İNTEGRATİF TIP DERGİSİ TURKISH JOURNAL OF INTEGRATIVE MEDICINE

Transkript

1 İNTEGRATİF TIP DERGİSİ TURKISH JOURNAL OF INTEGRATIVE MEDICINE REVIEW / DERLEME Sedat Yıldız 1, Serhat Duruhan 2, Bilgehan Biçer 3, Nezir Çelik 4, Turgut Çatal 5 1 İntegratif Tıp Derneği 2 Muayenehane, Beyin Ve Sinir Cerrahisi, Denizli 3 Özel Kuantum Fizik Tedavi Ve Rehabilitasyon Merkezi, Ankara 4 Damla Tıp Merkezi, Ankara 5 Korkuteli Devlet Hastanesi, Anezteziyoloji Ve Reanimasyon, Antalya OZON TERAPİ: GENEL BİLGİLER Özet Ozon oksijenin triatomik kararsız bir formudur. Oksijen-ozon terapisi neredeyse 40 yıldır kullanılmaktadır. Ozon terapisi tüm dünyada kullanılmakta olsa da, kanıta dayalı tıp olarak tüm ülkelerde henüz kabul edilmemiştir. Bu kısa derlemede, ozon terapisinin, tanımı, etki mekanizmaları, endikasyonları, kontrendikasyonları ve uygulama yolları özetlenmiştir. Integr Tıp Derg. 2014;2(2): Anahtar kelimeler: Endikasyon, kontrendikasyon, ozon terapi, uygulama yolları OZONE THERAPY: OVERVIEW Abstract Ozone is the unstable triatomic form of oxygen. Oxygen-ozone therapy has been used for almost 40 years. Although ozone therapy is now used all over the world, it has not yet been accepted as evidence-based medicine in all countries. In this short overview, definitions, mechanisms of action, indications, contraindications and application ways of ozone therapy is summarized. Turk J Integr Med. 2014;2(2): Keywords: Indications, contraindications, ozone therapy, application methods Ozon terapi: Genel bilgiler. Integr Tıp Derg. 2014;2(2): Yazışma Adresi: İntegratif Tıp Derneği, Yayla M, Fatih Çarşısı, 2/118, Isparta Türkiye E posta: dr_sedatyildiz@yahoo.com Kabul/Yayın Tarihi: 19 Eylül 2014

2 Ozon Ozon oksijenin triatomik kararsız bir formudur. Kimyasal ve endüstriyel kullanım için üretilen güçlü bir oksitleyecidir. Ozonun 2 ppm den az konsantrasyonlarda karakteristik bir kokusu vardır. Hava ve su için dezenfektan olarak, mumun, tekstilin ve yağların beyazlatılmasında, ansatüre yağlı asitlerin pelarjonik ve diğer asitlere ozonolizisinde, mürekkebin yapımında, katalist olarak, suyun tat ve koku düzeltilmesinde, soğuk depolarında küf ve bakteri önleyici olarak ve beyazlatıcı ajan olarak kullanılmıştır (1,2). Oksijen Oksijen kokusuz, renksiz ve tatsız bir gazdır. Yaşamı sağlar. Yanıcı değildir, fakat aktif olarak yanıcı materyallerin yanmasını sağlar. Havada yanmayan bazı materyaller oksijende yanacaktırlar. Havada yanan materyaller oksijende daha canlı yanmaktadır. Non-likit gaz olarak 2000 psig ve üzeri basınçlarda taşınmaktadır. Saf oksijen yanıcı değildir. Uzun süren yoğun ısı veya ateşe maruziyette konteynırlar delinebilir. Oksijen kömürden sentez gazı üretiminde, resüsitasyon için ve inhalant olarak kullanılmaktadır (3). Tablo 1. Oksijen ve ozonun 2 ve 3 boyutlu moleküler yapısı Oksijen 2 Boyutlu Yapı 3 Boyutlu Yapı Ozon Doğal Yöntemler ile Ozon Oluşumu Doğada ozon iki temel yol ile oluşur (4): -Fırtınalardan salınan elektrik akımın ozonun doğal oluşum yollarından biridir. Ozon oksijen molekülü elektrik akımı aldıktan sonra iki oksijen atomuna ayrılır, ayrık atomlar diğer moleküllere bağlanması ile O3 oluşur. -Güneşten salınan ultraviyole ışınları stratosferdeki oksijen moleküllerinde elektrik akımı oluşturmaktadır. Bu reaksiyon ayrıca, güneşten ultraviyole radyasyon salınımını en çok absorbe edilen bölge olan ozon tabakasını da oluşturmaktadır. 20

