ÜNİTE. HASTANE BİLGİ SİSTEMLERİ Yrd. Doç. Dr. Handan ÇAM İÇİNDEKİLER HEDEFLER LABORATUVAR VE RADYOLOJİ İŞLEMLERİNDE BİLGİ SİSTEMLERİ KULLANIMI

Transkript

1 HEDEFLER İÇİNDEKİLER LABORATUVAR VE RADYOLOJİ İŞLEMLERİNDE BİLGİ SİSTEMLERİ KULLANIMI Giriş Laboratuvar ve Radyoloji Hizmetleri Laboratuvar İşlem Süreci Laboratuar Bilgi Sistemleri Radyoloji İşlem Süreci Radyoloji Bilgi Sistemleri PACS (Görüntü Arşivleme ve İletişim Sistemleri) Sistemleri HASTANE BİLGİ SİSTEMLERİ Yrd. Doç. Dr. Handan ÇAM Bu üniteyi çalıştıktan sonra; Hastanelerdeki labaratuvar ve radyoloji süreçlerinin nasıl işlediği öğrenebilecek, Labaratuvar ve radyoloji bilgi sistemlerini tanıyabilecek, Labaratuvar ve radyoloji bilgi sistemlerinin altyapısını ve bileşenlerinini oluşturan bilgi teknolojilerini öğrenebilecek, PACS sistemlerinin labraratuvar ve radyoloji hizmetleri sunumundaki rolünü öğrenebileceksiniz. ÜNİTE 8

2 GİRİŞ Sağlık hizmetleri sunumunda önemli paya sahip konulardan biri de laboratuvar hizmetleri ile radyoloji hizmetleridir. Bu hizmetler, daha önce 6. ünitede anlatılan poliklinik ve klinik hizmetlerine yardımcı olma özelliği taşımaktadır. Hekimlerin kesin tanı ve teşhis koyabilmeleri için hastalardan istedikleri birtakım tetkik ve çekim işlemleri (laboratuvar ve radyoloji işlemleri) hayati önem taşımaktadır. Bu yüzden bu işlemlerin doğru, zamanında ve hızlı yapılabilmesi gerekmektedir. Bu durum bilgi sistemlerinin etkin kullanımı ile mümkündür. Laboratuvar ve radyoloji işlemlerinde bilgi sistemlerinin kullanılmasıyla önemli maliyet avantajı sağlanmaktadır. Özellikle personel maliyetleri, girdi maliyetleri ve kırtasiye giderleri azalmaktadır. Bunun yanında ilgili bilgi sistemleri hekimlere hızlı ve karşılaştırılabilir raporlar sunarak, erken teşhis ve tedavi imkânlarını artırmaktadır. Bu ünitede genel olarak laboratuvar ve radyoloji hizmetleri ile ilgili bilgi sistemlerine ait açıklamalara yer verilmiştir. Bölümde, laboratuvar ve radyoloji hizmetlerinin neler olduğu, laboratuvar ve radyoloji işlem süreçleri, laboratuvar bilgi sistemleri ve radyoloji bilgi sistemleri ana hatlarıyla anlatılmıştır. Bu bölümde ayrıca, radyoloji bölümlerinde tıbbi görüntülemeye imkân veren görüntü arşivleme ve iletişim sistemleri üzerinde durulmuş ve bu sistemlerin hastane bilgi sistemleri açısından önemi açıklanmıştır. LABORATUVAR VE RADYOLOJİ HİZMETLERİ Laboratuvar Hizmetleri Laboratuvar hizmetleri, poliklinik hizmetlerine yardımcı alt ünitelerden biridir. Genel olarak hekimin hastalığın tanı ve tedavisini gerçekleştirebilmek için hastadan istediği testlerin yapıldığı ve sonuçlarının raporlandığı birimlerdir. Laboratuvar hizmetleri kapsamında sürdürülen faaliyetler sağlık kurumlarında farklılık gösterebilmektedir yıl ve sayılı Resmî Gazete de yayınlanan Tıbbi Laboratuvarlar Yönetmeliğine göre, bu tür laboratuvarlar 6 sınıfa ayrılmıştır. Bunlar; basit hizmet laboratuvarları, kapsamlı hizmet laboratuvarları, eğitim hizmet laboratuvarları, gözetimli hizmet laboratuvarları, test bazında referans yetkili laboratuvarlar ve ulusal referans hizmet laboratuvarlarıdır. Hastaneler, sundukları sağlık hizmetlerinin kapsamlarına göre bu laboratuvarlardan birini veya birkaçını kullanabilirler. ISO tıbbi ve klinik laboratuvar hizmetleri tanımlamalarına göre laboratuvar; hastalığın tanısı, önlenmesi ve tedavisine yönelik bilgi sağlamak veya bir insanın sağlık durumunu değerlendirmek amacıyla insan vücudundan alınan materyallere ilişkin biyolojik, mikrobiyolojik, immünolojik, kimyasal, immünohematolojik, hematolojik, biyofiziksel, sitolojik, patolojik ve diğer analizleri yapabilen, sonuçları yorumlayabilen ve konsültasyon hizmeti sağlayabilen ünitelerdir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 2

