TASAVVUF ARAŞTIRMALARINDA ALMAN EKOLÜ - II TASAVVUF ALANINDA ÇALIŞMA YAPAN ALMAN ORYANTALİSTLER VE ESERLERİ

Transkript

1 , ss TASAVVUF ARAŞTIRMALARINDA ALMAN EKOLÜ - II TASAVVUF ALANINDA ÇALIŞMA YAPAN ALMAN ORYANTALİSTLER VE ESERLERİ Salih ÇİFT * Bu makalede, daha önce tasavvuf alanındaki çalışmalarının tarihsel gelişimi hakkında ana hatlarıyla bilgi verilen Alman Ekolü ne 1 mensup başlıca oryantalistler ve bunların gerçekleştirdikleri araştırmalar üzerinde durulacaktır. Bu doğrultuda, öncelikle söz konusu gruba dâhil olan bilim adamlarının kısa biyografileri aktarılacak, ardından bunların tasavvuf sahasında yaptıkları çalışmaların dökümü verilecektir. Amaç, tasavvuf tarihi ve düşüncesiyle ilgili olarak yaklaşık üç yüz yıldan beri önemli ürünler vermekte olan Alman ekolüne bağlı isimleri ve eserlerini toplu halde sunmak ve bu sahada araştırma yapmak isteyenlere kısmen de olsa faydalı olmaktır. Burada, devam etmekte olan bir faaliyeti belli bir noktada dondurmak gibi sıkıntılı bir durumun mevcut olduğunun farkındayız. Ayrıca bu yazıda aktarılacak olan bilgilerin bütünü yansıttığı iddiasından da uzağız. Zira burada yalnızca şu ana kadar ulaşılabilen bilgilere yer verilmiş olup bundan sonraki çalışmalarda bunlara ilaveler söz konusu olacaktır. Kaynaklar Üzerine Biyografiler ve eser listeleri oluşturulurken başvurulan en önemli kaynak Rudi Paret in The Study of Arabic and Islam at German Universities, German Orientalists Since Theodor Nöldeke (Wiesbaden 1968) adlı çalışmasıdır. Ancak buradaki bilgilerin oldukça sınırlı olduğu ifade edilmelidir. Zira küçük hacimli olan bu kitap genel olarak Alman oryantalistleri bahis konusu etmekte, küçük bir bölüm ayırdığı tasavvuf sahasındaki isimler ve eserler hakkında ayrıntılı bilgi vermemektedir. İstifade edilen bir diğer eser Necib el- * Ar. Gör. Dr., Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Tasavvuf Anabilim Dalı. 1 Bu makalenin birinci bölümü olarak hazırlanan çalışma için bk. Salih Çift, Tasavvuf Araştırmalarında Alman Ekolü I: Tarihsel Boyut, Tasavvuf, yıl: 8, sayı: 18 (Ocak-Haziran 2007), ss Ayrıca Alman Ekolü şeklindeki isimlendirmeyle ilgili olarak bir önceki makalede ayrıntılı bilgi verilmiştir. Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi

2 166 Salih ÇİFT Akîkî nin el-müsteşrikûn (Kahire ts.) adlı kitabıdır. Bu eserde mevcut malumat ise eksik ve kısmen de hatalıdır. Abdurrahman Bedevî nin Mevsuatü lmüsteşrikîn (Amman 2003) isimli eseri de müracaat edilen kaynaklardandır. 2 Diğerlerine göre nisbeten yeni bir çalışma olmasına rağmen maalesef buradaki bilgiler de konumuz açısından yetersiz kalmaktadır. Özellikle biyografik malzemenin derlenmesinde başta Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi nde (DİA) mevcut olan bilgilerden yararlanılmıştır. Ancak, bilhassa tasavvuf sahasındaki faaliyetleri ile bilinen önemli bazı isimlerin bu ansiklopedide yer almadığı müşahede edilmiştir. 3 Bunlardan başka, başta batıda gerçekleştirilenler olmak üzere, birçok farklı eserden istifade edilerek olabildiğince geniş bir liste oluşturulmaya çalışılmıştır. Ancak özellikle çağdaş müsteşriklerin biyografilerini temin hususunda karşılaşılan güçlükler aşılamadığından bunların yalnızca belli çalışmalarına atıfta bulunulmuştur. İsimler ve Eserler 1.Olearius, Adam ( ) Ascherssleben de doğdu, Gottorp da öldü yılında Leipzig de üniversiteye başladı. Teoloji, matematik, coğrafya ve astronomi eğitimi aldı. 4 Bir görüşe göre İran şiirini batıya tanıtan ilk isim Olearius tur. Onun 1633 yılında resmi görevle geldiği İran da yaptığı gözlemlere dayanarak verdiği bilgiler bilhassa önemlidir. O Firdevsî, Sâdî, Hâfız ve Nizâmî gibi isimlerin de aralarında bulunduğu şairlere yer vermek suretiyle batı dünyasında tasavvufî şiirin ilk tanıtımını yapmış olmaktadır. 5 2.Hammer-Purgstall, Joseph Freiherr von ( ) 1789 da Viyana da Orientalische Akademie ye giren Hammer, burada tercüman olarak yetiştirilmek üzere on yıl eğitim gördü yılında İstanbul a diplomatik görevle gönderildi. Uzun yıllar boyunca değişik vesilelerle Osmanlı Devleti ve Mısır ı tanıma imkanı buldu. Osmanlı ve İslam kültürüne dair pek çok kıymetli eserin mütercim ve nâşiridir. 6 a. Anzeigeblatt (Rebabnâme), Jahrbucher der Litteratur, XLVIII (1829), 2 Abdurrahman Bedevî, Mevsuatü l-müsteşrikîn, Amman DİA da haklarında bilgi bulunmayan bu isimlerden bazıları şunlardır: Ernst Bannerth, J.M.S. Baljon. 4 Bk. 5 Farhang Jahanpour, Western Encounters with Persian Sufi Literature, The Heritage of Sufism (ed. Leonard Lewisohn), Oxford 1999, ss İlber Ortaylı, Hammer-Purgstall, DİA, c. XV, ss