3 Ozon Jeneratörleri ile Ozon Üretimi Atmosferik havadaki oksijen konsantrasyonu değişken olduğu için medikal ozon saf medikal oksijenden üretilir. Atmosferik hava %71 nitrojen, %28 oksijen ve %1 diğer gazlardan oluşur. Ozon gazı da bu %1`lik kısımda yer alır ve konsantrasyonu irtifa, sıcaklık ve hava kirliliği gibi etkenler ile değişiklik gösterir. Ozon gazı üretimi için üç sistem mevcuttur (4). - Ultraviyole Sistem: düşük konsantrasyonlarda ozon üretir. Estetistik, sauna ve hava temizlenmesinde kullanılır. - Corona Salınım Sistemi: Yüksek konsantrasyonda ozon üretir. En sık medikal ve dental alanlarda kullanılır. Kontrolu kolaydır ve ozon üretim oranı kontrol edilebilir. - Soğuk Plazma Sistemi: Hava ve su temizlemesinde kullanılır. Ozon Terapi Ozon terapisi, veya daha spesifik olarak, major ozonlu otohemoterapi (O3-AHT), yaklaşık 40 yıldır kullanılmaktadır. Alman kimyager Christian Friedrich Schönbein ozon terapisinin babası olarak kabul edilmektedir (1840). Elektrik akımını sudan geçirdiğinde değişik bir koku ortaya çıkmıştır ve eski greek kelimesi ozein (odor) den esinlenerek ozon adını vermiştir. Edward Fisch, 1950 yılında ozonu kullanan ilk diş hekimidir. Ozonu Avusturyalı cerrah Ernst Payr`ı tedavi etmek için kullanmıştır, daha sonra Payr ozon alanına ilgi duymuş ve sağlık hizmetlerinde kullanımı için araştırma yolunu açmıştır. Ozon resistant materyellerin 1950`de bulunmasına kadar geçen dönemde naylon, dacron ve teflon gibi ozon-resistant materyallerin olmaması nedeniyle ozon kullanımı sınırlı ve zor idi. O dönemde Joachim Hansler, Alman fizikçi ve hekim diğer bir Alman hekim, Hans Wolff birlikte ilk ozon jenaratörünü geliştirmiştir. Onların dizaynı modern cihazlara temel olmaya devam etmektedir te ilk ozon terapisi Wolff tarafından yayımlanmıştır. Ozon terapisi tüm dünyada şimdi kullanılıyor olsa da, ortodoks tıbbı olarak tüm ülkelerde kabul edilmemiştir (4-6). Etki Mekanizmaları Ozon terapi için önerilen temel etki mekanizmaları Mandhare ve arkadaşları tarafından şu şekilde özetlenmiştir (7). - Ozon terapisi beyaz kan hücrelerinin üretimini sitümule etmektedir. Bu hücreler vücudu virüslerden, bakterilerden, mantarlardan ve kanserden korumaktadır. Eğer bu hücreler oksijenden mahrum kalırsa işlev gösteremez. Etkenleri elimine etmede ve hatta normal, sağlıklı hücrelere saldırmada (alerjik reaksiyonlar) başarısız olurlar. Ozon anlamlı olarak 21

4 kanda oksijen seviyelerini ozon uygulamasından sonra uzun periyotlar boyunca yükseltmektedir; sonuç olarak, alerjilerin desensitize olma eğilimi vardır. - İnterferon seviyeleri anlamı artmıştır. İnterferonlar globular proteinlerdir. İnterferon viral replikasyonu azaltmaktadır. - Ozon terapi Tümor Nekroze Edici Faktörün (TNF) üretimini situmüle eder. TNF vücut tarafından bir tümor büyürken üretilir. Ozon İnterlökin-2 (İL2) sekresyonunu sitümule eder. İL-2 immün sistemin köşetaşlarından biridir. T-helper lar tarafından salgılanır. T-helper daha fazla İL-2 üretimine sebep olur. Ozonun asıl görevi, daha fazla T-helper, T-supressor, sitotoksik T, T-delayed ve T-bellek hücresi görülmesine neden olacak şekilde lenfositlerin farklılaşma ve çoğalmasını indüklemektir. - Ozon terapisi düşük konstrasyonda çoğu bakteriyi öldürür. - Ozon tüm mantar türlerine karşı etkilidir. Sistemik Candida albicans, atlet ayağı, küfler, maya ve hatta mantarlar da dahil olmak üzere. - Ozon virüsler ile farklı yollarla savaşır. Yukarıda da tartışıldığı gibi, ozon ayrıca viral partiküllere direk olarak gider. - Ozon anti-neoplastiktir. Bu ozonun yeni doku büyümesini inhibe ettiği anlamına gelir çünkü hızla büyüyen hücreler önceliklerini kendilerini ozondan koruyan enzimlerin üretimi alanına değiştirir. Kanser hücreleri hızlı bölünen hücrelerdir ve ozon tarafından inhibe edilir. - Ozon arteriyal plağı okside eder. Hem arteriosklerozisdeki hem de arthrosklerozisdeki plağı yıkar. Bu ozonun geniş ve hatta küçük damarlardaki tıkanmaları temizleme eğilimde olduğu anlamına gelir. Bu yetmezlik olan organlarda daha iyi doku oksijenasyonuna izin verir. - Ozon kırmızı kan hücrelerinin fleksibilitesini ve elastikiyetini arttırır. - Ozon sitrik asit siklusunu hızlandırır. Krebs siklusu ya da TCA siklusu olarak da bilinmektedir, bu enerji için karbonhidratların glikolizi için önemli bir adımdır. - Ozon antioksidant enzim sistemini daha etkili yapar. - Ozon petrokimyasalları ayrıştırır. Bu kimyasalların immun sisteme büyük bir yük olma potansiyeli vardır. - Ozonlu su özellikle diş hekimliğinde sprey ya da kompres şeklinde kullanılmaktadır. 22

