PROJE ANALİZİ VE DEĞERLENDİRME
|
|
- Tülay Kılıçlı
- 6 yıl önce
- İzleme sayısı:
Transkript
1 T.C. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 2707 AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 1670 PROJE ANALİZİ VE DEĞERLENDİRME Yazarlar Doç.Dr. Ahmet AĞCA (Ünite 1) Prof.Dr. Raif PARLAKKAYA (Ünite 2) Prof.Dr. Necdet SAĞLAM (Ünite 3) Doç.Dr. Ali ALAGÖZ (Ünite 4) Doç.Dr. Yunus CERAN (Ünite 5) Doç.Dr. Oğuzhan AYDEMİR (Ünite 6) Yrd.Doç.Dr. Özlem SAYILIR (Ünite 7) Prof.Dr. Kerim BANAR Prof.Dr. Sait KAYGUSUZ (Ünite 8) Editörler Prof.Dr. Necdet SAĞLAM Doç.Dr. Adnan SEVİM ANADOLU ÜNİVERSİTESİ i
2 İçindekiler Önsöz... iv 1. Proje ve Yatırım Projesi 2 2. Fizibilite Analizi İş Planı İş Kurma ve Büyütme Proje Maliyet Analizi Proje Finansmanı ve Bütçeleme Yatırım Projelerinde Risk Analizi Proje Değerlemesi. 160 iii
3 Önsöz Proje, belirlenmiş bir amaç için, belirlenmiş bir zaman aralığında, belirlenmiş kaynaklar kullanılarak, belirlenmiş görevlerin bir defalığına yapıldığı bir iş türüdür. Yeni bir işe başlamak, mevcut işi geliştirmek veya diğer amaçlar için projeler hazırlanabilir. Ticari açıdan bakıldığında proje yeni veya mevcut bir işe ilave yatırım olarak ifade edilebilir. Yatırım kavramı, fiziksel varlıklar stokundaki bir artış olarak tanımlanabilir. Ekonomik anlamda yatırım kaynakların, üretim faktörlerinden olan sermayeyi artıracak şekilde yönlendirilmesidir. Yatırım kararları, işletmelerin ellerinde bulundurdukları varlık miktarını, bu varlıkların çeşitleri ve yatırımcılar tarafından algılanacak olan işletmenin iş ve risk görünüşünü belirlediği için önemlidir. Bu yüzden bir işletmenin ekonomik anlamda gelecek vaat etmesi, içinde bulunulan dönemlerde alınacak yatırım kararlarına bağlıdır. Yatırım karında fizibilite (yapılabilirlik analizi) yapılarak işi projeyi yapıp yapmamaya karar verilir. İş planı hazırlama süreci, fizibilite analizinde projenin yapılabilir (fizibl) bulunmasından sonraki aşamadır. İş planında mevcut durum, işletme geçmişini, gelecekte ulaşmak istediği hedeflere ait planları anlatan bir stratejik dokümandır. İş planında gelecekte neleri, ne zaman yapılacağı, nasıl yapılacağı, gibi birçok sorunun cevabı verilir. İş planı projenin hayata geçirilmesinde ve iş kurma sürecinde bir rehberdir. İş planı yatırımcıya yapılacak projenin / işin eleştirel ve objektif bir bakış açısıyla gösterilmesini sağlar, aynı zamanda bunun için gerekli olan zamanın, çabanın, araştırmanın ve kullanılacak yöntemlerin birleştirildiği belgeyi oluşturur. Proje fikrinin oluşması, fizibilite ve iş planından sonraki aşama, işin kurulması aşamasıdır. Burada amaç; projesi olgunlaşan yatırımcıya kurabileceği işletme tipleri ve kuruluş şekilleri ile bürokratik işlemler anlatılarak yatırımcının iş fikrinin hayata geçirilmesinde, yasal süreç işlemleri hakkında bilgilenmelerini sağlamaktır. Yatırımcının iş kurma süreci içinde özellikle kuracağı işletme türüne karar verilmesi gerekir. Daha sonra işletmenin kurulması ve iş yeri açma ruhsatının alınması aşaması gelir. İşin kurulmasında ve projeyi gerçekleştirme maliyeti proje maliyeti üzerinde de önemli bir etkendir. Dolayısıyla proje maliyet analizi yapılması proje analizi ve değerlemenin en önemli konularından biridir. Projelerin çok iyi bir biçimde hazırlanması ve seçilmesi, projelere tahsis edilen kaynakların etkin, verimli ve karlı bir biçimde değerlendirilmesi gerekir. Proje yöneticileri, projelerle ilgili yatırım kararlarını verirken değişik yöntemler yardımıyla en başta fizibilite etütleri olmak üzere nakit akımı ve diğer verileri kullanarak teknik, ticari, finansman, ekonomik, sosyal, maliyet/etkinlik, yarar/maliyet, kurumsal ve çevresel analizler yaparlar. Duyarlılık analizleriyle test ederek proje hakkında karar verirler. Proje yöneticileri için karar vermede en önemli bilgilerden biri de projenin maliyetine ilişkin bilgilerdir. Bu bakımdan proje yöneticisinin proje hazırlık aşamasından başlayarak her aşamada o aşamanın gerektirdiği gerçekçi bir yaklaşımla proje maliyetini saptaması ve değerlendirmesi gerekir. Proje yöneticisi, projenin zamanında ve belirli bir maliyetle tamamlanmasını ister; çünkü projenin yapım aşaması uzun süreli bir işletmenin başlangıcıdır. Projelerde, projelerin hayata geçirilebilmesi için gereksinim duyulan fon ihtiyacının belirlenmesi ve daha sonra bu fonların nereden ve hangi koşullar ile sağlanacağına karar verilmesi önemlidir. Projenin yapılabilmesi yeterli finansman olanaklarının varlığı durumunda mümkün olmaktadır. Projeler için ihtiyaç duyulan toplam finansman tutarı sabit yatırım harcamaları ve işletme sermayesi ihtiyaçlarının toplamından oluşmaktadır. Proje için muhtemel finansman kaynaklarının maliyetleri, kullanılan finansman kaynaklarının türlerine ve vadelerine göre değişiklik göstermektedir. Bu nedenle finans yöneticileri ağırlıklı ortalama sermaye maliyetini minimum yapacak bir finansman bileşimini kullanarak projenin yapılabilir olmasını sağlayabilir ve projenin karlılığını artırabilir. iv
4 Finansman ihtiyaçlarının önceden belirlenmesi en uygun finansman kaynağının bulunması ve işletmenin ileride zor duruma düşmemesi açısından son derece önemlidir. Bu nedenle işletmeler kısa vadeli planlama aracı olarak nakit bütçelerinden faydalanmaktadırlar. Nakit bütçeleri ile işletmeler belirli bir dönemdeki nakit giriş ve çıkışlarını tahmin ederek dönem sonunda nakit ihtiyacının veya nakit fazlasının olup olmadığını belirlemek isterler. Nakit açığının tespit edilmesi durumunda bu ihtiyacın nerelerden ve hangi koşullarda sağlanacağına karar verilir. Nakit fazlalığının öngörüldüğü dönemlerde ise fazlalık kısmın kısa vadeli ve gelir getirici alanlara yatırımına yönelik planlamalar yapılır. Yatırım projelerinde risk analizleri ile proje analizleri yapılabilir. Günümüzde, risk yönetimi, işletmeler için vazgeçilmez bir alan olarak ön plana çıkmaktadır. İşletmelerin karşılaşabileceği risklerin tanımlanması ve sınırlandırılması son derece önemlidir. Yatırım projelerine girişilmeden önce projelerin elektronik çizelgelerle risk analizine tabi tutulması, risklerin tespit edilmesi ve ortadan kaldırılması açısından son derece faydalı bir yaklaşımdır. Duyarlılık analizleri ve simülasyonlar sayesinde hangi parametrelerin daha duyarlı olduğu belirlenerek riskler sınırlandırılabilir veya ortadan kaldırılabilir ve hatta gerekirse yatırım projesinden vazgeçilebilir. Yatırım projelerinden son olarak projenin değerlendirilmesi gerekir. İşletmeler yeni kapasite yaratmak, mevcut kapasiteleri artırmak veya sürekliliklerini sağlamak amacıyla yatırım yaparlar. Bu yatırımlar ile ilgili kararlar yatırımın başarısı kadar işletmenin başarısı ve kârlılığı içinde önemlidir. Projenin kabulü veya red edilmesi değerleme yöntemleri ile belirlenebilir. Bu kitapta; Proje ve Yatırım Projesi, Fizibilite Analizi, İş Planı, İş Kurma ve Büyütme, Proje Maliyet Analizi, Proje Finansmanı ve Bütçeleme, Yatırım Projelerinde Risk Analizi ve Proje Değerlemesi üniteleri yer alacaktır. Kitabın öğrenciler ve kullanıcılara yararlı olmasını dileriz. Editörler Doç.Dr. Adnan SEVİM Prof.Dr. Necdet SAĞLAM v
5 1 Amaçlarımız Bu üniteyi tamamladıktan sonra; Proje kavramı, projenin unsurları, proje sürecini açıklayabilecek, Proje yönetimini açıklayabilecek, Yatırım kavramı ve yatırım çeşitlerini sıralayabilecek, Yatırım projesi kavramını tanımlayabilecek bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz. Anahtar Kavramlar Proje Proje Unsurları Proje Süreci Proje Yönetimi Yatırım Yeni Yatırım Geliştirme Yatırımı Yatırım Projesi İçindekiler Giriş Proje Kavramı Yatırım Kavramı ve Çeşitleri 2
6 Proje ve Yatırım Projesi GİRİŞ Proje, belirlenmiş bir amaç için, belirlenmiş bir zaman aralığında, belirlenmiş kaynaklar kullanılarak, belirlenmiş görevlerin bir defalığına yapıldığı bir iş türüdür. Proje sistematik bir şekilde gerçekleştirilerek bir işte hata, eksiklik ve karmaşadan doğabilecek başarısızlık ihtimalini düşürmek istenir. İnsanların yaşam standardı büyük ölçüde maddi imkânlarla ilgilidir. Sınırlı maddi imkânlara sahip olan ve daha iyi bir yaşam standardı yakalamak isteyenler için önerilebilecek çözümlerden biri birikimlerin kazanç getirecek alanlara yönlendirilmesi, yani yatırım yapılmasıdır. Yeni bir işletme kurmak veya mevcut bir işletmeyi geliştirmek de yatırım seçenekleri içerisinde yer alır. Kuruluş işlemleri açıdan bakıldığında yeni bir işletmenin kurulması oldukça kolaydır; kanunların gerekleri yerine getirildiğinde bir işletmenin kurulması birkaç gün içerisinde gerçekleşebilir. Ancak önemli olan bir işletmeyi kurmak veya geliştirmek değil, kurulan veya geliştirilen işletmenin sürekliliğinin sağlamak, yani kar ettirebilmek ve devamlığını sağlamaktır. Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB), 2011 Kasım Ayına Ait Kurulan ve Kapanan Şirket" istatistiklerini açıkladı. Buna göre, bu yılın onbir ayında kurulan şirket sayısı 2010 yılının aynı dönemine göre yüzde 7,46; kapanan şirket sayısı yüzde 17,44 arttı. Ocak-Kasım döneminde 49 bin 12 şirket kuruldu. Geçen yılın aynı ayında bu rakam 45 bin 609 adet idi. Aynı dönemde kapanan şirket sayısı ise 9 bin 679'dan 11 bin 367 adede çıktı. Görüldüğü gibi bir çok işletme doğru proje ve doğru yatırım kararı verilmeden ve diğer nedenlerle kapanmıştır. Yeni bir işletme kurma veya mevcut bir işletmeyi geliştirme şeklinde yapılan bir yatırımın başarıya ulaşma ihtimali yatırımın bir proje olarak ele alınması ile daha da artacaktır. Bu ünitede proje ve yatırım kavramları hakkında temel bilgiler verilerek bu ikisinin nasıl bir araya getirilebileceği üzerinde durulmuştur. PROJE KAVRAMI Çevremize baktığımızda hayatımızda gerçekleştirdiğimiz işlerin bazılarının rutin, sürekli yapılan işler olduğunu görürüz. Bu işler farklı ortamlardaki farklı işler olabilir. Örneğin bir ev hanımı için sabah kalkıp kahvaltı hazırlamak, daha sonra evi temizlemek, akşam yemeğini hazırlamak rutin bir iştir. Aynı şekilde çalışan birisi için işyerine gittiğinde bilgisayarını açmak, o gün yapacağı işlere ilişkin dokümanları teslim almak, onları incelemek, bunları daha sonra bir başka çalışana teslim etmek rutin bir iştir. Herhangi biri bize bu işleri gerçekleştirirken ne yaptığımızı sorsa her zamanki işlerle uğraşıyorum diye cevap veririz. Bu işler, tekrarlanan, hep yapılan, değişmeyen işlerdir. Oysa bazı işler her zamanki işler gibi değildir. Daha önce hiç komşunun çocuğuna bakmamış bir ev hanımı için komşunun çocuğuna geçici olarak, bir defaya mahsus olarak bakmak, o ev hanımının her zamanki işlerinden farklıdır. Aynı şekilde bir işyerinde çalışan personel için o iş yerinde kullanılmak üzere hazırlanan bir bilgisayar programının yazılımında, işlerin nasıl yürüdüğünü bilgisayar programcısına anlatmak için bir haftalığına görev almak o personelin her zamanki işlerinden farklıdır. Bu işler, belli bir amaç için, işi yapan kişi tarafından daha önce hiç yapılmamış, bir defaya mahsus, belli sürede tamamlanması gereken sıra dışı işlerdir. 3
7 Proje yeni bir iş için olabileceği gibi mevcut işleri geliştirmek için veya özel bir amaç için de hazırlanabilir. Bazen yeni bir iş için TÜBİTAK, KOSGEB, Kalkınma Ajansları vb. için de projeler hazırlanabilir. Yukarıda verilenler gibi birçok örnek vermek mümkündür. Hayatımız boyunca gerçekleştirdiğimiz işleri iki çeşite ayırabiliriz: Süregelen işler ve proje işleridir. Proje, bir iş yapma ve sistemli çalışma türüdür. Proje için şu şekilde bir tanım yapılabilir: Proje, belirlenmiş bir amaç için, belirlenmiş bir zaman aralığında, belirlenmiş kaynaklar kullanılarak, belirlenmiş görevlerin bir defalığına(geçici) yapıldığı bir iş türüdür. Projenin Unsurları Proje nedir? Bir proje işinin her zamanki (rutin) işlerden nasıl ayrıldığını aşağıdaki tablo vasıtasıyla daha net görebiliriz. Tablo 1.1: Proje İşi ile Rutin İş Arasındaki Farklar Proje İşi Amaç, benzeri olmayan bir ürün, hizmet veya sonuç üretmektir. İş, bir kereye mahsus, başlangıç ve bitişi kesin olarak belirlenmiş bir tarihte yapılır. Sadece o iş için tahsis edilmiş kaynaklar söz konusudur. Sadece o iş için yapılacak görevler söz konusudur. Sadece o işe mahsus yöntemler kullanılır. Rutin İş Amaç, her zamanki ürün, hizmet veya sonucu bir kez daha üretmektir. İş, her zaman yapılır, başlangıç ve bitişi kesin olarak belirlenmemiştir. Her zaman kullanılan mevcut genel kaynaklar söz konusudur. Yapılan iş aynı olduğu için görevler aynıdır. Her zamanki yöntemler kullanılır. Tabloda görüldüğü gibi bir proje işinin rutin bir işten beş noktada (amaç, zaman, kaynak, kapsam ve yöntem) farklılaşmaktadır. Bu beş nokta aynı zamanda projenin unsurları olarak adlandırılır. O zaman, bir işin proje işi olarak adlandırılabilmesi için bu beş unsurun tamamına sahip olması gerekir. Projenin unsurları aşağıda kısaca açıklanmıştır. Amaç: Projede benzeri olmayan bir ürün ya da hizmet üretmek veya bir sonuca ulaşmak amaçlanır. Projenin başarıya ulaşması amacın doğru tespitine bağlıdır. Amaç tespit edilirken amacın net, ölçümlenebilir, üzerinde hemfikir olunmuş ve gerçekçi olmasına dikkat edilir. Zaman: Projede işin başlangıç ve bitiş zamanı belli olmalıdır. Nasıl ki canlıların ömrü varsa, projenin de ömrü vardır. Yani, proje doğan ve ölen bir iştir! Eğer işin ömrü belli değilse o iş proje olamaz. Projenin zaman unsuru içerisinde yer alan bir başka önemli özelliği projenin bir kez yapılması, tekrarlanmamasıdır. Bunu da yine insan ömrüne benzetebiliriz. Nasıl ki her insan bir diğerinden farklı bir ömre sahiptir ve bir kez yaşar, her proje de birbirinden farklı ömre sahiptir ve bir kez gerçekleştirilir. Kaynak: Projede sadece o işe tahsis edilmiş belirli kaynaklar kullanılır. Bir projede kullanılabilecek kaynaklar dört grupta toplanır: İnsan kaynağı, araç-gereç (ekipman) kaynağı, malzeme kaynağı ve para kaynağı. Bir projede bu kaynakların tamamının kullanılması da sadece bir kaçının kullanılması da mümkündür. Önemli olan söz konusu kaynakların sadece o işe ayrılmasıdır. Kapsam: Proje işi, belli bir amaç doğrultusunda, belli kaynaklar kullanılarak, bir defaya mahsus yapılır, dolayısı ile bir projede, projenin başarıya ulaşması için yapılacak işler ve o işlerin nasıl yapılacağı doğru ve net bir biçimde tespit edilir. 4
8 Yöntem: Projenin amacı kısıtlı kaynakla ve zamanda gerçekleştirileceği için proje kapsamında yapılacak işlerin eldeki imkanlar (kaynaklar) doğrultusunda ve zaman limiti içerisinde en uygun şekilde yapılmasını sağlayacak yöntemler belirlenir. Projenin her bir unsuru birbirlerine bağımlı olarak ele alınır. Yani, her bir unsur diğer unsurlar ile ilişki içerisindedir. Örneğin; Projenin zamanına karar verilirken amacın gerçekleştirilebilmesi için hangi kaynakların ne boyutta kullanılacağı, hangi işlerin, hangi yöntemlerle yapılacağı; Projede ihtiyaç duyulacak kaynaklar hesap edilirken, projenin amacının gerçekleştirmek için ihtiyaç duyulan zamanın ne kadar olduğu, hangi işlerin hangi yöntemlerle yapılacağı; Projede yapılacak işlere karar verilirken, amacı gerçekleştirmek için ihtiyaç duyulan zamanın ne kadar olduğu, hangi kaynakların ne boyutta kullanılacağı ve işin hangi yöntemlerle yapılacağı; Projede yönteme karar verirken amacı gerçekleştirmek için ihtiyaç duyulan zamanın ne kadar olduğu, hangi kaynakların ne boyutta kullanılacağı ve hangi işlerin yapılacağı göz önüne alınır. Proje Süreci Projenin unsurları nelerdir? Süreç, devam eden faaliyetler dizisi olarak tanımlanabilir. Projenin özellikleri incelendiğinde projenin başı ve sonu olan bir süreç olduğu görülür. Bir proje kendi özel amaçları olan ayrı ayrı süreçler boyunca ilerler. Ne amaçla hazırlanırsa hazırlansın bütün projeler birbirini takip eden ve her biri ayrı bir süreç olan beş adımdan oluşur: Başlatma Süreci Planlama Süreci Yürütme (İcra) Süreci İzleme ve Kontrol Süreci Sonlandırma Süreci 5
9 Başlatma Süreci - Başlat - Planla - Yürüt - İzle ve Kontrol Et - Sonlandır Planlama Süreci - Başlat - Planla - Yürüt - İzle ve Kontrol Et - Sonlandır İzleme-Kontrol Süreci - Başlat - Planla - Yürüt - İzle ve Kontrol Et - Sonlandır Yürütme Süreci - Başlat - Planla - Yürüt - İzle ve Kontrol Et - Sonlandır Sonlandırma Süreci - Başlat - Planla - Yürüt - İzle ve Kontrol Et - Sonlandır Şekil 1.1: Proje Süreci Şekil 1.1 de proje süreci gösterilmiştir. Proje süreci beş ayrı süreçten oluşur. Bu süreçlerin her biri başlatma, planlama, yürütme, izleme-kontrol ve sonlandırma aşamalarını içerir. Bu süreçlerin ilki Başlatma Süreci dir. Şekilden de anlaşılacağı üzere Başlatma Süreci nin çıktısı, Planlama Süreci, Planlama Süreci nin çıktısı Yürütme Süreci, Yürütme Süreci nin çıktısı İzleme ve Kontrol Süreci dir. Proje sürecinde Planlama, Yürütme, İzleme-Kontrol süreçleri arasında bir döngünün bulunduğuna dikkat ediniz. Proje süresince Planlama Süreci, İzleme-Kontrol Süreci nden aldığı geribildirim sayesinde tekrarlanabilir. İster bir konut projesi, ister bilimsel bir proje isterse yeni bir iş kurma projesi (veya yatırım projesi) olsun, her proje, proje sürecini takip eder. Proje sürecinin başlatma aşamasından sonraki aşamaları projeden projeye farklılık gösterebilir. Bazı projelerde, proje süreci sırasıyla (başlatma-planlamayürütme-izleme/kontrol-sonlandırma) devam ederken, bazı projelerde başlatma aşamasından sonraki aşamalar yer değiştirerek tekrarlanabilir. Proje sürecinin her bir aşaması tamamlandığında diğer aşamaya geçip geçmeme kararı verilir. Bu bakımdan proje sürecinin her bir aşaması o aşamayı tekrar edip etmeme, bir sonraki aşamaya geçip geçmeme veya projeye devam edip etmeme kararlarının verildiği kontrol noktaları gibi düşünülebilir. 6
10 Başlatma Süreci Proje süreci hangi süreçlerden oluşur? Proje süreci, proje kararının verilmesini takiben başlatma süreci ile başlar. Başlatma gerçekleşmezse proje hayata geçemez. Başlatma süreci, proje sahiplerinin başlatma kararını vermesi ile gerçekleşir. Bu süreç sonunda ya projenin hayata geçirilmeye değer olduğu düşünülüp başlatma kararı verilir ve projenin diğer sürecine geçilir, ya da projenin beklentileri karşılamaktan uzak olduğuna karar verilerek olası büyük kayıpları önlemek üzere projeye başlanmaz, süreç durdurulur. Planlama Süreci Planlama süreci, proje sürecinin belki de en önemli sürecidir. Bu süreç sonucunda projeyle ilgili herkese neyin nasıl yapılacağının söylenmiş olur. Projenin bu sürecinde üretilen dokümanlar projenin diğer süreçlerinde faaliyetlerin yerine getirilmesi ve projenin ilerleyişinin izlenmesinde kullanılır. Yürütme Süreci Yürütme süreci, proje işlerinin üretildiği, bir başka ifade ile planın eyleme dönüştüğü süreçtir. Proje kaynaklarının ve bütçenin çoğu bu süreçte kullanılır. İzleme ve Kontrol Süreci İzleme ve kontrol süreci projenin uygulanması esnasında elde edilen sonuçların önceden belirlenen ölçütlere uygun olup olmadığının tespit edildiği süreçtir. Eğer sonuçlarla önceden belirlenen ölçütler arasında olumsuz yönde fark varsa düzeltici eylemler yapılarak projenin planlandığı şekilde yürümesi sağlanır. Bu durum aynı zamanda Planlama ve Yürütme süreçlerinin tekrar gözden geçirilmesini gerektirir. Özetle, bu süreç, proje planı ve yürütülmesinin sürekli izlenerek önceden belirlenmiş ölçütlerden sapmalar olduğunda düzeltici müdahalelerin yapıldığı bir süreçtir. Sonlandırma Süreci Sonlandırma süreci proje sürecinin pek fazla dikkate alınmayan son sürecidir. Bu süreçte projenin sonlandırılmasına ilişkin prosedürler yerine getirilir ve projenin bittiği tüm taraflara resmen ilan edilir. Proje başarıldığında veya başarılamadığında bu süreçte yapılması gereken bazı işlemler genellikle ihmal edilir. Bu süreç iyi değerlendirildiğinde, proje ile ilgili taraflar gelecekteki proje çalışmalarında kullanabileceği çok değerli bilgi ve tecrübeler elde etmiş olur. Proje Yönetimi Proje yönetimi, proje amacının gerçekleştirilebilmesi için, proje süresince ve projeye tahsis edilen kaynakları kullanarak planlama, örgütleme, yönlendirme, koordinasyon ve kontrol olarak sıralanan yönetim fonksiyonlarının icra edilmesi demektir. Proje yönetiminde üç sınırlandırıcıya özellikle dikkat edilir; kapsam, zaman ve maliyet. Bu üç unsur, herhangi bir projenin en önemli sınırlayıcılarıdır. Bunlardan herhangi birinde yapılacak bir değişim diğer ikisini de etkiler. Örneğin; Projenin kapsamı genişletildiğinde proje için gereken zaman uzar ve maliyetler artar, Proje gerekenden kısa zamanda bitirilmek istenirse maliyetler artar, ancak projenin kapsamı daralır, Proje bütçesi azaltılırsa projenin gerçekleşmesi daha uzun zaman alır ve proje kapsamı daraltılır. Proje sürecinde rol ve sorumluluklar üç kademeli bir yapıda dağılır: proje sahibinin (kaynak verenin) rol ve sorumlulukları, proje yöneticisinin rol ve sorumlulukları ve proje yürütücülerin (proje ekibi) rol ve sorumlulukları. 7
11 Proje yönetimi nedir? Proje Sahibinin (Kaynak Sağlayanın) Rol ve Sorumlulukları Herhangi bir projede proje sahibi (kaynak sağlayanın) beklentilerini ve taleplerini açıkça ortaya koyar ve proje sonucunu değerlendirir. Proje sahibinin en önemli rolü projenin yüksek kalitede ve düşük maliyette yapılmasını sağlamaktır. Proje sahibi her ne kadar projenin yürütülmesi ile ilgili sorumluluğu proje yöneticisine devretmiş olsa da projenin tüm sorumluluğu aslen kendisindedir. Proje sahibinin başlıca sorumlulukları şunlardır: Projenin başlatılması, sürdürülmesi ve sonlandırılması kararlarının verilmesi, Projenin beklentiler doğrultusunda gittiğinin teyid edilmesi, Projeye kaynak tahsis edilmesi, Proje yürütücülerinin taleplerine cevap verilmesi, Fırsatların ve risklerin değerlendirilip, kontrol altına alınması, Proje Yöneticisinin Rol ve Sorumlulukları Proje yöneticisinin en önemli rolü proje ekibini yöneterek sonuçları proje sahibine iletmek ve proje ekibine liderlik etmektir. Proje yöneticisinin başlıca sorumlulukları şunlardır: Projenin amacına ulaştırılmasının sağlanması, Projede yapılacak işler için görevlendirme ve yetkilendirmelerin gerçekleştirilmesi, Proje yürütücüleri ile sürekli iletişimin kurulması ve onların motive edilmesi, Projenin sağlıklı yürümesi için gereken yönetim araçlarının kullanılması, Sonuçların değerlendirilmesi, gereken değişikliklerin yapılması. Proje Yürütücülerinin (Proje Ekibi) Rol ve Sorumlulukları Proje yürütücüleri projenin hayata geçirilmesinde belki de en önemli role sahiptir. Çünkü onlar olmadan proje ortaya çıkamaz. Proje yürütücelerinden beklenen en önemli hususlar projenin amacının ne olduğunuanlamalrı ve kavramalarıdır. Proje yürütücülerinin başlıca sorumlulukları şunlardır: Faaliyetlerin ve görevlerin belirlendiği gibi yürütülmesi, Projenin her bir aşamasında fayda sağlayacak önerilerde bulunulması, Proje yöneticisinin proje süresince ortaya çıkabilecek tehdit ve fırsatlar karşısında uyarılması. Proje Sürecinde Yapılacak Yönetimsel İşlemler Projenin başlatma, planlama, yürütme, izleme/kontrol ve sonlandırma süreçlerinden oluşan bir iş türü anlatılmıştı. Projede bir işi rastgele yöntemlerle gelişigüzel yapmak yerine sistematik bir biçimde yapmak hedeflenir, ancak bu durum projenin mutlaka başarı ile sonlanacağı anlamına gelmez. Bir projenin başarıya ulaşması, proje işinin ciddiye alınmasına, proje sürecinin her bir adımının amacının iyi anlaşılmasına, o amacın yerine getirilmesi için nelerin, nasıl, ne sürede yapılacağının net bir biçimde ortaya konulmasına bağlıdır. Tablo 1.2 de tipik bir proje sürecinin her bir adımında yönetimsel açıdan nelerin, ne amaçla ve kimler tarafından yapılacağı ana hatları ile açıklanmıştır. Tablodan da anlaşılacağı üzere proje sürecinde işlemsel açıdan en yoğun süreç planlama süreci, en yoğun kişi de proje yöneticisidir. Projenin, rastgele yapılan işlerden farklılaştığı sistematik bir iş yapma türü olduğu düşünüldüğünde bu durumun gayet normal olduğunu söyleyebiliriz. Projenin başarıya ulaşması tüm süreçlerin başarıyla yürütülmesine bağlıdır. Planlamanın eksik, yetersiz ve hatalı olduğu bir projede, projenin diğer aşamalarının da bundan doğrudan etkileneceği ve projenin amaçlarını gerçekleştirmekten uzaklaşacağı ve hatta başarısızlığa uğrayacağı unutulmamalıdır. 8
12 Tablo dikkatle incelendiğinde Durum değerlendirme toplantıları ve raporları nın hem Yürütme hem de İzleme/Kontrol süreçlerini, Değişiklik yönetim planı nın hem Planlama hem de İzleme/Kontrol süreçlerini ilgilendirdiği görülür. Bu durumun daha önce Şekil 1.1 de açıklanmıştı. Tablo 1.2: Proje Sürecinde Yapılacak Yönetimsel İşlemler Hangi Süreç? Ne Yapılacak? Niye Yapılacak? Kim Yapacak? Proje teklifi Projenin fikrin gerekçelendirilmesi için Proje sahibi Proje yöneticisinin tespiti Yetkilendirmek için Proje sahibi Başlatma Fizibilite analizi Projenin olabilirliğini görmek için Proje sahibi,proje yöneticisi ve/veya dışardan biri(leri) Proje tüzüğü Projenin amacını, yapılacak faaliyetleri,sonuçlarını tanımlamak, proje organizasyonunu oluşturmak ve görevlendirmeleri yapmak için Proje sahibi ve/veya proje yöneticisi Fayda-maliyet analizi Projenin finansal açıdan fayda sağlayıp sağlamadığını belirlemek için. Bu işlem bazen projeden once, bazen fizibilite analizi kapsamında yapılır. Proje yöneticisi Proje kapsam açıklaması Projenin varsayımlarını,kısıtlarını,çıktılarını,yapılacak işleri ve kapsamını netleştirmek için Proje yöneticisi Kritik başarı faktörlerinin tespiti Projenin başarılı kabul edilebilmesi için nelerin yapılması gerektiğini belirtmek için. Bu işlem proje kapsam açıklaması içerisinde de yapılabilir. Proje yöneticisi İletişim planı Proje sahibi sahipleri ile proje ekibinin bilgi ihtiyaçlarının tanımlanması ve bilginin nasıl dağıtılacağının belirlenmesi için Proje yöneticisi İş dağılım şeması Proje İşinin yapılmasında çıktı odaklı hiyerarşiyi oluşturmak için Proje yöneticisi Planlama Rol ve sorumluluklar Kaynak planı İş dağılım şemasına uygun şekilde rol ve sorumlulukları netleştirmek için Projenin tamamlanması için ihtiyaç duyulan kaynakların (insan,ekipman,malzeme ve para kaynakları) belirlenmesi için Proje yöneticisi Proje yöneticisi Tedarik planı Dışarıdan satın alınacak kaynak ve hizmetlerin tespit edilmesi için Proje yöneticisi Risk yönetim planı Proje risklerinin tespiti,tanımlanması ve üstesinden nasıl gelineceğinin karalaştırılması için Proje yöneticisi Kalite planı Kalite nasıl güvence altına alınacak ve nasıl ölçülecek belirlemek için Proje yöneticisi Proje zaman çizelgesi Proje süreçlerinin başlama ve bitiş zamanlarını belirlemek için Proje yöneticisi Proje bütçesi Projenin hedeflenen maliyetini belirlemek için Proje yöneticisi 9
13 Tablo 1.3: Proje Sürecinde Yapılacak Yönetimsel İşlemler (Devam) Yürütme Proje ekip toplantısı Proje ekibinin her bir üyesinin görev, yetki ve sorumluluklarının açıklanarak çalışmanın başlatılması için Proje yöneticisi Yürütme ve İzleme/Kontrol Durum değerlendirme toplantıları ve raporları Proje yürütülürken ortaya çıkan sorun, değişiklik talepleri vb. konuların ele alınması ve gerekli güncelleme ve değişikliklerin yapılması için Proje yöneticisi Planlama, İzleme/Kontrol Değişiklik yönetim planı Proje süresinde ortaya çıkabilecek değişikliklerin tespiti ve nasıl üstesinden gelineceğinin kararlaştırılması için Proje yöneticisi İzleme/Kontrol Proje başarımlarının izlenmesi ve düzeltici iylemlekrin gerçekleştirilmesi Projenen önceden belirlendiği gibi gerçeklişip gerçekleşmediği ortaya koymak, başarımları ölçmek, ölçüm sonuçlarını belirlenen sınırlar dışına çıkması durumunda düzeltici faaliyetler bulunmak, projenen planlandığı gibi devam etmesinin sağlamak, daha önce gerçekleştirilen, düzeltme ve güncellemelerin etkinliğini izlemek için Proje yöneticisi Muhasebe kapanışı Proje bütcesinde daha fazla değişiklikler olmasını önleyerek projenin finansal açıdan sonlandırılması için Proje yöneticisi Uygulama teyid listesi Projenen yapılması planlanan işlemlerin yapıldığını sahibine tek tek teyid edilmesi için Proje yöneticisi Sonlandırma Proje deneyimlerinin belgelendirilmesi Gelecekte yapılacak projelerde bu projeden kazanılan bilgi ve deneyimleri kullanabilmek için Proje sahibi, proje yöneticisi, proje uygulandırıcıları Projenin tamamlama tutanağının oluşturulması Projenin resmen bitirilmesi için proje yöneticisi ve uygulayıcılarının görev, yetki ve sorumluluklarının sonlandırılması ve projenin resmen bittiğinin tüm taraflara açıklınması Proje yöneticisi Arşivleme Projeye ilişkin dökümanların olası ihtiyaçlar için muhafaza altına alınması Proje yöneticisi YATIRIM KAVRAMI VE YATIRIM ÇEŞİTLERİ Yatırım, paranızın aktif bir biçimde daha fazla para kazanmak için kullanılması, bir başka ifade ile paranızın sizin için, sizin yerinize çalışmasıdır. Yatırım ve tasarruf kavramları genellikle birbirleri ile karıştırılır. Tasarruf ana paraya para kazandırmayı (arttırmayı) amaçlamayan pasif bir eylemdir. Yatırım, farklı disiplinlerde (ekonomi, işletme, finans gibi) farklı tanımlara sahip bir kavramdır. Farklı disiplinlerdeki farklı yatırım tanımları kafa karışıklığına yol açabilir. Bu nedenle burada yatırım için genel bir tanım yapılacaktır. Yatırım paranın veya sermayenin kazanç elde etmek için finansal araçları veya diğer varlıkları satın almak üzere bağlanması şeklinde tanımlanabilir. Yatırım sonucu elde edilen kazançlar yatırım aracına bağlı olarak faiz, kar payı, değer artışı, gelir gibi isimler alabilir. 10
14 Yatırımlar türleri açısından iki temel gruba ayrılır: Sabit getirili yatırımlar: tahvil, bono vs. satın almak gibi, Değişken getirili yatırımlar: gayrimenkul satın almak, mevcut bir işletmeye tek başına veya ortak olarak sahip olmak, yeni bir işletme kurmak veya mevcut bir işletmeyi geliştirmek gibi. Bu kitapta yeni bir işletme kurmak ve mevcut bir işletmeyi geliştirmek şeklindeki yatırımlar üzerinde durulacaktır. Yatırım ile tasarruf arasındaki fark nedir? Bu kitapta yatırım kavramı yeni bir işletme kurmak ve mevcut bir işletmeyi geliştirmek boyutunda ele alınmaktadır. Yeni Yatırım (Yeni Bir İşletme Kurmak) İnsanlar mevcudiyetini sürdürmek ve kendisini daha iyi hissetmek için gereksinimlerini giderme zorunluluğu ile karşı karşıyadır (hayatta kalabilmek için yemek, içmek, uyumak, korunmak, iyi hissetmek için tedavi olmak, farklı farklı giyinmek, gezmek, eğlenmek gibi). İnsanlar, gereksinimlerinin bir kısmını kendi başına hiçbir bedel ödemeden karşılarken, bir kısmını ise ekonomik bedel ödeyerek karşılar. İnsanoğlunun bazı gereksinimlerini ekonomik bedel ödeyerek karşılayabileceği gerçeği yine bir kısım insanoğlu tarafından kazanç elde etme fırsatı olarak düşünülmüştür. Girişimci olarak adlandırılan bu bilgi sahibi kesim çok ciddi bir ticari potansiyel gördüğünde kar etmek amacıyla yeni bir işletme kurar. İşletme, bilgi sahibi girişimci tarafından, insan ihtiyaçlarını karşılayacak ekonomik değeri olan mal ve/veya hizmetleri üretip, bunları ihtiyaç duyanlara ulaştırarak kar elde etmek amacıyla doğal kaynaklar, emek ve sermaye adı verilen üretim faktörlerinin bilinçli bir şekilde bir araya getirildiği sistemli ve organize şekilde faaliyette bulunan ekonomik kişiliktir. İşletmenin temel amacı kurucularının amacına paraleldir: kar sağlamak! İşletmenin kar sağlaması, kurucuları tarafından getirilen kaynağın arttırılması ile gerçekleşir. Yeni bir işletmenin kurulması şeklinde yapılan yatırım yeni yatırım veya işletme kurma yatırımı olarak adlandırılır. Geliştirme Yatırımı İşletmeler kurucularından ayrı bir kişiliğe sahiptir ve ömürlerinin kurucularından bağımsız olarak sonsuz olduğu kabul edilir. Etrafımıza baktığımızda böyle bir varsayımın gerçeklerle örtüştüğü görülür. Örneğin Arçelik şirketi 1955 yılında Vehbi Koç tarafından kurulmuştur. Vehbi Koç vefat etmiş olmasına rağmen Arçelik şirketi hala hayattadır ve başarılı bir biçimde faaliyetlerine devam etmektedir. Buna benzer örnekleri hem ülkemizden hem de dünyadan verebiliriz. Bir işletmenin kurulması o işletmenin doğması, işletmenin kapatılması işletmenin ölmesi gibidir. İşletmenin doğumu ve ölümü arasında geçen süre işletme yaşam evresi olarak adlandırılır. Geleneksel olarak işletme yaşam evresinin Başlangıç, Gelişme, Büyüme, Olgunluk ve Gerileme evrelerinden geçtiği ifade edilir. Başlangıç Evresi: İşletmenin başlangıç aşamasında temel mücadele hayatta kalabilmek ve başabaş noktasını yakalayabilmektir. Bunun için tüm fırsatlar değerlendirilmek istenir. Bu evrede işletme sahibi işletme kararlarında kesin söz sahibidir. Bu evrede çok çaba az kazanç söz konudur. Gelişme Evresi: Bu evrede işletme faaliyetleri sürekli gözden geçirilir ve gerekli düzeltmeler yerine getirilmeye çalışılır. Amaç finansal yapıyı kuvvetlendirmek, karlılığı arttırmak ve işletmenin sürekliliğini sağlamaktır. İşletme bu evrede yavaş yavaş müşteri seçmeye, pazarda kendini farklı konumlandırmaya başlar. İşletme sahibi hala kararların odağındadır. Bu evre günlük düşünmenin yerini uzun vadeli stratejik düşünmeye bıraktığı aşamadır. 11
15 Büyüme Evresi: İşletmenin kurumsallaşmaya başladığı aşamadır. Finansal açıdan güvenli hale gelinmiş, büyüme ve gelişme amaçlı yeni yatırımlar için fonlar oluşmaya başlamıştır. Bu evrede sahiplik ve yöneticilik ayrımı belirginleşmiştir ve rakipler karşısında daha sağlam pozisyon alınmıştır. Olgunluk Evresi: İşletmenin fonksiyonları olması gibi çalışmaktadır. Daha fazla büyümek ve gelişmek amaçlı yatırımlar başlar. Harcamalar daha dikkatli izlenir verimliliğe odaklanılır. Gerileme Evresi: İşletme ömrünün uzatılmasına odaklanılmıştır. Bütün çabalar bu amaca dönüktür. Düşen verimlilik, artan maliyet ve harcamaların (genellikle) küçülerek önlenmesine çalışılır. İşletme sahibinin işletmeden bağı zayıflamış, personelin motivasyonu azalmıştır. İşletme yaşam evresinin aşamaları nelerdir? İşletmelerin kurulduktan sonra mevcut durumlarını korumak veya iyileştirmek ya da büyütmek için bir takım yeni varlıklara sahip olmak şeklinde yaptığı yatırımlara geliştirme yatırımı adı verilir. Yukarıdaki açıklamalardan da anlaşılacağı üzere işletmeler özellikle büyüme ve olgunluk evrelerinde, nadiren de gelişme ve gerileme evrelerinde mevcut işletmeyi geliştirmek, büyütmek ve/veya güçlendirmek amacıyla yatırım yapabilirler. İşletmenin geliştirilmesi, büyütülmesi veya güçlendirilmesi mevcut varlıkları yenileri ile değiştirmek veya mevcut varlıklara ilave yapmak suretiyle gerçekleşebilir. Geliştirme yatırımları çok farklı başlıklar altında sınıflandırılabilir. Örneğin, üretim işletmelerinde yatırım; mevcut üretim kapasitesinin arttırılması için yapıldığında kapasite yatırımı ; üretim kalitesinin arttırılması için yapıldığında kalite yatırımı, verimliliğinin arttırılması için yapıldığında verimlilik yatırımı, gibi isimler alabilir. Üretim işletmelerinde etkinliğinin arttırılması, üretimde geçen zamanın, maliyetlerin düşürülmesi, eskiyen ekipmanların yenilenmesi, üretim yapılan tesislerin büyütülmesi, genişletilmesi gibi daha bir çok konuda yatırım yapılabilir. Ticaret işletmelerinde üretim araçlarına ihtiyaç duyulmadığı için hacmini büyütmek, verimliliği ve etkinliği arttırmak için yapılan yatırımlarda genellikle bina, taşıt, demirbaş gibi maddi varlıklar söz konusu olur. Öte yandan bazı yatırımlar gözle, görülüp elle tutulamayan, ancak işletmenin karlılığına etki eden varlıklar edinilmesi suretiyle yapılır. Bu varlıklar, patent, telif hakkı, kullanım hakkı, organizasyon gibi isimler alabilir. Haklar olarak adlandırabileceğimiz varlıklar bir bedel ödenerek işletmenin üretimini geliştirmesi, yeni teknolojiler kullabilmesi ve benzeri amaçlarla kullanılır. Bu tür varlıklara yapılan yatırımlara örnek olarak bir yayınevi için çok okunan bir yazarın eserlerinin, bir televizyon/radyo kanalı için çok izlenen bir programın telif haklarının alınması verilebilir. İşletmenin amaçlarına ulaşmasında organizasyon yapısı büyük rol oynar. İşin yapılması için ihtiyaç duyulan personelin nitelikleri, organizasyon yapısı, çalışanların görev ve yetkileri gibi hususlar işletmenin başarısında doğrudan etkilidir. Eğer işletmenin personeli niteliksiz ve yetersiz ise en modern tesisler makine yığını olmaktan öteye geçemez. Öte yandan nitelikli ve yeterli personel, yetersiz ekipmanlarla işletmeyi muhteşem kar rakamlarına ulaştırabilir. İşletmede doğru personelin, o personel için doğru görev ve yetkinin, doğru iş yapma yöntemlerinin belirlenebilmesi üzerine yapılan yatırımlar insan kaynaklarına yapılan yatırım olarak adlandırılır. 12
16 Yatırım Projesi Bir işletme sahibi olmayan her insanın aklına, yeni bir işletme kurma (yeni yatırım) veya mevcut bir işletmeye sahip olma fikri; bir işletmesi olan her insanın aklına da işletmesini geliştirme (geliştirme yatırımı) fikri mutlaka gelmiştir. Kimileri bu fikri çeşitli nedenlerle hayata geçiremezken kimileri ise fikrini hayata geçirme imkânı bulur. Fikrin hayata geçirilmesi fikrin amacına ulaşacağı anlamına gelmez. Yeterli değerlendirme yapılmadan acele ile hayata geçirilen yatırım fikirlerinin başarıya ulaşma ihtimali oldukça düşüktür. Eğer aksi olsaydı herkesin birer zengin işadamı olması gerekirdi. İstatistikler incelendiğinde de yeni kurulan işletmelerin bir kısmının daha ilk iş yıllarında başarısızlığa uğradığı ve sona erdirildiği, bir kısmının ise başarılı bir şekilde yoluna devam ettiği görülecektir. Alanında başarılı olan işletmelerin birçoğunun işe başlamadan önce, işle ilgili tüm başarı veya başarısızlık ihtimallerini değerlendirdiği, daha sonra işe başlama kararını verdiği, işe başladıktan sonra da başarıda sürekliliği sağlamak için gerekenleri yerine getirdiği görülür. Yatırım projesi, yeni bir işletme kurmak, mevcut bir işletmeye sahip olmak veya mevcut bir işletmeyi geliştirmek amacıyla hazırlanan projedir. Bir yatırım projesi, herhangi bir projeden farksız olduğu için tipik bir projenin unsurları yatırım projesi için de geçerlidir. Yani, bir yatırım projesi: amaç, zaman, kaynak, kapsam ve yöntem unsurlarını bünyesinde barındırır. Aynı şekilde, yeni bir işletme kurmak veya mevcut bir işletmeyi geliştirmek bir proje olarak düşünüldüğünde proje süreci için geçerli olan başlatma, planlama, yürütme, izleme/kontrol ve sonlandırma adımları yatırım projelerinde de aynen geçerli olacaktır. Yatırım projesi nedir? Yatırım proje süreci birkaç gün veya birkaç yıl sürebilecek çok sayıda davranış ve faaliyetin gerçekleşmesini zorunlu kılar. Ancak, yatırım projelerinde başlatma, planlama, yürütme, izleme/kontrol ve sonlandırma süreçlerine büyük bir sadakatle bağlı kalınması beklenemez. Unutulmamalıdır ki, yatırım proje süreci herkes için her zaman tek ve aynı adımların atıldığı bir süreç değildir. Bu süreci planlı, sistematik, önceden kararlaştırılmış, rasyonel davranış ve faaliyetlerle tesadüfi, yaratıcı, tecrübi, esnek davranış ve faaliyetler arasında gidip gelen bir mücadele olarak tanımlamak daha doğru olur. Yukarıda anlatılanlar yatırım yapmak durumunda olanların kafasını karıştırdığı gibi sizin de kafanızı karıştırabilir. Yani yatırım yaparken mantığımızın sesini dinleyip planlı, sistematik ve rasyonel davranıp, kurallara sıkı sıkıya bağlı mı kalınmalı, yoksa arada bir mantığımızın sesini değil de yüreğimizin sesini mi dinlemeli? Buna verilecek cevap her ikisi de! olacaktır. Yani, aslında çelişen iki ayrı davranış biçimi gibi görünen bu durum yatırımın bir proje olarak ele alınması ve proje sürecinde yapılacak işlemlerde arada bir kalbimizin sesinin dinlenmesi ile çözülebilir. Yeni bir işletme kurma amaçlı bir yatırım projesi hazırlanmadan önce üç temel sorunun cevabının bulunması gerekir: Pazarda tutunabilme ihtimali nedir? Karşılaşılacak riskler nelerdir? Doğru işletmecilik modeli hangisidir? Bu sorulara verilecek cevaplar ciddi zaman, çaba ve maliyet gerektiren yatırım projesine başalayıp başlamama kararı verilmesini sağlar. Aşağıda bu üç ana soruya verilecek cevabı netleştirmek için cevaplanması gereken bağlantılı sorular sıralanmıştır. 1. Pazar büyüklüğü : Yatırım yapılacak pazarda ürünün/hizmetin toplam yıllık satışları ne kadar olabilir? 2. Pazarın gelecekteki büyüklüğü : Yatırım yapılacak pazarın büyüklüğü gelecek yıllarda ne olacaktır? 3. Pazar istikrarı : Yatırım yapılacak pazarda ürüne/hizmete karşı gerçekleşebilecek talep dalagalanmalarının boyutu nasıl olabilir? 4. Sürdürülebilirlik : Yatırım yapılacak pazarda ürünün/hizmetin ticari ömrü kaç yıl olabilir? 5. Genişleme : Yatırım yapılacak pazarda ürün/hizmetle ilgili ilave ürün/hizmetlere olan talebin büyüklüğü ne kadar olacaktır? 13
17 6. İhtiyaç : Yatırım yapılacak pazarda ürün/hizmet potansiyel alıcıların ihtiyaçlarını hangi ölçüde karşılayacaktır? 7. Tanınırlık : Yatırım yapılacak pazarda ürünün/hizmetin faydaları ve özellikleri potansiyel alıcılar tarafından ne ölçüde farkedilecektir? 8. Uyumluluk : Yatırım yapılacak pazarda ürünün/hizmetin mevcut kullanım alışkanlıkları ve yöntemleri ile ne ölçüde uyumludur? 9. Karmaşıklık : Yatrım yapılacak pazarda ürünün/hizmetin nasıl kullanılacağının veya tüketileceğinin öğrenilmesi kolay olacak mıdır? 10. Dağıtım : Yatırım yapılacak pazarda ürünün/hizmetin optimal dağıtım kanallarını kullanmak kolay ve ucuz olacak mıdır? 11. Farklılaştırma : Yatırım yapılacak pazarda ürünün/hizmetin özellik ve faydaları alternatiflerinin karşısında ne düzeyde olacaktır? 12. Değer : Yatırım yapılacak pazarda ürünün/hizmetin alternatifler karşısında potansiyel alıcılar için değeri ne olacaktır? 13. Pazarlık değeri (alıcıya) : Yatırım yapılacak pazarda ürünün/hizmetin pazarlığa direnci ne düzeyde olacaktır? 14. Pazarlık değeri (satıcıya) : Yatırım yapılacak alanda ürünün/hizmetin pazarlığa direnci ne düzeyde olacaktır? 15. Rakipler : Ürünün/hizmetin rakipler karşısındaki direnci ne düzeyde olacaktır? 16. Yasal düzenlemeler : Ürünün/hizmetin yasal düzenlemelere uygunluk düzeyi nedir? 17. Teknoloji : Üründe/hizmette kullanılacak teknoloji uzun süre istikrarlı bir biçimde kullanılabilecek midir? 18. Çevre : Ürün/hizmet çevreye ne düzeyde olumlu katkı sağlamaktadır? 19. Sosyo ekomi : Ürün/hizmet sosyo ekonomik olarak olumlu etki yapabilecek midir? 20. Bağımlılık : Ürünün/hizmetin satışının veya kullanımının diğer ürün/hizmet/süreç/sistem/şahıs veya organizasyona bağımlılık düzeyi nedir? 21. Pazarlama : Yatırımın yapılacağı pazarın yapısı ve özellikleri araştırıldı mı? 22. Finansman : Yatırım için gerekli finansman özkaynakla mı yoksa yabancı kaynakla mı yapılcak? 23. Pazarlama bilgisi : Yatırım sonucu ortaya çıkacak ürün/hizmetin pazarlanması yatrımcının bilgisi yeterli mi? 24. Teknik bilgi : Yatırımcı yatırım için ihtiyaç duyulacak teknik bilgiye sahip mi? 25. Finansal bilgi : Yatırımcı yatırım için ihtiyaç duyulacak finansal bilgiye sahip mi? 26. Operasyonel bilgi : Yatırımcı yatırım için ihtiyaç duyulacak organizasyonel bilgiye sahip mi? 27. Yönetim bilgisi : Yatırımcı yatırım için ihtiyaç duyulacak yönetiml bilgisine sahip mi? 28. Finansal kaynaklar : Yatırımcı yatırım için ilave finansal kaynağa ihtiyaç duyacak mı? 29. Fiziksel kaynaklar : Yatırımcı yatırım için ilave fiziksel kaynağa ihtiyaç duyacak mı? 30. İnsan kaynakları : Yatırımcı yatırım için ilave insan kaynağına ihtiyaç duyacak mı? 31. Entelektüel kaynaklar : Yatırımcı yatırım için ilave entelektüel bilgiye veya varlığa ihtiyaç duyacak mı? 14
18 32. Bağlantılar : Yatırımcı yatırım başka kişi ve kuruluşların desteğine ne derece ihtiyaç duyacak? 33. Satış tahmini : Yatırımcı satış tahminlerini neye dayandırarark yapaıyor? 34. Karlılık : Yatırımcı yatırımdan şu anki gelirinden ne kadar daha fazla gelir elde etmeyi umuyor? 35. Maliyet : Yatırımı yapılacak ürünün/hizmetin kar marjı ve maliyetleri ne düzeyde olacak? 36. Finansal yapı : Yatırımcı yatırım gerekli nakte sahip mi? 37. Nakit akışı : Yatırım ne zamandan itibaren akışını sağlayacak? Yukarıdaki soruların ilk grubu (1. ve 15. maddeleri arasında yer alan sorular) pazarda tutunabilme ihtimalini değerlendirmeyi, ikinci grup sorular (16. ve 22. maddeler arasında yer alan sorular) karşılaşılacak riskleri değerlendirmeyi, üçüncü grup sorular (23. ve 37. maddeler arasındaki sorular) doğru işletmecilik modelini değerlendirmeyi amaçlamakatadır. İlk grup sorulara verilecek cevaplar yatırım fikrinin pazarda başarılı olabilme ihtimalini; ikinci grup sorulara verilecek cevaplar hepsinin başarısızılık riskinin düzeyini, üçüncü grup sorulara verilen cevaplar ise yatırım için gerekli işletmecilik donanımına sahip olunup olunmadığını değerlendirmeyi sağlayarak yatırım fikrinin projelendirilip projelendirilmemesi kararının verilmesine dayanak oluşturur. Eğer bu üç temel sorudan herhangi birine olumsuz cevap veriliyorsa yatırım fikrini projelendirmek için doğru zaman olmadığına karar verilmelidir. Eğer cevaplar üç grupta da olumlu yönde çıktıysa yatırımı projelendirmeye başlanabilir. Aşağıda yeni bir yatırım projesinde nelerin yapılacağı kısaca örneklendirilmiştir. Başlatma Süreci: Yeni yatırım fikrini/seçeneğini bul, Fikrin olabilirliğini analiz et (fizibilite analizi), Fikri hayata geçirmeye değer bulmadıysan yatırım projesini sonlandır, hayata geçirmeye değer ise projenin diğer aşamasına geç. Planlama Süreci: İş planı yap (kaynak planı, tedarik planı, risk planı, kalite planı vb.), Bütçeyi oluştur, Ekibi kur, görev ve yetkileri belirle. Yürütme Süreci: Planı hayata geçir. İzleme/Kontrol Süreci: Planlananlar yapılıyor mu takip et, gerekli değişiklikleri/düzeltmeleri yap ve bunların etkinliğini izle. Sonlandırma Süreci: Projeyi resmen bitir, Belgeleri arşivle. Tablo 1.2 de yapılan açıklamaları yeni bir yatırım için veya geliştirme amaçlı yatırımlar için uyarlayarak rahatlıkla bir yatırım projesi oluşturabilirsiniz. 15
19 Özet Proje, belirlenmiş bir amaç için, belirlenmiş bir zaman aralığında, belirlenmiş kaynaklar kullanılarak, belirlenmiş görevlerin bir defalığına(geçici) yapıldığı bir iş türüdür. Bir proje işi rutin işlerden amaç, zaman, kaynak, kapsam ve yöntem gibi beş noktada ayrılır, bu beş nokta projenin unsurları olarak adlandırılır. Ne amaçla hazırlanırsa hazırlansın bütün projeler birbirini takip eden ve her biri ayrı bir süreç olan beş adımdan oluşur: Başlatma Süreci, Planlama Süreci, Yürütme (İcra) Süreci, İzleme ve Kontrol Süreci ve Sonlandırma Süreci. Proje süreci, başlatma süreci ile başlar. Bu süreç sonunda ya projenin hayata geçirilmeye değer olduğu düşünülüp başlatma kararı verilir ve projenin diğer sürecine geçilir, ya da projenin beklentileri karşılamaktan uzak olduğuna karar verilerek olası büyük kayıpları önlemek üzere proje sonlandırılır. Planlama süreci projeyle ilgili herkese neyin nasıl yapılacağının söylendiği süreçtir. Projenin bu sürecinde üretilen dokümanlar projenin diğer süreçlerinde faaliyetlerin yerine getirilmesi ve projenin ilerleyişinin izlenmesinde kullanılır. Yürütme süreci, proje işlerinin üretildiği, bir başka ifade ile planın eyleme dönüştüğü süreçtir. Proje kaynaklarının ve bütçenin çoğu bu süreçte kullanılır. İzleme ve kontrol süreci, proje planı ve yürütülmesinin sürekli izlenerek önceden belirlenmiş ölçütlerden sapmalar olduğunda düzeltici müdahalelerin yapıldığı bir süreçtir. Sonlandırma sürecinde projenin kapatılmasına dönük prosedürler yerine getirilir ve projenin bittiği tüm taraflara resmen ilan edilir. Proje yönetimi, proje amacının gerçekleştirilebilmesi için, proje süresince ve projeye tahsis edilen kaynakları kullanarak planlama, örgütleme, yönlendirme, koordinasyon ve kontrol olarak sıralanan yönetim fonksiyonlarının icra edilmesi demektir. Proje yönetiminde üç sınırlandırıcıya özellikle dikkat edilir: kapsam, zaman ve maliyet. Bu üçü, herhangi bir projenin en önemli sınırlayıcılarıdır. Bunlardan herhangi birinde yapılacak bir değişim diğer ikisini de etkiler. Proje sürecinde rol ve sorumluluklar proje sahibinin(sponsorun) rol ve sorumlulukları, proje yöneticisinin rol ve sorumlulukları ve proje yürütücülerin (proje ekibi) rol ve sorumlulukları olmak üzere üç kademeli bir yapıda dağılır. Proje sürecinin her bir adımında proje sahibi, yöneticisi ve yürütücüleri (başlatma, planlama, yürütme, izleme/kontrol ve sonlandırma) yönetimsel açıdan bir dizi işlemi yerine getirir. Yatırım paranın veya sermayenin kazanç elde etmek için finansal araçları veya diğer varlıkları satın almak üzere bağlanması şeklinde tanımlanabilir. Yatırımlar türleri açısından iki temel gruba ayrılır: Sabit getirili yatırımlar: tahvil, bono vs. satın almak gibi, Değişken getirili yatırımlar: gayrimenkul satın almak, mevcut bir işletmeye tek başına veya ortak olarak sahip olmak, yeni bir işletme kurmak veya mevcut bir işletmeyi geliştirmek gibi. Yeni bir işletmenin kurulması şeklinde yapılan yatırım yeni yatırım veya işletme kurma yatırımı olarak adlandırılırken, işletmelerin kurulduktan sonra mevcut durumlarını korumak veya iyileştirmek ya da büyütmek için bir takım yeni varlıklara sahip olmak şeklinde yaptığı yatırımlar da geliştirme yatırımı olarak adlandırılır. Yatırım projesi, yeni bir işletme kurmak, mevcut bir işletmeye sahip olmak veya mevcut bir işletmeyi geliştirmek amacıyla hazırlanan projedir. Bir yatırım projesi, herhangi bir projeden farksız olduğu için tipik bir projenin unsurları yatırım projesi için de geçerlidir. Yani, bir yatırım projesi: amaç, zaman, kaynak, kapsam ve yöntem unsurlarını bünyesinde barındırır. Aynı şekilde, yeni bir işletme kurmak veya mevcut bir işletmeyi geliştirmek bir proje olarak düşünüldüğünde proje süreci için geçerli olan başlatma, planlama, yürütme, izleme/kontrol ve sonlandırma adımları yatırım projelerinde de aynen geçerli olacaktır. 16
20 Kendimizi Sınayalım 1. Aşağıdakilerden hangisi projenin unsurlarından değildir? a. Amaç b. Zaman c. Kapsam d. Yöntem e. Kontrol 2. Aşağıdakilerden hangisi bir proje süreci değildir? a. Başlatma b. Planlama c. Örgütleme d. Yürütme e. Sonlandırma 3. Projenin hayata geçirilmeye değer olduğu düşünülüp başlatma kararı verilir ve projenin diğer sürecine geçilir, ya da projenin beklentileri karşılamaktan uzak olduğuna karar verilerek olası büyük kayıpları önlemek üzere proje sonlandırılır. Bu ifade hangi proje süreci için geçerlidir? a. Başlatma b. Planlama c. Yürütme d. İzleme/kontrol e. Sonlandırma 4. I- Amaç II- Kapsam III-Zaman IV- Maliyet V-Yöntem Yukarıdakilerden hangi üçü bir projenin sınırlayıcılarıdır? a. I,II ve III b. II, III ve IV c. III, IV ve V d. I, III Ve IV e. II, IV ve V 5. Aşağıdakilerden hangisi proje sahibinin sorumluluklarından biri değildir? a. Projenin başlatılması, sürdürülmesi ve sonlandırılması kararlarının verilmesi b. Projenin beklentiler doğrultusunda gittiğinin teyid edilmesi c. Projeye kaynak tahsis edilmesi, d. Faaliyetlerin ve görevlerin belirlendiği gibi yürütülmesi, e. Proje yürütücülerinin taleplerine cevap verilmesi, 6. Aşağıdakilerden hangisi Değişken Getirili Yatırım değildir? a. Tahvil b. Hisse senedi c. Gayrimenkul d. Yeni bir işletme kurmak e. Altın 7. Aşağıdakilerden hangisi işletmenin temel amacıdır? a. Planlama b. Örgütleme c. Kar d. Yatırım e. Koordinasyon 8. İşletme Yaşam Evresi nin son aşaması hangisidir? a. Başlangıç b. Gelişme c. Büyüme d. Olgunluk e. Gerileme 9. İşletme Yaşam Evresinin hangi aşamasında Geliştirme Yatırımı yapılmaz? a. Başlangıç b. Gelişme c. Büyüme d. Olgunluk e. Gerileme 17
21 10. Fizibilite çalışmaları bir yatırım projesinin hangi aşamasında yapılır? a. Başlatma b. Planlama c. Yürütme d. İzleme/kontrol e. Sonlandırma Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı 1. e Yanıtınız yanlış ise Projenin Unsurları başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 2. c Yanıtınız yanlış ise Proje Süreci başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 3. a Yanıtınız yanlış ise Proje Süreci başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 4. b Yanıtınız yanlış ise Proje Yönetimi başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 5. d Yanıtınız yanlış ise Proje Yönetimi başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 6. a Yanıtınız yanlış ise Yatırım Kavramı ve Yatırım Çeşitleri başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 7. c Yanıtınız yanlış ise Yeni Yatırım başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 8. e Yanıtınız yanlış ise Geliştirme Yatırımı başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 9. a Yanıtınız yanlış ise Geliştirme Yatırımı başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 10. a Yanıtınız yanlış ise Proje Sürecinde Yapılacak Yönetimsel İşlemler başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. Sıra Sizde Yanıt Anahtarı Sıra Sizde 1 Proje, belirlenmiş bir amaç için, belirlenmiş bir zaman aralığında, belirlenmiş kaynaklar kullanılarak, belirlenmiş görevlerin bir defalığına(geçici) yapıldığı bir iş türüdür. Sıra Sizde 2 Projenin unsurları amaç, zaman, kaynak, kapsam ve yöntemdir. Sıra Sizde 3 Proje süreci, başlatma, planlama, yürütme, izleme/kontrol ve sonlandırma sürecçlerinden oluşur. Sıra Sizde 4 Proje yönetimi, proje amacının gerçekleştirilebilmesi için, proje süresince ve projeye tahsis edilen kaynakları kullanarak planlama, örgütleme, yönlendirme, koordinasyon ve kontrol olarak sıralanan yönetim fonksiyonlarının icra edilmesi demektir. Sıra Sizde 5 Yatırım paranıza para kazandırmayı amaçlayan aktif bir eylem, tasarruf ise ana paraya para kazandırmak yerine ana parayı muhafaza etmeyi amaçlayan pasif bir eylemdir. Sıra Sizde 6 İşletme yaşam evresinin aşamaları başlangıç, gelişme, büyüme, olgunluk ve gerilemedir. Sıra Sizde 7 Yatırım projesi, yeni bir işletme kurmak, mevcut bir işletmeye sahip olmak veya mevcut bir işletmeyi geliştirmek amacıyla hazırlanan projedir. 18