3 Tasavvuf Araştırmalarında Alman Ekolü II: Tasavvuf Alanında Çalışma Yapan Alman Oryantalisler 167 s. 103 v.d. b. Bericht Über den zu Kairo Erschienen Türkischen Comentar (Kommentar) des Mesnevi-i Dschelaleddin Rumi s, Viyana c. Zwei Abhandlungen zur Mystik und Magie des Islams (ed. Annemarie Schimmel) Viyana d. Mahmud Schebisteri s Rosenflor der Geheimnisses, Pest-Leipzig Rückert, Friedrich ( ) Alman ilim adamı ve şair. Schweinfurt da doğdu. Würzburg ve Heidelberg üniversitelerinde eğitim gördü. Doğu dilleri ve şiiri üzerine çalışmalar yaptı yılında Erlangen Üniversitesi nde profesör olarak çalışmaya başladı. Daha sonra Berlin de çalışmalarına devam etti. Arapça, Farsça ve Çince den şiir çevirileri mevcuttur. 10 a. Gesammelte Werke, Aus den Ghaselen des Mewlana Dschelaladdin, Stutgart b. Ostliche-Rosen, Leipzig c. Die Makamen des Hariri Tübingen d. Aus Wahl aus den Diwanen des Grössten Mystischen Dichters Persiens Mevlana Dschelaleddin Rumi, Becs e. Ghaselen des Dschelaleddin Rumi, Stuttgart Tholuck, Friedrich August Deofidus ( ) Breslau da doğdu. Halle de öldü. Henüz 17 yaşında iken 19 tane dil biliyordu. Breslau da başladığı üniversite eğitimine Berlin de devam etti. Çeşitli araştırmalar için bir süre Oxford ve Paris te bulundu yılından vefatı 7 Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî nin Mesnevî sinin Kahire de Yayımlanan Türkçe Şerhi Hakkında Bildiri. Almanca eser ve makale isimlerinin Türkçe ye aktarılması noktasındaki değerli katkılarından dolayı mesai arkadaşım Dr. Abdurrahim Kozalı ya en içten teşekkürlerimi arz ediyorum. 8 İslâm da Tasavvuf ve Büyü ile İlgili İki Araştırma. 9 Mahmûd Şebüsterî nin Gülşen-i Râz adlı eserinin Almanca çevirisinin orijinal metniyle birlikte neşridir Toplu Eserler: Mevlânâ Celâleddîn in Gazellerinden Seçmeler. 12 Dîvân-ı Kebîr den seçilmiş şiirlerin Almanca çevirisidir. 13 Harîrî nin Makamât ının neşridir. 14 İranlı Mutasavvıf Şâirlerin En Büyüğü Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî nin Dîvan ından Seçmeler. 15 Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî nin Gazelleri.

4 168 Salih ÇİFT olan 1877 ye kadar Halle Üniversitesi nde görev yaptı. 16 Tasavvufla ilgili çalışmalarında tasavvufun varlık görüşünü bir çeşit panteizm olarak tanımlayıp Neopltonizmle karşılaştırmaktadır. Buna rağmen ortaya koyduğu eserler ile tasavvufun batı dünyası tarafından tanınmasına katkıda bulunmuş ve bazı İngiliz şairleri de etkilemiştir. 17 a. Sufismus, sive Theosophia Persarum Pantheistica, Berlin b. Blüthensammlung aus der Morgenlandischen Mystik, Berlin Rosen, Georg ( ) Ünlü müsteşrik Friedrich Rosen in babasıdır. Diplomat olarak görev yapmıştır. Ortadoğu ülkelerindeki görevleri oğlunun yetişmesi için önemli bir fırsat oluşturmuştur. 20 Mesnevi Oder Doppelverse des Scheich Mevlana Dschalal ad-din Rumi, Leipzig 1849; Münih Gosche, Richard. ( ) Batıda Gazzalî nin eserleri ile ilgili çalışmaları başlatan kişidir. Gazzâlî nin kırk kadar eserini değerlendirerek ona nisbetini tartışmıştır. 22 Über Ghazzalis Leben und Werke, Philologische und Historische Abhandlungen der Königlichen Akademie der Wissenchaften zu Berlin, 1858, ss Sprenger, Aloys ( ) İslam kültürü ile ilgili çok sayıda eserin yayımını gerçekleştirmiştir. 24 Dictionary of the technical terms of the Sufies, Kalküta Biyografisi hakkında bk Jahanpour, Farhang, Western Encounters with Persian Sufi Literature, The Heritage of Sufism v. III (ed. Leonard Lewisohn-David Morgan), Oxford 1999, s Tholuck bu çalışmasında Aziz Nesefî nin (ö. 700/1300) Maksâd-ı Aksâ adlı eserinden büyük ölçüde yararlanmıştır, bk. Düzen, İbrahim, Aziz Nesefî, DİA, IV, s. 345 ( ). 19 Doğu Mistisizminden Seçki. 20 Bedevî, Abdurrahman, Mevsu atü l-müsteşrikîn, Amman 2003, s Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî nin, Mesnevî sinin 1. defterinden 644 beytin mealen ve nazmen Almanca ya tercümesidir. 22 Karlığa, H. Bekir, Gazâli, DİA, c.xiii, s Gazzâlî nin Hayatı ve Eserleri. 24 Akîkî, II, s ; Dursun, Davut, Avusturya, DİA, c. IV, s Abdürrezzak es-semerkandî nin Istilâhâtü s-sûfiyye adlı eserinin neşridir.

5 Tasavvuf Araştırmalarında Alman Ekolü II: Tasavvuf Alanında Çalışma Yapan Alman Oryantalisler 169 Trumpp, Ernst ( ) Besigheim de doğdu, Münih de öldü. Tübingen Üniversitesi nde okudu. Bilhassa Sanskritçe ve Arapça üzerine yoğunlaştı. İsrail ve Hindistan gibi ülkelerde alanında araştırmalar yaptı. Daha sonra Münih Üniversitesi nde Profesör olarak görev yaptı. 26 Einige Bemerkungen zum Sufismus, Zeitschrift der Deutschen Morgenlandischen Gesellchaft 16 (1862). 27 Ethe, Hermann ( ) 1867 yılından itibaren Münih Üniversitesi nde Doğu dilleri okutmuş, 1872 yılında Oxford a davet edilerek daha önce başlatılmış olan Bodleian Kütüphanesi ndeki Farsça, Türkçe, Hintçe ve Peştuca yazmaların kataloğunu hazırlama çalışmalarını yürütmek için görevlendirilmiştir. Sözü edilen diller üzerine yaptığı yayınlarla tanınmaktadır. 28 a. König und Derwisch. Romantisch-Mystisches Epos vom Scheich Hilali, dem Persischen Original Treu Nachgebildet, Leipzig b. Die Rubâis des Abu Sa id ibn Abulchair, Sitzungsberichte der Bayrischen Akademie der Wissenchaften, Philologischhistorische Klasse, Münih c. Die Mystische, Didaktische und Iyrische Poesie unddas Spatere Schrifthum der Perser Hamburg Goldziher, Ignaz ( ) Yahudi bir aileye mensuptur. ya, oradan da Macaristan a göçmüştür. Oldukça velûd bir müellif olan Goldziher in çeşitli dillerde yayınladığı kitap ve makalelerin sayısı 700 ü aşmaktadır. 32 Vorlesungen über den Islam, Heidelberg 1910, Biyografisi hakkında bk Tasavvufa Dair Bazı Mülahazalar. 28 Akîkî, c.ii, s. 86; Küçükcan, Talip, Ethe, Hermann, DİA, c.xi, s Padişah ve Derviş: Şeyh Hilâlî nin Romantik Mistik Şiirleri. Orijinal Baskıdan Fotokopi. 30 Ebû Saîd Ebu l-hayr ın Rubâîleri. 31 Mistik, Didaktik İran Şiiri ve Geç Dönem İran Edebiyatı. 32 Akîkî, c.iii, ss ; Hatiboğlu, Mehmet S., Goldziher, Ignaz, DİA, c.xiv, ss Bu kitapta zühd ve tasavvufa özel bir bölüm ayrılmıştır.

