un İlkbahar Avrupa Konseyi ne sunduğu 2003 İlkbahar Raporu nda bir kez daha teyit edilmiştir. Rapor yatõrõm, istihdam ve büyümenin bilgi, yenilikler ve iş dünyasõndaki dinamizmle desteklenmesine özel bir vurgu yapmaktadõr. 7 II. GİRİŞİMCİLİĞİN DİNAMİKLERİ A. Girişimcilik nedir? Girişimcilik çok boyutlu bir olgudur ve farklõ bağlamlarda (ekonomik ya da başka) ve her tip organizasyonda gerçekleşebilir. Bu rapor ise işletme dünyasõndaki girişimciliğe odaklanmaktadõr. 4 Increasing labour force participation and promoting active ageing Konsey dokümanõ 67007/02, ; tarihli COM (2002) 9 final e dayanarak benimsenmiştir tarihinde Genel İş Konseyi tarafõndan benimsenen Charter for Small Enterprises, Haziran 2000 de toplanan Feira Avrupa Konseyi tarafõndan desteklenmiştir. Tüzük on temel konuyu kapsamaktadõr: Girişimcilik için eğitim ve iş üzerinde eğitim; İş kurmanõn ucuzlamasõ ve hõzlanmasõ; Yasa ve düzenlemelerin iyileştirilmesi; İhtiyaç duyulan becerilerin bulunmasõ; On-line erişimin iyileştirilmesi; Tek Pazar dan daha fazla yararlanmak; Vergilendirme ve mali konular; Küçük işletmelerin teknolojik kapasitesinin güçlendirilmesi; Başarõlõ e-iş modellerinin kullanõlmasõ ve küçük işletmelere birinci sõnõf destek sağlanmasõ; Küçük işletmelerin çõkarlarõnõn gerek AB, gerek Üye Ülkeler nezdinde daha güçlü ve etkin bir şekilde temsil edilmesi. 6 Resmen yayõmlanmalarõndan sonra bu dokümanlara adresinden erişmek mümkündür. 7 Communication from the Comission, Choosing to grow: Knowledge, innovation and jobs in a cohesive society, Report to the Spring European Council, 21 March 2003 on the Lisbon strategy of economic, social and environmental renewal, COM (2003) 5,

5 i. Yaratõcõlõktan ya da yeniliklerden yararlanma Girişimcilik her şeyden önce ve en önemlisi bir zihniyettir. Bir kişinin, bağõmsõz olarak ya da bir organizasyon içinde, bir fõrsatõ saptama ve yeni bir değer yaratmak ya da ekonomik başarõ elde etmek için bu fõrsatõn üzerine gitme motivasyonunu ve kapasitesini tanõmlar. Girişimci kişi mevcut bir pazara girmek ve rekabet etmek, söz konusu pazarõ değiştirmek, hatta yeni bir pazar yaratmak için yaratõcõlõktan ya da yeniliklerden yararlanõr. İş dünyasõnda yeni bir fikri başarõya götürmek, yaratõcõlõk ya da yenilikleri sağlam bir yönetim sistemiyle bütünleştirme ve bir işletmenin gelişimini yaşam çevriminin tüm evrelerinde optimize ederek koşullara uydurma becerisi gerektirir. Bu, günlük yönetim faaliyetlerinin ötesinde, işletme için hedefler koymayõ ve bir strateji saptamayõ gerektirir. ii. Girişimciler Girişimcilik insanlarla, onlarõn bir işletmeyi kurma, devralma ya da işletme veya bir firmanõn stratejik karar mekanizmalarõna katõlma tercihleriyle ve bu doğrultudaki eylemleriyle ilgilidir. Girişimciler heterojen bir grup oluşturur ve tüm sosyal katmanlardan gelirler. Yine de girişimci davranõşlarõ, risk almaya hazõr olma ve bağõmsõzlõk ve kendini gerçekleştirme arzusu gibi bazõ ortak özellikler gösterir. 8 İngiltere Hanehalkõ Araştõrmasõ, ciddi bir biçimde iş kurmayõ düşünen kişilerin kendilerini başkalarõndan daha yaratõcõ ve hayal gücü zengin kişiler olarak gördüklerini ortaya koymaktadõr. 9 iii. Girişimciliğin uygulanma biçimleri Girişimcilik herhangi bir sektörde ve işletme türünde gerçekleşebilir. Kendi işletmelerini kuranlar için de, her büyüklükteki firma için de, bir işletmenin yaşam çevrimin kuruluş öncesinden büyümeye, devir ya da sektörden çõkõşa ve yeniden başlamaya kadar uzanan tüm evrelerinde geçerlidir. Girişimcilik modern veya geleneksel tüm sektörlerdeki firmalar, küçük ve büyük şirketler ve farklõ mülkiyet yapõlarõ (aile işletmeleri, menkul kõymetler borsasõna kayõtlõ firmalar, toplumsal amaçlõ işletmeler 10 ya da çoğu zaman önemli ekonomik faaliyetlerde bulunan kâr amacõ gütmeyen kuruluşlar vb.) için de geçerlidir. Global Entrepreneurship Monitor un (GEM) araştõrmasõna göre, yeni girişimcilerin 11 yüzde 7 si, işletmelerinin başarõlõ olmasõ halinde yeni ve kayda değer homojen bir pazar ya da ekonomik sektör yaratabilmekte; yeni işletmelerin yüzde 70 i ise önemli bir rekabetin yaşandõğõ ve kritik teknolojinin bir yõldan uzun süredir kullanõldõğõ mevcut pazarlara ürün ve hizmet sağlamaktadõr. 8 Bu konuda örnekler için bakõnõz: Kimmo Hyrsky, Relations on the advent of a more enterprising culture in Finland: An exploratory study ; Jyvaskyla Studies, Business and Economics, Findings from an Household Survey, SBS Performans Analizi, Toplumsal amaçlõ işletmeler kooperatifleri, dernek ve vakõflarõ kapsamaktadõr. 11 Araştõrmada, yeni bir işletme kuran ya da üç buçuk yõldan kõsa bir süredir faaliyette olan bir işletmenin sahibi/yöneticisi olanlarõ kapsayan yeni girişimciler. Global Enterpreneurship Monitor (GEM) 2002 Summary Report, Reynolda, Bygrave, Autio ve Hay. 5

6 Girişimcilik yeni ya da mevcut bir organizasyon içinde, risk alma, yaratõcõlõk ve/veya yenilikleri sağlam bir yönetim sistemiyle bütünleştirerek ekonomik faaliyet yaratma ya da geliştirme zihniyeti ve sürecidir. B. Girişimcilik neden önemlidir? i. Girişimcilik iş yaratõlmasõna ve büyümeye katkõda bulunur Günümüzde yeni işlerin çoğu, büyük firmalardan çok yeni ve küçük firmalar tarafõndan yaratõlmakta ve bu eğilim giderek güçlenmektedir. 12 Girişimcilik oranlarõnda daha büyük bir artõş gösteren ülkeler, işsizlik oranlarõnda da daha büyük düşüşler sağlama eğilimindedir lar boyunca, hõzlõ büyüyen firmalar istihdam yaratõlmasõna önemli katkõlarda bulunmuştur. Örneğin, Hollanda da arasõnda hõzlõ büyüyen firmalarõn yüzde 8 i mevcut işletmeler arasõnda istihdam artõşõnõn yüzde 60 õnõ gerçekleştirmiştir. 14 ABD de hõzlõ büyüyen firma, arasõnda tüm yeni işlerin üçte ikisini yaratmõştõr. 15 GSYİH deki büyüme pek çok başka faktörden etkilense de, araştõrmalar, girişimciliğin ekonomik büyümeye olumlu bir katkõda bulunduğunu göstermektedir. 16 Girişimcilik, kalkõnmada geri kalmõş bölgelerde toplumsal ve ekonomik uyumun güçlendirilmesine, ekonomik faaliyetlerin canlanmasõna ve iş yaratõlmasõna ya da işsiz veya engelli kişilerin iş yaşamõyla entegrasyonuna da katkõda bulunabilmektedir. 17 ii. Girişimcilik rekabet açõsõndan büyük önem taşõr Gerek yeni bir firma kurma, gerek mevcut bir firmayõ yeniden yönlendirme (örneğin, işletmenin başka birine devrinden sonra) yolundaki yeni girişimler verimliliği yükseltmektedir. Bu tür girişimler rekabet baskõsõnõ artõrarak diğer firmalarõ etkinliklerini iyileştirmeye ya da yeniliklere gitmeye zorlamaktadõr. İster organizasyonda ve proseslerde, ister ürünlerde, hizmetlerde ya da pazarlarda olsun, firmalarõn artan etkinliği ve getirdikleri yenilikler, bir bütün olarak ekonominin rekabet gücünü artõrmaktadõr. Bu süreç, daha fazla seçenek ve daha düşük fiyatlarla tüketicilere de fayda sağlamaktadõr. iii. Girişimcilik kişiye potansiyeline gerçekleştirme olanağõnõ verir Çalõşmak sadece para kazanmanõn bir yolu değildir. İnsanlarõn meslek ve iş seçimlerinde güvenlik, bağõmsõzlõk, yapõlan işlerin çeşitliliği ve işe ilgi gibi başka 12 Entrepreneurship: A survey of the literature, David B. Audretsch, Ekim Entrepreneurship: A survey of the literature, David B. Audretsch, Ekim Entrepreneurship in the Netherlands, Innovative entrepreneurship: New policy challenges! Ekonomi Bakanlõğõ ve EIM, Şubat ABD de ücretli eleman çalõştõran toplam 6 milyon işletmenin i. White Paper, Embracing innovation: entrepreneurship and American economic growth, Ulusal Girişimcilik Komisyonu (NCOE) Örneğin Entrepreneurship: A survey of the literature, D. Audretsch, Ekim 2002; Entrepreneurship: Determinants and policy in a European-US comparison, derleyen Audretsch, Thurik, Verheul ve Wennekers, 2002; ve GEM in yõllõk Araştõrma Raporlarõ. 17 Ayõca bakõnõz: Joint Report on Social Inclusion Avrupa Birliği Konseyi, 15223/01,