22 Yararlanılan Kaynaklar AĞCA, Ahmet (2010). Finansal Muhasebe Hakkında Temel Bilgiler. Ankara. Detay Yayıncılık. ENGLISH, John; MOATE, Babette (2009). Discovering New Business Opportunities. Crows Nest. Allen & Unwin. HELDMAN, Kim (2011). Project Management Jumpstart. Indianapolis. Wiley Publishing. JONASSON, Hans (2008). Determining Project Requirements.Boca Raton. Auerbach Publications. LEWIS, James P.(2002). Fundamentals Of Project Management. New York. Amacom. PHILLIPS, Jack J.; BRANTLEY, Wayne; PHILLIPS, Patricia P. (2012). Project Management ROI. Hoboken. John Wiley and Sons. TONNQUIST, Bo; HORLÜCK, Jens (2009). Project Management: A Complete Guide. Denmark. Academica. ZAMBRUSKI, Michael S. (2009). A Standard For Enterprise Project Management. Boca Raton. Auerbach Publications. 19
23 2 Amaçlarımız Bu üniteyi tamamladıktan sonra; Üretim faktörlerinin bir unsuru olarak sermaye bakış açısıyla yatırım kavramını tanımlayabilecek, Proje ve iş fikirlerini açıklayabilecek, Fizibilite çalışmasını tanımlayabilecek, Fizibilite çalışması unsurlarını açıklayarak bütünleştirebilecek, Fizibilite çalışmalarını değerlendirebilecek, bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz. Anahtar Kavramlar Yatırım Proje Fizibilite İş Planı İş Fikri İçindekiler Giriş Yatırım Projesi ve İş Yaratma Süreci Fizibilite Çalışması Fizibilite Çalışması ve İş Planı Fizibilite Çalışmasının Fonksiyonları Fizibilite Çalışmasının Aşamaları Fizibilite Çalışması Örneği 20
24 Fizibilite Analizi GİRİŞ Genel anlamda Yatırım kavramı, fiziksel varlıklar stokundaki bir artış olarak tanımlanabilir. Aslında yatırım kavramı ekonomistlerin kullandıkları dar ve kısıtlı anlamının dışında gayrimenkullerin, hisse senetlerinin ve tahvillerin alınması gibi faaliyetleri de içeren daha popüler ve geniş bir anlama sahiptir. Ekonomik anlamda yatırım nosyonu kaynakların, üretim faktörlerinden olan sermayeyi artıracak şekilde yönlendirilmesidir. İlk olarak yatırım bir akım kavramıdır; yani belirli bir dönem itibariyle ölçülebilir özelliğe sahiptir ve sermaye stoku düzeyindeki değişimler anlamına gelmektedir. İkincisi borçlanma araçları ve hisse senetleri gibi finansal varlıklara yapılan yatırımlardan farklı olarak üretken varlıklara yapılan yatırımlar anlamı taşımaktadır. Bu yüzden yatırımın ekonomik anlamda ifadesi birkaç farklı şekilde ortaya çıkabilir. Bunlar: a. stoklara yapılan net ilaveler (tamamlanmış ya da tamamlanmamış mal stoklarındaki değişimler) b. makine ve teçhizat (bilgisayar, kamyonet, torna tezgâhı gibi) c. yapı (fabrika, ofis, mağaza, depo gibi) şeklinde sıralanabilir. Yatırım kararları, firmaların ellerinde bulundurdukları varlık miktarını, bu varlıkların kompozisyonunu ve yatırımcılar tarafından algılanacak olan firmanın iş ve risk görünüşünü belirlediği için önemlidir. Bu yüzden bir firmanın ekonomik anlamda gelecek vaat etmesi, içinde bulunulan dönemlerde alınacak yatırım kararlarına bağlıdır. Hisse senetleri ve tahviller gibi finansal varlıklara yapılan yatırım ile ekonomik varlıklara yapılan yatırım arasında ne gibi bir fark bulunmaktadır? YATIRIM PROJESİ VE İŞ YARATMA SÜRECİ Birçok firma her zaman yeni yatırım fikirlerine sahiptir ve fırsat arayışları içindedir. Bu yatırımlar basit düzeyde makine veya donanım yenilemelerinden firma çehresini tamamen değiştirecek ya da tamamen yeni olan, çok büyük yatırım projelerine kadar açılan bir yelpazede yer alabilir. (Eakins:1998, s.239). Firmaya bağlı olarak yatırım projeleri beş farklı nedene dayandırılabilir ve analiz amacıyla projeler aşağıdaki beş guruptan birine dâhil edilebilir. Burada, diğer başlığı altındaki son kategori sağlık standartlarına uyum sağlanmasında kullanılan bazı sermaye araçları ya da kirlilik kontrol sistemleri olabilir. Yeni bir ürün için yatırım önerisi pazarlama bölümünden ileri sürülebileceği gibi belli bir donanımın çok daha karmaşık bir modelle değiştirilmesi Yeni ürünler veya mevcut ürünlerde genişlemeye gidilmesi 2. Bina veya donanımların yenilenmesi 3. Araştırma ve geliştirme 4. Keşif ve araştırma 5. Diğer
25 fikri genellikle firmanın üretim sahasından kaynaklanabilir. Bu durumların hepsinde yatırım taleplerinin kanalize edilebilmesi için etkin yönetim prosedürlerine gereksinim vardır. Yatırım projelerinin başarılı yönetilmesi aşağıdaki aşamaların izlenmesine bağlıdır. Yatırım önermelerinin ortaya konması, tanımlanması: Yeni yatırım önerileri yöneticiler ya da girişimciler tarafından ileri sürülebileceği gibi, üretim alanlarında çalışan veya firma müşterileriyle daha fazla temasa geçebilen satış temsilcisi veya fonksiyonel yöneticiler tarafından da ileri sürülebilir. Fırsatların değerlendirilmesi: Firmalar ya da girişimciler tarafından bir fırsat belirlenip tanımlandığı zaman bu fırsatın değerlendirmeye tabi tutulması gerekir. Bu süreç, tanımlanan fırsata ilişkin bütün maliyet ve faydaların bir çizelge haline getirilmesini gerektirir. Daha sonra bu veriler analize tabi tutulur. Yatırım projelerinin seçimi: Genellikle firmaların ya da girişimcilerin ellerinde kabul edip seçim yapabileceklerinden daha çok proje bulunmaktadır. Ancak bunların hayata geçirilmesi çoğu zaman zordur. Bu durum firmaların karşı karşıya kaldıkları sınırlı fon, insan sermayesi veya fiziksel sermaye eksiklikleri gibi sebeplerden kaynaklanır. Firmalar finansal, ekonomik, firmanın kendi nitelik ve nicelikleri ile piyasa koşullarına bağlı değerlendirmeler sonucunda projeler arasından en uygun olanı seçerler. Projelerin uygulanması: Seçilen en uygun proje hayata geçirilir, makineler satın alınır, yeni çalışanlar işe alınır veya yatırımlar yapılır. Ancak yöneticiler bu safhada proje önerme aşamalarında tahmin edilen ve değerlendirmeye tabi tutulan maliyetlerin karşılaşılan maliyelerle tutarlılık gösterdiği ve örtüştükleri konusunda ihtiyatlı olmalıdırlar. Örneğin Twentieth Century Fox yapım firması 1995 yılında Titanic filmini çekmeye karar vermiştir. Firmanın tahmini maliyeti 100 milyon dolar kadardır ve projenin karlı olacağına karar vermişlerdir yılında toplam maliyet 200 milyon dolar civarında gerçekleşmiş ve projenin karlılığını koruyabilmesi için filmin toplam gelirlerinin 350 milyon doları aşması gerekmiştir. Beklendiği gibi proje yeterli getiriyi sağlamıştır, ancak projeye ilişkin risk ilk başta tahmin edilenden çok daha büyük olmuştur. Projelerin kabulünden sonra döngüsel olarak yeniden değerlendirilmeleri (Tamamlanma sonrası denetimler): Projeler tamamlandıktan sonra yöneticiler maliyetleri ve gelirleri orijinal tahminlerle karşılaştırmalıdırlar. Bu safha yöneticiler tarafından genellikle gözardı edilen kritik bir safhadır. Maliyet ve gelir tahminlerinde proje çalışanlarına sorumluluk yüklenmesi, projelerin tamamlanmasından sonra karşılaşılan gerçek maliyet ve gelirlerle tahminler arasındaki sapmaların küçülmesine yol açacaktır. FİZİBİLİTE ÇALIŞMASI Fizibilite çalışması yeni bir iş veya proje geliştirme sürecinde belirli varsayımlar ve tahminler dâhilinde girişilecek yatırımın gerçekleşmesi ve sonuçları ile ilgili tespit ve değerlendirmeleri içeren bir süreçtir. Çalışmaya dâhil edilen varsayımlar genellikle kullanılacak teknoloji (binalar, donanım, üretim süreçleri ), finansman (sermaye gereksinimi, hacim, satılan malların maliyeti, ücretler ), pazarlama (fiyatlar, rekabet, pazar koşulları ) ve bunlara benzer unsurları kapsar. Fizibilite çalışması proje hakkında birçok anahtar değişkenin ve projeyi oluşturan parçaların bir araya getirilerek proje geliştirme sürecinde bütünleştirilmiş bir analizin yapıldığı ilk aşama olarak kabul edilebilir. Yapılacak çalışma ilgili proje bütününü oluşturacak parçaların ne şekilde bir uyum ve performans sergileyeceğini göstermelidir. Önerilen iş veya proje kavramının teknik ve ekonomik anlamda yapılabilir olup olmadığı ortaya konulacaktır. Fizibilite çalışmalarına, önerilen iş veya projelere ilişkin anahtar değişkenlerin dâhil edilerek hazırlandığı bir ön fizibilite çalışması proje hakkında ilk değerlendirmelerin yapılabilmesi adına proje zamanlama çizelgesinin en başında yer almaktadır. Ön fizibilite çalışması projeye ilişkin bazı senaryoların ortaya konarak bunlara dayanan bir ön değerlendirme yapılmasıdır. Ancak ön fizibilite çalışması, bir takım öngörüleri ve anahtar değişkenleri yansıtma noktasında kullanışlı sayılmakla beraber, fizibilite çalışmasını ikame edecek kapsamda ve nitelikte değildir. Fizibilite çalışması, bir projenin başarı potansiyelini değerlendirmektedir. Başarı değerlendirmesinde tarafsız davranılıp davranılmadığı, potansiyel katılımcılar, sermaye sağlayacak olan taraflar ve projeyle ilgilenen diğer üçüncü kişiler açısından oldukça önemlidir. Bu yüzden fizibilite çalışmalarının 22
26 yürütülmesinde donanım sağlayıcıları, proje ürününü pazarlayacak kişiler gibi proje girdileri veya çıktıları ile ilişkili olan ve projenin objektif değerlendirilmesinde tarafsızlık ilkesini göz ardı edebilecek olan kişi ve kurumların rolü dikkate alınmalıdır. Bu nedenle proje fizibilite çalışmalarının yürütülmesinde projeyle veya proje girdileri veya çıktıları ile hiçbir bağı bulunmayan kişi ve kurumların seçilmesi, eğer fizibilite çalışmasını yürütenlerin proje bağlantıları var ise mümkün olduğunca tarafsız davranılması fizibilite çalışmaları ile proje sonuçları arasındaki sapmaların en aza indirgenmesinde etkili olacaktır. Ön fizibilite çalışmaları sonucunda elde edilen olumlu sonuçlar çok daha maliyetli ve zaman alıcı olan detaylı fizibilite çalışmalarına yön vermektedir. Detaylı fizibilite çalışmaları, sonuçların olumlu olacağı beklentisiyle yürütülmemelidir. Yapılan fizibilite çalışmalarının olumlu ya da olumsuz sonuçlanabileceğine ve çalışmalara kişisel beklentilerin dâhil edilmemesine dikkat edilmelidir. Yeni bir iş veya proje geliştirilmesi sürecinin dört ana aşaması olan ekonomik ihtiyacın belirlenmesi ve tanımlanması, proje detaylarının istişare edilmesi, projenin uygulamaya geçirilmesi ve projenin tamamlanarak faaliyete geçirilmesi Tablo 2.1 de gösterilmiştir. Fizibilite çalışmaları bu sürecin proje detaylarının istişare edilmesi aşamasında yer almaktadır. Tablo 2.1: Yeni bir iş veya proje geliştirme süreci 1. Ekonomik ihtiyacın belirlenmesi ve tanımlanması Bir girişimci, lider veya kuruluş tarafından ekonomik bir ihtiyacın saptanması ve bu ihtiyacın tanımlanması Yönlendirici bir proje kurulunun veya görev grubunun oluşturulması 2. Proje detaylarının istişare edilmesi Proje önermesinin bir taslağının hazırlanması (ön fizibilite) Fizibilite çalışmasının yapılması Ekonomik çalışma Teknik çalışma Finansal çalışma Yasal çalışma Örgütsel çalışma İş planının oluşturulması 3. Projenin uygulamaya geçirilmesi Bürokratik işlemler için gerekli belgelerin hazırlanması Proje yönetim kurulunun oluşturulması Oluşturulan iş planının yürürlüğe konması Öngörülen sermayenin sağlanması ya da finansman planının devreye konması 4. Projenin tamamlanarak faaliyete geçirilmesi Öngörülen amaçlar doğrultusunda projenin faaliyete geçirilmesi Kaynak: Matson:2000, s.2 den uyarlanmıştır Neden Fizibilite Çalışmasına İhtiyaç Duyulmaktadır? Yeni bir iş veya projenin belirlenmesi ve tanımlanması oldukça önemlidir. Fizibilite çalışması doğru kararın verilmesine yardımcı olan en önemli araçlardan biridir. Henüz başlangıç aşamasında verilecek yanlış bir karar projenin veya işin başarısızlıkla sonuçlanmasına neden olur. W. Heath Hoagland ve Lionel Williamson tarafından yapılan bir araştırma iş alanında yapılan yeni girişimlerin başlangıçtan 18 ay sonra sadece %50 sinin piyasada varlıklarını sürdürebildiğini, beşinci yıldan sonra ise bu oranın %20 ye düştüğünü göstermiştir. 23
27 FİZİBİLİTE ÇALIŞMASI VE İŞ PLANI Fizibilite çalışmaları ve iş planları, yeni projelerin geliştirilmesinde ve hayata geçirilmesinde kullanılan iki ayrı araçtır. Her iki aracın da ortak öğeleri bulunmaktadır, ancak yine de bu iki araç birbiriyle karıştırılmamalıdır. Fizibilite çalışması (feasibility study) proje önermelerinin yapılabilirliğinin araştırılmasında kullanılan bir araçtır. İş planı (business plan) ise, proje önermelerini fikir aşamasından hayata geçirme aşamasına taşımak için gerekli faaliyetlerin planlandığı bir araçtır. Diğer bir ifadeyle fizibilite çalışması, ilk etapta ortaya çıkan proje fikrinin netleştirilmesi, projenin değerlendirilmesi ve projenin kabul edilmesine karar verilmesinde kullanılırken, işletme/iş planı, fizibilite çalışması sonucunda elde edilen bilgileri kullanarak projenin fikir aşamasından faaliyete geçirilmiş bir işletme ya da iş aşamasına doğru evrimleştirilmesinde kullanılmaktadır. Fizibilite çalışması proje geliştirme sürecinin ilk aşamasında, finansmana ilişkin kararlar veya proje üzerinde çalışıp çalışmama kararları alınmadan hemen önce yer almaktadır. Şekil 2.1: Fizibilite çalışması ve iş planı sıralaması Fizibilite çalışmasının amacı, projenin yapılabilirliğini finansal, teknolojik, ekonomik ve hukuki açılardan ortaya koymaktır. Eğer çalışmanın sonuçları projenin başarılı olacağını gösterir şekilde olumluysa bu çalışmadan elde edilen bilgiler işletme/iş planlarının oluşturulmasında kullanılır. Şayet sonuçlar olumsuz ise bir işletme/iş planının oluşturulmasına gerek yoktur. Bir fizibilite çalışması genellikle birçok proje alternatifinin ya da proje başarısı sağlama seçeneklerinin değerlendirilmesinde de kullanılmaktadır. Buradaki amaç proje seçeneklerini sınırlandırmak ve en iyi senaryoyu tanımlamaktır. Bir işletme/iş planı ise tek bir senaryo üzerinde, yani fizibilite çalışması sonucunda en öne çıkan senaryoya yoğunlaşmaktadır. Fizibilite çalışması ne kadar detaylı ve tutarlı hazırlanırsa iş planının hazırlanması o ölçüde kolay ve isabetli olacaktır. FİZİBİLİTE ÇALIŞMASININ FONKSİYONLARI Fizibilite çalışması girişimcilere ve yatırımcılara yeni bir iş veya yatırım projesi kavramının yapılabilirlik ya da katılabilirlik açısından ne derece değerli olduğunu gösteren bir çalışmadır. Fizibilite planı hazırlama süreci bir test sürecidir. Yani, girişimin başarıya ulaşabilmesi için nelerin yolunda gitmesi veya nelerin olmaması gerektiğini gösteren bir doğrulama sürecidir. Fizibilite planları oldukça fazla uğraşı ve düşünme gerektiren çalışmalardır. Bu sebeple, fizibilite sürecinde çoğu zaman ilk başta düşünülen orijinal fikir ve planlananlarda önemli ölçüde değişmeler gözlenmektedir. Fizibilite çalışması dayanakları ne kadar tutarlı ve detaylı olursa, olumlu sonuçlanan bir projenin girişimci ve yatırımcılar açısından yapılabilirlik ve katılabilirlik değeri o kadar yüksek olacaktır. Belirli bir proje konusunda yapılabilirlik sonucuna varılması fizibilite çalışmasına yeni fonksiyonlar kazandırabilir. Fizibilite çalışmasının ek fonksiyonları şöyle sıralanabilir: Ortak girişimler konusunda ortak alternatifleri arttırıcı ve yapılanmalarda hızlandırıcı etkilere yol açar. Gerekli izin, lisan ve diğer bürokratik işlemlerde çeşitli kolaylıklar sağlar. Yatırım konusunda katılımcı sayısının artmasını sağlar. 24
28 FİZİBİLİTE ÇALIŞMASININ AŞAMALARI Fizibilite çalışmaları, planlara dâhil edilen çalışma alanları ve bu alanlara ait detaylar konusunda çok fazla çeşitlilik göstermektedir. Fizibilite çalışmasına konu olacak ürün, sektör, konunun kamusal veya özel oluşu, projelerin büyüklüğü, sosyal ve ekonomik etkileri ve daha birçok değişkene bağlı olarak çalışmanın boyutları ve detayları değişmektedir. Bir fizibilite çalışmasında genel olarak bulunan inceleme ve çalışma alanlarını pazara, teknolojiye, ekonomik- finansal koşullara, yasal çevreye ve örgütsel yapıya yönelik olarak beş ana başlık altında toplamak mümkündür. uygulanabilir mi? Fizibilite çalışması aşamaları bütün yeni iş ve proje tipleri için Pazar Araştırmaları Fiziksel bir mekânın olmasına bakılmaksızın, rasyonel alıcı ve satıcıların buluştuğu her türlü ortam piyasa olarak adlandırılabilir. Piyasanın arz tarafından bakış açısıyla fizibilite çalışmasının piyasa araştırması bölümü önerilen projeye ilişkin olarak hâlihazırdaki ve gelecekteki toplam taleple ve bu talepten alınması umut edilen piyasa payıyla ilgilidir. Önerilen projenin başarısı açıkça talep yönünden gelecek olan müşteri veya kullanıcı ittifakına bağlıdır. Piyasa coğrafi ölçek, demografik ve psikolojik profil gibi potansiyel müşterilere ilişkin kriterlere dayanarak dikkatlice bölümlendirilmelidir. Kısaca piyasa çalışmaları nihai olarak potansiyel müşteri veya kullanıcıları belirleme amacına yönelik olmalıdır. Bu amaç doğrultusunda piyasa araştırmaları kapsamında aşağıdaki başlıkların detayları ele alınmalıdır: Tüketim eğilimleri Geçmişte ve içinde bulunulan dönemdeki arz durumu Üretim imkânları ve kısıtları İç ve dış pazar durumu Rekabet Tüketici veya kullanıcı davranışları, amaçları, motivasyonları, yaklaşımları, tercihleri Dağıtım kanalları ve pazarlama politikaları Proje ürünü veya hizmetinin pazarlanmasına yönelik idari, teknik ve hukuki kısıtlar Pazar araştırmalarını etkileyen çok sayıda faktör bulunmaktadır. Yeni iş ve yatırım projelerinin başarıya ulaşmasındaki en önemli adım ihtiyaçların belirlenerek tanımlanmasıdır. Teknolojik Araştırmalar Teknik analiz kısmı proje girdileri, proje işlem ve süreçleri ve proje çıktıları olarak üç ana başlık altında incelenebilir. Proje girdilerinin analizi: Makineler, donanım, kullanılacak malzeme ve hammaddeler gibi konularda detaylı tanımlamalar, ölçümlemeler ve değerlendirmelere dayanmaktadır. Proje ömrü boyunca doğru çeşit ve kalitedeki girdilerin, doğru zamanda ve doğru maliyetlerle proje için kullanılabilir durumda olması oldukça önemlidir. Potansiyel tedarikçilerle uzun vadeli ve avantajlı sözleşmeler yapılmaya çalışılmalı ve tedarik unsurlarını geliştirecek önlemlere yer verilmelidir. Tedarik unsurlarının geliştirilmesi ve korunmasına ilişkin hususlar tedarik zinciri yönetiminin alanına girmektedir. İşlem ve süreçlerin analizi: Proje girdileri üzerinde katma değer sağlayacak proje üretim ve işlemleri ile süreçleri üzerindeki çalışmalardır. Bu aşamada ele alınacak faaliyetlerde proje girdileri birçok farklı yerde ve aşamada dönüşüm sürecine tabi tutulmaktadır. Çalışmanın bu kısmında projenin nerede ifa (veya 25
29 inşa) edileceği işlem sırasının veya proje yerleşiminin nasıl olacağı, kalite kontrol ölçülerinin nasıl ayarlanacağı gibi konular ele alınmaktadır. Proje çıktılarının analizi: Bu kısım proje sonucu ortaya konulacak olan ürün veya hizmetlerin nitel ve nicel olarak tanımlanması ve ISO, TSE gibi uygunluk şartlarının sağlanıp sağlanamayacağının irdelenmesiyle ilgilidir. Ekonomik ve Finansal Araştırmalar Fizibilite çalışmasının ekonomik kısmı genellikle fayda ve maliyet ilişkisine dayanmaktadır. Girişimci, projenin yapılabilirliğine ilişkin olarak sermaye maliyetinin ve ürün veya hizmetlerin maliyetlerinin piyasada oluşacak satış fiyatları ile karşılanıp karşılanmayacağıyla ilgilenmektedir. Örneğin, gümüş, fotoğraf filmlerinin işlenmesinde kullanılan bir kimyasal olan gümüş bromidden elde edilebilir. Ancak elde edilecek gümüş için harcanacak işlem maliyeti o kadar yüksektir ki, bu üretim, yapılabilir nitelikte değildir. Benzer şekilde şu anda güneş enerjisinin dönüştürülmesine ilişkin maliyetler bu işlemin yasaklanmasına sebep olacak kadar yüksektir. Bu tip hesaplamalar finansal analiz hesaplamalarına dâhil edilecek hesaplamalardır. Bu aşamada ekonomik ve ticari yapılabilirliğin bir ayrımını yapmak da faydalı olacaktır. Ekonomik yapılabilirlik bir ürün veya hizmetin birim maliyeti şeklinde ortaya konulabilirken ticari yapılabilirlik ürün veya hizmetin yeterli düzeyde satılıp satılmayacağı bilgisini ortaya koymaya çalışmaktadır. Ekonomik araştırmalar içine projelerin mikro katkıları yanı sıra makro katkılarının da dahil edilmesi fizibilite çalışmalarına anlam kazandırabilir. Örneğin, ihraç edilen proje çıktıları döviz girişine neden oldukları için makro düzeyde sosyal ekonomik faydayı arttıracak ve projeye değer katabilecektir. Bu şekilde makro anlamda ek faydalar sağlayan projeler her alanda daha fazla destek görebilecektir. Her projenin ekonomik anlamda fizibilitesi sorgulanmalı mıdır? Yatırımcıların yeni bir yatırım projesine başlama kararı alabilmeleri için, ilgili projenin finansal olarak desteklenebilir olması gerekmektedir. Yatırılan sermaye, en az benzer özelliklere ve risk düzeyine sahip projelere eş değer miktarda ekonomik getiri sağlamalıdır; yani yatırım benzer özellikteki projelere eşit düzeyde ya da daha yüksek bir getiriye sahip olmalıdır. Örneğin bir yatırımcı hayata geçirmeyi planladığı imalat atölyesinde yürüteceği faaliyetler sonucunda bu atölyeyi işler duruma getirmek için kullandığı fonları, sürdüreceği faaliyetler sonucunda katlanacağı giderleri ve bunlara ek olarak cazip bir getiri miktarı sağlayacak olan getiri faiz oranını karşılayacak düzeyde nakit akımı sağlamayı umut etmektedir. Bu nedenle, bahsi geçen imalat atölyesi konusunda faaliyete başlama ve faaliyetlerin sürdürülmesine ilişkin maliyetlerin tahmin edilmesi kadar, beklenen nakit girişlerinin tahmin edilmesi de böyle bir yatırımın finansal olarak uygulanabilirliğinin yani finansal fizibilitesinin belirlenmesinde oldukça önemlidir. Finansal fizibilite çalışmalarının yapılması için gerekli nedenler şu şekilde sıralanabilir: Projeye odaklanılmasına ve alternatif seçeneklerin çerçevesinin belirlenmesine olanak sağlar. Çalışma kolu faaliyetlerinin sınırlandırılmasına olanak verir. Araştırma süreçleri sonucunda yeni alternatiflerin tanımlanmasına olanak verir. Projelere başlanmaması ya da devam edilmemesinin sebeplerinin tanımlanmasına olanak verir. Projeyi etkileyebilecek faktörlere değinerek ve bunlar üzerinde çalışılmasını sağlayarak projenin muhtemel başarı oranını arttırır. Kara verme sürecine katkı sağlayacak kaliteli ve güvenilir bilgiler sağlar. Proje seçme ve yürütme faaliyetlerinin derinlemesine araştırıldığı konusunda belge olma özelliği gösterir. Kredi kurumları ve diğer parasal kaynaklardan finansal destek alınmasına yardımcı olur. Sermaye toplanmasına yardımcı olur. 26
30 Bir projenin finansal olarak yapılabilir olmadığının fizibilite aşamasında belirlenmesi para ve zaman kaybını önleyecektir. Yatırım projelerinin değerlendirilmesinde ve alternatifler arasında seçim yapılmasında firmalar çeşitli yöntemler kullanmaktadırlar. Bu yöntemler nakit akımlarının değerlendirilmesine ilişkin yöntemlerdir (Eakins:1998, s.240) ve yöntemlerin başlıcaları şunlardır: 1. Geri ödeme süresi (Payback period) 2. Net bugünkü değer (NPV - Net Present Value) 3. Kârlılık indeksi (PI Profitability Index) 4. İç Getiri oranı (IRR - Internal Rate of Return) Nakit akımları kullanılan yöntemlerde finansal yöneticiler veya analistler ilk olarak bir yatırım projesine bağlı olarak gerçekleşecek nakit girişleri ve nakit çıkışlarını tahmin ederler. Daha sonra bu nakit akımları, projenin kabul edilip edilmemesi noktasındaki değerlendirmelerde kullanılır. Finansal fizibilite çalışmalarının daha net anlaşılabilmesi ve kullanılan değerlendirme yöntemlerinin sonuçlarını analiz edebilmek için finans, finansal yönetim ve işletme finansmanı gibi derslerdeki temel konulardan olan paranın zaman değeri ünitelerini gözden geçirmeniz faydalı olacaktır. Yasal Araştırmalar Girişimciler ve yeni projeler geliştirenler, yeni geliştirilen iş ve proje süreçlerine ilişkin yasal ve idari konuları da araştırmak zorundadırlar. Bu konuların bazıları organizasyonun hukuki şekli, farklı kamu ve sivil toplum kuruluşlarını ilgilendiren izinler ve kayıtlardır. Ülkeler arasındaki siyasi farklılıklara bağlı olarak iş örgütlenmelerinin hukuki şekilleri ve kuruluş şekilleri de farklılıklar göstermektedir. Vergilendirme, genel politikalar, bürokratik işlemler ve daha birçok konuda işletmelerin hukuki şekillerinin farklı avantaj ve dezavantajları vardır. Genel olarak sınıflandırılabilecek hukuki statüler şunlardır: Kişi İşletmeleri: Bu kuruluş şeklinde, işe veya projeye başlangıç aşamasında girişimci üretim, pazarlama, personel ve finansman gibi hemen hemen bütün konularda bizzat sorumluluk almaktadır. Yeni projelerin veya işlerin çok büyük bölümü başlangıç aşamasında genellikle tek kişi işletmeleri şeklindedir. Bu kuruluş şekli, hesap verilebilirlik ve denetim konularında kurucularına formalitelerden kısmen uzak olma avantajı sağlamaktadır. Ortaklık: Yeni iş ve projeler büyüdükçe ve bunlara ilişkin iş yükü arttıkça fon ve yönetimsel gereksinimler de artmaktadır. Dolayısıyla tek kişi işletmesi olarak kurulan işletme türleri ortaklık şekline dönüşmeye başlayacaktır. Yapılacak işin veya girişilecek projenin türüne ve büyüklüğüne göre ortaklık seçeneği en başta da değerlendirilebilir. Bu organizasyon şekli, bilgi ve becerilerin ortak bir havuzda toplanması ve riskin kısmen dağıtılması gibi avantajlar sağlamaktadır. Şirket: Ülkemizdeki ticaret hukuku çerçevesinde şirket kavramı bir veya daha çok kişinin bir araya gelerek, emek veya mallarını, müşterek bir gayeye erişmek üzere bir sözleşme ile birleştirmeleri olarak tanımlanmaktadır. Şirketler hukuki yapıları açısından adi şirket ve ticaret şirketleri şeklinde sınıflandırılabilir. Ticaret şirketleri şahıs ve sermaye şirketleri olarak iki ana gruba ayrılmaktadır. Şahıs şirketleri; kolektif ve komandit şirketlerdir. Sermaye şirketleri ise; sermayesi paylar bölünmüş komandit şirketler, limited şirketler ve anonim şirketlerdir. Temmuz 2012 de yürürlüğe giren yeni Türk Ticaret Kanunu tek kişilik limited ve anonim şirketler kurulabilmesine imkan vermektedir. Kooperatif: Kooperatiflerin en belirgin özelliği belirli bir amaç doğrultusunda bir araya gelmiş kişi ve kurumlardan oluşmuş olmasıdır. Bu amaç genellikle belirli bir ürün veya hizmetin üretilmesi şeklinde ortaya çıkmaktadır. Bu tip hukuki kuruluş tarzı zirai ve sosyal amaçlar için daha çok kullanılmaktadır. 27
31 Yetki ve İzin Belgeleri: Endüstriyel bir girişimin kurulması arazi kullanımı, kirlilik ve güvenlik kontrolü gibi birçok konuda izin ve yetki belgelerinin alınmasını gerektirir. Bu bağlamda yerel belediyeler, merkezi yönetim ve bunlara benzer bir dizi otorite ve kurulla bağlantıya geçilmesi gerekmektedir. Ayrıca bazı teşvik ve desteklerin sağlanabilmesi için ya da belli bazı ürün ve hizmetlerin arz edilmesi konusunda da kamu otoriteleriyle bağlantı ve koordinasyonun sağlanması gerekmektedir. Merkezi yönetim organları, belediyeler, sanayi ve ticaret odaları ile meslek kuruluşları bu konuda en çok bağlantıya geçilen kurumlardır. Örgütsel Araştırmalar Proje ya da iş girişiminde çalışacak kişilerin belirlenmesi, bunlar arasındaki hiyerarşik yapı, kurumsal organizasyon yapısı, çalışanlar arası iletişim kanalları, yetki ve sorumlulukların dağılımı, iş bölümü ve bunlara benzer konularda varsayımların ve tespitlerin yapılarak fizibilite çalışmasına dâhil edildiği aşamadır. Bu aşamada dikkat edilmesi gereken en önemli noktalar is şunlardır: Fizibilite çalışmasına otel projesinin yer alacağı alana ilişkin derinlemesine bir bölüm dâhil edilecek olursa, bu bölüme proje alanına ilişkin detaylı haritalar eklenmelidir. Eğer mümkünse bu haritalar proje önermesiyle alakalı endüstriyel alanlar, alış veriş merkezleri, toplantı merkezleri gibi alt faaliyet alanı merkezlerini gösterir nitelikte olmalıdır. Hava alanı, raylı sistem istasyonları ve kara yolları gibi ulaşım güzergâhlarına ilişkin bilgiler de bu bölümde yer almalıdır. Fiziksel bilgiler arasında proje alanına ve projeye ilişkin ölçüler, çevredeki yapılar ve müştemilatları, ilerideki muhtemel kapasite artırımı için yeterli alanın olup olmadığı gibi konular yer almalıdır. Ayrıca, proje alanının maliyeti, gayrimenkul 28 Ortak girişim yapılabilecek kişi veya kurumların olup olmadığı Yeterli bilgi ve beceriye sahip uzman kadronun oluşturulup oluşturulamayacağı Örgütsel yapılanmanın ve örgütsel ağın ne şekilde oluşturulacağı FİZİBİLİTE ÇALIŞMASI ÖRNEĞİ Bir fizibilite çalışmasında bulunabilecek bölümler ve bunların kapsamını belirleyen çok sayıda faktör vardır ve her bir yatırım veya proje için hazırlanacak fizibilite raporlarının kapsamı farklı olabilir. Fizibilite raporlarında değinilmesi ve çalışma sürecinde üzerinde durulması gereken unsurlar konusunda makro ölçekteki sosyal ve siyasal araştırmalardan tutun da çalışmanın yer aldığı sektör veya en alt düzeyde çalışacak olan personel bilgilerine kadar birçok faktör fizibilite çalışmasına dâhil edilebilir. Aşağıdaki örnekte bir konaklama işletmesi için geliştirilebilecek bir fizibilite çalışmasına ve çalışmada bulunması düşünülen temel hususlara yer verilmiştir. Yönetici Özeti Bu bölüm, çalışmanın neden yapıldığı, ne tür bir projenin değerlendirildiği, bu değerlendirmelerin nasıl yürütüldüğü, çalışmaların ne zaman ve kimler tarafından yapıldığı, çalışma sonucu ortaya çıkan bulguları, sonuçları ve önerileri içermelidir. Genel Piyasa Özellikleri Proje yeri, proje yerindeki nüfus büyüme trendleri, endüstriyel çeşitlilik ve büyüme, imar faaliyetleri, işsizlik ve ekonomik trendler, harcanabilir gelir, konutlaşma, ulaşım, çekim merkezleri, toplantı ve kongre merkezleri ile özel durumlar (örneğin proje alanındaki üniversiteye ve öğrenci nüfusuna duyulan ekonomik bağımlılık) ve bunlara benzer hususlara bu bölümde yer verilebilir. Değinilen hususlar yeni otel projesiyle ilgili olmalıdır. Ayrıca betimsel ve istatistiksel verilere yer verilmelidir. Bu bölümde verilecek bilgiler öz niteliğinde ve asıl olarak otel odalarına olan taleple ilgili olmalıdır; çünkü bir otelde sunulabilecek diğer hizmetler ve bunların ne miktarda olabileceği bilgileri ana faaliyet konusu olan gecelik konaklama hizmetlerinden yani oda sayısına olan talepten türetilebilmektedir. Proje Alanının Değerlendirilmesi
32 vergileri, inşaat aşamasına geçilebilmesi için yapılması gereken harcamalar dikkate alınmalıdır. İmar kısıtlamaları, kat irtifa sınırlamaları, park alanı koşulları, gelecekteki muhtemel trafik akış değişiklikleri, altyapı hizmetlerinin yeterliliği gibi konulara da çalışmanın bu bölümünde yer verilmelidir. Arz ve Talep Bilgileri Yeni bir otel projesinin muhtemel üç sebebi olabilir. Birincisi mevcut talep miktarının arz miktarından fazla olması; ikincisi mevcut arz tarafından karşılanamayacak ve yeni bir pazardan kaynaklanan bir talebin olması; ve üçüncüsü mevcut arz kalitesinin piyasada talep edilen hizmetlere nazaran oldukça düşük olması. Bu nedenle fizibilite çalışmasında otel projesi önermesine ilişkin piyasanın tanımlanabilmesi için arz talep durumunun analizine yer verilmesi oldukça önemlidir. Aşağıdaki hususlar çalışmanın bu bölümüne dâhil edilmelidir: Proje bölgesinde son beş yıla ait otel doluluk oranları. Bu bilgiler eğer mümkünse farklı otel sınıflandırmalarına uygun olarak bölümlendirilmelidir. İlgili piyasaya hizmet vermekte olan otellerin bir listesi. Bu liste otel sınıflarına göre tasnif edilmelidir. Listede otellerin isimleri, oda sayıları ve fiyatları bulunmalıdır. Ayrıca rekabet potansiyeli fazla olan ve son dönemlerde faaliyete geçen oteller ayrıca belirtilmeli ve bunlara ilişkin daha detaylı bilgilere (sunulan hizmetlerin çeşitleri, kaliteleri ve kapasiteleri gibi) yer verilmelidir. Talebin muhtemel üç kaynağı konusunda bilgiler sunulmalıdır. Örneğin, bir şehir otelinin odalarına olan talebin kaynağı üç ana müşteri grubuna dayanmaktadır. Bunlar, seyahat eden iş adamları, kongre ve toplantılara katılmakla görevli temsilciler ve dinlence amacı taşıyan genel turistlerdir. Bu kategorilerden her birisine ilişkin olarak otel odalarına olan talep konusunda gösterge niteliği taşıyan bütün bilgiler sunulmalıdır. Toplantı ve kongre katılımcılarına ilişkin bilgiler belirli bir dönemde proje bölgesinde yapılan toplam kongre, fuar, toplantı gibi etkinlik sayısından türetilebilir. Ayrıca, işadamları ile ilgili bilgi kaynağı olarak, yerel hava trafiğindeki ve çalışma ofisi alanlarındaki artış bilgilerinden de yararlanılabilir. Kongre ve toplantıların türü, katılımcı sayıları, katılımcıların ortalama kalış süreleri, katılımcıların ortalama günlük harcamaları gibi bilgiler titizlikle incelenmelidir. Genel turizm amacı taşıyan ziyaretçilere ilişkin olarak bunların ortalama kalış süreleri, harcamaları, son yıllarda ortaya çıkan turizm sezonu değişiklikleri veya uzamaları gibi bilgilere yer verilmelidir. Ayrıca fizibilite çalışmasına konu olan otel projesine olan talepte artışa neden olabilecek özel kaynaklar tespit edilirse, bunlara da çalışmanın bu bölümünde yer verilmelidir. Ulusal veya uluslararası spor organizasyonları veya siyasal zirveler bu konuda örnek oluşturabilir. Bu bölümde araştırma konusu olan konulara ilişkin bilgiler yerel ticaret odalarından, ziyaretçi ve turist bürolarından, havaalanı yetkililerinden ya da muhtelif kamu kuruluşlarından veya sivil toplum örgütlenmelerinden elde edilebilir. Arz ve Talep Analizi Arz ve talebe ilişkin veriler toplandıktan, sınıflandırıldıktan ve düzenlendikten sonra ilgili bölgede ek konaklama arzına karşılık gelebilecek talebin olup olmadığı analiz edilir. Bu analiz dört adımda yapılabilir. Birinci Adım: Rekabet potansiyeli en yüksek beş otele ait son 12 aylık ortalama doluluk oranları kullanılarak ortalama günlük talep miktarları hesaplanır. Aranan şartları taşıyan potansiyel rakip beş otele ait oda kapasiteleri ve doluluk oranlarının aşağıdaki gibi olduğunu varsayalım. 29
33 Tablo 2.2: Ortalama günlük talep tahmini Otel Oda Sayısı Ortalama Doluluk oranı (%) Ortalama günlük talep Toplam Yukarıdaki tabloda her bir otelin toplam oda kapasitesi ile doluluk oranları çarpılarak günlük ortalama talep edilen oda miktarları hesaplanmıştır. Sonuç olarak günlük ortalama 898 odanın talep edildiği hesaplanmıştır. Daha sonra bu beş otele ait ortalama yıllık doluluk oranı, günlük talep edilen miktarın toplam arz edilebilir oda sayısına bölünmesiyle hesaplanır. Ortalama günlük talep x100 yani Toplam oda sayısı 898 x100 = % İkinci Adım: Farklı talep kaynaklarına ait bileşik büyüme oranları hesaplanır. Talebe ilişkin olarak her bir kaynağın dağılım yüzdesinin ve bunlara karşılık gelen yıllık büyüme oranlarının aşağıdaki gibi olduğunu varsayalım. Kaynaklara ait yüzdelik dağılımlarla yıllık büyüme oranları çarpılarak her bir kaynağın bileşik büyüme oranı hesaplanır. Bileşik büyüme oranlarının toplamı ise yıllık ortalama bileşik büyüme oranını vermektedir. Tablo 2.3: Yıllık, bileşik büyüme oranları Talep Kaynağı Kaynak dağılımı (%) Yıllık bileşik büyüme oranı (%) Bileşik büyüme oranı (%) İş seyahatleri Toplantı kongre seyahatleri Genel amaçlı turizm seyahatleri Toplam Üçüncü Adım: Gelecekteki talep miktarının her bir yıl için hesaplanır. Birinci yıla ait cari talep miktarı bileşik büyüme oranıyla çarpılarak bir sonraki yılın tahmini talebi elde edilir. Elde edilen bu tahmini miktar ikinci yılın cari talep miktarı olarak ikinci yıla taşınır. Bu şekilde beş yıllık projeksiyon talep miktarları oluşturulur. Tablo 2.4: Gelecekteki tahmini talep miktarları Yıl Talep Bileşik Büyüme Tahmini Talep % % % % % Dördüncü Adım: Birinci adımdaki hesaplamalardan rekabet alanımızdaki ortalama doluluk oranının %78 olduğunu biliyoruz. Projemize konu olan sınıftaki bir otelin normal doluluk oranının %70 olduğunu varsayalım. Burada, normal doluluk oranından kasıt, bu doluluk oranında otelin uygun miktarda kâr elde edebileceğidir. Bu nedenle aradaki %8 lik fark, yerel piyasanın sunmayı planladığımız ek arzı destekler nitelikte olduğunu göstermektedir. Bu durumda cari dönemdeki 898 odalık talep miktarını %70 doluluk oranına bölerek ihtiyaç duyulan ek oda miktarını hesaplayabiliriz. 30
34 Ortalama günlük talep 100 Ortalama doluluk oranı (normaldüzey) x yani 898 x 100 = % Bu hesaplamadan, hali hazırda 127 odalık bir arz açığı olduğu sonucuna varılabilir (piyasanın destekleyebileceği 1283 oda ile piyasada arz edilen 1156 oda arsındaki fark kadar). Bir başka deyişle, 127 odası olan bir otel projesi hayata geçirilirse içinde bulunulan şartlarda doluluk oranı %70 olacaktır. Bu ilişki şu şekilde de ifade edilebilir: ((Ortalama günlük talep/(oda açığı+toplam oda sayısı))x100 = Ortalama doluluk oranı (normal düzey) Yani, 898 x100 = % Bu hesaplamalardan sonra önümüzdeki beş yılda tahmini ek otel odası talebi aşağıdaki gibi olacaktır: Tablo 2.5: Odalara ilişkin tahmini arz gereksinimi Yıl Oda talebi Normal doluluk % = Gereken arz miktarı - Cari arz miktarı = Gereken yeni oda sayısı Cari 898 % % % % % % Yukarıdaki tabloda, üçüncü adımda elde edilen geleceğe yönelik talep tahminleri %70 doluluk oranına bölünerek ilgili yılda arz edilmesi gereken otel odası sayısına ulaşılmıştır. Her yıl için elde edilen gerekli arz miktarlarından 1156 olan hâlihazırdaki arz miktarı çıkartılarak gelecekteki beş yıl zarfında her bir yıl için piyasa talebinin karşılaması düşünülen ek oda arzı hesaplanmıştır. Bu hesaplamalar göstermektedir ki önümüzdeki beş yılda, ortalama %70 doluluk oranıyla 731 yeni otel odasına ihtiyaç duyulacaktır. Bu hesaplamalar yapılırken risk ayarlamaları da yapılabilir. Bizim örneğimizde doluluk oranı ortalama %70 olarak kabul edilmiştir. Eğer daha yüksek bir risk düzeyinde hesaplama yapılmak istenirse bu oran %75 olarak ele alınabilir. Böylece her bir yıl için ihtiyaç duyulacak otel odası rakamları daha düşük çıkacaktır. Arz ve talep analizlerine son verilmeden önce bazı faktörlerin dikkate alınması gerekmektedir. Eğer projenin uygulanacağı alanda hayata geçirilmesi planlanan ya da faaliyetlerine son verilecek, rakip niteliği taşıyan otel işletmeleri var ise bu detaylara göre arz ve talep hesaplamaları yeniden düzenlenmelidir. Ayrıca üzerinde durulan yeni otel projesi sadece bu arz ve talep rakamlarına bakılarak hayata geçirilmemelidir. Nitekim çok benzer niceliklere sahip iki işletmeden biri başarılı olabilirken diğeri başarısızlıkla sonuçlanabilir. Çünkü otel projesinin başarısını etkileyebilecek ve ölçümlenmesi oldukça güç olan çok fazla nitel faktör bulunmaktadır. Faaliyetlerin sürdürüldüğü atmosfer, dekorasyonla ilgili düzenlemeler, yönetim süreçleri ve çalışanların eğitimi gibi faktörler bunlardan sadece birkaçıdır. Finansal Analiz Fizibilite çalışmasının ana bölümlerinden biri finansal analizdir. Bu bölümde ele alınan bazı çalışma kısımları ise sermaye yatırımı gereksinimi, geçici finansman planı, proforma finansal tablolar, tahmini nakit akımları ve tahminlerin değerlendirilmesidir. Çalışmanın bu kısmından sonra 100 odalı, 65 kişilik kafesi, 75 kişilik restoranı ve 90 kişilik kokteyl salonu olan bir otel projesi temel alınarak fizibilite çalışması yürütülecektir. 31
35 Gerekli Sermaye Yatırımı İhtiyacı ve Geçici Finansman Planı Piyasadaki mimarlar, yöneticiler, yüklenici ve işletmeci firmaların danışmanlık firmalarının tavsiyeleri doğrultusunda yeni otel projesinin yatırım sermayesi gereksinimi şu şekildedir: Tablo 2.6: Sermaye gereksinimi Arazi Bina (mimari, tasarım ve diğer bütün müşavirlik hizmetleri için gereken ücretler dâhil) Mobilya ve iç tasarım unsurları İnşaat finansman maliyeti (ödenecek faiz) Açılış öncesi faaliyet giderleri Başlangıç çalışma sermayesi Toplam lik toplam yatırımın muhtemel geçici finansman planı aşağıdaki gibidir: Tablo 2.7: Geçici finansman planı Yabancı kaynak Öz Kaynak Toplam Arazi ve bina (%75 yabancı kaynak %25 öz kaynak) Mobilya ve iç tasarım unsurları (%80 yabancı kaynak %20 öz kaynak) İnşaat finansman maliyeti (ödenecek faiz) Açılış öncesi faaliyet giderleri Başlangıç çalışma sermayesi Toplam Bu plana ilişkin varsayımlar ve diğer bilgiler şöyledir: 1. Arazi için yapılacak ödemeler ve binanın yapımı aşamasında lik ara finansmana ihtiyaç duyulmaktadır. Proje için borç kaynağını oluşturacak kurum tarafından aylık olarak belirli miktarlarda verilecek olan bu miktarın faiz oranı aylık %1; yani yıllık %12 dir. Bu meblağa ilişkin faiz oranları aylık olarak öz kaynak fonlarından karşılanacaktır lik ana para kısmı ise açılıştan hemen önce arazi ve binanın ipotek edilmesiyle elde edilecek emlak kredisiyle ödenecektir. Yukarıda 7 numaralı tabloda görüldüğü gibi açılış öncesi faiz maliyeti olacaktır. Bu tutar, projeyi geliştiren tarafın borç veren tarafa ilgili tarihe kadar, belirlenen faiz oranı üzerinden ödemesi gereken toplam tutarı göstermektedir lik kredinin vadesi 20 yıldır ve ilk beş yıl için faiz oranı %10'dur. Otel projesinin tamamlanması ve faaliyete geçişinden sonraki beş yıllık süreçte bu meblağ için ödenecek faiz ve ana para ödemeleri aşağıdaki gibidir: Tablo 2.8: Faaliyete başlanmasından sonraki ilk beş yıla ait geri ödeme planı Yıl Yıllık ödeme Faiz Anapara Bakiye * Bu hesaplamalarda sonuçlar matematiksel yuvarlama kurallarına göre en yakın 1000 düzeyine yuvarlanmıştır. Normal şartlarda böyle bir ipotekli kredi geri ödemesi aylık bazda yapılırken örneğin basitleştirilmesi adına ödemeler yıllık olarak gösterilmiştir. 32
36 3. Mobilya ve iç tasarım unsurlarının yine % 12 faiz oranlı 5 yıllık vadeli ipotekli krediyle temin edilmesi düşünülmüştür. Geri ödemenin yıllık eşit miktarlarda yapılması planlanmaktadır. Bu plana ilişkin geri ödeme dökümü aşağıdaki gibidir. (Sonuçlar yine 1000 düzeyine yuvarlanmıştır). Tablo 2.9: Mobilya ve iç tasarım unsurları geri ödeme planı Yıl Yıllık ödeme Faiz Anapara Bakiye İlk yatırımın öz kaynak gereksinimi kısmının olduğu tahmin edilmektedir. Öz kaynaklara ilişkin açılış öncesi sermaye taahhüt planlaması aylık olarak aşağıdaki gibidir. Böylece yatırımcılar hangi tarihte ne miktarda yatırım yapmaları gerektiğini ve bu yatırımların nerelerde kullanılacağını bilmektedirler. Aylar (Açılışa kalan süre) Öz kaynak tutarı Tablo 2.10: Sermaye planı ve sermaye bütçelemesi Arazi ve bina payı Mobilya ve iç unsurlar payı Ara finansman faizi Peşin ödenen giderler Çalışma sermayesi Toplam Ara finansmana ait lik maliyet ilk yılın gelir tablosunda gider olarak gösterilecektir lik açılış öncesi giderler (emlak vergileri, sigorta primleri, çalışanların ücretleri ve eğitim masrafları, reklâm harcamaları ve diğer açılış öncesi giderler) faaliyete geçildikten sonraki iki yıla yayılarak gider olarak gösterileceklerdir. 7. Bina, mobilya ve iç tasarım unsurları için azalan bakiyeli amortisman yöntemi kullanılacaktır. Bina için amortisman oranı yıllık %3.75, mobilya ve iç tasarım unsurları için yıllık % 20 dir. Amortisman tabloları (ilk beş yıl için) aşağıdaki gibidir. 33
37 Tablo 2.11: Binaya ait amortisman tablosu Bina Yıl Ayrılan amortisman Bakiye %3.75 x = %3.75 x = %3.75 x = %3.75 x = %3.75 x = Proforma Finansal Tablolar Tablo 2.12: Mobilya ve iç tasarım unsurlarına ait amortisman tablosu Mobilya ve iç tasarım unsurları Yıl Ayrılan amortisman Bakiye %20 x = %20 x = %20 x = %20 x = %20 x = Çalışmanın bu bölümündeki ilk adım konaklama, endüstrisinde en önemli gelir kısımları olan odalar bölümü ve yiyecek içecek hizmetleri bölümüne ilişkin gelir tablolarının hazırlanmasıdır. Odalar Bölümü: Odalar bölümü gelirleri, ilk yılda doluluk oranının %60 ve ortalama gecelik oda fiyatının 52 olacağı öngörüsü ile hesaplanmıştır. Oda fiyatı proje alanındaki benzer niteliklere sahip otellerde sunulan ortalama fiyattır. İkinci yıldan itibaren doluluk oranının %70 e çıkması beklenmektedir ve tahmini oda fiyatı 56 dir. Bu nedenle ilk yıla ve daha sonraki yıllara ait oda gelirleri aşağıdaki gibidir: İlk yıl Daha sonraki yıllar : 100 oda x %60 x 52 x 365 = : 100 oda x %70 x 56 x 365 = Odalar bölümüne ait tahmini maliyetler ise aşağıdaki gibidir: Maaşlar ve maaşlarla ilgili maliyetler Diğer hizmet üretim maliyetleri Toplam : : : Bu maliyetler genellikler satışların belirli bir yüzdesi kullanılarak tahmin edilmektedir. Bu hesaplamalarda kullanılan yüzdeler otel projesinin yer aldığı bölgeye, otelin sınıfına ve türüne, hukuksal düzenlemelere ve daha birçok faktöre bağlı olarak değişebilir. Bu hesaplamalarda kullanılan yüzdeler meslek kuruluşları, ticaret odları ya da milli veri sistemlerinden elde edilebilir. İkinci yıl ve daha sonraki yıllarda artan doluluk oranına bağlı olarak bu maliyetlerde artış olacağı öngörülmektedir. Buna göre odalar bölümü gelir tablosu şu şekilde olacaktır (rakamlar yine en yakın düzeyine yuvarlanmıştır): Tablo 2.13: İlk iki yıla ait odalar bölümü gelir tablosu Yıl 1 Yıl 2 Satış gelirleri Hizmet maliyetleri ( ) ( ) Odalar bölümü net faaliyet karı
38 Yiyecek-İçecek Bölümü: Yiyecek ve içecek bölümüne ait gelirler ayrı ayrı gösterilmektedir. Burada gelir ve maliyetlerin hesaplanmasına ilişkin yöntemler daha çok konaklama endüstrisine dayalı olduğu ve fizibilite çalışması örneğini daha karmaşık hale getirmemesi için yiyecek ve içecek bölümüne ait gelir ve maliyet öngörüleri hesaplamalara yer verilmeden sunulmuştur (maliyetler de genellikle gelirlerin belirli bir yüzdesi olarak hesaplanmaktadır, örneğin bu uygulamada yiyecek satışlarına ait maliyetler satışların %40 ı olarak kabul edilmiştir). Yiyecek-içecek bölümü gelir ve maliyetleri aşağıdaki gibidir: Tablo 2.14: Yiyecek-İçecek bölümü gelir tablosu Yiyecek İçecek Toplam Satışlar Satılan malın maliyeti ( ) ( ) ( ) Brüt kar Maaş ve ilgili giderler Diğer direkt faaliyet giderleri Departmana ait net faaliyet karı Yıllık dağıtılmamış giderlerin ortalama olacağı tahmin edilmektedir. Ayrıca bu kısma ait gelirlerdeki artışa paralel olarak giderlerin de aynı oranda yükseleceği varsayılmaktadır. Bu veriler ışığında proforma gelir tablosu şu şekilde oluşacaktır: Tablo 2.15: İlk beş yıla ait proforma gelir tablosu Yıl 1 Yıl 2 Yıl 3 Yıl 4 Yıl 5 Departmanlara ait gelirler Odalar bölümü Yiyecek içecek bölümü Dağıtılmamış giderler ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) Açılış öncesi giderler (50.000) (50.000) Ara finansman giderleri ( ) Faiz ve amortisman öncesi gelir Faiz ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) Amortisman ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) Vergi öncesi kar (67.000) Vergi (%50 olduğu varsayılmıştır) 0 ( ) ( ) ( ) ( ) Net kar (zarar) (67.000) * *İlk yılın zararı olan ikinci yılın karından düşüldükten sonra kalan miktarın vergi oranıyla çarpılmasıyla bulunmuştur. Tahmini Nakit Akımları Fizibilite çalışmasında proforma gelir tablosu hazırlandıktan sonraki adım ileriye yönelik nakit akımlarının tahmin edilmesidir. İlk olarak net karın hesaplanmasında kullanılan ancak nakit akımına yol açmayan (amortisman, açılıştan hemen önce ödenmiş olan ara finansman faizi, yine açılıştan önce ödenmiş olan ilk iki yıla ait açılış öncesi giderler) gider kalemleri net kara geri eklenir. Daha sonra proforma gelir tablosunda net kârın hesaplanmasında alınmayan arazi ve iç donatılara ait ipotekli krediden kaynaklanan ödemelerin anapara kısmı çıkarılır. Bu şekilde elde edilen rakamlar ilk beş yıla ait nakit akımlarını oluşturur. 35
39 İlk yılda proforma gelir tablosunda lik zarar görülmesine rağmen nakit akımları olarak pozitiftir. Bu sonuç, borçlanmayla elde edilecek olan kaynakların anapara ve faizlerinin geri ödenmesinde bir sorunla karşılaşılmayacağını göstermektedir. Tablo 2.16: İlk beş yıla ait nakit akımı tahminleri Yıl 1 Yıl 2 Yıl 3 Yıl 4 Yıl 5 Net kar (67.000) Artı: Amortisman Açılış öncesi giderler Ara finansman faizi Eksi: Anapara ödemeleri ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) Net nakit akımları Tahminlerin Değerlendirilmesi Analizin bu noktasında, gelecek yıllara ait nakit akımları kullanılarak projenin değerlendirilmesi yapılabilir. Örneğimizde ilk beş yıla ait nakit akımları verilmiştir. Proje ömrünün ortalama olarak 15 yıl ve beşinci yıldan sonraki nakit akımlarının yıllık ortalama (ilk beş yılın ortalaması) olduğunu varsayalım. Projenin değerlendirilmesinde kullanılabilecek gelecek yıllara ait nakit akımları ve bu nakit akımları kullanılarak elde edilen sonuçlar şöyledir: Tablo 2.17: 15 yıllık nakit akımı tahminleri Yıl 1 Yıl 2 Yıl 3 Yıl 4 Yıl Yıl 6 Yıl 7 Yıl 8 Yıl 9 Yıl Yıl 11 Yıl 12 Yıl 13 Yıl 14 Yıl Geri Ödeme Süresi Yöntemi: Bu yönteme göre elde edilecek nakit akımlarının ortalaması alınır ve ilk yatırım tutarına bölünür. Bu bağlamda projenin geri ödeme süresi aşağıdaki bibidir. Nakit akım verilerine göre projenin ilk beş yıla ait yıllık ortalama getirisi dir (aslında her bir yıl için farklı nakit akımlarına sahip projeler için geri ödeme süresi hesaplaması biraz daha farklı bir sonuç ortaya koymaktadır ancak örneğimizi basitleştirmek ve hesaplama kolaylığı sağlanması adına nakit akımlarının ortalama değeri kullanılmıştır). Projenin ilk yatırım tutarı ise dir. Geri Ödeme Süresi = = 12, 027 dir Projenin, öngörülen şartlarda ilk yatırım tutarını geri ödeme süresi 12 yılı bulmaktadır. Bu süre konaklama işletmelerinde içinde bulunulan ekonomik şartlara ve piyasa şartlarına göre 5 ile 10 yıl arasında değişmektedir Ancak bizim örneğimizdeki 12 yıllık geri ödeme süresi projenin fizibilitesi konusunda ilk olumsuz görüş niteliği taşımaktadır. Projenin geri ödeme süresi, proje ömründen daha kısa bir sürede gerçekleşmekle birlikte sektördeki ortalama geri ödeme süresine göre olumsuz bir sonuç olduğu düşünülebilecektir. Net Bugünkü Değer (NPV) Yöntemi: Bir yatırım projesinin net bugünkü değeri, ilgili yatırım önermesinin bugünün parasal değeri cinsinden net değerinin bir ölçüsüdür. Bütün nakit akımları bugüne indirgendiği için yıllık serbest nakit akımlarının bugünkü değerlerinin ve ilk yatırım tutarının karşılaştırılması uygundur. Yıllık serbest nakit akımlarının bugünkü değeri ve proje ilk yatırım tutarı arasındaki fark, yatırım projesinin bugünkü parasal değeri üzerinden kabul edilmesinin net değerini 36
40 belirlemektedir. Projenin NPV si sıfıra eşit veya sıfırdan büyük olduğu zaman proje kabul edilebilir; projenin NPV si sıfırdan küçükse proje reddedilir (Keown ve diğerleri:2004, s.295). NPV = n FCF t t t= 1 ( 1+ k) IO 1 Serbest nakit akımı (free cash flow): Net faaliyet çalışma sermayesi ve sabit varlıklar için gerekli kısım ayrıldıktan sonra faaliyetlerden elde edilen (dağıtılabilir) nakdi temsil etmektedir. Bu nakit, firmaya kredi verenlere ödenebilir veya firma sahiplerine dağıtılabilir özelliktedir (Keown ve diğerleri:2004, s.45). 37 Bu denklemde: FCF t = t dönemindeki yıllık serbest nakit akımını 1 k = uygun ıskonto oranını ya da talep edilen getiri oranını (required rate of return) IO = ilk yatırım tutarını (initial outlay) n=projenin beklenen ömrünü temsil etmektedir. NPV 0 ise kabul edilebilir NPV<0 ise reddedilir Bu formüle göre projenin NPV si çıkmaktadır. Projenin net bugünkü değeri sıfırdan küçük olduğu için bu proje finansal olarak yapılabilir değildir. Kârlılık İndeksi (PI) Yöntemi: Kârlılık indeksi ya da literatürdeki diğer adıyla fayda/maliyet oranı (cost/benefit ratio) gelecekte elde edilecek serbest (dağıtılabilir) nakit akımlarının bugünkü değerlerinin ilk yatırım tutarına oranıdır. Yatırımın bugünkü değeri aslında parasal olarak yatırımın firma açısından ne kadar cazip olduğunu göstermesine rağmen kârlılık indeksi gelecekte sağlanacak faydaların bugünkü değerini ilk yatırımdan kaynaklanan maliyetlere oranlayarak yapılacak yatırımın nispi çekiciliğinin bir ölçüsü özelliği göstermektedir. Kârlılık indeksi şu şekilde formüle edilmektedir.(keown ve diğerleri:2004, s.298): PI = n FCF t t ( 1 k) t= 1 + IO Bu denklemde: FCF t = t dönemindeki yıllık serbest nakit akımını k = uygun ıskonto oranını ya da talep edilen getiri oranını (required rate of return) IO =ilk yatırım tutarını (initial outlay) n=projenin beklenen ömrünü temsil etmektedir. Bu yönteme göre; PI 1 ise proje kabul edilebilir PI<1 olması halinde proje reddedilir Net bugünkü değer yöntemi ve kârlılık indeksi yöntemi özünde birbirine tamamen benzer sonuçlar vermektedirler. Net bugünkü değer yöntemi değerleme sonucunda mutlak parasal sonuçlar ortaya koyarken kârlılık indeksi ise ortaya bir oran koymakta ve bu oranın birden büyük ya da eşit veya küçük olması kriterine bağlı olarak değerlendirme yapılmaktadır.