6 170 Salih ÇİFT Jacob, Karl Georg ( ) Şarkiyatçı ve Türkolog olan Jacob, Osmanlı, Arap, Güney ve doğu Asya gölge oyunu ve kukla tiyatrosu ile Arap tarihi ve edebiyatı üzerine araştırmalar yapmıştır. Daha ziyade Osmanlı diplomasisi, tasavvuf ve halk edebiyatı gibi alanlara ilgi duymuştur. 34 a. Beitrage zur Kenntnis des Derwisch-Ordens der Bektaschis, Berlin b. Die Bektaschijje in İhrem Verhaltnis zu Verwandten Erscheinungen, Münih c. Fortleben von Antiken Mysterien und Alt-Christliechem im Islam, Der Islam, II (1911). 37 d. Das Vilajet-name des Hadschim Sultan, Berlin e. Die Weisen Narren des Naisaburi, Bonn Horten, Max ( ) İlahiyat, felsefe ve doğu dilleri eğitimi almıştır. Fârâbî nin Füsûsu l-hikem adlı eseri üzerine hazırladığı tezle 1904 te doktorasını tamamlamıştır. Horten Katolik inancına bağlı bir şarkiyatçıdır ve bu bağlılık onun ilmî tavrını olumsuz yönde etkilemiştir. Fakat skolastik felsefeyi ve Arapça terminolojiyi iyi bilmesi bu konularda ilgi çekici eserler vermesini sağlamıştır. 40 a. Mystische Texte aus dem Islam. Drei Gedichte des Ibn Arabi (1240), Bonn b. Die Philosophie der Erleuchtung nach Suhrawardi (1191), Halle 34 Akîkî, ss ; Kreiser, Klaus, Jacob, Georg, DİA, c. XXIII, ss Bektaşilik hakkındaki bu eser, Bektaşiliğin tarihi, yayıldığı alanlar ve kültürünü ele alır. Bunun yanında söz konusu tarikatla ilgili rivayetleri de eleştiri süzgecinden geçirir. Eser içerisinde ayrıca Harputlu İshak Efendi nin Bektaşiliğe reddiye olarak kaleme aldığı Kâşifu l-esrâr ve dâfiu l-eşrâr adlı kitabın Almanca çevirisi de mevcuttur. Jacob un bu eseri hakkındaki değerlendirme için bk. Birge, John Kingsley, The Bektashi Order of Dervishes, s Bu eserde Bektaşilik öğretisi, pratikleri ve Hıristiyan, Gnostik, Şii ve Pagan kökenleri araştırılmaktadır. Ayrıca benzeri tasavvufi hareketlerle ilişkisi ele alınmaktadır. 37 İslâm da Grek ve İlk Dönem Hıristiyan Mistiklerinin Etkisi 38 Rudolf Tschudi ile birlikte gerçekleştirilen bu çalışma Hacım Sultan Vilâyetnâmesi nin neşridir. 39 Schimmel, s. 454; Akîkî, c.ii, s Nisaburî nin Ukala-i mecânîn adlı eseri üzerine olan bu çalışma müellifin doktora tezidir. 40 Bedevî, s. 618; Kahraman, Kemal, Horten, Max, DİA, c. XVIII, ss İbn Arabi nin üç şiirinin açıklamalı çevirisidir.

7 Tasavvuf Araştırmalarında Alman Ekolü II: Tasavvuf Alanında Çalışma Yapan Alman Oryantalisler , Hildesheim c. Die Sittlich Religiösen Ideale der Bektaschi-Mönche, Berlin d. Die Religiösen Vorstellungen des Volkes im Heutigen Islam, Halle e. Indische Strömungen in der Islamischen Mystik: I Zur Geschichte und Kritik Leipzig 1927); II Lexikon Wichtigster Termini in der Islamischen Mystik. Terminologische Untersuchungen zu grundlegenden Texten Islamischer Frühmystik in Persien um 900, Heidelberg f. Der Islam in Seinem Mystisch-Religiösen Erleben, Düsseldorf g. Der Sinn der Islamischen Mystik, Scientia, Haziran Kahle, Paul Ernst ( ) Dönemindeki birçok şarkiyatçı gibi Hıristiyan ilahiyatçısı olarak yetişen Kahle ilmi hayatında iki ayrı alanda çalışmış ve bunlara önemli katkılarda bulunmuştur. Bu sahalar Ahd-i atik ve İslam araştırmalarıdır. Bilhassa Mısır tarihi üzerine yoğunlaşmıştır. Fütüvvet kurumuna dair araştırmaları da önemlidir. 48 On the Organisation of the Dervish Orders in Egypt, Littmann, Enno ( ) Oldenburg da doğdu. Oryantalizm sahasındaki hocaları arasında Georg Jacob da vardır. Göttingen, Bonn ve Tübingen Üniversitelerinde doğu dilleri hocalığı yapmıştır. 50 a. Ahmed el-bedawi, Ein Lied auf den Agyptischen National heiligen, Mainz b. Islamisch-Arabische Heiligenlieder, Wiesbaden Sühreverdi-i Maktûl ün Hikmetü l-işrâk adlı eserinin çevirisidir. 43 Bektaşi dervişlerinin geleneksel dînî ideallerini konu alan bir eserdir. 44 Günümüz İslâm ın Halkın Dinî Tasavvurları. 45 İslâm tasavvufu üzerindeki Hint etkisini konu edinen bir eserdir. 46 Dînî-tasavvufî hayata dair bir eserdir. 47 İslâm Mistisizminin Anlamı.. Diğer Eserleri için bk. Sezgin, GAS, c.xiv, ss Akîkî,c. II, s. 441; Görgün, Tahsin, Kahle, DİA, c.xxiv, ss ; Bedevî, ss Mısır da Tarikatların Yapılanması. 50 Bedevî, ss Ahmed el-bedevî: Mısır Milletinden Kutsal Bir Nefes. 52 Müslüman-Arap İlâhîleri.