3 Radyoloji Hizmetleri Radyoloji; tıbbi görüntülemenin gerçekleştiği ve hastanenin yoğun olarak kullanıldığı bir bölümdür. Radyoloji, vücudun iç organlarındaki olası hastalıkların teşhisi ve bu hastalıkların tedavisi ile ilgili bir bilim dalıdır. Bu teşhis ve tedavileri gerçekleştirirken röntgen, gamma, ses dalgaları, radyo frekansı ve radyasyon metotları kullanılmaktadır. Sürekli gelişen ve değişen bu bölüm, tıptaki gelişmeler çerçevesinde sunulan hizmetlerin kalitesi ve hızıyla ön plana çıkmaktadır. Radyoloji; tıbbi görüntülemenin gerçekleştiği bölümdür. Sürekli gelişen radyoloji hizmetleri, laboratuvar hizmetleri gibi poliklinik ve klinik hizmetlerine yardımcı ünitelerden biridir. Radyoloji hizmetleri, laboratuvar hizmetlerinden farklı olarak numunenin değil hastanın bizzat gelmesi gereken bir bölümdür ve randevu, görüntü oluşturma ve raporlama için daha uzun süreçlere ihtiyaç duyulmaktadır. Bu sebeple bu bölümde bilgi sistemlerine çok daha fazla ihtiyaç duyulmaktadır. Bilgi sistemlerinin ve teknolojilerin gelişmesi, sunulan hizmetlerin kalitesini artıracak, işlem sürelerini ise kısaltacaktır. LABORATUVAR İŞLEM SÜRECİ Laboratuvar bilgi sistemlerini daha iyi anlayabilmek için laboratuvar işlem sürecinin iyi bilinmesi gerekmektedir. Bir hastanede laboratuvar işlem süreci Şekil 8.1 de gösterilmiştir. Şekil 8.1 de görüldüğü gibi sürecin başlangıcı tetkik istemidir. Hekim tarafından istenen ve hasta üzerinde yapılması istenen tüm tetkik isteklerinin girişi yapılarak hasta ilgili laboratuvara yönlendirilir. Bazı hastanelerde ek faturalandırma olabileceğinden hastanın muhasebe birimine uğraması istenebilir. E-Laboratuvar, hastaların kendi tetkik sonuçlarını online görüntüleyebildikleri bir bilgi sistemidir. Hasta kendinden istenen tetkikleri vererek bekleme sürecine geçilir. Alınan örneklerin laboratuvara taşınması bizzat hasta tarafından yapılabileceği gibi hastane personeli tarafından da bu işlem yapılabilir. Test sonuçları, istenilen testlerin özelliğine göre belli bir zaman alır ve ilgili uzman tarafından onaylanarak, raporlama işlemine geçilir. Testlere ait raporlar ilgili departmandan alınarak tetkik görme muayenesine girilir. Bilgi teknolojilerinin gelişmesiyle birlikte tetkik raporları hasta tarafından online görüntülenebilmekte veya tetkik sonuçları ilgili hekimin ekranında görüntülenebilmektedir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 3

4 İSTEM RAPORLAMA TEST ONAY SÜREÇ SONUÇ Şekil 8.1. Laboratuvar İşlem Süreci Hastaların tetkik sonuçlarını görüntüleyebildikleri Erzurum ilindeki hastanelere ait laboratuvar sonuç sorgulama sistemi görüntüsü Şekil 8.2 de gösterilmiştir. Şekil 8.2. E-Laboratuvar Sorgulama Sistemi Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 4