7 kriterler de rol oynar. Daha yüksek gelir düzeyleri, insanlarõn girişimcilik yoluyla, kendilerini gerçekleştirme ve bağõmsõzlõk gibi daha yüksek ihtiyaçlarõnõ karşõlamalarõnõ sağlayabilir. İngiltere Hanehalkõ Araştõrmasõ, insanlarõn girişimci olmayõ, maddi motivasyonlarõn (para ve statü) yanõ sõra, kendilerini gerçekleştirmenin (özgürlük, serbestlik ve başarma arzusu) bir yolu olarak gördükleri için de seçtiklerini ortaya koymaktadõr. Öte yandan, diledikleri gibi düzenli bir iş bulamayan bazõ kişiler için, girişimci olma tercihi, kõsmen ya da tamamen ekonomik zorunluluklardan kaynaklanabilmektedir. Girişimci olmak bu kişilere kendilerine daha iyi bir konum yaratma olanağõnõ verebilmektedir. Girişimciler arasõnda iş tatmini ücretliler arasõnda olduğundan daha yüksektir. Yanõnda ücretli eleman çalõştõrmayan işletme sahiplerinin yüzde 33 ü ile yanõnda ücretli eleman çalõştõran işletme sahiplerinin yüzde 45 gibi büyük bir bölümü, çalõşma koşullarõndan son derece memnun olduklarõnõ belirtmişlerdir. Bunun tersi görüş bildiren işletme sahiplerinin oranõ ise sadece yüzde 27 dir. 18 v. Girişimcilik ve toplumun çõkarlarõ Girişimciler piyasa ekonomisinin lokomoti konumundadõrlar ve elde ettikleri başarõlar toplumlara zenginlik ve yeni iş imkânlarõ, tüketicilere tercih çeşitliliği sağlar. Ekonomik faaliyetlerin toplum ve çevre üzerindeki etkisi konusunda halkõn giderek büyüyen beklentileri karşõsõnda, pek çok büyük şirket resmi Kurumsal Toplumsal Sorumluluk stratejileri benimsemiştir. Bu yaklaşõm, sorumlu iş anlayõşõnõn iş dünyasõnda başarõya destek olabileceği noktasõndan hareketle, toplumu ve çevreyi ilgilendiren konularõn işletme operasyonlarõna ve çõkar sahipleriyle ilişkilere gönüllü olarak yansõtõlmasõnõ kapsamaktadõr. Buna örnek olarak, çevre dostu üretim yapma ( eko-verimlilik ) taahüdünde bulunmak ya da tüketici kaygõlarõna saygõ göstermek ve tüketici dostu iş yapmak verilebilir. KOBİ ler sorumlu girişimciliği bu kadar biçimsel olarak yerine getirmeseler de, pek çok toplumda bunun dokusunu ve odak noktasõnõ oluşturmaktadõr. 19 Girişimcilik sağlõk, eğitim ve refah hizmetlerinin etkin bir şekilde sağlanmasõnda da olumlu bir rol oynayabilmektedir. Toplumsal amaçlõ işletmeler çõkar sahiplerinin bu tür hizmetlerin sağlanmasõna ve yönetimine katõlõmõnõ teşvik ederek yenilikleri ve tüketiciye yönelişi artõrmaktadõr. Böyle bir yaklaşõm kamu kaynaklarõnõ artõrabilir ve tüketicilere sunulan hizmet yelpazesini genişletebilir. C. Avrupa Birliği nin girişimcilik açõğõ ve potansiyeli Avrupa Birliği nin girişimcilik performansõ ne durumdadõr? Bu soruyu yanõtlayabilmek için sadece halkõn girişimcilere karşõ tavrõna ya da mevcut girişimci 18 Third European survey on working conditions 2000, Avrupa Çalõşma ve Yaşam Koşullarõnõ İyileştirmeVakfõ. 19 Komisyon un bu alandaki girişimleri arasõnda şunlar sayõlabilir: Commission Staff Working Paper on Sustainable Industrial Development, (SEC) 1999, 1729, Avrupa Komisyonu, ve Communication from the Commission concerning Corporate Social Responsibility: A business contribution to Sustainable Development, COM (2002) 347 final, Avrupa Komisyonu,

8 sayõlarõna değil, girişimci faaliyetlerin dinamizmine ve girişimcilerin performansõna da bakmak zorundayõz. 20 i. Girişimciliğin ölçülmesi Kendi işinde çalõşma tercihi Eurobarometer araştõrmasõna göre, Avrupalõlar kendi işlerinde çalõşmayõ ücretli olmaya tercih etmektedirler. Güney Avrupa, İrlanda ve İngiltere de kendi işinde çalõşmayõ tercih edenlerin oranõ biraz daha yüksektir. Yüzde 45 lik Avrupa ortalamasõyla karşõlaştõrõldõğõnda, ABD yurtaşlarõnõn yüzde 67 si kendi işlerinde çalõşmayõ tercih edeceklerini belirtmektedirler. 21 Girişimcilik oranõ Avrupa da, kendi işinde çalõşanlarõ ve işletme sahiplerini kapsayan girişimcilerin oranõ ülkeden ülkeye büyük farklar göstermektedir. Danimarka ve Lüksemburg da yaklaşõk yüzde 6 olan bu oran İspanya da yüzde 13, Portekiz de yüzde 15, Yunanistan ve İtalya da ise yüzde 18 den fazladõr. ABD de ise girişimcilerin oranõ yüzde 10 un biraz üzerindedir. 22 Yeni iş kurma girişimlerine bakõldõğõnda, yine Eurobarameter araştõrmasõna göre, AB yurttaşlarõnõn yüzde 4,5 i yeni bir iş kurma hazõrlõğõ içindedir, son üç yõl içinde yeni bir iş kurmuştur ya da bir işi devralmõştõr. Bu oran İngiltere ve İrlanda da yüzde 6, Fransa da yüzde 2 dir. ABD deki yüzde 12 lik oran ise bunlarõn çok üzerindedir. Amerikalõlarõn iki katõndan fazla Avrupalõ yeni bir iş kurma çabalarõndan vazgeçmiştir. Girişimciliğin dinamizmi Bazõ Avrupa ülkelerinde ve ABD de benzer bir çalkalanma (firmalarõn kurulma ve kapanma sõklõğõ) olduğuna dair göstergelerin varlõğõna rağmen, Avrupa da girişimciliğin dinamizmi daha düşüktür. Kuruluş aşamasõnda, ABD firmalarõnõn ortalama ölçeği Avrupa firmalarõndan daha küçük olmakla birlikte, ABD de pazara yeni giriş yapan başarõlõ firmalarõn kuruluşu izleyen ilk yõl içinde genişleme (istihdamõ genişletme) eğilimi daha güçlüdür. ABD deki girişimcilerin işe küçük ölçekle başlayarak piyasayõ yokladõklarõ ve başarõlõ olmalarõ halinde hõzla büyüdükleri, Avrupa da ise pek çok girişim fikrinin daha piyasada test edilmeden, 20 İş dinamiklerini etkileyen faktörlerin derinlemesine analizi için bakõnõz: Entrepreneurship: A survey of the literature, David B. Audretsch, Ekim 2002 ve Business Demography in Europe, Avrupalõ KOBİ ler Gözlemevi / No 5, Avrupa Komisyonu, Flash Eurobarometer 134 Entrepreneurship, Kasõm 2002, Eurobarometer e yapõlan diğer referanslar, aksi belirtilmediği sürece 2002 baskõsõnadõr. 22 İşgücünün yüzdesi olarak girişimcilik. Girişimciler ücretsiz aile fertleri, ikinci bir iş olarak bir işyerini işleten ücretli personel ve tarõm sektöründeki iş sahipleri dõşõnda kalan, tüzel kişiliğe sahip olan ve olmayan işletmelerin sahipleri olarak tanõmlanmõştõr. COMParative Entrepreneurship data for International Analysis (Compendia ), EIM. 8