8 172 Salih ÇİFT Menzel, Theodor ( ) a. Bekrî Mustafa Bei Mehmet Tewfik, Ksz VII (1906), s b. Das Bektasikloster Sejjid-i Ghazi, MSOS XXVIII (2) (1925), ss c. ed-deraviş (Kahire, 1932) 54 Hartmann, Richard ( ) Bir Protestan papazının oğlu olarak dünyaya gelmiş ve yılları arasında Tübingen de Protestan ilahiyatı tahsil etmiştir. Daha sonra Berlin de Arapça, İbranice ve Türkçe eğitimi almıştır. Kuşeyrî ye Göre Tasavvuf doçentlik tezinin adıdır. Aslında ilgi alanı geniş bir kültür tarihçisi olan Hartmann ı, yaptığı Protestan ilahiyatı tahsili tasavvufa yöneltmişse de, daha çok döneminin hâkim ideolojisini teşkil eden milliyetçilik akımı, bunun İslam dünyasındaki etki ve yansımaları, Filistin in ortaçağ ve daha sonraki dönemlerine ait tarihi konularla ilgilenmiştir. 55 a. Das Sufitum nach al-kuschairi, Hamburg b. Al-Kuschairis Darstellung des Sufitums, Berlin c. As-Sulami s Risâlât al-malâmatiya, Der Islam, 8 (1918). d. Zur Frage nach der Herkunft und den Anfangen des Sufitums, Der Islam, 6/7 (1915). 58 Von Staden, Hermann (?) Mesnevi Oder Doppelverse des Schiech Mevlana Dschalaleddin-i Rumi, Münih Wensinck, Arend Jan ( ) 59 Ghazali s Mishkât al-anwâr, Semietische Studien, Leiden Taeschner, Franz ( ) a. Das Futuwa-Rittertum des Islamischen Mittelalters, Beitrage zur 53 Seyyid Gâzî Bektaşi Tekkesi 54 Akîkî, c. II, s Akpınar, Turgut, Hartmann, Richard, DİA, c.xvi, ss Kuşeyrî ye Göre Tasavvuf. 57 Kuşeyrî nin Risâle sinin Almanca çevirisidir. 58 Tasavvufun Menşei ve Başlangıcı Sorunu 59 Akîkî, c.ii, s. 319.

9 Tasavvuf Araştırmalarında Alman Ekolü II: Tasavvuf Alanında Çalışma Yapan Alman Oryantalisler 173 Arabistik, Semitistik un Islamikunde (ed. R. Hartmann, H. Scheel), Leipzig b. As-Sulamis Kitab al-futuwwa, Festschrift J. Pedersen, Kopenhag c. Mevlana und Sein Mausoleum, Konya d. Mevlana und das Achitum, Mevlana Yıllığı, 1963, s e. Zünfte und Brüderschaften im Islam, Zürih f. Zwei Gazels von Gülşehri, Fuat Köprülü Armağanı, İstanbul 1953, s Babinger, Franz ( ) Almanya da doğan ve Felsefe tahsili gören Babinger savaş yıllarında bir süre asker olarak Türkiye de kalmıştır yılında Münih Ludwig Maximilian Üniversitesi Felsefe Fakültesi nin Yakındoğu Tarih ve Medeniyeti ve Türkoloji Kürsüsü nün başına geçmiştir. 65 a. Schejch Bedr ed-din, der Sohn des Richters von Simaw 66, Berlin b. Das Bektashi-Kloster Demir Baba, MSOS, XXXIV (1931), s c. Die Vita (Menâqıbnâme) des Schejchs Bedr ed-din, 67 Leipzig d. Zur Frühgeschichte des Naqschbendi-Ordens, Der Islam, 13 (1923, 14 (1925). 69 Ritter, Helmut ( ) 70 a. Al-Ghazali, Das Elixir der Glückseligkeit, Jena b. Ahmad Ghazzâlî s Aphorismen Über die Liebe, İstanbul c. Zum Mesnewi-Text, Orientalische Literaturzeitung, 31, c. 1928, ss İslâm Ortaçağında Fütüvvet 61 Mevlânâ ve Mevlânâ Müzesi. Mehmet Önder in eserinin Almanca ya çevirisidir. 62 Mevlânâ ve Ahîlik. 63 Fütüvvetle ilgili bir eserdir. 64 Gülşehrî nin (ö. 717/1317) Kerâmât-ı Ahî Evrân nüshasında yer alan iki gazelinin neşridir. 65 Eyice, Semavi, Babinger, Franz, DİA, c.iv, ss Simavna kadısının oğlu Şeyh Bedreddin. Babinger in Doçentlik tezidir. 67 Şeyh Bedreddin in Menâkıbnâmesi. 68 Akîkî, c.ii, ss Nakşbendî Tarikatının İlk Dönem Tarihine Dair. 70 Akîkî, c. II, ss Gazzâlî, Kimyâ-yı Saadet. 72 Ahmed Gazzâlî nin Sevânihu l-uşşâk adlı eserinin tenkildi neşridir.

10 174 Salih ÇİFT d. Das Proomium des Mathnawi-i Mawlawi, ZDMG, 93 (1932), s e. Lemaat (Iraqî), Philologika, VII, Der Islam 21/1933/ s f. Studien zur Geschichte der Islamischen Frömmigkeit: I Hasan al- Basri, Isl., XXI (1933), s g. Philologika XI. Maulana Celaleddin Rumi und sein Kreis (Der Islam, 26 (1942), s ; h. Der Reigen der Tanzenden Derwische, Zeitschrift für Vergleichende Musikwissenschaft 1, 1933, s i. İlahi-Name. Die Gesprache des Königs mit Seinen Sechs Söhnen. Eine Mystische Dichtung von Feidaddin Atar, Bibl. Islamica 12, j. Neue Literatur über Maulana Celaluddin Rumi und Seinen Orden, Oriens, XIII-XIV (1961), s k. Die Mevlanafeier in Konya vom Dezember 1960 Oriens, XV (1962), s l. Das Meer der Seele, Leiden 1955, Thylmann, Karl ( ) 81 Ghaselen des Dschelaleddin Rumi, Stuttgart Gross, Eric (?) Das Vilajet-Name des Haggi Bektasch, Ein Türkisches Derwischevangelium, Leipzig Mesnevî Metnine Dair 74 Müslüman Dindarlığının Tarihine Dair Araştırmalar: I hasn-ı Basrî. 75 Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî ve Çevresi. 76 Semâzen Dervişler Halkası. 77 İlâhînâme. Padişahın Altı Oğlu ile Konuşması. Ferîdüddîn-i Attâr a Ait Tasavvufî Bir Şiir. 78 Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî ve Tarikatı Üzerine Yeni Bir Literatür Aralık 1960 ta Konya da Şeb-i Arûs Töreni. 80 Ruh Deryası Celâleddîn-i Rûmî nin Gazelleri. 83 Hacı Bektaş-ı Veli Vilâyetnâmesi nin neşridir.