5 LABORATUVAR BİLGİ SİSTEMLERİ Hastanelerin yoğun bölümlerinden biri olan laboratuvarların etkinliğinin artırılması, hekimlerin hasta hakkındaki bilgi ihtiyaçlarının hızlı karşılanabilmesi ve karmaşık iş düzenlerinin belirli bir standarda sahip olması için bilgisayar destekli sistemlere ihtiyaç duyulmaktadır. Bunun içinde laboratuvar bilgi sistemi adı verilen sistemler ortaya çıkmıştır. Laboratuvar bilgi sistemleri, hekim tarafından hastadan istenen testlerin kayda alınmasını, takip edilmesini, sonuçlandırılmasını, raporlandırılmasını ve faturalandırılmasını destekleyen bilgisayar tabanlı sistemlerdir. Bu sistemlerin kullanılmasıyla birlikte test istem kayıtlarından başlayıp sonuçların iletilmesine kadar geçen süreç hızlı ve güvenli bir şekilde yapılmaktadır. Hatta bu teknolojiler sayesinde, ileri tarihlerde tekrarlanan benzeri testler ile geçmiş döneme ait veriler istatistiki olarak karşılaştırılabilmektedir. Bu sayede hekimlerin hastalıkların teşhis ve tedavisinde hızlı ve doğru karar verme olasılığı artmaktadır. Güvenilir ve analiz edilebilir veriler elde etmek, hızlı sonuçlar üretebilmek, sonuçları kullanıcıların ulaşımına eş zamanlı sunabilmek ve karşılaştırılabilir bilgiler sunabilmek için laboratuvar bilgi sistemlerinin kullanılması zorunludur. Laboratuvar hizmetlerinde etkinliği artırabilmek için kurumların ihtiyaç duyduğu laboratuvar bilgi sistemlerinin bazı özelliklere sahip olması gerekmektedir. Bu özellikleri aşağıdaki gibi sıralamamız mümkündür: Laboratuvar bilgi sistemleri, hekim tarafından hastadan istenen testlerin kayda alınmasını, takip edilmesini, sonuçlandırılmasını, raporlandırılmasını ve faturalandırılmasını destekleyen bilgisayar tabanlı sistemlerdir Esneklik: Sistem dinamik bir yapıya sahip olmalıdır ve sonradan ortaya çıkabilecek olan farklı ihtiyaçlara uyum sağlayabilmelidir. Uyumluluk: Tüm cihazlarla, bilgisayarlarla, yazılımlarla ve çıktı birimleriyle entegre çalışabilmelidir. Kullanım kolaylığı: Yetki dahilinde tüm kullanıcılar tarafından kullanılabilir özellikte olmalıdır. Kurulum kolaylığı: Yetkili ve yeni tüm kullanıcılar tarafından kurulumu ve kullanımı yapılabilmelidir. İzlenebilirlik: Sistemin ürettiği mevcut veya geçmiş tüm teşhis ve tedavi sonuçlarını görüntüleyebilmelidir. Güvenilirlik: Hayati öneme sahip olan test sonuçları gerekli kalite kontrol aşamaları oluşturularak belli zaman aralıklarında kontrol edilerek hata payı minimuma indirilmelidir. Tutarlılık ve Karşılaştırma: Farklı zamanlardaki benzer test sonuçları karşılaştırılarak, tutarsızlıklar raporlanmalıdır. Faturalandırma: Hastadan testin istenmesinden başlayarak süreç sonuna kadar testlerin anlık faturalandırmasını yapmalı ve kaçakları önlemelidir. Geliştirilebilirlik: Sistem, ortaya çıkabilecek yeni iş süreçleri veya yönetmeliklere uygun olarak hızlı entegrasyon sağlayabilmelidir. Bakım ve Destek: Ortaya çıkabilecek aksaklıkları önleyebilmek için sadece kurulum aşamasında değil, kullanım aşamasında da profesyonel uzman ekipler tarafından desteklenebilir olması gerekmektedir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 5