9 ekonomik rasyonalitesi sorgulanarak uygulanmadan bõrakõldõğõ anlaşõlmaktadõr. 23 Nitekim, Eurobarameter Avrupalõlarõn yüzde 46 sõnõn Eğer başarõsõz olma riski varsa, kişi iş kurmamalõdõr önerisine katõldõğõnõ, ABD yurttaşlarõ arasõnda ise bu oranõn sadece yüzde 25 olduğunu göstermektedir. ABD de girişimcilik dinamizmindeki artõşõ örneklemek gerekirse, 1960 ta Fortune 500 listesinde yer alan şirketlerin üçte biri 20 yõl içinde yerlerini yeni şirketlere bõrakmõş, 1998 de listeye giren şirketler için ise aynõ yenilenme dört yõl içinde tamamlanmõştõr. Üstelik, bugünkü 25 büyük ABD firmasõnõn 8 i 1960 ta henüz kurulmamõştõ veya çok küçüktü. Avrupa da ise 1998 deki bütün büyük firmalar 1960 ta da büyüktü. 24 İş yaratma Avrupa da 1990 larõn başõnda yüzde 11 seviyesinde olan işsizliği azaltmak için harcanan çabalara ve işsizlik oranlarõnõn Üye Ülkeler arasõnda farklõlõklar göstermesine rağmen, yüzde 7,4 lük ortalama işsizlik oranõ hâlâ çok önemli bir problem oluşturmaktadõr larõn ikinci yarõsõnda tüm Üye Ülkeler de yõllõk yeni işletme kurulma oranlarõ pozitif rakamlarda seyretmiştir, 25 fakat durumun daha da iyileştirilmesi mümkündür. Avrupa da, önemli bir iş yaratma makinesi olan hõzlõ büyüyen işletmeler çok fazla gelişme göstermemektedir larõn ilk yõllarõnda, ABD deki orta ölçekli firmalarõn yüzde 19 u hõzlõ büyüyen firmalar olarak sõnõflandõrõlõrken, altõ Avrupa ülkesinde bu oran ortalama yüzde 4 tü. 26 iii. Avrupa nõn önündeki sõnav İnsanlarõn girişimciliğe karşõ tavrõ ve girişimciliği AB ye Üye Ülkeler arasõnda büyük değişim göstermektedir ve bölgeler arasõ farklõlõklar daha da büyüktür. Ortalamaya bakõldõğõnda, Avrupa Birliği nin işletme sahibi eksiği yoktur. Ne var ki, insanlarõn yeni iş kurma girişiminde bulunma eğilimi güçlendirilebilir. ABD yle kõyaslandõğõnda Avrupa Birliği nin girişimcilik dinamizmi düşüktür. Avrupalõlar yeni iş kurma konusunda Amerikalõlar kadar girişken değildir ve Avrupa daki işletmeler ABD deki kadar hõzlõ büyümemektedir. Yine bazõ Üye Ülkeler için daha da öncelikli bir problem olan, Avrupa Birliği nde süregelen yüksek işsizlik oranõ, girişimci atõlõmlarõn iş yaratma potansiyelinden daha 23 Analiz AB üyesi sekiz ülkeyi, ABD yi ve Kanada yõ kapsamaktadõr. The role of policy and institutions for productivity and firm dynamics: Evidence from micro and industry data, çalõşma raporu No 329, Stefano Scarpetta ve diğerleri, ECO/WKP(2002)15, Entrepreneurship in the Netherlands: Innovative entrepreneurship. New policy challenges Ekonomi Bakanlõğõ ve EIM, Hollanda, 2002 ve White Paper, Embracing innovation: entrepreneurship and American economic growth, Ulusal Girişimcilik Komisyonu (NCOE), Business Demography in Europe, Avrupalõ KOBİ ler Gözlemevi / No 5, Avrupa Komisyonu, Tanõm: Referans dönemler arasõnda (Avrupa için , ABD için ), cirolarõnõ iki katõna çõkaran hõzlõ büyüyen firmalarõn orta ölçekli tüm firmalara oranõ. An international comparison of hypergrowth enterprises, EIM Küçük İşletme Araştõrma ve Danõşmanlõk Hizmetleri, Fostering Entrepreneurship in Europe, the UNICE Benchmarking Report, 1999 içinde. 9

10 iyi yararlanmak için çaba gösterilmesi gerektiğini göstermektedir. Yeni girişimleri teşvik etmenin yanõ sõra, Avrupa Birliği nde mevcut firmalarõn büyüme potansiyellerini gerçekleştirmeleri de sağlanmalõdõr. Söz konusu firmalar Birlik ekonomisinin çekirdeğini oluşturmakta ve süreklilik, istihdam ve sağlam bir deneyim sağlamaktadõr. Avrupa da faaliyet gösteren yaklaşõk 20 milyon KOBİ nin yüzde 30 a yakõnõ büyümeyi işletmenin ana hedefi olarak göstermektedir. 27 Avrupa Birliği nin önündeki görev, girişimciliğin ve ticari faaliyetlerin gelişebileceği bir ortam yaratõlmasõnda rol oynayacak ana faktörleri belirlemektir. Alõnacak politik önlemler, daha fazla girişimci üretmek ve daha fazla firmanõn büyümesini sağlamak için en uygun yaklaşõmõn benimsenmesiyle Birlik teki istihdam seviyelerini yükseltmeyi amaçlamalõdõr. III. GİRİŞİMCİLİK İÇİN POLİTİKA SEÇENEKLERİ Atõlacak politik adõmlar girişimcilik seviyelerinin yükselmesine katkõda bulunabilir. GEM in raporu, makroekonomik şartlarõn girişimcilik seviyeleri üzerindeki önemli etkisi bir yana bõrakõldõğõnda, bu seviyelerin incelenen ülkeler arasõndaki sõralamasõnõn görece sabit kaldõğõnõ ortaya koymaktadõr. Bu, süregelen ulusal özelliklerin de süreçte rolü olduğuna işaret etmektedir. Avrupa Birliği, girişimcilik için elverişli bir ortam yaratmanõn önkoşulu olan büyümeye ve istikrara dayalõ makroekonomik politikalar için bir strateji geliştirmiş bulunmaktadõr. Konsey her yõl Üye Ülkeler in ulusal politikalarõna yönelik Ekonomi Politikasõnõn Genel İlkeleri ni yayõmlamaktadõr yõlõnda, bu dokümanda, mevcut ve yeni işletmeler için vergi ve düzenleme ortamõ, iflas kanununda reformlar ve etkin mali piyasalarõn geliştirilmesi yoluyla girişimciliğin desteklenmesi gibi tavsiyelerde bulunulmuştur. 28 Ekonomik fõrsatlarõn yanõnda, bir kişinin işyeri kurma kararõnõ ya da bir girişimcinin risk alma ya da işini büyütme isteğini belirleyen pek çok başka faktör vardõr. Daha fazla ekonomik fõrsat olmasõ otomatik olarak daha fazla girişimci olmasõna yol açmaz. Girişimcilik insanlarõn tercihlerine, becerilerine ve mevcut alternatiflere de bağlõdõr. Kişiler kendilerini girişimci olarak kabul ettiklerinde bile, girişimciliğin eksileri ve artõlarõ ile kaybedebilecekleri güvenceleri ve avantajlarõ tartõya vururlar. Girişimciliği geliştirmeye yönelik kapsamlõ bir yaklaşõm üç düzeyi hedeflemek zorundadõr: Bireyler, firmalar ve toplum. - Bireyleri girişimci olmaya motive etmek için girişimcilik kavramõndan ve bunun yeterince çekici bir seçenek olduğundan haberdar edilmeleri gerekir. Bireyler, hedef ya da amaçlarõnõn başarõlõ girişimlere dönüşebilmesi için uygun becerilerle donatõlmalõdõr. - İş kurma girişimlerinden sağlõklõ firmalarõn doğmasõ için 27 Avrupa Birliği, Avrupa Ekonomik Birliği ve İsviçre deki 20 milyon işletme. Ref. Avrupalõ KOBİ ler Gözlemevi / No 1 Highlights from the 2001 Survey, Avrupa Komisyonu, Haziran 2002 tarihli Konsey Tavsiyesi: Broad Economic Policy Guidelines of the Member States and the Community, 2002/549/EC, OJ L182,