11 Tasavvuf Araştırmalarında Alman Ekolü II: Tasavvuf Alanında Çalışma Yapan Alman Oryantalisler 175 Nyberg, Hendrik Samuel ( ) İsviçreli şarkiyatçı yıllarında Kahire de bulundu. Doktora çalışması İbn Arabî nin küçük bir risalesi üzerinedir. Daha sonraları Farsça üzerine yoğunlaşmış ve bu alanda eserler vermiştir. 84 a. Kleinere Schriften des Ibn Arabi, Leiden b. Schriecke, Bernherd ( ): 86 c. es-sufiyye fi Jawa (1916, Dr. Tezi). Braune, Walter (?) Die Futuh al-gaib das Abdal-Qadir, Leipzig Fück, Johann W. ( ) Almanya nın değişik üniversitelerinde filoloji ve şarkiyat eğitimi görmüştür yılları arasında Dakka Üniversitesi nde Arap dili ve İslam araştırmaları profesörü olarak çalışmıştır. 88 Die Sufische Dichtung in der Landessprache des Panjab, Orientalistische Literaturzeitung, 43 (1940). 89 Bannerth, Ernst ( ) 90 a. Das Buch der vierzig Stufen von Abd al Karim al Gili. Viyana b. La Khalwatiyya en Egypte. Quelques Aspects de la vie d une Confrerie, MIDEO, 8 ( ). 92 Schaeder, Hans Heinrich ( ) Göttingen de doğmuştur. Sâmi diller üzerine eğitim görmüştür. Özellikle eski İran dinleri alanına yoğunlaşmıştır. İlgili sahalarda Almanya nın deği- 84 Bedevî, s İbn Arabî nin, İnşâu d-devâir, Ukletü l-müstevfîz ve Tedbirâtü l-ilâhiyye adlı eserlerini ihtiva etmektedir. 86 Akîkî, c. II, s Abdülkâdir Geylânî nin Fütûhu l-gayb adlı eserinin Almanca çevirisidir. 88 Akîkî, c. II, ss ; Schmiede, H. Ahmed, Fück Johann W., DİA, c. XIII, ss Pencap Millî Dilinden Tasavvufî Şiir. 90 Akîkî, c. II, ss Abdülkerîm Cîlî nin Kitâbu Merâtibi l-vücûd u. 92 Mısır da Halvetîlik.

12 176 Salih ÇİFT şik üniversitelerinde hocalık yapmıştır. 93 a. Hasan al-basri. Studien zur Frühgeschichte des Islam, Der Islam, 13 (1923). 94 b. Zur Stifterlegende der Bektaschis, Orientalistische Literaturzeitung, 12, 1928, s c. Zur Deutung der Islamischen Mystik, Orientalistische Literaturzeitung, 30 (1935). 96 d. Ibn al-arabi, Orientalistische Literaturzeitung, (1925). 97 Jansky, Herbert ( ) Avusturyalı Türkolog ve tarihçi olan Jansky Viyana Üniversitesi nin Şarkiyat Enstitüsü nde Doğu dilleri, İslamî ilimler ve tarih eğitimi aldı. Pek çok Doğu ve Batı diline vâkıf olan Jansky özellikle Türk dilini ve Türk kültürünü iyi bilmekteydi. O, Türk edebiyatını, bu edebiyatın asıl kaynağını teşkil eden ve geçmişten günümüze kadar gelen Türk kültür ve folklorunun İslamî unsurlarla yoğrularak oluşturduğu halk hikayeciliğinin, türkülerin, saz şiirinin, tekke şiirinin, tasavvufun, tarikatların ve daha pek çok unsurun bir bütünü olarak görmüştür. 98 a. Neuere Literatur über den Bektaschiorden, OLZ, sy. 29 (1926) 99 b. Über die Liebe zu Gott, Jâsin, III, Viyana c. Der Bektaschi-Dichter Edip Harabi, WZKM, sy. 56, 1960, s d. Zeitgeschichtliches in den liedern des Bektaschi-Dichters Pir Sultan Abdal, Isl, sy. 39, 1964, s Spies, Otto ( ) Hukuku eğitimi almış ve doğu dilleri üzerine doktora yapmıştır. Almanya nın farklı üniversitelerinde öğretim üyeliği yapmıştır. Bonn daki Oryan- 93 Bedevî, ss Hasan-ı Basrî: İlk Dönem İslâm Tarihi Araştırmaları 95 Bektaşi Vakıflarına Dair 96 İslâm Tasavvufunun Yorumuna Dair 97 Akîkî, c.ii, s Yüce, Nuri, Jansky, Herbert, DİA, c. XXIII, ss Bektaşilik üzerine yeni bir bibliyografya denemesidir. 100 Allah sevgisi üzerine Türk tasavvuf şiirinden örnekler ihtiva eden bir makaledir. 101 Bektaşi Şairi Edip Harabî. 102 Bektaşi Şairi Pir Sultan Abdal ın Nefeslerinde Bugün

13 Tasavvuf Araştırmalarında Alman Ekolü II: Tasavvuf Alanında Çalışma Yapan Alman Oryantalisler 177 talist Araştırmalar Merkezi ne atanmadan önce yılları arasında Müslümanların Hindistan daki Aligarh Üniversitesi nde profesör olarak görev almıştır. Drei Biographische Werke Über Sufis, Le Monde Oriental, 1930, ss Kissling, Hans Joachim ( ) Münih, Viyana ve Breslau üniversitelerinde şarkiyat, Altaistik, İranistik ve amme hukuku okudu. Franz Taeschner ve Carl Brokelmann gibi ünlü isimler hocaları arasında yer almaktadır. Başta doğu dilleri olmak üzere pek çok yabancı lisana vâkıftı. Türkoloji, Osmanlı tarihi, Osmanlı Dönemi tasavvuf tarihi ve coğrafyası alanlarında çok sayıda eser kaleme alan Kissling özellikle tarikatların siyasi, toplumsal ve pedagojik rolleri üzerindeki çalışmalarıyla tasavvuf tarihine önemli katkılarda bulunmuştur. Makaleleri üç cild haline bir araya getirilmiş ve tasavvufa dair olan birinci cildine Das Derwischtum (Münih 1986) adı verilmiştir. 104 a. Aq Sems ed-din: Ein Türkischer Heiliger aus der Endzeit von Byzans, Byzantinische Zeitschrift 44 (1951). 105 b. Aus der Geschichte des Chalvetiyye-Ordens, Zeitschrift der Deuschen Morgenlandischen Gesellchaft 102 (1953). 106 c. Einiges über den Zijnije-Orden im Osmanischen Reiche, Der Islam 39 (1964). 107 d. Die Islamischen Derwischorden, Zeitschrift für Religions und Geisteschichte 12 (1960). 108 e. Das Menaqybname Scheich Bedr ad-dins, Zeitschrift der Deutschen Morgenlandischen Gesellchaft 101 (1950). 109 f. The Role of the Dervish Orders in the Ottoman Empire, Studies in Islamic Cultural History (ed. Gustave E. Von Grunebaum), Chicago g. Sa ban Veli und die Sa baniyye, Serta Monacensia Franz Babinger 103 Akîkî, c. II, ss Sûiler Üzerine Üç Biyografik Eser 104 Akpınar, Turgut, Kissling, Hans Joachim, DİA, c. XXVII, s Akşemseddîn: Bizans ın Son Zamanlarında Bir Türk Velisi. 106 Halvetiyye Tarikatının Tarihine Dair. 107 Osmanlı Devletinde Zeyniyye Tarikatı Konusunda Bazı Değerlendirmeler. 108 Müslüman Tarikatları. 109 Şeyh Bedreddin Menâkıbnâmesi. 110 Osmanlı İmparatorluğunda Tarikatların Rolü