6 Bu sayılan özelliklere sahip laboratuvar bilgi sistemleri uygulandıkları sağlık kurumlarında gerek hastalara gerekse sağlık personeline birçok avantaj sağlayacaktır. Laboratuvar bilgi sistemlerinin sağladığı avantajlar aşağıdaki gibi sıralanabilir: İşlem yoğunluğunu azaltır, Hata oranını azaltır, Zaman ve iş gücü kayıplarını azaltır, Kalite artışı sağlar, Doğru, zamanında ve tam bilgi akışı sağlar, Hızlı karar verme açısından hekimlere kolaylık sağlar. RADYOLOJİ İŞLEM SÜRECİ Radyoloji bilgi sistemlerini açıklamadan önce radyoloji işlem sürecinin nasıl işlediğinin bilinmesi faydalı olacaktır. Bu amaçla bir hastanedeki radyoloji işlem süreci Şekil 8.3 de gösterilmiştir. 1. Aşama İstem 2. Aşama Kayıt ve Randevu 3. Aşama Çekim 4. Aşama Sonuç 5. AŞama Görüntüleme ve Raporlama Şekil 8.3. Radyoloji İşlem Süreci Radyolojik işlemlerin sonuçlanma ve raporlama süresi, laboratuvar işlemlerinden daha uzun sürmektedir. Radyoloji işlem süreci, laboratuvar işlem sürecine benzer şekilde işlemektedir. Bu sürecin ilk aşaması istem aşamasıdır. İstem ilgili doktor tarafından hastadan istenerek, hastanın müracaat yapması ve gerektiğinde randevu alması istenir. Kayıt işlemleri bazı hastanelerde ilgili hekimin ekrandan onayı ile yapılabilirken, çoğu hastanede hastalar tarafından bizzat kayıt işlemi gerçekleştirilir. Bazı radyolojik çekimler için uzun süreli randevular verilebilmektedir. Üçüncü aşamada ise hekim tarafından istenen çekim gerçekleştirilir ve sonuç aşamasına geçilir. Sonuçlar çıktığında hekimin ekranında görüntülenir ve ilgili rapor oluşturulur. Hastanın istemesi hâlinde çekim sonuçları ve raporları hastaya da verilir. Radyolojik işlemlerin sonuçlanma süresi, laboratuvar işlemlerinden farklı bazı tetkik ve çekimlerde daha uzun sürmektedir. Radyoloji işlem sürecinin hızlanması ve iyileştirilmesi radyoloji bilgi sistemlerinin gelişmesi ile mümkündür. Radyoloji bilgi sistemleri aşağıda detaylı olarak anlatılmıştır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 6

7 Bireysel Etkinlik Laboratuvar ve Radyoloji İşlemlerinde Bilgi Sistemleri Kullanımı RADYOLOJİ BİLGİ SİSTEMLERİ Poliklinik hastaları ile yatan hastaların radyoloji isteklerinin karşılanabilmesi için gerekli süreç, bilgi sistemine ihtiyaç duyar. Radyoloji isteklerinin hangi hekim tarafından istendiği, hasta bilgileri, tarih ve saat bilgileri, hangi çekimlerin istendiği, raporlandırma ve faturalandırma işlemleri radyoloji bilgi sistemleri ile mümkündür. Bu bağlamda radyoloji bilgi sistemleri; hastaların radyoloji isteklerinin karşılanabilmesi için kayıt, randevu, tetkik kabulü, onaylama işlemleri, raporlama, görüntüleme ve faturalandırma işlemlerinde kullanılan bilgi sistemleridir. Bu bilgi sistemlerinin kullanımı hastalara, hekimlere, sağlık personeline ve hastane yönetimine birçok avantaj sağlamaktadır. Radyoloji bilgi sistemlerinin sağlayacağı avantajlar aşağıdaki gibi sıralanabilir: Birçok kullanıcıya eş zamanlı giriş imkânı vererek iş verimliliğini arttırır. Zaman kayıplarını minimuma indirir. Barkod sistemi ile örneklerin karışmasını engeller. Sınırsız bilgi arşivleme olanağı sağlar. Hastanenin diğer bölümleri ile iletişim etkinliğini artırır. Hızlı sorgulama imkânı verir. Hekimlerin teşhis sürelerini kısaltarak, hastanın yaşam kalitesinin artmasına yardımcı olur. Kayıt aşamasından başlayarak faturalandırma yapıldığından maddi kayıpları engeller. Hızlı ve esnek raporlama sağlar. Ünitedeki anlatımlardan görüleceği gibi gerek laboratuvar bilgi sistemlerinin gerekse radyoloji bilgi sistemlerinin hastanelerde kullanılmasının belli başlı hedefleri aşağıdaki bilgilerin edinilip, kullanılması ve yönetilmesidir (Erdem; 2016: 16): Hasta bakımı İş yönetimi Destek işlemleri Laboratuvar performansı Radyoloji performansı Hasta hizmetlerinin iyileştirilmesi Laboratuvar bilgi sistemleri ile radyoloji bilgi sistemlerinin kullanıldığı bir hastaneye giderek, bu bilgi sistemleri kullanılmadan önce iş süreçlerinin nasıl işlediğini araştırınız. Özellikle son 10 yılda bilgi sistemlerinde ne gibi gelişmelerin yaşandığını belirtiniz. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 7