11 destekleyici koşullarõn olmasõ temel bir gerekliliktir. Bu koşullar firmalarõn gelişmesine ve büyümesine izin vermeli, gereksiz daralmalara ve iş yapmaktan vazgeçilmesine neden olmamalõdõr. - Girişimcilik faaliyetleri girişimcilerin toplumda kabul görmesini gerektirir. Girişimcilerin başarõsõna değer verilmeli ve işini yürütemeyen girişimcilere başarõsõz damgasõ vurulmamalõdõr. Girişimcilik politikasõ girişimcileri motive ederek ve gerekli becerilerle donatarak girişimcilik dinamizmini artõrmayõ amaçlamaktadõr. Yeni işyerlerini kurulmasõ, kapanmasõ, devralõnmasõ, gelişmesi ve hayatta kalmasõ için işletmeleri destekleyici bir ortam şarttõr. A. Daha çok girişimci üretmenin yolu nedir? i. Piyasaya giriş engelleri Son zamanlarda gerçekleşen iyileşmelere rağmen, Avrupalõlar idari engelleri yeni bir iş kurmanõn önündeki önemli engellerden biri olarak görmeye devam etmektedir. İşletmeler faaliyete geçerken başlangõç aşamasõnda ihtiyaç duyduklarõ donanõmõ ve finansmanõ temin etmekte güçlük çekmektedir. Kamu sektörü ile özel sektör arasõnda risk paylaşõmõ, finansman teminini kolaylaştõrabilir. Eurobarometer araştõrmasõnda, yeni bir iş kurmakta karşõlaşõlan engeller konusunda görüşleri sorulan Avrupalõlarõn yüzde 69 u, mevcut idari prosedürlerin karmaşõk olduğunu belirtmiş, yüzde 76 sõ ise finansman yetersizliğine dikkat çekmiştir. İş kurma prosedürleri bugüne kadar üzerinde çok durulmuş bir konudur. Avrupa Komisyonu bir kõyaslama araştõrmasõnda, iş kurmak için harcanan süre bakõmõndan olumlu bir trend olduğunu saptamõştõr. 29 Bir şahõs şirketi kurmak için harcanan ortalama süre 12 işgünü, limited şirket kurmak için harcanan ortalama süre ise 24 işgünüdür ve bu rakamlar düşmeye devam etmektedir. Ne var ki, bazõ Üye Ülkeler in işletme kurma süresini ve masraflarõnõ Avrupa daki en iyi örneklerin seviyesine indirmeleri için katetmeleri gereken bir miktar yol daha vardõr. Çoklu prosedürler, temas noktalarõ, gerekli formlar, izinler, ruhsatlar ve masraflar konusunda ilerlemeler kaydedilebilir. Firma kurmak için tek adres Portekiz de İş Formaliteleri Merkezleri 1977 de yeni firmalarõn tescilini kolaylaştõrmak amacõyla kurulmuştur. Bu merkezler yeni bir firmanõn tescili için gerekli çeşitli formalitelerden (örneğin, şirket sözleşmesi ya da ticaret ve sosyal sigorta sicilleri) sorumlu tüm bakanlõklarõn temsilcilerini bir araya getirmektedir. Girişimci adaylarõ aynõ merkezde bulunan bir yardõm masasõndan danõşmanlõk hizmetleri de alabilmektedir. Aynõ zamanda, prosedürler de basitleştirilmiştir. Bunun sonucunda, işletme kurma süreleri 1990 larõn ortalarõna göre yüzde 80 kõsalmõştõr ve Portekiz 2003 yõlõnda bu süreyi yüzde 50 daha azaltmayõ hedeflemektedir. 29 Benchmarking of administration of start-ups, Avrupa Komisyonu, Ocak

12 Finansmana erişim yeni girişimciler için önemli bir engel oluşturmaya devam etmektedir. Söz konusu girişimciler bankalardan kredi almakta ya da risk sermayesi temin etmekte güçlük çekmektedir. Bankalar olumlu bir sicil kaydõ ve teminat istemekte; yeni firmalar, özellikle de bilgiye dayalõ faaliyetler geliştirmekte olanlar bu talepleri genellikle yerine getirememektedir. Yeni kurulan işletmeler işletme sermayesi ihtiyaçlarõnõ karşõlamakta da ciddi problemlerle karşõ karşõya kalmaktadõr. Faaliyete yeni geçen işletmelerin banka kredilerine ek olarak alternatif finansman kaynaklarõna erişimi iyileştirilmelidir. Risk sermayesinin yanõ sõra, informel yatõrõm potansiyelinden (örneğin ailenin, arkadaşlarõn ya da informel mali destekçilerin sağladõklarõ kaynaklar) daha iyi yararlanõlmalõdõr. GEM araştõrmasõ yeni işletmelere sağlanan informel desteğin risk sermayesi desteğinden beş kat daha fazla olduğunu; risk sermayesi desteği arasõnda önemli ölçüde azalõrken, informel desteğin daha istikrarlõ seyrettiğini saptamõştõr. Özel girişimciler riskli girişimlere olan ilgilerinin artmasõ için vergi indirimleri gibi teşviklere ihtiyaç olduğunu belirtmişlerdir. Özel sektörde bankalar ve yatõrõmcõlar ile KOBİ ler üzerinde uzmanlaşmõş kamu finans kurumlarõ arasõnda ya da karşõlõklõ teminat kuruluşlarõ aracõlõğõyla risk paylaşõmõ, kõt kamu kaynaklarõnõ seferber etmek için etkin bir yoldur ve bunun faaliyete yeni geçen işletmelere sağlanan fonlarda artõş sağladõğõ saptanmõştõr. ii. Risk ve ödül Avrupa da girişimcilik karşõlõğõnda beklenen ödüller girişimciliğin getirdiği riskleri dengelememektedir. Bu durum, girişimciliğin riskleri ile ödülleri arasõndaki dengenin tekrar gözden geçirilmesini gerektirmektedir. İşini yürütemeyen bir girişimci başarõsõz damgasõnõ yemektedir. Eurobarometer araştõrmasõnda girişimciliğin taşõdõğõ risklere ilişkin başlõca kaygõlarõnõ belirtmeleri istenen Avrupalõlar, iflas etme ve şahsi mülklerini kaybetme tehlikesine dikkat çekmişlerdir. Şahsi iflas, toplumdan damga yemenin yanõ sõra, ağõr hukuki sonuçlar doğurmaktadõr. Kalan borçlarõn tasfiyesi yõllar alabilmekte, iflas edenler mülklerini kaybedebilmekte ve bazõ kõsõtlamalara uğrayabilmektedir. Sahtekârlõk ve dolandõrõcõlõk durumlarõnda bu tür sonuçlar kabul edilebilir, fakat başarõsõzlõk iş hayatõnõn ayrõlmaz bir parçasõdõr ve girişimcilerin bir bölümü piyasada rekabet edemediği için iflas etmektedir. İflas kanunlarõ dürüst girişimcilerin yeni bir başlangõç yapmasõnõn önündeki engelleri azaltacak şekilde gözden geçirilmelidir. Elbette, bu yapõlõrken kredi verenlerin çõkarlarõ gereksiz yere tehlikeye atõlmamalõdõr; aksi takdirde, söz konusu kuruluşlarõn küçük ve yeni işletmelere yatõrõm yapma konusundaki isteksizliği daha da artabilir. İflas kanunlarõ Belçika da kabul edilen iflas kanunlarõ, girişimcilerin geçici problemler yaşayan işletmelerini kurtarmalarõna olanak vermeyi ve ayakta kalmasõ mümkün olmayan firmalarõn olabildiğince çabuk tasfiye edilmesini sağlamayõ amaçlamaktadõr. Mahkemeler iflas etmiş dürüst girişimcilerin affõna karar verebilmekte, bu yolla iş hayatõnda yeni bir başlangõç yapabilmelerine imkân tanõmaktadõr. 12