14 178 Salih ÇİFT zum 15 Januar 1951 als Festgruss Dargebracht (der. H. J. Kissling, A. Schmaus). 111 h. Die Wunder der Derwische, Zeitschrift der Deutschen Morgenlandischen Gesellschaft 107 (1956). 112 i. Zur Frage der Anfange des Bektaschitums in Albanien, Oriens 15 (1962). 113 j. Zur Geschichte des Derwischordens der Bajramiyya, Südostforschungen 15 (1956). 114 k. Zum Islamischen Heiligenwesen auf dem Balkan, Zeitschrift für Balkanologie, Roemer, Hans Robert ( ) Arapça ve Farsça hocalığı yanında Alman Müsteşrikler Cemiyeti nin başkanlığını yapmıştır. 116 es-sûfiyyun (Kahire, 1953). Baljon, Johannes Marinus Simon ( ) Marinus Simon Baljon, aslen Hollandalıdır. 18 Temmuz 1919 da, yukarıda da işaret edildiği gibi, o zamanlar Hollanda sömürgesi olan Endonezya da, babasının resmî görevi sırasında, Modjowarno şehrinde doğdu. Daha sonra yüksek tahsilini Utrecht Üniversitesi nde (Hollanda) Teoloji, Arapça ve Sanskritçe üzerine yaptı. Öğrenimini arasında Londra daki School of Oriental and African Studies de Urduca ve Arapça ile devam ettirdi yılında Groningen Üniversitesi (Hollanda) Teoloji bölümüne öğretim üyesi olarak atandı ve orada İslam, Budizm ve Hinduizm hakkında dersler verdi de Leiden Üniversitesi nde profesör oldu. Burada da İslam üzerine dersler verdi. Bu süre içerisinde bir çok kitap ve makale yayınladı yılında emekliye ayrıldıktan sonra çalışmalarını evinde, Lahor ve Delhi de verilmiş olan fetvalar üzerinde devam ettirdi ve bu konuda dört makale yayınladı. 117 a. A mystical Interpretation of Prophetic Tales by an Indian Muslim: 111 Şâbân-ı Velî ve Şabâniyye. 112 Dervişin Kerâmeti. 113 Arnavutluk ta Bektaşiliğin Başlangıcı Sorununa Dair. 114 Bayramiyye Tarikatının Tarihine Dair. 115 Balkanlar da İslâmî- Tasavvufî Yapıya Dair. 116 Akîkî, c.ii, s

15 Tasavvuf Araştırmalarında Alman Ekolü II: Tasavvuf Alanında Çalışma Yapan Alman Oryantalisler 179 Shah Wali Alla s Tawil al-ahadith (Leiden: EJ Brill. 1973). 118 b. Religion and Thought of Shah Wali Allah Dihlawi ( ), Leiden c. Shah Waliullah and the Dargah, Muslim Shrines ine India (ed. C. W. Troll), Yeni Delhi Scholem, Gershom ( ): 1897 yılında Berlin de doğmuştur. Almanya da yetişmiş Yahudi felsefeci ve tarihçidir. İsrail deki Hebrew University de Yahudi Mistisizmi alanında ilk profesörlük ünvanını alan isimdir. 121 a. Die Krypto-Jüdische Sekte der Dönme (Sabbatianer) in der Türkei, Numen 7/1 (1960). 122 b. Die Jüdische Mystik in İhren Hauptströmungen, Frankfurt Brögelmann, Emil (?) Die Religiösen Erlebnisse der Persischen Mystiker, Hannover Van Ess, Joseph (?) Almanya da Tübingen Üniversitesi nde İslâmî ilimler ve Semitik diller Profesörü olarak hizmet vermiştir. Die Gedankenwekt des Hârit al-muhasibi, anhand von Übersetzungen aus seinen Schriften Dargestellt und Erlautert, Bonn Göbel-Gross, Erhard (?) Sirr-i Akbar, Die Upanishad-Übersetzung Dârâ Shikohs, (Dr. Tezi), Marburg Hindistanlı Bir Müslümanın Peygamber in Sözlerine Getirdiği Tasavvufî Yorumlar. 119 Şah Veliyullah Dehlevî nin Din Anlayışı. 120 Şah Veliyullah Dehlevî ve Dergâhı Farklı Bir Yahudi Mezhebi: Türkiye de Dönmeler (Sebetaycılar). 123 Temel Akımlarıyla Yahudi Mistisizmi. 124 İranlı Mistiğin Dinî Serüveni. 125 Hâris el-muhâsibî nin Kendi Yazılarının Çevirileri Vasıtasıyla Düşünce Dünyası. 126 Sırr-ı Ekber: Dârâ Şükuh un Eserinin Çevirisi.

16 180 Salih ÇİFT Gramlich, Richard ( ) 1925 yılında Mannheim da doğdu. Freiburg Üniversitesi nde Din Bilimleri sahasında Profesör ünvanı aldı ve burada çalıştı. a. Die Schiitischen Dewischorden Persiens, Wiesbaden b. Gedanken über die Liebe, Wiesbaden c. Suhrawardi, Umar, Die Gaben der Erkenntnisse, Wiesbaden d. Islamische Mystik, Stuttgart e. Die Lebenweise der Könige. Adab al-muluk. Ein Handbuch zur Islamischen Mystik, Stuttgart f. Alte Vorbilder des Sufitums, Wiesbaden g. Mystische Dimensionen des islamischen Monotheismus. In: Glauben an den einen Gott / Hrsg. von A. Falaturi u. B. Strolz. Freiburg 1975, S Klappstein, Paul (?) Vier Turkestanische Heilige, ein Beitrag zum Verstandnis der Islamischen Mystik, Berlin Kofler, Hans (?) Das Buch der Siegelringsteine der Weisheit, Graz Merx, Adalbert (?) Idee und Grudlinien einer Allgemeinen Geschichte der Mystik, Heidelberg Reinert, Benedikt (?) Die Lehre vom Tawakkul in der Alteren Sufik, Berlin İran da Şiî Tarikatlar. 128 Ahmed Gazzâlî nin Sevânihu l-uşşâk adlı eserinin Almanca çevirisidir. 129 Sühreverdî nin Avârifu l-meârif adlı eserinin Almanca çevirisidir. 130 İslâm Tasavvufu. 131 Âdâbu l-mülûk adlı eserin Almanca çevirisidir. 132 Tasavvufun İlk Döneminden Örnekler. 133 İslâmî Monoteizmin Mistik Boyutları. 134 Dört Türkistan Velisi: İslâm Tasavvufunun Anlamına Dair Bir Yazı. 135 İbn Arabî nin Füsûsü l-hikem adlı eserinin Almanca çevirisidir. 136 Tasavvuf Tarihinin Genel Fikirleri, Ana Çizgileri. 137 İlk Dönem Tasavvufunda Tevekkül Anlayışı.

