İTÜ GELİŞTİRME VAKFI OKULLARI BEYLERBEYİ ÖZEL ANAOKULU, İLKOKULU VE ORTAOKULU. OYUN ÇOCUĞUN YAġAMIDIR VE DÜNYASINI ANLAYABĠLECEĞĠ BĠR ARAÇTIR.

Transkript

1 İTÜ GELİŞTİRME VAKFI OKULLARI BEYLERBEYİ ÖZEL ANAOKULU, İLKOKULU VE ORTAOKULU ÇOCUK VE OYUN OYUN ÇOCUĞUN YAġAMIDIR VE DÜNYASINI ANLAYABĠLECEĞĠ BĠR ARAÇTIR. SUSAN ISAACS Yaşamın giderek artan temposu, sunulan çeşitli ilgi alanlarına yönelik eğitim imkanları nedeniyle günümüz çocuklarına serbest zaman ve oyun için yeterli fırsat ve zamanın daha az verildiğine tanık olmaktayız. Artık onlar da biz yetişkinler gibi yoğun programlı ve zaman dilimleri arasına sıkışmış bir düzene ayak uydurmak zorunda kalıyorlar. İyi vakit geçirmek istediklerindeyse, her an ve her yerden ulaşabildikleri teknolojik oyunları tercih etmekteler Oysa geçmişte komşuluk ilişkileri ve mahalle kültürü içinde akranlarımızla geçirdiğimiz zamanın, etkileşimin ve oynadığımız oyunların, bizlerin gelişimine ve bugünkü kişiliğimize birçok katkısı oldu. Bugün görüyoruz ki, yukarıda saydığımız nedenlerden dolayı, bugünün çocuklarının birçoğu için, oyun giderek yaşamlarında daha az yer tutuyor ve maalesef oyunun onlara kazandırabileceklerinden mahrum kalıyorlar. ÇOCUK İÇİN OYUN Eğitimci Frank Caplan a göre oyun, tüm sağlıklı gelişim gösteren çocuklar için temeldir. Keyif verir, öğrenmeyi sağlar ve hatalar için minimum risk ve ceza oluşturur. Oyunun, çocuğa sağladığı katkıları şöyle sıralayabiliriz: o Oyun ortamı, çocuğun gerçek sosyal çevresidir. o Oyun gerçek yaşama alışma egzersizidir. o Oyun çocuğun fazla enerjisini harcamasını sağlayan ve gerginliğini azaltan bir yoldur. o Oyun hayal dünyası ile gerçek dünya arasında bir köprüdür. o Oyun çocuğun en ciddi işidir. O, sadece eğlenmek için oynamaz; gücünü ve yeteneğini dener, içinde yaşadığı çevreyi ve eşyayı keşfeder, kendini başkalarından ayıran özelliklerin farkına varır, duygularını açığa vurur, kendisini tanımayı öğrenir. o Çocuk oyun yoluyla içinde yaşadığı toplumun ahlak ve görgü kurallarını öğrenir. Aile ve okul çevresinde neyin doğru neyin yanlış olduğunu belli eden kuralları, çocuk çoğunlukla arkadaşlarıyla birlikte oynadığı çeşitli oyunlarla kavrayabilir. Bu tür 1

2 kurallara uymanın zorunluluğunu ancak oyun ortamında anlayabilir. Oyun yoluyla çocuk toplumsal yaşamla ilgili deneyim kazanır. o Arkadaşlarıyla oynamak, çocuğa işbirliğini ve toplu yaşam için gerekli kuralları öğretir. Oyun yoluyla sosyalleşen, ben ve başkası kavramlarının bilincine varan çocuk, vermeyi de almayı da oyun aracılığıyla öğrenir. o Oyun, çocuğun deneyimlerini yeniden canlandıracak bir alan yaratır. o Duygu ve düşüncelerini oyun yoluyla ifade eder. o Problem çözme becerilerini geliştirir. o Umut yaratır, çocuğa hayat ile ilgili olarak kontrol duygusunu yaşatır. o Akranları ile yakınlaştırır, arkadaş ilişkilerini geliştirir. o Oyunda farklı rollere girmesiyle, insanlar arası ilişkilerin temelini oluşturan empati becerisi gelişir. Oyunun, Çocuklarda Hangi Gelişim Alanlarına Katkıda Bulunduğunu Şöyle Özetleyebiliriz: Psiko-motor gelişim: Çocuklar oyun oynarken bedenlerini kullanırlar. Oyunlar çocukların denge, koordinasyon, ince ve kaba motor becerileri açısından çok geliştiricidir. Çocukların oyundan aldıkları doğal keyif, bu becerileri her fırsatta tekrar etmelerini ve geliştirmelerini sağlar. Bilişsel gelişim: Okul öncesi dönemde somut düşünen ve daha çok duyu-motor yeteneklerini deneyen çocuklar, okul çağıyla birlikte soyut düşüncenin ilk tohumlarını atmaya başlarlar. Genellikle grup halinde oynanan kurallı oyunlar ise, bu evrenin uygulanıp geliştirildiği en uygun ortamlardır. Oyunların birçoğunda bilişsel gelişimlerini destekleyecek, dikkat toplama, bellek, sorun çözme, alternatifleri değerlendirme ve duruma göre karar verme gibi becerilerini deneme ve geliştirme fırsatı bulurlar. Psiko-duygusal gelişim: Oyun ortamlarında çocuklar akranlarını izler, onları örnek alarak sosyal davranışları öğrenme fırsatları bulurlar. Olumlu davranışlar uygun örneklerin sağlanmasıyla öğrenilir. Tüm gelişim kuramlarına göre, oyun çocuğun imgeleme gücünü artıran, sıra bekleme ve empati kurma gibi becerileri kazandıran doğal fırsatlar içerir ve böylece onun sosyal gelişimine büyük katkıda bulunur. Ayrıca, oyun; çocukların yeni 2