13 Başarõ durumunda ödüllendirilme perspektifi varsa, insanlar girişimcilik riskini kabullenmeye daha istekli olabilirler. Avrupa Birliği nde bir süredir, kendi işinde çalõşanlardan ve küçük işletmelerden alõnan vergilerin düşürülmesi yönünde bir trend gözlenmekte ve ileride kendi işini kurmaya aday kişilerin vergi yükünü azaltma yolunda adõmlar atõlmaktadõr. Yine de bazõ Üye Ülkeler de söz konusu vergilerin hâlâ yüksek olmasõ, 30 girişimcilerin servet yaratma ve servetlerini koruma imkânõnõ azaltmaktadõr. Kişi kendi işinde çalõşmaya başladõğõnda, çoğu durumda, daha sõnõrlõ bir sosyal güvence tercihinde bulunmak durumunda kalmaktadõr. Girişimcilerin ihtiyaçlarõna göre biçimlendirilecek bir sosyal güvenlik sistemi, girişimciliği daha cazip hale getirebilir. Girişimciliğin maliyetinin azaltõlmasõ Fransõz hükümeti ücretlilikten girişimciliğe geçişi kolaylaştõrmayõ hedeflemektedir. Firma kuruluşlarõnõ desteklemeyi amaçlayan daha kapsamlõ bir girişimin parçasõ olan bu adõm, gerek kendi başlarõna gerek işverenleriyle birlikte şirket kurmak isteyen ücretlilerin önündeki engelleri azaltmaya yönelik önlemleri kapsamaktadõr. Bu çerçevede, henüz ücretli statüsünde olan girişimci adaylarõnõn üzerindeki ayrõmcõ mali ve sosyal yükler de kaldõrõlacaktõr. Yeni bir iş kurmayõ tercih eden Avrupalõlarõn sayõsõ, mevcut bir işletmeyi devralmak isteyenlerden iki kat fazladõr. 31 Oysa, bir firmayõ devralmak daha düşük riskli, çekici bir alternatif olabilir. Örneğin Avusturya da, devredilen başarõlõ işletmelerin yüzde 96 sõ devir işlemini izleyen ilk beş yõl içinde varlõklarõnõ sürdürmekte, yeni kurulan işletmeler arasõnda ise bu oran yüzde 75 e düşmektedir. 32 Avrupa Birliği ndeki işletmelerin yaklaşõk üçte birinin önümüzdeki on yõl içinde, emeklilik ya da diğer nedenlerden dolayõ yeni sahiplere ihtiyaç duymasõ beklenmektedir. Bu durum, mevcut firmalarõn devralõnmasõ için pek çok fõrsat yaratacaktõr. iii. Kapasite ve becerilerin artõrõlmasõ Eğitim ve öğretim, girişimciliğe doğru yaklaşõmõ, bir girişimci olarak kariyer fõrsatlarõndan haberdarlõğõ ve becerileri geliştirerek girişimciliğin teşvik edilmesine destek olmalõdõr. Eurobarometer araştõrmasõ Avrupalõlarõn yüzde 37 sinin girişimci olmayõ düşündüğünü ya da düşünmüş olduğunu, fakat sadece yüzde 15 inin bu özlemini geçekleştirdiğini ortaya koymaktadõr. Araştõrmalar bir işe nasõl başlanacağõnõ bilmenin girişimci olma ihtimalini artõrdõğõna işaret etmektedir. Eurobarometer araştõrmasõna katõlanlardan ebeveynleri kendi işinde çalõşanlarõn kendi işlerinde çalõşmaya, ebeveyni ücretli olanlardan daha fazla eğilimli olduklarõnõ göstermektedir. GEM araştõrmasõ ise becerilerinden ve deneyimlerinden emin olan kişilerin yeni bir işyeri kurma ya da işletme ihtimalinin iki ila yedi kat daha fazla olduğunu ortaya koymaktadõr; yakõnlarda yeni bir iş kurmuş birini tanõyanlar için ise bu ihtimal üç-dört 30 Communication from the Commission to the Council, Draft Joint Employment Report, COM (2002) 621 final, Flash Eurobarometer 107 Entrepreneurship, Kasõm Business transfers and successions in Austria, Avusturya Küçük İşletme Araştõrmalarõ Enstitüsü,

14 kat daha fazladõr. İngiltere Hanehalkõ Araştõrmasõ daha önce girişimcilikle tanõşõklõğõ olanlarõn (arkadaşlar, aile ya da eğitim vasõtasõyla) iş kurmayõ ciddi olarak düşünme eğiliminin daha güçlü olduğunu saptamaktadõr. Eğitim sistemi, girişimciliği desteklemeye katkõ olarak, hem girişimcilik becerilerinin edinilmesini hem de girişimcilikle tanõşõklõk kurulmasõnõ sağlayabilir. Okulda sanal bir işletmeyi yönetmek Yunanistan õn Atina şehrindeki Sivitanidios Teknik Okulu nda sanal işletmeler eğitime destek olarak kullanõlmaktadõr. Öğrenciler zamanlarõnõ teorik dersler ile sanal bir işletmenin yönetimi arasõnda paylaştõrmaktadõr. Bu program, elde edilen son derece olumlu sonuçlar nedeniyle tüm teknik okullara yayõlacaktõr. Ders programõna, girişimcilik kuramõ ile iş planlarõnõn hazõrlanmasõna ilişkin pratik bilgilerin verildiği bir girişimcilik dersi de eklenmiştir. Bağlantõ ofisleri, öğrencilerin girişimcilik kariyeri konusunda bilgilendirilmelerini ve desteklenmelerini sağlayacaktõr. Bir işletme kurmak şevk, yaratõcõlõk ve sebat ister. Kurulu bir işletmeyi geliştirmek ise zamanla, etkinlik, yeterlik ve güvenilirlik gibi daha ileri yönetim becerileri gerektirir. Kişilik ve yönetim becerilerinin başarõnõn kilit unsurlarõ olduğu göz önüne alõndõğõnda, girişimciliğe uygun kişisel becerilerin erken bir yaştan itibaren kazandõrõlmasõ ve bunun üniversite seviyesine kadar sürdürülmesi bir gereklilik olarak ortaya çõkar; üniversite seviyesinde, yönetme kapasitesinin oluşturulmasõ konusuna odaklanõlabilir. 33 Avrupa Komisyonu bugün Üye Ülkeler in çoğunun, farklõ düzeylerde de olsa, öğrenim sistemlerinde girişimcilik eğitimine önem vermeyi hedeflediklerini saptamaktadõr. 34 Üniversitelerde girişimcilik eğitimi sadece idari bilimler öğrencilerine değil, diğer bölümlerin öğrencilerine de verilmelidir. Örneğin, teknik üniversitelerde verilecek girişimcilik dersleri, girişimcilik potansiyeli ile teknik potansiyelin buluşturulmasõna katkõda bulunabilir. Girişimcilik eğitimi kamu araştõrma programlarõyla birlikte, bilimsel mükemmelik ile sonuçlarõn ticari uygulamalarõnõn bütünleştirilmesi için gerekli malzemeyi sağlayacaktõr. Girişimciliğin kampüs ortamõndan başlayarak desteklenmesi İrlanda da Enterprise Ireland, kampüs temelli ticari girişimlerin sayõsõnõ ve yoğunluğunu artõrmaya yönelik bir destek paketiyle, hõzlõ büyüyen yeni işletmeleri geliştirmeye odaklõ bir strateji uygulamaktadõr. Program, İrlanda bölgesel büyüme statejisinin parçasõdõr ve firma kurmak isteyen üniversite mezunlarõna pratik bilgi ve yönetim desteği sağlayan bir yõllõk bir işletme destek programõnõ kapsamaktadõr. Campus Company Programme çerçevesinde, öğretim görevlileri araştõrma sonuçlarõnõ ticari hayata geçirmek üzere mali destek alabilmektedir. İşletme destek programlarõ yeni girişimcilere destek sağlamakta etkin bir rol oynamaktadõr. Söz konusu programlarõn kapsamõndaki firmalarõn ayakta kalma şansõ 33 Nijenrode Üniversitesi nin Nisan 2000 tarihli araştõrmasõ, De succesvolle ondernemer içinde, Ekonomi Bakanlõğõ, Hollanda, Kasõm Best Procedure Project on Education and Training for Entrepreneurship, Avrupa Komisyonu,