5 Daha yeni teorilerde ise ozon terapi ile ilgili detaylı etki mekanizmaları tanımlanmıştır. Ozon terapisinin teröpatik etkinliği kısmen ozon ile birkaç biyolojik bileşenlerin reaksiyonundan oluşan düzenli ve kontrollü oksidatif strese bağlı olabilir. Ağır oksidatif stres nükleer transkripsiyonel faktör kappa B`yi (NFκB) aktive eder; bu durum COX2, PGE2 ve sitokinler aracılığı ile inflamatuar cevap ve doku hasarı ile sonuçlanır. Fakat orta oksidatif stres başka bir nuclear transkripsiyonel faktör ü olan nükleer factör-eritroid 2-ilişikili factor 2`yi (Nrf2) aktive eder. Nrf2 daha sonra antioksidant cevap elementlerinin (ARE) üretimini indükler. ARE nin transkripsiyonu; SOD, GPx, glutatyon-s-transferaz(gstr), katalaz (CAT), hemeoksijenaz-1 (HO-1), NADPH-kinin-oksidoredüktaz (NQO-1), ilaç metabolizmasında faz II enzimleri and heat shock proteinleri (HSP) gibi birçok antioksidant enzimin üretimiyle sonuçlanır. Hem serbest antioksidanlar hem de antioksidan enzimler sadece hücreleri oksidasyondan ve inflamasyondan korumakla kalmaz, kronik oksidatif stresi de geriletebilir. Bu gözlemlere dayanarak ozon orta seviyede oksidatif stres yaparak Nrf2 aktivasyonu yapabilir ve NFκB ve inflamatuar cevabı baskılayabilir. Ek olarak, Nrf2 aktivasyonunun Alzheimer ve Parkinson hastalıkları gibi nörodejeneretif hastalıklara koruma etkisi olabilir. Düşük immün cevaplar aktive T-hücrelerinin nükleer faktörü (NFAT) ve aktive protein-1 gibi diğer nükleer transkripsiyonel faktörler aracılığıyla indüklenmektedir. Ek olarak ozon terapisinin vasküler hastalıklardaki etkinliği orta düzeyde oksidatif stres ile de indüklen başka bir nükleer transkripsiyonel faktörün aktivasyonu ile açıklanabilir, hipoksi indüklenebilir faktör-1a (HIF-1a). Yakın zamanda bu konseptler yaygın olarak kabul edilmiştir (5). Ozon Terapi Endikasyonları Literatürde farklı kanıt düzeyleri ile veya vaka sunumları olarak ozon terapinin uygulandığı durumlar Tablo 2`de özetlenmiştir (8). Ozon Terapi Kontrendikasyonları Ozon terapi, tedavinin uygun olmadığı hastalarda ve yanlış uygulama tekniği sonucu birçok komplikasyona neden olabilir. Ozon terapinin uygulanmaması gerektiği bildirilen durumlar Tablo 3`de özetlenmiştir (9). Ozon Terapi Uygulama Yolları Ozon terapi farklı şekillerde uygulanabilmekle beraber (Tablo 3) en sık kullanılan üç uygulama şekli majör otohemoterapi, minör otohemoterapi ve rektal insuflasyondur (10). 23