8 PACS (GÖRÜNTÜ ARŞİVLEME VE İLETİŞİM SİSTEMLERİ) PACS; tıbbi görüntülerin saklanması, arşivlenmesi, geri çağırılması, iletilmesi ve sunulması amacıyla geliştirilen ve radyoloji bilgi sistemleri ile bütünleşmiş çalışan yazılım ve ağlardır. Radyoloji bölümlerinde tıbbi görüntülerin yansıtılması, arşivlemesi ve ilgililere aktarılması önemlidir. Bu ihtiyacı karşılayabilmek için kullanılan bilgi sistemlerinin başında Görüntü Arşivleme ve İletişim Sistemleri (PACS- Picture Archiving and Computer System) olarak adlandırılan teknolojiler gelmektedir. PACS; tıbbi görüntülerin saklanması, arşivlenmesi, geri çağırılması, iletilmesi ve sunulması amacıyla geliştirilen ve radyoloji bilgi sistemleri ile bütünleşmiş çalışan yazılım ve ağlardır (Siegel ve Reiner; 2003: 165). Bu bilgi sistemleri sayesinde tıbbi görüntüler elektronik olarak elde edilmekte, aktarılmakta, görüntülenmekte ve saklanmaktadır. PACS çalışma döngüsü Şekil 8.4 de gösterilmiştir. Şekil 8.4 de görüldüğü gibi radyoloji girdileri PACS sunucularına aktarılarak, ilgili çıktı birimlerine yönlendirilmektedir. Bu sunucu hekimlerin tıbbi görüntüleme yapabilmesi için ilgili görüntüleri poliklinik ve klinik ekranlarına aktarmaktadır. Bunun yanında sistem medikal monitör görüntüsü oluşturmakta ve istenildiğinde hastalara verilmek üzere yazdırılabilir ve görüntülenebilir formatta çıktı oluşturabilmektedir. Sistem ayrıca mevcut tıbbi görüntüler ile önceki görüntüleri karşılaştırma ve saklama hizmeti de sunmaktadır. Şekil 8.4. PACS Çalışma Döngüsü Hastane bilgi yönetim sistemleri ile eş zamanlı çalışan bu sistemin kullanılmasıyla sağlanacak avantajları aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür: Hekimlerin eski ve yeni çekimlere hızlı ulaşımını kolaylaştırır. Girdi maliyetlerini düşürür. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 8