15 diğerlerinden daha yüksektir ve bu programlar devletin politika hedeflerinin hayata geçirilmesinde düşük maliyetli birer araç oluşturmaktadõr. Bu nedenle de sayõlarõ hõzla yükselmektedir; bugün Avrupa Birliği nde 850 nin üzerinde işletme destek programõ bulunmaktadõr. 35 iv. Girişimciliğin herkese açõk hale getirilmesi Girişimcilik, kadõnlara ve iş dünyasõnda yeterince temsil edilmeyen diğer gruplara özellikle odaklanõlarak yaygõnlaştõrõlmalõdõr. Etnik azõnlõklar yüksek bir girişimcilik yeteneği sergilemekte ve daha da büyük bir potansiyel taşõmaktadõr. Mevcut işletme destek hizmetleri bu gruplarõn spesifik ihtiyaçlarõna cevap vermekte yetersiz kalmaktadõr. Avrupa da erkek girişimlerden çok daha az sayõda kadõn girişimci vardõr. Üye Ülkeler de kendi işinde çalõşan kadõnlarõn oranõ yüzde 16 (İrlanda) ile yüzde 40 (Portekiz) arasõnda değişmektedir. 36 Kadõn girişimciler tüm girişimcilerin paylaştõğõ problemlerle karşõ karşõya kalmakta, fakat bazõ durumlarda söz konusu problemleri (örneğin finansman temini) daha ağõr yaşamaktadõr. Kadõnlarõn genelde, bir iş kurmak ve başarõyla yönetmek için gerekli beceriler ve özgüven açõsõndan da yetersiz kaldõklarõ gözlenmektedir. Bunun, iş alanõnõn seçimi, bilgi açõğõ, algõlanan ayrõmcõlõk, iletişim ve organizasyon ağlarõnõn eksikliği ya da işi aile sorumluluklarõyla bağdaştõrma güçlükleri gibi çeşitli nedenleri bulunmaktadõr. 37 Avrupa Komisyonu, kadõn girişimcileri geliştirmekten sorumlu hükümet yetkililerini bir araya getiren WES Network aracõlõğõyla, kadõnlar arasõnda girişimciliği yaygõnlaştõrma politikasõnõn başarõlõ uygulamalarõ konusunda bilgi ve deneyim alõşverişini büyük ölçüde kolaylaştõrmõştõr. 38 Kadõn girişimciler için kadõn danõşmanlar İsveç te NUTEK, kadõn danõşmanlarõn kadõn girişimcilere danõşmanlõk hizmeti ve finansman dõşõ konularda destek verdiği, Kadõn Projeleri İçin İş Danõşmanlarõ adlõ bir proje başlatmõştõr. Proje, pek çok kadõnõn işletme yönetimiyle ilgili konularda kadõnlara danõşmayõ tercih ettiği saptamasõndan hareketle, bu ihtiyacõ karşõlamak üzere geliştirilmiştir. Danõşmanlar kadõn girişimcilere iş konularõnda ve aile yaşamõ ile bir işyerini yönetmenin nasõl bağdaştõrõlacağõ gibi daha genel konularda yol göstermektedir. Avrupa da etnik azõnlõklara ait işletmeler güçlü bir girişimcilik kapasitesi ve potansiyeli sergilemektedir. Etnik girişimciler dil, sosyoekonomik konum ve kültür bakõmõndan heterojen bir grup oluşturmakta ve bu özellikleri iş faaliyetlerinin yapõsõna yansõmaktadõr. Söz konusu girişimcilerin pek çoğu düşük girişli eşik faaliyetlerde yoğunlaşmakta ve bu çemberi kõrmakta güçlük çekmektedir. Etnik 35 Benchmarking of Business Incubators, Avrupa Komisyonu, Şubat Annual Labour Force Statistics, Avrupa Komisyonu, Best Project on Promoting entrepreneurship amongst women ve Young Entrepreneurs, Women Entrepreneurs, Co-Entrepreneurs and Ethnic Minority Entrepreneurs in the European Union and Central and Eastern Europe araştõrmasõ, Avrupa Komisyonu, Temmuz Daha fazla bilgi için bakõnõz: 15

16 girişimcilerin karşõlaştõklarõ problemler genelde tüm girişimcilerin paylaştõklarõ problemlere benzemekte, fakat bu kesimin kamunun işletme destek hizmetlerinden daha az yaralandõğõ ve mesleki organizasyonlara katõlõmõnõn daha düşük olduğu gözlenmektedir. 39 Deneyim paylaşõmõnõ kolaylaştõrmak ve sözü edilen problemlere çözüm önerileri geliştirmek için, Avrupa çapõnda bir etnik girişimciler ağõnõn oluşturulmasõ önerilmektedir. 40 Avrupa Komisyonu göç konusundaki politikasõ bağlamõnda, üçüncü ülkelerden gelen girişimcilerin iş kurmalarõnõn kolaylaşlaştõrõlmasõna katkõda bulunacak iki yönerge teklifinde bulunmuştur. 41 B. İşletmeler büyümeye nasõl teşvik edilebilir? Girişimciler pek çok engelle karşõ karşõya bulunmaktadõr. İdari düzenlemelerin gereklerini yerine getirmek ve bunlarla ilgili masraflar önemli bir yük oluşturmaya devam etmektedir. Vasõflõ işçilere erişim, işgücü piyasasõnõn esneklik derecesi ve uygun finansman eksikliği de işletme performansõ üzerinde kõsõtlayõcõ etkide bulunan faktörlerdir. 42 Ayrõca, işletmelerin İç Pazar õn sunduğu fõrsatlardan olabildiğince yararlanmalarõna ve yenilikler yapmalarõna yardõmcõ olunmasõ gerekmektedir. i. Düzenleme ortamõ İyileştirme yolunda gösterilen çabalara rağmen, girişimciler, özellikle de İç Pazar da faaliyet göstermek ve büyümek isteyenler, bürokrasinin işletme yönetimi açõsõndan hâlâ büyük bir engel teşkil ettiğine dikkat çekmektedir. Düzenlemeler genellikle firma büyüklüğüne göre farklõlaşmamakta, dolayõsõylada, çoğudurumda küçük firmalarõ ölçekleriyle orantõsõz bir biçimde etkilemektedir. Kamu otoriteleri düzenlemeleri olabildiğince basitleştirip koşullara uydurarak, önce küçüğü düşünmek konusunda teşvik edilmelidir. Pek çok Üye Ülke idari yükleri azaltmak amacõyla KOBİ ler için istisnalar oluşturmakta ya da bu işletmeleri destekleyici idari hizmetler sunmaktadõr. Bilgi ve destek sağlanmasõ, girişimcilerin bürokrasiyle baş etmelerine yardõmcõ olabilmektedir. Kolay Ödeme Sistemi Danimarka ücretlerle ilgili yeni bir sistem kurmuştur. İşverenler gönüllü ve ücretsiz bir sistem olan Kolay Ödeme Sistemi ne yazõlarak belli bir yere ücretler ve ücretliler hakkõnda bilgi aktarabilmektedir. Bu bilgiler daha sonra tüm ilgililere 39 Young Entrepreneurs, Women Entrepreneurs, Co-Entrepreneurs and Ethnic Minority Entrepreneurs in the European Union and Central and Eastern Europe, Avrupa Komisyonu, Temmuz Bu öneri, Avrupa Komisyonu tarafõndan Haziran 2002 de düzenlenen, akademisyenlerin, hükümet yetkililerinin ve iş dünyasõndan kuruluşlarõn temsilcilerinin katõldõğõ bir etnik girişimcilik seminerinde geliştirilmiştir. 41 Proposal for a Council Directive on the conditions of entry and residence of third-country nationals for thepurpose of paid employment and self-employed economic activities, COM (2001) 386 final, ve Proposal for a Council Directive concerning the status of third-country nationals who are long-termresidents, COM (2001) 127 final, Observatory of European SMEs / No 1 Highlights from the 2001 Survey, Avrupa Komisyonu, 2001; European Business Survey, Grant Thornton, 2002; ve Business Views on Red Tape, OECD,