41 Bizim örneğimizde PI değeri 0,5715 tir. Bu durumda proje kabul edilmemelidir. İç Getiri Oranı Yöntemi: İç getiri oranı (literatürde iç verim oranı veya iç karlılık oranı olarak da adlandırılmaktadır) yöntemi, projenin ne miktarda getiri sağlayacağı sorusuna cevap aramaktadır. Örneğin bir yatırım projesinden lik yatırım yaparsanız bir yıl sonra elde edeceğinizi varsayalım. Basit bir hesapla bu yatırım size getirisinin %10 olduğunu söyleyebiliriz. Bu yatırımdan elde edilen getiri piyasa koşullarına bağlı olarak elde edilecek getirilerden bağımsızdır ve bunun için iç getiri (internal) olarak adlandırılmaktadır. Bu örnekteki teklifi kabul edip etmemeniz size teklif edilen %10 luk getiri oranının benzer risk düzeyine sahip diğer yatırımların getirisine bağlıdır. İç getiri oranı, projenin gelecekteki nakit akımlarının değerini projenin ilk yatırım tutarına eşitleyen orandır. Bu ifade şu şekilde formüle edilebilir (Keown ve diğerleri:2004, s ), (Eakins:1998, s ): IO = n FCF t t t= 1 ( 1+ IRR) Bu denklemde: FCF t = t dönemindeki yıllık serbest nakit akımını IO =ilk yatırım tutarını (initial outlay) n=projenin beklenen ömrünü IRR=iç getiri oranını temsil etmektedir. Bu oran talep edilen getiri oranıyla karşılaştırılarak projenin kabul edilebilirliğine karar verilir. Kabul edilebilirlik kriteri ise şöyledir: IRR talep edilen getiri oranı ise proje kabul edilir IRR< talep edilen getiri oranı olması halinde proje reddedilir Yukarıdaki örnekte iç getiri oranı yaklaşık %2,93 çıkmaktadır. Bu değer, beklenen getiri oranı olan %12 den oldukça küçüktür. Yani proje reddedilmelidir. Karlılık indeksi, net bugünkü değer ve iç getiri oranı yöntemlerinde bulunan sonuçların talep edilen (ya da beklenen) getiri oranı ile karşılaştırılarak büyük ya da küçük olması durumuna göre karar verilmektedir. Bu oranlar arsında eşitlik olması durumunda da projeler kabul edilebilir nitelik taşımaktadır. Eşitlik durumlarında projelerin kabul edilmesini nasıl yorumlarsınız? 38
42 Özet Yatırım mevcut işin geliştirilmesi veya yeni bir işe girilmesidir. Yeni yatırımın bir projeye bağlanması için fizibilite çalışması yapılır. Fizibilite çalışması, yeni iş veya projelerin geliştirilmesinde kullanılan araştırma ve değerlendirme araçları olarak tanımlanabilir. Fizibilite çalışmalarının kesin bir şekli bulunmamaktadır. Ancak uygulamalarda yer verilen araştırma ve değerlendirme safhalarına bağlı olarak fizibilite çalışmaları kendi içinde pazara, teknolojiye, ekonomik- finansal koşullara, yasal çevreye ve örgütsel yapıya yönelik araştırmalar olarak beş ana başlık altında toplanabilir. Bu çalışmaların asıl amacı bir projenin yapılabilirliğinin ispatından ziyade ilgili projenin yapılabilirliğinin araştırılmasına yöneliktir. Bu bağlamda fizibilite çalışmalarının yürütülmesinde projeye tamamen objektif yaklaşabilecek taraflara rol verilmesinin ya da çalışmaları yürütecek kişilerin proje sonuçları üzerinde sorumluluk sahibi olmasının önemi büyüktür. Fizibilite çalışmalarının yürütülmesindeki en temel amaç projelerin yapılabilirliğini kontrol ederek yapılması mümkün olmayan projelerden vazgeçilmesi yoluyla para ve zamandan tasarruf sağlamaktır. 39
43 Kendimizi Sınayalım 1. Aşağıdakilerden hangisi fizibilite çalışmasının amaçlarından biri değildir? a. Bir projenin kabul edilmesi için kanıtlar sunmak b. Projelere temel teşkil edecek plan oluşturmak c. Projeye destek sağlanması konusunda ön çalışma oluşturmak d. Projelerin yapılabilirliğini sorgulayarak zaman ve para tasarrufu sağlamak e. Bir projenin yapılabilirliğini sorgulamak 2. Aşağıdakilerden hangisi yatırım kavramının genel özelliklerinden değildir? a. Üretken varlıklara yapılması b. Akım kavramı olması c. Sermaye stokunu artırması d. Soyut varlıkları ilgilendirmesi e. Ölçülebilir olması 3. Aşağıdakilerden hangisi fizibilite çalışmasının faydalarından birisi değildir? a. Yeterli sayıda ve nitelikte çalışanın bulunmasını kolaylaştırır b. Yasal prosedürlerin yerine getirilmesinde kolaylıklar sağlayabilir c. Planlamanın genel bir fonksiyonu olarak para ve zaman tasarrufu sağlar d. Gerekli sermayenin bulunmasını kolaylaştırabilir e. İş planlarının hazırlanmasını kolaylaştırır 4. Yeni bir projede sermaye maliyetine ilişkin araştırmalar fizibilite çalışmasının hangi bölümünde yer alabilir? a. Pazar araştırması b. Ekonomik/finansal araştırma c. Yasal araştırmalar d. Teknik araştırmalar e. Örgütsel araştırmalar 5. Aşağıdaki şıkların hangisinde yeni bir iş veya proje geliştirme sürecinde izlenmesi gereken adımlar doğru sıralamayla verilmiştir? a. işe başlama ön fizibilite fizibilite iş planı b. iş planı - fizibilite ön fizibilite c. iş veya proje fikri ön fizibilite fizibilite iş planı d. iş veya proje fikri iş planı ön fizibilite fizibilite e. iş veya proje fikri işe başlama 6. Yeni bir iş veya proje doğrultusunda kurulacak işletmenin hukuki statüsüne karar verilmesi aşağıdakilerden hangisini etkilemez? a. Sosyal sorumluluğu b. Ödenecek vergi miktarını c. İzlenecek bürokratik işlemleri d. Proje için gerekli yasal süreçleri e. Proje kapsamında faydalanılabilecek devlet desteğini 7. Geri ödeme süresi, net bugünkü değer ve kârlılık indeksi gibi finansal fizibilite göstergeleri aşağıdakilerden hangisini temel veri olarak kullanmaktadır? a. Muhasebe karını b. Gelir tablosu verilerini c. Bilanço büyüklüklerini d. Tahmini nakit akımlarını e. Toplam varlık miktarını 8. Yeni bir projede kullanılacak makine, donanım ve süreçlere ilişkin varsayımlar ve veriler fizibilite çalışmasının hangi bölümünde yer almaktadır? a. Ekonomik/finansal b. Teknik araştırmalar c. Pazar araştırmaları d. Örgütsel araştırmalar e. Yasal araştırmalar 40
44 9. Aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur? a. Detaylı ve tutarlı hazırlanmış fizibilite çalışmaları projelerle ilgili olumlu sonuçlanır. b. Detaylı ve tutarlı hazırlanmış fizibilite çalışmaları iş planlarının hazırlanmasını kolaylaştırır. c. İş planları fizibilite çalışmalarından hemen önce yapılır. d. Fizibilite çalışmaları olumlu bir bakış açısıyla yürütülmelidir. e. Fizibilite çalışmaları proje verimliliğini arttırır. 10. Yeni iş ve projelere ilişkin birtakım öngörülerin değerlendirilerek bunlara ilişkin farklı senaryoların ortaya konduğu çalışma aşaması aşağıdakilerden hangisidir? a. Proje uygulama b. Pazar araştırmaları c. Ekonomik/finansal araştırmalar d. İş planı e. Ön fizibilite Yaşamın İçinden İstanbul Karaköy de satışa çıkarılan tarihi Tütün Han a yatırımcıların ilgisi yoğun. İtalyan mimarisine sahip 102 yıllık Tütün Han ın müzayede yolu ile satışı bu ayın sonunda yapılacak. 25 milyon lira bedelle satışa konulan Tütün Han için toplam 21 firmanın incelemede bulunduğu, bina ile ilgili bilgi aldığı öğrenildi. Eskidji Müzayedecilik in satışa çıkaracağı Tütün Han için 19 yerli ve iki yabancı firmanın incelemede bulunduğu öğrenildi. Yabancı firmalardan birisi İngiliz yatırım fonu, diğeri ise Ortadoğu merkezli bir şirket. Tütün Han da incelemelerde bulunan ve fizibilite yapan yerli yatırımcılar arasında The Marmara Grubu, Yılmaz Ulusoy Holding, İnter Yapı (Özak Global Holding), lüks araç kiralama şirketi Golden Line ve Sabancı Vakfı nın olduğu öğrenildi. Özak Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı Tütün Han için teklif vereceğini dün Kamu Aydınlatma Platformu na (KAP) bildirdi. Özak GYO hisselerinin halka arzı geçtiğimiz Şubat ayında 41 tamamlanmış, şirketin yüzde 25 lik hissesi borsada işlem görmeye başladı. Bankalar Caddesi üzerindeki Han ile ilgilen firmaların, Tütün Han ı otel olarak işletmek istedikleri ifade edildi. Otel yatırımı için uygun ING Bank ın sahibi olduğu yedi katlı Han, Karaköy Bankalar Caddesi ndeki en eski binalardan biri konumunda. 433 m2 arsa üzerine kurulu 66 odalı Han dokuz katlı. İstanbul un en iyi manzaralarından birine sahip olan Han, Galata Kulesi nin önünde Bankalar Caddesi nde yer alıyor. Halen ING Bank'ın şubesinin olduğu Tütün Han'a alıcı çıkması durumunda banka 4 ay içinde boşaltacak. Turizm yatırımlarının ve holding merkezlerinin bulunduğu alanda kalan Tütün Han ın en çok tarihi doku içerisinde butik otel işletmecilerinin ilgi gösterdikleri ifade ediliyor Kaynak: Hürriyet Gazetesi, Erişim yeri ve tarihi: spx?id= Okuma Parçası Kanuni Sultan Süleyman döneminde İstanbul Boğazı güzergâhına alternatif olarak geliştirilen Sakarya Nehri Ulaşım Projesi, yaklaşık 500 yıldır hayata geçirilmeyi bekliyor. Kaynaklara göre, Sokullu Mehmed Paşa tarafından hazırlanan Sakarya Nehri, Sapanca Gölü ve İzmit Körfezi'ni birleştirmeyi hedefleyen proje, ticaretin geliştirilmesi ve nakliyenin ucuz yolla sağlanması hedeflenmiş. Sakarya, Kocaeli, Bilecik, Eskişehir ve Bolu illerini kapsayan bölgede, Sakarya Nehri üzerinden taşımacılık yapılmasını planlanan projeyle Sapanca Gölü'nün yanında açılacak yapay bir kanal aracılığıyla da Karadeniz'den Marmara'ya ulaşılabilmesi planlanmış.
45 Fizibilite çalışmalarını Mimar Sinan'ın yaptığı proje, Sapanca'dan İzmit Körfezi'ne kadar olan bölgenin tüm etüt planlarının çıkarılmasına rağmen çeşitli nedenlerden ötürü hayata geçirilememiş. Sultan 3. Murad tarafından yeniden gündeme alınan proje, Sultan 4. Mehmed, Sultan 3. Mustafa, Sultan 2. Mahmud, Sultan Abdülmecid ve Sultan Abdülaziz dönemlerinde de tekrar gündeme getirilmesine rağmen hayata geçirilemediği biliniyor Kaynak: Hürriyet Gazetesi, Erişim yeri ve tarihi: spx?id= Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı 1. a Yanıtınız yanlış ise Fizibilite Çalışması başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 2. d Yanıtınız yanlış ise Yatırım Kavramı başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 3. a Yanıtınız yanlış ise Fizibilite Çalışması başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 4. b Yanıtınız yanlış ise Fizibilite Çalışmasının Aşamaları başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 5. c Yanıtınız yanlış ise Fizibilite Çalışması ve İş Planı başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 6. a Yanıtınız yanlış ise Yasal Araştırmalar başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 7. d Yanıtınız yanlış ise Finansal ve Ekonomik Araştırmalar başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 8. b Yanıtınız yanlış ise Teknik Araştırmalar başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 9. b Yanıtınız yanlış ise Fizibilite Çalışması başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 10. e Yanıtınız yanlış ise Fizibilite Çalışması başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. Sıra Sizde Yanıt Anahtarı Sıra Sizde 1 Finansal varlıklara yapılan yatırımlar direkt olarak üretken varlıklara yatırım yapılması suretiyle gelir elde edilmesi amacı taşımamaktadır. Bu yatırımlar bir şekilde ekonomik yatırımlara dönüşebilir; ancak burada dolaylı bir şekilde ekonomik yatırıma dönüşme söz konusudur. Ekonomik varlıklara yapılan yatırımlar ise direkt olarak üretken varlıklara yapılan yatırımlar şeklindedir. Sıra Sizde 2 Fizibilite çalışmasına ilişkin kesinlik arz eden bir şekil söz konusu değildir. Örneğin bir elektrik üretim tesisi projesiyle küçük ölçekli bir danışmanlık firmasına ait iş geliştirme projesi arasında farklılıklar olacaktır. Ancak fizibilite çalışmasındaki aşamalrın her birinin üzerinde durulması şüphesiz faydalı olacaktır. Ancak, bu çalışma alanlarında araştırma konularına harcanacak zaman, bütçe ve detaylar muhakkak farklılaşacaktır. Sıra Sizde 3 Ticari amaç taşıyan projelerde fizibilite çalışmalarının yürütülmesi para ve zaman tasarrufu açısından büyük önem taşımaktadır. Ancak bazı özel durumlarda, özellikle sosyal amaç taşıyan projelerde fizibilite sonuçları gözetilmeyebilir; ya da bazı olumsuz sonuçlar (ekonomik veya finansal olarak uygun olmayan sonuçlar) içeren projeler toplum vicdanı veya sosyal adalet gibi amaçlarla kabul edilebilir. Sıra Sizde 4 Eşitlik durumlarında projelerin kabul edilmesi mümkündür. Ancak projelere ilişkin olumsuzlukların ortaya çıkması veya projelerin risk düzeylerinin artması durumunda sınır noktalarda kabul edilen projelerin başarısızlıkla sonuçlanma olasılığı oldukça yüksektir. Bu nedenle kabul edilebilir sınır ile kabul edilme düzeyi arsındaki fark ne kadar fazla olursa projenin başarı oranı o kadar yüksek olacaktır. Örneğin bir projenin net bugünkü değeri sıfıra eşitse kabul edilebilir. Bu değer sıfırdan ne kadar büyük ise proje o kadar cazip demektir. Ancak projelerin çekiciliklerinin yanı sıra risk düzeyini arttıracak veya projenin uygulanmasını ortadan kaldırabilecek muhtemel olay ve süreçler de dikkate alınmalıdır. 42
46 Yararlanılan Kaynaklar Björnsdóttir Anna R., Financial Feasibility AssessmentsBuilding and Using Assessment Models for Financial Feasibility Analysis of Investment Projects, PhD. Thesis, University of Iceland, 2010 Coltman Michael M. and Jagels Martin G., Hospitality Management Accounting, John Wiley & Sons, 2001 Eakins Stanley G., Finance: Investments, Institutions, Management, Addison- Wesley, 1998 Hoagland, W. H., and Williamson L., Feasibility Studies, University of Kentucky Department of Agricultural Economics, Lexington, 2000 Çevrimiçi erişim adresi ve erişim tarihi: Mart 2012 Hofstrand D., Holz-Clause M., Feasibility Study Outline, Iowa State University, 2009a, Çevrimiçi erişim adresi ve erişim tarihi: m/pdf/c5-66.pdf, 6 Mart 2012 Hofstrand D., Holz-Clause M., What is a feasibility study? Iowa State University, 2009b, Çevrimiçi erişim adresi ve erişim tarihi: m/pdf/c5-66.pdf, 6 Mart 2012 Keown Arthur J., Martin John D., Petty William J., Scott David F. Jr., Financial Management Principles and Applications, Prentice Hall, 2004 Matson J., Cooperative Feasibility Study Guide, USA: United States Department of Agriculture. Rural Business Cooperative Service. Report 58, 2000, Çevrimiçi erişim adresi ve erişim tarihi: 06 Mart 2012 Saxena A., Sodhi S., Feasibility Analysis, Project Report and Business Plan, Çevrimiçi erişim adresi ve erişim tarihi: urse_material/ep_05.pdf, 11 Mart 2012 Sullivan William G., DeGarma Paul E., Bontadelli James A., Wicks Elin M., Engineering Economy, Prentice Hall, 1997 The Center for Financial and Management Studies, Lecture notes, University of London, s.3, Çevrimiçi erişim adresi ve erişim tarihi: The Foreign Direct Investment Feasibility Study, Çevrimiçi erişim adresi ve erişim tarihi: consultancy.com/downloads/the-investment- Feasibility-Study.pdf, ) Thompson A.,Understanding the Proof of Business Concept, Murdoch Business School, Australia, 2003 Çevrimiçi erişim adresi ve erişim tarihi: nderstand_a_proof_of_business.pdf, Van Horne James C., Financial Management and Policy (11th edition), Prentice Hall International,
47 3 Amaçlarımız Bu üniteyi tamamladıktan sonra; İş planı kavramını tanımlayabilecek, İş planı bölümlerini sıralayabilecek, İş planında proje / işletmenin hedef ve amaçlarını tanımlayabilecek, Pazarlama planı kavramını açıklayabilecek, Yönetim planını tartışabilecek, Finansman planını ifade edebilecek, bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz. Anahtar Kavramlar İş Planı Yönetim Planı Pazarlama Planı Finansman Planı Proforma Gelir Tablosu Başabaş Noktası Zaman Tablosu Proforma Bilanço İçindekiler Giriş İş Planı Tanımı İş Planı Bölümleri Proje Ana Faaliyet Planı Pazarlama Planı Yönetim Planı Finansman Planı 44
48 İş Planı GİRİŞ Genelde yatırımcıların yeni bir projeye girmelerinin nedenleri arasında daha iyi koşullarda yaşama, aile işlerini devam ettirme zorunluluğu, aileye gelecekte bir iş alanı bırakma isteği, topluma hizmet etme, büyüme ve kar etme isteği vb. nedenler yer alır. Yatırım projelerinde başarısızlık nedenleri arasında iş ve sektörün tanınmaması, iyi bir iş planı ile işe başlanılmaması, finansal kaynaklar iyi yönetilememesi ve yetersiz öz kaynak, yönetim ve planlama zaafı, aile içi çekişmeler, finansal krizler ve yoğun rekabet ve diğer nedenler yer alabilir. İş planı hazırlama süreci, yapılabilirlik (fizibilite) analizinde projenin yapılabilir (fizibl) bulunmasından sonraki aşamadır. İş planında mevcut durum, işletme geçmişini, gelecekte ulaşmak istediği hedeflere ait planları anlatan bir stratejik dokümandır. İş planında gelecekte neleri, ne zaman yapılacağı, nasıl yapılacağı, gibi birçok sorunun cevabı verilir. İş planı projenin hayata geçirilmesinde ve iş kurma sürecinde bir rehberdir. İş planı yatırımcıya yapılacak projenin / işin eleştirel ve objektif bir bakış açısıyla gösterilmesini sağlar, aynı zamanda bunun için gerekli olan zamanın, çabanın, araştırmanın ve kullanılacak yöntemlerin birleştirildiği belgeyi oluşturur. İş planına dahil edilen rekabet, ekonomik ve finansal koşulları içeren analizler, yatırımcının projenin/ işletmenin başarısı için yapacağı varsayımları dikkatli bir şekilde oluşturmasında yardımcı olur. İyi bir iş planı yaşayan bir belgedir ve düzenli olarak güncellenmelidir. İş planı genelde bankalar, işletmeye borç verenler veya verecekler, işe veya projeye ortak olmayı düşünenler, KOSGEB, Kalkınma Ajansları gibi destekçi kuruluşlara kurulacak iş veya projeyle ilgili bilgi ve belge vermek için hazırlanır. Bu ünitede iş planı tanımdan başlayarak, iş planı hazırlama ve iş planında bulunması gereken konular detaylı bir şekilde ele alınacaktır. İŞ PLANI TANIMI İş planı, yatırımcının kurulu veya kurmayı düşündüğü iş veya projeyle ilgili düşüncelerinin, hedeflerinin, planlarının yer aldığı bir dokümandır. Bu doküman, yatırımcıya, projenin hayata geçilmesinde, iş kurma ve işletme sürecinde yol gösterici bir rehberdir. İş planı; projenin ve işin kurulması ve hayata geçirilmesi için hazırlanan bir yazılı dokuman, bir dosyadır. Bu dosyada projeyle ilgili olarak yatırımcının özelliklerini ve hedeflerini, işletmenin geçmiş ve mevcut dönem özelliklerini, gelecekten beklentilerini, işletme yapısı ve ortaklarını, ulaşmak istediği müşteri kitlesi ve hedeflediği piyasaların özelliklerini belirtilir. Ayrıca bu dosyada hedef müşteriye ulaşmak için projenin uygulayacağı satış ve pazarlama planlarını, üretmeyi planladığı ürün/hizmetleri, üretim için iş süreçler ve planlarını, işletmeyi yönetmek için gerekli idari süreçleri ve örgütlenmeyi, işletmenin tahmini satış planlarını, işletmenin finansal hareketlerini, finansal karlılığını, karşı karşıya olduğu risk ve fırsatları gösterilir. 45
49 İş planı nedir? İş Planı hazırlanmış bir yatırımcı; hedeflerini analiz etmiş, hedeflerine ulaşmak için bir plan yapmış olur. İş planın çeşitli yararları vardır. Bu yararları şu şekilde sıralayabiliriz: İş planı yatırımcının / girişimcilik kafasındaki projesinin yazılı olarak ifadesini sağlar. Yatırımcının / girişimcilerin dikkatini toplayarak amaca yönelik çalışır ve zamandan tasarruf sağlar. Gelecekle ilgili verilere dayanarak kestirim yapmasını sağlar. İş kurmadan önce gerekli araştırma ve planlama çalışmalarının yapılmasını sağlar. İşe başlamadan yapacağı proje veya işi son bir defa daha düşünme ve karar vermesini sağlar. Özellikle finansal plan kısmında yapacağı yatırımın kaç yılda geriye döneceğini görür. Projenin / yatırımın finansmanını düşünür ve sermaye ihtiyacını görür. Projenin / işin geliştirme sürecine ve kurumsallaşmaya katkıları vardır. İşi yürütmek için yönetimi yönlendirir. İş planı bir yerde yapılacak işin yol haritası olup çıkabilecek aksaklıkları önlemeye ya da gidermeye yardımcı olur. Plan ile proje / işletme hedefleri belirlenmiş ve yazılı hale getirilmiş olur. Müşteri kitlesi, talebi ve özellikleri belirlenmeye çalışılır. İşletmenin bir pazarlama politikası ve planı yapılarak üretim ve tedarik planlaması ile koordinasyon sağlanabilir. İşletmede finansal yönetim alt yapısı kurulabilir İşletme gerçekçi bir bütçe sistemine geçebilir. İşletmenin karlılığı, büyümesi daha kolay izlenebilir. Banka dış finansman ilişkilerinde destekleyici bir araçtır. Bir işe veya projeye başlarken düşünülmesi ve değerlendirilmesi gerekenler sorular şunlar olabilir: Gelecekte iş ya da proje ile ilgili alanda neler olacak? Ekonomik trendler ne yönde olacak? Girilecek pazar hangi yönde değişecek? Teknolojik değişiklikler ne yönde değişecek? Yasal düzenlemelerde değişiklikler olacak mı? Gelecekten ne bekliyoruz, ne umuyoruz, ne bulacağız? Satış hasılatı ve büyüme oranları nasıl artacak? Ürün/hizmet maliyeti ve kar marjları ne yönde değişecek? Satış ve pazarlama maliyetleri ve oranı ne yönde değişecek? Genel yönetim giderleri ve marjları ne yönde değişecek? Borç - alacak, finans ve sermaye modelleri nasıl olacak? 46
50 İş planında yukarıdaki soruların cevapları verilmeye çalışılır. İş planı hazırlamak için bazı koşullara ihtiyaç duyulur. Aşağıda bu ihtiyaçlara örnekler verilmiştir: Fizibilitesi yapılmış bir iş fikri veya proje Motivasyona sahip olmak Çalışma Programı hazırlamak Gerekli tüm verilere ve gelecekle ilgili projeksiyonlara ihtiyaç duyulur. İş planı yazılmasında çeşitli aşamalar vardır. Bu aşamaları şunlardan oluşur. Çalışmaya başlanılması Adımların / içindekilerin yazılması planlanması İlk taslağın oluşturulması Kontrol ve geri bildirim Taslak sonrası taslağın yazılması İş planının ilgili taraflara sunumu. İŞ PLANI BÖLÜMLERİ İş planı genelde içindekiler ile başlar ve takibinde aşağıdaki bölümler yer alır. Yönetici özeti Kurulacak işe / projeye ait bilgiler Proje / işletmenin hedef ve amaçları Pazarlama Planı Üretim / Hizmet ve Ticaret planı Yönetim Planı Finans Planı Zaman Tablosu Önemli riskler tablosu Ekler Aşağıda bu süreçler ayrıntılı olarak ele alınmıştır. Yönetici Özeti İş planında yönetici özeti bölümü iş planının sunulduğu ilgililer ve yöneticilerin iş planı ile ilgili detaylara girmeden temel özelliklerini gördükleri özet bölümdür. Vakti kısıtlı olan yöneticiler ve ilgililer bu bölüme bakarak projenin geneli hakkında bilgi sahibi olurlar. Bu bölümde proje veya işe ait genel bilgiler, proje / işletmenin hedef ve amaçları, kurulan işletmenin veya kurulu işletmenin SWOT analizi özeti yapılarak misyonu ve vizyonu, proje ana faaliyetinin açıklanması, pazarlama planı, yönetim planı, finans planı ve proje süresi hakkında temel bilgiler verilir. Projeye / İşe Ait Bilgiler Bu bölümde proje başlığı, projenin süresi, projeyi gerçekleştirecek kişilerin adları adresleri, iletişim bilgileri verilir. Ayrıca kurulacak işin hukuki yapısı, vergi mükellefiyeti, ruhsat ve izinler gibi temel bilgiler verilir. 47
51 Yapılan iş veya projenin Avrupa Topluluğunda Ekonomik Faaliyetlerin İstatistiki Sınıflaması (NACE), kodu da burada verilmelidir. NACE Avrupa da ekonomik faaliyetlerle ilgili istatistiklerin üretilmesi ve yayılması amacına yönelik bir başvuru kaynağı olup mesleklerin veya işlerin sınıflandırılması bu koda göre yapılır. Avrupa Birliği ne üye ülkeler NACE ve NACE den türetilmiş olan kendi ulusal sınıflamalarını NACE nin 1970 deki gelişiminden itibaren kullanmaktadırlar: NACE, Avrupa istatistik sistemi içerisinde karşılaştırılabilir istatistikler üretmek amacıyla kullanılan istatistiksel altyapının ayrılmaz bir parçasıdır. 2 NACE kodu nedir? Proje / İşletmenin Hedef ve Amaçları Bu bölümde projenin / işletmenin hedef ve amaçları kapsamlı bir şekilde belirtilmelidir. Hedef ve amaçlar bölümü, satış gelirleri, işletmenin faaliyet karı, yeni pazarlara açılmak, pazar payını arttırmak ve tesislerin genişletilmesi gibi konuları kapsayabilir. Bu amaçların finansal planlamalarla uyumlu olarak yazılması gerekmektedir. Finansal planlamalardan gelir ve kar hedefleri de bu bölüme eklenebilir. Hedef ve amaçlar, her başlığın altında detaylandırılabilir. Projenin başarı faktörleri / kilometre taşları, iş planlamasında, projenin önemli aşamalarını ya da dönüm noktalarını belirtmek için kullanılmaktadır. Başarı faktörlerinizi genel olarak maddeler halinde sıralanabilir. Proje / İşin Kuruluş Nedenleri Proje veya işin kuruluş veya gerçekleştirme nedenleri hakkında bilgi verilmesi gerekir. Projenin veya işin kuruluş nedenleri büyüme, yeni bir işe girme, daha fazla kazanç sağlama gibi nedenler olabilir. Kurulacak İşletmenin veya Kurulu İşletmenin Misyonu Misyon, işletmenin hedef ve amaçlarını belirlemektedir. İşletmenin niçin var olduğuna ve ne yapmak istediğine işaret eder. Misyon, bir işletmenin varoluş nedenidir ve onun stratejik amaçlarını nasıl gerçekleştireceğini belirleyen çerçeveyi oluşturmaktadır. İşletmenin misyonunu ifade eden açıklamaların nasıl olması gerektiği konusunda bir standart olmamakla birlikte, en azından organizasyonun genel felsefesi ve iş yapma felsefesi, organizasyonun kendisini nasıl gördüğü, genel olarak vermek istediği imajın neler olduğu hakkında bilgileri içermelidir. İşletmenin Vizyonu Vizyon, işletmenin uzun dönemde gerçekleştirmeyi hedeflediği sonuçları ifade etmektedir. Vizyon, geleceğe yönelik olarak işletmelerin uygulamalarını şekillendirmekte ve yönlendirmektedir. İşletme için vizyon, liderin enerji ve kaynaklarını yönlendirdiği bir hedeftir. Vizyon, bir işletmenin tasarlanan faaliyet ve özelliklerine, işletmenin insan kaynakları ve değerlerini de kapsayan canlı terimlerin de eklenmesi sureti ile tanımlanmaktadır. İşletmenin vizyonu belirtildikten sonra işin veya projenin güçlü ve zayıf yönleri SWOT analizi yapılarak belirlenmeye çalışılır. Aşağıda SWOT analizi detaylı olarak incelenmektedir. Projenin / İşletmenin Güçlü Yönleri Güçlü yönler, projenin / işletmenin herhangi bir konuda rakiplerine göre daha etkili ve verimli olması halidir. Kolaylaştırıcı faktörler olarak da nitelendirilebilir. Buna göre, projenin güçlü yönleri aşağıdaki konuları kapsayacak şekilde açıklanabilir. Yüksek iç talebi karşılayabilme kapasitenizle ilgili bilgi Sektörel bilgi birikiminiz hakkında bilgi 48
52 Sektörün büyüme potansiyeli hakkında bilgi müşteri beklentilerini karşılayabilme yeterliliğiniz hakkında bilgi Tedarikçilerle olan ilişkileriniz hakkında bilgi Yurtdışı satış yapabilme yeterliliğiniz hakkında bilgi Pazarlama yönetiminizin güçlü yönleri hakkında bilgi Finansal yönetiminizin güçlü yönleri hakkında bilgi Finansal kaynaklara erişim kolaylığı hakkında bilgi İnsan kaynakları yönetiminizin güçlü yönleri hakkında bilgi Nitelikli işgücüne erişim kolaylığı hakkında bilgi Yeni ürün tasarlama yeteneğiniz hakkında bilgi Yüksek katma değerli üretim yapabilme yeteneğiniz hakkında bilgi Ürün çeşitliliğiniz hakkında bilgi Araştırma ve geliştirme çalışmalarına verdiğiniz önem hakkında bilgi Teknik altyapınızın güçlü yönleri hakkında bilgi Teknolojik yenilikleri takip edebilirliğiniz hakkında bilgi Üretim esnekliğiniz hakkında bilgi Hammaddeye erişim kolaylığı hakkında bilgi Teknolojiyi etkili ve verimli kullanma beceriniz hakkında bilgi Gelişmelere uyum sağlayabilme yeteneğiniz hakkında bilgi Bilgi kaynaklarına erişim kolaylığı hakkında bilgi Projenin Geliştirilmeye Açık Yönleri Proje ve işe ait zayıflıklar, yani geliştirilmesine açık yönlerinde iş planında belirtilmesi gerekir. Geliştirmeye açık yönler, işletmenin herhangi bir konuda rakiplerine göre daha az verimli veya etkili olduğu, geliştirmesi gereken yönleridir. Buna göre, işletmenizin geliştirmeye açık yönlerini aşağıdaki örnek olarak verilebilir. Pazarlama yönetiminin geliştirilmeye açık yönleri, Müşteri beklentilerinin karşılanmasında karşılaşılan güçlükler, Mevcut fonlardan yararlanmada karşılaşılan güçlükler, Stratejik işbirliklerinin kurulmasında karşılaşılan güçlükler, Marka yaratma çalışmaları esnasında karşılaşılan güçlükler, Rekabet stratejileri eksiklikler, İşletme yönetiminin geliştirilmeye açık yönleri, Finansal yönetiminin geliştirilmeye açık yönleri, İnsan kaynakları yönetiminin geliştirilmeye açık yönleri, Teknik altyapının geliştirilmeye açık yönleri, Mevcut teşviklerden yararlanmada karşılaşılan güçlükler, 49
53 Ürünlerin talep esnekliği hakkında bilgi, Üretim teknolojilerinin yetersiz yönleri, Yurtiçi ve dışı fuarlara katılmada karşılaşılan güçlükler Yenilik çalışmalarında karşılaşılan güçlükler, Hammaddeye erişimde karşılaşılan güçlükler, Stok maliyetleri hakkında bilgi, Lojistik ve dağıtım kanalına ait güçlükler, Uzun vadeli ve düşük maliyetli kredi hacminden yararlanmada karşılaşılan güçlükler, Diğer güçlükler hakkında bilgi verilmelidir. Projenin / İşletmenizin Önündeki Fırsatlar Bu bölümde projenin veya işin önündeki fırsatlar hakkında bilgi verilmesi gerekir. Fırsatlar, proje ve işletme için elverişli olan durumları kapsamaktadır. Buna göre, projenin /işletme için fırsat olarak nitelendirilebilecek durumlar aşağıdaki şekilde ifade edilebilir. Sektörün büyümesi ve gelişmesi hakkında bilgi, Talep artışları hakkında bilgi, Yurtiçi ve yurtdışı pazarları hakkında bilgi, Devlet destekleri hakkında bilgi, Lojistik dağıtım potansiyeli hakkında bilgi, Altyapı olanakları hakkında bilgi, Kaliteli hammadde kaynaklarına ulaşım hakkında bilgi, Diğer ilgili bilgiler. Projenin / İşletmenin Önündeki Tehditler Tehditler, işletmenin amaçlarını gerçekleştirmesini zorlaştıran veya imkansız hale getiren durumlardır. Buna göre, projeye /işletme için tehdit olarak nitelendirilebilecek durumlar aşağıdakiler gibi olabilir ve açıklanmalıdır: Maliyetlerdeki artışlar hakkında bilgi, Pazar belirsizlikleri hakkında bilgi, Ulusal ve uluslararası krizler ve kriz söylentileriyle ilgili bilgi, Rakiplerin sayıca artması sonucunda ortaya çıkabilecek tehditler hakkında bilgi, Sektörle ilgili yasal değişikler sonucu ortaya çıkabilecek tehditler hakkında bilgi, Hammadde, enerji fiyatlarının yüksekliği sonucunda ortaya çıkabilecek tehditler hakkında bilgi, Tasarım ve ürün fikirlerinin taklit edilmesi sonucunda ortaya çıkabilecek tehditler hakkında bilgi, Haksız rekabetin önlenmesine yönelik yaptırımların olmaması sonucunda ortaya çıkabilecek tehditler hakkında bilgi, Dengesiz kur politikaları ve yarattıkları sonuçlar hakkında bilgi, 50
54 Ekonomik durgunluk sonucunda ortaya çıkabilecek tehditler hakkında bilgi, Deniz, demiryolu taşımacılığının yetersizliği sonucunda ortaya çıkabilecek tehditler hakkında bilgi, Karayolu taşıma maliyetlerinin yüksek olması sonucunda ortaya çıkabilecek tehditler hakkında bilgi, Yatırım ve çalışma sermayesi sağlanmasındaki güçlükler hakkında bilgi, Olaşabilecek finansman sıkıntısı hakkında bilgi, Gelişen teknolojilerin girdi maliyetlerine etkileri hakkında bilgi, Diğer bilgiler. Projenin Toplumsal Kalkınma Sürecine Katkısı Sosyal sorumluluk kavramı gereğince projenin işin toplumsal katkıları açıklanmalıdır. İşletmeler yaptıkları çalışmalarla toplumun gelişmesine katkıda bulunurlar. İstihdam olanakları oluşturmak, doğal çevrenin korunması ve geliştirilmesi gibi çalışmalarda bulunmak işletmelerin toplumsal kalkınma sürecinde üstlendikleri görevlerdendir. Buna bağlı olarak, işletmenizin toplumsal kalkınma sürecine katkıda bulunduğunu düşündüğünüz alanları belirtilmelidir. PROJE ANA FAALİYET PLANI Proje üretim, ticaret veya hizmet sektörü için hazırlanmış olabilir. Bu faaliyetlerden hangisi yapılacaksa bu bölümde ticaret, üretim veya hizmet faaliyet alanından birisi açıklanmalıdır. Sadece üretim yapılacaksa bu bölümde üretimle ilgili açıklamalar, hizmet sektöründe bir veya proje yapılacaksa hizmet projesi burada açıklanacaktır. Planda faaliyet yeri, ekipmanlar, insan kaynakları ve ilgili süreçler açıklanmalıdır. Aşağıda sırasıyla bu üç faaliyet açıklanmıştır. Üretim Üretim faaliyet planı bölümü, üretim ve üretim hattı hakkında genel bilgileri kapsamaktadır. Rekabet durumunuz, hammadde alımı ve stok politikasıyla ilgili bilgi ve verileri içerir. Ürün ve üretim hakkında genel bilgiler verilmelidir. Özellikleri, sağladığı faydaları ve fiyatıyla birlikte ürünü tanımlayınız. Ürün tanıtımını işletme terimleriyle doldurmayınız. Onun yerine, işletme dışından birinin anlayabileceği basit ve kolay anlaşılabilir terimleri kullanmayı deneyin. Ürünü tanıtırken ürüne özgü özellikleri ve avantajları vurgulayın. Bunu yapmak, işletmenin rakiplerinden farkını ortaya koyar ve işletmenin potansiyelini ortaya çıkarır. Üretim süreçleri hakkında genel bilgi sipariş, planlama, tasarım, imalat gibi üretim süreçleri kısaca özetlenmelidir. Ayrıca bu bölümde varsa iş akış şemaları; üretim teknik ve standartları hakkında bilgiler verilir. Bu planda aşağıdakiler açıklanmalıdır. Nasıl ve nerede ürün üretilir? Üretim teknikleri ve maliyetleri nelerdir? Kalite kontrol nasıl yapılacaktır? Müşteri hizmetleri nasıl sağlanacaktır? Stok kontrolü nasıl yapılacaktır? Ürün geliştirme stratejisi nasıl olacaktır? 51
55 Hizmet Bu bölümde oluşturulan proje veya işe ait hizmet planı açıklanmalıdır. Gelişmiş ülkelerde piyasaların işletmelerin önemli bir bölümü hizmet işletmeleridir. İnsanlar bütün gün içinde hizmet işletmelerinden hizmet alırlar. Örneğin elektrik, su, taşıma, yemek, banka, sigorta, okul, otel, hastane, turizm, danışmalık, avukatlık, berber, eğlence sektörü, gibi yüzlerce sektör bu grupta yer alır. Bu açıdan hazırlanan iş planlarının önemli bir bölümü de hizmet sektörüne ait iş planlarıdır. Bu bölümde hizmet projesi veya işine ait açıklamalar yapılacaktır. Örneğin; otel işi yapılacaksa bu işle ilgili detay bilgilerin burada verilmesi gerekir. Ticaret Proje mal alım satım yani ticaret projesi ise alım satımla ilgili bilgiler ticaret planında verilmesi gerekir. Hangi tür mallar alınacak, stoklama nasıl yapılacak vb. verilmelidir. Faaliyet Planında yukarıdaki üretim, hizmet ve ticaret faaliyetlerinde ortak olarak aşağıdaki unsurların açıklanması yerinde olur. Faaliyet gösterilen bölge ve işletmeninin konumu hakkına bilgi, Fiziki gereksinimler, alan, yapı, vb. bilgiler, İşletmeye ulaşım; yola yakınlık, demiryolu, denizyolu havayolu imkânları, nakliye maliyetleri, Yasal gereksinim ve izinler, Çalıştırılacak personel sayısı, niteliği, eğitim durumları, işe hazırlama ve işi öğrenme süreçleri, Stok politikası, stoklar hakkında bilgiler, hammadde sarf malzemesi, mallar vb., mevsimsel hareketlilik, tedarikçiler, Kredi, vade ve teslimat politikaları. PAZARLAMA PLANI Pazarlama planı, iş planının en önemli bölümlerinden birisidir. Bu bölümde, müşterilere ulaşmayı, satış yapmayı ve finansal amaçlarına ulaşmanın nasıl planladığı açıklanır. İyi ve yeni fikirler yetersiz pazarlama planları yüzünden başarısız olabilirler. Pazarlama planı da ürün fiyat, yer ve tutundurma konularına değinilmelidir. Pazarlama planı, ne satılacağı (mal, ürün ya da hizmet), ne kadara satılacağı, nerede satacağı ve nasıl tanıtacağı açıklamalıdır. Buna ek olarak, pazarlama planı, pazarlama faaliyetlerin verimliliğini nasıl ölçtüğünü ve müşterilerin ihtiyaçlarını nasıl belirlediğini de kapsamalıdır. Pazarlama planı genellikle üç temel soruyu cevaplamak için tasarlanır; Neredeyiz? Nereye Varmak İstiyoruz? Nasıl Ulaşabiliriz? Pazarlama planı nedir? Pazarlama Planının Özellikleri Etkin bir pazarlama planının içermesi gereken temel özelliler şöyle sıralanabilir; Pazarlama planı doğru varsayımlara ve gerçek bilgilere dayanmalıdır. Kaynakların etkin kullanımını sağlayabilmelidir. Süreklilik içeren ve yıllık olarak yapılacak bir pazarlama plan uzun dönemli amaçlara başarılı biçimde ulaşmayı sağlayabilmelidir. 52
56 Kısa ve basit olmalıdır. Plan esnek olmalıdır. Değişimler plan içerisinde düşünülebilmeli ve bunlara başlı olarak gelişebilecek olası uygulamalardan söz edilebilmelidir. Performans ölçümlerini içermelidir. Pazarlama Planının Stratejisi ve Unsurları Yatırımcının en zor işlerinden biri, geleceği tahmin edebilmek, önemli değişimleri önceden görebilmek ve vizyonunu tanımlayabilmektir. Projede yatırımcı, hem tanımı hem de doğası gereği, sınırlı olanaklar içerisinde hareket eder. Pazarlama, finans gibi konularda kaynak, bilgi ve girişimcinin amaçlarına ulaşmak için göstereceği çabaları en üst düzeye getirebilecek biçimde tüm pazarlama faaliyetlerini bütünleştirmede şirket yeteneğini geliştirir. Pazarlama planının unsurları hakkında kesin kurallar ve sistematik oluşturmak olanaksızdır. Pazarlama planı, sektörün, şirket büyüklüğünün, büyüme hızının etkisi ile değişiklikler gösterebilmektedir. Biçim, hiçbir zaman plan hazırlama sürecinden daha önemli olamaz. Asıl önemli olan, girişimcinin amaçları ve bunlara ulaşma yolları üzerinde çalışmayı, düşünmeyi, yaratıcı olmayı gerekli kılan plan hazırlama sürecidir. Doğal olarak, iş hayatında yeni olan, daha önce hiçbir pazarlama planının geliştirilmesinde deneyimi olmayan yatırımcılar bu konuda gerekirse danışmanlık hizmeti veya uzmanlardan yardım almalıdırlar. Projenin işin dağıtım stratejisi ve kalite stratejisi belirlenmelidir. Pazarlama stratejilerinde aşağıdaki soruların cevapları aranır. Başarı ölçüm noktalarınız nedir? Fiyat seviyeniz nedir neden? 1. ve 2. yıldaki öncelikli taktiklerin nedir? 1. yıldaki önemli olaylarını nedir? Satış planı ve Satış stratejileri konusunda aşağıdaki soruların cevapları aranır. Hangi standart kanalları kullanacaksınız? Pazara girme taktikleriniz nedir? Satış modeliniz /şekli nedir? Hizmet içi eğitim ve personel hazırlama planınız nedir? Başarı ölçünüz ve raporlamanız nedir? Müşterilere odaklanma ve ilgili konularda aşağıdakilerin cevapları aranır. Müşteri destek stratejileri nelerdir? Müşteri siparişleri yerine getirme taktikleri Birincil amaçlar Teslimat Cevap süresi Birincil politikalar Outsource etme İlerde vereceğiniz hizmetler 53
57 Pazarlama Planında İhtiyaç Duyulan Bilgiler Genellikle bir yıllık süreyi kapsayacak biçimde, pazarlama faaliyetlerinin nasıl gerçekleşeceğini tanımlayan ilk pazarlama planı, iş planının bir parçası olarak hazırlanmalıdır. Planı sürekli olarak güncelleştirme gereği, önceki yılın verileri ve beklentilerinin bu yılki pazar koşullarında geçerli olmamasından kaynaklanır. İlk olarak hazırlanan pazarlama planı sorunların hepsini çözemez; zaman içerisinde edinilen deneyimler ve geliştirilen yaklaşımlar daha pratik ve etkin bir plan oluşturmaya yardımcı olabilecektir. Bilgi, pazarlama planının hazırlanmasında en büyük yardımcıdır ve güncel, doğru, tarafsız olmak zorunluluğundadır. Plan hazırlanırken hangi nitel ve nicel bilgilere ihtiyaç olduğunu ön çalışma ile belirlemek gerekir. Genel olarak, pazarlama bilgilerinin toplanması şu konularda yoğunlaşır: Müşteriler ve satın alma alışkanlıkları hakkında detaylı bilgi, Rakipler ve pazarlama teknikleri hakkında geniş bilgi, üstün ve zayıfları hakkında bilgi, Pazardaki trentler ve fiyat değişmelerinin seyri hakkında bilgi, Ürün ve hizmetlerin müşterilere sağladığı yararlar ve avantaj hakkında bilgi, Reklam ve tutundurma çabaları hakkında bilgi, Dağıtım hakkında bilgi, Yukarıda sıralanan bilgiler aşağıda sırasıyla ele alınarak incelenmiştir. Müşteriler Hakkında Bilgi Projenin veya işletmenin hedef kitlenizin özelliklerini tanımlanmalıdır. Hedef kitle tanımlarken, özellikli, ölçülebilir bir müşteri grubunu temel almak doğru olabilir. Müşteri profili genel olarak demografik, coğrafi ve tüketicilerin yaşam tarzı sınıflarına, faaliyetlerine, ilgi alanlarına ve fikirlerine dayalı olarak yapılan pazar bölümlendirmesi özelliklerene göre tanımlanmaktadır. Demografik sınıflandırma; müşterileri yaş, cinsiyet, gelir ve eğitim faktörlerine göre gruplarına ayırmaktadır. Coğrafi sınıflandırma, müşterilerin yerleşim yerlerine göre ayrılmasıdır. Örneğin, hedef pazar yaşanılan ilçe, şehir, bölge ya da ülke olabilir. Potansiyel müşteri profilini belirlemek için işletme, çalışan işçi sayısı, toplam satışlar (demografik) ya da yerleşim yerine göre (coğrafi) sınıflandırılır. Daha kesin olarak müşteri profili özellikleri belirlenebilir. Bunu yapmak, sektörde cazip olan piyasaya stratejiler geliştirmesini kolaylaştırır ve işletmenin başarıya ulaşmasına yardımcı olur. Rakipler Hakkında Bilgi Projenin /işletmenin muhtemel rakipleri ve özellikleriyle ilgili bilgi verilmelidir. Sektörde birkaç tane büyük rakip işletme olabileceği gibi birçok sayıda rakiple de karşı karşıya olunabilir. Eğer çok fazla rakip işletme varsa, başlıca rakiplerin isimlerini ve özelliklerini vermek yeterlidir. Sektöre bağlı olarak, işletmenin yerel rakip olabilir, fakat, birçok işletme küresel rekabette deneyimlidir. Ürün rekabetinin ötesinde rekabetçi üstünlükleri ve pazara nasıl gireceği ve nasıl pazar payı elde edeceği açıklanmalıdır. Ürünün rekabetçi üstünlükleri, fiyatı, özellikleri, kalitesi ve dağıtım kanallarını kapsayabilir. Eğer hizmet sunuluyorsa hizmetin rekabetçi üstünlükleri fiyat, teslimatın hızı, deneyim ve bilgi olabilir. Sektördeki işletmelerin rekabet üstünlüklerini incelerken, belirtilmesi gereken unsurlar, müşteri ihtiyaçlarını karşılama güçleri, marka tanınırlıkları, mali yapılarının güçleri ve insan kaynaklarındaki avantajlarıdır. Rekabet Avantajları Benzer ürün ya da hizmet sunan işletmelerden işletmenizi ayıran yönler belirtilmelidir. Mümkün olduğunca özel ve doğruluğu kanıtlanabilir verilerin kullanılması gerekir. Rakiplerin üstünde sahip olunan avantajların her biri pazarlama çalışmalarının temelini oluşturmalıdır. Pazarlama planı, proje/ işletmenin bu avantajları kullanarak hedef müşterilerle iletişime geçmeyi nasıl planladığını açıklamaktadır. 54
58 Dağıtım Kanalları Dağıtım kanalları bölümünde, ürün ve hizmetlerin müşterilere ulaştırmak için hangi metot ve kaynakları kullanacağı açıklanmalıdır. Satışın perakende; mağaza, yüz yüze, internet vb.; toptan satış olacağı ve bunlara ait bilgi sunulmalıdır. Bayilik veya distribütörlük olacak mı açıklanmalıdır. İşletme ürünlerini direk olarak satışa sunacaksa; satış elemanı, destek personeli veya yönetici işe alımına ya da onları eğitime tabi tutma ihtiyacını belirtilmelidir. Dış temsilcilikler, bağımsız acenteler, satıcılar veya distribütörler kullanılıp kullanılmayacağı açıklanmalıdır. Satışta aracı kullanılacaksa açıklanmalı ve bu kurumların kar marjı belirtilmelidir. Reklam ve Tutundurma Planları Mal / Ürün ya da sunulunan hizmeti müşterilere nasıl tanıtılacağı açıklanmalıdır. Yeni müşteriler kazanmak için ne kadar harcama planlandığı belirtilmelidir. Reklam stratejileri ve bütçesi ve buna ait net cevapları reklam ve tutundurma planı içinde bulunmalıdır. Reklam ve tutundurma faaliyetleri birebir satış, halkla ilişkiler ve satış promosyonlarını kapsayabilir. Birebir satış; doğrudan posta reklamcılığı, gazete ilanı, televizyon / radyo reklamı, billboard, müşteri yönlendirmeleriyle tanıtım, internet vb. şekilde olabilir. Rakiplerin ne tür tutundurma faaliyetleri yaptığını bilmek, reklam ve tutundurma planı hazırlarken yardımcı olabilir. Benzer metotları rekabet avantajlarıyla birleştirerek nasıl kullanabileceğine dair fikirler geliştirilebilir. Bu konularda uzmanlardan yardım alınabilir. Satış Artırma Çabaları Satışları artırmak için ne gibi yöntemlerin kullanılmayı planladığını açıklanmalıdır. Satış artırma çabaları içinde, hizmet politikalarına esneklik getirmek, sürekli müşterilere ayrıcalıklar tanımak, kolayca ulaşılabilen hizmet sistemleri oluşturmak, piyasa araştırması yapmak ve şirket içi denetimleri aksatmamak gibi çabalar yer alabilir. AR-GE Stratejisi Projede yer alan ürünün veya hizmetin mevcut ürünlerden farklılığının açıklanması gerekir. Araştırma geliştirme stratejisi bir işletme veya kuruluşun orta ve uzun vadeli hedefler için ihtiyaç duyacağı araştırma ve geliştirme faaliyetlerine yönelik genel stratejilere denir. Araştırma ve geliştirmeyle ilgili olarak; iş verimliliği, üretim verimliliği, karlılık, satış imkanları, fayda analizleri, süreç iyileştirmeleri ve çevre gibi konulara değinilebilir. Yeni ürün geliştirme süreci, işletme ve pazarlama yönetiminin genel stratejileri ile buna bağlı olarak yeni ürünlerle ilgili bakış açılarına göre gelişir. Bu bölümde, yeni ürün stratejisi geliştirmek için fikir edinebileceğiniz iç ve dış kaynakları belirtiniz. İşletmelerin fikir kaynakları; müşterileri, satıcıları, çalışanları, yöneticileri, rakipleri ve araştırma bölümüdür. AR-GE, mevcut bir ürünün daha etkin ve ucuz üretilmesi ya da hiç üretilmemiş ama ileride üretilmesi planlanan, pazarda öncü olmak amacıyla herhangi bir alanda araştırmaya kaynak ayırmaktır. AR-GE, özel çalışma gerektiren özel bir faaliyettir. OECD ye göre AR-GE üç farklı uygulamayı bünyesinde barındırır: Temel araştırma; belirli, özgün bir uygulama veya kullanım düşünülmeden, kuramsal veya deneysel çalışmalarla olguların ve gözlemlenebilir durumların altında yatana ilişkin yeni bilgi edinmeye denir. Uygulamalı araştırma; uygulamalı araştırma da özgün bilgi üretmeye yöneliktir. Ana hedef olarak doğrudan özgün ve pratik bir amaç içerir. Deneysel geliştirme; araştırma ve/veya pratik deneyimden edinilmiş ve halen varolan bilginin üzerinde yükselen, ancak yeni materyaller, ürünler, devreler üretmeye; yeni süreçler, sistemler hizmetler oluşturmaya veya halen üretilmiş veya oluşturulmuş olanları büyük ölçüde iyileştirmeye yönelik sistemli çalışmalardır. 55
59 Fiyat Politikası ve Satışların Tahmini Satış fiyatına nasıl ulaşacağı ilgili detayları ve hangi noktada satış fiyatının rekabet edebilecek düzeye geleceği belirtilmelidir. Belirlenen fiyat politikası, pazarlama planının tamamlayıcı parçasıdır. Fiyat politikası, pazarlama metotlarınızı önemli ölçüde etkilemektedir. Düşük fiyat genellikle daha az özellik ve daha az hizmet olarak algılanır. Belirlenen fiyatlandırma modelinin satılmaya çalışılan ürün ve hizmetlerinizin algılandığı değer ile aynı seviyede olduğundan emin olunmalıdır. Fiyat politikasını belirlemede genel olarak 2 yöntem kullanılmaktadır. İlk yöntemde fiyat, gerçekleşen maliyet ile istenilen karın toplanmasıyla elde edilir. Maliyete kar yüzdesinin eklenmesi olarak bilinen bu yöntem genellikle rekabetin çok az olduğunda ya da hiç olmadığında kullanılır. İkinci yöntemde ise rakiplerin fiyatlandırma politikalarını nasıl oluşturdukları dikkate alınır ve buna göre ürünün ya da hizmetin pazarda nerede konumlanması ve nasıl algılanmasını istediğinize bağlı olarak fiyatlandırma metotları geliştirilir. Projedeki aylık satışlar tahmin edilerek yıllık satışlar daha sonra büyüme ve enflasyon oranları dikkate alınarak sonraki yılların satışlar tahmin edilmelidir. Tahmini Satış Planı (İlk Beş Yıl İçin Yıllık) Ürün /Hizmet YÖNETİM PLANI Proje veya işin yönetimi nasıl olacak bu bilgilerin iş planında ayrıntılı olarak sunulması gerekmektedir. Yönetim, insanların iş birliği yapmalarını sağlama ve onları bir amaca doğru yöneltme işlerinin ve faaliyetlerinin tümünü ifade eder. Yönetimde, başkalarına iş yaptırma ve onların yardımını sağlama söz konusudur. Bu durumda iş yaptıranlar, yönetici; işleri yapanlar da yönetilenler durumundadır. Yönetim, işletmelerin ömrünü doğrudan etkiler. Aynı zamanda kurulan iki işletmeden birinde yönetim iyi, diğerinde kötü olduğu takdirde görülecektir ki yönetimi iyi olan işletme daha çabuk büyüyecektir. Projenin hayata geçirilmesinde temel yönetim fonksiyonları dikkate alınır. Yönetimin ana fonksiyonları; planlama, organizasyon, sevk ve idare, koordinasyon ve denetimdir. Yönetim planı nedir? Planlama amacına ulaşmak için ne gibi işlerin yapılması gerektiğini, bunların sırasını, zamanını, süresini, kimler tarafından ve hangi yollar izlenerek yapılacağını gösteren bir tasarıdır. Proje yöneticileri, planlama sayesinde ne yapacaklarını önceden düşünme imkânına sahip olurlar. Planlamada proje amaçlarını tespit ederek bu amaçlara ulaştıracak yaklaşım ve yöntemleri belirler ve proje faaliyetlerinin hangi yönde gitmekte olduğunu, amaca varmak için izlenecek yolları belirler. İyi bir planlamada şu özellikler bulunmalıdır: Yapılacak proje planı, açık, geçerli ve kesin bir amaca yönelik olmalıdır. Proje plan, esnek olmalıdır ki böylece çeşitli iç ve dış çevre şartlarına uyabileceği gibi gelişmelere de uyum sağlar. Proje planı, en uygun süreyi kapsamalıdır. 56
60 Projede kullanılacak bilgi teknolojisi hakkında bilgiler verilmelidir. Bilgi teknolojisi (BT), bilgisayar tabanlı bilişim sistemlerinin, özellikle yazılım uygulamaları ve bilgisayar donanımının incelenmesi, tasarlanması, geliştirilmesi, yürütülmesi, yönetimi ve desteğine verilen addır. BT temel olarak 57 Proje planın hazırlanması ve uygulanması en az giderle gerçekleştirilmelidir. Hazırlanan plan karşılaşılacak güçlüklere yönelik önlemleri sıralamalıdır. Projede planlamanın yanında organizasyonda düşünülmelidir. Planlamada belirlenen proje amaçlarına ve bunlara ulaşmak için seçilen işler, kişiler ve iş yerleri arasında yetki ilişkilerinin kurulması proje faaliyetlerinin tümüne organizasyon denir. Organizasyon, çalışanlar için belirli amaçlara ulaşabilmelerinde etkin rol oynamaları ve birlikte çalışma imkânı vermesi açısından önem taşımaktadır. Projede planlar yapıp, organizasyon yapısı oluşturarak ortak amaç doğrultusunda harekete geçmeye sevk ve idare denir. Proje / iş yöneticinin çalışanların çalışmalarını etkilemesi ve onlara ne yapmaları gerektiğini bildirmesi ile ilgili faaliyetleri kapsar. Proje veya işte koordinasyon, çalışmayı kolaylaştırmak ve başarıyı sağlamak için bir işletmenin bütün faaliyetlerinin uyum içinde yürütülmesidir. Bu durum projenin/ işin büyüklüğüne göre önem kazanır. Projeyi/ işi amacına ulaştıracak biçimde çalışanların çabalarının birleştirilmesi önemlidir. Projenin/ işin etkin bir biçimde yapılması, gerek çalışanlar gerekse kullanılan araç-gereç arasında düzenli, uygun ve sonuca ulaşılabilir bir iletişimin sağlanması, koordinasyonun kuvvet ve değeriyle yakından ilgilidir. Proje veya iş süreçlerinin denetimi; planlama, organizasyon, sevk ve idare ve koordinasyondan sonra yönetim sürecinin son halkasını oluşturur. Diğer fonksiyonların neyi, nasıl ve ne derecede başardığını araştırır ve belirler. Denetim standartları belirlendikten sonra gerçekleştirilen durum ölçülür, bu durum standartlarla karşılaştırılır ve farklılıkların nedenleri belirlenir, gerekli düzeltici önlemler alınır. Böylece denetim fonksiyonu gerçekleştirilmiş olur. Organizasyon Yapısı İşletmenin organizasyon yapısını, işletmeyi bir bütün olarak gösteren, görev ve sorumlulukları tanımlayan ve bölümler arasındaki ilişkileri tamamlayıcı bir düzen içinde göz önüne alan bir şemayla gösterilmesi gerekir. Yönetim planının nasıl başarılı olacağı açıklanmalıdır. Başarılı bir organizasyon sağlamak için büyümekte olan ve büyüme eğilimi gösteren ürünleri ve hizmetleri, pazarları sürekli ve sistematik şekilde araştırmak, keşfetmek ve değerlendirmek gereklidir. Ortaya çıkan yeni olanakları değerlendirmek için hemen harekete geçmekte, insan kaynağı, teknolojik ve maddi kaynakları yaratabilmektedir. Başarılı yönetim ve organizasyon sistemleri, önleyici kontrol sistemine önem vererek, günlük etkinliğin otokritiğini yaparak, rekabet üstünlüğü yakalama çabası içinde yoğun çalışabilmektedir. Başarılı yönetim organizasyon sistemleri; personel istihdamında standartlar belirlemekte ve bunları titizlikle uygulamaktadır. Yeni rekabet stratejileri oluşturulmalı ve bunun için yeni ürünler piyasaya sürülme, büyük miktarda satış gayreti göstermeli, maliyetin düşürülmesi ve kalitenin yükseltilmesi için gerekli önlemler alınmalıdır. Anahtar Personel Anahtar personel, proje konusu işi yerine getirmek için asgari yeterlik kriterine sahip deneyimli kişilerdir. Projede çalışacak anahtar personel ile projenin / işletmenin kapasitesi görülmüş olacaktır. Anahtar personelin deneyimlerini belirlenmesi ya da CV lerinin ekte sunulması gerekir. Ortaklık Yapısı ve Ortaklara İlişkin Bilgileri Açıklama: İşletmenin ortaklık yapısını hissedarlar ve diğer ortaklara ilişkin bilgiler vererek açıklayınız. Kısaca, sermayedarları belirtiniz. Bilgi Teknolojisi
61 bilgisayarların ve yazılımların aracılığıyla bilginin işlenmesi, dönüştürülmesi, saklanması, korunması, iletilmesi ve bu bilgiye güvenli bir biçimde erişilmesini sağlar. Günümüzde bilgi teknolojisi terimi, bilgisayar ve teknolojinin çeşitli yönlerini içine alacak şekilde genişlemiş ve bilinir hale gelmiştir. BT alanında çalışanlar, uygulama yüklenmesinden karmaşık bilgisayar ağlarının ve veri tabanlarının tasarımına varan çeşitli görevleri yerine getirirler. Bu görevlerden bazıları; veri yönetimi, ağ bağlantıları, bilgisayar donanımı, veri tabanı ve yazılım tasarımı ve sistem yönetimini içerir. FİNANSMAN PLANI Projenin finansmanının nasıl yapılacağı bu bölümde ayrıntılı olarak verilmelidir. Finansal planlama, proje faaliyeti sırasında ortaya çıkacak her türlü fon giriş ve çıkışlarının önceden bir programa bağlanmasıdır. Nakit giriş ve çıkışlarının hem tutar hem de zaman açısından uyumlaştırılmasıdır. Finansal planlamanın amacı, en uygun likiditenin oluşturulmasıdır. Finansman planı nedir? Finansal planlama, işletmenin planlama sürecinin bir parçasıdır. Genel bir kural olarak planlama, karın arttırılması, karar almanın geliştirilmesi ve hatta sayısının azaltılmasına yardımcı olmaktır. Planlama işletmenin geleceğini etkileyecek kararların bu günden alınması demektir. Gelecek belirsiz olduğu için, yapılan planların gerçekleşmemesi de mümkündür. Bu nedenle, gelecek, hareket eden bir hedeftir ve planlamanın nedeni de işletmenin amacının geliştirilmesidir. Finansal Planlamanın yararları şu noktalarda toplanmaktadır: Finansal planlama, yatırım kararlarının verilmesinde yardımcı bir görev üstlenmektedir. Finansal planlama, yöneticilerin sürprizlerle karşılaştıklarında uygun kararlar vermelerine yardımcı olmaktadır. Finansal planlama, yöneticileri motive edecek somut hedeflerin belirlenmesine ve performans standartlarının oluşturulmasına olanak sağlamaktadır. Finansal planlama; projenin finansman yatırım seçeneklerini analiz etme, cari kararların gelecekte doğuracağı sonuçları tahmin etme, seçilecek alternatiflere karar verme ve finansal planda belirlenen hedeflere göre ulaşılan performansı ölçme aşamalarından oluşan bir süreçtir. Finansal planlama; kısa vadeli, orta ve uzun vadeli olmak üzere üç temel gruptan oluşur. Kısa vadeli planlamanın süreci genellikle 12 aya kadar uzanmaktadır. Bu tür planlamanın konusu, işletmenin kısa vadeli borçlarını ödeyecek yeterli nakdi olup olmadığı ve kısa vadeli borçlanmanın en uygun şartlarla yapılması üzerine yoğunlaşmaktadır. Finansal planlamada 2-5 yıl arası planlamaya ise orta vade ve 5 yılın üzerine ise uzun vade planlama denebilir. Finansal planlama, işletmenin amaçlarının elde edilmesinde kontrolü ve koordinasyonu sağlayan bir araç olduğu için büyük önem taşımaktadır. Finansal planlama sürecinin iki temel konusu nakit planlaması ve kar planlamasıdır. Nakit planlaması işletmenin nakit bütçesinin hazırlanması ile ilgiliyken, kar planlaması, proforma finansal tablolar vasıtasıyla yapılmaktadır. Finansal planlama süreci, orta ve uzun vadeli veya stratejik finansal planlar ile başlar. Stratejik planlar, kısa vadeli faaliyet plan ve bütçelerinin hazırlanması için bir rehber görevi görür. Genelde, kısa vadeli plan ve bütçeler işletmenin uzun vadeli stratejik amaçlarının uygulamaya konulmuş halidir. Proforma Bilanço ve Gelir Tablosunun Hazırlanması Proforma finansal tablolardaki amaç; işletmelerin geleceğe yönelik olmak kaydıyla ve gelecekte ortaya çıkabilecek finansal ihtiyaçlarını tahmin edebilmektir. Yeni kurulan iş veya projeye ait olarak proforma finansal tablolar satışların yüzdesi, regresyon ve oran yönteme göre hazırlanabilir. 58