9 Örnek Laboratuvar ve Radyoloji İşlemlerinde Bilgi Sistemleri Kullanımı Daha etkin arşivleme imkânı verir. Personel maliyetleri düşürür. Kırtasiye giderlerini azaltır. PACS bilgi sistemlerinde radyoloji cihazlarından alınan görüntülerin, cihazlara iletimi internet, intranet vb. yollarla iletilmektedir. Bu teknoloji günümüzde akıllı telefonlarla ve tablet cihazlarıyla da kullanılabilmektedir. Bilgi sistemleri arasında yer alan Görüntü Arşivleme ve İletişim Sistemleri'nin kullanılmaya başlanmasından önce ortapedi polikliniğe kırık şüphesiyle başvuran bir hastayı ele alalım. Bu hasta muayene sırasında hekim tarafından rontgen birimine yönlendirilmekte ve hasta röntgenini hem çektirip hem de röntgen sonuçlarını bekleyip, çıktı şeklinde ilgili hekime götürmekteydi. Bilgi sistemlerinin kullanılması ve gelişmesiyle birlikte, hastalar sadece röntegenini çektirmekte, sonuçlar ise PACS sistemleri sayesinde doğrudan hekimin ekranına aktarılmaktadır. Böylelikle büyük bir zaman kaybı ortadan kalkmaktadır. Bu sistemlerin başarılı bir şekilde entegrasyonunun sağlanabilmesi ve istenilen sonuçların elde edilmesi için aşağıdaki hususlara dikkat edilmesi gerekmektedir: Sistemin öncelikle hastane bilgi sistemleri ile tam uyumlu çalışması gerekmetedir ve yeni yazılımlara uyum sağlayabilmelidir. PACS altyapısının kullanılacağı cihazlar, iletişim araçları, ağlar ve bilgisyarların yüksek performansta olması ve esnek yazılımlarla donatılması gerekmektedir. Bu sistemler uzmanlık gerektiren yazılımlar olduğundan, sisteminin kurulması, satın alınması ve geliştirilmesi konusunda uzman ekiplerle çalışılmalıdır. Sistemde yaşanabilecek en ufak bir sıkıntı diğer bölümleri de etkileyeceğinden, bakım-onarım ve destek hizmetlerinin yeterli düzeyde olması gerekmektedir. Anlatımlardan da anlaşılacağı üzere laboratuvar ve radyoloji işlemlerinde bilgi sistemlerinin kullanımı son derece öenmlidir. Bu sistemlerin kullanılması ve sürekli geliştirilmesi hasta memnuniyetini de artıracaktır. Laboratuvar ve radyoloji işlemlerinde bilgi sistemlerinin kullanımı gereksiz çekimleri ortadan kaldıracak, maliyetleri düşürecek ve sağlık hizmetlerinin kalitesini yükseltecektir. Bu durum hasta memnuniyetlerindeki artışıda beraberinde getirecektir. Bunun yanında bu tür sistemlerin kullanımı İnsani Gelişme Endeksi açısından da önemlidir. Türkiye, İnsani Gelişme Endeksi sıralamasına göre 177 ülke Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 9

10 arasında 90. sırada yer almaktadır. Bu endeksin 3 temel bileşeni sağlık, eğitim ve yaşam kalitesidir (Karasioğlu, 2016: 4). Sağlıklı ve uzun yaşam, bu endeksin sağlık bileşeni açısından önemlidir. Bu sebeple bilgi sistemlerinin koruyucu sağlık hizmetlerinde, tedavi hizmetlerinde, rehabilitasyon hizmetlerinde, eğitim ve araştırma hizmetlerinde ve hastane organizasyonunda etkin bir şekilde kullanılması gerekmektedir. Bilgi sistemlerinin kullanımı her şeyden önce insan faktörü ile ilişkili bir durumdur. Bu sebeple bilgi sistemlerinden bekelenen faydaların elde edilebilmesi için hastaların, hekimlerin, çalışanların ve yöneticilerin bilinçli hareket etmesi ve hatta gerekli eğitimlerin verilmesi gerekmektedir. Bu ve benzeri hususular dikkate alınmadığında sistemden beklenen avantajların dezavantaja dönüşebileceği unutulmamalıdır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 10

11 Özet Laboratuvar ve Radyoloji İşlemlerinde Bilgi Sistemleri Kullanımı Laboratuvar hizmetleri, genel olarak hekimin hastalığın tanı ve tedavisini gerçekleştirebilmek için hastadan istediği testlerin yapıldığı ve sonuçlarının raporlandığı birimlerdir. Radyoloji hizmetlerinde, tıbbi görüntüleme gerçekleşir. Radoyoloji bölümü hastalarının yoğun olarak kullanıldığını bölümlerden biridir. Laboratuvar bilgi sistemleri, hekim tarafından hastadan istenen testlerin kayda alınmasını, takip edilmesini, sonuçlandırılmasını, raporlandırılmasını ve faturalandırılmasını destekleyen bilgisayar tabanlı sistemlerdir. Bu sistemlerin kullanılmasıyla birlikte test istem kayıtlarından başlayıp, sonuçların iletilmesine kadar geçen süreç hızlı ve güvenli bir şekilde yapılmaktadır. Laboratuvar hizmetlerinde etkinliği artırabilmek için kurumların ihtiyaç duyduğu laboratuvar bilgi sistemlerinin esneklik, uyumluluk, kullanım kolaylığı, kurulum kolaylığı, izlenebilirlik, güvenirlilik, tutarlılık, faturalandırma kolaylığı, geliştirilebilirlik, bakım ve onarım kolaylığı gibi özelliklere sahip olması gerekmektedir. Radyoloji bilgi sistemleri; hastaların radyoloji isteklerinin karşılanabilmesi için kayıt, randevu, tetkik kabulü, onaylama işlemleri, raporlama, görüntüleme ve faturalandırma işlemlerinde kullanılan bilgi sistemleridir. Bu bilgi sistemlerinin kullanımı hastalara, hekimlere, sağlık personeline ve hastane yönetimine birçok avantaj sağlamaktadır. Gerek laboratuvar bilgi sistemlerinin gerekse radyoloji bilgi sistemlerinin hastanelerde kullanılması hasta bakımı, iş yönetimi, destek işlemleri, laboratuvar performansı, radyoloji performansı ve hasta hizmetlerinin iyileştirilmesi açısından önemlidir. Görüntü Arşivleme ve İletişim Sistemleri (PACS), tıbbi görüntülerin saklanması, arşivlenmesi, geri çağırılması, iletilmesi ve sunulması amacıyla geliştirilen ve radyoloji bilgi sistemleri ile bütünleşmiş çalışan yazılım ve ağlardır. Hastane bilgi yönetim sistemleri ile eş zamanlı çalışan PACS sistemlerin kllanılmasıyla, hekimlerin eski ve yeni çekimlere hızlı ulaşımı sağlanır, girdi, personel ve kıstasiye maliyetlerinde tasarruf sağlanır ve daha ekin arşivleme olanağı sağlanır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 11