17 dağõtõlmaktadõr. Kolay Ödeme Sistemi, işletmeleri ilgilendiren tüm resmi formlarõn elektronik ortamda toplandõğõ ile yeni kurulan limited şirketlere on-line kayõt imkânõ veren Webreg i de kapsayan E-idare girişiminin parçasõdõr. Dijital imza kullanõmõyla, Webreg aracõlõğõyla gerçekleştirilen tescil işlemlerinin hukuki geçerliliği sağlanmõştõr. İdari prosedürlerde sanal yardõm Avusturya girişimcilere idari prosedürler konusunda özlü bilgiler sağlayan bir web sitesi ( kurmuştur. On-line olarak gerçekleştirilebilen tüm prosedürlere, menüdeki tek bir idari araçtan (@mtsweg online) erişilebilmektedir. Girişimciler, verileri yetkili mercilere ulaştõran HELP adlõ bir aracõ kullanarak belediye vergi beyannamelerini doldurabilmektedir. Web sitesi ayrõca, eleman kaydõ ndan yõllõk izin lere, çeşitli işletmecilik konularõnda kapsamlõ bilgi sağlamaktadõr. Avrupa Komisyonu Avrupa firmalarõ arasõnda yürütülen, düzenleyici ortamõn kalitesine ilişkin bir araştõrmanõn ardõndan, daha kaliteli düzenlemelerle 50 milyar Euro ya varan bir tasarruf sağlanabileceğini saptamõştõr. 43 Komisyon yasal kaliteyi yükseltme konusunda kararlõdõr 44 ve bu doğrultuda AB düzeyinde bir dizi girişim başlatmõştõr. Bu girişimler, düzenleme kalitesini yükseltmeye yönelik bir eylem planõnõ, yeni politikalar konusunda görüş alõşverişinin minimum standartlarõnõ ve sistemli bir etki değerlendirme yaklaşõmõnõ kapsamaktadõr. 45 Komisyon ayrõca, İnteraktif Politika Yapma Girişimi çerçevesinde işletmelerle görüş alõşverişini sağlayacak mekanizmalar geliştirmektedir ve Üye Ülkeler in kendi İş Dünyasõ Etki Değerlendirme sistemleri konusunda görüş alõşverişinde bulunabilmeleri için bir platform oluşturmuştur yõlõnda Avrupa Komisyonu bünyesinde, iş dünyasõ ile Komisyon arasõnda aktif bir iletişim kurmak ve KOBİ lerin çõkarlarõnõn tespit edilip ilgili Komisyon çalõşmalarõnda gerektiği gibi ele alõnmasõnõ sağlamak üzere bir KOBİ Temsilcisi atanmõştõr. Bazõ Üye Ülkeler de benzer girişimlerde bulunmaktadõr. İç Pazar Avrupa Birliği nde iş yapmanõn önündeki engelleri önemli ölçüde azaltmõştõr. Birlik İç Pazar õn genişletilmesi (finans sektörünü kapsamasõ) yolunda da önemli ilerlemeler kaydetmiştir, 47 fakat bütünleşmiş bir Avrupa ekonomisi hedefi ile tedarikçilerin ve kullanõcõlarõn yaşadõklarõ gerçeklik arasõnda hâlâ önemli bir fark 43 Internal Market Scoreboard, No 9, Avrupa Komisyonu, European Governance - White Paper, COM (2001) 428 final, Komisyon un bildirileri: European Governance: Better Lawmaking, COM (2002) 275 final, Impact Assessment, COM (2002) 276 final, Consultation document: Towards a reinforced culture of consultation and dialogue proposal for general principles and minimum standards for consultation of interested parties by the Commission, COM (2002) 277 final, Action plan: Simplifying and improving the regulatory environment, COM (2002) 278 final İnteraktif Politika Yapma Girişimi, IPM C (2001) İş Dünyasõ Etki Değerlendirme Pilot Projesi nin Nihai Raporu, Mart Communication of the Commission, Risk Capital: A key to job creation in the European Union, SEC (1998) 552, ; Communication of the Commission, Financial Services, Implementing the framework forfinancial markets: Action Plan, COM (1999) 232 final,

18 bulunmaktadõr. Beş yõllõk bir program olan İç Pazar Stratejisi, 48 fikri mülkiyet, kamu ihale kurallarõ ve hizmetleri etkileyen engeller gibi acilen ilerleme kaydedilmesi gereken alanlara odaklanmaktadõr. 49 Tüketiciler için cazip bir İç Pazar õn oluşmasõ sõnõr ötesi ticari faaliyetleri canlandõracağõndan, tüketicinin korunmasõ 50 alanõnda atõlacak adõmlarla uyumun güçlendirilmesi Avrupalõ girişimciler için özel bir önem taşõmaktadõr. ii. Vergilendirme Uygun vergi önlemleri firmalarõn gelişmesine, büyümesine ve ayakta kalmasõna katkõda bulunabilir. Gelir ve kurumlar vergisi ile KDV, firmalarõn genişleme kapasitelerini etkilemektedir. Vergi sistemlerinin karmaşõklõğõ girişimciler için başlõ başõna idari bir yük oluşturmaktadõr. Avrupa Komisyonu, İç Pazar da sõnõr ötesi faaliyetlerin önünde bir dizi vergi engeli tespit etmiş ve halen incelenmekte olan çözüm önerilerine õşõk tutmuştur. 51 Marjinal gelir vergisi oranlarõ arttõkça, girişimciler işletmelerinin büyümesini yavaşlatma ve işe daha az eleman alma eğilimi göstermektedir. 52 Gelir vergisi düzeyleri de firmalarõn işe eleman alma politikalarõnõ etkileyebilmektedir. Bazõ Üye Ülkeler de gelir vergileri hâlâ yüksek olmakla birlikte, son yõllardaki vergi reformlarõ Avrupa Birliği nde çalõşanlarõn vergi yükünün azalmasõ yönünde net bir trendin oluşmasõna katkõda bulunmuştur. 53 Ülkeler düzeyindeki faaliyetlere gelince, Komisyon, tescil harçlarõnõn alõnmamasõ ya da vergilerin ertelenmesi gibi yöntemlerle işletme devirlerini teşvik etmek amacõyla, özellikle KOBİ lere yönelik tavsiyelerde bulunmuş, 54 fakat bu alanda çok az ilerleme kaydedilmiştir. İşletme devirlerinin vergilendirilmesi, Avrupa daki firmalarõn önemli bir bölümünü oluşturan aile işletmelerini özellikle ilgilendiren bir konudur. Yersiz ya da karmaşõk vergi düzenlemeleri, işletme sahiplerinin emeklilik ya da işletmeyi devir kararlarõnõ olumsuz yönde etkileyebilmektedir. Daha da kötüsü, söz konusu düzenlemeler nedeniyle bu tür işletmeler derhal kapatõlabilmekte ya da firmanõn ekonomik gücü sarsõlabilmektedir. 48 Communication from the Commission to the Council, the European Parliament, the Economic and Social Committee and the Committee of the Regions, 2002 Review of the Internal Market Strategy, Delivering the promise, COM (2002) 171 final, Report from the Commission to the Council and the European Parliament on the State of the Internal Market for Services, COM (2002) 441 final, hizmetler için çok büyük bir sunum açõğõ olduğunu göstermektedir. 50 Eurobarometer 57.2 Flash Eurobarometer 128 Public opinion in Europe: Views on business-toconsumer cross-border trade, Communication from the Commission to the Council, the European Parliament and the Economic and Social Committee Towards an Internal Market without tax obstacles, COM (2001) 582 final, ve Commission Staff Working Paper, Company Taxation in the Internal Market SEC (2001) 1681, Economic policy and the start-up, survival and growth of entrepreneurial ventures, Holtz-Eakin ve Rosen, Küçük İşletmeler İdaresi için hazõrlanmõştõr, Washington DC, Mayõs Communication from the Commission to the Council, Draft Joint Employment Report, COM (2002) 621 final, Commission Recommendation of on the transfer of SMEs, 94/1069/EC, OJ L 385,