17 Tasavvuf Araştırmalarında Alman Ekolü II: Tasavvuf Alanında Çalışma Yapan Alman Oryantalisler 181 Richter, Gustav (?) Dschelaladdin Rumi. Eine Stildeutung in drei Vortragen, Breslau Porten, W. Von (?) Aus dem Rohrflötenbuch des Scheich Dschelaleddin Rumi, Hellrau Dreher, J. (?) Das Imamat des Islamischen Mystikers Abdulqâsim Ahmad b. Al-Husain b. Qasi, Bonn Bremer, M.L. (?) Die Memoiren des Türkischen Derwisch Aşçi Dede İbrahim, Walldorf Hessen Houben, Q. Joseph ( ) 142 İbn Sina ve t-tasavvuf (1956)? Zoetmulder, P.O. (1906-?) 143 es-sufiyye İslamiyye fi Sumatra (Doktora Tezi, 1935). Florian Sobieroj (?) Ibn Hafif as-sirazi und Seine Schrift zur Novizenerzichung Kitab al-iqtisad, Beyrut-Stuttgart De Jong, Frederick (?) Turuq and Turuq-linked Institutions in Nineteenth Century Egypt, Leiden Celâleddîn-i Rûmî: Üç Konferansta Bir Üslup Yorumu. 139 Şeyh Celâleddîn-i Rûmî nin Ney Kitabından (Mesnevî?) Seçmeler. 140 Dreher in doktora tezidir. 141 Türk Dervişi İbrahim Aşçı dede nin Anıları. 142 Akîkî, c. II, ss Akîkî, c. II, s İbn Hafîf eş-şîrâzî ve Mürid Eğitimine Dair Bir Kitabı: Kitâbu l-iktisâd. 145 XIX. Yüzyıl Mısır ında Tarikatlar ve Bunlarla Bağlantılı Müesseseler.

18 182 Salih ÇİFT Von Rosenzweig, Vincentz (?) Aus Wahl aus den Diwanen des Grössten Mystischen Dichters Persiens Mewlana Dschalaleddin Rumi, aus dem Persischen, mit Beigefugtem Original-Texte, Viyana Steinherr, Irene Beldiceanu (?) a. Scheich Üftade, der Begründer des Gelvetijje-Ordens, Münih b. Hill, J. (?): c. Die Religion des Islam, Jena Kreiser, Klaus (?) Kasgarî Tekyesi ein Istanbuler Naqsbandî Konvent und Sein Stifter, Naqsbandis (ed. Marc Gaborieau, Alexandre Popovic, Thierry Zarcone), İstanbul-Paris 1990, s Kemper, Michael (?) Sufis and Gelehrte in Tatarien und Baschkirien, Der Islamische Diskurs unter Rissischer Herrschaft, Berlin Von Kükelgen, Anke (?) Die Entfaltung der Naqsbandiya Mugaddidiya im Mittleren Transoxianen vom 18. bis zum Beginn des 19. Jahrhunderts: Ein Stück detektivarbeit, Muslim Culture in Russia and Central Asia from the 18th to the 20th. Centuries, vol: 2 (ed. A. Von Kükelgen, M. Kemper, A. J. Frank), Berlin 1998, s Wieland-Karimi, Almut (?) Islamische Mystik in Afghanistan: Die Strukturelle Einbindung der Sufik in 146 Mevlânâ nın Dîvân-ı Kebîr inin Almaca çevirisidir. Orijinal metinle birlikte neşredilmiş olan kitapta Ulu Ârif Çelebi nin şiirleri de yer almaktadır. 147 Celvetiyye Tarikatının Kurucusu Şeyh Üftâde. 148 Gazzâlî nin Bidâyetü l-hidâye adlı eserinin Almanca çevirisidir. 149 Kaşgarî Tekkesi ve Vakfiyesi. 150 Tataristan ve Başkırdistan da Mutasavvıf ve Tasavvuf Öğretisi: Rus Egemenliği Altında İslâmî Söylem Yüzyıldan 19. Yüzyılın Başlarına Kadar Mâverâünnehir de Nakşbendiyye- Müceddidiyye Tarikatının Gelişimi.

19 Tasavvuf Araştırmalarında Alman Ekolü II: Tasavvuf Alanında Çalışma Yapan Alman Oryantalisler 183 die Gesellchaft, Stuttgart Meier, Fritz ( ) Tasavvuf üzerine yaptığı çalışmalarla tanınan İsviçreli bilim adamıdır yılında Basel de doğmuştur. İbranice ve Yunan dili üzerine başladığı çalışmalarına İslamî ilimlerle devam etmiştir. Doktora tezi Ebû İshak el-kazerunî ile ilgilidir. Danışmanı ise Rudolf Tschudi dir ( ). Daha sonra Helmut Ritter le ( ) çalışmıştır. Bir süre Türkiye de (İstanbul da) ve İran da bilimsel araştırmalarda bulunan Ritter tasavvuf şiiri üzerine yoğunlaşmıştır. 153 a. Die Fawaih al-jamrnl wa-fawatih al-galil des Nagm ad-din al-kubra, Wiesbaden b. Vom Wesen der Islamischen Mystik, Basel c. Das Problem der Natur im esoterischen Monismus des Islam, (Eranos-Jahrbuch 1949, XIV, s ). 156 d. Die Schriften des Aziz Nasafi (TANZ, s ) 157 e. Zwei Abhandlungen über die Naqsbandiyya, Stuttgart f. Abu Sa id-i Abu l-hayr, Tahran-Liege g. Baha-i Walad. Grundzüge seines Lebens und seiner Mystik, Leiden h. Essays on Islamic Piety and Mysticism (İng. trc. John O Kane, Bernd Radtke), Leiden Afganistan da İslâm Tasavvufu: Toplumda Tasavvufun Yapısal Çerçevesi Görgün, Hilal, Meier, Fritz, DİA, c. XXVIII, ss Necmüddîn-i Kübrâ nın Fevâihu l-cemâl adlı eserinin tenkildi neşridir. Meier in esere yazdığı 250 sayfalık takdim yazısı Kübrâ ile ilgili araştırmalar açısından büyük önemi haizdir, bk. Kara, Mustafa, Giriş, Tasavvufî Hayat (Usûlü aşere, Risâle ile l-hâim, Fevâihu lcemâl), İstanbul 1996, s Meier in doçentlik çalışmasıdır. 156 İslâm ın Bâtınî Monizminde Tabiat Sorunu. 157 Bu her iki çalışma da Aziz Nesefî nin Maksâd-ı Aksâ adlı eseriyle ilgilidir, bk. Düzen, İbrahim, Aziz Nesefî, DİA, c. IV, s Nakşbendiyye Üzerine İki Araştırma. 159 Batı da Ebû Saîd Ebu l-hayr üzerine yapılmış olan en kapsamlı çalışmadır. 160 Bahâeddin Veled in hayatı hakkındaki bu çalışmasında onun Maarif inin büyük bir kısmını Almanca ya tercüme etmiştir. 161 Zühd ve Tasavvuf Üzerine Makaleler. Meier in tasavvufla ilgili makalelerinin bir araya getirilmiş şeklidir.