12 DEĞERLENDİRME SORULARI 1. Aşağıdakilerden hangisi hastanelerde tıbbi görüntülemelerin gerçekleştirildiği bölümdür? a) Laboratuvar b) Radyoloji c) Klinik d) Poliklinik e) Acil servis 2. Aşağıdakilerden hangisi laboratuvar işlem sürecinde yer almaz? a) Hekim tarafından istenen tetkiklerin kayıt altına alınması b) Tetkiklerin sonuçlandırılması c) Tetkiklerin onaylanması d) Tetkik ücretlerinin kayıt sırasında ödenmesi e) Sonuçların raporlanması 3. Hekim tarafından hastadan istenen testlerin kayda alınmasını, takip edilmesini, sonuçlandırılmasını, raporlandırılmasını ve faturalandırılmasını destekleyen bilgisayar tabanlı sistemlere ne ad verilir? a) Laboratuvar bilgi sistemleri b) Hastane bilgi sistemleri c) Radyoloji bilgi sistemleri d) Poliklinik bilgi sistemleri e) Görüntü arşivleme ve bilgi sistemleri 4. Aşağıdakilerden hangisi laboratuvar hizmetlerinde etkinliği artırabilmek için kurumların ihtiyaç duyduğu laboratuvar bilgi sistemlerinin taşıması gereken özelliklerden biri değildir? a) Esneklik b) Tutarlılık c) Faturalandırma d) Bakım ve Onarım e) Hızlılık Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 12

13 5. Radyoloji bilgi sistemlerinin tanımı aşağıdakilerden hangisinde tam olarak verilmiştir? a) Hekim tarafından hastadan istenen testlerin kayda alınmasını, takip edilmesini, sonuçlandırılmasını, raporlandırılmasını ve faturalandırılmasını destekleyen bilgi sistemleridir. b) Radyoloji isteklerinin onaylandığı, görüntülendiği ve raporlandığı bilgi sistemleridir. c) Hastaların radyoloji isteklerinin karşılanabilmesi için kayıt, randevu, tetkik kabulü, onaylama işlemleri, raporlama, görüntüleme ve faturalandırma işlemlerinde kullanılan bilgi sistemleridir. d) Hastanelerde tüm tetkik ve görüntüleme işlemlerini gerçekleştiren bilgi sistemleridir. e) Sadece radyoloji işlemlerinin faturalandırmalarının yapıldığı bilgi sistemleridir. 6. Aşağıdakilerden hangisi radyoloji bilgi sistemlerinin sağlayacağı avantajlar arasında gösterilemez? a) Sınırsız bilgi arşivleme olanağı sağlar. b) Birçok kullanıcıya eş zamanlı giriş imkânı vererek iş verimliliğini artırır. c) Radyolojik işlemler uzun sürdüğünden personelin iş yükünü artırır. d) Kayıt aşamasından başlayarak faturalandırma yapıldığından maddi kayıpları engeller. e) Hastanenin diğer bölümleri ile iletişim etkinliğini artırır. 7. Aşağıdakilerden hangisi hem laboratuvar bilgi sistemlerinin hem de radyoloji bilgi sistemlerinin hastanelerde kullanılmasının belli başlı hedefleri arasında yer almaz? a) İş yönetimi b) Destek işlemleri c) Laboratuvar performansı d) Radyoloji performansı e) Daha fazla kazanç Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 13