19 Veraset ve bağõş vergileri İspanya da bir şahõs şirketinin, serbest meslek işletmesinin ya da ortaklõğõn ölüm veya bağõş sonucu el değiştirmesi halinde, işletmenin on yõl faaliyet göstermesi koşuluyla vergi matrahõndan yüzde 95 indirim yapõlabilmekte ve hak sahibi aynõ süre boyunca Estate Tax tan muaf tutulabilmektedir (bu ikinci teşvik, sadece işletmenin devri halinde uygulanmaktadõr). iii. Vasõflõ işgücüne erişim İşgücü piyasasõndaki darboğazlar büyümeye engel yaratmaktadõr ve işçilerin becerilerini artõrmaya yönelik çabalarõn yoğunlaştõrõlmasõ gerekmektedir. İşsizlik Avrupa Birliği için hâlâ önemli bir problem oluşturmaya devam etmekle birlikte, son yõllarda bazõ bölgelerde ve sektörlerde artan işgücü sõkõntõlarõna da tanõk olunmuştur larõn sonlarõnda işlerin çoğu orta ve yüksek vasõflõ işçilere uygun olduğundan düşük vasõflõ işçilerin istihdamõ düşmüştür. Yüksek vasõflõ işçilere olan talebin büyümesi işgücü arzõndaki büyümeyi geride bõrakmõştõr. 55 Konsey, işgücünün vasõflarõnõn ekonomik ve teknolojik gelişime uyum sağlamasõ için önlem almanõn gerekliliği üzerinde durmuştur. 56 Yaşam boyu eğitim bu tür becerilerin kazanõlmasõ için etkin bir yoldur. Bugün pek çok Avrupalõ yaşam boyu öğrenim görmekte, ama bunun yoğunluğu ülkeden ülkeye büyük farklõlõklar göstermektedir. 57 İşgücü piyasasõnõn esnekliğini etkileyen diğer faktörlerin de ele alõnmasõ gerekmektedir. Firmalar çalõşanlarõna formel veya informel eğitim sağlayarak beceri açõklarõnõ kapatma çalõşmalarõna başlamõş bulunmaktadõr. Bir araştõrmada deneklerin yüzde 46 sõ, özellikle yüksek öğrenim gerektiren işlerde bir başka ülkeden (daha çok) eleman istihdam etmeyi düşünebileceğini belirtmiştir. Bunun önündeki başlõca engeller arasõnda dil becerileri, çalõşma izinleri ve idari komplikasyonlar sayõlmõştõr. AB deki hemen hemen tüm işletmeler genişlemenin firmanõn işgücü arzõ üzerinde pozitif ya da yansõz bir etkide bulunacağõ görüşündedir. 58 Avrupa Komisyonu 2002 yõlõnda, mesleki ve coğrafi hareketliliği artõrmak amacõyla Beceriler ve Hareketlilik Eylem Planõ nõ benimsemiştir. 59 Komisyon 2001 yõlõnda da, spesifik bir işte ya da sektörde çalõşan işçiler için Avrupa Birliği sõnõrlarõ içinden karşõlanamasõ mümkün olmayan kanõtlanmõş bir ihtiyacõn bulunduğu yerlerde üçüncü 55 Commission Staff Working Paper, European Competitiveness Report, SEC (2002) 528, The concrete future objectives of education and training systems Avrupa Birliği Konseyi, 5980/01 EDUC 23, Araştõrmadan dört hafta önce eğitim ve mesleki eğitim görmekte olan yaşarasõ nüfusun toplam nüfusa oranõ yaklaşõk yüzde 20 (İngiltere) ile yüzde 5 (çeşitli AB ülkelerinde) arasõnda değişmektedir. Structural indicators, Eurostat, Araştõrma Avusturya, Belçika, Hõrvatistan, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Almanya, Yunanistan, Kõbrõs, Macaristan, İzlanda, İtalya, Lüksemburg, Portekiz, Romanya, Slovenya, Türkiye ve İngiltere de yapõlmõştõr. European Business Panel Survey 2002, Skills, mobility and training for competitiveness, Eurochambres, Communication from the Commission to the Council, the European Parliament, the Economic and Social Committee and the Committee of the Regions Commission s Action Plan for skills and mobility, COM (2002) 72 final,

20 ülkelerden işçi alõmõnõ (ikamet ve çalõşma izinlerinin tek bir izinde birleştirilmesi yoluyla) kolaylaştõrõcõ bir teklifi onaylamõştõr. 60 İşletme yönetim inisiyatifleri İngiltere hükümeti riskli küçük şirketlere büyüme potansiyellerini gerçekleştirmelerine yardõmcõ olacak işçileri işe almalarõnõ ve tutmalarõnõ kolaylaştõrõcõ teşvikler sağlamaktadõr. Bu uygulama, şirketlere, kilit pozisyonlardaki çalõşanlarõna mali açõdan cazip seçenekler sunma imkânõnõ vermektedir. iv. Finansmana erişim Finansmana erişim büyümenin olmazsa olmaz koşuludur, fakat risk sermayesi piyasasõnõn gelişmemiş olmasõ ve bankalarõn riskli krediler vermekten giderek daha fazla kaçõnmasõ, pek çok KOBİ nin finansman güçlükleri yaşamasõnaneden olmaktadõr. Küçük işletmelerin yaklaşõk yüzde 20 si uzun vadeli finansman problemleri olduğunu belirtmektedir. 61 Üye Ülkeler arasõndaki farklõlõklara rağmen, Avrupa Birliği nde krediler KOBİ lerin başlõca finansman aracõ olmaya devam etmektedir. Bankalar KOBİ leri kredi açõsõndan derecelendirme mekanizmalarõnõ giderek daha fazla kullanmakta, bir başka deyişle kredi maliyetleri tek tek KOBİ lerin risk seviyesine endekslenmektedir. Öte yandan, küçük kredilerin sabit maliyetlerinin yüksekliği, bunlarõn bankalar açõsõndan cazip bulunmamasõna neden olmaktadõr. Avrupa, banka kredilerine alternatif olarak risk sermayesi piyasalarõnõ geliştirmeye devam etmelidir. ABD firmalarõnõn bilançolarõnõn Avrupa firmalarõna göre daha güçlü olduğu gözlenmektedir (Avrupa da yaklaşõk yüzde 30 olan öz kaynak oranõna karşõlõk ortalama yüzde 50 öz kaynak) yõlõnda yaklaşõk Avrupa firmasõ kuruluş ya da gelişme sermayesi için finansman sağlamõş olmakla birlikte, bunlarõn ağõrlõğõnõ yüksek teknolojili ve hõzlõ büyüyen firmalar oluşturmaktadõr. 62 Kamu kuruluşlarõ özel girişimciler için katalizörlük yapmak ve KOBİ lere sağlanan güvenceleri artõrmak için, mikro kredilerden risk sermayesine kadar uzanan bir dizi finansal aracõ kapsayan KOBİ destek programlarõ geliştirmiştir. AB düzeyinde, Avrupa Yatõrõm Fonu, Çokyõllõk İşletme ve Girişimcilik Programõ kapsamõnda finanse edilen bir dizi finansal aracõ yönetmektedir. 63 Avrupa Komisyonu Üye Ülkeler den Yapõsal Fonlar çerçevesinde risk sermayesi finansmanõna öncelik tanõmalarõnõ istemiş ve bu girişim, söz konusu programlar kapsamõndaki finansmanõn iki katõna çõkmasõnõ sağlamõştõr. 60 Proposal for a Council Directive on the conditions of entry and residence of third-country nationals for the purpose of paid employment and self-employed economic activities, COM (2001) 386 final, European Business Survey, Grant Thornton, Annual survey of pan-european private equity and venture capital activities, EVCA Yearbook Özellikle küçük ve orta büyüklükte işletmeler için çokyõllõk işletme ve girişim programõna ( ) ilişkin tarihli Konsey Kararõ (2000/819/EC). 20