62 Satışların yüzdesi yöntemine göre proforma finansal tablo düzenlenirken gelir tablosunda yer alan çeşitli kalemlerle satışlar arasında yüzdesel bir ilişkinin olduğu varsayılır. Regresyon yönteminde, satışlarla, satışların doğrudan ilgili olduğu kalemler arasındaki ilişki daha uzun dönem için ortaya konulur. Yöntemde satışlarla ilişkili kalemler, satışların bir fonksiyonu olarak ele alınır. Satışlar bağımsız, diğer kalemler bağımlı değişken olarak seçilir. Regresyon analiziyle, ilgili kalemle satışlar arasındaki geçmiş yıllardaki ilişki saptanarak bu ilişkiye en uygun düşen regresyon denklemi bulunur. Oran yönteminde, yeni kurulacak işletmeler için finansman planlaması, satış tahminlerinden hareketle o endüstri kolundaki oranlardan faydalanılarak yapılabilir. Proforma Bilanço Şekil 3.1: Proforma Bilanço ve Gelir Tablosu Hazırlama Süreci Proforma bilançoda, işletmenin gelecekteki finansal durumunun nasıl olacağı tahmin edilmeye çalışılır. Bilançonun varlık ve kaynak kalemleri varsayımlara dayanarak proforma yani tahmini bilançoda yer alır. Proforma bilanço tahmin edilirken varlık ve kaynak değerlerinin teker teker tahmin edilmesi gereklidir. Proforma bilanço, gelecekte belirli bir tarihte işletmenin olası varlık, borç ve özsermaye durumunu düzenli bir şekilde gösteren finansal rapordur. Proforma bilanço; işletme amaçları doğrultusunda alınan kararların, yapılan planların, işletmenin varlık ve kaynak yapısını nasıl etkileyeceğini tahmin etmeye yarayan finansal tablodur. Satışların yüzdesi yöntemine göre proforma bilançonun hazırlanması genel tercih edilen yöntemdir. Buna göre ilave bilgilerin olmadığı ya da daha fazla bilgi elde edilemediği durumlarda, proforma bilanço hazırlanmasında da kullanılabilir. Dikkat edilmesi gereken nokta, satışlara doğrudan doğruya bağlı olarak gelişme gösteren kalemlerle, doğrudan bağımlı olarak gelişme göstermeyen kalemlerin belirlenmesi gereğidir. Bilançoda aşağıdaki kalemler yer alabilir. 59
63 BİLANÇO KALEMLERİ 1 yıl 2. yıl 3. yıl 4. yıl 5. yıl 1. Dönen Varlıklar Nakit ve benzerleri Finansal varlıklar Ticari Alacaklar Stoklar Diğer Dönen varlıklar 2. Duran Varlıklar Uzun Vadeli Finansal varlıklar Maddi Duran Varlıklar (net) Maddi Olmayan Duran Varlıklar (net) Diğer Duran varlıklar VARLIKLAR TOPLAMI 3. Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar Finansal Borçlar Ticari Borçlar Vergi ve diğer borçlar Karşılıklar 4. Uzun Vadeli Yabancı kaynaklar Uzun Vadeli Finansal Borçlar Uzun Vadeli Ticari Borçlar Diğer Uzun Vadeli borçlar Karşılıklar 5. Özkaynaklar Sermaye Yedekler Geçmiş Yıl Karı (zararı) Dönem Karı (zararı) KAYNAKLAR TOPLAMI 60
64 Proforma Gelir Tabloları Proforma gelir tablosu; işletmenin tahmin edilen hesap döneminde elde edeceği gelirler ile yapması beklenen giderleri tasnifli bir şekilde gösteren ve söz konusu dönem faaliyetlerinin sonucunu kar ya da zarar olarak özetleyen tablodur. Proforma gelir tablosu; işletmenin gelecek döneme ilişkin gelir ve giderlerinin tahmin edilmesinde kullanılmaktadır. Proforma gelir tablosu yapılan satış ve maliyet tahminlerine göre yapılacaktır. Aylık ve yıllık satış miktar ve tutarları tahmin edilmelidir. İşletme türüne göre katlanılacak tahmini ham madde, işçilik ve genel üretim gideri gibi üretim giderlerini tahmin edilmelidir. Hizmet işletmelerinde hizmet üretim maliyetleri tahmin edilir. Bütün işletme tiplerinde yukarıdaki giderlere ilave olarak satış, yönetim, araştırma ve finansman giderleri tahmin edilmelidir. Ayrıca bunlara ilave diğer gelir ve giderler tahmin edilmelidir. Bulunacak kar üzerinden işletmenin tabi olduğu gelir veya kurumlar vergisi hesaplanarak vergi sonrası net kara ulaşılacaktır. Satışların yüzdesi yöntemine göre proforma gelir tablosun hazırlanabilir. Yöntemde gelir tablosunda yer alan çeşitli kalemlerle satışlar arasında yüzdesel bir ilişkinin olduğu varsayılır. Yöntemin esası, geçmişteki satışlarla çeşitli kalemler arasındaki ilişkinin gelecekte de aynen devam edeceğine dayalı olmasıdır. Proforma gelir tablosu aşağıdaki gibi düzenlenebilir. Gelir tablosu 1. yıl 2. yıl 3. yıl 4. yıl 5. yıl Satış Hasılatı X X X X X Satışların Maliyeti (X) (X) (X) (X) (X) Brüt Satış Karı X X X X X Araştırma Geliştirme Giderleri (X) (X) (X) (X) (X) Pazarlama Satış Dağıtım Giderleri (X) (X) (X) (X) (X) Yönetim Giderleri (X) (X) (X) (X) (X) Faaliyet Karı X X X X X Diğer Gelirler X X X X X Diğer Giderler (X) (X) (X) (X) (X) Finansman Giderleri (X) (X) (X) (X) (X) Vergi Öncesi Kar X X X X X Gelir/ Kurumlar Vergisi (X) (X) (X) (X) (X) Vergi Sonrası Kar X X X X X Nakit Akış Tablosu ve Nakit Akışlarının Tahmini Nakit akış tablosu, ilgili tarafların işletmelerin net aktiflerindeki değişimi, finansal yapısını ve nakit akışlarının tutar ve zamanlamasını değişen koşullara ve fırsatlara uyum sağlamak amacıyla etkileme yeteneğinin değerlendirebilmesi için gerekli bilgiyi sağlar. Nakit akışı bilgisi işletmenin nakit ve nakit benzeri yaratma yeteneğinin değerlendirilmesi ve kullanıcıların gelecekteki nakit akışlarını ölçmek ve başka İşletmelerle karşılaştırmak için modeller geliştirmesini sağlar. Ayrıca İşletmeler arasındaki aynı işlem ve olaylar için farklı muhasebe uygulamalarının etkilerini elimine ederek farklı işletmelerin performans raporlamalarının karşılaştırılabilmelerine olanak verir. 61
65 Nakit bütçeleri, işletmelerin nakit giriş ve çıkışlarının miktar ve zaman bakımından uyumlaştırılmasını sağlayan kısa vadeli planlardır. Nakit bütçeleri, günlük, haftalık, aylık, üç ya da altı aylık dönemler için hazırlanabilir. Nakit akış tablosu; İşletmelerin nakit ihtiyaçlarını zamanında belirlemek Nakit fazlalıklarını önceden belirlemek ve kısa süreli yatırımlara yönlendirmek Elde yeterli nakit bulundurarak, nakit iskontolarından faydalanmak Borçların vadesinde, herhangi bir gecikme olmaksızın ödenmesinin sağlanmak Hammadde fiyatlarında meydana gelebilecek dalgalanmalardan korunarak, üretimde istikrarı sağlanmak. Nakit akış tablosu hazırlanırken bütçenin kapsayacağı süre belirlenir. Nakit girişleri ve çıkışları tahmin edilir. Net nakit akışı sağlanır ve nakit dengesi kurulur. PROFORMA NAKİT AKIŞ TABLOSU 1. yıl 2. yıl 3. yıl 4. yıl 5.yıl DÖNEM BAŞI NAKİT VE NAKİT BENZERLERİ MEVCUDU İŞLETME FAALİYETLERİNE İLİŞKİN NAKİT AKIŞLARI 1.Satış ve Gelirlerden Sağlanan Nakit Girişleri (+) 2.Faaliyet Giderlerine İlişkin Nakit Çıkışları (-) 4. Diğer Gider ve Zararlardan Kaynaklanan Nakit Çıkışları(-) 5. Finansman Giderlerinden Kaynaklanan Nakit Çıkışları (-) 6. İşletmeler Faaliyetleriyle İlgili Varlık ve Yabancı Kaynaklardaki Değişikliklere İlişkin Nakit Akışları (+) (-) 7.Vergi Ödemelerine Ait Nakit Çıkışları (-) YATIRIM FAALİYETLERİNE İLİŞKİN NAKİT AKIŞLARI 1. Yatırım Faaliyetinden Sağlanan Nakit Girişleri(+) 2. Yatırım Faaliyetlerine İlişkin Nakit Çıkışları (-) FİNANSMAN FAALİYETLERİNE İLİŞKİN NAKİT AKIŞLARI 1. Finansman Faaliyetlerinden Sağlanan Nakit Girişleri 3. Finansman Faaliyetlerine İlişkin Nakit Çıkışları (-) DÖNEM SONU NAKİT VE NAKİT BENZERLERİ MEVCUDU Başabaş Noktası Başabaş analizi çeşitli alım satım, hizmet ve üretim düzeylerinde kârla giderler arasındaki ilişkiyi analiz eden bir araçtır. İşletme ne kadar satış yaparsa gelirleri giderlerini karşılayacaktır, bu noktanın bulunmasıdır. İşletmeler başabaş noktasından sonra kara geçerler. Başabaş analizi; kâr hedeflerine ulaşmada gerekli iş hacminin belirlenmesi çeşitli alış satış ve üretim düzeylerinde birim maliyetlerin ve en az satış fiyatının belirlenmesidir. Bu analiz ile en kârlı mamul türlerinin seçilmesi ve üretim bileşiminin buna göre düzenlenmesi; yeni yapılacak yatırımlarda, risk derecesini dikkate alarak, asgari üretim kapasitesinin ne olması gerektiğinin belirlenmesi yapılır. 62
66 Yeni proje ile işletmenin üretim kapasitesini artırması halinde, bu tür bir büyümeyi haklı gösterecek satış hacminin belirlenmesi; işletmenin izleyeceği üretim, fiyat, yatırım politikaları konusunda yönetimin alacağı kararlara yardımcı olur. Bu analiz ile faaliyetlerin kontrol edilmesi; işletmenin izlediği politikaların ve işletme yönetiminin değerlendirilmesi şeklinde sayılabilecek yararlar sağlar. Faaliyet başabaş analizi, satış geliri, maliyet ve kar arasındaki ilişkileri inceleyen analitik bir yöntemdir. Faaliyet başabaş noktası, toplam gelirler ile toplam maliyetlerin birbirine eşit olduğu noktadır. Kar=Toplam Gelir Toplam Maliyetlerin düşülmesi suretiyle bulunur. Başabaş noktası; Toplam Gelir = Toplam Maliyetler Üretim Miktarına göre Başabaş noktası = Toplam Sabit Maliyet / (Birim Satış Fiyatı Birim Değişken Maliyet) Satış Tutarına göre, başabaş noktası = Toplam Sabit Maliyet/[1-(Toplam Değişir Maliyet / Toplam Satışlar)] A işletmesinin toplan sabit maliyetleri , Birim Satış fiyatı ve birim değişken giderleri 700 ise, A İşletmesi, hangi üretim miktarında başabaş noktasına ulaşır? Başabaş noktası = / ( )= adet A işletmesinin toplam sabit giderleri , toplam değişir giderleri dir. İşletmenin toplam satışları olduğuna göre, satış tutarına göre başabaş noktası aşağıdaki şekilde hesaplanır. Başabaş noktası = / [1-( / )] Başabaş noktası = dir. Önemli Riskler ve Sürdürülebilirlik İş yaşamı ve çevre değişkenleri giderek daha karmaşık olmakta ve rekabetçi eğilimlerin baskısı yeni zorluklar getirmektedir. O halde, neden risklere maruz kalmaya ve değişimlere güvenmeye çalışalım? İyi oluşturulmuş bir pazarlama planı süreci; sorunları önlemiş, zamandan ve paradan tasarruf sağlamış ve girişimcilerin bilinmezlik karşısındaki korkularını bir parça da olsa ortadan kaldırmış olabilmektedir. Proje için tanımlanmış risklerle ilgili açıklamalar iş planında yer almalıdır. Risk projenin başarıyla tamamlanmasını engelleyici herhangi bir şeydir. Riskler genellikle projelerin sınırlı kaynaklarla gerçekleştirilmeye çalışılmasında ortaya çıkarlar. Çıkması muhtemel riskler, çaresi ve alternatif çözümler ortaya koymalıdır. Örneğin; Riskler fark edildiğinde, projenin ertelenmemesi için gerekli düzeltmeler öngörülmeli. Yeni teknolojiler, pazardaki gelişmeler, finans kaynaklarındaki dar boğaz gibi riskler tahmin edilerek çözümler ortaya konmalıdır. Projeyi olumsuz etkileyebilecek riskler öngörülmüş, tanımlanmış ve bunlara ilişkin B Planı uygun şekilde hazırlanmalıdır. Yani yedekte bir plan daha oluşturulması projede olabilecek bir olumsuzluk için hazırlıklı olmak demektir. Projenin başarıya ulaşmasını olumsuz yönde etkileyecek ne gibi durumların/risklerin ortaya çıkabileceği ve bu durumlarda projenin başarıyla yürütülmesini sağlamak için nelerin yapılacağı, ne tür tedbirlerin alınacağı, yani devreye sokulacak B Planı İş Zaman Çizelgesinde yer alan her bir iş paketi de dikkate alınarak ortaya konulmalıdır. Başarı Ölçütleri: B Planı: 63
67 Projenin işin sürdürülebilirliği ile ilgili ayrı ayrı bilgi verilmesi gerekir. Pazar payının korunması nasıl yapılacağı, finansal sürdürülebilirlik ve kurumsal sürdürülebilirlik nasıl olacak açıklanmalıdır. Pazar payında sürdürülebilirlik Finansal sürdürülebilirlik Kurumsal sürdürülebilirlik Proje Zaman Planı Projelerin başarıyla tamamlanması planlanan faaliyetlerin zamanında bitirilmesi ile mümkündür.. Bu nedenle projede yer alacak başlıca iş paketleri ve bunlar için önerilen zamanlama, Proje-Zaman tablosu halinde verilmelidir. Ayrıca, projenin belli başlı aşamaları (kilometre taşları) ve bunlardan her birinin ne zaman gerçekleşeceği, bu aşamalarda görev alacak proje personeli ve iş tanımları ek sayfa kullanılarak ayrıntılı olarak yazılmalıdır. PROJE-ZAMAN TABLOSU (1. YIL) İş/ Proje faaliyeti AYLAR PROJE-ZAMAN TABLOSU (2. YIL) İş/Proje faaliyeti AYLAR
68 Ekler İş planı eklenmesinin yararlı olduğu düşünülen bilgi ve çalışmalar eklenmelidir. Örneğin: Broşür ve reklam malzemeleri Anket, araştırma, raporlar çalışmaları Detaylı proje ve planlar Yer haritalar ve fotoğraflar Ayrıntılı satın alınacak makine, araç, donanım ve ekipman listesi Yapılan sözleşme ve taahhütler Varsa patent ve lisans hakları Gelecekteki müşteri destek yazıları Sahip olunan varlıklar listesi Özgeçmişler Diğer ilgili dokumanlar. 65
69 Özet İş planı, yatırımcının kurulu veya kurmayı düşündüğü iş veya projeyle ilgili düşüncelerinin, hedeflerinin, planlarının yer aldığı bir dokümandır. Bu doküman, yatırımcıya, projenin hayata geçilmesinde, iş kurma ve işletme sürecinde yol gösterici bir rehberdir. İş planı; projenin ve işin kurulması ve hayata geçirilmesi için hazırlanan bir yazılı dokuman, bir dosyadır. Bu dosyada projeyle ilgili olarak yatırımcının özelliklerini ve hedeflerini, işletmenin geçmiş ve mevcut dönem özelliklerini, gelecekten beklentilerini, işletme yapısı ve ortaklarını, ulaşmak istediği müşteri kitlesi ve hedeflediği piyasaların özellikleri belirtilir. Ayrıca bu dosyada hedef müşteriye ulaşmak için uygulayacağı satış ve pazarlama planlarını, üretmeyi planladığı ürün/hizmetleri, üretim için iş süreçler ve planlarını, işletmeyi yönetmek için gerekli idari süreçleri ve örgütlenmeyi, işletmenin tahmini satış planlarını, işletmenin finansal hareketlerini, finansal karlılığını, karşı karşıya olduğu risk ve fırsatları gösterir. İş planı genelde içindekiler ile başlar ve şu bölümler yer alır; yönetici özeti, kurulacak işe/projeye ait bilgiler, proje/ işletmenin hedef ve amaçları; pazarlama planı, üretim /hizmet ve ticaret planı, yönetim planı, finans planı ve zaman tablosudur. İş planı projenin/işletmenin hedef ve amaçları kapsamlı bir şekilde belirtilmelidir. Hedef ve amaçlar bölümü, satış gelirleri, işletmenin faaliyet karı, yeni pazarlara açılmak, pazar payını arttırmak ve tesislerin genişletilmesi gibi konuları kapsayabilir. Bu amaçların finansal planlamalarla uyumlu olarak yazılması gerekmektedir. Finansal planlamalardan gelir ve kar hedefleri de bu bölüme eklenebilir. Hedef ve amaçlar, her başlığın altında detaylandırılabilir. Pazarlama planı, iş planının en önemli bölümlerinden birisidir. Bu bölümde, müşterilere ulaşmayı, satış yapmayı ve finansal amaçlarınıza ulaşmayı nasıl planladığı açıklanır. İyi ve yeni fikirler yetersiz pazarlama planları yüzünden başarısız olabilirler. Pazarlama planında ürün fiyat, yer ve tutundurma konularına değinilmelidir. Pazarlama planın, ne satacağı, ne kadara satacağı, nerede satacağı ve nasıl tanıtacağı açıklamalıdır. Buna ek olarak, pazarlama planı, pazarlama faaliyetlerinizin verimliliğini nasıl ölçtüğünüzü ve müşterilerin ihtiyaçlarını nasıl belirlediğinizi de kapsamalıdır. Proje veya işin yönetimi nasıl olacak bu bilgilerin iş planında ayrıntılı olarak sunulması gerekmektedir. Projenin amacına ulaşmak için ne gibi işlerin yapılması gerektiğini, bunların sırasını, zamanını, süresini, kimler tarafından ve hangi yollar izlenerek yapılacağını gösteren bir tasarı hazırlar ve hazırlanan bu tasarıya planlama denir. Proje yöneticileri, planlama sayesinde ne yapacaklarını önceden düşünme imkânına sahip olurlar. Planlamada proje amaçlarını tespit ederek bu amaçlara ulaştıracak yaklaşım ve yöntemleri belirler ve proje faaliyetlerinin hangi yönde gitmekte olduğunu, amaca varmak için izlenecek yolları belirler. Projenin finansmanının nasıl yapılacağı bu bölümde ayrıntılı olarak verilmelidir. Finansal planlama, proje faaliyeti sırasında ortaya çıkacak her türlü fon giriş ve çıkışlarının önceden bir programa bağlanmasıdır. Nakit giriş ve çıkışlarının hem tutar hem de zaman açısından uyumlaştırılmasıdır. Finansal planlamanın amacı, en uygun likiditenin oluşturulmasıdır. Finansal planlama, işletmenin planlama sürecinin bir parçasıdır. Genel bir kural olarak planlama; karın arttırılması, karar almanın geliştirilmesi ve hata sayısının azaltılmasına yardımcı olmaktır. Planlama işletmenin geleceğini etkileyecek kararların bu günden alması demektir. Finansal planlama; projenin finansman yatırım seçeneklerini analiz etme, cari kararların gelecekte doğuracağı sonuçları tahmin etme, seçilecek alternatiflere karar verme ve finansal planda belirlenen hedeflere göre ulaşılan performansı ölçme aşamalarından oluşan bir süreçtir. 66
70 Kendimizi Sınayalım 1. Bir projenin hayata geçirilmesinde ve iş kurma sürecinde hazırlanan rehbere ne ad verilir? a. Hesap planı b. Fizibilite analizi c. İş planı d. Pazarlama planı e. Finansman planı 2. Aşağıdakilerden hangisi iş planın hazırlamasının faydaları arasında yer almaz? a. İş planı yatırımcının/girişimcilik kafasındaki projesinin yazılı olarak ifadesini sağlar. b. Yatırımcının/girişimcilerin dikkatini toplayarak amaca yönelik çalışır ve zamandan tasarruf sağlar. c. Gelecekle ilgili verilere dayanarak kestirim yapmasını sağlar. d. İş kurmadan önce gerekli araştırma ve planlama çalışmalarının yapılmasını sağlar. e. Hangi işi yapacağı arayışına faydası olur. 3. Aşağıdakilerden hangisi iş planı bölümleri arasında yer almaz? a. Yönetici özeti b. Kurulacak işe/ projeye ait bilgiler c. Proje/ işletmenin hedef ve amaçları d. Pazarlama Planı e. Karlılık planı 4. Aşağıdakilerden hangisi projenin güçlü yönleri arasında yer almaz? a. Yüksek iç talebi karşılayabilme kapasitesi b. Sektörel bilgi birikimleri c. Müşteri beklentilerini karşılayabilme yeterliliği d. Müşterileri taleplerini az çok bilme e. Pazarlama yönetiminin deneyimi 5. Aşağıdakilerden hangisi projenin önündeki fırsatlar arasında yer almaz? a. Sektörün büyümesi ve gelişmesi b. Yurtiçi ve yurtdışı pazarların artması c. Devlet destekleri olması d. Altyapı olanaklarının iyi olmaması e. Kaliteli hammadde kaynakları bulunması 6. Proje veya işin yönetimi nasıl olacağı iş planı hangi bölümünde açıklanmalıdır? a. Finansman planı b. Yönetim planı c. Pazarlama planı d. Tutundurma planı e. AR-GE planı 7. Projenin finansman yatırım seçeneklerini analiz etme, cari kararların gelecekte doğuracağı sonuçları tahmin etme hangi aşamada yapılır? a. Finansman planı b. Yönetim planı c. Pazarlama planı d. Tutundurma planı e. AR-GE planı 8. İşletmenin gelecekteki finansal durumunun nasıl olacağı tahmin edilerek varlık ve kaynaklarının gösteren tabloya ne ad verilir? a. Proforma gelir tablosu b. Proforma nakit akış tablosu c. Proforma bilanço d. Proforma varlıklar tablosu e. Proforma kaynaklar tablosu 9. İşletmenin gelecekteki finansal durumunun nasıl olacağı tahmin ederek gelir ve giderlerini gösteren tabloya ne ad verilir? a. Proforma gelir tablosu b. Proforma bilanço c. Proforma varlıklar tablosu d. Proforma kaynaklar tablosu e. Proforma nakit akış tablosu 67
71 10. İşletmenin gelecekteki finansal durumunun nasıl olacağı tahmin ederek nakit durumunu gösteren tabloya ne ad verilir? a. Proforma gelir tablosu b. Proforma bilanço c. Proforma varlıklar tablosu d. Proforma kaynaklar tablosu e. Proforma nakit akış tablosu Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı 1. c Yanıtınız yanlış ise İş Planı tanımını tekrar okuyunuz. 2. e Yanıtınız yanlış ise İş Planın Sağladığı Yararlar bölümünü tanımını tekrar okuyunuz. 3. e Yanıtınız yanlış ise, İş Planı bölümünü tanımını tekrar okuyunuz. 4. d Yanıtınız yanlış ise Projenin Güçlü Yönleri bölümünü tanımını tekrar okuyunuz. 5. d Yanıtınız yanlış ise Projenin Önündeki Fırsatlar bölümünü tanımını tekrar okuyunuz. 6. b Yanıtınız yanlış ise Yönetim Planı bölümünü tanımını tekrar okuyunuz. 7. a Yanıtınız yanlış ise Finansman Planı bölümünü tanımını tekrar okuyunuz. 8. c Yanıtınız yanlış ise Proforma Bilanço Hazırlama bölümünü tanımını tekrar okuyunuz. 9. a Yanıtınız yanlış ise Proforma Gelir Tablosu Hazırlama bölümünü tanımını tekrar okuyunuz. 10. e Yanıtınız yanlış ise Nakit Akış Hazırlama bölümünü tanımını tekrar okuyunuz. Sıra Sizde Yanıt Anahtarı Sıra Sizde 1 İş planı; projenin ve işin kurulması ve hayata geçirilmesi için hazırlanan bir yazılı dokuman, bir dosyadır. Bu dosyada projeyle ilgili olarak yatırımcının özelliklerini ve hedeflerini, işletmenin geçmiş ve mevcut dönem özelliklerini, gelecekten beklentilerini, işletme yapısı ve ortaklarını, ulaşmak istediği müşteri kitlesi ve hedeflediği piyasaların özellikleri belirtilir. Ayrıca bu dosyada hedef müşteriye ulaşmak için uygulayacağı satış ve pazarlama planlarını, üretmeyi planladığı ürün/hizmetleri, üretim için iş süreçler ve planlarını, işletmeyi yönetmek için gerekli idari süreçleri ve örgütlenmeyi, işletmenin tahmini satış planlarını, işletmenin finansal hareketlerini, finansal karlılığını, karşı karşıya olduğu risk ve fırsatlar gösterilir. Sıra Sizde 2 Yapılan iş veya projenin Avrupa Topluluğunda Ekonomik Faaliyetlerin İstatistiki Sınıflaması (NACE), kodu da burada verilmelidir. NACE Avrupa da ekonomik faaliyetlerle ilgili istatistiklerin üretilmesi ve yayılması amacına yönelik bir başvuru kaynağıdır ve mesleklerin veya işlerin sınıflandırılması bu koda göre yapılır. Avrupa Birliği ne üye ülkeler NACE ve NACE den türetilmiş olan kendi ulusal sınıflamalarını NACE nin 1970 deki gelişiminden itibaren kullanmaktadırlar: NACE, Avrupa istatistik sistemi içerisinde karşılaştırılabilir istatistikler üretmek amacıyla kullanılan istatistiksel altyapının ayrılmaz bir parçasıdır. Sıra Sizde 3 Pazarlama planı, iş planının en önemli bölümlerinden birisidir. Bu bölümde, müşterilere ulaşmayı, satış yapmayı ve finansal amaçlarınıza ulaşmayı nasıl planladığı açıklanır. İyi ve yeni fikirler yetersiz pazarlama planları yüzünden başarısız olabilirler. Pazarlama planında ürün fiyat, yer ve tutundurma konularına değinilmelidir. 68
72 Sıra Sizde 4 Proje veya işin yönetimi nasıl olacak bu bilgilerin iş planında ayrıntılı olarak sunulması gerekmektedir. Yönetim, insanların iş birliği yapmalarını sağlama ve onları bir amaca doğru yöneltme işlerinin ve faaliyetlerinin tümünü ifade eder. Sıra Sizde 5 Projenin finansmanının nasıl yapılacağı bu bölümde ayrıntılı olarak yer verilmelidir. Finansal planlama, proje faaliyeti sırasında ortaya çıkacak her türlü fon giriş ve çıkışlarının önceden bir programa bağlanmasıdır. Nakit giriş ve çıkışlarının hem tutar hem de zaman açısından uyumlaştırılmasıdır. Finansal planlamanın amacı, en uygun likiditenin oluşturulmasıdır. Yararlanılan Kaynaklar Benson Honig and Tomas Karlsson, Institutional forces and the written business plan, Journal of Management, February Başar, Mehmet, Tuğberk Tosunoğlu ve Emre Demirci. Girişimcilik ve Girişimcinin Yol Haritası İş Planı. Eskişehir: Eskişehir Ticaret Odası Yayını, Edward Blackwell, How to prepare a business plan, Kogan Page Publishers, John W. Mullins, The New Business Road Test, What entrepreneurs and executives should do before writing a business plan. FT Prentice Hall, Mike McKeever, How to write a business plan? Nurhan Aydın; Mehmet Başar; Metin Coşkun, Finansal Yönetim, Detay Yayıncılık, Rhonda Abroms, Julie Vallone, Businees Plan: Secrets & Strategies, Rhonda Abrams, Planning Shop, Paul Barrow, Girişimcinin Silahı: İş Planı, Elips Kitap, Tufan Karaca, Girişimciler için Kolay ve Hızlı İş Planı Hazırlama, Sinemis TOBB; Başarılı bir iş planı hazırlama kılavuzu plan nedir? urulu/siteassets/sayfalar/egitimsunu/ba%c5%9 Far%C4%B1l%C4%B1%20bir%20i%C5%9F%2 0plan%C4%B1%20haz%C4%B1rlama%20klavu zu.pdf Yavuz ODABAŞI, Pazarlama Planı Rehberi; KOSGEB Girişimciliği Geliştirme Merkezi; Seçkin Matbaası ANKARA
73 4 Amaçlarımız Bu üniteyi tamamladıktan sonra; Şahıs işletmelerinin kurulumunu açıklayabilecek, Yatırımcı tercihlerinin vergi yükümlülüğüne etkilerini açıklayabilecek, Şahıs ve sermaye şirketleri kurulum aşamasındaki yasal süreçlerini sıralayabilecek, İşletmelerde büyümenin yollarını açıklayabilecek, İşyeri açmak için izin belgesi alma yöntemlerini belirleyebilecek, Ticaret Sicili, Tescil ve İlan işlemlerinin gerçekleşme sürecini ifade edebilecek, bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz. Anahtar Kavramlar İş Kurma Şirket Basit ve Gerçek Usulde Vergileme Sermaye Şirketi Sermaye Artırımı İşletme Birleşmesi İçindekiler Giriş İşletme Tipine Karar Verilmesi Şirket Kurma İşi Büyütme Şirketlerde Birleşme 70
74 İş Kurma ve Büyütme GİRİŞ Proje fikrinin oluşması, fizibilite ve iş planından sonraki aşama, işin kurulması aşamasıdır. Bu üniteden amaç; projesi olgunlaşan yatırımcıya kurabileceği işletme tipleri ve kuruluş şekilleri ile bürokratik işlemler anlatılarak yatırımcının iş fikrinin hayata geçirilmesinde, yasal süreç işlemleri hakkında bilgilenmelerini sağlamaktır. Yatırımcının iş kurma süreci içinde özellikle kuracağı işletme türüne karar verilmesi gerekir. Daha sonra işletmenin kurulması ve iş yeri açma ruhsatının alınması aşaması gelir. Bu ünitede yatırımcının iş kurma ve işi büyütme süreci, yasal süreçleri de içerecek şekilde detaylı olarak ele alınacaktır. İŞLETME TİPİNE KARAR VERİLMESİ Yatırım projesinin hayata geçirilmesi için yatırımcının öncelikle kuracağı işletmenin hukuki yapısını belirlemesi gerekir. Kuruluş işlemleri seçilen hukuki yapıya göre farklı olacaktır. Ayrıca, yatırımcının başta vergi ve sosyal güvenlik kanunları olmak üzere ilgili kanunlara göre bildirim yükümlülükleri bulunmaktadır. Bu bölümde işletmelerin kuruluş işlemleri ve bildirim yükümlülükleri ele alınacaktır Yatırımcı, öncelikle kuracağı işletmenin hukuki yapısını belirlemelidir. Kurulacak olan işletmenin hukuki yapısı, işletmenin kuruluş işlemlerini ve yükümlülüklerini doğrudan etkileyecektir. Bu nedenle, yatırımcı, işletme türleri hakkında bilgi edinmeli ve kuracağı işletme türüne karar vermelidir. İşletmeler, değişik ölçütler kullanılarak sınıflandırılırlar. Büyüklüklerine göre; küçük, orta, büyük, çok uluslu işletmeler, iş koluna göre; endüstri, ticaret, hizmet işletmeleri, üretilen mal cinslerine göre; tüketim malı üreten işletmeler, endüstri malı üreten işletmeler, mülkiyetine göre; kamu, özel, karma ve yabancı işletmeler, hukuki yapılarına göre işletmeler; şahıs işletmeleri, şirketler ve kooperatifler şeklinde sınıflandırılırlar. Bir işletmede kuruluş işlemleri hukuki yapıya bağlı olarak değiştiğinden, iş kurma süreci bu sınıflandırma ölçütüne göre aşağıda ele alınarak incelenecektir. Şahıs İşletmesi Kurma İşletme sahipliğinin tek bir kişide toplandığı ve işletme ile ilgili her türlü kararın bir kişi tarafından alınıp uygulandığı, en eski ve en basit işletme biçimidir. Şahıs işletmesinin, işletme sahibinden ayrı bir tüzel kişiliği bulunmamaktadır. İşletme sahibi, kurduğu işletmenin borçlarından dolayı tüm şahsi-özel mal varlığı ile sorumludur. Birçok küçük işletme; kurulması ve kapatılması kolay olduğu için şahıs işletmesi olarak kurulmaktadır. Şahıs işletmelerinin kuruluşu şekle bağlı değildir. Bu nedenle, kuruluşa ilişkin bildirimler dışında hukuki yapıdan kaynaklanan herhangi bir işlem yoktur. 71
75 Yapılan İş Vergiden Muaf Esnaf Sınırları İçinde Kalıyor mu? E Vergiden Muaf Esnaf H Vergi Mükellefi Basit Usulün Genel Şartlarını Taşıyor mu? E Basit Usulde Vergilendirilecek H Gerçek Usulde Vergilendirilecek Ticaret Şirketi mi? E Birinci Sınıf Tüccar H İkinci Sınıf Tüccar ya da Kendi İsteğiyle Birinci Sınıf Tüccar Şekil 4.1: Vergi Mükellefiyeti Küçük işletmelerle ilgili bazı muaflıklar mevcuttur. Gelir Vergisi Kanunu nda, ekonomik ve sosyal yönden zayıf olan yatırımcıların korunması amacıyla vergiden muaf esnaf düzenlemesi yapılmıştır. Esnaf muaflığı şartlarını taşıyanların bu muaflıktan yararlanabilmesi için ilgili esnaf odasına kayıt olmaları ve durumlarını tevsik etmek suretiyle belediyeden "Esnaf Muaflığı Belgesi" almaları zorunludur. Ayrıca, esnaf muaflığından faydalananlar faaliyetleri ile ilgili olarak satın aldıkları mallara ve giderlerine ilişkin, gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinden aldıkları belgeleri saklamak zorundadırlar. Şahıs işletmesi nasıl kurulur? Yapılan iş esnaf muaflığı sınırlarını aşıyorsa, işletme sahip/sahipleri vergi mükellefi olacaktır. Bu durumda da vergilendirme usulünün belirlenmesi gerekir. Basit usulde vergilendirme ve gerçek usulde vergilendirme olmak üzere iki tür vergilendirme usulü bulunmaktadır. 72
76 Basit Usulde Vergilendirilen İşletme Kurulması Basit usul, küçük ticaret ve sanat erbabı için öngörülmüştür. Basit usulde vergilendirme kapsamında bulunan mükelleflere, gerçek usulde vergilendirilen mükelleflerden farklı bir takım avantajlar sağlanmıştır. Basit usulde vergilendirmenin sağladığı bazı avantajlar şunlardır. Defter tutulmaması, Vergi tevkifatı yapılmaması ve muhtasar beyanname verilmemesi, Geçici vergi ödenmemesi, Basit Usulde vergilendirilen mükelleflerin teslim ve hizmetleri katma değer vergisinden istisna olması, Ticari kazancın tespitinde amortismana tabi iktisadi kıymet alışları ve satışları dikkate alınmaması, Alınan ve verilen belgelerin kayıtları mükelleflerin bağlı oldukları meslek odalarındaki bürolarda tutulmaktadır. Ancak, isteyen mükellefler kayıtlarını hiçbir yerden izin almadan kendileri tutabilecekleri gibi meslek mensuplarına da tutturabilmeleridir. Basit usule tabi işletme olmak için genel ve özel şartların birlikte taşınması gerekir. Genel ve özel şartlardan herhangi birinin mevcut olmaması durumunda basit usulden yararlanılamaz. Ancak, ilk defa işe başlayanlar için özel şartlar oluşmadığından, genel şartların taşınması yeterlidir. Basit usule tabi olmanın genel şartları şunlardır: Kendi işinde bilfiil çalışmak veya bulunmak, İşyeri mülkiyetinin iş sahibine ait olması halinde emsal kira bedeli, kiralanmış olması halinde yıllık kira bedeli toplamı (2012 yılı için) büyükşehir belediye sınırları içinde , diğer yerlerde aşmaması, Ticari, zirai veya mesleki faaliyetler dolayısıyla gerçek usulde Gelir Vergisi'ne tabi olmamak. Şirketler ve şahıs şirketi ortakları, kuyumcular, inşaat ve onarma işini taahhüt edenler, sigorta prodüktörleri, her türlü ilan ve reklam işleriyle uğraşanlar, gayrimenkul ve gemi alım satımı ile uğraşanlar, maden işletmeleri, şehirlerarası yük ve yolcu taşımacılığı yapanlar basit usulden yararlanamazlar. Basit usulde vergilendirilenler işletmeler, ticari kazanç, satış, alış ve gider belgelerine göre basit bir şekilde tespit edilecektir. Basit usulde defter tutma mecburiyeti bulunmamaktadır. Basit usule tabi olmanın şartlarından herhangi birini takvim yılı içinde kaybedenler, ertesi takvim yılı başından itibaren gerçek usulde vergilendirilirler. Basit usulde vergilendirilen işletmeler, faaliyetlerine ilişkin mal alış ve giderleri ile hâsılatlarını gösteren belgeleri ayrı ayrı dosyalarda saklamak zorundadırlar. Bu mükelleflerin kullanacakları belgeler ile zarfların basımı, dağıtımı, izlenmesi ve kayıtlarının tutulması işlemlerini ilgili mesleki teşekküller yürütecektir. Bu işlemler mükellefin bağlı bulunduğu meslek odaları bünyesinde kurulacak bürolarda yapılır. Hangi yatırımcılar basit usulde vergilendirmeye tabidir? Basit Usulde Vergiye Tabi İşletme Kuruluş İşlemleri Yatırımcının vergi mükellefiyeti durumu belirlendikten sonra, mükellefiyet durumuna göre ilgili vergi dairesine işe başlama bildirimi yapılır. Gelir vergisi mükellefiyetinde, mükellefin işyeri veya iş merkezinin bulunduğu yer vergi dairesidir. Belirli bir işyeri bulunmaksızın çalışan ticaret ve serbest meslek erbabının ikametgahlarının bulunduğu yer vergi dairesidir. 73
77 İşletmeler işe başlama bildirimini vergi dairesine ibraz ettikten sonra, vergi dairesince aynı gün, aynı gün yapılmasının mümkün olmaması halinde ertesi iş günü içinde, mükelleflerin işyerinde yapılacak bir yoklama ile işe başladıkları tespit edilir. Yapılan yoklamanın sonucuna göre mükellefe vergi numarası verilerek, mükellefiyet başlar. İşe başlama bildiriminin serbest muhasebeci, serbest muhasebeci mali müşavir tarafından imzalanmış veya yeminli mali müşavirlerce tasdik edilmiş olması halinde vergi numarası hemen verilir ve işe başlamanın tespiti için yapılan yoklama 30 gün içinde yapılır. Vergi mükellefiyetinin başlaması ile mükelleflerin vergilendirmeye yönelik beyanname verme, vergi ödeme, ödeme kaydedici cihaz alma ve vergi levhası tasdik ettirme gibi yükümlülükleri de başlamış olur. Yatırımcı, kurmuş olduğu işletmeyi, Esnaf ve Sanatkarlar Odası siciline kaydettirir. Yatırımcı, sicile kayıt için başvuru formu ile müracaat eder. Bu forma, Vergi levhası fotokopisi, vesikalık fotoğraf, Nüfus cüzdanı fotokopisi, harç makbuzu, ilan bedeli banka makbuzu ve konfederasyonca hazırlanacak bilgi formunu ekler. Sicile tescil halinde "Sicil Tasdiknamesi" verilir. Bu belge verildiği tarihten itibaren 5 yıl geçerlidir. Tescile ilişkin ilan metni Türkiye Esnaf ve Sanatkarlar Sicili Gazetesinde yayınlanır. Tescil edilmiş işlemlerde her türlü değişiklikler de tescil olunur. Ayrıca yatırımcı daha önce sigortalı olmamışsa Sosyal Güvenlik Kurumuna (SGK) kaydı yaptırır. Yatırımcı, işyeri açma ve çalışma ruhsatı almak için faaliyete başlamadan önce belediyeye müracaat etmelidir. Büyükşehir Belediyesi bulunan yerlerde, gayrı sıhhi müesseseler için büyükşehir belediyesine, sıhhi müesseseler için ilçe belediyesine müracaat yapılır. Sıhhi müesseseler için işyeri açma ve çalışma ruhsatı için başvuru formuna istenilen belgelerden başvuru sahibinin durumuna uyan belgeler eklenir. İlgili belediye evrakları inceler ve herhangi bir eksiklik yoksa İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatı verir. Ruhsat, işyerinin görülür bir yerine asılmak zorundadır. Belge Düzeni ve Vergilendirme Basit usule tabi işletmelerin kullandıkları belgeler ve zarflar sadece Türkiye Esnaf ve Sanatkarlar Konfederasyonu (TESK) tarafından bastırılmaktadır. Bu işletmelerde kullanılacak belgeler, bağlı oldukları oda veya birlikten temin edilir. İşletmeler, temin ettikleri belgeleri kendi kaşelerini basarak kullanırlar. Basit usule tabi işletmelerin kayıtları, bağlı oldukları oda veya birlikler bünyesinde kurulan muhasebe bürolarında tutulmaktadır. Gelirin sadece basit usulde tespit edilen ticari kazançlardan ibaret olması halinde, cari yıl kazançlarına ilişkin beyanname takip eden yılın şubat ayının başından yirmi beşinci günü akşamına kadar verilecektir. Şubat ayı içerisinde verilecek beyannameler üzerinden hesaplanan gelir vergisi şubat ve haziran aylarının son günü dahil olmak üzere, iki eşit taksitte ödenecektir. Gerçek Usulde Vergilendirilen İşletme Kurma Şartları Yatırımcı gerçek usulde vergilendirilecek bir işletme kuracak ise, bu usulde vergilendirilenler defter tutmak zorundadırlar. Vergi Usul Kanunu'na (VUK) göre defter tutma bakımından tüccarlar; birinci sınıf tüccarlar ve ikinci sınıf tüccarlar olmak üzere ikiye ayrılır. Birinci Sınıf İşletmeler /tüccarlar, bilanço esasına göre defter (yevmiye defteri, büyük defter, envanter defteri ve yardımcı defterler) tutarlar. Aşağıdaki şartları taşıyan mükellefler birinci sınıf tüccardırlar: Satın aldıkları malları olduğu gibi veya işledikten sonra satan ve yıllık alımlarının tutarı yi veya satışlarının tutarı yi aşanlar, Birinci bentte yazılı olanların dışındaki işlerle uğraşıp da bir yıl içinde elde ettikleri gayri safı iş hâsılatı yi aşanlar, İş hâsılatının beş katı ile yıllık satış tutarının toplamı yi aşanlar, Her türlü ticaret şirketleri, Kurumlar vergisine tabi olan diğer tüzel İhtiyari olarak bilanço esasına göre defter tutmayı tercih edenler. 74
78 Aşağıda yazılı tüccarlar ikinci sınıf işletme/ tüccardırlar. Birinci sınıf tüccar olmak için gerekli şartları taşımayanlar, Kurumlar vergisi mükelleflerinden işletme hesabı esasına göre defter tutmalarına Maliye Bakanlığınca müsaade edilenler. Yeni işe başlayan işletmeler için yıllık iş hacimleri açısından bir sınıflandırma yapılamaz. Çünkü yıllık alım, satım ve iş hasılatı tutarları ancak faaliyet gösterdikten sonra değerlendirilebilecek ölçülerdir. Hangi yatırımcılar gerçek usulde vergilendirmeye tabidir? Gerçek Usulde Vergiye Tabi İşletme Kuruluş İşlemleri Gerçek kişiler yeni işe başladıklarında işe başlama bildirimi ile işe başlama tarihinden itibaren 10 gün içinde bildirim yaptırarak işletmeyi kurarlar. Daha sonra ticaret siciline, esnafların da esnaf-sanatkar siciline kaydolmaları zorunludur. Tacirler ticari işletmelerini ve ticari işletmeleri ile ilgili hususları ticaret siciline kaydettirmek zorundadır ve kayıt Türkiye Ticaret Sicili Gazetesinde ilan edilir. Yatırımcı, durumuna uyan ticaret odası, sanayi odası ya da esnaf ve sanatkarlar odasına kaydolmak zorundadır. Eğer Yatırımcı işçi çalıştıracaksa Çalışma ve İş Kurumuna da kayıt yaptırır. İşveren, işyeri bildirgesini en geç sigortalı çalıştırmaya başlayacağı tarihte Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğü doğrudan vermekle yükümlüdür. Şirket kuruluşu aşamasında, çalıştıracağı ve sigortalı sayısını bunların işe başlama tarihini, ticaret sicili memurluklarına bildiren işverenlerin, bu bildirimleri Kuruma yapılmış sayılır. Ticaret sicili memurlukları, kendilerine yapılan bu bildirimi en geç on gün içinde SGK na bildirmek zorundadır. İşyerinde sigortalı çalıştıran, böyle bir işyerini devralan veya bu nitelikte işyeri kendisine intikal eden işveren, yasal sürede vermekle yükümlüğü olduğu işyeri bildirgesini düzenleyerek göndermek zorundadır. İşyeri bildirgesi, Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğü intikal ettikten sonra işveren adına işyeri sicil numarası verilmekte ve işveren adına bir dosya açılmaktadır. Bu dosya içeriğine konulmak üzere Yatırımcı tarafından bazı belgelerinde verilmesi gerekmektedir. İşyeri bildirgesinin verildiği tarihten itibaren bir aylık süre içerisinde elden ya da posta yolu ile gönderilmesi gerekmektedir. Gerçek usulde vergiye tabi yatırımcı, defter tutmak, belge düzenlemek, belgeleri muhafaza ve ibraz etmek, bildirimlerde bulunmak başta olmak üzere bir takım yükümlülükleri yerine getirmek zorundadır. Bu tür işletmeler yıllık elde ettikleri kâr üzerinden Gelir Vergisi öderler. Ayrıca bu tür işletmeler yıl içinde elde ettikleri üçer aylık kâr üzerinde %15 de Geçici Vergi öderler. Basit Usulde Gelir Vergisine Tabi işletme ile Gerçek Usulde Gelir Vergisine işletme arasında ne tür farklar vardır? ŞİRKET KURMA Yatırımcı yatırımını gerçekleştirmek için şirket kurmayı tercih edebilir. Günümüzde gerek tüketicilerin gittikçe artan mal ve hizmet ihtiyacını karşılayabilmek gerekse rekabet gücüne sahip olabilmek tek bir kişinin servetini oldukça aşan sermaye gereksinimlerini, profesyonel yönetim ve iş bölümünü zorunlu kılmaktadır. Tek bir kişinin karşılayamayacağı sermaye ve emeğin birçok kişi tarafından karşılanması, birden fazla kişinin servet, bilgi ve becerilerinin bir araya gelmesi ile şirket veya ortaklık olarak adlandırılan kurum ve kuruluşları ortaya çıkarmıştır. Şirketleri; adi şirketler ve ticaret şirketleri olmak üzere iki grupta toplayabiliriz. Ticaret şirketleri; kollektif, komandit, anonim, limited ve kooperatif şirketlerden oluşmaktadır. Kollektif ile komandit şirket şahıs şirketi; anonim, limited ve sermayesi paylara bölünmüş komandit şirket sermaye şirketi sayılır (TTK. 124.m). 75
79 1 ŞAHIS ŞİRKETLERİ Ortakları gerçek kişilerdir. (Komandit şirketlerde komanditer ortak dışında) SERMAYE ŞİRKETLERİ 1 Ortaklar gerçek veya tüzel kişi olabilir. 2 Ortaklar şirket alacaklılarına (şirketin üçüncü şahıslara borçları) karşı sınırsız ve zincirleme olarak tüm mal varlıkları ile sorumludur. (Komandit şirketlerde komanditer ortak dışında) 2 Ortakların şirket alacaklılarına karşı sorumluluğu sadece taahhüt ettikleri sermaye ile sınırlıdır. 3 Şirket kuruluşu ile ilgili olarak en az sermaye sınırı kanunla belirlenmemiştir. Ancak, sermayenin faaliyet konusu ile uyumlu olması koşulu bulunmaktadır. 3 Anonim şirket ve limited şirket için kanunla en az sermaye sınır getirilmiştir (A.Ş. de en az , Ltd. Şti. de en az miktarı belirlenmiştir) 4 Ticari itibar ve şahsi emek sermaye olarak konulabilir. (Komandit şirketlerde komanditer ortak dışında) 4 Ticari itibar ve şahsi emek sermaye olarak konulamaz. 5 Şahıs unsuru ön planda olduğu için ortaklardan birinin ölmesi, iflası veya hacir altına alınması ile şirket sona erer. 5 Sermaye unsuru ön planda olduğu için ortaklardan birinin ölmesi, iflası veya hacir altına alınması, şirketin devamını ve faaliyetlerini etkilemez. 6 Sadece ticari bir işletmeyi işletmek amacıyla kurulur. 6 Kanunen yasaklanmamış her türlü ekonomik amaç ve konular için kurulabilir. 7 Şirket sözleşmesinin değiştirilmesi ile ortak değişikliği ortakların oybirliği ile aldıkları kararla yapılır. 7 Şirket sözleşmesinin değiştirilmesinde belli bir oy çoğunluğu esas alınır. 8 Sermaye paylara bölünmemiştir. 8 Sermaye paylara bölünmüştür. 9 Her ortağın yönetim, denetim ve temsil hakkı vardır. Ortakların sermaye paylarına bakılmaksızın bu hakları eşittir. 9 Her ortak yönetici değildir. Şirketin, yönetim, denetim ve temsil yetkileri özel organlara verilmiştir. 10 Her ortağın oy hakkı eşittir. Şirket sözleşmesinde aykırı bir hüküm yoksa kar ve zarar ortaklar arasında eşit dağıtılır. 10 Her ortağın oy hakkı, kar ve zarara katılma hakkı şirkete koymuş oldukları sermaye ile sınırlı ve orantılıdır. 11 Ortaklar, şirketin konusuyla ilgili alanlarda faaliyet gösteremezler. (Komandit şirketlerde komanditer ortak dışında) 11 Ortakların şirket konusuyla ilgili faaliyetleri yapması yasaklanmamıştır. 12 Ortaklığın devri zordur Şirket sadece tescil ve ilanla kurulmuş olur. 13 Pay sahipliğinin devri kolaydır. Hamiline yazılı paylarda formalite yoktur. Nama yazılı paylarda anasözleşmede bir hüküm yoksa yönetim kurulu kararı ile devredilebilir. Ancak, devrin geçerliliği için devir pay senetlerinin alana teslim ve pay defterine kaydedilmesi gereklidir. Sanayi ve Ticaret Bakanlığından izin alındıktan sonra tescil ve ilanla kurulur. (Sermayesi Paylara Bölünmüş Komandit Şirket dışında) 14 Ticaret ünvanında ortaklardan en az birinin (komanditer ortak dışında) adı ve soyadının yer alması zorunludur. 14 Ticaret ünvanında ortaklardan birinin adı ve soyadının yer alması zorunlu değildir. 15 TTK ya göre yedek akçe ayırması zorunlu değildir. 15 TTK ya göre yedek akçe ayrılması zorunludur. (Sermayesi Paylara Bölünmüş Komandit Şirket dışında) 16 Şirket tüzel kişilik olarak vergi mükellefi değildir. Ortakları ayrı ayrı Gelir Vergisi mükellefidir. 16 Şirket Kurumlar Vergisi mükellefidir. 76
80 Şahıs Şirketleri Tüzel kişiliğe sahip olmakla beraber piyasadaki gücünü ve ticari itibarını şirketin sermayesi yanında, ortakların şahsi servetleri ve itibarlarından alan şirketlerdir. Şirket alacaklılarına karşı ortaklarının sınırsız ve zincirleme sorumludurlar. Bu nedenle şahıs şirketlerinin kurulması daha çok birbirini yakinen tanıyan ve birbirine güvenen şahıslar arasında tercih edilmektedir. Ancak günümüzde yatırımcılar sınırsız sorumluluk ve bütün mal varlıklarını riske atmamak için bu tür şirketleri genelde çok tercih etmemektedirler. Vergileme bakımında şahıs şirketleri vergi mükellefi değildir. Ancak ortakları ayrı ayrı Gelir Vergisine tabidir. Şirketten almış oldukları kâr payları üzerinden Gelir Vergisi öderler. Kollektif Şirket Kuruluşu Şahıs şirketlerinin özellikleri nelerdir? Şahıs şirketleri arasında en belirgin ve yaygın olanıdır. TTK Md. 211 e göre, ticari bir işletmeyi bir ticaret unvanı altında işletmek amacıyla, gerçek kişiler arasında kurulan ve ortaklarından hiçbirinin sorumluluğu şirket alacaklılarına karşı sınırlanmamış olan şirket olarak tanımlanmaktadır. Kuruluş işlemlerinin basit ve kolay olması, kuruluşta resmi bir kurumun iznine gerek olmaması, şirket ana sözleşmesinin yapılacak değişikliklerde formalitelerin az olması, asgari sermaye sınırının bulunmaması, kar ve zarar paylaşımının şirket ana sözleşmesine göre serbestçe yapılması gibi nedenlerle tercih edilmektedir. Kollektif şirketin kurulabilmesi için öncelikle şirket sözleşmesinin hazırlanması ve imzaların notere onaylatılması gerekmektedir. Kollektif şirket sözleşmesi yazılı şekle tabi bir sözleşmedir. Bu sözleşmede aşağıdaki hususların yer alması gerekmektedir (TTK. m. 213/1). Ortakların ad ve soyadlarıyla yerleşim yerleri ve vatandaşlıkları, Şirketin kollektif olduğu, Şirketin ticaret unvanı ve merkezi, Esaslı noktaları belirtilmiş ve tanımlanmış bir şekilde şirketin işletme konusu, Her ortağın sermaye olarak koymayı taahhüt ettiği para miktarı; para niteliğinde olmayan sermayenin değeri ve bu değerin ne suretle biçilmiş olduğu; sermaye olarak kişisel emek konulmuşsa bu emeğin niteliği, kapsamı ve değeri, Şirketi temsile yetkili kimselerin ad ve soyadları, bunların yalnız başına mı, yoksa birlikte mi imza koymaya yetkili oldukları. Şirket sözleşmesinin kanuni şekilde yapılmaması ya da sözleşmeye konması zorunlu olan bu hususlardan biri veya bazıları eksik yahut geçersiz olan bir kollektif şirket, adi şirket hükmünde olup, Türk Borçlar Kanununun adi şirketlere ilişkin hükümleri uygulanır (TTK. m. 214). Kollektif şirketin sözleşmesi hazırlandıktan sonra kollektif şirketi kuranlar, şirket sözleşmesinin noterce onaylı bir suretini, onay tarihinden itibaren on beş gün içinde şirket merkezinin bulunduğu yerdeki ticaret siciline vererek şirketin tescilini istemek zorundadır (TTK. m. 215). Kollektif şirketin tescili için Ticaret Sicil Memurluğu na verilecek olan dilekçenin ekinde aşağıdaki belgeler bulunmaktadır. Şirket sözleşmesi (iki adet), Ticari durum tasdiknamesi, Ortakların nüfus cüzdanı suretleri, İmza sirküleri (iki adet), Ehliyet belgeleri. 77
81 Ticaret sicil memurluğunca şirket tescil edildikten sonra Ticaret Sicil Gazetesine başvurarak ilan ettirilir. Böylece şirket tüzel kişilik kazanmaktadır. Bu tarihten itibaren şirketin tüzel kişiliği adına aşağıdaki bildirimlerde bulunması gerekmektedir. Vergi dairesine (Tüzel kişilik kazanıldıktan sonra), Belediyeye (1 ay içinde), Kollektif şirkette işçi çalıştırılacaksa Sosyal Güvenlik Kurumu na (İşçi çalıştırılmaya başlayacağı tarihten önce), Kollektif şirkette işçi çalıştırılacaksa Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğü ne. İlgili oldukları kurum ve mesleki teşekküllere (Ticaret Odası, Sanayi Odası gibi) Vergi mükellefi tüzel kişiliğe sahip kollektif şirketler değil; şirketin ortaklarıdır. Gelir vergisi mükellefi ortakların her biri, ikamet ettikleri yerin vergi dairesine ayrı dilekçelerle başvurarak gelir vergisi numarası almaları gerekmektedir. Ayrıca ortakların her birinin Bağ-Kur Kurumu na üyeliğini yaptırması da zorunludur. Sermaye Şirketleri Kollektif Şirketin kuruluş sürecinde hangi işlemler gerçekleştirilir? Sermaye şirketleri, gücünü ve ticari itibarını kendi sermayesinden alır ve ortaklar şirket alacaklılarına karşı şirkete koydukları sermaye payları ile sorumludurlar. Günümüzde başta limited şirketler olmak üzere anonim şirketler kuruluşu en çok tercih edilen şirket türü olarak sermaye şirketleridir. Sermaye şirketlerinin tercih nedeni ise, yatırımcıların daha çok büyük sermaye gerektiren işlere girişme isteği, ortakların sorumluluklarını sınırlama isteği, başkalarının servet, bilgi, beceri ve emeğinden yararlanmanın yanında sağlanan vergi avantajlarıdır. Vergileme bakımında sermaye şirketleri tüzel kişilik olarak kendisi vergi mükellefidir ve kurumlar vergisi öder. Limited şirket ve Anonim şirket kurulurken yatırımcılar nakdi ve ayni sermaye koyarak bu şirketleri kurarlar. Kurucu ortaklar şirket türüne göre ilgili asgari sermayeyi taahhüt ederler ve ortaklar sermayenin tamamını kuruluşta koymak zorunda değildirler. Ortaklar taahhüt ettikleri sermaye şirket sözleşmesine göre isterlerse kuruluşta bir kısmını kalan kısmını ise değişik tarihlerde olmak üzere üç yıl içinde şirkete koyabilirler. Yatırımcı patent buluş gibi ayni sermaye koyarsa bunların değerinin mahkemece bilirkişi raporuyla tespit edilmesi gerekir. Şirketlere verilecek ticaret unvanı, Türk Ticaret Kanunu nun 46 inci maddesi gereğince şirketin faaliyet konusunu gösterecek şekilde tespit edilir. Yeni kurulan şirketin isminin (ünvanının) Gümrük ve Ticaret Bakanlığının web sitesinden bir kök kelime ve 3 iş kolu olarak sorgulanması gerekir. Daha önce aynı veya benzer isimde kayıtlı şirket varsa izin verilmez ve yeni kurulacak şirket isminin değiştirilmesi gerekir. Sermaye şirketlerinin özellikleri nelerdir? Sermaye şirketleri yıllık elde ettikleri kâr üzerinden %20 Kurumlar Vergisi öderler. Ayrıca bu tür şirketler yıl içinde elde ettikleri üçer aylık kâr üzerinden %20 de Geçici Vergi öderler ve yıl içinde ödenen vergiler yıl sonunda ödenecek Kurumlar Vergisinden düşülür. Bu iki şirkette kâr TTK, şirket ana sözleşmesi, şirket genel /ortaklar kurulu kararına göre dağıtılır. TTK ye göre kârın bir kısmı dağıtılmayarak sermayenin %20 sini buluncaya kadar şirkette yedek (akçe) ayrılarak şirkette bırakılır. Yedeklerden sonra kalan kâr ortaklara dağıtılır. Kar dağıtımı sırasında ortaklara dağıtılan kâr üzerinde %10 Gelir Vergisi kesilerek Vergi Dairesine yatırılır. 78
82 Limited Şirket Kuruluşu Sermaye şirketlerinde kar dağıtımı nasıldır? Limited şirket, bir veya daha fazla gerçek ve tüzel kişi tarafından bir ticaret ünvanı altında kurulan, esas sermayesi belirli ve ortakların sorumluluklarının koymayı taahhüt etmiş oldukları esas sermaye payları ile sınırlı olan şirkettir. Limited şirket sermayesinin Anonim Şirkete göre daha az olması vb. nedenlerle piyasada en çok tercih edilen şirkettir. Limited şirketlerde şirket sözleşmesinin yazılı şekilde yapılması ve kurucuların imzalarının noterce onaylanması şarttır. Şirket sözleşmesinde aşağıdaki hususların açıkça yer alması gereklidir (TTK, 576/1.m): Şirketin ticaret unvanı ve merkezinin bulunduğu yer, Esaslı noktaları belirtilmiş ve tanımlanmış bir şekilde, şirketin işletme konusu, Esas sermayenin itibarî tutarı, esas sermaye paylarının sayısı, itibarî değerleri, varsa imtiyazlar, esas sermaye paylarının grupları, Müdürlerin adları, soyadları, unvanları, vatandaşlıkları, Şirket tarafından yapılacak ilanların şekli. Limited şirketlerde esas sermaye en az Türk Lirasıdır. Üzerlerinde sınırlı ayni bir hak, haciz veya tedbir bulunmayan; nakden değerlendirilebilen ve devrolunabilen, fikrî mülkiyet hakları ile sanal ortamlar ve adlar da dâhil, malvarlığı unsurları ayni sermaye olarak konulabilir. Hizmet edimleri, kişisel emek, ticari itibar ve vadesi gelmemiş alacaklar sermaye olamaz (TTK, 581/1.m). Şirket, kanuna uygun olarak düzenlenen şirket sözleşmesinde, kurucuların limited şirket kurma iradelerini açıklayıp, sermayenin tamamını şartsız taahhüt etmeleri ve nakit kısmı hemen ve tamamen ödemeleriyle kurulur. Şirket sözleşmesinin düzenlenmesinden sonra, tescil için, şirket merkezinin bulunduğu yerdeki ticaret siciline başvurulur. Başvuru, müdürlerin tümü tarafından imzalanır. Başvuruya aşağıdaki belgeler eklenir (TTK, 586/2.m): Şirket sözleşmesinin onaylanmış bir örneği, Ekleri ile birlikte düzenlenmiş kurucular beyanı, Yerleşim yerleri de gösterilerek şirketi temsile yetkili kişileri seçimini gösterir belge. Şirket sözleşmesinin tamamı, kurucuların imzalarının noterce onaylanmasını izleyen otuz (30) gün içinde, şirketin merkezinin bulunduğu yer ticaret siciline tescil ve Türkiye Ticaret Sicili Gazetesinde ilan olunur. Limited Şirket, ticaret siciline tescil ile tüzel kişilik kazanır (TTK, 588/1.m). Tescilden önce şirket adına işlem yapanlar, bu işlemler dolayısıyla şahsen ve zincirleme sorumludur (TTK, 588/3.m). Ana sözleşmeye ait damga vergisi hesaplanarak yasal süre içinde vergi dairesine yatırılması gerekmektedir. Ticaret Siciline Tescil Ana sözleşmenin noterden onayından sonra tescil için, şirket merkezinin bulunduğu yerdeki ticaret siciline başvurulur. (TTK 586) Başvuru, müdürlerin tümü tarafından imzalanır. Başvuruya aşağıdaki belgeler eklenir: Şirket sözleşmesinin onaylanmış bir örneği, Ekleri ile birlikte kurucular beyanı, Yerleşim yerleri de gösterilerek şirketi temsile yetkili kişileri var gösterir belge, 79
83 Ayrıca ticaret siciline tescilde aşağıdaki gibi belgeler istenir, Unvan altına atılmış imza beyannamesi (Noter onaylı), Taahhütname, Sermayenin % 01 i tutarında Tüketicinin Korunması Fonu hesabına T.C. Merkez Bankası veya T.C. Ziraat Bankasına yapılan ödeme makbuzu, Ortakların fotoğraflı nüfus cüzdanı suretleri, Ayni sermaye konulmuş ise mahkeme kararı ve mahkeme onaylı bilirkişi raporu, Kuruluşlar arasında tüzel kişi var ise kurulacak şirkete iştirak kararı (Noter onaylı), Yabancı ortak gerçek kişi ise pasaport ya da kimlik belgesi suret, Türkiye de ikamet eden yabancı ortak için döviz transferi gerekmediğini gösteren yazı ve oturma izin belgesi aslı ya da noter onaylı sureti, Sermayenin peşin ödeme kısmı varsa bunu gösteren banka belgesi, Tescil harç makbuzu aslı, Limited Şirketler de sermaye şirketi olduğundan vergi dairesi nezdinde verilecek olan belgeler şirketin ticaret veya Sanayi Odasına ilgili evrakları vererek kaydolur. Ayrıca şirket vergi dairesine ilgili evraklarla başvurularak Kurumlar Vergisi numarası alınır. Gerekli defter ve belgeler temin edilerek şirket faaliyetlerine başlanır. Şirket gerekli evraklarla Sosyal Güvenlik Kurumuna başvurularak numara alınır. Ortaklar için SGK ye kayıt yaptırılır. İş yerinde sigortalı işçi çalıştıracaksa önce iş yeri sicil numarası alınır. Bunun için işletme kurucusu tarafından tanzim edilen iş yeri bildirgesi, işçi çalıştırmaya başlayacağı tarihten önce kuruma verilir veya iadeli taahhütlü posta yoluyla gönderilir. Anonim Şirket Kuruluşu Anonim şirket, sermayesi belirli ve paylara bölünmüş olan, borçlarından dolayı yalnız malvarlığıyla sorumlu bulunan şirkettir). Pay sahipleri, sadece taahhüt etmiş oldukları sermaye payları ile ve şirkete karşı sorumludur. (TTK. 329) Yani bu şirket türünde sorumluluk sınırlıdır. Tamamı esas sözleşmede taahhüt edilmiş bulunan sermayeyi ifade eden esas sermaye Türk Lirasından ve sermayenin artırılmasında yönetim kuruluna tanınmış yetki tavanını gösteren kayıtlı sermaye sistemini kabul etmiş bulunan halka açık olmayan anonim şirketlerde başlangıç sermayesi Türk Lirasından aşağı olamaz. Bu en az sermaye tutarı Bakanlar Kurulunca artırılabilir. Bu Kanun anlamında kayıtlı sermayeli anonim şirketlerde başlangıç sermayesi, kuruluşta ve sisteme ilk geçildiğinde haiz olunması zorunlu sermayedir; çıkarılmış sermaye ise, çıkarılmış payların tümünün itibarî değerlerinin toplamını temsil eder. Halka açık olmayan anonim şirketler gerekli şartları artık haiz olmadıkları takdirde, Sanayi ve Ticaret Bakanlığından izin alarak kayıtlı sermaye sisteminden çıkabilecekleri gibi, bu sisteme alınırken aranan nitelikleri kaybettiklerinde, istemleri bulunmasa bile aynı Bakanlık tarafından sistemden çıkartılırlar (TTK 332). Anonim şirketlerin özellikleri şöyle sıralanabilir; En az sermaye ile kurulur ( kayıtlı sermaye den aşağı olamaz), Ortakları gerçek ve tüzel kişilerden oluşabilir, Yasal olan her türlü ticari ve sınai faaliyette bulunabilirler, Tüzel kişiliğe sahiptir, Şirket sermayesi belirli paylara bölünmüştür. Bu payları, hisse senetleri temsil eder, 80