14 8. Hastane bilgi işlem süreçleriyle ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? a) Radyolojik işlemlerin sonuçlanma ve raporlama süresi, laboratuvar işlemlerinden daha uzun sürmektedir. b) Poliklinik hastaları ile yatan hastaların radyoloji isteklerinin karşılanabilmesi için gerekli süreç, bilgi sistemlerine ihtiyaç duyar. c) Laboratuvar bilgi sistemleri, hızlı karar verme açısından hekimlere kolaylık sağlar. d) Laboratuvar hizmetlerinde uyumluluk kavramı, sitemin ürettiği mevcut veya geçmiş tüm teşhis ve tedavi sonuçların görüntülenebilmesini ifade eder. e) Bilgi teknolojilerinin gelişmesiyle birlikte tetkik raporları hasta tarafından online görüntülenebilmekte veya tetkik sonuçları ilgili hekimin ekranında görüntülenebilmektedir. 9. Tıbbi görüntülerin saklanması, arşivlenmesi, geri çağırılması, iletilmesi ve sunulması amacıyla geliştirilen ve radyoloji bilgi sistemleri ile bütünleşmiş çalışan yazılım ve ağlara ne ad verilir? a) İletişim bilgi sistemleri b) Görüntü arşivleme ve iletişim sistemleri c) Radyoloji bilgi sistemleri d) Poliklinik bilgi sistemleri e) Laboratuvar bilgi sistemleri 10. Aşağıdakilerden hangisi Görüntü Arşivleme ve İletişim Sistemlerinin (PACS) kullanılmasıyla sağlanacak avantajlar arasında yer almaz? a) İş yükünü artırır. b) Kırtasiye giderlerini azaltır. c) Personel maliyetleri düşürür. d) Daha ekin arşivleme imkânı verir. e) Girdi maliyetlerini düşürür. Cevap Anahtarı 1.B, 2.D, 3.A, 4.E, 5.C, 6.C, 7.E, 8.D, 9.B, 10. A Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 14

15 YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK DİĞER KAYNAKLAR Anderson, J. G., Aydin, C. E., ve Jay, S. J. (1993). Evaluating Health Care Information Systems: Methods and Applications. USA: Sage Publications, Inc.. Bleich, H. L., ve Slack, W. V. (1991). Designing a Hospital Information System: A Comparison of Interfaced and Integrated Systems. MD Computing: Computers İn Medical Practice, Vol: 9(5), ss: Erdem, G. (2016). Laboratuvar Bilgi Sistemleri Nedir? Çalışma Prensipleri Nelerdir? S.E.T: Karasioğlu, F. (2016). Sağlık İşletmelerinde Finansal Muhasebe Uygulamaları, Konya, Atlas-Akademi Karasioğlu, F. Ve Çam A.V. (2008). Sağlık İşletmelerinde Maliyet Analizi: Karaman Devlet Hastanesi Birim Muayene Maliyetlerinin Hesaplanması Niğde Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Vol:1 (1), Lorenzi, N. M., ve Riley, R. T. (2000). Managing Change. Journal of the American Medical Informatics Association, Vol: 7(2), Siegel, E. L., ve Reiner, B. (2003). Work Flow Redesign: The Key to Success when Using PACS. Journal of Digital İmaging, Vol:16(1), ss: Sumen, E. Zayím, N. ve Saka, O. (2005) Laboratuar Bilgi Sistemi (LBS) Uygulaması: Benimseme ve Kullanıcı Memnuniyeti. 2. Ulusal Tıp Bilişimi Kongresi, Kasım, Antalya. Şenol, U. Aktaş, A. ve Saka, O. (2007). Radyoloji Bilgi Sistemi., IX. Akademik Bilişim Konferansı,31 Ocak 2 Şubat, Kütahya. Yıldırım P., Öztaner S. M. ve Gülkesen K. H., (2006). Radyologların Gözüyle PACS; Bir Değerlendirme Çalışması, 3. Ulusal Tıp Bilişimi Kongresi, Kasım, Antalya. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 15