6 Tablo 2. Ozon terapi endikasyonları Ozon terapinin uygulandığı durumlar Genel kullanım alanları Arteriyal dolaşım problemleri İmmunyetmezlik ve immun dengesizlikler - karsinom hastalarında ek tedavi - virus kaynaklı hastalıklar (özellikle hepatit C) İnflamatuar durumlar Romatizmal hastalıklar Eksternal ülserler ve cilt lezyonları Diş hekimliği Major otohemoterapi Arteryel dolaşım hastalıkları İmmunomodülasyon Romatid artrit ve ilişki problemler Rektal insuflasyon Proktit Kolit Major otohemoterapi için olan tüm endikasyonlar Minör otohemoterapi Allerjiler Akne, fronkül Kanser destek terapisi Lokal ozon terapi Dekübit ülserleri Kötü iyileşen yaralar Diabetik gangren Yanıklar İntraartiküler enjeksiyon Gonartroz Diğer eklemlerin artrozu Romatoid artritde destek tedavisi Subkutan, intrakutan ve intramusküler enjeksiyon İntraartiküler enjeksiyon Miyotravmatik sendromu Miyojelozis 24

7 Tablo 3. Ozon terapi kontrendikasyonları Hamilelik Glukoz-6-fosfat-dehidrogenaz eksikliği (favism) Hipertriodizm Ağır anemi Ağır miyasteni Akut alkol intoksikasyonu Yakın miyokord iskemisi Herhangi bir organda hemoraji Ozon allerjisi Tablo 4. Ozon terapi uygulama şekilleri Ozon terapide kullanılan uygulamalar farklı modifikasyonlar ile birlikte aşağıdaki şekillerde olabilir. Direk IV infüzyonu Ozon bir ana damara yavaşca uygulanır. Major oto-hemoterapi Antikoagule kan ozonla karıştırılmıştır ve bir damara infüze edilir. Rektal/vajinal insuflasyon Nemlendirilmiş ozon kateter ile uygulanır. Minor otohemoterapi Kanla karıştırılmış ozon intramusküler olarak injekte edilir. Uzuv ya da vücüt kaplama Vücüt ya da uzuv bir kısmı nemlendirilmiş ozonda banyo edilir. Ozonlu su Salinde ozon (topikal ya da IV verilir) İntraartiküler uygulama Prolo/Skleroterapi Akupunktur ozon ile Ozonlu zeytin yağı İnhalasyon Subkonjunktival enjeksiyon Keratitis sicca ve ülserler için. Gingival and diş apeks enjeksiyonu Üriner mesane insuflasyon Kronik inflamasyon için. Disk taşmaları Proloterapi, interspinous boşluğa ve fasetlerin etrafına injekte edilebilir, eklemleri stabilize edip ve iyileşmeyi hızlandırır. Auricular 25

8 Sonuç 1840 da tanınmasından bu yana, ozon terapisi hastalar için büyük yararları olan yeni bir terapotik metot olduğunu kanıtlamaktadır. Ozonun potent antimikrobiyal etkisi yanı sıra dolaşım sistemini sitümule etmesi ve immun sistemi module etmesi, 260 dan fazla medikal patolojide terapötik ajan olarak kullanımı sağlamaktadır. Bu patolojiler arasında Hepatit, Herpes simplex, Herpes zoster, dolaşım sistemi disfonksiyonları, immun hastalıklar ve diğer birçok hastalık yer almaktadır (4,11). Mevcut literatürde ozon terapinin birçok hastalıkta yaygın olarak kullanılabileceği yönünde bilgiler bulunmakla birlikte, taraflılık riski bulunmayan, metodolojisi güçlü, geniş bir örneklemi kapsayan ve sonuçlar ile ilgili güçlü kanıtlar sunan çalışma sayısı sınırlıdır. Güncel çalışmalar ozon terapinin belirli endikasyonlarda kanıt düzeyi ve muhtemel etki mekanizmaları üzerine yoğunlaşmalıdır. Kaynaklar 1. Ozone, Medical Subject Headings (MeSH) 2. Ozone, CAMEO Chemicals Oxygen, CAMEO Chemicals Nogales CG, Ferrari PA, Kantorovich EO, Lage-Marques JL. Ozone therapy in medicine and dentistry. J Contemp Dent Pract 2008;9(4): Sagai M, Bocci V. Mechanisms of Action Involved in Ozone Therapy: Is healing induced via a mild oxidative stress? Med Gas Res. 2011;1: Wolff HH: Die Behandlung peripherer Durchbutungsstorungen mit Ozon. Erfahr Hk 1974, 23: Mandhare MN, Jagdale DM, Gaikwad PL, Gandhi PS, Kadam VJ. Miracle of ozone therapy as an alternative medicine. IJPCBS 2012;2(1): Medical Society for Ozone Application. Applications and Indications of Medical Ozone. Ozone Seminar Congress, Munich, Maiya A. Applications of ozone ın dentistry. IJCDS 2011;2(3): Shoemaker JM. Ozone Therapy - History, Physiology, Indications, Results Bocci V. Oxygen-Ozone Therapy, A Critical Evaluation. Springer Science & Business Media,