84 Şirket ve ortaklarının sorumluluğu sahip oldukları sermaye ile sınırlanmıştır. Yani sınırlı sorumluluk söz konusudur, Şirketin faaliyet konusu ve adı şirket sözleşmesinde açıkça belirtilir, Ortaklıktan ayrılmak kolaydır. Hisse senetlerinin devri ile ortaklıktan ayrılmak olanaklıdır, Şirketin faaliyet konusunun ticaret unvanında belirtilir, Şirketin kendisi kurumlar vergisi mükellefidir, Anonim şirketler hisse senedi ve tahvil çıkarabilirler, Bankacılık ve sigortacılık faaliyetlerinde bulunabilirler, Emek sermaye olarak konulamaz. Hukuksal anlamda kuruluş, anonim şirket ana sözleşmesinin yazılı olarak hazırlanıp, kurucular tarafından imzalanması ve imzaların noter tarafından tasdiki ile başlar, ticaret siciline tescil ile sona erer. Ticaret siciline tescille şirket tüzel kişilik kazanır. Anonim şirket, kurucuların, kanuna uygun olarak düzenlenmiş bulunan, sermayenin tamamını ödemeyi, şartsız taahhüt ettikleri, imzalarının noterce onaylandığı esas sözleşmede, anonim şirket kurma iradelerini açıklamalarıyla kurulur (TTK. m. 335). Esas sözleşme, kurucular beyanı, değerleme raporları, ayın ve işletme devralınmasına ilişkin olanlar da dâhil olmak üzere, kurulmakta olan şirketle, kurucular ve diğer kişilerle yapılan ve kuruluşla ilgili olan sözleşmeler ile işlem denetçisi raporu, kuruluş belgeleridir. (TTK.m. 336). Esas sözleşme yazılı şekilde yapılmalı ve bütün kurucuların imzaları noterce onaylanmalıdır (TTK.m. 339). İlk yönetim kurulu üyeleri esas sözleşme ile atanır. Esas sözleşmeye aşağıdaki hususlar yazılır: Şirketin ticaret unvanı ve merkezinin bulunacağı yer, Şirketin işletme konusu, Şirketin sermayesi ile her payın itibarî değeri, ödeme şekil ve şartları, Pay senetlerinin nama veya hamiline yazılı olacakları; belirli paylara tanınan imtiyazlar; devir sınırlamaları, Paradan başka sermaye olarak konan haklar ve ayınlar; bunların değerleri; bunlara karşılık verilecek payların miktarı, bir işletme ve ayın devir alınması söz konusu olduğu takdirde, bunların bedeli ve şirketin kurulması için kurucular tarafından şirket hesabına satın alınan malların ve hakların bedelleriyle, şirketin kurulmasında hizmetleri görülenlere verilmesi gereken ücret, ödenek veya ödülün tutarı, Kurucularla yönetim kurulu üyelerine ve diğer kimselere şirket kârından sağlanacak menfaatler, Yönetim kurulu üye sayıları, bunlardan şirket adına imza koymaya yetkili olanlar, Genel kurulların toplantıya nasıl çağrılacakları; oy hakları, Şirket bir süre ile sınırlandırılmışsa, bu sure, Şirkete ait ilanların nasıl yapılacağı, Pay sahiplerinin taahhüt ettiği sermaye paylarının türleri ve miktarları, Şirketin hesap dönemi. Anonim şirketlerde sermaye tutarına ilişkin düzenlemeler nelerdir? 81
85 Şirket kuruluşu Ticaret Sicil Memurluğuna tescil ettirilir. Ticaret siciline tescil ile şirket tüzel kişilik kazanmış olur. Tescilden sonra ilana tabi hususlar Ticaret Sicil Gazetesi nde ilan ettirilir. Ticaret siciline tescil ile anonim şirket tüzel kişilik kazanır. Anonim şirketin tescil ve ilanından sonra vergi dairesine ilgili evraklarla başvurularak Kurumlar Vergisi numarası alınır. Gerekli defter ve belgeler temin edilerek şirket faaliyetlerine başlanır. Ayrıca, ilgili meslek kuruluşlarında başvurularak kayıt yaptırılır. Çalışanlarla ilgili olarak SGK ye bildirimde bulunulur ve Belediye den önceki kısımlarda açıklandığı gibi İşyeri Açma İzin Belgesi almak için müracaatta bulunulur. Anonim şirketlerde kuruluş nasıl gerçekleşir? Tutulması Gereken Defterler ve Kayıt Düzeni Limited ve anonim şirketlerde; yevmiye defteri, envanter defteri ve büyük defter notere tasdik ettirilerek işin başlangıcından itibaren mali işlemler bu defterlere kaydedilir. İşin gereği olarak; perakende satış fişi, fatura, irsaliye ve gider makbuzu gibi gerekli olan belgeler VUK gereğince yetkili matbaalara bastırılır. İşletme ödeme kaydedici cihaz (yazar kasa) kullanılacak ise onunla ilgili yasal izinler alınarak onaylı cihaz temin edilir. Yazar kasa kullanmak zorunda olanlar yasal süresi içinde yazar kasa almak ve kullanmak zorundadır. Bunun için dilekçe ile vergi dairesine müracaat edilir. Vergi dairesince verilen matbu izin yazısı ile yazar kasa satın alınır. Yetkili servislerce gerekli işlem yapıldıktan sonra fatura, yazar kasa ruhsatının fotokopileri ve ilk kesilen fiş örnek olarak eklenip dilekçe ekinde vergi dairesine verilir. Gerekli onay alındıktan sonra tasdik edilen yazar kasa levhası işletmeye verilir. Ayrıca şirketler aldıkları kararları yazacakları bir karar defteri alarak notere tasdik ettirilir. Kurulacak İşletmelerde Vergi Planlaması Yürürlükteki vergi kanunları mükelleflere belge düzenleme, defter tutma, ibraz etme ve saklamanın yanı sıra bazı bildirimlerde bulunma yükümlülükleri de getirmektedir. İşletmeler, başta Maliye olmak üzere kamu kurumlarına karşı bildirim yükümlülüklerini beyannameler aracılığıyla gerçekleştirirler. Beyannameler, belirtilen tarihlerde elektronik ortamda ya da yazılı olarak düzenlenerek ilgili kurumlara verilmelidir. Tablo 4.1: Verilmesi Gereken Beyannameler, Beyan Süreleri Ve Ödeme Zamanları VERGİ BEYANNAMESİ BEYAN DÖNEMİ ÖDEME ZAMANI Gelir Vergisi 1-25 Mart 1-31 Mart ve 1-31 Temmuz Basit Usulde Gelir Vergisi 1-15 Şubat 1-29 Şubat ve 1-30 Haziran Kurumlar Vergisi 1-25 Nisan 1-30 Nisan Geçici Vergi 1-14 Mayıs, 1-14 Ağustos, 1-14 Kasım, 1-14 Şubat 1-17 Mayıs, 1-17 Ağustos, 1-17 Kasım, 1-17 Şubat Muhtasar Beyanname (Aylık) Takip eden ayın 1-23 ü arası Takip eden ayın 1-26 sı arası Muhtasar Beyanname (Üç 1-23 Ocak, 1-23 Nisan, Ocak, 1-26 Nisan, 1-26 Aylık) Temmuz, 1-23 Ekim Temmuz, 1-26 Ekim Katma Değer Vergisi Her Ayın 1-24 arası Her ayın 1-26 arası ödeme 82
86 İŞİ BÜYÜTME Kurulan yatırımın büyütülmesi veya yeni yatırımlar yapılabilmesi amacıyla sermaye artırılabilir veya başka bir işletme ile birleşebilir. Sermaye Artırma Kuruluş sonrasında ortaya çıkan koşullar ve şirketlerde büyümenin ortaya çıkardığı faaliyet genişlemesinin bir sonucu olarak artan fon ihtiyacı sermaye artırmayı zorunlu kılar. Şirketlerde sermaye artırımı, iç ve dış kaynaklardan yararlanılarak değişik şekillerde yapılabilir. Dış kaynaklardan sermaye artırma; yeni hisse senedi çıkarmak, mevcut ortakların sermaye paylarının artırılması, yeni ortak veya ortaklar alınması ve primli sermaye artırımı şeklinde gerçekleştirilir. İç kaynaklardan sermaye artırımı ise, şirket bilançosunda özkaynaklar bölümünde yer alan yedek akçeler ve dağıtılmamış karlar ile yeniden değerleme değer artışlarını sermayeye ilave etmek, sermaye taahhüdünü yükseltmek veya şirketlerin sahip oldukları iştirak ve gayrimenkullerinin satışından doğan karları sermayeye eklemeleri şeklinde gerçekleşir. Şahıs Şirketlerinde Sermayenin Artırılması Şahıs şirketleri kuruluşundan belli bir süre sonra çeşitli nedenlerle sermaye arttırma gereksinimi duyabilir. Şirketin sermaye attırmasını gerekli kılan nedenler şöyle sıralanabilir; Paranın satın alma gücünde meydana gelen düşmeler (enflasyon) nedeniyle sermaye yetersiz duruma gelmiş olabilir, Şirket iş hacminin genişlemesi nedeniyle sermaye yetersiz duruma gelmiştir, Uygulanan hatalı satış ve yatırım politikaları sonucu sermaye yetersiz duruma gelmiştir. Yukarıda sayılan nedenlerden dolayı şirketler sermaye arttırmak zorundadırlar. Sermaye arttırılması şirket sözleşmesindeki yasal unsurlardan birisi olan sermayede değişiklik yapılmasını gerektirir. Yani şirket sözleşmesi değişecek ve yenilenecektir. Bu da şirket sermaye artırımına giderken kuruluş aşamasında izlediği yasal sürecin tekrar edilmesini gerektirir. Şirket sermaye artırımına giderken şu yollardan birisine başvurur; Şirketin mevcut ortakları sermaye paylarını artırır, Ortaklar kar paylarını çekmeyerek sermayeye ekler, Şirkete yeni ortak veya ortaklar alınır, Şirket başka bir şirketle birleşir. Ortakların Sermaye Paylarının Arttırılması Şirket sermayesinin yetersiz kalması durumunda ilk başvurulan yollardan birisi şirket ortaklarını sermaye paylarının yükseltilmesidir. Sermaye payını arttırma sermayeye oranlı olabileceği gibi eşit paylı da olabilir. Şirkete Yeni Ortak Alınması Şahıs şirketlerinde ek sermaye gereksinimi için tercih edilen bir diğer yol, yeni ortak almaktır. Yeni ortak alınmasından önce dönem karının ortaklara paylaştırılması ve şirkete ait şerefiye üzerinde ortakların anlaşmaya varması gerekmektedir. Sermaye Şirketlerinde Sermaye Artışı Ticari şirketlerin amaçları kar elde etmektir. Bu hedefe ulaşmak için çok büyük çaba sarf ederler. Zaman içinde de faaliyetleri daha geniş bir alana yayılır ve iş hacimleri artar. Bu gelişmeler beraberinde şirketin de sermaye yapısının güçlü olmasını gerektirir. Şirketin ilk kuruluş aşamalarındaki sermayesi yetersiz gelmeye başlar. Ya da zaman içinde yüksek enflasyon nedeniyle sermaye yetersiz gelmeye başlar. 83
87 Limited şirkette sermaye genelde kar ve yedeklerin sermayeye ilavesi suretiyle iç kaynaktan veya ortakların sermaye arttırılması veya yeni ortak alınması suretiyle dış kaynaktan yapılabilir. Anonim şirketlerde sermaye artırılması limited şirkete göre biraz farklılık gösterir. Bu konu aşağıda ele alınmıştır. Anonim Şirketlerde Sermaye Değişiklikleri Anonim şirketlerin sermayelerinde çeşitli nedenlerle değişiklikler olmaktadır. Genel kurul, aksine esas sözleşmede hüküm bulunmadığı takdirde, kanunda öngörülen şartlara uyarak, esas sözleşmenin bütün hükümlerini değiştirebilir; müktesep ve vazgeçilmez haklar saklıdır. Genel kurul, esas sözleşmenin değiştirilmesi için toplantıya çağrıldığı takdirde Gümrük ve Ticaret Bakanlığının izninin alınmasının gerekli olduğu şirketlerde izni alınmış, diğer şirketlerde, yönetim kurulunca karara bağlanmış bulunan değişiklik taslağının, değiştirilecek mevcut hükümlerle birlikte ilanı gerekir. Genel kurulun kararına şirket sermayesinin en az yarısının onayı ile uygulanır. (TTK 453) Anonim şirketlerde sermaye iç kaynaklardan veya dış kaynaklardan artırılabilir. Anonim şirketler esas sözleşme veya genel kurul kararıyla ayrılmış ve belirli bir amaca özgülenmemiş yedek akçeler ile kanuni yedek akçelerin serbestçe kullanılabilen kısımları ve mevzuatın bilançoya konulmasına ve sermayeye eklenmesine izin verdiği fonlar sermayeye dönüştürülerek sermaye iç kaynaklardan artırılabilir. TTK 463 maddesine göre Anonim Şirketler şarta bağlıda sermaye artışı yapabilirler. TTK şarta bağlı sermaye artırımı düzenlenmiştir. Genel kurul, yeni çıkarılan tahviller veya benzeri borçlanma araçları nedeniyle, şirketten veya topluluk şirketlerinden alacaklı olanlara veya çalışanlara, esas sözleşmede değiştirme veya alım haklarını kullanmak yoluyla yeni payları edinmek hakkı sağlamak suretiyle, sermayenin şarta bağlı artırılmasına karar verebilir. Sermaye, değiştirme veya alım hakkı kullanıldığı ve sermaye borcu takas veya ödeme yoluyla yerine getirildiği anda ve ölçüde kendiliğinden artar. İç kaynaklardan yapılan sermaye artırımının hangi kaynaklardan karşılandığı, bu kaynakların gerçekliği ve şirket malvarlığı içinde var oldukları konusunda garanti verilir. Dış Kaynaktan Artırımı Esas Sermaye Sisteminde TTK 459 maddesine göre; artırılan sermayeyi temsil eden payların tamamı ya değişik esas sözleşmede ya da iştirak taahhütnamelerinde taahhüt edilir. İştirak taahhüdü, yeni pay almaya ilişkin, kayıtsız, şartsız ve yazılı olarak yapılır. İştirak taahhütnamesi, taahhütnamenin verilmesine sebep olan sermaye artırımı belirtilerek; taahhüt edilen payların sayılarını, itibarî değerlerini, cinslerini, gruplarını, peşin ödenen tutarı, taahhütle bağlı olunan süreyi ve varsa çıkarma primi ile taahhüt sahibinin imzasını içerir. Kayıtlı Sermaye Sisteminde TTK 460 maddesine göre, halka açık olmayan bir anonim şirkette, ilk veya değiştirilmiş esas sözleşme ile, esas sözleşmede belirlenen kayıtlı sermaye tavanına kadar sermayeyi artırma yetkisi, yönetim kuruluna tanındığı takdirde, bu kurul, sermaye artırımını, kanundaki hükümler çerçevesinde ve esas sözleşmede öngörülen yetki sınırları içinde gerçekleştirebilir. Bu yetki en çok 5 yıl için tanınabilir. ŞİRKETLERDE BİRLEŞME Şirketlerde bir büyüme şeklide başka bir şirket ile birleşmedir. Ayrıca şirketler ekonomik yaşamın gereği olarak büyüme, sinerji oluşturma, ölçek ekonomisinden yararlanma, faaliyet alanını çeşitlendirme ve riski azaltma, rekabet avantajı sağlama, iyi bir yönetime sahip olma, değerli sınai haklara sahip olma, yönetim başarısızlıklarından kurtulma, finansal sorunları aşma ve vergi avantajı elde etme gibi çeşitli nedenlerle birleşebilirler. 84
88 TTK maddesine göre Şirketler; bir şirketin diğerini devralması, teknik terimle devralma şeklinde birleşme veya yeni bir şirket içinde bir araya gelmeleri, teknik terimle yeni kuruluş şeklinde birleşme, yoluyla birleşebilirler. Birleşmede, kabul eden şirket devralan, katılan şirket devrolunan diye adlandırılır. Birleşme, devrolunan şirketin malvarlığı karşılığında, bir değişim oranına göre devralan şirketin paylarının, devrolunan şirketin ortaklarınca kendiliğinden iktisap edilmesiyle gerçekleşir. Birleşme sözleşmesinde ayrılma akçesini de öngörebilir. Birleşmeyle, devralan şirket devrolunan şirketin malvarlığını bir bütün hâlinde devralır. Birleşmeyle devrolunan şirket sona erer ve ticaret sicilinden silinir. TTK 137. Maddesine göre sermaye şirketleri; Sermaye şirketleriyle, Kooperatiflerle ve Devralan şirket olmaları şartıyla, kollektif ve komandit şirketlerle, birleşebilirler. Şahıs şirketleri ise; Şahıs şirketleriyle, Devrolunan şirket olmaları şartıyla, sermaye şirketleriyle, Devrolunan şirket olmaları şartıyla, kooperatiflerle, birleşebilirler. Şirketlerde büyüme hangi yollarla gerçekleştirilir? 85
89 Özet Yatırımcının işletmenin hukuki yapısına ilişkin tercihi, vergi yükümlülüğü açısından Basit usulde vergilendirme ve gerçek usulde vergilendirme olmak üzere iki tür vergilendirme usulünü ortaya çıkarır. Küçük ticaret ve sanat erbabı için öngörülen basit usulde vergilendirme kapsamında bulunan mükellefler, muhasebe defteri tutmama, vergi tevkifatı yapılmama ve muhtasar beyanname vermeme, geçici vergi ödememe, teslim ve hizmetleri katma değer vergisinden istisna olması gibi avantajlara sahiptirler. Kazançları gerçek usulde vergilendirilen yatırımcılar defter tutma bakımından 1. sınıf tüccarlar ve 2. sınıf tüccarlar olarak ayrılırlar. 1.sınıf tüccarlar, ticari kazançlarını bilanço esasına göre; yevmiye defteri, defter-i kebir ve envanter defteri tutmak suretiyle tespit ederken, 2.sınıf tüccarlar ticari kazançlarını işletme hesabı esasına göre; işletme hesabı defteri tutmak suretiyle tespit etmek durumundadır. Kollektif ile komandit şirket şahıs şirketi; anonim, limited ve sermayesi paylara bölünmüş komandit şirket sermaye şirketi sayılır. Tüzel kişiliğe sahip olmakla beraber piyasadaki gücünü ve ticari itibarını şirketin sermayesi yanında, ortakların şahsi servetleri ve itibarlarından alan şirketlerdir. Şirket alacaklılarına karşı ortaklarının sınırsız ve zincirleme sorumludurlar. Bu nedenle şahıs şirketlerinin kurulması daha çok birbirini yakinen tanıyan ve birbirine güvenen şahıslar arasında tercih edilmektedir. Şahıs şirketleri vergi mükellefi değildir. Şirket ortakları ayrı ayrı Gelir Vergisi mükellefidir. Ortaklar, şirketten almış oldukları kâr payları üzerinden Gelir Vergisi öderler. Sermaye şirketleri, gücünü ve ticari itibarını kendi sermayesinden alır ve ortaklar şirket alacaklılarına karşı şirkete koydukları sermaye payları ile sorumludurlar. Sermaye şirketlerinin tercih edilme nedeni ise, yatırımcıların daha çok büyük sermaye gerektiren işlere girişme isteği, ortakların sorumluluklarını sınırlama isteği, başkalarının servet, bilgi, beceri ve emeğinden yararlanmanın yanında sağlanan vergi avantajlarıdır. Vergileme bakımında sermaye şirketleri tüzel kişilik olarak kendisi vergi mükellefidir ve Kurumlar Vergisi öder. Anonim şirket kuruluş işlemleri, şirket ana sözleşmesinin yazılı olarak hazırlanıp, kurucular tarafından imzalanması ve imzaların noter tarafından tasdiki ile başlar, ticaret siciline tescil ile sona erer. Ticaret siciline tescille şirket tüzel kişilik kazanır. Şirketlerde Büyüme sermaye artırma veya bir başka işletme ile birleşme yolu ile gerçekleştirilir. Şirketlerde sermaye artırımı, iç ve dış kaynaklardan yararlanılarak değişik şekillerde yapılabilir. Şirketler; bir şirketin diğerini devralması, teknik terimle devralma şeklinde birleşme veya yeni bir şirket içinde bir araya gelmeleri, teknik terimle yeni kuruluş şeklinde birleşme, yoluyla birleşebilirler. Birleşme, devrolunan şirketin malvarlığı karşılığında, bir değişim oranına göre devralan şirketin paylarının, devrolunan şirketin ortaklarınca kendiliğinden iktisap edilmesiyle gerçekleşir. 86
90 Kendimizi Sınayalım 1. Aşağıdaki yatırımcılardan hangisi basit usulde vergilendirmeden yararlanabilir? a. Ayakkabı ve çanta tamiratı ile uğraşanlar b. Gemi alım satımı ile uğraşanlar c. İnşaat ve onarım taahhüt işi yürütenler d. Şehirlerarası yük ve yolcu taşımacılığı yapanlar e. Kuyumcular 2. Aşağıdakilerden hangisi dış kaynakla büyüme yöntemlerinden değildir? a. Yeni ortak veya ortaklar almak b. Yeni hisse senedi çıkarmak c. Mevcut ortakların sermaye paylarını artırması d. Primli sermaye artırımı yapmak e. Yedek akçe ve dağıtılmamış karları sermayeye ilave etmek 3. Gerçek kişilerde işe başlama bildirimi, iş başlama tarihinden itibaren kaç gün içerisinde vergi dairesine yapılmalıdır? a. 7 b. 15 c. 10 d. 30 e Basit usulde vergi mükellefleri vergi yükümlülüklerini yerine getirme zamanı ve şekli aşağıdakilerden hangisidir? a. Şubat-Haziran aylarında iki eşit taksitle b. Haziran ayında tek ödeme şeklinde c. Mart- Haziran- Eylül ve Aralık aylarında dört eşit taksitle d. Ocak ayında tek ödeme şeklinde e. Nisan Eylül aylarında iki eşit taksitle 5. Sermaye şirketlerinde dönem kârı üzerinden hesaplanan kurumlar vergisi oranı nedir? a. 5 b. 10 c. 15 d. 20 e TTK 137. maddesine göre sermaye şirketleri, aşağıdakilerden hangisiyle birleşemez? a. Devralan şirket olmaları şartıyla, kolektif şirketlerle b. Devralan şirket olmaları şartıyla, komandit şirketlerle c. Devrolunan şirket olmaları şartıyla, şahıs şirketleriyle d. Kooperatiflerle e. Sermaye şirketleriyle 7. Limited şirketlerde, ana sözleşmenin noterden onayından sonra, öncelikle başvuru yapılacak yer aşağıdakilerden hangisidir? a. Belediye b. Sanayi odası c. Vergi dairesi d. Esnaf ve sanatkarlar odası e. Ticaret sicili 8. Aşağıdakilerden hangisi birinci sınıf tüccarlar tarafından tutulması yasal olarak zorunlu olmayan bir defterdir? a. Yevmiye defteri b. Büyük defter c. Envanter Defteri d. Kasa Defteri e. İşletme Hesabı Defteri 9. Esnaf Muaflığı Belgesi hangi kurum tarafından verilir? a. Vergi Dairesi b. Belediye c. Ticaret Odası d. Sanayi Odası e. Esnaf ve Sanatkarlar Odası sayılı TTK ya göre bir anonim şirket en az kaç ortak ile kurulabilir? a. 1 b. 2 c. 3 d. 5 e
91 Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı 1. a Yanıtınız yanlış ise Basit Usulde Vergilendirilen İşletme Kurulması başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 2. e Yanıtınız yanlış ise Sermaye Artırma başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 3. c Yanıtınız yanlış ise Basit Usulde Vergiye Tabi İşletme Kuruluş İşlemleri başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 4. a Yanıtınız yanlış ise Basit Usulde Vergiye Tabi İşletme Kuruluş İşlemleri başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 5. d Yanıtınız yanlış ise Sermaye Şirketleri başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 6. c Yanıtınız yanlış ise Şirketlerde Birleşme başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 7. e Yanıtınız yanlış ise Limited Şirketlerin Kuruluşu başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 8. e Yanıtınız yanlış ise Gerçek Usulde Vergilendirilen İşletme Kurma Şartları başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 9. b Yanıtınız yanlış ise Şahıs İşletmesi Kurma başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 10. a Yanıtınız yanlış ise Anonim Şirket Kuruluşu başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. Sıra Sizde Yanıt Anahtarı Sıra Sizde 1 Şahıs işletmesinin kuruluş sürecinde, kuruluşa ilişkin kamu kurumlarına bildirimler dışında hukuki yapıdan kaynaklanan herhangi bir düzenleme bulunmamaktadır. Sıra Sizde 2 Kendi işinde bilfiil çalışan, kanunda belirtilen azami kira bedelini aşmayan ve ticari, zirai veya mesleki faaliyetler dolayısıyla gerçek usulde Gelir Vergisi'ne tabi olmayan mükellefler basit usulde vergilemeye tabidirler. Sıra Sizde 3 Basit usul koşullarını taşımayan gelir vergisi mükelleflerinin ticari kazançları gerçek usule göre tespit edilir. Kazançları gerçek usulde vergilendirilen yatırımcılar tutmak zorunda oldukları defterler yönünden 1. sınıf tüccarlar ve 2. sınıf tüccarlar olarak ayrılırlar. Sıra Sizde 4 Şirketin piyasadaki güç ve ticari itibarının şirketin sermayesi yanında, ortakların şahsi servetleri ve itibarlarına dayandığı ve şirket alacaklılarına karşı ortakların sınırsız ve zincirleme sorumlu olduğu şirket türüdür. Sıra Sizde 5 Kollektif şirketin kuruluşu sırasıyla, şirket sözleşmesinin hazırlanması ve notere onaylatılması, ticaret siciline tescil ve ilan ile şirket tüzel kişiliği adına Vergi Dairesi, Belediye, Sosyal Güvenlik Kurumu, Bölge Çalışma Müdürlüğü ve ilgili kurum ve meslek teşekküllerine bildirimlerde bulunma işlemleri gerçekleştirilerek tamamlanır. Sıra Sizde 6 Sermaye şirketleri, gücünü ve ticari itibarını kendi sermayesinden alır ve ortaklar şirket alacaklılarına karşı şirkete koydukları sermaye payları ile sorumludurlar. Vergileme bakımında sermaye şirketleri tüzel kişilik olarak kendisi vergi mükellefidir ve Kurumlar Vergisi öder. 88
92 Sıra Sizde 7 Sermaye şirketlerinde kar, TTK, şirket ana sözleşmesi ve şirket genel /ortaklar kurulu kararlarına göre dağıtılır. Karın dağıtılmayarak işletmede bırakılan kısımlarına yedek akçe, ortaklara dağıtımına karar verilen kısmına ise kar payı ( temettü) adı verilir. Sıra Sizde 8 Kuruluş, anonim şirket ana sözleşmesinin yazılı olarak hazırlanıp, kurucular tarafından imzalanması ve imzaların noter tarafından tasdiki ile başlar, ticaret siciline tescil ile sona erer. Ticaret siciline tescille şirket tüzel kişilik kazanır. Sıra Sizde 9 Tamamı esas sözleşmede taahhüt edilmiş bulunan sermayeyi ifade eden esas sermaye Türk Lirasından ve sermayenin artırılmasında yönetim kuruluna tanınmış yetki tavanını gösteren kayıtlı sermaye sistemini kabul etmiş bulunan halka açık olmayan anonim şirketlerde başlangıç sermayesi Türk Lirasından aşağı olamaz. Asgari sermaye tutarı Bakanlar Kurulunca artırılabilir. Sıra Sizde 10 Büyüme, hisse senedi çıkarmak, yeni ortak alınması, yedek akçeler, dağıtılmamış karlar ve yeniden değerleme değer artışlarının sermayeye ilave edilmesi gibi iç ve dış kaynaklardan yararlanılarak işletme sermayesini artırmak veya bir başka işletme ile birleşme yolu ile gerçekleştirilebilir. 89 Yararlanılan Kaynaklar Akdoğan Abdurrahman, Vergi Hukuku ve Türk Vergi Sistemi, 8. Baskı, Gazi Kitabevi, Ankara, Ataman Ümit, Şirketler Muhasebesi, 4. Baskı, Türkmen Kitabevi, İstanbul, Atabey N. Ata, Raif Parlakkaya, Fahri Kurşunel ve Ali Alagöz, Ticaret ve Muhasebe Belgeleri, 1. Basım, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara, Altuğ Osman ve Hanifi Ayboğa, Şirket Kuruluşları, Evrim Yayınevi ve Ticaret Ltd. Şti., İstanbul, Bektöre Sabri, Yılmaz Benligiray ve Davut Aydın (2008), Şirketler Muhasebesi, Ankara, Nisan Kitapevi, Ceylan Ali ve Turhan Korkmaz, Sermaye Piyasası ve Menkul Değerler Analizi, Ekin Kitabevi, Bursa, Güçlü Faruk, Hasan Ali Yıldırım, Çiğdem Özkaya Yıldırım, Şirketler Muhasebesi, Ankara: Detay Yayıncılık, Ildır Ali, Şirketler Muhasebesi, 2. Baskı, Ankara: Seçkin Yayıncılık, Karabıyık Lale Erdem, Menkul Kıymetler Borsası ve Diğer Yatırım Alternatifleri, Marmara Kitabevi, Bursa, Mutluer Kamil, Aykut Herekman, Fethi Heper ve Recai Dönmez, Türk Vergi Sistemi, 4. Baskı, T.C. Anadolu Üniversitesi Yayın No: 1751, AÖF Yayın No: 904, Eskişehir, Osman Bozan ve Yunus Ceran, Muhasebe, Yaklaşım Yayınları, Ankara, Örten Remzi, Ortaklıklar ve Muhasebe Uygulamaları, Ankara, Gazi Kitabevi, Parlakkaya Raif, Yunus Ceran, Ali Alagöz ve Ayşegül Hatipoğlu, Şirketlerde Muhasebe, Konya, 2011 Sağlam, Necdet, Şengel,Salim, Yeni Ticaret Kanununa Göre Şirketler Muhasebesi. Ankara; Detay Yayınları Soydan Hakkı ve Ali Ildır, Şirketler Muhasebesi, Alfa Yayınevi, İstanbul, Şenyüz Doğan, Mehmet Yüce ve Adnan Gerçek, Türk Vergi Sistemi Dersleri, 5. Baskı, Ekin Basım Yayın Dağıtım, Bursa, Türk Ticaret Kanunu Kurumlar Vergisi Kanunu
93 5 Amaçlarımız Bu üniteyi tamamladıktan sonra; Maliyet, analiz, maliyet analizi kavramlarını açıklayabilecek, Proje maliyetlerini belirleyebilecek, Proje maliyet analizi konularını açıklayabilecek, bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz. Anahtar Kavramlar Maliyet Analiz Maliyet Analizi Proje Analizi Proje Maliyeti Proje Maliyet Analizi Maliyet Analiz Süreci İçindekiler Giriş Analiz, Maliyet, Maliyet Analizi Kavramları Proje Analizi Proje Maliyetleri Proje Maliyet Analizine Duyulan Gereksinim Proje Maliyet Analizi Proje Maliyet Analizi Süreçleri 90
94 Proje Maliyet Analizi GİRİŞ Küreselleşme olgusunun etkisiyle küresel rekabet ortamında rekabetin gittikçe şiddetini artırması ve rekabetin işletmeler arası rekabet boyutundan çıkarak, ülkelerarası rekabete dönüşmesi, işletmelerin varlığını devam ettirebilmesi için hem ulusal pazarlarda ve hem de uluslararası pazarlarda faaliyet göstermesini, müşterilerin-tüketicilerin talep ettiği ürünleri (mal ve hizmetleri) istenilen kalitede ve fiyattan, tam zamanında pazara sunmalarını zorunlu kılmıştır. Yeni ürün geliştirme, inovayon gibi kavramların ön plana çıktığı günümüzde kalkınmanın temeli olan yatırımların yapılmasında projeler öncelikli hale gelmiştir. Bu nedenle projelerin çok iyi bir biçimde hazırlanması ve seçilmesi, projelere tahsis edilen kaynakların etkin, verimli ve karlı bir biçimde değerlendirilmesi gerekir. Proje yöneticileri, projelerle ilgili yatırım kararlarını verirken değişik yöntemler yardımıyla en başta fizibilite etütleri olmak üzere nakit akımı ve diğer verileri kullanarak teknik, ticari, finansman, ekonomik, sosyal, maliyet/etkinlik, fayda/maliyet, kurumsal ve çevresel analizler yaparlar. Duyarlılık analizleriyle test ederek proje hakkında karar verirler. Proje yöneticileri için karar vermede en önemli bilgilerden biri de projenin maliyetine ilişkin bilgilerdir. Bu bakımdan proje yöneticisinin proje hazırlık aşamasından başlayarak her aşamada o aşamanın gerektirdiği gerçekçi bir yaklaşımla proje maliyetini saptaması ve değerlendirmesi gerekir. Proje yöneticisi, projenin zamanında ve belirli bir maliyetle tamamlanmasını ister; çünkü projenin yapım aşaması uzun süreli bir işletmenin başlangıcıdır. Projeyi gerçekleştirme maliyeti projenin sonraki işletme maliyeti üzerinde de önemli bir etkendir. Dolayısıyla proje maliyet analizi yapılması proje analizi ve değerlemenin en önemli konularından biridir. ANALİZ, MALİYET, MALİYET ANALİZİ KAVRAMLARI Analiz kavramı, bir konuyu temel parçalarına ayırmak suretiyle, parçaların gerek bütünle ve gerekse kendi aralarındaki ilişkilerinin değişik yöntemlerden yararlanılarak tanımlanması, incelenmesi, yorumlanması ve değerlendirilmesi biçiminde sonuca ulaşma yolu olarak ifade edilebilir. Maliyet, belirli bir amaca ulaşmak için katlanılan fedekarlıkların parasal ifadesidir. Mamul, mal ve hizmet üretmek ya da satış değeri olan bir şeye sahip olabilmek için katlanılan ölçülebilir fedakarlıkların (varlık ve hizmet tüketimlerinin) parasal karşılığıdır. Bu bağlamda bir projenin maliyeti de o projenin tamamlanmasına kadarki tüm maliyetleri içermektedir. Maliyet analizi, bir mal veya hizmetin üretim maliyetini, onu oluşturan unsurlara ayırarak her birimin ayrıntılı biçimde incelenmesidir. Bu amaçla çoğu kez istatistiki yöntemler kullanılır. Böylece maliyeti etkileyen faktörlerin niteliği, karşılıklı ilişkiler, zamanla gösterdikleri değişmeler incelenir ve maliyeti düşürmek ya da maliyet artışlarını tespit etmek ve denetlemek için alınması gereken önlemler araştırılır. Maliyet analizleri, fiyatlamada, üretim ve satın alma kararlarında, yeni ürün geliştirme ve pazarlama kanallarının belirlenmesinde olduğu gibi projelerle ilgi kararlarda da önemli bir yere sahiptir. Maliyetlerin kendilerini oluşturan maliyet unsurlarına ayrıştırılarak incelenmesidir. Basit gözlem yöntemlerinden, gelişmiş istatistiki yöntemlere kadar çeşitli analiz tekniklerinin kullanıldığı bu tür analizde, söz konusu olan maliyet ile onu oluşturan ve etkileyen unsurların niteliği, aralarındaki ilişkiler ortaya konmaya çalışılır. Maliyetlerin kontrol altında tutulması amacına yönelik olarak maliyetlerin incelenmesi olarak da ifade edilebilir. 91
95 Maliyet analizi, tahminlerin değerlendirilmesini, maliyet analizi için bir veri tabanı oluşturulmasını, proje maliyetlerinin değerlendirilmesini ve karar vericilerin kullanımı için tahminler yapılmasını kapsar. Genel olarak maliyet tahmini; bir projenin veya hizmetin maliyetlerine ilişkin bir yargı ve değerlendirmedir, ancak maliyet analizinin çıktılarından sadece birisidir. Maliyet analizi süreci, bir projenin veya herhangi bir sistem alternatifinin kavram geliştirme aşamasından, Ar-Ge, kullanım ve kullanımdan çıkarılması da dahil olmak üzere tüm süreçte ortaya çıkabilecek maliyetleri hesaplamaya yönelik geliştirilmiş bir yöntem ve işlemler zinciridir. Maliyet analizi, bir mal veya hizmetin üretim maliyetini, onu oluşturan unsurlara ayırarak her birimin ayrıntılı biçimde incelenmesidir. Maliyet analizleri, fiyatlamada, üretim ve satın alma kararlarında, yeni ürün geliştirme ve pazarlama kanallarının belirlenmesinde olduğu gibi projelerle ilgili kararlarda da önemli bir yere sahiptir. Maliyet analizinin temel kavramları şöylece sıralanabilir: 1. Kaynak planlaması: Proje kapsamının belirlenmesi, İş dağılım ağacı, İş planları hazırlanması. 2. Maliyet tahmini: Faaliyet için kaynak tahmini, Proje maliyeti bütçeleme, Maliyet temelinin oluşturulması. 3. Maliyet kontrolü: Performans raporları, Projede maliyet izleme ve kontrolü. Tablo 5.1: Maliyet Analizi Aşamaları Model Maliyet Analiz Karar Aşaması Tanımlama Tahmini 1. Problem tanımlama 2. Hedeflerin belirlenmesi 3. Maliyet dağılım ağacının oluşturulması 1. Maliyet tahmin süreci 2. Maliyet tahmin yöntemleri 1. Duyarlılık analizi 2. Öğrenme eğrisi analizi 3. Başabaş noktası analizi 4. Risk ve belirsizlik analizi Alternatifler arasında en uygun olanın seçilmesi 5. Maliyet-etkinlik analizi Kaynak: Işın, 2009: 40. Maliyet analizi nedir? Neden yapılır? 92
96 PROJE ANALİZİ Projeler ekonomideki kıt kaynakların kullanılması açısından birbirlerine rakiptir. Bir projenin seçimi ona alternatif olan diğer projelerden vazgeçilmesi anlamına gelir. Alternatif projeler arasından seçim yaparak yatırım kararına ulaşma işlemine proje analizi denir. Proje analizi, temel olarak, projelerin tükettikleri kaynaklar (maliyet) ve ürettikleri mal ve hizmetlerin (yarar) karşılaştırılmasıdır. Bu karşılaştırma sonucunda en yüksek net yararı sağlayan proje seçilir. Proje analizi, proje kararının alınmasında projenin teknik, ticari, finansal, ekonomik ve sosyal açılardan analiz edilmesi olarak tanımlanır. Proje analizi yapılmasının amacı, kaynakların etkin, verimli kullanımı yoluyla mal ve hizmet üretiminin performansa uygun bir biçimde yürütülmesidir. Proje analizinde temel koşul, projenin bilimsel temellere dayalı olarak hazırlanması, değerlendirilmesi, kaynakların etkin ve verimli bir biçimde kullanılması suretiyle projenin performansının artırılmasıdır. Buna göre bir proje ne kadar fazla sayı ve iyi bir biçimde analiz edilirse performansı da o kadar yüksek olur. Proje analizi nedir? Hangi amaçla yapılır? Kaynakların etkin ve verimli bir biçimde ülke kalkınmasına katkı sağlayacak iyi planlanmış projelere tahsis edilmesi oldukça önemlidir. Bu nedenle projelerin fizibilite etütleri, nakit akım tabloları ve diğer veriler kullanılarak teknik, ticari, finansman, ekonomik, sosyal, maliyet/etkinlik, kurumsal ve çevresel analizlerin yapılması gerekir. Yapılan analizler sonucunda ortaya çıkan veriler duyarlılık analizleriyle test edilerek projenin yapılabilir olup, olmadığı belirlenir. Bu nedenle de proje yönetimi ve değerlendirilmesinde projenin yarar ve maliyetlerini belirlemek, bir veya birden fazla projenin kabul edilebilirliğini analiz edilebilmesi amacıyla ortalama karlılık oranı, geri ödeme süresi, net bugünkü değer, iç karlılık oranı ve yarar/maliyet oranı gibi daha yaygın olarak kullanılan çeşitli analiz yöntemleri ve ölçütleri geliştirilmiştir. Bu yöntem ve ölçütler ticari, ekonomik, sosyal yarar ve maliyet analizlerinde kullanılır. Proje analizinde: Projenin incelenmesi ve projeyle üretilen mal ve hizmetlerin değerlerinin belirlenmesi, Projenin yarar/maliyetinin ve ticari karlılığının hesaplanması, Projenin indirgeme oranının belirlenmesi ve indirgenmiş nakit akım tablosunun oluşturulması, Projenin net bugünkü değeri ile ekonomik ve sosyal karlılığının hesaplanması, Projenin belirsizlik ve riskinin hesaplara dahil edilmesi, Hesaplanan sonuçlara göre proje hakkında bir karar verilmesi aşamaları sözkonusudur. İndirgeme oranı, gelecekte oluşacak yarar ve maliyetlerin bugünkü değerinin hesaplanmasında kullanılan orandır. Bugünkü değer, gelecekte oluşacak nakit giriş ve çıkışının (nakit akımı) bugünkü değere indirgenmiş değeridir. Net bugünkü değer, önceden belirlenmiş bir indirgeme oranı üzerinden projenin ekonomik ömrü süresince (ömür devri) her yıl için net nakit giriş ve çıkışlarının bugüne indirgenen değerleri arasındaki farktır. PROJE MALİYETLERİ Projeler bütçeden tahsis edilen ödeneklerle planlanıp, yürütüldüğü ve sonuçlandırıldığı için proje faaliyetlerinin gerçekleştirilebilmesi için bir proje bütçesi oluşturulur. Proje bütçesinde yer verilen giderler, proje faaliyetleri ile ilişkilendirilmelidir. Proje bütçesi oluşturulurken gerçek maliyetlere odaklanılmalı ve gerekli piyasa araştırması yapılarak uygun maliyetler tespit edilmelidir. Proje bütçesi ve 93
97 giderleri belirlenirken proje faaliyetleri ile ilişkili olmayan giderlere yer verilmemeli, proje desteği olup, olmadığına bakılmaksızın projenin gerçekleşmesi için gerekli olan tüm faaliyet ve bunlara ilişkin giderler dikkate alınmalıdır. Çünkü projenin tamamlanmasına ilişkin kötü zaman tahminleri, gerçekçi olmayan bütçeler ve etkin olmayan yatırımın geri dönüşümü gibi nedenlerle sermayenin israf edilmesi, işletmelerin sermaye yapılarını zayıflatır. Projenin maliyet boyutu, projeler arasında seçim yapma kriteri, proje yatırımı için daha gerçekçi bütçe öngörülerinin yapılmasını, bütçe geliştirme ve izlenmesine ilişkin araçları, sözleşme kapsamında yürütülecek bir projedeki nakit akışını da içerir. Proje maliyeti, bir yatırım projesi için önceden ve olanaklı olduğu kadar gerçekçi bir yaklaşımla hesaplanması gereken yapılacak toplam sabit yatırım (maddi ve maddi olmayan duran varlık) tutarıdır. Yanlış hesaplanan bir toplam yatırım tutarı daha doğrusu proje maliyeti ile yatırıma başlanırsa daha sonraki yıllarda yatırım tutarının artması projenin karlılığını ortadan kaldırabilir. Bu nedenle proje yöneticisinin proje hazırlık aşamasından başlayarak her aşamada o aşamanın gerektirdiği gerçekçi bir yaklaşımla proje maliyetini saptaması ve değerlendirmesi gerekir. Proje maliyeti (toplam proje tutarı), projenin özelliğine ve yatırımın yapıldığı sektöre göre farklılık göstermekle beraber genel olarak bir üretim işletmesi yatırım projesinde: Arsa bedeli, Etüd, mühendislik ve proje giderleri, Teknik yardım ve lisans giderleri, Arsa düzenlemesi giderleri, Hazırlık yapıları giderleri, Bina ve inşaat giderleri (üretim tesisleri, yardımcı tesisler, yönetim binaları, sosyal tesisler, lojmanlar ve diğer tesisler), Ulaştırma tesisleri giderleri, Makine ve donanım giderleri, Taşıma ve sigorta giderleri, İthalat ve gümrükleme giderleri, Vergi, resim ve harçlar, Montaj giderleri, Genel giderler, Taşıt araçları ve demirbaş giderleri, İşletmeye alma giderleri, Beklenmeyen giderler, Diğer giderler, Yatırım dönemi faizleri, Toplam yatırım maliyetleri, İşletme sermayesi, Toplam proje maliyeti dir. Proje yöneticisinin proje hazırlık aşamasından başlayarak her aşamada o aşamanın gerektirdiği gerçekçi bir yaklaşımla proje maliyetini saptaması ve değerlendirmesi gerekir. Proje maliyetleri, Ar-Ge, test ve değerlendirme maliyetleri, üretim ve yatırım maliyetleri, işletme ve idame maliyetleri ile elden çıkarma maliyetleridir. 94
98 hesaplanır? Proje maliyetleri hangi giderlerden oluşur? Proje maliyeti nasıl PROJE MALİYET ANALİZİNE DUYULAN GEREKSİNİM Kaynakların yatırımına yönelik herhangi bir tasarının analiz edilebilen ve değerlendirilebilen en küçük bağımsız birimi olarak tanımlanan proje kavramı ekonominin temel soruları olan ne üretilecek, hangi maliyetle üretilecek, yatırım nasıl finanse edilecek, yatırımın-üretimin getirisi ne olacak sorularına verilecek cevaplar setinin ekonomik, teknik ve mali incelemeler gerektiren temel analizidir. Bu açıdan proje kavramı, gelecekle ilgilidir ve geleceğe ilişkin birtakım varsayımlar ve öngörüler setini içerir. Bu varsayımlar ve öngörüler seti belirli istatistiki, ekonometrik, matematiksel model ve analizlerle oluşturulmak suretiyle belirsizlikler en aza indirgenmeye çalışılır. Bir projenin maliyet analizi ve kontrolüne duyulan gereksinim ve bu nedenle kullanılan yöntemler, projenin türüne, proje yöneticisinin veya sahibinin görüşüne bağlıdır. Proje yöneticisi, projenin zamanında ve belirli bir maliyetle tamamlanmasını ister; çünkü projenin yapım aşaması uzun süreli bir işletmenin başlangıcıdır. Projeyi gerçekleştirme maliyeti projenin sonraki işletme maliyeti üzerinde de önemli bir etkendir. Proje tamamlama süresi, ödenecek faizleri ve işletmeye başlama ve yatırımın karşılığını almaya başlamayı etkiler. Projenin tamamlanma zamanı belirli bir süreyi geçtiği zaman, maliyet artar. Özellikle yatırım projelerinde yatırımın tutarı ve yatırımın işletmeye açılma veya proje sonuçlarının elde edilme tarihi kesin olarak belirtilir. Eğer, yatırım önceden belirlenen tarihte işletmeye açılamazsa, projede öngörülen bütün hesaplar geçerliliğini büyük ölçüde yitirir. Her şeyden önce, projede gösterilen satış gelirleri zamanında elde edilemeyeceği için, finansal tabloların dengesi bozulur. Borçları ve işletme giderlerini karşılamak için de ek finansman kaynakları bulma zorunluluğu doğar. Böyle bir durumda yeni finansman kaynakları bulma, finansman-faiz giderlerine yol açar. Diğer taraftan, projede öngörülen yatırım tutarı, belirli bir süre için geçerlidir. Projenin işletmeye açılma süresi uzadıkça, yatırım mallarının fiyatı artabilir, ithalat koşulları değişebilir, yapılan yatırım harcamalarının boş bekleme süresi uzayacağı için, alternatif maliyetleri büyük tutarlara ulaşabilir. Bunun dışında projeye yatırıldığı halde kullanıma alınmayan sermaye tutarının en az banka faizi kadar görünmeyen bir maliyeti de vardır. Bu nedenle proje yöneticileri proje ile ilgili olarak önceden yapılan maliyet tahmini ve belirlenen bütçe ile projeyi tamamlamak ister. Projenin toplam maliyeti ve üretilecek mal ve hizmetlerin maliyeti hakkında bilgi edinme isteği nedeniyle proje maliyet analizi yapılmasına gereksinim vardır. Proje maliyet analizi yapılmasına neden gereksinim duyulmaktadır? Hangi amaca yönelik olarak yapılmaktadır? Her yatırım projesi ekonomiden belli kaynakları (girdiler) tüketir ve belirli gereksinimleri karşılamak üzere mal ve hizmetler (çıktılar) üretir. Bir yatırım projesinin değerlendirilmesi ve analizinin esası, yatırım konusu işletme tarafından tüketilen kaynakların ve üretilen mal ve hizmetlerin belirlenmesi ve karşılaştırılmasıdır. Değerlendirme yapabilmek için işletmenin üretim için tüketeceği kaynaklar (girdiler) ile üreteceği mal ve hizmetlerin (çıktılar) ölçülmesi ve ortak bir temelde karşılaştırılması gerekir. Bu nedenle proje analizinin temel aşamalarından biri de projenin ortaya çıkaracağı maliyet ve yararların fiziksel ölçümüdür. Daha sonra fiziksel olarak ölçülen girdiler ile çıktıların parasal olarak ifade edilmesi ve nakit akışlarının oluşturulması gerekir. Nakit akışlarının oluşturmak içinde projenin yararlı ömrü boyunca her yıl yapılan giderler ve elde edilen gelirler dikkate alınır. Böylece, her yıl için belirlenen gelir ve giderler genellikle projenin başlangıç yılı referans alınarak referans yıl değerlerine getirilir ve karşılaştırılır. Kuramsal olarak elde edilen çıktıların girdilerden büyük olması durumunda proje kabul edilir. Bu karşılaştırmalar girişimci veya yatırımcı açısından yapıldığında değerlendirmeler projenin girdi ve çıktılarına atıfla gelir-gider analizleri, ulusal ekonomi ve toplum açısından yapıldığında ise yararmaliyet analizleri olarak adlandırılır. 95
99 Proje analizinin temel aşamalarından biri de projenin ortaya çıkaracağı maliyet ve yararların fiziksel ölçümüdür. Daha sonra fiziksel olarak ölçülen girdiler ile çıktılar parasal olarak ifade edilir ve nakit akışları oluşturulur. Nakit akışlarını oluşturmak içinde projenin yararlı ömrü boyunca her yıl yapılan giderler ve elde edilen gelirler dikkate alınır. PROJE MALİYET ANALİZİ Proje maliyetleri, projenin gerçekleştirilmesi sırasında ortaya çıkan giderlerdir. İşlem giderleri ve genel giderler olarak ayrılabilir. İşlem giderleri, işlemlere direkt olarak yüklenebilen giderlerdir. Genel giderler ise, iş paketlerine, proje bölümlerine veya projenin tümüne yüklenebilen giderler olup, örneğin inşaatın kontrol giderleri ve sigorta primleri gibi giderlerdir. Bu giderler, ağ yönetimi esas alınarak belirlenir. Ağ yönetimi, projelerin yapısal analize ve zaman (olay ve işlem zamanları) analizine ilişkin kurallardan oluşur. Buna maliyet analizi de eklenebilir. Ancak maliyet analizi, yapısal analiz ve zaman analizinde olduğu gibi kendine özgü kurallar içermez. Maliyet analizi, maliyet sisteminin temeli olup tüm projeler için büyük bir önem taşır. İyi bir maliyet sisteminde; maliyet tahmini, maliyet muhasebesi, proje nakit akışı, işgücü maliyeti, genel giderler, teşvikler, cezalar ve kar ortaklığı gibi giderler önemli rol oynar. Proje maliyet analizi için gerekli olan veriler muhasebe bilgi sisteminden ve diğer yönetim bilgi sistemlerinden elde edilir. Muhasebe bilgi sisteminden elde edilen bilgiler özellikle maliyet ve yönetim muhasebesi kaynaklıdır. Zira finansal muhasebeden elde edilen bilgiler, hem işletme dışı bilgi kullanıcılarına dönük hem de geçmiş odaklı olarak belirli mevzuat ve standartlara göre oluşturan bilgilerdir. Karar almanın, geleceğe dönük alternatifler arasından seçim yapılması nedeniyle finansal muhasebeden elde edilen bilgilerden daha ağırlıklı olarak geleceğe ve işletme içi bilgi kullanıcılara bilgi üreten maliyet ve yönetim muhasebesinden elde edilen bilgiler proje maliyet analizi için önemlidir. Proje maliyet analizi nedir? Gerekli olan bilgiler nereden sağlanır? Maliyet analizinin iki işlevi vardır. Aşağıdaki şekilde de görüleceği gibi bunlardan biri toplam maliyeti en iyileme, diğeri ise maliyet programlamadır: Toplam Maliyeti En İyileme Şekil 5.1: Maliyet Analizinin İşlevleri Kaynak: Albayrak, 2009: 484. Proje maliyeti, büyük bir oranda işlem giderlerinden oluşur. İşlem giderleri, işlemin sürecine bağlıdır. Bir işlemin normal süresi ve ona bağlı olarak da proje süresi sıkıştırılabilir. Bu da, projenin maliyetini artırır. Bir işlemin en uygun maliyetle tamamlandığı süreye normal süre, işlemin normal süredeki maliyetine de normal maliyet adı verilir. Bir işlemin tamamlandığı en kısa süreye sıkıştırılmış veya hızlandırılmış süre (minimum süre), işlemin sıkıştırılmış süredeki maliyetine ise sıkıştırılmış veya hızlandırılmış maliyet denilir. Hızlandırılmış sürenin elde edilmesi; fazla mesailer, primler, ikramiyeler ve kiralanan araçgereçlerle sağlanabilir. Çalışma düzeni hızlandırıldığında, sabit giderler düşer. Buna karşılık değişken giderler sabit kalır. Toplam maliyeti artıran ek giderler ile toplam maliyeti en düşük yapan belirli bir tamamlama süresi vardır. Bir işlemin tamamlanma süresinin hızlandırılması için örneğin; fazla mesai yaptırılabilir, çalışan sayısı artırılabilir veya vardiya uygulamasına gidilebilir. Proje maliyeti 96
100 hesaplanırken, projenin erken bitirilmesinden sağlanacak yararlar göz önünde tutulur. Yani proje süresinin hızlandırılmasından elde edilecek maliyetler ile projenin bu sürede sağlayacağı kazançlar arasında bir denge kurulması gerekir. Benzeri bir biçimde, projenin tamamlanma süresi, programlanan süreyi aşarsa yine aynı yaklaşım söz konusu olur. Maliyet bakımından en uygun işlemi veya proje süresini belirlemek için, her işlemin zaman-maliyet ilişkisini ortaya koymak gerekir. Daha doğrusu, her işlemin normal süresi ve normal maliyeti ile sıkıştırılmış süresi ve sıkıştırılmış maliyeti belirlenir. Bir işlem, tüm kritik işlemlerin hızlı sürelerine ulaşılıncaya kadar hızlandırma sürdürülerek bunlara ilişkin projenin zaman-maliyet eğrisi elde edilir. Yani zaman-maliyet eğrisi tanımlanmış olmalıdır. Zaman maliyet eğrisi, farklı zamanlardaki maliyet olasılıklarını verir. Söz konusu eğri, zamanın maliyetlerle doğrudan ilişkisini gösterir. İşlemin normal süresi, ona tahsis edilen kaynakları artırarak sıkıştırılabilir ve bu durumda direkt maliyet artar. Ancak işlem süresi gelişi güzel azaltılmaz. Sürenin azaltılmasında bir sınır (limit) vardır. Bu limite hızlı süre (hızlı süre limiti) adı verilir. Hızlı süre noktalarında kaynaklarda herhangi bir artış olması, işlem süresini ve dolayısıyla maliyetlerini de artırır. Bir projede, çeşitli işlemlerin maliyet artış faktörleri normal olarak birbirinden farklıdır. Proje süresinin kısaltılması halinde proje maliyeti de artar. Bu nedenle maliyet artışı göz önüne alınarak, sırasıyla maliyet artış faktörü en küçük olan kritik işlemleri sıkıştırmak gerekir. Maliyet artış faktörü büyük olan işlemler, maliyet artış faktörü daha küçük olan işlemlerden sonra sıkıştırılmalıdır. Maliyet zaman ilişkisi, maliyeti dengeli bir biçimde en aza indirme yöntemidir. Proje süresinin bir zaman birimi kısaltılması gerekirse, bunun için en uygun yaklaşım kritik yoldaki sıkıştırmanın en ekonomik olduğu işlemi, bir zaman birimi kadar sıkıştırmaktır. Bu biçimde yapılan sıkıştırmalar sonucunda yeni kritik yollar oluşabilir. Sıkıştırma işlemine devam edilmesi durumunda bu kritik yolların göz önüne alınması gerekir. Bundan başka en az maliyet artışıyla tamamlanan en kısa süreli projenin kritik yol üzerinde olmayan işlemlerin sıkıştırılmasından bir kazanç sağlanacaksa, gerekli sıkıştırmalar yapılabilir. Bu yapılırken, en çok maliyet artışı olan işlemlerden başlanarak gerekli indirimler yapılabilir. Projede bir işlemi hızlandırma oranı, hızlı zamanla bağlantılıdır. İşlemlerin birden fazla hızlandırma zamanı ve maliyetleri belirlenebilir. Eğer bir işlem hızlandırılırsa, sonuçta yeni bir program elde edilir. Her işlemin, normal ve hızlı noktaya ait bilgilerle doğrusal zaman-maliyet ilişkisi belirlenebilir. Proje süresinin kısaltılmasından önce, işlemlerin zaman-maliyet ilişkileri belirlenir. İkinci olarak, normal işlem sürelerine göre kritik yol hesaplanır ve böylece projenin maliyeti kaydedilir. Üçüncü ve son olarak da, en küçük eğimli kritik işlemler mümkün olduğu kadar kısaltılır. Yani işlemler hızlandırılır. Bir işlemi sıkıştırma veya hızlandırma miktarı, hızlı zaman ile sınırlıdır. Bu sınıra, hızlı süre limiti denir. Tüm kritik işlemler hızlı sürelerine ulaşıncaya kadar sıkıştırma işlemine devam edilir. Bu hesaplamalar sonucunda projenin maliyet programı ile zaman-maliyet ilişkisi elde edilir. Direkt ve endirekt maliyetlerin toplamı, projenin toplam maliyetini verir. En uygun proje programı minimum maliyete karşılık gelmelidir. Projenin toplam maliyetini en iyileme nasıl yapılır? Projenin tamamlanma süresi ile olan ilişkisi nedir? Maliyet Programlama Maliyet programlamanın temelini, işlemin uygulanması sırasında ortaya çıkan giderler oluşturur ve bunların toplamları da proje maliyetlerini verir. Projenin başarısı açısından maliyet programı oldukça önemlidir. Bu nedenle proje maliyet programının yapılması gereklidir. Proje maliyet programlamanın amaçları: Projenin maliyet hesabını yapmak, Finansal kaynakları belirlemek ve Projenin maliyetini kontrol etmektir. Proje maliyet programlamanın amaçları nedir? 97
101 Zaman analizinde işlem süresinin doğru olarak belirlenmesi ne kadar önemli ise maliyet programlamada da işlem maliyetlerinin belirlenmesi de o kadar önemlidir. Bunun için maliyetin programlama da daha önce gerçekleştirilen projelerden ve deneyimlerden yaralanılır. Maliyet programlama, proje giderlerinin dönemlere göre veya toplam olarak gösteriminden oluşur. Bunun dışında, işlem maliyetleri, en erken ve en geç başlama zamanına ilişkin olarak da belirlenebilir. Etkin bir maliyet kontrol sisteminin kurulması için ayrıntılı olarak proje maliyetlerinin tanımlanmasında yarar vardır. Maliyet programlamanın temelini, işlemin uygulanması sırasında ortaya çıkan giderler oluşturur ve bunların toplamları da proje maliyetlerini verir. Projenin başarısı açısından maliyet programlama oldukça önemlidir. Proje maliyet analizinin uygulamasını aşağıdaki örnekler yardımıyla daha iyi anlaşılabilir. Örnek-1: Almanya da Berlin-Dahlem de bulunan Berlin-Dahlem Botanik Bahçesi / Botanik Müzesi (BGBM), dünya çapında önemli bir Herbaryum olarak, herbaryum örneklerinden oluşan bir koleksiyona sahiptir. Herbaryum da 250 yıldan fazla zamanda oluşturulmuş 3,8 milyon bitki örneği kayıtlıdır. Her yıl, herbaryuma adet bitki örneği eklenir. Bu eşsiz koleksiyonda yer alan herbaryum örneklerinden binlercesi dijital formda, diğer araştırma kurumlarına verilir. Dijital formda örnekleri sağlamak amacıyla, bitki örneklerinin dijital ortama aktarılması projesi söz konusudur. Bir dijital örneğin birim maliyeti proje gerçekleştirme dönemi için 20 dolar olarak tahmin edilmiştir. Bu değer büyük ölçüde tahmin ve tecrübelere dayalıdır. Proje yöneticisi bu proje ile Herbaryumda bulunan tüm herbaryum örneklerini dijital ortama taşıyarak maliyeti 2 dolara düşürmek suretiyle, maliyeti on katı kadar azaltmayı hedeflemektedir. Analize uygun elektronik yöntemleri kullanarak herbaryum örneklerini dijital ortama aktarmak için bir proje geliştirilmiştir. Herbaryum, kurutulmuş bitki örneklerinin belli bir sistemle düzenlenerek saklandığı kapalı alanlardır. Örnekler, belirli yöntemler ve tekniklere göre toplanır. Doğadan toplanan bitki örnekleri preslenerek kurutulur. Özel kartonlar üzerine yapıştırılır. Karton üzerinde bitki örneğinin familya ve tür ismi ile örneğin toplandığı yer, toplandığı yükseklik ve tarih, örneği toplayanın adı, örneği adlandıran kişinin adı ve diğer bilgiler (habitat, habitus özellikleri) yer alır. Örnekler tür, cins, familya olarak gruplandırılır. Özel dolaplar içinde yatay olarak muhafaza edilir. Dolapların düzenlenmesi kabul gören evrimsel sıralama ile ya da alfabetik olabilir. Bu bilgiler ışığı altında oluşturulan bir herbaryum biyoloji, tıp, ziraat, eczacılık ve daha değişik birçok alanda çalışacaklara danışma merkezi olarak temel bir kaynak niteliğindedir. Bitkilerin bilimsel yönden incelenmesi, sağlığa faydalı ve ekonomik değeri yüksek olan bitkiler ile ilgili çalışmalar yapma, tohum katalogları ve kuru herbaryum örneklerini diğer dünya herbaryum merkezleri ile değişmek suretiyle bilimsel ilişkilerde bulunma, nesli tükenmekte olan bitkilerin korunmasını sağlama ve tüm bu bitkileri topluma tanıtma amaçları vardır. Projenin maliyet analizine ilişkin mevcut varlık değerleri ve yatırımlara ilişkin maliyet türleri ile birim değerleri ve birim maliyet hesaplaması aşağıdaki tabloda olduğu gibidir. 98
102 Tablo 5.2: Proje Maliyet Analizi Verileri SAYI MALİYET TÜRÜ TOPLAM (Euro) Personel Giderleri Hizmet Sözleşmesi Yönetimi 1.000,00 Hizmet Sözleşmesi Hazırlama 855,00 İstihdam Edilen İşçi Giderleri ,14 İş Seyahat Giderleri - Gezi Giderleri - Ara Toplam ,14 Yatırımlar 1 Kamera Set Scan ,96 1 Server (Sunucu) ERX ,08 1 Scanner (Yüksek Çözünürlüklü Tarayıcı) 5.517,40 Ara Toplam ,44 Donanım 2 Bilgisayar 800,00 Yazılım 2 Adobe Fotoshop ,00 2 MS Office ,00 2 MS Windows ,00 2 SilverFast Al 80,00 Ara Toplam 1.480,00 Demirbaş Giderleri 4 Büro Masası 280,00 2 Büro Sandalyesi 100,00 2 Jaluzi Perdeler 150,00 1 Ayırma Duvarı (Tahta Perde) 50,00 Demirbaş Giderleri Yönetimi 863,33 Ara Toplam 1.443,33 Genel Giderler Yönetim Odası Kirası 2.703,00 Trafik Alanı Kirası 516,12 Server (sunucu) Odası Kirası 221,33 Emlak Yönetimi Gideri 1.269,69 Amortisman Giderleri 8.060,13 Faiz Giderleri 2.465,59 Ağ Kullanım Hat Giderleri - Ara Toplam ,85 Vergiler İletişim (Hat) 3.459,04 Personel Temsil 357,65 Bilgi Teknolojisi 5.376,25 Yönetim 8.728,98 Laboratuarlar - Ara Toplam ,92 Dijital Ortama Aktarma Toplam Maliyeti Personel Giderleri ,14 Demirbaş Giderleri 1.443,33 Donanım 800,00 Yazılım 1.480,00 Genel Giderler ,85 Vergiler ,92 Genel Toplam ,24 Dijital Ortama Aktarılan Herbaryum Miktarı (Adet) Herbaryum Birim Maliyeti (Euro) ,24 / ,68 13,68 x 1,46 19,97 $ 99