3 ortamlarda, yeni insanlarla tanışmalarına yardımcı olur ve sorunlarla baş etmelerini kolaylaştırırlar. Çocuk oyun sırasındaki eylemlerinde özgürdür. Söz gelimi; Kardeşi rolündeki bebeği, bir daha gelmemek üzere seyahate gönderebilir. Böylelikle kıskançlık nedeniyle gerçek yaşamda gerçekleştiremediği bir eylemi oyun ortamında gerçeğe dönüştürerek rahatlama fırsatı bulmuş olur. Çocuk, günlük dünyasını oyun ortamına taşır. Örneğin; bebeğine zorla yemek yedirerek belki de gün boyu kendisine zorla yemek yediren annesini taklit etmektedir. Dramatik oyun şeklinde yaratılan bu imgesel ortamın tedavi edici önemi bulunmaktadır; çünkü çocuk, bu yolla iç dünyasındaki duygularını dışa vurma fırsatı bulur. Sosyal gelişim: Oyun yoluyla güçlenen ve pekişen arkadaş ilişkileri de çocukların gelişiminde büyük rol oynar. Anne ve babaların bulunmadığı ortamlarda akranlar, güvenlik ve duygusal destek sağlarlar. Gelişim sürecinde akranlarıyla yaşadığı yoğun ilişkiler, çocuğa, yeterli sosyal uyumu gösterebilmesi ve gerekli sosyal becerileri kazanması için birçok fırsat sağlar. Çocuklar bu ilişkiler içinde kendileri hakkında geri bildirim alır, böylece kendileri hakkında algılar oluştururlar. Benmerkezcilikten kurtulurlar ve iç denetimleri artar. Eşitliğe dayanan bu ilişkilerde, çocukların sosyal rollerine, konumlarına ve cinsel kimliklerine uygun davranışlar belirlenir. Oyun Hakkında Aklınızda Bulunması Gereken İpuçları: 1. Küçük çocuklar için ev içinde bir oyun odası ya da rahatça oynayabileceği bir alan ayrılmalıdır: Çocukların ev içinde sakince oynayabilecekleri bir alan yaratmak önemlidir. Çocuklar oyun oynarken bölünmek ve rahatsız edilmekten hoşlanmazlar. Kurdukları düzen ve oyunun farklı nedenlerle sık sık bozulması, kendileri için kurdukları dünyanın sürekliliğini bozar. Oyunda devamlılığı sağlayan, oyuna kendini veren çocuk; akademik hayatta da çalışmalarında sürekliliğin ve kendini yoğun olarak bir etkinliğe vermenin temellerini atıyor demektir. 2. Çocuk oyunlarına gereksiz yerde müdahale edilmemelidir: Her çocuğun kendine göre bir oyun temposu vardır. Kendi oyun kurgusunu kendisi geliştirir ve yetişkinler bu kurguyu anlamlandıramayabilirler. Önemli olan, çocuğun oyun içinde yetişkinlerin beklediği yönde ideal bir sonuç çıkarması ya da bir şey öğrenmesi değil, müdahale edilmeden spontan olarak doğal oyununu sürdürmesidir. 3