20 184 Salih ÇİFT Gudrun, Schubert Annaherungen (?) Der mystisch-philosophische Briefwechsel zwischen Sadr ud-din-i Qonawi und Nasır ud-dîn Tûsî, Beyrut Luts, Berger, (?) Geschieden von allem auβer Gott, Sufik und Welt bei Abu Abd ar-rahman as-sulami , Hildesheim Tor Andrea (?) Islamische Mystiker, Stuttgart Schimmel, Annemarie ( ) Tasavvuf alanında çalışma yapan Alman oryantalistlerin en önemlilerinden biri olan Annemarie Schimmel hakkında Türkçe literatürde yeteri kadar malzeme mevcut olduğundan burada ayrıntıya girilmeyecektir. 165 Bununla birlikte Schimmel in anısına hürmeten, onun tasavvuf alanında klasikleşmiş olan bir eserini zikretmek uygun olacaktır: Mystical Dimensions of Islam, Chapel Hill Suraiya Faroqhi (1941-) Suraiya Faroqhi 1941 de Berlin de doğdu. Hamburg, İstanbul ve Bloomington/Indiana üniversitelerinde okudu arası ODTÜ de görev yaptı; bu üniversitede 1980 de doçent, 1986 da profesör oldu den beri Münih te Ludwig Maximilian Üniversitesi nde Ortadoğu Tarihi ve Kültürü ve Türk Araştırmaları Enstitüsü nde çalışıyor arası International Journal of Middle East Studies in yayın kurulu üyeliğinde bulundu Sadreddîn Konevî ile Nâsıruddî Tûsî nin birbirlerine yazdıkları mektupların tenkildi neşridir. 163 Allah tan Başka Herkesten Ayrı: Ebû Abdurrahman es-sülemî de Sûfi ve Dünya. 164 Müslüman Mistik. 165 Annemarie Schimmel in hayatı ve eserleri hakkında bk. Schimmel in eserlerinin listesi için bk. Chaghatai, M. Ikram, Bibliography of the Works of the Scholar-Hermit Prof. Dr. Annemarie Schimmel (ed. Muhammed Suheyl Omar), Lahore 2003; Bilman, Şule, Annemarie Schimmel in Tasavvuf Kültüründeki Yeri, UÜSBE, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Bursa 2004, ss ; Tasavvuf, Annemarie Schimmel Dosyası, yıl:4, sayı. 11 (temmuz-ocak 2003), ss

21 Tasavvuf Araştırmalarında Alman Ekolü II: Tasavvuf Alanında Çalışma Yapan Alman Oryantalisler 185 Der Bektaschi Orden in Anatolien, Viyana Radtke, Bernd (?) Doktora çalışmasını Hakim Tirmizî üzerine yapmıştır (Freiburg 1980). Tasavvuf alanındaki araştırmalarına devam etmekte olan Radtke özellikle Hakîm Tirmizî nin eserlerinin neşir ve çevirilerine ağırlık vermektedir. a. Al-Hakim al-tirmdihi, Freiburg b. Adab al-muluk. Ein handbuch zur Islamisvhen Mystik aus dem 4./10. Jahrhundert, Beyrut- Stuttgart Paul, Jurgen Nakşbendilik üzerine çalışan Jurgen 1989 yılında Hamburg Üniversitesi nde Doktorasını tamamladı yılından beri Halle de Martin-Luther Üniversitesi nde görev yapmaktadır. Tasavvuf alanındaki çalışmalarını Orta Asya ve İran üzerine yoğunlaştırmıştır. 169 a. Scheiche und Herrscher im Khanat Cagatay, Der Islam, 67, 1990, s b. Die Islamische und Soziale Bedeutung der Naqsbandiyya in Mittelasien im 15 Jahrhundert, Berlin c. Hagiographische Texte als Historische Quelle, Saeculum 41, , s d. Die Politische und Soziale Bedeutung der Naqsbandiyya in Mittelasien im 15. Jahrhundert, Berlin-New York 1991 (Doktora tazi). 173 Bibliyografya Akpınar, Turgut, Kissling, Hans Joachim, DİA, XXVII. Bachmann, Peter, Almanya da Doğubilim Araştırmalarının Kurucusu Johann Jacob Reiske, çev.: Mehmet Yavuz, İstanbul Bedevî, Abdurrahman, Mevsu atü l-müsteşrikîn, Amman Bilman, Şule, Annemarie Schimmel in Tasavvuf Kültüründeki Yeri, UÜSBE, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Bursa Anadolu da Bektaşilik. 168 IV./X. Yüzyıldan İtibaren İslâm Tasavvufuna Dair Bir El Kitabı Çağatay Hanlığında Şeyh ve Hükümdar 171 XV. Yüzyılda Orta Asya da Nakşbendiyye nin İslâmî ve Sosyal Anlamı. 172 Tarih Kaynağı Olarak Menâkıbnâmeler. 173 XV. Yüzyılda Orta Asya da Nakşbendiyye nin Siyasî ve Sosyal Anlamı.

22 186 Salih ÇİFT Birge, John Kingsley, The Bektashi Order of Dervishes. Chaghatai, M. Ikram, Bibliography of the Works of the Scholar-Hermit Prof. Dr. Annemarie Schimmel, edit.: Muhammed Suheyl Omar, Lahore Çift, Salih, Tasavvuf Araştırmalarında Alman Ekolü I: Tarihsel Boyut, Tasavvuf, yıl: 8 sayı: 18 (Ocak-Haziran 2007). Dietrich Albert, ed-dirâsâtü l-arabiyye fî Almânya, Wiesbaden Dursun, Davut, Avusturya, DİA, c. IV. Düzen, İbrahim, Aziz Nesefî, DİA, c. IV. Eyice, Semavi, Babinger, Franz, DİA, c. IV. Görgün, Tahsin, Kahle, DİA, c. XXIV. Görgün, Hilal, Meier, Fritz, DİA, c. XXVIII. Hatiboğlu, Mehmet S., Goldziher, Ignaz, DİA, c. XIV. Irwin, Robert, Oriental Discourses in Orientalism, Middle Eastern Lectures, no: 3 (1999). Jahanpour, Farhang, Western Encounters with Persian Sufi Literature, The Heritage of Sufism, c. III, edit.: Leonard Lewisohn-David Morgan, Oxford Kahraman, Kemal, Horten, Max, DİA, c. XVIII. Kara, Mustafa, Giriş, Tasavvufî Hayat (Usûlü aşere, Risâle ile l-hâim, Fevâihu l-cemâl), İstanbul Karlığa, H. Bekir, Gazzâli, DİA, c. XIII. Kreiser, Klaus, Jacob, Georg, DİA, c. XXIII. Küçükcan, Talip, Ethe Hermann, DİA, c. XI. Necib el-akîkî, el-müsteşrikûn, Kahire, ts. Ortaylı, İlber, Hammer-Purgstall, DİA, c. XV. Rudi Paret-Anton Schall, Ein Jahrhundert Orientalstik, Wiesbaden Paret, Rudi, The Study of Arabic and Islam at German Universities, German Orientalists Since Theodor Nöldeke, Wiesbaden Said, Edward W., Orientalism, New York Schmiede, H. Ahmed, Fück Johann W., DİA, c. XIII, ss Yüce, Nuri, Jansky, Herbert, DİA, c. XXIII, ss