103 Proje süresi içerisinde adet herbaryum örneği dijital ortama aktarılmıştır yılı kış döneminde gerçekleştirilen proje süresi içinde ortaya çıkan toplam maliyet ise ,24 Eurodur. Bu sonuca göre herbaryum örneği birim maliyeti 13,68 Euro olarak hesaplanır. Bu durumda Euro/Dolar paritesi üzerinden bir hesaplama yapıldığında 1,46 pariteye göre 13,68 Euro, 19,97 dolara karşılık gelir. Projenin uygulanması sonucunda işlemlerin gerçekleşen maliyetleri, planlanan bütçe maliyetleri ile karşılaştırılır. Gerçekleşen maliyet programlanan maliyeti aşarsa, bütçeden fazla harcama söz konusudur. PROJE MALİYET ANALİZİ SÜREÇLERİ Proje maliyet analizi süreci, 3 temel süreçten oluşmaktadır. Bunlar: Proje maliyet tahmini, Proje maliyet bütçelemesi, Proje maliyet kontrolü dür. Bu üç temel süreç; kendi aralarında olduğu kadar diğer bilgi alanlarındaki süreçlerle de sürekli bir ilişki içindedir. Her bir süreç, proje gereksinimlerine göre, hem bireysel hem de grup çalışmasını içerir. Bu süreçlerin her biri, bütün projelerde en az bir kez ortaya çıkar. Eğer bir proje birden çok safhadan oluşuyorsa, bu süreçleri herhangi bir safhada görmek mümkündür. Bu üç temel süreç üç ayrı unsur olarak görülmesine karşın, uygulamada birbiri ile iç içe geçmiştir ve birbirini etkiler. Şekil 5.2: Proje Maliyet Analizi Süreçleri Kaynak: Sevim, 2010: 48 Maliyet tahmini, proje faaliyetlerini tamamlamak amacıyla gereksinim duyulan kaynakların maliyetlerini tahmin edilmesini ifade eder. Maliyet bütçelemesi, bir maliyet raporu oluşturmak amacıyla, birim ya da iş paketlerine ilişkin maliyetlerin mutabakat sonucunda tahmin edilmesini ifade eder. Maliyet kontrolü, maliyet sapmalarına neden olan ve proje bütçesinde ortaya çıkan değişikliklerin kontrolüne ilişkin faktörlerin etkilerinin ortaya çıkarılmasıdır. Proje Maliyet Tahmini Planlanmış faaliyetlerin maliyetleri, programlanmış her bir faaliyeti tamamlamak için gereksinim duyulan kaynakların maliyetlerinin tahminlerini kapsar. Bu kapsamda maliyetlere yaklaşık bir değer biçmeye çalışan maliyet tahmincisi, riskleri içeren maliyet tahminlerinin sapmalarının olası nedenlerini de dikkate alır. Proje yönetim sürecinde ve maliyet analizi için maliyet tahminin temel amacı, proje faaliyetleri için gereksinim duyulan parasal tutarı hesaplamak ve proje için hem toplamda ve hem de dönemler itibariyle gereksinim duyulan parasal kaynak ihtiyacını üst yönetime sunmaktır. Maliyet tahmini, çok çeşitli maliyet seçeneklerini belirlemeyi ve göz önünde bulundurmayı içerir. Maliyet tahmin süreci, öngörülen tasarrufların ilave tasarım işinin maliyetini karşılayıp karşılamayacağını göz önünde bulundurur. Maliyet tahminleri, proje içerisinde ve projeler arasında anlamlı karşılaştırmalar yapabilmek ve maliyetlerin cari değerini ölçebilmek amacıyla genellikle cari (güncel) para birimleri türünden (Dolar, Euro, Yen, vb.) ifade edilir. Maliyet tahmincisi bazı durumlarda yönetsel kontrolü kolaylaştırmak ve anlamlı sonuçlar çıkarabilmek amacıyla maliyet tahminlerinin yanında işçilik saatleri, çalışma günleri vb. miktarsal 100
104 ölçüm birimlerini de kullanabilmektedir. Program faaliyetleri için maliyetler, projeye uygulanacak bütün kaynaklar için tahmin edilir. Bu maliyetler; işçilik, malzeme, teçhizat, hizmetler ve tesisler ile özel kategorilere ayrılır. Bir program faaliyet maliyetinin tahmini, program faaliyetinin tamamlanabilmesi için gereksinim duyulan olası maliyetlerin nicel bir değerlendirmesidir. Proje yürütücüleri, eğer bu konuda eğitim almış ve bilgi birikimine sahip proje maliyet tahmincilerine sahip değilse, proje ekibinin proje maliyet tahminlerinin sağlıklı bir biçimde yapılabilmesi için hem gereksinim duyulacak kaynakları hem de konu ile ilgili uzmanlığı sağlaması gerekir. Proje maliyet tahmininde örneğin bilgi teknolojisi projelerinin maliyet tahmininde kullanılan literatürde iki yöntemden söz edilir. Bunlardan birincisi, modele dayalı maliyet tahmin yöntemi, ikincisi de eksper, uzman bilirkişi maliyet tahmin yöntemidir. Modele dayalı maliyet tahmin yöntemi, tahminleme stratejisi olarak biçimsel tahmin modellerine dayanan, genellikle de uyarlanabilir parametreleri ve içerik değerlerini dikkate alan yöntemdir. Bu nedenle modele dayalı maliyet tahmin yöntemi, uygulamada nadir olarak kullanılan bir yöntemdir. Uzman proje maliyet tahmin yöntemi, tüm tahminleme stratejilerini dikkate alan bir yöntemdir. Tahmin süreçlerinin önemli bir kısmı açıklanamayan, izah edilemeyen ve tekrar keşfedilemeyen, meydana çıkarılamayan bir düşünce sürecine dayanır. Tahminci bir uzman olarak sezgileri üzerine bu yöntemle maliyet tahminlerini yapar. Proje Maliyet Bütçelemesi Maliyet bütçelemesi, münferit program faaliyetlerine ilişkin tahmini maliyetleri ya da proje performansını ölçmek amacıyla, toplam bir maliyet temeli oluşturmada kullanılan iş paketlerini bir araya getirmeyi içerir. Maliyet bütçesi oluşturmak için öncelikle proje kaynaklarının neler olduğu, her bir proje kaynağının maliyetinin ne olacağı, ne zaman gerekli olacağı ve projenin ne kadara mal olacağının tahmin edilmesi gerekir. Proje maliyet bütçesi, projenin kaça mal olacağının bir tahminidir. Bu tahminin, bilinen kaynaklar ve kabul edilebilir bir programa dayanan en iyi tahmin olması gerekir. Çünkü proje, doğası gereği bir defaya mahsustur. Tahmin edilen bütçe ile gerçekleşen bütçe rakamlarının aynı olması gerekir. Daha doğrusu, projenin maliyet bütçesi, yapılan işe en uygun olarak hazırlanmalıdır. Eğer yapılan iş, bütçeyi aşarsa kötü bir bütçe yapılmış sayılır. Bu bütçe ile projenin gerçekleştirilmesi mümkün değildir. Proje geliştirmede, ilgili işletmenin üst düzey yöneticileri arasında proje maliyet bütçesi tartışması yapılır; bu proje kaça mal olur? Proje gerçekten gerekli mi? Bu soruları yanıtlamanın tek yolu projenin gerçek maliyetini hesaplamaktır. Projenin gerçek maliyeti, proje programının iyi bir biçimde ortaya konulmasına ve kaynakların bu programa uygun olarak kullanılmasına bağlıdır. Projenin herhangi bir aşaması daha çok zaman veya işgücü nedeniyle gerçekleşirse projenin bitiminde bir farklılık ortaya çıkacak ve dolayısıyla bütçede saptamalara neden olacaktır. Bunu önlemek için, projenin işgücü ve gerekli diğer kaynakların maliyetlerinin ayrı ayrı hesaplanması gerekir. Proje maliyet bütçesi, izlenimmlere göre rasgele yapılan bir tahminleme değildir. Hesaplanmış ve kontrol edilmiş verilere dayalı olarak bir maliyet sistemi içinde yapılır. Bu maliyet sistemin amacı, proje işlemlerinin süresi içinde başarılı bir biçimde yapılması sağlanmaktadır. İyi bir maliyet sistemi: İşin gerçek ilerlemesini ölçebilmeli, Maliyet ve zaman planını ilişkilendirebilmeli, Potansiyel sorunları ve nedenlerini birlikte tanımlayabilmeli, Proje yöneticisine bilgi verebilmeli, Kilometre taşlarının doğru ve denetlenebilir olduğunu gösterebilmelidir. Maliyetlere, doğru tahminleme yöntemlerine ve endüstri standartlarına dayanarak hazırlanan proje bütçesi, maliyet planlama sisteminin bir ürünüdür. Proje maliyet sistemi; mevcut durumu ve tüketilen kaynakları ölçebilmesi, planlanan ve gerçekleşen durumun karşılaştırabilmesi, yeniden planlama için temel oluşturabilmesi ve ilerlemeyi kontrol edebilmesi açısından önem taşımaktadır. 101
105 Proje Maliyet Kontrolü Proje ile ilgili işlem giderleri bilinirse uygulamanın sonucunda maliyet kontrolü yapılabilir. Maliyet kontrolü, düzenli aralıklarla projenin ilerleme raporlarının düzenlenmesine yöneliktir. Maliyet kontrolü ile gerekli düzeltici önlemler tanımlanır, analiz edilir ve seçenekler belirlenerek uygulamaya konulur. Ayrıca gelecekteki projeler için sonuçlar çıkartılır. Maliyet kontrolü ile işlemlerin maliyet durumu belirlenir. Projenin uygulanması sonucunda işlemlerin gerçekleşen maliyetleri, planlanan bütçe maliyetleri ile karşılaştırılır. Bu karşılaştırmadan elde edilen bilgiler, her işlemin maliyetini düzeltici önlemleri alma olanağı sağlar. Eğer gerçekleşen maliyet programlanan maliyeti aşarsa, bütçeden fazla harcama söz konusudur. Bundan dolayı, bütçenin altında ve üstünde olan kaynaklar tanımlanarak, gerekirse düzeltici önlemler alınabilir. Proje maliyeti kontrolü; Proje maliyet kontrolü hangi amaca yöneliktir? Maliyet temelinde değişiklikler yaratan faktörleri etkilemeyi, Kararlaştırılması önerilen değişiklikleri sağlamayı, Potansiyel maliyet aşımlarının periyodik ve projenin bütünsel olarak yetkilendirilmiş finansmanını tedarik etmeyi, Maliyet temelinden sapmaları belirlemek ve yorumlamak için maliyet performansını izlemeyi, Maliyet temeline uygun olan bütün değişiklikleri doğru olarak kaydetmeyi, Yanlış, uygun olmayan ya da onaylanmamış değişikliklerin raporlanmış maliyete ya da kaynak kullanımına dahil edilmesini engellemeyi, Onaylanmış değişikliklerden ilgili paydaşları haberdar etmeyi, Öngörülen maliyet sapmalarını kabul edilebilir sınırlar içine getirmede rol almayı içerir. Proje maliyet kontrolü, olumlu ya da olumsuz sapmaların nedenlerini araştırır ve bütünleşik değişiklik kontrolünün ayrılmaz bir parçasıdır. Tablo 5.3: Proje Maliyet Kontrolü Maliyetler Bütçelenen () Gerçekleşen () Sapmalar - Farklar Miktar % İnsan kaynakları ,11 olumlu Danışmanlık giderleri ,00 olumlu Diğer Giderler ,60 olumsuz Toplam ,09 olumlu Yapılan proje maliyet kontrolü ile insan kaynakları giderleri olarak bütçelenmiş, ancak olarak gerçekleşmiştir. Dolayısıyla ve % 11,11 oranında olumlu bir fark ortaya çıkmıştır. Danışmanlık giderleri, olarak bütçelenmiş, ancak herhangi bir danışmanlık gideri yapılmadığından % 100 olumlu bir fark ortaya çıkmıştır. Diğer giderler, olarak bütçelenmiş, ancak olarak gerçekleşmiştir. Daha doğrusu bütçelenenden daha fazla bir diğer gider gerçekleşmiştir. Dolayısıyla olumsuz bir fark ortaya çıkmıştır. Proje maliyet kontrolü sonuçları gelecekteki projeler için proje yöneticilerine maliyet tahmini, planlaması ve maliyet bütçelemesi için ışık tutar. Örnek-2: Bir Bilgi Teknolojisi oluşturma projesinde maliyet analizi yapıldığında iş paketi tanımlamasında yer alan farklı maliyet türlerine göre gerekli olan kaynaklar şunlardır: 102
106 Personel giderleri, Yatırım maliyetleri (uzun dönemli kullanılabilir üretim araçları, tesisler), Bilgisayar ağı, server (sunucu), İşletim sistemi, Geliştirme aletleri, Veri bankası, Çevresel maliyetler Dış kaynak kullanımı (ihale verme, dış hizmet alımı vb.), Tüketim malzemeleri (Büro malzemeleri, CD-DVD, Bilgisayarın ana belleği vb.), İş seyahat ve konaklama (uçak, taksi, tren, otel vb.) Eğitim giderleri (Hizmet içi eğitim, işe alıştırma, çalıştırarak öğretim, e-öğrenme vb.), Genel giderler (kira giderleri, yönetim giderleri vb.). SIRA NO MALİYET TÜRÜ Personel Giderleri ÇALIŞMA SÜRESİ Gün Tablo 5.4: Personel Giderleri ÜCRET () TOPLAM PAY (%) TOPLAM PAY ORAN TUTAR () , Kamil ACAR , Lale BAŞAK , Mehmet CAN , Nuh DEMİR , Osman EREN , , TOPLAM MALİYET TÜRÜ Tablo 5.5: Yatırım Maliyetleri SATIN ALMA MALİYETİ PAYI TUTARI Yatırım Maliyetleri % Animasyon Yazılımı Bilgisayarlar Multimedya Donanım Yatırım Maliyetleri Toplamı Tablo 5.6: Maliyet Türlerine Göre Maliyet Dağıtımı MALİYET TÜRÜ PAYI TUTARI () 1 Personel Giderleri % 53, Yatırım Maliyetleri % 15, Dış Kaynak Kullanım Giderleri % 13, İş Seyahat ve Konaklama Giderleri % 8, Tüketim Malzemesi Giderleri % 5, Eğitim Giderleri % 2, TOPLAM %
107 MALİYETLER Tablo 5.7: Proje Gerçekleştirme Esnasında Ortaya Çıkan Bilgi Teknolojisi Proje Maliyet Akışı AYLAR Personel Yatırım Dış Kaynak Kullanımı Tüketim Malzemesi Eğitim İş Seyahat ve Konaklama Maliyetler (Aylık) Kümülatif Maliyet Proje maliyet planlaması yapılmak suretiyle, projenin gerçekleştirilmesi esnasında proje maliyetlerinin nasıl bir seyir izlediği, gelişme gösterdiği, sürelerin ve hangi harcamaların yapılacağı planlanır. Bunlar ise finansman planlaması için temeli oluşturur. Proje maliyet kontrolü ile projenin gerçekleştirilmesi aşamasında maliyet dağıtımı güncellenir. Beklenen-gerçekleşen (standart-fiili maliyet) maliyet karşılaştırmaları yapmak suretiyle proje bütçesinde ortaya çıkan sapmalar-farklarla ilgili olarak gerekli yönetim önlemlerinin alınması için bilgi teknolojisi projesi yöneticisinin dikkatine sunulur. Proje maliyet analizi ile bilgi teknolojisi projesinin tamamlanmasından sonra maliyet dağıtımı değerlendirilir. Ortaya çıkan yeni oluşum izleyen, gelecekteki projeler için yeni maliyet dağıtım anahtarları ve sayısal sonuçları verir. Proje Yatırım Tutarının Hesaplanması Herhangi bir projenin toplam yatırım tutarı, sabit sermaye yatırımları (üretim öncesi giderleri, arsa bedeli ve beklenmeyen giderler) ile net işletme sermayesinin toplamı olarak tanımlanır. Sabit sermaye, bir mal ve hizmet üretimi amacıyla kurulan bir tesise ait yatırımın inşaat dönemi için gereken kaynaklardan oluşur. Projenin toplam tutarını oluşturan harcama, yatırım, sermaye, gider ve gelirleri, toplam yatırım harcamalar, sabit sermaye yatırımları, işletme sermayesi, yatırım öncesi giderleri ve gelirleri olmak üzere üç ana başlık altında toplanabilir: Sabit Sermaye Yatırımları: Sabit sermaye yatırımları işin niteliğine göre yeni, yenileme, genişleme tamamlama gibi isimler almaktadır. Bu yatırımlar bir projenin inşaat ve donanımı giderleri ile üretim öncesi giderleri kapsar. Sabit sermaye yatırımları fizibilite çalışmaları ile ortaya konulur. Üretim Öncesi Giderler: Projenin hazırlık çalışmaları giderleri, mühendislik ve proje uygulaması giderleri ve kullanılan teknoloji giderleri olmak üzere üç ayrı gruptan oluşur. Etüd-proje giderleri olarak da adlandırılan yatırım öncesi giderleri; olanak etüdü, ön-fizibilite etüdü, fizibilite etüdü, proje danışmanlık hizmetleri, arazi etütleri, zemin etütleri, rezerv tahminleri, hammadde ve yardımcı madde etütleri, laboratuar ve kalite testleri ve benzeri diğer incelemeler ile ilgili giderlerden oluşur. Mühendislik ve proje uygulaması giderleri, inşaat ve montaj işlerini kapsamaktadır. Teknoloji giderleri ise; teknolojinin elde edilmesi için yapılan çalışmalar (patent, know-how veya lisans anlaşmaları yapabilmek için gerçekleştirilen gezi, haberleşme, eğitim harcamaları vb.) giderlerdir. Üretim Giderleri: İşletme gelirleri, İşletme giderleri, Hammadde giderleri, Yardımcı maddeler, İşçilik ve personel giderleri, Bakım onarım giderleri, 104
108 Amortismanlar, Patent giderleri, Sabit giderler, Genel giderler, Finansman giderleri-faizler, Satış ve pazarlama giderleri, Ambalaj ve paketleme giderleri. İşletme sermayesi: Projeyi işletmek için gereken kaynaklardan oluşur. Diğer bir deyişle sabit sermaye projenin yatırım giderlerini ve işletme sermayesi ise projenin işletim giderlerini ifade eder. Yani proje ile gerçekleştirilen tesisle, mal ve hizmetle üretmek için gereksinim duyulan kaynaklardır. İşletme sermayesi: Hammadde stokları, Yardımcı madde stokları, Yakıt stoğu, Ambalaj malzemesi stoğu, Mamul ve yarı mamul stoğu, Mamul ve yarı mamul stoğu, Yedek parça stoğu, Müşteriye bağlı mal değeri, Nakit ihtiyacı ndan oluşur. Projenin toplam maliyeti yukarıda da açıklandığı gibi, üretim öncesi harcamalar dahil sabit sermaye yatırımları ile işletme sermayesinin toplamıdır. Proje için işletme sermayesi, kasa ve bankadaki paralar ile stoklardan oluşur. Projenin toplam tutarını oluşturan harcama, yatırım, sermaye, gider ve gelirleri, toplam yatırım harcamalar, sabit sermaye yatırımları, işletme sermayesi, yatırım öncesi giderleri ve gelirleri hangi kalemlerden oluşur? Proje planlanırken ilk yatırım maliyeti ve projenin ömür devri boyunca oluşacak tüm maliyetler göz önünde tutulur. Fizibilite çalışmaları yürütülürken, bu süreç içinde bir de ömür devri proje maliyeti analizi yapılması gerekir. Bu analiz, gerek başlangıçtaki ön sermaye maliyetini, gerekse yıllık tekrarlanan işletme ve bakım gibi diğer ilgili giderleri kapsar. Bu analiz net bugünkü değer üzerinden veya seçilecek başka bir yöntem kullanılarak gerçekleştirebilir. Böyle bir analiz gerçekten de çok güçlü bir etki yapar. Özellikle net bugünkü değer üzerinden ömür devri proje maliyet analizi yapılacak olursa ve başlangıçtaki ön sermaye maliyetinin büyük bir kısmının hibe olarak karşılıksız alınması durumunda, böyle bir analiz proje maliyetlerinin düşürülmesini sağlayabilir. Proje planlanırken ilk yatırım maliyeti ve projenin ömür devri boyunca oluşacak tüm maliyetler göz önünde tutulur. 105
109 Özet Analiz kavramı, bir konuyu temel parçalarına ayırmak suretiyle, parçaların gerek bütünle ve gerekse kendi aralarındaki ilişkilerinin değişik yöntemlerden yararlanılarak tanımlanması, incelenmesi, yorumlanması ve değerlendirilmesidir. Maliyet analizi, bir malın üretim maliyetini, onu oluşturan unsurlara ayırarak her birimin ayrıntılı biçimde incelenmesidir. Böylece maliyeti etkileyen faktörlerin niteliği, karşılıklı ilişkiler, zamanla gösterdikleri değişmeler incelenir ve maliyeti düşürmek ya da maliyet artışlarını tespit etmek ve denetlemek için alınması gereken önlemler araştırılır. Maliyet analizleri, fiyatlamada, üretim ve satın alma kararlarında, yeni ürün geliştirme ve pazarlama kanallarının belirlenmesinde olduğu gibi projelerle ilgi kararlarda da önemli bir yere sahiptir. Maliyet analizi süreci, bir projenin veya herhangi bir sistem alternatifinin kavram geliştirme aşamasından, Ar-Ge, kullanım ve kullanımdan çıkarılması da dahil olmak üzere tüm süreçte ortaya çıkabilecek maliyetleri hesaplamaya yönelik geliştirilmiş bir yöntem ve işlemler zinciridir. Proje analizi, temel olarak, projelerin tükettikleri kaynaklar (maliyet) ve ürettikleri mal ve hizmetlerin (yarar) karşılaştırılmasıdır. Bu karşılaştırma sonucunda en yüksek net yararı sağlayan proje seçilir. Proje analizi, proje kararının alınmasında projenin teknik, ticari, finansal, ekonomik ve sosyal açılardan analiz edilmesi olarak tanımlanır. Proje analizi yapılmasının amacı, kaynakların etkin, verimli kullanımı yoluyla mal ve hizmet üretiminin performansa uygun bir biçimde yürütülmesidir. Proje maliyeti, bir yatırım projesi için önceden ve olanaklı olduğu kadar gerçekçi bir yaklaşımla hesaplanması gereken yapılacak toplam sabit yatırım (maddi ve maddi olmayan duran varlık) tutarıdır. Proje maliyetleri, Ar-Ge, test ve değerlendirme maliyetleri, üretim ve yatırım maliyetleri, işletme ve idame maliyetleri ile elden çıkarma maliyetleridir Bir projenin maliyet analizi ve kontrolüne duyulan gereksinim ve bu nedenle kullanılan yöntemler, projenin türüne, proje yöneticisinin veya sahibinin görüşüne bağlıdır. Proje yöneticisi, projenin zamanında ve belirli bir maliyetle tamamlanmasını ister; çünkü projenin yapım aşaması uzun süreli bir işletmenin başlangıcıdır. Projeyi gerçekleştirme maliyeti projenin sonraki işletme maliyeti üzerinde de önemli bir etkendir. Projenin tamamlanma zamanı belirli bir süreyi geçtiği zaman, maliyet artar. Bu nedenle proje yöneticileri proje ile ilgili olarak önceden yapılan maliyet tahmini ve belirlenen bütçe ile projeyi 106 tamamlamak ister. Projenin toplam maliyeti ve üretilecek mal ve hizmetlerin maliyeti hakkında bilgi edinme isteği nedeniyle proje maliyet analizi yapılmasına gereksinim vardır. Maliyet analizi, maliyet sisteminin temeli olup tüm projeler için büyük bir önem taşır. İyi bir maliyet sisteminde; maliyet tahmini, maliyet muhasebesi, proje nakit akışı, işgücü maliyeti, genel giderler, teşvikler, cezalar ve kar ortaklığı gibi giderler önemli rol oynar. Proje maliyet analizi için gerekli olan veriler muhasebe bilgi sisteminden ve diğer yönetim bilgi sistemlerinden elde edilir. Muhasebe bilgi sisteminden elde edilen bilgiler özellikle maliyet ve yönetim muhasebesi kaynaklıdır. Proje maliyet analizinin iki işlevi vardır. Bunlar: Toplam maliyeti en iyileme ve Maliyet programlama dır. Proje maliyet analizi süreci, 3 temel süreçten oluşmaktadır. Bunlar, proje maliyet tahmini, proje maliyet bütçelemesi ve proje maliyet kontrolü dür. Maliyet tahmini, proje faaliyetlerini tamamlamak amacıyla gereksinim duyulan kaynakların maliyetlerini tahmin edilmesini ifade eder. Maliyet bütçelemesi, bir maliyet raporu oluşturmak amacıyla, birim ya da iş paketlerine ilişkin maliyetlerin mutabakat sonucunda tahmin edilmesini ifade eder. Maliyet kontrolü, maliyet sapmalarına neden olan ve proje bütçesinde ortaya çıkan değişikliklerin kontrolüne ilişkin faktörlerin etkilerinin ortaya çıkarılmasıdır. Bir projenin toplam yatırım tutarı, sabit sermaye yatırımları (üretim öncesi giderleri, arsa bedeli ve beklenmeyen giderler) ile net işletme sermayesinin toplamıdır. Sabit sermaye, bir mal ve hizmet üretimi amacıyla kurulan bir tesise ait yatırımın inşaat dönemi için gereken kaynaklardan oluşur. Projenin toplam tutarını oluşturan harcama, yatırım, sermaye, gider ve gelirleri, toplam yatırım harcamalar, sabit sermaye yatırımları, işletme sermayesi, yatırım öncesi giderleri ve gelirleri olmak üzere üç ana başlık altında toplanabilir. Bunlar: Sabit sermaye yatırımları Üretim öncesi giderler ve İşletme sermayesidir.
110 Kendimizi Sınayalım 1. Aşağıdakilerden hangisi maliyet analizinin tanımıdır? a. Belirli bir amaca ulaşmak için katlanılan fedakarlıkların parasal ifadesidir. b. Bir malın üretim maliyetini, onu oluşturan unsurlara ayırarak her birimin ayrıntılı biçimde incelenmesidir. c. Bir projenin veya hizmetin maliyetlerine ilişkin bir yargı ve değerlendirmedir. d. Bir projenin veya herhangi bir sistem alternatifinin kavram geliştirme açısından değerlendirilmesi. e. Proje kararının alınmasında projenin teknik, ticari finansal ekonomik ve sosyal açıdan analiz edilmesi. 2. Aşağıdakilerden hangisi maliyet analizinin model tanımlama aşamalarından biridir? a. Maliyet tahmin süreci b. Maliyet tahmin yöntemleri c. Hedeflerin belirlenmesi d. Duyarlılık analizi e. Risk ve belirsizlik analizi 3. Aşağıdakilerden hangisi Proje Analizinin aşamalarından biridir? a. Proje hedeflerinin belirlenmesi b. Maliyet tanımlama c. Başabaş Noktası Analizi d. Proje Karar aşaması e. Proje yarar/maliyetinin hesaplanması 4. Bir projenin veya herhangi bir sistem alternatifinin kavram geliştirme aşamasından, Ar- Ge, kullanım ve kullanımdan çıkarılması da dahil olmak üzere tüm süreçte ortaya çıkabilecek maliyetleri hesaplamaya yönelik geliştirilmiş bir yöntem ve işlemler zinciridir. Yukarıdaki tanım aşağıdakilerden hangisine aittir? a. Maliyet b. Analiz c. Maliyet analizi süreci d. Maliyet programlama e. Proje maliyeti Aşağıdakilerden hangisi proje kavramının ekonomideki temel sorularından biri değildir? a. Ne üretilecek? b. Hangi maliyetle üretilecek? c. Yatırım nasıl finansa edilecek? d. Yatırımın üretimin getirisi ne olacak? e. Proje maliyetleri hangi giderlerden oluşur? 6. Aşağıdakilerden hangisinde proje maliyet analizinin işlevleri gösterilmiştir? a. Toplam maliyeti en iyileme/maliyet programlama b. Sermaye yatırımları / Üretim öncesi giderler c. Maliyet programlama/yatırım tutarının hesaplanması d. Proje maliyet kontrolü/sermaye yatırımları e. Üretim öncesi giderler/işletme sermayesi 7. Aşağıdakilerden hangisi proje analizinin işlevlerinden değildir? a. Projenin incelenmesi ve projeyle üretilen mal ve hizmetlerin değerlerinin belirlenmesi b. Projenin yarar/maliyetinin ve ticari karlılığının hesaplanması c. Projenin indirgeme oranının belirlenmesi ve indirgenmiş nakit akım tablosunun oluşturulması, d. Bir malın üretim maliyetini, onu oluşturan unsurlara ayırarak her birimin ayrıntılı biçimde incelenmesidir. e. Projenin net bugünkü değeri ile ekonomik ve sosyal karlılığının hesaplanması, 8. Aşağıdakilerden hangisi proje maliyetlerinden değildir? a. Arsa bedeli b. Teknik yardım ve lisans giderleri c. Proje maliyet bütçeleme d. Arsa düzenlemesi giderleri e. Makine ve donanım giderleri
111 9. Aşağıdakilerden hangisi toplam yatırım maliyetidir? a. Ulaştırma tesisleri giderleri b. Montaj giderleri c. Taşıt araçları ve demirbaş giderleri d. İşletme sermayesi e. Arsa düzenlemesi giderleri 10. Aşağıdakilerden hangisi proje maliyet analizi süreçleri arasında yer almaz? a. Proje maliyet tahmini b. Proje maliyet bütçeleme c. Proje maliyet bütçesi hazırlama d. Proje maliyet kontrolü e. Proje maliyet dağıtımı Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı 1. b Yanıtınız yanlış ise Analiz, Maliyet, Maliyet Analizi Kavramları başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 2. c Yanıtınız yanlış ise Analiz, Maliyet, Maliyet Analizi Kavramları başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 3. e Yanıtınız yanlış ise Proje Analizi başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 4. c Yanıtınız yanlış ise Analiz, Maliyet, Maliyet Analizi Kavramları başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 5. e Yanıtınız yanlış ise Proje Maliyet Analizine Duyulan Gereksinim başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 6. a Yanıtınız yanlış ise Proje Maliyet Analizi başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 7. d Yanıtınız yanlış ise Proje Analizi başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 8. c Yanıtınız yanlış ise Proje Maliyetleri başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 9. d Yanıtınız yanlış ise Proje Maliyet Analizi- Yatırım Tutarının Hesaplanması başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 10. e Yanıtınız yanlış ise Proje Maliyet Analizi Süreçleri başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 108 Sıra Sizde Yanıt Anahtarı Sıra Sizde 1 Maliyet analizi, bir mal veya hizmetin üretim maliyetini, onu oluşturan unsurlara ayırarak her birimin ayrıntılı biçimde incelenmesidir. Maliyet analizleri, fiyatlamada, üretim ve satın alma kararlarında, yeni ürün geliştirme ve pazarlama kanallarının belirlenmesinde olduğu gibi projelerle ilgili kararlarda da önemli bir yere sahiptir. Sıra Sizde 2 Proje analizi, temel olarak, projelerin tükettikleri kaynaklar (maliyet) ve ürettikleri mal ve hizmetlerin (yarar) karşılaştırılmasıdır. Proje analizi yapılmasının amacı, kaynakların etkin, verimli kullanımı yoluyla mal ve hizmet üretiminin performansa uygun bir biçimde yürütülmesidir. Proje analizinde temel koşul, projenin bilimsel temellere dayalı olarak hazırlanması, değerlendirilmesi, kaynakların etkin ve verimli bir biçimde kullanılması suretiyle projenin performansının artırılmasıdır. Buna göre bir proje ne kadar fazla sayı ve iyi bir biçimde analiz edilirse performansı da o kadar yüksek olur. Sıra Sizde 3 Proje yöneticisinin proje hazırlık aşamasından başlayarak her aşamada o aşamanın gerektirdiği gerçekçi bir yaklaşımla proje maliyetini saptaması ve değerlendirmesi gerekir. Proje maliyetleri, Ar-Ge, test ve değerlendirme maliyetleri, üretim ve yatırım maliyetleri, işletme ve idame maliyetleri ile elden çıkarma maliyetleri gibi unsurlardan oluşur. Sıra Sizde 4 Projenin toplam maliyeti ve üretilecek mal ve hizmetlerin maliyeti hakkında bilgi edinme isteği nedeniyle proje maliyet analizi yapılmasına gereksinim vardır. Projenin zamanında ve belirli bir maliyetle tamamlanması amacıyla belirsizliklerin ortadan kaldırılması ve maliyet yönetimi amacına yöneliktir. Sıra Sizde 5 Maliyet analizi, maliyet sisteminin temeli olup tüm projeler için büyük bir önem taşır. İyi bir maliyet sisteminde; maliyet tahmini, maliyet muhasebesi, proje nakit akışı, işgücü maliyeti, genel giderler, teşvikler, cezalar ve kar ortaklığı gibi giderler önemli rol oynar.
112 Proje maliyet analizi için gerekli olan veriler muhasebe bilgi sisteminden ve diğer yönetim bilgi sistemlerinden elde edilir. Muhasebe bilgi sisteminden elde edilen bilgiler özellikle maliyet ve yönetim muhasebesi kaynaklıdır. Zira finansal muhasebeden elde edilen bilgiler, hem işletme dışı bilgi kullanıcılarına dönük hem de geçmiş odaklı olarak belirli mevzuat ve standartlara göre oluşturan bilgilerdir. Karar almanın, geleceğe dönük alternatifler arasından seçim yapılması nedeniyle finansal muhasebeden elde edilen bilgilerden daha ağırlıklı olarak geleceğe ve işletme içi bilgi kullanıcılara bilgi üreten maliyet ve yönetim muhasebesinden elde edilen bilgiler proje maliyet analizi için önemlidir. Sıra Sizde 6 Projenin toplam maliyetini en iyileme maliyet zaman ilişkisi ile yapılır. Maliyet zaman ilişkisi, maliyeti dengeli bir biçimde en aza indirme yöntemidir. Proje süresinin bir zaman birimi kısaltılması gerekirse, bunun için en uygun yaklaşım kritik yoldaki sıkıştırmanın en ekonomik olduğu işlemi, bir zaman birimi kadar sıkıştırmaktır. En uygun proje programı minimum maliyete karşılık gelmelidir. Sıra Sizde 7 Proje maliyet programlamanın amaçları: projenin maliyet hesabını yapmak, finansal kaynakları belirlemek ve projenin maliyetini kontrol etmektir. Sıra Sizde 8 Maliyet kontrolü, düzenli aralıklarla projenin ilerleme raporlarının düzenlenmesine yöneliktir. Sıra Sizde 9 Proje planlanırken ilk yatırım maliyeti ve projenin ömür devri boyunca oluşacak tüm maliyetler göz önünde tutulur. Yararlanılan Kaynaklar Albayrak, B. (2009). Proje Yönetimi ve Analizi, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım Dinçer, E. (2009). Proje Değerlendirmede Temel Kavramlar: Yatırım Tutarı ve Yıllara Dağılımı, Yatırım Projelerinin Değerlendirilmesi- Seminer Notları, 1. Baskı, Türkiye Kalkınma Bankası Eğitim ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü Yayını, Ankara, ss Erdem, Y. (2009). Projenin Genel Ekonomiye Etkileri, Yatırım Projelerinin 109 Değerlendirilmesi-Seminer Notları, 1. Baskı, Türkiye Kalkınma Bankası Eğitim ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü Yayını, Ankara, ss Erkan, V. (1999). Dış Proje Kredisi Kullanan Kamu Yatırımlarının Gelişimi ve Değerlendirilmesi ( ), Uzmanlık Tezi, Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı, İktisadi Sektörler ve Koordinasyon Genel Müdürlüğü Proje, Yatırımları Değerlendirme ve Analiz Dairesi. Fischer, T. ve Aier, S. (2010). IT- Projektkostenschätzung Ein pragmatischer Ansatz, MKWI 2010 IT Performance Management / IT-Controlling, ss Işın, Z. (2009) Ömür Devri Maliyet Analizi Yaklaşımı ve Savunma Projelerine Uygulamaları, Ankara: Savunma Sanayi Gündemi, ss Jaspersen, T. (2008). Kostenanalyse zur Digitalisierung von Herbarbelegen im Botanischen Garten / Botanischem Museum in Berlin-Dahlem, Fachhochschule Hannover. Karakaya, M. (2007). Maliyet Muhasebesi, Ankara: Gazi Kitabevi. T.C. SANAYİ VE TİCARET BAKANLIĞI KOSGEB Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı (2011). KOBİ Proje Destek Programı Proje Hazırlama Kılavuzu. Şahin, H (2009). Yatırım Projeleri Analizi, Yenilenmiş 4. Baskı, Bursa: Ezgi Kitabevi. Uğur, L. O. (2007). Yapı Maliyetinin Yapay Sinir Ağı İle Analizi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. Ünal, Y. (2002). Belge Sağlamanın Maliyet Analizi: Ulakbim Örneği, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. KOBİ Finans, Proje Yönetimi, Sevim, A. (2010). Proje Maliyet Yönetimi, Proje Analizi ve Değerleme. Editör: A.Sevim, Anadolu Üniversitesi AÖF Yayını, No: 2138, Eskişehir: ss Özkan, M. ( ( / funding-from-eu-pre-accessionfunds/ ). ( h / e-learning IT Projektmanagement, ).
113 6 Amaçlarımız Bu üniteyi tamamladıktan sonra; Proje finansmanında kullanılan kaynakları sıralayabilecek, Kısa, orta ve uzun vadeli yabancı kaynakları belirleyebilecek, Öz kaynaklar, dağıtılmayan karlar ve risk sermayesi finansmanını açıklayabilecek, İşletmelerin yabancı kaynak veya öz kaynak tercihlerini etkileyen faktörleri ifade edebilecek, Sermaye maliyetini tanımlayabilecek, Ağırlıklı ortalama sermaye maliyeti kavramını açıklayabilecek, Bütçeleme konularını tartışabilecek, bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz. Anahtar Kavramlar Finansman Kaynakları Yabancı Kaynak Özkaynak Dağıtılmayan Karlar Risk Sermayesi Sermaye Maliyeti Ağırlıklı Ortalama Sermaye Maliyeti Bütçeleme İçindekiler Giriş Finansman Kaynakları İşletmenin Yabancı Kaynak ve Özkaynak Tercihi Sermaye Maliyeti Ağırlık Ortalama Sermaye Maliyeti Bütçeleme 110
114 Proje Finansmanı ve Bütçeleme GİRİŞ Projelerin finansmanı konusunda öncelikli olarak yapılması gereken, projelerin hayata geçirilebilmesi için gereksinim duyulan fon ihtiyacının belirlenmesi ve daha sonra bu fonların nereden ve hangi koşullar ile sağlanacağına karar verilmesidir. Projenin yapılabilmesi yeterli finansman olanaklarının varlığı durumunda mümkün olmaktadır. Projeler için ihtiyaç duyulan toplam finansman tutarı sabit yatırım harcamaları ve işletme sermayesi ihtiyaçlarının toplamından oluşmaktadır. Kullanılacak finansman kaynakları da fonların kullanılacağı yere bağlı olarak (sabit yatırım veya işletme sermayesi olarak) değişiklik göstermektedir. Bir projenin yapılmaya değer olup olmadığı kullanılacak finansmanın kompozisyonuna bağlıdır. Bunun nedeni ise projelerin ileride oluşacak nakit akımlarının bugüne indirgenmesinde kullanılacak olan iskonto oranının ağırlıklı ortalama sermaye maliyetine bağlı olmasıdır. Proje için muhtemel finansman kaynaklarının maliyetleri, kullanılan finansman kaynaklarının türlerine ve vadelerine göre değişiklik göstermektedir. Bu nedenle finans yöneticileri ağırlıklı ortalama sermaye maliyetini minimum yapacak bir finansman bileşimini kullanarak projenin yapılabilir olmasını sağlayabilir ve projenin karlılığını artırabilir. İşletme finansman kaynakları kısa, orta ve uzun vadeli finansman kaynakları olarak ayrılmaktadır. Kısa vadeli yabancı kaynaklar işletme sermayesine (döner varlıklar) yatırım için kullanılmaktadır. Orta ve uzun vadeli yabancı kaynaklara ise duran varlıkların finansmanı için ihtiyaç duyulmaktadır. Vadelerine göre kaynakları ayırdığımızda kısa vadeli ve orta vadeli finansman kaynakları yerine kısa ve orta vadeli yabancı kaynakların ele alınmasının nedeni öz sermayenin sadece uzun vadeli kaynaklar içerisinde yer almasından dolayıdır. Finansman kaynaklarını işletmeye maliyeti açısından ele aldığımızda vade uzadıkça kaynak maliyetinin arttığını görmekteyiz. Bunun nedeni ise geleceğin belirsizlik içermesi ve kredi verenlerin bu belirsizlik karşısından ilave prim istemeleridir. Bununla birlikte, hisse senedi yoluyla finansmanın maliyeti yabancı kaynak maliyetine göre daha yüksektir. Bunun sebebi ise ortakların kredi verenlere göre daha fazla riske katlanmaları ve bunun karşılığında da ilave getiri talep etmeleridir. Finansman ihtiyaçlarının önceden belirlenmesi en uygun finansman kaynağının bulunması ve işletmenin ileride zor duruma düşmemesi açısından son derece önemlidir. Bu nedenle işletmeler kısa vadeli planlama aracı olarak nakit bütçelerinden faydalanmaktadırlar. Nakit bütçeleri ile işletmeler belirli bir dönemdeki nakit giriş ve çıkışlarını tahmin ederek dönem sonunda nakit ihtiyacının veya nakit fazlasının olup olmadığını belirlemek isterler. Nakit açığının tespit edilmesi durumunda bu ihtiyacın nerelerden ve hangi koşullarda sağlanacağına karar verilir. Nakit fazlalığının öngörüldüğü dönemlerde ise fazlalık kısmın kısa vadeli ve gelir getirici alanlara yatırımına yönelik planlamalar yapılır. Bu ünitede alternatif finansman kaynakları, maliyetleri ve bu finansman kaynaklarının avantaj ve dezavantajları ele alınacaktır. Son bölümde ise geleceğe yönelik nakit akımlarının planlanması amacıyla nakit bütçesi ele alınmıştır. 111
115 FİNANSMAN KAYNAKLARI Proje finansmanında kullanılabilecek finansman kaynakları kullanılan kaynaklara ve vadelerine göre ayrıma tabi tutulabilir. Kullanılan kaynağa göre finansman kaynakları öz sermaye, dağıtılmayan kar (işletme kazançları veya otofinansman) ve yabancı kaynak şeklinde üç grupta ele alınmaktadır. Vadeleri açısından ise finansman kaynaklarını kısa vadeli, orta vadeli ve uzun vadeli finansman kaynakları olarak bölümlendirebiliriz. Bu ünitede vadeleri açısından finansman kaynakları ele alınacaktır. Kısa Vadeli Finansman Kaynakları Ticari Krediler Kısa Vadeli Banka Kredileri Alınan Avanslar Stoklar Karşılığı Kısa Vadeli Kredi Finansman Bonosu Factoring Varlığa Dayalı Menkul Kıymetler (Menkulleştirme), ve Diğer (gider tahakkukları, ödenecek vergi, resim ve harçlar, ana işletmeden alınan kısa vadeli krediler, depozito ve teminatlar vb.) Orta Vadeli Finansman Kaynaklar Orta Vadeli Ticari Krediler Orta Vadeli Banka Kredileri Rotatif Krediler Forfaiting Finansal Kiralama (Leasing) Uzun Vadeli Finansman Kaynakları Uzun Vadeli Banka Kredileri Öz sermaye (Hisse Senetleri) Dağıtılmayan Karlar (Otofinansman) Risk Sermayesi Tahvil İşletmenin kısa vadeli finansman kaynakları nelerdir? Kısa Vadeli Finansman Kaynakları Öz kaynaklar işletmeler için sürekli bir kaynak (uzun vadeli finansman) olduğu ve işletme ortaklarının toplam kaynaklar içerisindeki payını temsil ettiği için kısa vadeli ve orta vadeli finansman kaynakları içerisinde yabancı kaynaklar ele alınacaktır. Kısa vadeli yabancı kaynaklar bir yıl içerisinde ödenmesi gereken borçlardır. Vade uyumu açısında kısa vadeli finansman kaynakları işletme sermayesinin yani döner varlıkların (Kasa, Alacak, Stok vb.) finansmanında kullanılmalıdır. Döner varlıklar 1 yıl içerisinde kendini yenileyebilen varlıklardır. Bu nedenle 1 yıl içerisinde döner varlıklardan elde edilecek fonlar ile kısa vadeli yabancı kaynaklar ödenebilecektir. Bundan sonraki bölümde kısa vadeli yabancı kaynaklar ayrıntılı olarak ele alınmaktadır. 112
116 Ticari Krediler İşletmelerin kredili mal alımından dolayı ortaya çıkmaktadır. Bu yönüyle, nakit olarak alınan diğer kredilerden farklıdır. Satıcı kredisi olarak da bilinen ticari krediler işletmeler tarafından çok sık kullanılmaktadır. Ticari kredi kullanımı senet karşılığı olabileceği gibi senetsiz yani açık hesap şeklinde de olabilir. Satıcı işletme kredili satışları dolayısıyla poliçe, bono gibi bir senet talep edebilir. Satıcı işletme kredili mal satımlarında belirli bir vade farkı uygulamasa da bu tür kredilerin işletmeye belirli bir maliyeti olabilmektedir. Ticari kredinin maliyeti satıcı firmanın peşin iskonto uygulaması durumunda ortaya çıkmaktadır. Eğer işletme vadeden önce ödeme yaparak belirli bir iskonto oranından veya indirimden faydalanacaksa ticari kredinin yıllık maliyeti yada ticari kredinin alternatif (fırsat) maliyeti aşağıdaki şekilde hesaplanabilir. Formülde 1 yıl 360 gün olarak kabul edilmiştir. Fakat formül 1 yıl = 365 gün olarak da değiştirilebilir. Örnek: Eğer satıcı 2/5 net 25 gün vade ile (alıcı 25 gün yerine ödemeyi 5 gün içerisinde yaparsa %2 indirimden faydalanacaktır) bir satış gerçekleştirirse, ticari kredinin yıllık maliyeti ne olur? (1 yıl= 360 gün) Çözüm: etmektedir? İşletme açısından ticari kredinin alternatif maliyeti neyi ifade Kısa vadeli ticari kredilerin özellikleri şu şekilde sıralanabilir: İşletmeler ticari kredileri finansal (nakdi) kredilere göre çok daha kolay bir şekilde elde edebilmektedirler. Kredi değerliliği düşük küçük işletmeler için uygun bir finansman yöntemidir. Ticari kredinin elde edilmesi satıcı işletme ile sözlü veya yazılı bir anlaşma neticesinde çok kısa bir sürede sonuçlanabilmektedir. Kredi kullanımındaki prosedür finansal kredilere göre çok daha azdır. Ticari kredi miktarı tüketim mallarında daha düşüktür. Örneğin, gıda maddelerinin kredili satışlarında uygulanan vade daha kısa iken beyaz eşya satımında vade daha uzundur. İşletmenin mali yapısı güçlü değilse peşin mal alımı yerine daha fazla kredili mal alımına yönelmektedir. Bununla birlikte, satıcı işletmenin mali yapısının güçlü olması daha fazla kredili satış yapmasına olanak sağlamaktadır. Satışların durgun olduğu dönemlerde işletmeler satışlarını artırmak için daha fazla kredili satışa yönelmektedirler. Bu durum mal satın alan işletmenin daha fazla ticari kredilerden faydalanmasına yol açmaktadır. Satıcı işletmenin peşin iskonto uygulaması işletmeleri peşin mal alımına teşvik ettiği için ticari kredi miktarını da azaltabilmektedir. Satıcı işletmenin kredili satımlarda vade farkı uygulaması durumunda ticari kredinin maliyeti artacaktır. Son olarak, rekabetin yoğun olduğu sektörlerde işletmeler satışlarını artırabilmek için daha fazla kredili satışa yönelmektedirler. 113
117 Kısa Vadeli Banka Kredileri İşletmelerin işletme sermayesi ihtiyaçlarını karşılamada ticari kredilerden sonra en yoğun olarak kullandıkları finansman çeşidi banka kredileridir. Alınacak olan banka kredileri döner varlıkların finansmanında kullanılacağı için işletmeler döner varlıkları bir yıl içerisinde nakde çevirerek oluşacak faiz ve anapara ödemelerini zamanında yapabilir. Fakat satışların düştüğü dönemlerde (küresel veya sektörel kriz dönemleri gibi) işletme borçlarını ödemekte zorlanabilir. Bu nedenle işletmeler çalışacakları bankaları iyi belirlemeli ve onlar ile yakın ilişki içerisinde olmalıdır. Özellikle bazı bankalar bazı sektörlerde uzmanlaştıkları için bu sektörde yer alan işletmelere daha kolay kredi sağlamaktadırlar. Bankalar büyük işletmelere veya kredi değerliliği yüksek olan işletmelere herhangi bir teminat olmaksızın açık hesap şeklinde kredi vermektedirler. Fakat küçük veya güvenli olmayan işletmeler genellikle aldıkları kredi karşılığında altın, ticari senetler, kıymetli evrak ve gayrimenkul gibi güvence sunmaktadırlar. Alınan Avanslar İşletmeler gelecekte yapacakları mal veya hizmet sunumu karşılığında alıcıdan ön ödeme talep edebilirler. Bu şekilde alınan avanslar, mal veya hizmetin sunumu ile geri ödenecektir. Rekabetin olmadığı veya az olduğu sektörlerde uygun bir finansman kaynağı olarak kullanılabilmesine rağmen rekabetin yoğun olduğu sektörlerde alıcıdan ön ödeme talep edilmesi durumunda alıcı başka bir satıcı firmayla anlaşabilir. Bu durum müşteri kaybına yol açabilir. Stoklar Karşılığı Kısa Vadeli Kredi Stoklar döner varlık grubu içerisinde önemli bir yer teşkil etmektedir. Bir üretim işletmesinde hammadde, yarı mamul ve mamul olarak üç çeşit stok bulunmaktadır. İşletmeler bu stokları karşılık göstererek bankalardan kısa vadeli finansman sağlayabilirler. İşletmenin kredi değerliliği yüksekse başka bir teminat göstermeksizin işletmeler stok karşılığı kredi alabilirler. Bununla birlikte, stokların pazar değeri, yapısı (bozulabilir bir stok olup olmadığı gibi), pazarlanabilirliği veya para dönüşüm yeteneği gibi etkenler dikkate alınarak stok karşılığı verilecek kredi oranı belirlenir. Finansman Bonosu Finansman bonosu büyük ve tanınmış işletmelerin kısa vadeli finansman ihtiyacını karşılamak amacıyla çıkarmış oldukları kısa vadeli borçlanma senetleridir. Teminatsız olarak çıkarılan finansman bonoları iskontolu olarak satılmaktadır. Finansman bonosunun alıcısının getirisi alım fiyatı ile nominal değer arasındaki farktan oluşmaktadır. Finansman bonolarının getirilerinin Hazine bonosunun getirisinden yüksek olması gerekmektedir. Bunun nedeni ise Hazine bonolarının risksiz olması yani ödenmeme riskinin olmamasıdır. Eğer finansman bonosu daha yüksek getiri sunmaz ise yatırımcılar risksiz olan Hazine bonolarını tercih edeceklerdir. Finansman bonolarının Türkiye deki vadesi 90 günden az 360 günden fazla olmamak şartıyla 30 gün ve katları şeklinde ihraç edilmektedir. Türkiye de finansman bonosu çıkarmaya anonim şirketler, özelleştirme kapsamındaki kamu iktisadi teşebbüsleri ve mahalli idareler yetkilidir. Bununla birlikte, anonim şirketlerin finansman bonosu çıkarmadan önce Sermaye Piyasası Kurulu ndan (SPK) izin almaları ve SPK tarafından belirlenen şartları taşıması gerekmektedir. Yatırımcıya sağladığı getiri açısından finansman bonosu ile Hazine bonosu arasındaki fark nedir? Açıklayınız. Türkiye de A, B, C, E ve F tipi olmak üzere beş çeşit tasarruf bonosu ihraç edilebilir. Bunlar; A Tipi: Garanti kaydı taşımayan finansman bonoları, B Tipi: Banka kredisi ile desteklenmiş olan finansman bonoları, C Tipi: Banka garantisi taşıyan finansman bonoları, 114
118 E Tipi: Hazine garantisi olan finansman bonoları, F Tipi: Anonim şirketin müşterek ve müteselsil kefil sıfatıyla ödeme taahhüdü taşıyan finansman bonolarını içermektedir. Bir finansman bonosunun küpür büyüklüğü, zamanla değişebilmekle beraber 5 den daha düşük olamaz. Finansman bonosunun iskontolu satıldığını söylemiştik. Bu durumda, bir finansman bonosunun satış fiyatı bileşik iskonto yöntemine göre şu şekilde hesaplanabilir: P= Finansman bonosunun satış fiyatı F= Finansman bonosunun nominal değerini (üzerinde yazılı olan değer) i= yıllık faiz oranı veya iskonto oranını m= vadeye kalan gün sayısını Satış fiyatının hesaplanmasında yıllık faiz oranı yerine finansman bonosunun içerdiği döneme ait faiz oranı verilirse formülde 360 yerine finansman bonosunun vade gün sayısı yazılacak ve faiz oranı olarak da dönemin verilen faiz oranı kullanılacaktır. Örnek: X işletmesi 150 gün vadeli ve nominal değeri olan finansman bonosunu yıllık %15 iskonto oranı ile ihraç etmek istemektedir. Buna göre finansman bonosunun satış fiyatı ne olur? Çözüm: Bu soruya göre yatırımcının 150 günlük getirisi = 57 olacaktır. Diğer yandan, işletme 150 gün vadeli olarak 943 finansman için 57 faiz ödemesi yapacaktır. Örneğimizde yıllık faiz oranı verildiği için formülün paydasında 360 gün alınmıştır. Eğer faiz oranı dönem faiz oranı olarak verilseydi 360 yerine vade gün sayısı yazılacaktır. Örnek: X işletmesi 270 gün vadeli ve nominal değeri 1000 olan finansman bonosunu %15 dönem faizli olarak ihraç etmiştir. Vade bitimine 150 gün kaldığına göre finansman bonosunun satış fiyatı ne olur? Çözüm: Dönem faiz oranı kullanıldığı için yeni formül şu şekilde olacaktır: n= Vade gün sayısı Bir önceki örnekte yıllık faiz oranı %15 iken bu örnekte 270 günlük faiz oranı %15 olarak alınmış ve bundan dolayı da satış fiyatı daha düşük belirlenmiştir. Finansman bonoları halka arz yoluyla veya nama yazılı olmak koşuluyla halka arz edilmeksizin satılabilir. Finansman bonolarının ikincil piyasalarda alım satımı yapılabilmektedir. Bir finansman bonosunun işletmeye maliyeti bononun çıkarılması ile ilgili giderler, iskonto oranı ve bononun vadesinden etkilenmektedir. Bu bağlamda, bir finansman bonosunun maliyeti şu şekilde hesaplanabilir: 115
119 Örnek: İşletme 6 ay vadeli ve yıllık %10 iskonto oranı üzerinden tutarında finansman bonosu ihraç etmiştir. Toplam ihraç gideri olduğuna göre finansman bonosunun işletmeye olan yıllık maliyeti nedir? Çözüm: Factoring Factoring, işletmelerin kısa vadeli satışlardan doğan alacaklarını vadesinden önce tahsil etmek amacıyla factor adı verilen kuruluşa temlik etmeleri ve factor ün de ön ödemede bulunduğu kısa vadeli bir finansman yöntemidir. Factor önceden belirlenmiş limitler içerisinde işletmenin alacak tutarının %80 ine varan kısmını işletmeye hemen öder. Vade bitiminde ise factor alacak tutarını tahsil ettiğinde kalan %20 lik kısmı işletmeye verir. Fakat ödeme yapmadan önce factor alacağı komisyon ve faiz tutarını düşecek ve kalan kısmı alacaklı işletmeye iade edecektir. Factoring işlemini yapan factor kuruluşu ile alacaklı işletme arasında sözleşme yapıldığında factor kuruluşu işletmeye muhasebe, tahsilat ve finansman hizmetlerinin tümünü veya bir kısmını sağlamaktadır. Factor kuruluşun muhasebe fonksiyonunu üstlenmesi durumunda alacaklı işletme, alacakların takibi ve muhasebesi ilgili işlemlerden kurtulmuş olmaktadır. Ayrıca, factor vade sonunda alacağın tahsil işlemini yerine getirmektedir. Bu hizmetler karşılığında işletmeden belirli bir ücret ve komisyon almaktadır. Bununla birlikte, factor sözleşmede belirtilen limitler dahilinde alacakların tahsil edilememe riskini üstlenmiş olur. Factoring sözleşmesinin alacaklı işletmeye sunduğu en önemli hizmet alacakların vadesinden önce tahsil edilmesi neticesinde alacaklı işletmenin finansman ihtiyacını karşılamasıdır. Factoring işleminin maliyeti yüksek olabilir veya bazı iş kollarında factoring işlemi mümkün olmayabilir. Factoring işleminin, yararlanan işletmeler açısından hizmet bedeli karşılığı ödenen komisyon gideri ve iskonto bedeli olarak ödenen faiz gideri olmak üzere iki tür maliyeti söz konudur. Komisyon giderleri factoring kuruluşunun sabit giderleri, kırtasiye, haberleşme ve personel giderleri, risk primi ve factoring kuruluşunun kar marjı tarafından belirlenmektedir. Factoring kuruluşunun alacaklı işletmeye sunduğu hizmetler nelerdir? Kısaca açıklayınız. Factoring işleminin aşamaları aşağıdaki şekilde özetlenebilir: Factoring hizmetinden faydalanmak isteyen işletme factoring kuruluşuna başvurarak satış yapacağı işletmeyle ilgili bilgi ve belgeleri sunar. Factoring kuruluşu, satış yapılacak işletmeyle ilgili gerekli incelemeleri yapar. Onay vermesi durumunda işletmeye sunacağı hizmetlerin türünü ve alacağı komisyonu bildirerek sözleşmeyi imzalar. İşletme satış yapacağı işletmeden siparişleri alır. İşletme her bir siparişi factor e bildirilerek factor den onay bekler. Factor onay vermesi durumunda işletmeye hangi hizmetleri sunacağını da bildirir. İşletme malları alıcıya gönderirken fatura ve suretlerine, alacağın factoring kuruluşuna devir edildiği ve ödemelerin factoring kuruluşuna yapılması gerektiği hususunda bir not düşer. 116
120 Alacaklı işletme fatura ve sevk evraklarını factor e gönderir. Factoring kuruluşu işletmeye ön ödemede bulunur. Malı alan borçlu işletme vade sonunda ödemeyi factoring kuruluşuna yapar. Factoring kuruluşu da işletmeye alacak tutarının geri kalan kısmını öder. Varlığa Dayalı Menkul Kıymetler (VDMK) Menkulleştirme olarak da bilinen VDMK, alacakların karşılık gösterilerek menkul kıymet ihraç edilmesini ifade etmektedir. Türkiye de alacakların %90 nına kadar VDMK ihraç edilmekte ve 6 gün içerisinde satılmayanlar ve aracı kuruluş tarafından da alınmayanlar iptal edilmektedir. Ayrıca, Türkiye de Sermaye Piyasası Kanunu nun 13-A maddesine göre alacaklar ve duran varlıklar karşılık gösterilerek VDMK ihraç edilebilmektedir. Buna rağmen, ülkemizde yayınlanan tebliğ ile sadece alacaklar karşılığında ihraç edilecek VDMK ler düzenlenmiştir. Bankalar, genel finans ortakları, finansal kiralamaya yetkili kuruluşlar, finansman şirketleri ve gayrimenkul yatırım ortaklıkları VDMK ihraç edebilirler. Türkiye de VDMK ler ancak halka arz yoluyla satılabilir. Halka arz yoluyla ihraç edilen VDMK ikincil piyasalarda alınıp satılabilir. Türkiye de VDMK ihracına konu olabilecek alacak türleri ise tüketici kredileri, konut kredileri, finansal kiralama sözleşmesinden doğan alacaklar, ihracat işlemelerinden doğan alacaklar, Halk Bankası nın esnaf ve sanatkarlar ile küçük işletmelere açtığı ihtisas kredileri, gayrimenkul yatırım ortaklıklarının gayrimenkullerinin satışı veya satış vaadi sözleşmelerinde doğan senetli alacakları, Tarım Kredi Kooperatifleri aracılığıyla verilen bireysel kredilerle ilgili olarak Ziraat Bankası nın senede bağlanmış alacakları ve bankalar dışındaki, mal ve hizmet üretimi faaliyetlerinde bulunan anonim ortaklıklar ile mevzuata göre özelleştirme kapsamına alınanlar dahil Kamu İktisadi Teşebbüslerinin taksitli satışlarından doğan senede bağlanmış alacaklarıdır. Bununla birlikte, Türkiye de tüketici kredilerine bağlı olarak VDMK ihracı belirsiz bir süre için yasaklanmıştır. Hangi kurum ve kuruluş varlığa dayalı menkul kıymet ihraç edebilir? Varlığa dayalı menkul kıymetlerin satış fiyatı aşağıdaki şekilde hesaplanabilir: P= VDMK satış fiyatı F= Menkul kıymetin nominal değerini (üzerinde yazılı olan değer) i= yıllık faiz oranı veya iskonto oranını m= vadeye kalan gün sayısını Örnek: X işletmesi nominal değeri olan 90 gün vadeli ve yıllık %20 faizli varlığa dayalı menkul kıymet ihraç etmek istemektedir. Buna göre menkul kıymetin satış fiyatı nedir? (1 yıl= 360 gün) Çözüm: Orta Vadeli Finansman Kaynakları Orta vadeli finansman kaynakları vadesi 1 ile 5 yıl arasında olan kaynakları ifade etmektedir. Bazı kaynaklarda 1 ile 10 yıl arasındaki fonlar orta vadeli kabul edilmesine rağmen uygulamada vadeleri 1 ile 5 yıl arasında olan kaynaklar orta vadeli olarak kabul edilmektedir. Orta vadeli fon kaynakları işletmelerin devamlılık taşıyan fon gereksinimleri yani duran varlıkların finansmanı için kullanılmaktadır. Orta vadeli krediler genellikle bir plan dahilinde ve taksitler halinde geri ödenirler. 117
121 Bu tür kaynaklar genellikle tevsii, yenileme ve modernizasyon yatırımları için kullanılmaktadır. Geleceğin belirsizlik içermesi nedeniyle yeterince tanınmayan küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin orta vadeli finansman kullanırken kredi verenlere daha fazla güvence sunmaları gerekmektedir. Orta vadeli finansman kaynakları aşağıda ayrıntılı bir şekilde ele alınmaktadır. Ticari krediler kısa vadeli finansman yöntemlerinde anlatıldığı için burada anlatılmayacaktır. Orta vadeli ticari kredilerde tek farklılık vadenin 1 yıldan uzun olmasıdır. Orta Vadeli Banka Kredileri İşletmelerin yatırımların finansmanı için bankalardan elde ettikleri orta vadeli kredileri ifade etmektedir. Bu kredilerde vade, kısa vadeli yabancı kaynaklara göre daha uzun olduğu için maliyeti de göreceli olarak daha yüksektir. Aynı zamanda, vadenin uzun olması gelecekle ilgili belirsizliğin artmasına neden olduğundan verilen kredi karşılığında bankalar genellikle maddi teminat istemektedir. Kredi maliyetleri vadeye ve geri ödeme planına göre değişiklik göstermektedir. İşletmenin alınan krediyi eşit taksitler halinde ödemesi durumunda ödenecek eşit taksit miktarı aşağıdaki formül yardımıyla hesaplanabilir. Bu formül, tüketici kredileri gibi eşit taksitler ile ödenecek kısa ve uzun vadeli borç ödemeleri için de geçerlidir. burada, PVA= Alınan kredi tutarı i= Faiz oranı n= Dönem sayısı A= Dönemsel olarak yapılması gereken eşit ödeme tutarı Örnek: X işletmesi bankadan yıllık %25 faiz oranı üzerinden 4 yıl vadeli kredi almıştır. Kredi yıllık eşit taksitler halinde geri ödenecektir. Buna göre işletmenin yapması gereken yıllık eşit taksit tutarını hesaplayınız. Forfaiting mal ve hizmet ihracatından doğan ve uygulamada bir banka garantisinde bulunan senetli veya senetsiz orta vadeli alacakların vadesinden önce forfaiter adı verilen bir kuruluşa veya bankaya satılarak tahsil edilmesini sağlayan orta vadeli bir finansman yöntemidir. Söz konusu alacak senetsiz bir alacak 118 Çözüm: A = olur. Rotatif Krediler İşletmelerin yatırım mallarının finansmanı için gereksinim duyduğu fonları ticari bankalardan açık hesap şeklinde elde etmesini sağlayan orta vadeli bir finansman yöntemidir. Bu tür krediler işletmelerin kredi değerliliği göz önünde bulundurularak bazen bir güvence karşılığı bazen de güvence aranmaksızın ticari bankalar tarafından kullandırılabilir. Kullandırılacak kredi tutarı için belirli limitler belirlenmektedir. İşletme borcunun belli bir kısmını geri ödediğinde belirlenen kredi limitine kadar tekrar borçlanabilmektedir. Bu krediler bankaların maaş müşterilerine açmış olduğu ek hesap ile aynı mantık çerçevesinde çalışmaktadır. Diğer banka kredilerinde olduğu gibi belirli bir vadenin olmaması nedeniyle işletmelere ödemelerinde esneklik sağlamaktadır. İşletme finansal durumu uygun olduğunda borçlarını ödeyebilir ve istediği zaman da hiçbir prosedüre gerek kalmadan tekrar limitler dahilinde borçlanabilir. Forfaiting