4 3. Çocuklar gereğinden fazla oyuncağa boğulmamalıdırlar: Bugün çocukların eli altında o kadar çok oyuncak ve oyun malzemesi var ki, çocuklar ne ile oynayacakları konusunda bir karar vermekte, oyun kurmakta güçlük çekmektedirler. Çok oyuncak arasında çocuk ruhsal olarak yorulabilir. Çocuklara kendi gelişim düzeylerine uygun ve gereği kadar oyuncak alınmalıdır. Gereğinden fazla oyuncak ve oyun malzemesi daha iyi oyun imkanı sağlamamaktadır. 4. Çocuklar istiyorlarsa kendi kendilerine oyun oynamalıdırlar: Oyun sırasında, eğer çocuklar talep ediyorlarsa yardım edilmelidir. Çocukların isteği dışında öğüt vermek, çocuklara oyun öğretmeye kalkmak çocuğun iç dünyasının sürekliliğine ket vurabilir. 5. Kız ve erkek çocuğu oyuncakları arasında fark gözetilmemelidir: Geleneksel toplumlarda, kadın ve erkek rolleri birbirinden ayrışmıştır. Bu ayrışmanın temelleri küçük yaşlarda çocukların oyunlarda aldıkları roller ve oyuncaklarla atılmaktadır. Oysa günümüzde toplumsal roller geçmişle kıyaslandığında çok daha esnek hale gelmiştir. Örneğin; bir bebeğin bakımını yapmak bir erkek için günümüzde çok daha kabul edilebilir bir görev halini almıştır. Aynı şekilde bir kız çocuğu için arabalarla ya da futbol ile ilgilenmek artık şaşırtıcı olmaktan çıkmıştır. Dolayısıyla çocukların oyunlardaki farklı rolleri denemeleri gelecek yaşantıları için önemlidir ve onları hazır hale getirmektedir. Aile İle Oynanan Oyunların Yararları: Çocuklar için anne ya da babalarıyla zaman geçirmek ve diledikleri gibi oynamak çok değerlidir. Oyunun ilişkileri güçlendiren bir yanı vardır. Serbestçe oynanan ve çocuğun kontrolündeki oyunlar, yani anne ya da baba tarafından yönlendirilmemiş oyun larda; o Anne ve babalar çocuğun iç dünyası hakkında daha fazla bilgi sahibi olurlar. o Anne ve babalar çocuğun ihtiyaçlarının önceden farkına varabilir. o Yönlendirilmemiş oyun anne, baba ve çocuk ilişkisini güçlendirir. o Oyunda anne, baba ve çocuk arasında kurulan etkileşim, bağlanma sürecine olumlu anlamda katkıda bulunur. Çocuklarla oynanan, anne ve babanın müdahale edip yönlendirmediği oyunlar çocuklar için iyileştirici mesajlar içerir: o Senin için buradayım, o Seni duyuyorum, o Seni anlıyorum, o Seni umursuyorum. 4

5 Bu mesajlar ilişkileri kuvvetlendirdiği gibi, çocuğun iç dünyasında önemsendiğine ve sevildiğine dair bir temel oluşmasına da yardımcı olur. Hiç şüphesiz ki, çocukluk, öğrenme ve yetişkinlikte sahip olunacak sorumluluklara hazırlık dönemidir. Ama öncelikle çocukların oyun oynamak ve hayallere dalmak için yeterli zamana ihtiyacı vardır. Çevrelerindeki yetişkinliklerin bu ihtiyacı anlamaları ve saygı göstermeleri çok önemlidir. Öyleyse çocuğunuzu size göre boş boş dururken, hiçbir şey yapmıyorken -örneğin evin önündeki basamaklarda boşluğa bakarken, salondaki masanın altında kürdan ve peçetelerden bir uzay kolonisi yaparken ya da bir çizgi romanı 100. kez okurken gördüğünüzde- bırakın yapmaya devam etsin; çünkü aslında yaptığı yoğun bir gün içinden çocukluğu için zaman çalmaktır. Tüm öğrencilerimize bol bol oyun oynayacakları bir yaz tatili diliyoruz! PSİKOLOJİK DANIŞMANLIK VE REHBERLİK BÖLÜMÜ KAYNAK: Haluk Yavuzer, Çocuğu Tanıma ve Anlama. Remzi Kitabevi, Filiz Çetin, Aslıhan Alpa ve Deniz K. Albayrak, Çocuklarda Sosyal Beceriler. Epsilon Yayınevi, Mustafa Ergün; Oyun ve Oyuncak Üzerine. Milli Eğitim. I/1,1980. s Uzm. Psi. Dan. Filiz Çetin; Çocuğumun Oyunu Ne Anlatıyor seminer notları, Mart Elkind David; Acele Ettirilen Çocuklar,