122 olabilmekle beraber uygulamada genellikle poliçe ve bono gibi senetli alacaklar forfaiting işlemine tabi olmaktadır. Alacakların bir banka garantisi altında olması forfaiter ın riskini azaltmaktadır. Forfaitinge konu alacağın vadesi 6 ay ile 10 yıl arasında değişmektedir. Forfaiter vadeye uygun olarak belirli bir faiz ve komisyon tutarını kestikten sonra geri kalan tutarı alacak sahibine ödemektedir. Forfaiter in geri rücu hakkı olmadığı için alacak sahibi olan ihracatçı işletme bu şekilde alacağın ödenmeme riskinden de kurtulmuş olur. Aynı zamanda yatırım projelerinde kullanabileceği finansmanı elde etmiş olur. Bir forfaiting işleminin aşamaları aşağıdaki şekilde belirtilebilir. İhracatçı ve ithalatçı arasında bir sözleşmenin yapılması, İhracatçının malı teslim etmesi, Mal teslimi karşılığı olarak ithalatçıdan poliçe veya bono alınması. Burada genellikle ithalatçının ülkesindeki bir bankanın garantisi söz konusudur. Banka garantisi forfaiter ın riskini azaltmaktadır. İhracatçı işletme ile forfaiter arasında forfaiting sözleşmesinin yapılması, Forfaiter ın faiz ve komisyon giderlerini kestikten sonra geri kalan tutarı ihracatçıya ödemesi. Burada iskonto oranı olarak uygulanacak faiz oranı ithalatçı ülkenin ülke riskine göre değişim göstermektedir. Senet tutarının forfaiter tarafından tahsil edilmesi. Aşağıdaki örnek yardımıyla forfaiting işlemi sonucu alacaklı işletmenin eline geçecek tutar hesaplanmaktadır. Örnek: ABC işletmesi tutarında makineyi yurt dışındaki müşterisine 540 gün vadeli olarak satmıştır. İşletme gerekli poliçeleri banka kabullü olarak almıştır. Finansman ihtiyacını karşılamak için elindeki poliçeyi bir forfaiting kuruluşuna geri rücu edilemez şartıyla komisyon dahil olmak üzere yıllık %15 faiz oranı üzerinden iskontolu olarak devir etmiştir. İşletmenin eline geçecek nakit miktarını hesaplayınız. (1 yıl= 360 gün olarak alınacaktır) P= İşletmenin eline geçecek tutar F= Alacak tutarı i= iskonto veya faiz oranı m= Vade gün sayısı olur. Bu işlem sonucu işletmenin eline geçecektir. Aradaki fark ( = ) forfaiting kuruluşunun aldığı komisyon ve faiz giderlerinden oluşmaktadır. Leasing (Finansal Kiralama) Leasing, belirli bir süre için kiracı ve leasing şirketi (kiralayan) arasında imzalanan, kiracının almak istediği malı (makine-teçhizat) leasing şirketine bildirmesi ile leasing şirketinin malı satın aldığı ve mülkiyeti kendisinde kalmak şartıyla belirli bir kira bedeli karşılığında kullanım hakkını kiralayan işletmeye devrettiği orta vadeli bir finansman yöntemidir. Genellikle leasing yerine finansal kiralama ifadesinin kullanılmasına rağmen leasing deyimi daha geniş kapsamlıdır ve finansal kiralama leasing in bir çeşididir. Leasing tarafların bulunduğu ülkeye göre yurt içi ve yurt dışı leasing olarak ikiye ayrılır. Burada leasinge konu malın yurt içi veya yurt dışında olması değil kiralayan ve kiracının nerede olduğu önemlidir. Eğer her iki taraf da aynı ülkede ise yurt içi leasing, farklı ülkelerde ise yurt dışı leasingden söz edilir. Bir finansal kiralama sözleşmesinde 3 veya 4 taraftan bahsedilebilir. Bunlar, kiracı, leasing 119
123 kuruluşu (kiralayan), satıcı ve leasing şirketinin istemesi durumunda bir teminat kurumudur. Kiralamaya konu olan malın ithal edilmediği durumlarda finansal kiralamanın aşamaları şu şekilde sıralanabilir: Kiracı işletmenin leasing işlemine konu malı seçmesi, Kiracının leasing şirketine başvurarak projeyi sunması ve leasing şirketinin projeyi ve işletmeyi inceledikten sonra destek kararı verirse kiracıya teklifte bulunması, Kiracı ve leasing şirketi arasında kira sözleşmesinin imzalanması, Leasing kuruluşunun istemesi durumunda teminatın sağlanması, Sözleşmeye konu malın leasing kuruluşu tarafından satın alınarak kiracıya teslim edilmesi, Kiracının sözleşmede belirtilen süre boyunca kira ödemelerini yerine getirmesi, ve Son olarak da sözleşmenin sona erdirilmesi gelmektedir. Bu son aşama, sözleşmenin sona erdirilmesi ve malın leasing şirketine teslim edilmesi ile olabileceği gibi kiracı işletme sözleşme süresinin bitiminde malı önceden belirlenen ve genelde düşük bir meblağ karşılığında satın alabilir. Üçüncü bir seçenek olarak da kira sözleşmesinin süresi uzatılabilir (daha düşük bir kira bedeli ile). Leasing işleminde kira ödemelerinin hesaplanmasında aşağıda belirtilen anüite formülü kullanılmaktadır. Formül daha önce orta vadeli banka kredilerinin taksit hesaplamalarında da kullanıldığı için burada sadece örnek üzerinde ödenmesi gereken taksit tutarı hesaplanacaktır. Örnek: ABC işletmesi leasing yoluyla değerindeki makineyi 4 yıllığına aylık kira ödemeli olarak kiralamıştır. Kira sözleşmesinin sonunda makine ABC işletmesinin mülkiyetine geçecektir. Leasing kuruluşunun uyguladığı aylık faiz oranı %1,2 ise aylık kira ödemeleri yaklaşık ne olmalıdır? Çözüm: PVA= i= %1,2= 0,012 n= 4 yıl x 12= 48 ay A=? olur. Bu sonuca göre işletmenin yapması gereken aylık eşit kira tutarı 385 olacaktır. Değerleme bakımında bir işlemin finansal kiralama sayılabilmesi için aşağıda belirtilen şartlardan en az birini sağlaması gerekmektedir. Kiralamaya konu malın kiralama süresi sonunda kiralayan işletmeye devir edilmesi, Kiracıya, vade sonunda ilgili malı rayiç bedelinden daha düşük bir değerle satın alma hakkı tanınması, Kiralama süresinin, kiraya konu malın ekonomik ömrünün %80 inden daha fazlasını içermesi, Kira ödemelerinin bugünkü değerleri toplamının ilgili malın rayiç bedelinin %90 ından daha fazla olmasıdır. Türkiye de finansal kiralamaya konu mallar finansal kiralama şirketlerinin verilerine göre şu şekildedir. 120
124 Tekstil makinaları ve tezgahları, Bilgisayar ve yüksek kapasiteli bilgi işlem üniteleri, Uçaklar, helikopterler, Sanayi kalıpları, Tıbbi cihazlar, Matbaa makinaları, Deniz taşıtları, Santraller ve haberleşme araçları, Elektronik şans makinaları, Otobüsler, otomobiller, Tezgahlar, Makinalar, Komple fabrikalar, İnşaat makinaları, vinçler, her türlü taşıt araçları, Komple hastane, otel ve tüm donanımları, İhracata yönelik komple üretim bantları. Uzun Vadeli Finansman Kaynakları Uzun vadeli finansman kaynakları genel olarak öz kaynaklar ve uzun vadeli yabancı kaynaklar olarak iki gruba ayrılabilir. Uzun vadeli yabancı kaynaklar vadesi 5 yıldan uzun olan kredileri kapsamaktadır. Uzun vadeli yabancı kaynağın maliyeti öz sermaye maliyetinden düşüktür. Fakat uzun vade, kredi verenler açısından gelecek ile ilgili belirsizliği ve dolayısıyla riski artırdığı için kısa ve orta vadeli kredilere göre daha maliyetli olmaktadır. Uzun vadeli yabancı kaynaklar vade uyumu açısından yatırım mallarının veya duran varlıkların finansmanında kullanılmalıdır. Aşağıda uzun vadeli finansman kaynakları ayrıntılı olarak ele alınmaktadır. Banka kredileri daha önceki bölümlerde anlatıldığı için burada anlatılmayacaktır. Uzun vadeli banka kredilerinde vade 5 yıldan fazla olup bu krediler genellikle ticaret bankalar yerine yatırım bankalarından veya uluslararası bankalardan sağlanmaktadır. Uzun vadeli yabancı kaynağın nasıl geri ödeneceği, işletmenin gelecekteki nakit akımlarına bağlı olarak şekillenecektir. Kredi kuruluşları genellikle işletmenin ödeme planını kabul edecektir. Uzun vadeli yabancı kaynağa ilişkin muhtemel ödeme planları şunlar olabilir: Faiz ve anapara ödemelerinin vadenin sonunda toplu olarak yapılması, Faizlerin yıllık olarak anaparanın ise vade sonunda ödenmesi, Toplam borcun anapara taksitlerini ve faizleri içerecek şekilde aylık, üç aylık, alt aylık veya yıllık gibi dönemlerde eşit taksitler halinde yapılması, Faizlerin yıllık olarak, anaparanın ise yıllık eşit taksitler halinde yapılması olarak sayılabilir. Öz Sermaye (Hisse Senetleri) Öz sermaye işletmenin kuruluşunda ve faaliyet süresince işletme sahipleri (hissedarlar) tarafından ortaklık amacıyla işletmeye sağlanan sürekli fon kaynaklarını ifade eden uzun vadeli bir finansmandır. Bu tür bir kaynağın geri ödenme zorunluluğu veya alınan fonlar karşılığında faiz ödemeleri olmadığı için finansman riski düşüktür. Fakat hissedarlar yabancı kaynak sağlayanlardan daha fazla getiri bekledikleri için öz sermayenin maliyeti işletme açısından daha yüksektir. 121
125 Halka açık bir işletmede hissedarların getiri beklentisi karşılanmaz ise hissedarlar ellerindeki işletmenin hisse senetlerini satma ve katlandıkları risk ölçüsünde daha fazla getiri elde edebilecekleri alanlara veya hisse senetlerine yatırım yapma eğiliminde olacaklardır. Bu durumda işletmenin hisse senetlerinin piyasa değeri ve toplamda işletmenin piyasa değeri düşecektir. Sonuç olarak da mevcut hissedarların servetlerinde bir azalma söz konusu olacaktır. İşletme üst yönetiminin ve dolayısıyla finans yöneticilerinin asıl amaçlarının hissedarların servetini maksimize etmek olduğu dikkate alındığında, hissedarların servetlerinin azalması üst yönetimin başarısızlığı olacaktır. Bu başarısızlık sonucu, işletme üst yönetimin ve finans yöneticilerinin değiştirilmesi söz konusu olabilir. Finansman riski ve işletmeye maliyeti açısından hisse senedi ile yabancı kaynaklar arasındaki farklılıkları belirtiniz. Öz sermayenin maliyeti hissedarların beklentilerini yansıtmaktadır. Genellikle yabancı kaynak maliyetinden daha yüksektir. Hissedarlar işletmeye yabancı kaynak sağlayanlara göre daha fazla riske katlanmaktadır. Bunun nedeni ise işletme zarar ettiğinde herhangi bir getiri elde edememeleri veya işletmenin tasfiyesi durumunda ilk önce yabancı kaynak sahiplerinin tasfiyeden pay alması ve bundan sonra geri kalan kısımların hissedarlara dağıtılmasıdır. Yabancı kaynak sağlayıcılar işletme zarar da etse belirlenen faiz tutarını alacaktır. Ayrıca, tasfiye durumunda tasfiyeden ilk pay alacak taraf işletmeye kredi verenlerdir. İşletme hisse senedinin piyasa değeri gelecekte yapılacak olan kar payı ödemelerinin bugünkü değerleri toplamına eşit olacaktır. Bugünkü değer hesaplanırken iskonto oranı olarak öz sermaye maliyeti kullanılmaktadır. İşletme ömrünün sınırsız olduğu varsayıldığında işletmenin hisse senedinin piyasa fiyatı şu şekilde hesaplanmaktadır: ke = Öz sermaye Maliyeti D = Yıllık Kar Payı Tutarı P 0 = Hisse Senedinin Cari Piyasa Fiyatı Yukarıdaki formüle bağlı olarak, öz sermaye maliyeti iki şekilde hesaplanmaktadır. 1. Dağıtılan kar paylarının yıllar itibari ile sabit olduğu varsayıldığında, Örnek: Bir işletmenin her yıl 500 kar payı dağıtacağı beklenmektedir. Hisse senedinin piyasa fiyatı ise, işletmenin öz sermaye maliyeti nedir? Çözüm: 2. Dağıtılan kar payları her yıl sabit bir oranda (g) arttığı varsayıldığında D 1 = Gelecek dönem kar payı tutarı Örnek: Bir işletme cari dönemde 500 kar payı dağıtmıştır. Kar payı artış oranı yıllık %5 ve hisse senedinin piyasa fiyatı ise, işletmenin öz sermaye maliyeti nedir? 122
126 Çözüm: Not: Gelecek dönem kar payı tutarı cari dönem kar payına %5 büyüme oranı eklenerek bulunmuştur. Hisse senetleri sahiplerine birçok haklar sunmaktadır. Bunlar; Oy kullanma hakkı, İşletmenin yönetimine katılma hakkı, Kar payı alma hakkı, Rüçhan hakkı (yeni çıkan hisse senetlerinden öncelikli alım hakkı). Tasfiyeden pay alma hakkı, ve İşletmenin faaliyetleriyle ilgi bilgi edinme hakkıdır. Rüçhan hakkı, mevcut hissedarlara yeni çıkacak hisse senetlerinden mevcut payları ile orantılı olarak öncelikli alım hakkı vermektedir. Örneğin, mevcut hisselerin %5 ine sahip bir ortağın yeni çıkacak hisselerin %5 ini alma hakkı vardır. Bu bir hak olup zorunluk değildir. Rüçhan hakkı özellikle hisse senedinin piyasa fiyatı yeni çıkarılacak hisse senetlerinin satış fiyatlarından yüksek ise hissedarlar açısından bir getiri sağlayacaktır. Halka açılmayı ve ortak portföyünü artırmak isteyen bir işletme çıkarılacak yeni hisse senetleri için ortakların rüçhan haklarının kullanılmasını yasaklayabilir. Bununla birlikte, işletme mevcut ortaklarını korumak için rüçhan hakkını kullanan ortaklarına yeni hisse senetlerini piyasa değerinin altında bir fiyatla satabilir. Bu durumda eski hisse senetlerinin rüçhan hakkı değeri ortaya çıkmış olmaktadır. Ortaklardan bazıları yeni hisse senetlerinden almak yerine rüçhan haklarını başkalarına satabilirler. Rüçhan hakkının değeri ise şu şekilde hesaplanmaktadır. R 0 = Rüçhan hakkının teorik değeri P 0 = Hisse senedinin piyasa fiyatı P s = Hisse senedinin ortaklara satış fiyatı N= Yeni hisse senedi satın almak için gerekli eski hisse senedi sayısı veya mevcut hisse sayısı/yeni çıkarılacak hisse sayısı Örnek: ABC işletmesinin mevcut adet hisse senedi olup adet yeni hisse senedi ihraç etmeyi düşünmektedir. Hisse senedinin piyasa fiyatı 80 dir. İşletme yeni hisse senetlerini eski ortaklara 68 den verecektir. Bay Ali Korkmaz ın mevcut adet hisse senedi olduğuna göre rüçhan hakkının teorik değerini ve Bay Ali Korkmaz ın toplam rüçhan hakkı gelirini hesaplayınız? Çözüm: 2 / hisse olur. Buna göre her bir hisse için rüçhan hakkının teorik değeri 2 dir. Bay Ali Korkmaz ın toplam rüçhan hakkı geliri ise * 2= olacaktır. Buraya kadar hisse senedi sahiplerinin haklarından bahsettik. Hisse senedi yoluyla finansman sağlamanın hisse senedi ihraç eden işletme açısından da birçok faydaları ve sakıncaları vardır. Faydalarını şu şekilde özetleyebiliriz: 123
127 Risk sermayesi, genellikle teknolojiye dayalı bir iş kurma fikrine ve gerekli girişimcilik yeteneğine sahip olan fakat yeterli finansmanı olmayan kişilere fikirlerini gerçeğe dönüştürmek için gerekli finansmanı bulma imkanı yaratan uzun vadeli bir finansman modeli olarak tanımlanmaktadır. Burada belirtildiği gibi risk sermayesi yoluyla yeni bir iş kurma fikrine (yeniliğe dayanan bir iş fikri) finansman desteği sağlanabildiği gibi mevcut işletmelerin projelerine de finansman desteği sağlanabilmektedir. Risk sermayesi yeniliğe dayalı projelere destek sağladığı için riskli yatırımları ifade etmemektedir. 124 Öz sermaye yoluyla finansman sağlandığında işletme herhangi bir faiz ve anapara geri ödemesi yapmak zorunda kalmaz. Bununla birlikte, kar elde ettiğinde ortaklarına kar payı dağıtır. Öz sermayenin herhangi bir vadesi yoktur. İşletme varlığını devam ettirdiği sürece işletme tarafından kullanılabilir. Öz sermaye yoluyla finansman işletmenin sermaye yapısını güçlendirdiği için işletmenin kredi değerliliğine olumlu katkı sağlar. Aynı zamanda, işletmenin daha düşük maliyetle borçlanmasına imkan sağlar. Öz sermaye ile finansmanın finansal riski düşüktür. İşletmeye sabit ödeme zorunluluğu getirmediği için işletmenin kriz dönemlerini daha rahat atlatmasında önemli rol oynar. Sakıncaları ise aşağıdaki şekilde belirtilebilir: Yeni hisse senedi çıkartılması işletme yönetiminin ve denetimini kaybedilmesine neden olabilir. Öz sermaye yoluyla finansmanın maliyeti yabancı kaynak maliyetine göre daha yüksektir. Kar payları, tahvil faiz giderinde olduğu gibi vergi matrahından düşülemez. Hisse senedi ihraç giderleri tahvil ihraç giderlerinden daha yüksek olabilir. Dağıtılmayan Karlar (Otofinansman) İşletmeler karlarının bir kısmını hissedarlara dağıtmayıp işletmede alıkoyabilir ve bu fonları projelerin finansmanında kullanarak uzun vadeli finansman elde edebilir. Bu tür finansman kaynağı otofinansman olarak adlandırılmaktadır. Yeni ortak almak istemeyen veya kredi bulma imkanı sınırlı olan işletmeler için uygun bir finansman kaynağıdır. Otofinansman açık otofinansman ve gizli otofinansman şeklinde gerçekleşebilir. Karların dağıtılmayıp yedekler şeklinde işletmede alıkonması açık otofinansmanı oluşturmaktadır. Bununla birlikte, işletmelerin yüksek amortisman ve karşılıklar ayırması vb. şeklinde karı olması gerekenden daha düşük göstermesi gizli otofinansmana örnek olarak gösterilebilir. Özetle, işletmeler yedek akçeler, amortismanlar ve uzun süreli karşılıklar ayırarak otofinansman yoluna başvurabilir. Dağıtılmayan karların da bir maliyeti vardır. Bu maliyet fırsat yada alternatif maliyetten oluşmaktadır. İşletme ortakları kendi istekleri ile karların dağıtılmamasını isteyebilirler. Özellikle, karlı yatırım fırsatlarının olduğu dönemlerde karların dağıtılmayıp yatırımlarda kullanılması sağlanabilir. Verginin olmadığı bir ortamda dağıtılmayan karların işletmeye maliyeti öz sermaye maliyetine eşit olacaktır. Ortakların kar payı üzerinden vergi ödemeleri durumunda dağıtılmayan karların maliyeti daha düşük olacaktır. Bu durumda dağıtılmayan karların maliyeti aşağıdaki şekilde hesaplanacaktır. k re = k e (1-t) k re = Otofinansman veya dağıtılmayan karların maliyeti k e = Öz sermaye maliyeti t = Ortağın marjinal gelir vergisi dilimi Örnek: ABC işletmesinin öz sermaye maliyeti %25 dir. Ortakların marjinal gelir vergisi dilimi %27 olduğunda dağıtılmayan karların maliyeti ne olur? Çözüm: k re = 0,25* (1-0,27)= 0,1825 veya %18,25 olur. Risk Sermayesi
128 Risk sermayesi finansman desteği Risk Sermayesi Yatırım Ortaklıkları (RSYO) veya risk sermayesi şirketleri aracılığıyla gerçekleşmektedir. Sağlanan finansman desteği karşılığında RSYO işletmeye ortak olmakta ve destekledikleri işletmelere finansmanın yanı sıra teknik ve yönetsel destek sunmaktadır. Destekledikleri işletmeler belirli bir başarıya ulaştıklarında RSYO ortaklıktan ayrılmaktadır. Diğer bir değişle, RSYO nın amacı işletmeyi ele geçirmek değil belirli bir süre sonra (uzun vade) ortaklıktan ayrılmaktır. Bir risk sermayesi yatırım süreci şekil 6.1 de özetlenmiştir. Buna göre risk sermayesi yatırımları 4 aşama olarak ele alınmaktadır. Bunlar; fonların sağlanması, yatırım önerilerinin toplanması ve değerlendirilmesi, ortaklık payının belirlenmesi ve yatırımdan çıkış. Söz konusu dört aşama aşağıda incelenmektedir. Şekil 6.1: Risk Sermayesi Modelinin İşleyişi Şekilde de görüldüğü gibi Risk Sermayesi Yatırım Ortaklıkları veya risk sermayesi şirketleri değişik kesimlerden topladıkları fonları projeleri desteklemek için kullanmaktadır. RSYO topladıkları fonlar karşılığında fon sağlayanlara katılma belgesi vermektedir. Risk sermayesi şirketleri kendisini gelen çok sayıda projeyi değerlendirerek finansman sağlama konusunda karar vermektedirler. Projeyi destekleme kararı verdiklerinde ise işletme ile karşılıklı pazarlık sonucu ortaklık payını belirlemektedirler. İşletme belirli bir başarıya ulaştığında ise RSYO ları ortaklıktan ayrılmaktadır. Destek sağladıkları işletmelere olan ortaklıklarından ayrıldıklarında ise genellikle gerçekleşen kazancın %20 sini RSYO almakta geri kalan %80 lik kısım ise kendisine fon sağlayanlar arasında hisselerine göre dağıtılmaktadır. Risk sermayesi yatırım ortaklıkları hangi projelere destek sağlamaktadır? RSYO larının bu işlemden dolayı kazancı nedir? Tahvil Tahvil anonim şirketlerin ve kamu iktisadi kuruluşlarının ihraç ettikleri uzun vadeli borçlanma senetleridir. Tahvil işletmelerin ve aynı zamanda devletlerin uzun vadeli finansman ihtiyaçlarını karşılamakta kullandıkları en önemli finansman araçlarından biridir. Tahvil uzun vadeli borçlanma senedi olarak tanımlansa da orta vadeli finansman kaynakları içerisinde de yer almaktadır. Bunun nedeni ise devlet tahvillerinde vadenin en az 1 yıl, özel sektör tahvillerinde ise en az 2 yıl olmasıdır. Orta vadeli krediler vadeleri 1-5 yıl arası olan kredilerdir. Bir tahvil bu vadeler içerisinde yani 2 veya 3 yıl gibi vadeler ile de ihraç edilebilir. Tabi ki bunun yanında vadeleri 5 yıldan fazla olan tahvillerde mevcuttur. Uzun vadeli bir finansman olarak daha çok kabul edilmesinin sebebi işletmelerin tahvili uzun vadeli yatırımların finansmanını karşılamak için daha uzun vadeli olarak ihraç etmek istemelerinden dolayı olabilir. Değişik türde tahvil ihraç edilebilir. Tahvil türleri olarak devlet tahvilleri-özel sektör tahvilleri, primli tahviller-başabaş tahviller, nama-hamiline tahviller, garantili-garantisiz tahviller, sabit-değişken faizli tahviller, endeksli tahviller, kuponsuz tahviller, hisse senetleri ile değiştirilebilir tahviller vb. sayılabilir. 125
129 Tahvil yoluyla finansman sağlamanın işletmeler açısından sağladığı avantajlar şu şekilde özetlenebilir: Bir borçlanma senedi olması dolayısıyla ortaklık hakkı vermez. Böylece işletmeler yönetimi paylaşmak zorunda kalmazlar. Ödenen faizler gider olarak gösterildiği için vergi matrahını düşürmekte ve böylece işletmeler daha az vergi ödemektedirler. Bunun sonucu olarak, tahville borçlanmanın vergi sonrası maliyeti düşmektedir. Tahvil ihraç ederek finansman sağlamanın maliyeti hisse senedi ihraç ederek finansman sağlamanın maliyetinden daha düşüktür. Bunun nedeni ise hisse senedi alıcılarının ortaklık sıfatıyla daha fazla riske katlanmaları ve bunun neticesinde daha fazla getiri talep etmeleridir. Finansal kaldıraç etkisiyle tahvil yoluyla finansman işletmenin öz sermaye karlılığını artırabilir (bu konu bir sonraki başlık altında açıklanmaktadır). Yatırımcı açısından tahvil yatırımı hisse senedi yatırımına göre daha az risklidir. Bunun nedeni ise hisse senedi yatırımcılarının işletmenin zarar etmesi durumunda herhangi bir getiri elde edememesidir. Tahvil sahipleri ise tahvil faiz tutarını her koşul altında elde edecektir. Aynı zamanda, işletmenin tasfiye edilmesi durumunda tahvil sahipleri, hisse senedi sahiplerinden veya ortaklardan önce tasfiyeden pay alacaklardır. Bununla birlikte tahvil yoluyla finansman sağlamanın bazı dezavantajları ise şu şekilde sıralanabilir: Tahvil çıkarımı uzun zaman almakta ve ihraç giderleri maliyeti artırmaktadır. Tahvil ihraç edildiğinde işletme borcunun toplam kaynaklar içerisindeki payı artacak ve böylece işletmenin başka kaynaklardan borçlanma imkanı sınırlanacaktır. Tahvil çıkarımından sadece büyük işletmeler faydalanabilmektedir. Bir tahvilin piyasa fiyatı tahvilin nominal değerinden (üzerinde yazılı olan değerden) farklı olabilir. Diğer bir değişle, eğer bir tahvil, piyasa faiz oranından veya yatırımcının beklediği getiri oranından daha fazla kupon ödemesi (faiz ödemesi) yapıyorsa tahvil primli yani nominal değerinin üzerinde satılır. Tam tersi durumda ise tahvil iskontolu yani nominal değerinin altında satılır. Tahvilin kupon faiz oranı ile yatırımcının beklentisi veya piyasa faiz oranı aynı ise tahvil nominal değerinden satılır. Bir tahvilin piyasa fiyatı tahvilin gelecekte sağlayacağı nakit akımlarının (dönemsel kupon ödemeleri ve vade sonundaki nominal değer) piyasa faiz oranından veya yatırımcının beklediği getiri oranından bugüne indirgenmiş toplam tutarıdır. İşletmeler tahvil yoluyla finansman sağladıklarında tahvilin vergi öncesi ve vergi sonrası maliyetleri arasında fark varmıdır? Neden? Örnek: Nominal değeri olan 5 yıl vadeli bir tahvil yıllık 200 kupon ödemesi yapmaktadır. Buna göre tahvilin piyasa fiyatı nedir? Piyasa faiz oranı %15. Çözüm: Tahvil 5 yıl boyunca her yıl 200 kupon ödemesi yapacaktır. Diğer bir nakit girişi ise vade sonunda yani 5. yılın sonunda nominal değerin geri alınması ile elde edilecektir. Her iki nakit akımlarının (kupon ödemeleri ve nominal değer) bugünkü değerleri toplamı tahvilin piyasa fiyatını verecektir. Örneğimizde nominal değerli tahvil yıllık 200 yani %20 (200 / 1.000) kupon ödemesi yapmaktadır. Piyasa faiz oranı %15 olduğuna göre tahvil piyasadan daha fazla kazandırmaktadır. Bu nedenle tahvil primli satılacaktır. Diğer bir değişle tahvilin piyasa fiyatı nominal değerinin üzerinde olacaktır. 5 yıl boyunca elde edilecek 200 nin bugünkü değeri aşağıdaki anüite formülü yardımıyla hesaplanacaktır. 126
130 5. yılın sonunda elde edilecek 1000 nin (nominal değer) bugünkü değeri ise; 497 olur. Her iki nakit akımının bugünkü değerleri toplamı= = dir. Bu tutar aynı zamanda tahvilin piyasa fiyatıdır. PVA= Anüitenin (yıllık eşit nakit akımlarının) bugünkü değeri PV= Gelecekteki bir paranın bugünkü değeri FV= Bir paranın gelecek değeri i= iskonto (piyasa faiz) oranı n= Dönem sayısı A= Dönemsel olarak yapılan eşit kupon ödemeleri Çok güçlü ve uluslararası itibarı olan firmalar uluslararası tahvil ihraç ederek de finansman sağlayabilirler. İşletmenin kendi ülkesi dışında uluslararası sermaye pazarlarından fon temin amacıyla tahvil ihraç etmesi durumunda işletmeye genellikle bir bankalar konsorsiyumu aracılık etmektedir. İŞLETMENİN YABANCI KAYNAK VE ÖZKAYNAK TERCİHİ Daha öncede belirtildiği gibi yabancı kaynak maliyeti öz kaynak maliyetinden daha düşük olduğu için işletme belirli bir orana kadar (hissedarların ve kredi sağlayanların risk algılamasını değiştirmeyecek düzeyde) daha ucuz olan yabancı kaynağı kullanarak öz sermaye karlılığını artırabilir. Fakat daha ucuz olmasına rağmen yabancı kaynak kullanımı her zaman işletmenin karlılığını artırmamaktadır. Karlılığın artırılması bazı koşulların sağlanmasına bağlıdır. Eğer kullanılan yabancı kaynak verimli bir şekilde kullanılmaz veya yatırımlardan yeterli düzeyde Faiz ve Vergi Öncesi Kar (FVÖK) elde edilmez ise yabancı kaynak kullanımı ters etki yapacak ve öz sermaye karlılığını düşürecektir. Buna göre, eğer; ise yabancı kaynak kullanımı öz sermaye karlılığını artırmaktadır. Bu durumda finansman tercihi olarak yabancı kaynak kullanılmalıdır. Eğer; ise yatırımların finansmanı açısından yabancı kaynak ve öz kaynak kullanımı açısından bir farklılık olmayacaktır. ise yatırımların finansmanında öz kaynak kullanılması uygun olacaktır. Diğer bir değişle, öz kaynak kullanılması durumunda hisse başına kar daha yüksek olacaktır. Özkaynak yerine yabancı kaynak kullanımı öz sermaye karlılığını her zaman artırmakta mıdır? Nedenini açıklayınız. Örnek: Bir işletme, lik yeni bir yatırım yapmayı düşünmektedir. İşletme, söz konusu yatırımın tamamını %15 faizli yabancı kaynak kullanarak veya mevcut 60 adet hisse senedine ilave olarak nominal değerli 40 adet yeni hisse senedi ihracıyla gerçekleştirebilecektir. Kurumlar vergisi oranı 127
131 % 20 dir. Hisse başına kar açısından yabancı kaynak kullanımının karlılığı artırabilmesi için Faiz ve Vergiden Önceki Kar (FVÖK) en az ne kadar olmalıdır? Çözüm: eşitliğinin sağlanması durumunda yabancı kaynak kullanımı öz sermaye karlılığını artıracaktır. Örneğimizde toplam varlıklar elde edilecek lik yeni finansman ile birlikte olacaktır. Buna göre FVÖK şu şekilde hesaplanabilir: FVÖK> ise öz kaynak yerine yabancı kaynak kullanımı hisse başına karı artıracaktır. FVÖK= ise hisse başına kar açısından iki finansman kaynağı açısından bir fark olmayacaktır. Bu nedenle, FVÖK tutarının en az olması gerekmektedir. Bu durumu aşağıdaki özet gelir tablosunda şu şekilde gösterebiliriz. Hisse Senedi İhracı Tahvil İhracı FVÖK Faiz (-) Vergi Öncesi Kar K.Vergisi(-) Vergi Sonrası Kar Hisse Senedi Sayısı Hisse Başına Kar /100= 120 = 7.200/60= 120 Hisse Başına Kar (HBK) = Net Kar / Hisse Sayısı Yabancı kaynak kullanmasının işletmeye bazı avantaj ve dezavantajları söz konusudur. Bunları şu şekilde özetleyebiliriz. Daha önce de belirtildiği gibi yabancı kaynaklar karşılığında ödenen faiz vergi matrahını düşürdüğü için yabancı kaynağın vergi sonrası maliyeti düşmektedir. Yukarıda son örnekte belirtildiği gibi finansal kaldıracın olumlu çalışması durumunda yabancı kaynak kullanımı işletmenin hisse başına karını artırabilir. Yabancı kaynak kullanımı kredi verenlere ortaklık hakkı sağlamayacağı için mevcut ortaklar yönetimi ellerinde tutarlar. İşletmeler yabancı kaynak kullanımı sonucu ortaya çıkacak faiz ve anapara ödemelerini yapabilmek için daha verimli çalışma yönünde motive olabilirler. Yabancı kaynak kullanımı satışların düştüğü zamanlarda işletmeleri zor duruma düşürebilir ve finansal riski artırır. İşletmeler satışlar düştüğünde faiz ve anapara geri ödemelerini karşılayacak fonu elde edemeyebilir. Kredi verenler işletmeye bazı sınırlamalar getirebilir. Bu sınırlamalar, işletmenin bulundurması gereken minimum işletme sermayesi tutarı, minimum net işletme sermayesi (dönen varlıklar kısa vadeli yabancı kaynak), dağıtılacak maksimum kar payı tutarı, yeni borçlanmalarda uyulması gereken kurallar vb. konularda olabilmektedir. Bu durum ise işletmenin faaliyetlerini etkilemektedir. Yabancı kaynak kullanımının artması işletmenin finansal riskini artıracağı için yeni borçlanmaların maliyeti de buna bağlı olarak artabilecektir. 128
132 SERMAYE MALİYETİ Bir firmanın kaynak toplamı öz sermaye (dağıtılmayan karlar ve hisse senedi ihraç edilerek elde edilen fonlar) ve yabancı kaynaklardan (ödünç alınan fonlar) oluşmaktadır. Bu nedenle işletmenin sermaye maliyeti her iki fon kaynağını da kapsamaktadır. Firmanın kullandığı öz sermaye (dağıtılmayan kar ve hisse senedi) maliyeti hissedarlar açısından bir fırsat maliyetini yansıtmaktadır. Fırsat maliyeti, mevcut hissedarlar işletme kazançlarını işletmede bırakmak yerine kar payları olarak elde etmiş ve fonları kendileri yatırmış olsaydı veya yeni hissedarlar hisse senedi yerine başka bir yere fonlarını yatırmış olsaydı bu fonların getirilerinin ne olabileceğini belirtmektedir. Yeni hisse senedi ihraç ederek elde edilen fonların maliyeti dağıtılmayan karın maliyetini geçmektedir. Bunun nedeni ise hisse senedi ihraç giderlerinin (ihraç maliyetleri) varlığıdır. Gerekli finansman ihtiyacının yabancı kaynaklar yerine öz sermaye ile karşılanması işletmenin finansman riskini düşürecektir. Bunun nedeni, öz sermaye yoluyla sağlanan finansmanın geri ödenme zorunluluğunun olmamasıdır. Bununla birlikte, öz sermaye maliyetinin genellikle yabancı kaynak maliyetinden daha yüksek olması sonucu işletmenin ortalama sermaye maliyeti artacaktır. Bu nedenle finansman kararı verilirken maliyet ve risk birlikte değerlendirilmeli ve optimal sermaye yapısı oluşturulmalıdır. Firma yabancı kaynak kullanımı sonucu belirli bir faiz giderine maruz kaldığı için firmanın yabancı kaynak maliyetinin ölçülmesi daha kolaydır. Firmalar sermaye maliyetlerini minimum yapacak belirli bir sermaye yapısı veya sermaye bileşenlerinin (yabancı kaynak ve öz sermaye) bir karışımını kullanmaya çalışırlar. Bir firmanın ortalama sermaye maliyeti ne kadar düşükse belirli bir proje için istenen getiri oranı da o ölçüde daha düşük olmaktadır. Herhangi bir projenin net bugünkü değeri kısmen sermaye maliyetine bağlı olduğu için firmalar sermaye bütçelemesini icra etmeden veya projenin yapılabilirliğini belirlemeden önce sermaye maliyetlerini tahmin etmelidirler. Burada belirtilen sermaye maliyeti işletmenin toplam kaynağını oluşturan yabancı kaynak ve öz sermayenin maliyetlerinden oluşmakta olup aşağıda ağırlıklı ortalama sermaye maliyeti başlığı altında ele alınmaktadır. AĞIRLIKLI ORTALAMA SERMAYE MALİYETİ Ağırlıklı ortalama sermaye maliyeti işletmenin kullandığı tüm finansman kaynaklarının maliyetini içermektedir. Finansman kaynaklarının maliyetleri ve toplam kaynaklar içerisindeki payları dikkate alınarak firmanın ortalama sermaye maliyeti hesaplanmaktadır. Bir firmanın ağırlıklı ortalama sermaye maliyeti (k c olarak adlandırılmakta) şu şekilde hesaplanabilir: burada D= firmanın borç miktarı k d = borcun vergiden önceki maliyeti t= kurumlar vergisi oranı E= firmanın öz sermayesi k e = öz sermaye finansmanın maliyeti Formülde yer alan toplam finansman kaynakları içerisinde yabancı kaynağın oranını verirken toplam içerisinde özsermayenin oranını yansıtmaktadır. Yabancı kaynak veya borç üzerinden yapılan faiz ödemeleri gelir tablosunda bir gider kalemi olarak işletmenin ödeyeceği vergi matrahını düşürmektedir. Bu nedenle yabancı kaynağın vergiden sonraki maliyeti daha düşük olmaktadır. Yukarıda yer alan formülde de ağırlıklı ortalama sermaye maliyetinin hesaplanmasında ifadesi yazılarak yabancı kaynağın vergi sonrasi maliyeti hesaplamaya dahil edilmiştir. 129
133 Örnek: X işletmesi yıllık % 15 faiz oranı üzerinden kredi kullanmıştır. Kurumlar vergisi oranı % 20 ise kullanılan kredinin vergi sonrası maliyeti nedir? Finans yöneticileri borcun avantajı (faiz ödemelerinin vergiden indirilebilmesi) ve dezavantajı (artan iflas olasılığı) arasında bir denge oluşturmalıdır. Diğer bir değişle borcun toplam kaynaklar içerisindeki oranı artarken firmanın ortalama sermaye maliyeti başlangıçta düşmektedir. Fakat belirli bir noktadan sonra borcun toplam kaynaklara oranı artmaya devam ederken ortalama sermaye maliyeti tekrar artmaya başlar. Bu durum, firmanın yabancı kaynak kullanımını belirli bir noktaya kadar artırabileceğini ve böylece ortalama sermaye maliyetini düşürebileceğini belirtmektedir. Bu noktadan daha ileriye gitmek firmanın ortalama sermaye maliyetini tekrar artıracaktır. 130 Çözüm: İlk önce yıllık faiz tutarını hesaplayalım. Faiz tutarı= X 0,15 = İşletme ödenecek olan faizi gider olarak göstereceğinden dolayı vergi öncesi karı azalacaktır. Bu durum ise işletmenin X 0,20 = daha az vergi ödemesine neden olacaktır. Bundan dolayı vergi sonrası maliyet veya borcun gerçek maliyeti = olacaktır. İşletme yabancı kaynak kullanmıştı. Vergi sonrası maliyet de ise yabancı kaynağın gerçek maliyeti / = 0,12 ya da % 12 dir. Kısa yol: Faiz ödemeleri vergi matrahını düşürmektedir. Bunu şu şekilde de varsayabiliriz: Faiz giderlerinin bir kısmını devlet işletme adına karşılamaktadır. Devletin karşıladığı kısım kurumlar vergisi oranı kadardır. Örneğimizde bu oran % 20 dir. O zaman işletmenin karşılaması gereken tutar = % 80 dir. Formülde bu oran (1-t) olarak gösterilmiştir. Diğer bir değişle, faiz giderinin kurumlar vergisi oranı kadar olan kısmı vergiden indirildiği için işletmeye bir maliyet getirmeyecektir. İşletme için geri kalan kısım faiz gideri olacaktır. Eğer örneğimizde faiz giderinin % 80 ini işletmeye aitse faiz giderinin işletmeye vergi sonrası maliyeti: k d (1-t) = 0,15 X (1-0,20)= 0,15 X 0,80 = 0,12 olur. Sorunun cevabı da % 12 dir. Yabancı kaynağın vergiden indirilebilir olması nedeniyle finansman olarak öz sermaye yerine borç kullanımının bir avantajı vardır. Fakat sermaye yapısı içerisinde yabancı kaynak kullanımı öz sermayeden fazla ise işletmenin öz sermayesi yabancı kaynaklar için bir teminat olma özelliğini kaybedecektir. Bu durum faiz giderlerini ve işletmenin faiz giderlerini karşılayamama olasılığını artıracaktır. İşletmenin artan riski karşısında ise potansiyel ve mevcut hissedarlar veya kredi verenler tarafından istenen getiri oranlarında artış olabilecektir. Diğer bir değişle, artan risk karşısında kredi kuruluşları daha yüksek faiz oranları ve hissedarlar ise daha yüksek getiri talep edeceklerdir. Bundan dolayı, genellikle daha ucuz olan yabancı kaynağın belirli bir orana kadar kullanılması durumunda işletmenin ağırlıklı ortalama sermaye maliyeti düşürülebilecektir. Örnek: Bir işletmenin toplam kaynaklarının % 40 ı yabancı kaynaktan oluşmaktadır. Yabancı kaynağın maliyeti % 25, öz sermayenin maliyeti % 30 ve kurumlar vergisi oranı % 20 ise ağırlıklı ortalama sermaye maliyeti nedir? Çözüm: Eğer toplam kaynakların % 40 ı yabancı kaynak ise % 60 ı öz sermayedir. Buna göre; Örneğimizde k d =0,25 k e = 0,30, ve t= 0,20 dır. ve Bu veriler kullanılarak işletmenin ağırlıklı ortalama sermaye maliyeti (k c ) şu şekilde hesaplanabilir:
134 BÜTÇELEME Planlama kapsamında hazırlanacak olan bütçeler geleceğe yönelik olduğu için büyük ölçüde tahminidir. Tahmini veriler bilimsel yöntemler kullanılarak elde edilmektedir. Bütçeler işletmeler için izlenecek yol haritası olarak görev yapmaktadırlar. Bütçelemenin Temel İlkeleri Bütçelemenin işletme açısından faydalı olabilmesi bütçelemenin temel ilkelerinin anlaşılması ve buna uygun hareket edilmesi ile mümkün olmaktadır. Bu ilkeleri şu şekilde belirtebiliriz: Yönetimin Desteği: Bütçelemenin başarısı üst yönetim başta olmak üzere tüm yönetim kademelerinin desteğini almakla mümkün olabilecektir. Katılım: Bütçeleme sürecine tüm ilgili yönetim kademelerinin katılımı gerekmektedir. Böylece bütçenin tüm işletme tarafından benimsenmesi sağlanmış olacaktır. Örgütsel Uyum: Bütçeleme yetki ve sorumlulukların açık bir şekilde tanımlandığı bir örgütsel yapı içerisinde kendisinden beklenen faydayı verecektir. Yetki ve sorumlulukların tanımlandığı bir örgütsel yapıda kişiler başarı veya başarısızlıkları sahiplenebilecektir. Esneklik: Bütçeler bir yol haritası olup geleceğe yönelik tahmini verileri içerir. Gelecekte öngörülemeyen bir değişim karşısında işletmelerin bütçelerinde gerekli değişiklikleri yapması gerekir. Kısacası, bütçeler değişen koşullara ayak uyduracak esneklikte olmalıdır. Sorumluluk Muhasebesi: Bütçeleme aşamasında kullanılan verilerin çoğu muhasebe departmanı tarafından sağlanmaktadır. Bütçelemenin başarısı planlama ve denetim aşamasında kullanılacak olan bu verilere bağlı olduğu için muhasebe sisteminin bu ihtiyaçlara uygun olarak tasarlanmış olması gerekir. Gerçekçilik: İşletme bütçeleri ile ortaya konan hedeflerin gerçekçi olması gerekmektedir. Diğer bir değişle, ulaşılması zor hedefler veya ulaşılması çaba gerektirmeyen basit hedefler bütçenin konusu olmamalıdır. Zor hedeflerin belirlenmesi durumunda personel hedeflere ulaşmak için yıpranacak veya hedefe ulaşamadığı için moral bozukluğu oluşacaktır. Kolay hedefler ise çalışanların motivasyonunu azaltacaktır. Amaca Yönlendirme: İşletmenin uzun dönem amaçlarına ulaşabilmesi için bütçeleme sisteminde tüm birimlerin hedeflerinin, amaçlarının ve performans kriterlerinin yer alması gerekir. Tam İletişim: İşletmede birimler arasında bütçeleme konusunda tam bir iletişimin olması ve tarafların her türlü işlemlerden haber olması gerekir. Zaman uygunluk: Planlana ve faaliyetlerle ile ilgili sonuçların değerlendirilmesinin bir zaman çizelgesi kapsamında yapılmasını ifade etmektedir. İzleme: Elde edilen sonuçların bütçelerle karşılaştırılması ve buna bağlı olarak performans değerlemesinin yapılması gerekmektedir. İşletme bütçesi ile ortaya konan hedeflerin gerçekçi olmaması ne tür sakıncalar ortaya çıkarabilir? Bütçe Türleri Aşağıda bütçe türleri sıralanmaktadır. İşletme açısında ilk bütçe satış bütçesidir. Diğer bir değişle, diğer bütçelerin doğruluğu satış tahminlerinin ve satış bütçesinin doğruluğuna bağlıdır. İşletme son olarak nakit bütçesini hazırlamaktadır. Bütçe türleri; Satış bütçesi, Üretim bütçesi, Direkt ilk madde ve malzeme bütçesi, Direkt işçilik bütçesi, 131
135 Genel üretim giderleri bütçesi, Faaliyet giderleri bütçesi, Yatırım bütçesi ve Nakit bütçesidir. Nakit Bütçesi Konumuz açısından bu ünitede nakit bütçeleri ele alınacaktır. Nakit bütçesi, işletmenin belirlenen dönem içerisindeki tüm nakit giriş ve çıkış tahminlerinin gösterildiği tablodur. İşletmeler planlama yaparken proforma (tahmini) bilanço ve gelir tablosu hazırlarlar. Bu tablolar işletmenin uzun vadeli tahminlerini içermektedir. Kısa vadeli tahminlerde ve kısa vadeli finansman kararlarının alınmasında ise nakit bütçeleri kullanılmaktadırlar. Nakit bütçesinde ilk önce peşin satışlar, alacak tahsilatları ve diğer nakit girişleri yer almaktadır. Bundan sonra ise peşin mal alımları, kira ödemeleri, faiz, ücret, vergi, kar payı vb. gibi nakit çıkışlarına yer verilmektedir. Nakit giriş ve çıkışları alt alta yazıldıktan sonra dönemin net nakit akımı ortaya çıkmaktadır. Dönemin net akımına dönem başı nakit mevcudu eklenmelidir. Böylece dönem sonu itibariyle kasa mevcudu ortaya konmuş olur. Bu tutardan elde bulundurulması gereken asgari nakit tutarı düşülür. Eğer olumlu bir fark varsa, bu fon fazlalığını yani yatırılabilecek fon miktarını göstermektedir. Olumsuz farkın mevcudiyeti ise fon gereksinimini göstermektedir. İşletme nakit fazlası olması durumunda bu fazlalığı nerede değerlendirileceğine, nakit açığı var ise bu açığın nereden karşılanacağına şimdiden karar vermeli ve dipnot olarak nakit bütçesinde belirtmelidir. İşletmeler nakit fazlalıklarını kısa vadeli olarak, başka işletmelerin hisse senetleri, devlet tahvili, hazine bonosu, döviz gibi hemen paraya çevrilebilecek varlıklara yatırım yaparak değerlendirebilir. Nakit bütçeleri haftalık, aylık, üç aylık, altı aylık, yıllık vb. dönemler için hazırlanabilir. Eğer işletmenin nakit akımları çok fazla değişkenlik gösteriyorsa, tahminlerin sağlıklı olması açısından daha kısa vadeli nakit bütçeleri hazırlanır. Nakit akımlarının istikrarlı olması durumunda ise daha uzun vadeli nakit bütçesi hazırlanabilir. Nakit bütçesindeki tahminlerin ve dolayısıyla bütçenin doğru olması öncelikle gelecekteki satış tutarının doğru tespit edilmesine bağlıdır. İşletmenin esas nakit girişleri peşin satış ile kredili satışlardan ortaya çıkan alacakların tahsilatından elde edilmektedir. Nakit çıkışlarının bir kısmı da yine bu satış rakamına bağlı olarak tahmin edilmektedir. Nakit bütçesi satış bütçesinden farklıdır. Satış bütçesinde yapılacak satışların miktarı gösterilmektedir. Satışların peşin veya kredili olması ve kredili satışların ne zaman tahsil edileceği gösterilmemektedir. Nakit bütçesinde önemli olan nakit girişleri olduğu için kredili satışların vadesine bağlı olarak ne zaman tahsil edileceği bütçede gösterilmektedir. Örnek: Bir firmanın 2012 yılı Ocak, Şubat, Mart ayı satışları sırasıyla , ve olarak bütçelenmiştir. Firmanın satış politikasına göre satışların %30 u peşin, %30 u bir sonraki ay, % 40 ı da bunu izleyen ay tahsil edilecektir. İşletmenin 1 Ocak 2012 de si Ocak, si Şubat ayında tahsil edilmek üzere toplam lik alacağı bulunmaktadır. Aynı zamanda, işletmenin ocak ayı başında kasasında nakit mevcuttur. Cari faaliyetlerle ilgili nakit çıkışları (borç ödemeleri dahil) bu aylar için sırayla , ve olarak bütçelenmiştir. Şirketin nakit politikasına göre her ay sonu elde asgari kasa bakiyesi bulunmalıdır. Buna göre işletmenin 3 aylık nakit bütçesini ve her ay sonunda oluşacak nakit açığı veya fazlalığını belirleyiniz. İşletmenin nakit fazlalığı durumunda fazlalık kısmı ilgili ayın sonunda kısa vadeli olarak değerlendirdiği ve nakit açığı ortaya çıktığında ise kısa vadeli yabancı kaynaklar ile finanse ettiği varsayılacak. Bu nedenle, Şubat ve Mart aylarında dönem başı nakit mevcudu elde bulundurulacak asgari tutar olan olacaktır. Ayrıca işletmenin satışlar dışında başka nakit girişi olmadığı varsayılmaktadır. 132
136 Ocak Şubat Mart Peşin Satışlar Alacak Tahsilatı - Önceki Yıl Satışlarından Ocak Ayı Satışlarından Şubat Ayı Satışlarından Toplam Nakit Girişleri (A) Toplam Nakit Çıkışları (-) (B) Net Nakit Akımı (A-B) ( ) ( ) Dönem Başı Kasa Tutarı (+) Toplam Kasa Tutarı Bulundurulması Gereken Asgari Kasa Tutarı Nakit Açığı Tutarı Nakit Fazlası Tutarı Hazırlanan nakit bütçesinde nakit girişleri peşin satış ile kredili satışlar sonucu ortaya çıkan alacakların tahsilatından oluşmaktadır. Toplam nakit çıkışları ise ayrıntılı olarak verilmemiş ve her aya ait nakit çıkışları toplam olarak bütçeye dahil edilmiştir. Nakit girişleri ile nakit çıkışları arasındaki fark ilgili ayın net nakit akımını göstermektedir. Bu nakit akımına dönem başı kasa tutarı eklendiğinde ise ay sonu itibari ile toplam kasa tutarı elde edilmiştir. Eğer bu tutar bulundurulması gereken asgari kasa tutarının üzerinde ise aradaki fark kadar nakit fazlası olduğunu göstermektedir. Tam tersi durumda, yani toplam kasa tutarının bulundurulması gereken asgari kasa tutarından az olması durumunda ise aradaki far kadar nakit açığı ortaya çıkacaktır. Örneğimizde nakit fazlalıklarının ilgili ay sonunda yatırıma dönüştürüldüğü (menkul kıymet alımı gibi) veya kullanıldığı, nakit açığının ise kısa vadeli finansman kaynakları kullanılarak karşılandığı varsayılmıştır. Buna göre, örneğimizde Ocak ve Şubat aylarında nakit açığı ortaya çıkmış ve nakit açıkları finansman kaynakları kullanılarak karşılanmıştır. Mart ayında ise lik nakit fazlası ortaya çıkmış ve kısa vadeli yatırımlarda değerlendirilmiştir. İşletme hazırladığı nakit bütçesi sayesinde nakit açığı ve nakit fazlalığını ortaya çıkmadan önceden fark edebilmektedir. Böylece, nakit açığı ortaya çıkmadan önce bu açığı hangi kaynaklar ile ve en uygun koşullarda nasıl finanse edeceğine karar verebilir. Ayrıca, nakit fazlalıklarını ise nerelerde kullanacağına yönelik planlamasını şimdiden yaparak gelecekte oluşacak belirsizliklerin belli ölçüde önüne geçmiş olur. 133
137 Özet İşletmelerin faaliyetlerini sürdürebilmeleri ve yatırım fırsatlarından faydalanabilmeleri yeterli finansman olanaklarının varlığı durumunda mümkün olmaktadır. Bu bağlamda, işletmelerin kullanabileceği çeşitli finansman kaynakları mevcuttur. Bu kaynaklar, genel olarak öz kaynaklar ve yabancı kaynaklardan oluşmaktadır. Bununla birlikte, vadelerine göre ise kısa, orta ve uzun vadeli finansman kaynakları olarak bir ayırıma tabi tutulmaktadırlar. İhtiyaç duyulan finansmanın nerede kullanılacağı kullanılacak kaynak çeşidini de etkilemektedir. Örneğin, döner varlıkların (işletme sermayesi) finansmanında kısa vadeli yabancı kaynak ve duran varlıkların finansmanında ise orta ve uzun vadeli yabancı kaynağın kullanılması vade uyumu açısından tercih edilmektedir. İşletmelerin döner varlıkların finansmanında kullanabileceği çeşitli kısa vadeli finansman kaynakları mevcuttur. Bu kaynakların vadesi en fazla 1 yıldır. Bunlar ticari krediler, kısa vadeli banka kredileri, alınan avanslar, finansman bonosu, factoring, stoklar karşılığı kısa vadeli kredi, varlığa dayalı menkul kıymetler, ödenecek vergi, resim ve harçlar, depozito ve teminatlar vb. olarak sayılabilir. Her bir kaynağın işletmeye maliyeti veya elde edilebilirliği farklıdır. Fakat kısa vadeli finansman kaynaklarının işletmeye maliyeti orta ve uzun vadeli finansman kaynaklarının maliyetinden daha düşüktür. Bunun nedeni ise orta ve uzun vadenin belirsizlik içermesi ve bundan dolayı kredi kuruluşlarının ilave risk primi talep etmeleridir. Orta vadeli finansman kaynaklarının vadesi 1 ile 5 yıl arasında olmakla birlikte bazı kaynaklarda 1 ile 10 yıl arası olarak belirtilebilmektedir. Bu ünitede vadesi 1-5 yıl arasında olanlar orta vadeli finansman kaynakları olarak ele alınmıştır. Bu fonlara uzun vadeli finansman kaynaklarda olduğu gibi yatırım mallarının (duran varlıklar) finansmanı için ihtiyaç duyulmaktadır. Orta vadeli finansman kaynakları, orta vadeli banka kredileri, rotatif krediler, leasing, forfaiting vb. kaynaklardan oluşmaktadır. Kısa ve orta vadeli finansman kaynakları yabancı kaynaklardan oluşmakla birlikte uzun vadeli finansman kaynakları hem yabancı kaynak hem de öz kaynakları içermektedir. Uzun vadeli finansman kaynakları öz sermaye, dağıtılmayan karlar, risk sermayesi, tahvil vb. kaynaklardan oluşmaktadır. Öz sermaye ortaklar tarafından konan fonları temsil etmektedir. Bu fonlar karşılığında işletme faiz ödemesi yapmaz. Anaparanın da geri ödenme zorunluluğu yoktur. Fakat işletmenin ortaklarına kar payı dağıtması gerekmektedir. İşlemeye fon sağlayan ortakların getiri beklentisi işletmeye yabancı kaynak sağlayanların beklentilerinden yüksektir. Bunun bir nedeni ortakların zarar durumunda herhangi bir getiri talep etmemeleri, kredi verenlerin ise her durumda kredi faizini talep etmeleri ve almalarıdır. Kısacası kredi verenler açısından işletmenin kar veya zarar etmesi önemli değildir. Diğer bir neden ise işletmenin tasfiyesi durumunda tasfiyeden en son pay alanların ortaklar olmasıdır. İşletmenin tasfiyesi durumunda kredi verenler öncelikli olarak tasfiyeden paylarını alırlar ve kalan kısım ortaklar arasında payları ile orantılı olarak dağıtılır. Proje finansmanında (özellikle yeniliğe dayalı projelerin finansmanında) dünyada geniş bir şekilde kullanılan bir finansman yöntemi de risk sermayesidir. Risk sermayesi yatırım ortakları, topladıkları fonları yeniliğe dayalı projelerin finansmanında kullanmakta ve sağladığı fon karşılığında da bu işletmelere ortak olmaktadır. Bu nedenle uzun vadeli bir finansman kaynağıdır. Risk sermayesi yatırım ortaklığının amacı işletmede sürekli olarak ortak kalmak veya işletmeyi ele geçirmek değil, işletme belirli bir başarıya ulaştıktan sonra ortaklıktan ayrılmaktır. Yabancı kaynak maliyeti daha düşük olduğu için işletme belirli bir orana kadar borçlanmaya devam ederek öz sermaye karlılığını artırabilir. Bu nedenle işletme, ağırlıklı ortalama sermaye maliyetini minimum yapacak bir finansman bileşimini amaçlamaktadır. Böylece, ağırlıklı ortalama sermaye maliyeti düşerken işletmenin piyasa değeri artmaktadır. İşletmeler gelecekte oluşacak nakit giriş ve çıkışlarını belirlemek için kısa vadeli planlama aracı olarak nakit bütçesi hazırlamaktadırlar. Nakit bütçesi sayesinde ileride oluşabilecek nakit açığı ve fazlalıkları şimdiden belirlenmekte ve işletmelerin önceden tedbir almalarına imkan sağlamaktadır. Bütçenin doğruyu yansıtması ise öncelikle doğru satış tahminin yapılmasına bağlıdır. 134
138 Kendimizi Sınayalım 1. Aşağıdakilerden hangisi kısa vadeli finansman kaynakları içerisinde yer almaz? a. Factoring b. Leasing c. Varlığa Dayalı Menkul Kıymetler d. Finansman bonosu e. Kısa vadeli ticari krediler 2. İşletme kazançlarından ortaklara dağıtılmayan kısmın işletmenin finansman ihtiyacı için kullanılmasına ne denir? a. Risk sermayesi b. Menkulleştirme c. Otofinansman d. Forfaiting e. Depozito ve teminatlar 3. Kredi faiz oranı % 25 ve kurumlar vergisi oranı % 20 ise kullanılan kredinin vergi sonrası maliyeti nedir? a. % 15 b. % 20 c. % 25 d. % 30 e. % Satıcı işletme 3/10 net 40 gün vade şeklinde bir satış politikası yürütmektedir. Buna göre alıcı işletme açısından ticari kredinin yıllık maliyeti yaklaşık nedir? a. % 34 b. % 27 c. % 37 d. % 40 e. % Bir işletmenin her yıl 200 kar payı dağıtacağı beklenmektedir. Hisse senedinin piyasa fiyatı ise, işletmenin öz sermaye maliyeti yaklaşık nedir? a. % 14,29 b. % 10,20 c. % 13,00 d. % 15,04 e. % 16,12 6. Aşağıdakilerden hangisi ortaklık hakkını temsil etmektedir? a. Hisse senedi b. Tahvil c. Factoring d. Varlığa dayalı menkul kıymetler e. Uzun vadeli yabancı kaynaklar 7. Hangisi mal ve hizmet ihracatından doğan bir alacağın vadesinden önce tahsil edilmesini sağlayan orta vadeli bir finansman yöntemidir? a. Factoring b. Stoklar karşılığı kredi c. Otofinansman d. Finansman bonosu e. Forfaiting 8. İşletmenin ileride oluşacak nakit giriş ve çıkış tahminlerinin gösterildiği bütçe türü hangisidir? a. Satış bütçesi b. Üretim bütçesi c. Nakit bütçesi d. Genel üretim giderleri bütçesi e. Direkt işçilik bütçesi 9. Nominal değeri olan 5 yıl vadeli bir tahvil yıllık 100 kupon ödemesi yapmaktadır. Buna göre tahvilin piyasa fiyatı nedir? Piyasa faiz oranı %10. a. 972 b c d e İyi bir iş kurma fikrine ve gerekli girişimcilik yeteneğine sahip olan kişilere fikirlerini gerçeğe dönüştürmek için ortaklık şeklinde sağlanan uzun vadeli finansman hangisidir? a. Tahvil b. Forfaiting c. Rotatif kredi d. Risk sermayesi e. Leasing 135
139 Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı 1. b Yanıtınız yanlış ise Kısa Vadeli Finansman Kaynakları başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 2. c Yanıtınız yanlış ise Dağıtılmayan Karlar (Otofinansman) başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 3. b Yanıtınız yanlış ise Ağırlıklı Ortalama Sermaye Maliyeti başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 4. c Yanıtınız yanlış ise Ticari Krediler başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 5. a Yanıtınız yanlış ise Öz Sermaye (Hisse Senetleri) başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 6. a Yanıtınız yanlış ise Öz Sermaye (Hisse Senetleri) başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 7. e Yanıtınız yanlış ise Forfaiting başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 8. c Yanıtınız yanlış ise Nakit Bütçesi başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 9. b Yanıtınız yanlış ise Tahvil başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 10. d Yanıtınız yanlış ise Risk Sermayesi başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. Sıra Sizde Yanıt Anahtarı Sıra Sizde 1 İşletmenin kısa vadeli finansman kaynakları ticari krediler, kısa vadeli banka kredileri, alınan avanslar, stoklar karşılığı kısa vadeli kredi, finansman bonosu, factoring, varlığa dayalı menkul kıymetler gibi 1 yıl içerisinde ödenecek olan yabancı kaynaklardır. Sıra Sizde 2 Ticari kredinin alternatif ya da fırsat maliyeti satıcı işletmenin erken ödemelerde iskonto (indirim) uygulaması durumunda yararlanılmayan iskontonun getirisini ifade etmektedir. 136 Sıra Sizde 3 Hazine bonosu risksiz olarak kabul edilmektedir. Yatırımcı, riskli olan (ödenmeme riski) finansman bonosuna yatırım yaparken katlandığı risk ölçüsünde daha yüksek bir getiri talep edecektir. Aksi takdirde finansman bonosu yerine risksiz olan hazine bonosuna yatırım yapacaktır. Sıra Sizde 4 Factoring kuruluşu bir ücret karşılığında alacakla ilgili muhasebe kayıtlarını tutmakta, alacağın tahsilatını yerine getirmekte, belirlenen limitler ölçüsünde alacakların tahsil edilememe riskini üstlenmekte ve en önemlisi alacaklı işletmeye kısa vadeli finansman sağlamaktadır. Sıra Sizde 5 Bankalar, genel finans ortakları, finansal kiralamaya yetkili kuruluşlar, finansman şirketleri ve gayrimenkul yatırım ortaklıkları varlığa dayalı menkul kıymet ihraç edebilirler. Sıra Sizde 6 Hisse senedi yoluyla finansman sağlamanın işletme açısından finansman riski daha düşük ama maliyeti daha yüksektir. Bunun nedeni ise hisse senedi yoluyla sağlanan finansmanın geri ödenme zorunluluğunun olmamasıdır. Fakat ortaklar kredi verenlere göre daha fazla riske katlandığı için daha fazla getiri talep etmektedirler. Sıra Sizde 7 Risk sermayesi yatırım ortakları yeniliğe dayalı projelere finansman sağlamaktadır. Yatırım yaptığı işletme belirli bir başarıya ulaştıktan sonra RSYO ı hisselerini satarak ortaklıktan ayrılmayı ve sermaye kazancı elde etmeyi planlamaktadır. Sıra Sizde 8 Tahvil kupon (faiz) ödemeleri gider olarak gösterildiği için işletmenin kurumlar vergisi matrahını düşürmekte ve işletmenin daha az vergi vermesine imkan sağlamaktadır. Bu nedenle, tahvilin vergi sonrası maliyeti daha düşüktür. Sıra Sizde 9 Hayır. Yabancı kaynak kullanımının öz sermaye karlılığını artırması için FVÖK/Toplam varlıklar oranının yabancı kaynak maliyetinden büyük olması gerekmektedir. Ayrıca, çok fazla yabancı kaynak kullanımı işletmenin algılanan riskini ve dolayısıyla toplamda sermaye maliyetini artıracaktır.
140 Sıra Sizde 10 Gerçekçi olmayan ulaşılması zor hedefler çalışanların yıpranmasına ve hedeflere ulaşamadıkları zaman ise mutsuz olmalarına neden olacaktır. Çok kolay hedeflerin belirlenmesi ise çalışanların motivasyonunu olumsuz etkileyecektir. Yararlanılan Kaynaklar Akgün, M. (2005). Gelir ve Maliyetler Yönüyle Satış Bütçeleme ve Kontrol, Atlas Yayın Dağıtım, İstanbul. Aşıkoğlu, R., Kaderli, Y., Demir, S. ve Çelikkol, H. (2011). Yatırım Projelerinin Hazırlanması Değerlendirilmesi ve Realize Edilmesi, Sözkesen Matbaacılık Tic.Ltd.Şti., Ankara. Büker, S., Aşıkoğlu, R. ve Sevil, G. (2011). Finansal Yönetim, Sözkesen Matbaacılık Tic.Ltd.Şti., Ankara. Ceylan, A. (2003). Finansal Teknikler, Ekin Kitabevi, Bursa. Ceylan, A. (2003). İşletmelerde Finansal Yönetim, Ekin Kitabevi, Bursa. Christofidis, C. ve Debande, O. (2001). Financing Innovative Firms Through Venture Capital, EIB Sector Papers. Çonkar, K. (1995). Risk Sermayesi Finansman Yöntemi, Erciyes Üniversitesi İ.İ.B.F., Kayseri. Karabıyık, L. ve Anbar, A. (2010). Sermaye Piyasası ve Yatırım Analizi, Ekin Yayınevi, Bursa. Madura, J. (2011). International Financial Management, Abridged 10th Edition, South- Western Cengage Learning, USA. Okka, O. (2009). Finansal Yönetim-Teori ve Çözümlü Problemler, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara. Okka, O. (2010). İşletme Finansmanı, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara. Sarıaslan, H. (1996). Türkiye Ekonomisinde Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler, TOBB (Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği), Ankara. Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği (TSPAKB) (2009). Finansal Yönetim- Sermaye Piyasası Faaliyetleri İleri Düzey Lisansı Eğitimi. ILAVUZLAR/ETM_kilavuzlar_finansal_yone tim_ekim_2011.pdf (Erişim Tarihi: ) Türko, R.Metin (1999). Finansal Yönetim, ALFA Basım Yayım Dağıtım, İstanbul. 137
141 7 Amaçlarımız Bu üniteyi tamamladıktan sonra; Yatırım projelerinde karar ortamlarını açıklayabilecek, Yatırım projelerinde risk analizinin önemini tartışabilecek, Duyarlılık analizi uygulayabilecek, Simülasyon tekniğini açıklayabilecek, bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz. Anahtar Kavramlar Risk Duyarlılık Analizi Senaryolar Simülasyon Elektronik Çizelge İçindekiler Giriş Yatırım Projelerinde Karar Ortamları Yatırım Projelerinde Risk Proje Riskinin Analizi 138
142 Yatırım Projelerinde Risk Analizi GİRİŞ Günümüzde, risk yönetimi, işletmeler için vazgeçilmez bir alan olarak ön plana çıkmaktadır. İşletmelerin karşılaşabileceği risklerin tanımlanması ve sınırlandırılması son derece önemlidir. Yatırım projelerine girişilmeden önce projelerin elektronik çizelgelerle risk analizine tabi tutulması, risklerin tespit edilmesi ve ortadan kaldırılması açısından son derece faydalı bir yaklaşımdır. Duyarlılık analizleri ve simülasyonlar sayesinde hangi parametrelerin daha duyarlı olduğu belirlenerek riskler sınırlandırılabilir veya ortadan kaldırılabilir ve hatta gerekirse yatırım projesinden vazgeçilebilir. YATIRIM PROJELERİNDE KARAR ORTAMLARI Yatırım projeleri değerlendirilirken 3 çeşit karar alma ortamı bulunmaktadır: Belirlilik, Belirsizlik, Risk. Yatırım projesinin gelecekte yaratması beklenen nakit akışlarının önceden bilinmesi halinde, belirlilik durumu söz konusudur. Gerçek hayatta ise, çoğu zaman, belirsizlik ve risklerle karşı karşıya kalınmaktadır. Yine de belirlilik varsayımı altında yapılan analizler, sağladıkları kolaylıklar nedeniyle zaman zaman kullanılmaktadır. Her ne kadar belirsizlik ve risk kavramları çoğunlukla birbirlerinin yerine kullanılsa da aralarında küçük farklar bulunmaktadır. Risk kavramı ölçülebilir belirsizlik olarak tanımlanmaktadır. Yani, çeşitli alternatiflerin doğurabileceği sonuçların olasılıkları öznel bir şekilde tahmin ediliyorsa belirsizlikten, söz konusu olasılıklar nesnel bir şekilde tahmin ediliyorsa riskten bahsedilmektedir. YATIRIM PROJELERİNDE RİSK Risk kavramı, gerçekleşen sonuçların beklenen sonuçlardan ne derece sapma gösterdiği ile ilgilidir. İki değer arasındaki fark ne derece büyükse risk de o derece büyüktür. Dolayısıyla, sapmalar pozitif veya negatif olabileceğinden risk de hem pozitif hem de negatif sonuçlar doğurabilmektedir. Nitekim, Çince de risk sözcüğü, tehlikeyi ifade eden bir sembolle fırsatı ifade eden sembolün bir araya gelmesi ile yazılmaktadır. Yatırım projelerinde risk, yatırımdan elde edilen nakit akışlarının yatırımdan beklenen nakit akışlarından farklı olmasını ifade etmektedir. Yatırım projelerinin karlı olup olmaması nakit akışlarına bağlıdır. Yatırım projesi ile yaratılan nakit girişleri ve nakit çıkışlarının değeri yatırım projesinin net bugünkü değerini etkilemektedir. Yatırım projelerinde risk faktörü dikkate alınarak değerleme yapılması gerekmektedir. Bu amaçla çeşitli yöntemler kullanılmaktadır: Yatırımın değerlemesinde kullanılan faiz oranının riske göre ayarlanması, Projenin sistematik riskinin ölçülmesi, 139
143 Yatırımın Değerlemesinde Kullanılan Faiz Oranının Riske Göre Ayarlanması Risk ve getiri arasında ters yönlü bir ilişki bulunmaktadır. Diğer bir deyişle, bir yatırımdan beklenen getiri oranı hem tüketimin ertelenmesini (risksiz faiz oranı) hem de alınan riskleri telafi etmelidir. Dolayısıyla, risk arttıkça yatırımın beklenen getirisi de artar. Yatırımın riski arttıkça yatırımdan beklenen getiri de artacağından yatırımdan beklenen nakit akışlarının bugünkü değerini bulmakta kullanılan faiz oranı, diğer bir anlatımla yatırımın değerlemesinde kullanılan iskonto oranı ilave riski karşılayacak şekilde artırılmalıdır. Yani, yatırımın bugünkü değeri yatırımdan gelecekte beklenen serbest nakit akımlarının riske göre ayarlanmış iskonto oranı ile bugünkü değerleri hesaplanmakta ve daha sonra bu tutardan proje için yapılması gereken yatırım tutarı (başlangıç yatırımı) çıkarılarak yatırımın net bugünkü değeri bulunmaktadır. NBD (Net Bugünkü Değer) = Gelecekteki Serbest Nakit Akışlarının Riske Göre Ayarlanmış İskonto Oranı ile Bugüne İndirgenmiş Değerleri Başlangıç Yatırımı Aslında, iskonto oranının ayarlanmasındaki temel mantık, yatırımcının talep ettiği getiri oranı ile de ilişkilendirilebilir. Eğer bir projenin riski, herhangi bir projeden daha yüksekse, yatırımcılar yatırımlarından daha yüksek getiri talep edeceklerdir. Ya da yatırımcıları daha yüksek riske sahip yatırımlara para yatırmaya ikna edebilmek için yüksek riskli yatırımların yüksek getiri sunması gerekir. Projenin Sistematik Riskinin Ölçülmesi Portföy çeşitlendirmesi ilkesine göre, belli bir hisse senedi yerine farklı hisse senetlerinden oluşan bir portföye yatırım yapmakla, yatırımın getirisindeki değişkenlik azaltılabilmektedir. Yani, işletmelere özgü olaylardan kaynaklanan risklerden yani toplam riskin bir kısmından çeşitlendirme ile kurtulmak mümkündür. Çeşitlendirme ile kurtulabilen bu risklere sistematik olmayan risk adı verilmektedir. Öte yandan, bazı riskler tüm hisse senetlerini etkilediğinden rassal çeşitlendirme ile kurtulması mümkün olmayan risklerdir. Bu risklere sistematik risk veya piyasa riski adı verilmektedir. Piyasa riskinin ölçülmesinde hisse senedinin getirisi ile piyasanın getirisi arasındaki ortalama ilişkiyi ölçmekte kullanılan beta katsayısı kullanılmaktadır. Piyasayı temsil eden bir hisse senedi endeksinin geçmişteki getirileri ile hisse senedinin geçmişteki getirileri arasındaki ortalama ilişki regresyon denklemi ile modellenerek regresyon doğrusunun eğimi beta katsayısı olarak hesaplanmaktadır. Beta, piyasa getirilerinde yaşanan bir birim değişme ile hisse senedi getirisinde yaşanması beklenen ortalama değişimin ölçüsüdür, yani hisse senedinin getirisinin piyasadaki dalgalanmalara olan duyarlılığını ölçmektedir. Betası 1 olan hisse senedinin piyasadaki tipik bir hisse senedinin riskine eşitken, betası 1 in üzerinde olan bir hisse senedinin riskinin tipik bir hisse senedinin riskinden daha yüksek olduğu söylenebilir. Örnek: NYSE -New York Borsası nda alım satımı yapılan Türkcell hisse senedinin betasının hesaplanması için Haziran 2006-Aralık 2011 döneminde aylık kapanış fiyatları kullanılarak NYSE endeksinin ve Türkcell hisse senedinin aylık getirileri hesaplanmış ve aralarındaki ilişki modellenmiştir. Piyasa getirileri x ekseninde, hisse senedinin getirileri y ekseninde çizdirilerek eğilim çizgisi, yani regresyon doğrusu eklenmiş ve regresyon denkleminin betası 0,276 olarak hesaplanmıştır. 140
144 Hisse senedinin betası 0,276 olarak hesaplandıktan sonra, Sermaye Varlıklarını Fiyatlandırma Modeli- SVFM (Capital Asset Pricing Model-CAPM) ile yatırımdan beklenen getiri oranı hesaplanmaktadır. Yatırımdan beklenen getiri oranı (faiz oranı) risksiz faiz oranı ve ayrıca hisse senedinin sistematik riski için eklenen bir risk priminden oluşmaktadır. Sistematik risk primi ise piyasa risk primi ile beta katsayısının çarpımından oluşmaktadır. Piyasa risk primi, piyasa getirisi ile risksiz faiz oranı arasındaki farktır. Yani, piyasanın risksiz faiz oranı üzerinde sağladığı getiri, piyasa risk primidir. Dolayısıyla, k j = k rf + b j (k p- k rf) şeklinde formüle edilmektedir. k j: j menkul kıymeti için talep edilen getiri oranı k rf : risksiz faiz oranı (risk-free rate) b j: : j menkul kıymeti için beta katsayısı k p: piyasa portföyü için talep edilen getiri oranı Benzer mantıkla projelerin betası da hesaplanabilir. CAPM kullanılarak belirli bir projenin risk ve getiri ilişkisi oluşturulabilir. Çoğu zaman tipik olmayan ve yeni iş kollarında planlanan projelere ilişkin geçmişe dönük veriye sahip olunmadığından, beta hesaplamasında 2 yöntem kullanılmaktadır: Geçmişe dönük muhasebe verilerinin kullanılması, Yatırım projesi ile aynı iş kolunda faaliyet gösteren bir şirketin sistematik risk ölçüsünün kullanılması. Geçmişe Dönük Muhasebe Verilerinin Kullanılması İşletmenin hisse senedi getirileri yerine aktif karlılığının (net kar/toplam aktifler) piyasanın getirisi ile ilişkisi zaman serileri regresyon modelleri ile modellenerek beta hesaplanmakta ve projenin sistematik riski tahmin edilmektedir. Muhasebe verileri kullanılarak hesaplanan betalar ile hisse senedi getirileri kullanılarak hesaplanan beta verileri arasında yaklaşık 0,6 lık bir korelasyon olduğu gözlenmektedir. Ayrıca, betanın hesaplanmasında muhasebe verilerinin değişken olarak kullanıldığı çoklu regresyon modeli de geliştirilebilir. Çoklu regresyon modellerinin bazıları daha başarılı sonuçlar vermektedir. Her halükarda, muhasebe verilerinin kullanılarak sistematik riskin hesaplanması hiçbir şey yapmamaktan daha iyi sonuç vermektedir. 141
145 Yatırım Projesi İle Aynı İş Kolunda Faaliyet Gösteren Bir Şirketin Sistematik Risk Ölçüsünün Kullanılması Bu yaklaşımda örnek alınan şirket ile projeyi planlayan işletmenin sermaye yapısının aynı olduğu varsayılmaktadır. Zira, işletmelerin sermaye yapıları betalarına yansımaktadır. Kusursuz bir yöntem olmamakla beraber projenin sistematik riski hakkında fikir edinilmesine yardımcı olabilir. PROJE RİSKİNİN ANALİZİ Projenin nakit akışlarının değişkenliğinin projenin karlılığına olan etkilerinin incelenmesinde duyarlılık analizleri ve simülasyon teknikleri kullanılmaktadır. Duyarlılık Analizleri Duyarlılık analizi ile projenin karlılığını etkileyen faktörlerden birinde meydana gelen bir değişimin sonuçları nasıl etkileyeceği incelenmektedir. Diğer değişkenler sabit tutulduğu halde, etkisi incelenen değişkendeki bir birim değişimin projenin net bugünkü değerinin veya iç verim oranının olasılık dağılımında ne derecede bir değişime neden olacağı belirlenmektedir. Söz konusu değişkendeki değişimin projenin karlılığındaki değişime olan etkisi ne derece fazla ise sonucun ilgili değişkene duyarlılığı o denli fazladır. Duyarlılık analizinin temel amaçları şunlardır: Projenin anlaşılmasına yardımcı olmak Doğru projelerin seçimine olanaksağlamak Proje yönetimine yardımcı olmak Risklerin ortadan kaldırılmasına yardımcı olmak En duyarlı parametreler belirlendikten sonra, söz konusu parametreler bazı kriterlere göre sıralanmalıdır. Sıralamada kullanılabilecek parametreler şunlar olabilir: Parametrenin büyüklüğü Parametrenin duyarlılık seviyesi Parametrenin risk yönetimi açısından zorluk seviyesi Örnek: başlangıç yatırımı gerektiren bir projeden birinci yıl , ikinci yıl , üçüncü ve dördüncü yıl , beşinci ve son yıl ise nakit akışı beklenmektedir. Net Bugünkü Değer formülü ile [1-5] yıllarındaki nakit girişlerinin bugünkü değeri bulunur ve başlangıç yatırımı düşülerek projen net bugünkü değeri (NBD) bulunur. YIL İSKONTO ORANI ,1 BD (1,2,3,4,5) NBD =NBD(0.1;C2:G2) =B5+B2 142
146 YIL ,000 10,000 20,000 25,000 25,000 30,000 İSKONTO ORANI % 10 BD (1,2,3,4,5) 80,106 NBD 106 NBD, 106 olarak hesaplanır. Başlangıç yatırım değerinin yerine veya olması durumunda projenin karlılığının nasıl etkileneceğini görmek için hesaplamalardaki girdilerden birine farklı değerler atayarak bunları toplu olarak raporlamamıza yardımcı olan bir araç kullanabiliriz. Elektronik çizelge programı Excel de formüller yardımı ile Net Bugünkü Değer hesapladıktan sonra Durum Çözümlemesi araçlarından Senaryo Yöneticisi ile başlangıç yatırımı değişkeni için belirtilen değerleri girerek çıktı değişkeni gözlemleyebiliriz. Değişecek değişken başlangıç yatırımı olacağından bu hücre üzerindeyken Senaryo Yöneticisi seçilir. VERİ, DURUM ÇÖZÜMLEMESİ, SENARYO YÖNETİCİSİ 143
147 Senaryoları tanımlamak için senaryoları eklememiz gerekir. Sırasıyla iyimser, olası durum ve kötümser senaryolar eklenir. Aşağıda iyimser senaryonun tanımlanması gösterilmiştir. Başlangıç yatırımı, iyimser senaryoda tanımlanır. 144
148 Diğer senaryolar da eklendikten sonra özet raporu alınabilir. Sonuç hücre olarak NBD in hesaplandığı hücre tanımlanır. 145
149 Değişenler: Sonuçlar: Geçerli Değerler Senaryo Özeti İyimser Olası Kötümser $B$ $B$ Not: Geçerli Değerler sütunu Senaryo Özeti Raporu oluşturulduğunda değişenlerin değerlerini gösterir. Her bir senaryonun değişenleri gri olarak vurgulanmıştır. Değişkenlerin (Parametrelerin) Duyarlılıklarının Hesaplanması Bir parametrenin duyarlı olması demek söz konusu parametrede oluşan küçük bir değişimin projenin sonucunu olumsuz yönde etkilemesi anlamına gelmektedir. Eğer bu risk ortadan kaldırılamaz veya azaltılamazsa projeden vazgeçilmesi gerekebilir. Duyarlılık analizinde temel amaç nakit girişlerindeki azalmalara veya nakit çıkışlarındaki artışlara ne ölçüde katlanılabileceğinin tespit edilmesidir. Çok sayıda varsayım test edilebilir. Örneğin, başlangıç yatırımı şu kadar olsa ne olur? sorusuna yanıt aranabilir. Kapsamlı ve detaylı duyarlılık analizleri yapmak mümkün olmakla beraber çok fazla varsayımın dikkate alınması kötümser bir bakış asına yol açabilir. Dolayısıyla en olası durumları içeren bir modelin geliştirilmesi ve parametrelerin duyarlılıklarının mümkün olduğunca açık ve basit şekilde analiz edilmesi gerekir. Duyarlılık analizinin amaçları şunlardır: Duyarlı parametrelerin belirlenmesi, Duyarlı parametrelerin duyarlılıklarının hesaplanması, Riskin nasıl önlenebileceğinin belirlenmesi, 146
150 Analizlerin elektronik çizelgelerle kolayca gerçekleştirilmesi gereğinden fazla bilgi üretilerek asıl duyarlı parametrelerin gözden kaçmasına yol açabilir. Ayrıca, matematiksel olarak büyük rakamların daha duyarlı olacağı unutulmamalıdır. Basit bir kavram olmakla beraber, parametrelerin teker teker analiz edilmesi duyarlı parametrelerin tespit edilmesinde ve duyarlılıkların ölçülmesinde başarılı sonuçlar vermektedir. Proje değerlemesinde potansiyel olarak riskli parametrelerin belirlenmesinde sadece matematiksel hesaplara dayanmamalıdır. Risklerin analist tarafından iyice anlaşılması gerekir. Analizlerin yapılacağı temel model, ne kötümser ne de iyimser duruma göre oluşturulmalı, en olası duruma göre geliştirilmelidir. Daha sonra parametrelerin her biri bir defada test edilmelidir. Örneğin, satış fiyatının kritik bir parametre olduğu düşünülüyorsa projenin kabul edilebilir olması için satışlarda ne kadar düşüşe göz yumulabileceği test edilebilir. Örnek: başlangıç yatırımı gerektiren bir projenin 5 yıl boyunca yaratması beklenen net nakit akışları aşağıdaki gibidir. % 15 iskonto oranı ile projenin net bugünkü değeri olarak hesaplanmıştır. (1,2,3,4,5. Yıllardaki nakit girişlerinin net bugünkü değerinden başlangıç yatırımı düşülmüştür). Başlangıç yatırımı projenin reddedilmesini gerektirmeden ne kadar artabilir? sorusuna cevap vermek için projenin net bugünkü değerinin 0 olmasına yol açacak başlangıç değeri hesaplanmalıdır. Bu değer e net bugünkü değer eklenerek bulunur. Başlangıç yatırımı olursa net bugünkü değer 0 olacaktır. Yani başlangıç yatırımdaki % 25 civarında bir artış tolere edilebilir. Başlangıç yatırımının duyarlılığı % 25 tir. Yıl ,000 30,000 40,000 50,000 60,000 =NBD(0.15;C2:G2) 124,795 =B4+B2 24,795 =24.795/ % 25 Bir parametrenin duyarlı sayılması için genellikle % 10 eşiği kullanılmaktadır. Bir parametrede oluşan %10 luk bir değişim projenin kabul edilmesini engelliyorsa yani projenin net bugünkü değerinin 0 dan küçük olmasına neden oluyorsa duyarlı kabul edilmektedir. Hangi düzeydeki duyarlılıkların katlanılabileceğine dair aşağıdaki aralıklar değerlendirilmelidir: % 100 değişime katlanılabiliyorsa sorun yoktur. % 50 - % 100 değişime katlanılabiliyorsa söz konusu parametreler gözden geçirilmelidir. Eğer bir nakit girişi söz konusu ise durum daha ciddidir. % 50 lik sapmanın olmaması için neler yapılabileceği sorgulanmalıdır. % 20 - % 50 değişime katlanılabiliyorsa söz konusu parametreler gözden geçirilmeli ve sapmaları sınırlandıracak aksiyon alınmalıdır. % 20 veya daha az değişime katlanılabiliyorsa yatırımın niteliğine bakılarak karar verilmelidir. Eğer yatırım çok gerekli değilse yatırımdan vazgeçilmelidir. Eğer yatırım gerekli ise ve işletmenin stratejik planlarının bir parçası ise olumsuz sonuçları telafi edebilecek parametreler devreye sokulmalı veya sapmaları kısıtlamaya yönelik aksiyon alınmalıdır. 147
151 Bir projenin net bugünkü değeri, başlangıç yatırımına göre yüksekse parametrelerin hiçbirinin duyarlılığı çok fazla olmayacaktır. Bunu bir örnekle gösterebiliriz. Örnek: başlangıç yatırımı gerektiren projeden ilk yıl nakit girişi, 5000 nakit çıkışı beklenmektedir. 5 yıl süren projenin nakit giriş ve çıkışları her yıl ilk yıl gibi olacaktır. Başlangıç yatırımı, nakit girişleri ve çıkışları için duyarlılıkların hesaplanması istenmektedir. İskonto oranı %10 varsayılmaktadır. Projenin net bugünkü değeri hesaplanır. Daha sonra her bir parametre için, yani başlangıç yatırımı, nakit girişleri ve çıkışları için, net bugünkü değerin 0 olmasına yol açan değerler bulunarak bu değerlerin gerçek tahmini değerlerden ne kadar farklı olduğu hesaplanır. Yıl Başlangıç Yatırımı Nakit girişleri Nakit çıkışları Net Nakit Akışları Bugünkü değer (1,2,3,4,5) ,67 iskonto oranı % 10 NBD ,67 Veri analizinde kullanılan Durum çözümlemesi araçlarından Hedef Ara aracı ile birinci yıldaki nakit girişleri net bugünkü değer 0 olacak şekilde ayarlanır. NBD in 0 olmasına neden olan nakit girişi tutarı dır lük bir değişim tolere edilebilmektedir. Bu da inin %31 ine denk gelmektedir. 148
1. Proje ve Yatırım Projesi. 2. Fizibilite Analizi. 3. İş Planı. 4. İş Kurma ve Büyütme. 5. Proje Maliyet Analizi. 6. Proje Finansmanı ve Bütçeleme
1. Proje ve Yatırım Projesi 2. Fizibilite Analizi 3. İş Planı 4. İş Kurma ve Büyütme 5. Proje Maliyet Analizi 6. Proje Finansmanı ve Bütçeleme 1 7. Yatırım Projelerinde Risk Analizi 8. Proje Değerlemesi
DetaylıPROJE ANALİZİ VE DEĞERLENDİRME
T.C. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 2707 AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 1670 PROJE ANALİZİ VE DEĞERLENDİRME Yazarlar Doç.Dr. Ahmet AĞCA (Ünite 1) Prof.Dr. Raif PARLAKKAYA (Ünite 2) Prof.Dr. Necdet SAĞLAM
DetaylıGirişimcilik GİRİŞİMCİLİK. Ders 04. ŞENYURT / 1
GİRİŞİMCİLİK Ders 04 www.ozersenyurt.net www.orbeetech.com / 1 Hiç kimse başarı merdivenine elleri cebinde çıkmamıştır. www.ozersenyurt.net www.orbeetech.com / 2 İş Planı Kavramı ve Öğeleri Eğitimi www.ozersenyurt.net
Detaylıbelirli bir süre içinde, belirli bir bütçe ile, net olarak tanımlanan hedeflere ulaşmaya yönelik olarak Hafta1 Giriş Serkan Gürsoy
Hafta Proje; belirli bir süre içinde, belirli bir bütçe ile, net olarak tanımlanan hedeflere ulaşmaya yönelik olarak planlanan faaliyetler bütünüdür. Projenin tanımlanması için; amaçları hedefleri işlemleri
DetaylıGİRİŞİMCİLİKTE FİNANSMAN (Bütçe - Anapara - Kredi) FINANCING IN ENTREPRENEURSHIP (Budget - Capital - Credit)
GİRİŞİMCİLİKTE FİNANSMAN (Bütçe - Anapara - Kredi) FINANCING IN ENTREPRENEURSHIP (Budget - Capital - Credit) GİRİŞİMCİLİKTE FİNANSMAN Girişimcinin finansman ihtiyacı: Finansman ihtiyacının karşılanmasında
DetaylıTÜBİTAK BİLİM VE TOPLUM DAİRE BAŞKANLIĞI MALİ DENETLEME VE SÖZLEŞMELER MÜDÜRLÜĞÜ ÇALIŞMA USUL VE ESASLARI
TÜBİTAK BİLİM VE TOPLUM DAİRE BAŞKANLIĞI MALİ DENETLEME VE SÖZLEŞMELER MÜDÜRLÜĞÜ ÇALIŞMA USUL VE ESASLARI BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar Amaç ve kapsam MADDE 1- (1) Bu esasların amacı,
DetaylıPROJE yerde, süre bütçe ile, amaçların faaliyetler
UYGULAMA Belirli bir yerde, belirli süre içinde, belirli bir bütçe ile, net olarak tanımlanan amaçların gerçekleştirilmesine yönelik olarak planlanan faaliyetler bütünüdür. DÖNGÜSÜ Proje Fikrini Belirleme:
Detaylı15.03.2013 İŞ PLANI. Varmak istediği noktayı bilmeyenler oraya nasıl varılacağını tarif edemezler
İŞ PLANI Varmak istediği noktayı bilmeyenler oraya nasıl varılacağını tarif edemezler 1 İş Planı Nedir? İşletmenin l i başarılı olması, en azından ekonomik anlamda varlığını ğ sürdürebilmesi için neler
DetaylıWEB PROJESİ YÖNETİMİ. Belli bir süre içerisinde, belli bir bütçe ile belirlenen hedeflere ulaşmak için uygulanan metodolojik süreçtir.
BÖLÜM 1 1.1 PROJE NEDİR? WEB PROJESİ YÖNETİMİ Belli bir süre içerisinde, belli bir bütçe ile belirlenen hedeflere ulaşmak için uygulanan metodolojik süreçtir. 1.2 PROJELERİN ORTAK UNSURLARI NELERDİR? Başlama
Detaylı2- PROJE YÖNETİMİ BİLGİ ALANLARI Y R D. D O Ç. D R. K E N A N G E N Ç O L
2- PROJE YÖNETİMİ BİLGİ ALANLARI Y R D. D O Ç. D R. K E N A N G E N Ç O L 10 TEMEL BILGI ALANı (PMI YAKLAŞıMı) Proje Entegrasyon Yönetimi Proje Kapsam Yönetimi Proje Zaman Yönetimi Proje Maliyet Yönetimi
Detaylı1. İŞLETMELERDE KAYNAK BULMANIN ÖNEM NEMİ VE KAYNAK SAĞLAMA SİSTEM STEMİ OLARAK FİNANSMAN 1.1. İşletmelerde Kaynak Bulmanın Önemi ve Likidite Kavramı Bütün işletmeler amaçlarını gerçekleştirmek için temel
DetaylıİŞLETME KAVRAMI. Üretim faktörlerini bir araya getirmek Üretim yapmak
GENEL MUHASEBE İŞLETME KAVRAMI Toplumun gereksinimlerini sağlayan mal ve hizmetleri üreten ekonomik birimlere işletme denir. İşletme, ihtiyaç duyulan mal ve hizmetleri üretmek ve pazarlamak, böylece var
DetaylıSAĞLIK KURUMLARI YÖNETİMİ II
SAĞLIK KURUMLARI YÖNETİMİ II KISA ÖZET KOLAYAOF DİKKAT Burada ilk 4 sayfa gösterilmektedir. Özetin tamamı için sipariş veriniz www.kolayaof.com 2 Kolayaof.com 0 362 2338723 Sayfa 2 İÇİNDEKİLER 1. ÜNİTE-
Detaylı4. ÜRÜN GELİSTİRME İŞLEMİ
4. ÜRÜN GELİSTİRME İŞLEMİ Genel Problem Çözme İşlemi Adım adım analiz / sentezi içerir Önerilen işlemsel adımlar: - Fonksiyon yapıları geliştirilir - Çözümler geliştirilir - Sıralı / esnek olarak uygulanır
DetaylıİŞLETME KAVRAMI. Üretim faktörlerini bir araya getirmek (bilinçli/sistemli) Üretim yapmak
GENEL MUHASEBE İŞLETME KAVRAMI Toplumun gereksinimlerini sağlayan mal ve hizmetleri üreten ekonomik birimlere işletme denir. İşletme, ihtiyaç duyulan mal ve hizmetleri üretmek ve pazarlamak, böylece var
DetaylıGENEL İŞLETME İŞLETMEN. Yrd. Doç. Dr. Hasan ALKAN
GENEL İŞLETME İŞLETMEN LETMENİN N KURULUŞ ÇALIŞMALARI Yrd. Doç. Dr. Hasan ALKAN İşletme denince köşe başındaki bakkaldan büyük bir demir çelik işletmesine kadar çeşitli tipte girişimler söz konusu olabildiğine
DetaylıGazi Üniversitesi Endüstri Mühendisliği Bölümü. ENM 307 Mühendislik Ekonomisi. Ders Sorumlusu: Prof. Dr. Zülal GÜNGÖR
Gazi Üniversitesi Endüstri Mühendisliği Bölümü ENM 307 Mühendislik Ekonomisi Ders Sorumlusu: Prof. Dr. Zülal GÜNGÖR Oda No:850 Telefon: 231 74 00/2850 E-mail: zulal@mmf.gazi.edu.tr Gazi Üniversitesi Endüstri
DetaylıMUHASEBEDE BİLGİ YÖNETİMİ (MUH208U)
DİKKATİNİZE: BURADA SADECE ÖZETİN İLK ÜNİTESİ SİZE ÖRNEK OLARAK GÖSTERİLMİŞTİR. ÖZETİN TAMAMININ KAÇ SAYFA OLDUĞUNU ÜNİTELERİ İÇİNDEKİLER BÖLÜMÜNDEN GÖREBİLİRSİNİZ. MUHASEBEDE BİLGİ YÖNETİMİ (MUH208U)
DetaylıPROJE YÖNETİMİ KISA ÖZET KOLAYAOF
PROJE YÖNETİMİ KISA ÖZET KOLAYAOF DİKKAT Burada ilk 4 sayfa gösterilmektedir. Özetin tamamı için sipariş veriniz www.kolayaof.com 2 Kolayaof.com 0 362 2338723 Sayfa 2 İÇİNDEKİLER 1. ÜNİTE-Proje ve Proje
DetaylıSTRATEJİK YÖNETİM UYGULAMA MODELİ
STRATEJİK YÖNETİM UYGULAMA MODELİ Stratejik Yönetim Micro MBA Cenan Torunoğlu 10 Kasım 2012 Değişim ve Yapısal Gelişme 2 Değişim ve Yapısal Gelişme Değişimi farketmek Değişimin özüne inmek Değişim kararını
DetaylıTOPLAM KALİTE YÖNETİMİ
TOPLAM KALİTE YÖNETİMİ 4.Ders Yrd.Doç.Dr. Uğur ÖZER Kalite Planlaması Kalite Felsefesi KALİTE PLANLAMASI Planlama, bireylerin sınırsız isteklerini en üst düzeyde karşılamak amacıyla kaynakların en uygun
DetaylıKURUMSAL RİSK YÖNETİMİ (KRY) EĞİTİMİ KURUMSAL RİSK YÖNETİMİ: KAVRAMSAL VE TEORİK ÇERÇEVE
KURUMSAL RİSK YÖNETİMİ (KRY) EĞİTİMİ KURUMSAL RİSK YÖNETİMİ: KAVRAMSAL VE TEORİK ÇERÇEVE SUNUM PLANI 1. RİSK VE RİSK YÖNETİMİ: TANIMLAR 2. KURUMSAL RİSK YÖNETİMİ 3. KURUMSAL RİSK YÖNETİMİ DÖNÜŞÜM SÜRECİ
DetaylıProje Çevresi ve Bileşenleri
Proje Çevresi ve Bileşenleri 1.3. Proje Çevresi Proje çevresi, proje performans ve başarısını önemli ölçüde etkiler. Proje takımı; sosyoekonomik, coğrafı, siyasi, yasal, teknolojik ve ekolojik gibi kuruluş
DetaylıProje Geliştirme/Planlama Yard.Doç.Dr.Ayselin YILDIZ Yaşar Üniversitesi, Avrupa Birliği Merkezi
Proje Geliştirme/Planlama Yard.Doç.Dr.Ayselin YILDIZ Yaşar Üniversitesi, Avrupa Birliği Merkezi Erasmus+ Ana Eylem 2 Stratejik Ortaklıklar Tanıtım Etkinliği SUNUM İÇERİĞİ Fikirden Projeye Proje Yönetimi
DetaylıYÖNT 101 İŞLETMEYE GİRİŞ I
YÖNT 101 İŞLETMEYE GİRİŞ I 1 İşletme kurma fikriyle birlikte başlayıp, işletmenin kesin olarak kuruluşunun tamamlanmasına kadar sürdürülen çalışma ve araştırmalara işletmelerin kuruluş çalışmaları denmektedir.
DetaylıDoğal Gaz Dağıtım Sektöründe Kurumsal Risk Yönetimi. Mehmet Akif DEMİRTAŞ Stratejik Planlama ve Yönetim Sistemleri Müdürü İGDAŞ 29.05.
Doğal Gaz Dağıtım Sektöründe Kurumsal Risk Yönetimi Mehmet Akif DEMİRTAŞ Stratejik Planlama ve Yönetim Sistemleri Müdürü İGDAŞ 29.05.2013 İÇERİK Risk, Risk Yönetimi Kavramları Kurumsal Risk Yönetimi (KRY)
DetaylıFİNANSAL YÖNETİME İLİŞKİN GENEL İLKELER. Prof. Dr. Ramazan AKTAŞ
FİNANSAL YÖNETİME İLİŞKİN GENEL İLKELER Prof. Dr. Ramazan AKTAŞ 1 İçerik Finansal Yönetim, Amaç ve İşlevleri Piyasalar, Yatırımlar ve Finansal Yönetim Arasındaki İlişkiler İşletmelerde Vekalet Sorunu (Asil
DetaylıÖnceden belirlenmiş sonuçlara ulaşabilmek için organize edilmiş faaliyetler zinciridir.
PROJE YÖNETİMİ Proje: Önceden belirlenmiş sonuçlara ulaşabilmek için organize edilmiş faaliyetler zinciridir. Proje Yönetimi: Kısıtlı zaman, maliyet ve teknik durumları dikkate alarak, projenin en etkin
DetaylıGürcan Banger 21 Mayıs 17 Haziran 2012
Gürcan Banger 21 Mayıs 17 Haziran 2012 Üretim Yatırımı Girişim kapsamında hedeflenen ürün veya hizmetlerin üretilmesi için gerekli işletme faaliyetleri planlanmalıdır. Girişimcinin uzmanlığına da bağlı
Detaylı3- PROJENIN BAŞLATıLMASı: PROJE KAPSAM YÖNETIMI
3- PROJENIN BAŞLATıLMASı: PROJE KAPSAM YÖNETIMI Y R D. D O Ç. D R. K E N A N G E N Ç O L PROJE BAŞLATMA BELGESININ OLUŞTURULMASı Proje başlatma belgesinin oluşturulması, projeyi resmi olarak onaylayan
DetaylıİŞ PLANI KISA ÖZET KOLAYAOF
DİKKATİNİZE: BURADA SADECE ÖZETİN İLK ÜNİTESİ SİZE ÖRNEK OLARAK GÖSTERİLMİŞTİR. ÖZETİN TAMAMININ KAÇ SAYFA OLDUĞUNU ÜNİTELERİ İÇİNDEKİLER BÖLÜMÜNDEN GÖREBİLİRSİNİZ. İŞ PLANI KISA ÖZET KOLAYAOF 2 Kolayaof.com
DetaylıT.C. ANKARA SOSYAL BİLİMLER ÜNİVERSİTESİ İÇ DENETİM BİRİMİ KALİTE GÜVENCE VE GELİŞTİRME PROGRAMI
T.C. ANKARA SOSYAL BİLİMLER ÜNİVERSİTESİ İÇ DENETİM BİRİMİ KALİTE GÜVENCE VE GELİŞTİRME PROGRAMI ANKARA-2017 İÇİNDEKİLER 1. GENEL HÜKÜMLER... 3 2. İÇ DEĞERLENDİRMELER... 3 2.1. SÜREKLİ İZLEME... 3 2.2.
DetaylıFinansal Yönetim Giriş
Finansal Yönetim Giriş İKTİSAT İKTİSAT 1900 LÜ YILLARIN BAŞI FİNANSMAN 1900 LERİN BAŞI İYİ BİR FİNANSMANCI 1930 LARA KADAR Firmayı kredi kuruluşlarına karşı en iyi biçimde takdim eden Firmaya en fazla
DetaylıT.C. AHİ EVRAN ÜNİVERSİTESİ STRATEJİ GELİŞTİRME DAİRE BAŞKANLIĞI ÇALIŞMA USUL VE ESASLARI HAKKINDA YÖNERGE
T.C. AHİ EVRAN ÜNİVERSİTESİ STRATEJİ GELİŞTİRME DAİRE BAŞKANLIĞI ÇALIŞMA USUL VE ESASLARI HAKKINDA YÖNERGE BİRİNCİ BÖLÜM Amaç ve Kapsam, Dayanak ve Tanımlar Amaç ve Kapsam Madde(1)- (1)Bu yönergenin amacı,
DetaylıKısaca. Müşteri İlişkileri Yönetimi. Nedir? İçerik. Elde tutma. Doğru müşteri 01.06.2011. Genel Tanıtım
Kısaca Müşteri İlişkileri Yönetimi Genel Tanıtım Başar Öztayşi Öğr. Gör. Dr. oztaysib@itu.edu.tr 1 MİY Genel Tanıtım 2 MİY Genel Tanıtım İçerik Müşteri İlişkileri Yönetimi Nedir? Neden? Tipleri Nelerdir?
DetaylıGirişimcinin İş Kurma Sürecindeki Temel Adımları. Yrd.Doç.Dr. Levent VURGUN Turgut Özal Üniversitesi
Girişimcinin İş Kurma Sürecindeki Temel Adımları Yrd.Doç.Dr. Levent VURGUN Turgut Özal Üniversitesi Girişimcinin İş Kurma Sürecindeki Temel Adımları MOTİVASYON İŞ FİKRİ ÇALIŞMA PROGRAMI ÖN DEĞERLENDİRME
Detaylıİşletmenin temel özellikleri
5. Hafta İşletmenin Tanımı İşletme, üretim faktörlerini planlı ve sistematik bir biçimde bir araya getirerek mal ya da hizmet üretmek amacı güden üretim birimine denir. İşletmelerin temel özellikleri ve
Detaylı1-PROJE YÖNETİMİNE GİRİŞ
1-PROJE YÖNETİMİNE GİRİŞ Y R D. D O Ç. D R. K E N A N G E N Ç O L PROJE NEDİR Proje; benzersiz, özgün bir ürün, hizmet veya sonuç üretmek amacıyla yürütülen geçici faaliyetler bütünü bir girişimdir. (PMI
DetaylıSistem Analizi ve Tasarımı
Sistem Analizi ve Tasarımı 3.Ders Göksel Biricik Ön İnceleme Fizibilite Bu Derste 1 Ön İnceleme Fizibilitenin ilk aşaması Projenin olabilirliği belirlenir Projeye(yeni sisteme) gerçekte ihtiyaç var mı?
DetaylıT.C. Kuzey Anadolu Kalkınma Ajansı
T.C. Kuzey Anadolu Kalkınma Ajansı Satın Alma, İdari İşler ve Destek Hizmetleri Birimi Birim Ara Faaliyet Raporu 01.01.2011 30.06.2011 İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER... i TABLOLAR LİSTESİ... ii 1. Satın Alma,
DetaylıYönetimin başlıca fonksiyonları; Planlama Örgütleme Koordinasyon Yürütme Denetleme (kontrol) şeklinde sıralanır.
BÜTÇE Yönetimin başlıca fonksiyonları; Planlama Örgütleme Koordinasyon Yürütme Denetleme (kontrol) şeklinde sıralanır. İşletme Bütçeleri; planlama fonksiyonunun bir parçası olup, İşletmelerin saptanmış
DetaylıBİLGİ SİSTEMLERİNİN GELİŞTİRİLMESİ
BİLGİ SİSTEMLERİNİN GELİŞTİRİLMESİ Bilgi sistemi kavramı genellikle işletmelere yönelik olarak kullanılmaktadır. Bu yönüyle bilgi sisteminin amacını; yöneticilere teslim edilen ekonomik kaynakların kullanımına
DetaylıMANTIKSAL ÇERÇEVE YAKLAŞIMI DİCLE KALKINMA AJANSI
MANTIKSAL ÇERÇEVE YAKLAŞIMI 2 Planlama Aşaması MANTIKSAL ÇERÇEVE YAKLAŞIMI 1. Mantıksal çerçeve matrisinin oluşturulması 2. Süre ve Faaliyet Planlaması 3. Bütçeleme Mantıksal Çerçeve Matrisi 3 Proje Mantığı
DetaylıISL 303 FİNANSAL YÖNETİM I
7. HAFTA ISL 303 FİNANSAL YÖNETİM I Finansal Planlama ve Finansal Planlama Araçları Doç. Dr. Murat YILDIRIM muratyildirim@karabuk.edu.tr KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma
DetaylıSUNGURLU TİCARET BORSASI 2015 YILI İŞ PLANI
SUNGURLU TİCARET BORSASI 2015 YILI İŞ PLANI SUNGURLU TİCARET BORSASI 2015 YILI İŞ PLANI Oranı Planlanan Maliyet STRATEJİK ALAN 1. HİZMET KALİTESİNİ YÜKSELTME Stratejik Amaç 1.1. Temel Üye Hizmetlerinin
DetaylıMESLEKİ EĞİTİM MALİ DESTEK PROGRAMI. Proje ve Projelere İlişkin Genel Kavramlar
MESLEKİ EĞİTİM MALİ DESTEK PROGRAMI Proje ve Projelere İlişkin Genel Kavramlar PROJE NEDİR? Belirli bir zaman ve bütçe çerçevesinde, belirli amaçlara ulaşmayı sağlayacak sonuçları üretmek üzere, insani
DetaylıSPORDA STRATEJİK YÖNETİM
SPORDA STRATEJİK YÖNETİM 8.Ders Yrd.Doç.Dr. Uğur ÖZER 1 STRATEJİK YÖNETİM 2 STRATEJİ DEĞERLENDİRME VE KONTROL Stratejik yönetim sürecinin son evresi seçilen stratejinin değerlendirilmesi, değerlendirme
DetaylıGünümüzün karmaşık iş dünyasında yönününüzü kaybetmeyin!
YAKLAŞIMIMIZ Kuter, yıllardır dünyanın her tarafında şirketlere, özellikle yeni iş kurulumu, iş geliştirme, kurumsallaşma ve aile anayasaları alanlarında güç veren ve her aşamalarında onlara gerekli tüm
DetaylıProje DöngD. Deniz Gümüşel REC Türkiye. 2007,Ankara
Proje Yönetiminde Y Temel Kavramlar Proje DöngD ngüsü Yönetimi ve Mantıksal Çerçeve eve Yaklaşı şımı Deniz Gümüşel REC Türkiye 2007,Ankara TEMEL KAVRAMLAR Proje nedir? Proje Yönetimi nedir???? Proje Döngüsü
DetaylıPROJE İZLEME VE DEĞERLENDİRME RAPORLARI ŞABLONU REHBERİ
PROJE İZLEME VE DEĞERLENDİRME RAPORLARI ŞABLONU REHBERİ Temmuz 2017 İÇİNDEKİLER 1 GİRİŞ... 3 1.1 REHBERİN AMACI VE KAPSAMI... 3 2 PROJE İZLEME VE PERFORMANS DEĞERLENDİRME RAPORLARI... 4 2.1 DEVAM EDEN
DetaylıORDU ÜNİVERSİTESİ STRATEJİK PLAN YÖNERGESİ. BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak, Tanımlar ve Genel İlkeler
ORDU ÜNİVERSİTESİ STRATEJİK PLAN YÖNERGESİ BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak, Tanımlar ve Genel İlkeler Amaç MADDE 1 Bu yönerge Üniversitenin Stratejik Planı kapsamında; misyon, vizyon ve temel değerlerinin
DetaylıBÖLÜM KÜÇÜK İŞLETMELERİN SORUNLARI VE ÇÖZÜM YOLLARI
BÖLÜM 10 -- KÜÇÜK İŞLETMELERİN SORUNLARI VE ÇÖZÜM YOLLARI DIŞ SORUNLAR Küçük işletmelerin gelişmekte olan ülkelerde önüne çıkan engeller aşağıdaki gibi listelenebilir: 1. Finansman sorunu - Kaynak çeşidi
DetaylıDEĞER MÜHENDİSLİĞİ. Veli KOÇAK Yazılım Mühendisi. Maltepe Üniversitesi - 2014
DEĞER MÜHENDİSLİĞİ Veli KOÇAK Yazılım Mühendisi Maltepe Üniversitesi - 2014 GİRİŞ Günümüzün rekabetçi koşullarında varlığını sürdürmek isteyen işletmeler, düşük maliyetli, yüksek kaliteli ve müşteri isteklerine
DetaylıT. C. KAMU İHALE KURUMU
T. C. KAMU İHALE KURUMU Elektronik İhale Dairesi KALİTE YÖNETİM SİSTEMİ BT Strateji Yönetimi BT Hizmet Yönetim Politikası Sürüm No: 6.0 Yayın Tarihi: 26.02.2015 444 0 545 2012 Kamu İhale Kurumu Tüm hakları
DetaylıBİT PROJELERİNDE KARŞILAŞILABİLEN OLASI RİSKLER
BİT PROJELERİNDE KARŞILAŞILABİLEN OLASI RİSKLER Temmuz 2017 1 GİRİŞ 1.1 REHBERİN AMACI ve KAPSAMI Kamu BİT Projeleri Rehberi nin eki olarak hazırlanan bu alt rehber, BİT yatırım projesi teklifi yapan kamu
DetaylıBir Bakışta Proje Döngüsü
1 Bir Bakışta Proje Döngüsü Carla Pittalis, Operasyonlar Sorumlusu Dünya Bankası UYGULAMA DESTEK ÇALIġTAYI Ankara, 6-10 Şubat 2012 2 Amaçlar Proje hazırlık ve yönetim çalışmalarının önemini vurgulamak
DetaylıTEKNOLOJĠ PLANLAMASI. Başkent Üniversitesi
TEKNOLOJĠ PLANLAMASI Başkent Üniversitesi ÖĞRENĠM KAZANIMLARI Bu dersi bitirdiğinizde; Teknoloji planlamasının ne olduğuna ilişkin bilgi edinecek, Teknoloji planlamasının amacını öğrenecek, Teknoloji planı
DetaylıÜNİTE:1 Finansal Yönetim ve Fonksiyonları. ÜNİTE:2 Finansal Sistem, Finansal Piyasalar, Finansal Araçlar ve Kurumlar. ÜNİTE:3 Paranın Zaman Değeri
ÜNİTE:1 Finansal Yönetim ve Fonksiyonları ÜNİTE:2 Finansal Sistem, Finansal Piyasalar, Finansal Araçlar ve Kurumlar ÜNİTE:3 Paranın Zaman Değeri ÜNİTE:4 Finansal Analiz ÜNİTE:5 1 Başabaş ve Kaldıraç Analizleri
DetaylıPROJE DÖNGÜSÜ YÖNETİMİ (PDY)
9. HAFTA Proje Döngüsü Yönetimi (PDY) başarısız proje deneyimleri sonucunda özellikle uluslararası kuruluşların öncülüğünde geliştirilmiştir. Proje döngüsü yönetimi ; projenin fikir aşamasından tamamlanmasına
DetaylıMerSis. Bilgi Teknolojileri Yönetimi Danışmanlık Hizmetleri
MerSis Bilgi Teknolojileri Yönetimi Danışmanlık Hizmetleri Bilgi Teknolojileri risklerinize karşı aldığınız önlemler yeterli mi? Bilgi Teknolojileri Yönetimi danışmanlık hizmetlerimiz, Kuruluşunuzun Bilgi
DetaylıBölüm 4. İşletme Analizi, İşletmenin içinde bulunduğu mevcut durumu, sahip olduğu varlıkları ve yetenekleri belirleme sürecidir.
Bölüm 4 İşletme Analizi İşletme Analizi, İşletmenin içinde bulunduğu mevcut durumu, sahip olduğu varlıkları ve yetenekleri belirleme sürecidir. İşletmenin ne durumda olduğu ve nelere sahip olduğu bu analizde
DetaylıFİKRİ MÜLKİYET HAKLARI KORUMA DERNEĞİ ÇALIŞMA GRUPLARI VE KOMİTELER YÖNETMELİĞİ
FİKRİ MÜLKİYET HAKLARI KORUMA DERNEĞİ ÇALIŞMA GRUPLARI VE KOMİTELER YÖNETMELİĞİ BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Hukuki Dayanak ve Tanımlar Amaç Madde 1 Bu Yönetmeliğin amacı, Fikri Mülkiyet Hakları Koruma Derneği
DetaylıBLM2051 SEMİNER DERSİ NOTLARI Hazırlayan: Dr.Öğr.Üyesi Yunus Emre SELÇUK Sunan: Dr.Öğr.Üyesi Zeyneb KURT GİRİŞİMCİLİK
BLM2051 SEMİNER DERSİ NOTLARI Hazırlayan: Dr.Öğr.Üyesi Yunus Emre SELÇUK Sunan: Dr.Öğr.Üyesi Zeyneb KURT GİRİŞİMCİLİK Kaynaklar: Harun Büber vd. (2016), Girişimcilik Tutum ve Algısı İle Altyapı Algısı
DetaylıİÇİNDEKİLER. ÖNSÖZ... iii. 1. Bölüm EKONOMİK GÖSTERGE ANALİZİ
İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... iii 1. Bölüm EKONOMİK GÖSTERGE ANALİZİ A. MİKROEKONOMİK GÖSTERGELER... 2 1. Ekonomik Sistemler... 2 1.1. Kapitalist Sistem... 2 1.2. Sosyalist Sistem... 3 1.3. Karma Ekonomik Sistem...
DetaylıKONAKLAMA IŞLETMELERİNDE STRATEJİK YÖNETİM. Pazarlama Yönetmeni ve Eğitmen
KONAKLAMA IŞLETMELERİNDE STRATEJİK YÖNETİM SEVGİ ÖÇVER Pazarlama Yönetmeni ve Eğitmen 1 Stratejik yönetim, uzun vadeli planlamalar ve kararlar ile konaklama isletmelerinin en üst düzeyde etkin ve verimli
DetaylıDumlupınar Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği Bölümü Proje Yönetimi Dersi Bölüm 4: Proje Yönetiminin Aşamaları
Dumlupınar Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği Bölümü Proje Yönetimi Dersi Bölüm 4: Proje Yönetiminin Aşamaları Doç. Dr. Özden ÜSTÜN Kütahya 2013 Sunuş Planı Proje Yönetimi Aşamaları Projenin Başlaması/Planlanması
DetaylıÖnemli Not unuz varsa, buraya yazınız. Versiyon: [Gün Ay Yıl] [İletişim Bilgileri]
İş Planı ÖNEMLİ NOT Önemli Not unuz varsa, buraya yazınız. Versiyon: [Gün Ay Yıl] [İletişim Bilgileri] Firma Bilgileri Firma İsmi İlgili Kişi / Pozisyonu İş Adresi Telefon / Faks Numaraları E-Posta / Web
Detaylı1- Neden İç Kontrol? 2- İç Kontrol Nedir?
T.C. İÇİŞLERİ BAKANLIĞI KİHBİ Dairesi Başkanlığı 10 SORUDA İÇ KONTROL MAYIS 2014 ANKARA 1- Neden İç Kontrol? Dünyadaki yeni gelişmeler ışığında yönetim anlayışı da değişmekte ve kamu yönetimi kendini sürekli
DetaylıSPORDA STRATEJİK YÖNETİM
SPORDA STRATEJİK YÖNETİM 3.Hafta Yrd.Doç.Dr. Uğur ÖZER 1 SÜRECİ Stratejik Planlama Stratejik planlama, özetle, bir kuruluşun aşağıdaki dört temel soruyu cevaplandırmasına yardımcı olur: Neredeyiz? Nereye
DetaylıSTRATEJİK YÖNETİM VE YÖNETİMİN GÖZDEN GEÇİRMESİ PROSEDÜRÜ
Sayfa 1/6 1. AMAÇ Bu prosedürün amacı, Erciyes Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi ndeki kalite güvence sistemi politika ve hedeflerinin belirlenmesi ve Fakülte içerisinde yayılımıyla ilgili süreçleri
Detaylı2 İŞLETMENİN ÇEVRESİ VE İŞLETME TÜRLERİ
İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ III Bölüm 1 İŞLETMECİLİK 13 1.1. İnsan İhtiyaçları 14 1.1.1. Ekonomik Mal ve Hizmetler 16 1.1.2. Talep ve Arz 17 1.1.3. Tüketim ve Tüketici 18 1.1.4. Üretim ve Üretim Faktörleri 18 1.2.
DetaylıKIRMACI ENDÜSTRİ IV.0 DEĞİŞİM SÜRECİ DANIŞMANLIĞI İŞ PLANI. KIRMACI MÜHENDİSLİK DANIŞMANLIK TİC. 1
KIRMACI ENDÜSTRİ IV.0 DEĞİŞİM SÜRECİ DANIŞMANLIĞI İŞ PLANI www.kirmacidanismanlik.com KIRMACI MÜHENDİSLİK DANIŞMANLIK TİC. 1 I. Fabrikanın sektörel teknolojik Endüstri seviye tespiti ve yol haritası, raporlama,
DetaylıPROJE TEKLİF FORMU FİZİBİLİTE RAPORU HAZIRLANMASI GEREKMEYEN KAMU YATIRIM PROJESİ TEKLİFLERİ İÇİN
FİZİBİLİTE RAPORU HAZIRLANMASI GEREKMEYEN KAMU YATIRIM PROJESİ TEKLİFLERİ İÇİN PROJE TEKLİF FORMU 1. PROJE TANIMLAMA BİLGİLERİ Adı: Türkiye Deniz Araştırma Alt Yapısının Analizi Etüt Projesi Yeri: Seyir,
DetaylıA DAN Z YE FİNANS EĞİTİM SETİ - CD ---- FİYATI : 94 TL + KDV ----
A DAN Z YE FİNANS EĞİTİM SETİ - CD ---- FİYATI : 94 TL + KDV ---- Neden Finans Eğitimi? Günümüzün iş dünyasında, tüm yönetici ve çalışanlardan finansal verileri göz önünde bulundurarak hızlı ve doğru karar
DetaylıİŞ SÜREKLİLİĞİ YÖNETİM SİSTEMİ İÇİN KRİTİK BAŞARI FAKTÖRLERİ
İŞ SÜREKLİLİĞİ YÖNETİM SİSTEMİ İÇİN KRİTİK BAŞARI FAKTÖRLERİ Ali Dinçkan, BTYÖN Danışmanlık İş sürekliliği, kurumun kritik süreçlerinin belirlenmesi, bu süreçlerin sürekliliği için gerekli çalışmaların
DetaylıYÖNT 101 İŞLETMEYE GİRİŞ I
YÖNT 101 İŞLETMEYE GİRİŞ I İŞLETME BİRİMİ VE İŞLETMEYİ TANIYALIM YONT 101- İŞLETMEYE GİRİŞ I 1 İŞLETME VE İLİŞKİLİ KAVRAMLAR ÖRGÜT KAVRAMI: Örgüt bir grup insanın faaliyetlerini bilinçli bir şekilde, ortak
DetaylıİŞLETME BİLGİ SİSTEMLERİ
DİKKATİNİZE: BURADA SADECE ÖZETİN İLK ÜNİTESİ SİZE ÖRNEK OLARAK GÖSTERİLMİŞTİR. ÖZETİN TAMAMININ KAÇ SAYFA OLDUĞUNU ÜNİTELERİ İÇİNDEKİLER BÖLÜMÜNDEN GÖREBİLİRSİNİZ. İŞLETME BİLGİ SİSTEMLERİ KISA ÖZET KOLAYAOF
DetaylıBir Projenin Olmazsa Olmazları...
2. hafta Bir Projenin Olmazsa Olmazları... .S (Specific) Özgül-Belirli-Özel M (Measurable) Ölçülebilir A (Achievable) Ulaşılabilir-Gerçekleştirilebilir R (Realistic) Gerçekçi-Uygun T (Time-bound) Süreli
DetaylıBÖLÜM 4 İÇ KONTROL SİSTEMİ
BÖLÜM 4 İÇ KONTROL SİSTEMİ Öğr. Gör. Mehmet KÖRPİ KONTROL KAVRAMI İşletmenin belirlenen amaçlarına ulaşması için, işletme yöneticilerinin almış olduğu önlemlere, uyguladığı yöntemlere kontrol usul ve yöntemleri
Detaylı8.0 PLANLAMA UYGULAMA ARAÇLARI
8.0 PLANLAMA UYGULAMA ARAÇLARI 8.1 EKONOMİK VE MALİ YÖNLER 364 8.1 EKONOMİK VE MALİ YÖNLER 8.1 EKONOMİK VE MALİ YÖNLER 365 8.1 EKONOMİK VE MALİ YÖNLER 8.1.1 Giriş Kent gelişiminin planlaması farklı ülkelerde
DetaylıMALİTÜRK DENETİM VE SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLİK A.Ş.
Misyon ve Vizyonumuz Müşterilerine en yüksek standartlarda kişisel hizmetler sağlamaya adanmış profesyonel kadro ile küresel bir iş ağı oluşturmaktır. Türkiye nin, yakın gelecekte AB ile üyeliğe varabilecek
DetaylıAnadolu Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Endüstri Mühendisliği Bölümü. Hazırlayan: Doç. Dr. Nil ARAS, 2018
Anadolu Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Endüstri Mühendisliği Bölümü Hazırlayan: Doç. Dr. Nil ARAS, 2018 2 Bu bölümün sonunda, Tedarik zincirinin hedefini tartışabilecek ve bir firmanın başarısında
DetaylıKURUMSAL RİSK YÖNETİMİ. Yrd. Doç. Dr. Tülay Korkusuz Polat 1/37
KURUMSAL RİSK YÖNETİMİ Yrd. Doç. Dr. Tülay Korkusuz Polat 1/37 Risk kültürü (1/5) Etkin bir risk yönetimi için çok boyutlu düşünme kültürü geliştirilmeli, farklılıklar ve riskler fırsatlara dönüştürülmelidir.
DetaylıMUHASEBE ve FİNANS FONKSİYONU
MUHASEBE ve FİNANS FONKSİYONU Muhasebe ve Finans Fonksiyonları Arasındaki İlişki Muhasebe, işletmelerdeki mali nitelikli tüm işlemlerin sistemli olarak kaydını, sınıflandırmasını ve rapor edilmesini ele
DetaylıDOĞAN BURDA DERGİ YAYINCILIK VE PAZARLAMA A.Ş. KURUMSAL YÖNETİM KOMİTESİ GÖREV VE ÇALIŞMA ESASLARI
DOĞAN BURDA DERGİ YAYINCILIK VE PAZARLAMA A.Ş. KURUMSAL YÖNETİM KOMİTESİ GÖREV VE ÇALIŞMA ESASLARI 1. AMAÇ Doğan Burda Dergi Yayıncılık ve Pazarlama A.Ş. ( Şirket veya Doğan Burda ) Kurumsal Yönetim Komitesi
DetaylıProje Yaşam Döngüsü. Doç. Dr. Hakan YAMAN
İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü * İPY ABD İnşaat Projeleri Yönetimi YL Programı İPY 501 İnşaat Projelerinin Yönetimine Giriş Dersi İçerik Neler öğreneceksiniz? P roje Yaşam Döngüsü Nedir? P roje vs Operasyonel
DetaylıGürc r an n B ange g r
Gürcan Banger Hareket Noktası Kendi işini kurmaya karar vermede başlıca etkenler şunlardır: 1. İşini kaybetmek, 2. İşsizlik döneminin uzun sürmesine tepki, 3. Bir iş fırsatının belirlenmesi, 4. Daha çok
DetaylıİŞLETMENİN KURULUŞ ÇALIŞMALARI. Doç. Dr. Mahmut AKBOLAT
İŞLETMENİN KURULUŞ ÇALIŞMALARI Doç. Dr. Mahmut AKBOLAT İŞLETMENİN KURULUŞ ÇALIŞMALARI Bu Dersimizde; Kuruluşla İlgili Bazı Temel Kavramlar Genel Olarak İşletmenin Kuruluş Aşamaları Fizibilite Çalışmalarının
DetaylıFONKSIYONLARA GÖRE IŞLETME
FONKSIYONLARA GÖRE IŞLETME BILGI SISTEMLERI ÜNİTE 7 GİRİŞ İşletmelerin işlerini yürütebilmeleri için tedarikçileri, müşterileri, çalışanları, faturaları, ödemeleri, mal ve hizmetleri ile ilgili birçok
DetaylıT.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI İç Denetim Birimi Başkanlığı KALİTE GÜVENCE VE GELİŞTİRME PROGRAMI
T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI İç Denetim Birimi Başkanlığı KALİTE GÜVENCE VE GELİŞTİRME PROGRAMI Ocak 2013 BİRİNCİ BÖLÜM Genel Hükümler Amaç ve kapsam Madde 1 (1) Bu Programın amacı, Bakanlığımızda
DetaylıPROJE YÖNETİMİ. Halil AGAH Antalya, 2012
PROJE YÖNETİMİ Halil AGAH Antalya, 2012 İÇERİK Proje Nedir? Yönetim Nedir? Proje Yönetimi ve Unsurları Proje Başarısı Proje Yönetiminin Kalitesi 06.11.2012 2 Proje Nedir? Belli bir süre içinde ve belli
DetaylıFİNANSAL YÖNETİM-I KISA ÖZET KOLAYAOF
FİNANSAL YÖNETİM-I KISA ÖZET KOLAYAOF 2 Kolayaof.com 0 362 2338723 Sayfa 2 İÇİNDEKİLER 1. ÜNİTE- Finansal Yönetim ve Fonksiyonları...... 4 2. ÜNİTE-Finansal Sistem, Finansal Piyasalar, Finansal Araçlar
Detaylıİç Tetkik Prosedürü Dok.No: KYS PR 02
AMAÇ Üniversitemizde uygulanan ve KYS kapsamına alınan faaliyetlerin, Kalite Yönetim Sistemi şartlarımıza, yasal şartlara ve ISO 9001:2015 standardı şartlarına uygunluğunun ve etkinliğinin planlı ve sistematik
DetaylıSTRATEJİK YÖNETİM VE YÖNETİMİN GÖZDEN GEÇİRMESİ PROSEDÜRÜ
Sayfa 1/6 Revizyon Takip Tablosu REVİZYON NO TARİH AÇIKLAMA 00 02.07.2018 İlk yayın 1. AMAÇ Bu prosedürün amacı, Toros Üniversitesi Meslek Yüksekokulunda Kalite Yönetim Sistemi politika, hedef ve iş akışlarındaki
DetaylıPROJE HAZIRLAMA EĞİTİMİ (PCM) Gazi Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi NİSAN 2015
PROJE HAZIRLAMA EĞİTİMİ (PCM) Gazi Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi NİSAN 2015 PROJE NEDİR? Zaman, Kaynak, Amaç Belirli bir zaman aralığı içinde, mevcut kaynakları kullanarak, önceden tanımlanan hedef
DetaylıİnoSuit - İnovasyon Odaklı Mentörlük Projesi
İnoSuit - İnovasyon Odaklı Mentörlük Projesi Üniversite-sanayi işbirliğine dayanmakta olan İnoSuit - İnovasyon Odaklı Mentörlük Projesi kapsamında, İhracatçı Birlikleri üyesi şirketlerde inovasyon yönetimi
DetaylıMALİ ANALİZ TEKNİKLERİ. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi İşletme Bölümü Muhasebe ve Finansman Anabilim Dalı
MALİ ANALİZ TEKNİKLERİ Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi İşletme Bölümü Muhasebe ve Finansman Anabilim Dalı Kârlılık Durumu Oranları İşletmenin değişik ölçütlere göre kârlılık düzeylerini
DetaylıİŞLETME RİSK YÖNETİMİ. Yrd. Doç. Dr. Tülay Korkusuz Polat 1/30
İŞLETME RİSK YÖNETİMİ Yrd. Doç. Dr. Tülay Korkusuz Polat 1/30 Risk Yönetim Süreçleri 2/30 Risk yönetim modeli sektöre, kuruluşun yönetim sistemine, tüm yaşam çevrim süreçlerine, ürünün yapısına bağlı olmakla
Detaylı10 SORUDA İÇ KONTROL
T.C. İÇİŞLERİ BAKANLIĞI Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Dairesi Başkanlığı 10 SORUDA İÇ KONTROL 1 Neden İç Kontrol? Dünyadaki yeni gelişmeler ışığında yönetim anlayışı da değişmekte ve kamu yönetimi kendini
Detaylı