Travma Çalışmasından Önce Stabilizasyon Nasıl Yapılır?

Transkript

1 Travma Çalışmasından Önce Stabilizasyon Nasıl Yapılır? Doç. Dr. Önder Kavakçı Zeynep Zat, Klinik Psikolog 03/04/2017

2

3

4 Travma tedavisinin üç evresi (Judith Herman) Stabilizayon travma ile çalışma Yeniden bağlantı kurma

5 Stabilizasyon Egonun Güçlenmesi Hazırlık evresinde; Terapötik işbiriliği oluşturulması Psikoeğitim Kullanılacak teknik hakkında bilgi verilmesi: BDT, PE, EMDR, travma odaklı grup terapisi gibi

6 Stabilizasyon Tedavi öncesinde hastanın; tanısı semptomları travmanın etkileri tedavi planının evreleri tedavi sırasında yaşanacaklar hakkında bilgilendirilmesi gereksinimi vardır.

7 Kutu Oluşturma Kapsayıcı (container) görevini görür. Dışarıda kapsayıcı bir nesnenin varlığını temsil eder. Duygu ve düşünceleri kontrol altına almaya destek bir müdahaledir. Kişinin kendini kontrol etme, güvende hissetme ve sakinleşme becerilerine yardımcı bir müdahaledir.

8 Kutu Egzersizi Bu kutu, o sırada bizi etkileyen durum ve malzemenin zihin ve bedenden uzaklaştırılması için kullanılacaktır. Danışandan gözlerini kapaması veya rahat, sabit bir noktaya bakması istenir. Gözünün önüne bir kutu getirmesi istenir. Bu kutu veya sandık, oldukça sağlam ve dayanıklı olmalı, bir kapağı ve bir kilidi olmalıdır. Rengi, büyüklüğü, (varsa) içi ve dışının özellikleri (oymalı, düz, şekilli vs. yapıldığı materyal.

9 Kutu Egzersizi Tüm bu bilgilerden sonra kapak ve kilidin çalışıp çalışmadığı da kontrol ettirilir. Daha sonra içine yollayacağımız her ne ise odaklanılmalıdır. «Şimdi kendine odaklan seni rahatsız eden bir fikir, bir duygu ve bedeninde bir duyum (his vs.) varsa bunun kutuya gitmesine izin ver. İzin ver gitsin ve seni şimdilik rahat bıraksın.» Gidene dek beklenir. Gittiğinde kapak ve kilit kapatılır. Şimdi nasıl hissettiği danışana sorulur. Genellikle yollanmaya çalışılmadığında kendiliğinden hisler uzaklaşır ve kişinin bedeni daha rahatlar. Daha sakin kalabilmek için bizi rahatsız eden düşünce ve duygular o kutuya atılabilir.

10 Güvenli Yer Temel stabilizasyon becerilerindendir. Kişinin güven hissinin bozulmadan kalabildiği bir an oluşturmak, Kişinin zihninde her türlü müdahale ve zorlamalardan uzak, güvenli ve huzurlu bir alan yaratmak, Hem içerde hem dışarda kapsayıcı bir mekan/ durum algısını geliştirmek hedeflenir.

11 Güvenli Yer Egzersizi Kendinizi en çok nasıl bir yerde rahat hissedersiniz? Kimi insan dağlarda, yaylalarda, ormanın içinde, kimi insan deniz kenarında rahat hisseder. Hiç öyle bir yerde oldunuz mu? Kendimize böyle bir yer oluşturun. Etrafta ne var? neler görüyorsunuz? Kendinizi burada hayal edin, hangi mevsimdesiniz? Rüzgar, güneş, mevsimsel neler hissediyorsunuz? Neler duyuyorsunuz? Hangi sesler var? Burnunuza gelen bir koku var mı?

12 Güvenli Yer Egzersizi Kendinizi burada hayal ederken nasıl hissediyorsunuz (Danışan duygu getiremezse, rahat mısınız, huzur var mı, ferahlama var mı, güvende misiniz gibi sorularla danışanı yönlendirebilirsiniz)? Burası sizin zihninizde oluşturduğunuz güvenli yer (Danışanın söylediği betimlemeleri geri söyleyin; duygu, ses, koku, görüntü gibi duyumları söyleyin). Kendinizi ne zaman streste hissederseniz, burada hayal edebilir ve tekrar bu duyguları yaşayıp, kendinizi olumsuz duygulanımlardan arındırabilirsiniz.

13 Işık Huzmesi Kendini sakinleşme becerilerinden biridir. Meditatif bir yönü de olan bu egzersiz ve yarı direktif imajinasyon egzersizidir. Dolayısıyla, terapist için uygulaması da görece daha kolaydır. Kişinin düşünceleriyle, bedenini sakinleştirebildiği, gevşetebildiği bir egzersizdir ve doğru yapıldığında, güzel bir kaynak olarak danışana güç ve kontrol hissini yaşatacak, bu inançların artmasında destek olacaktır.

14 Işık Huzmesi (uygulama) Gözlerinizi kapatın, bir ışık huzmesinin tavanda olduğunu fark edin, bu sağlıkla ilgili bir kaynak. Size sağlık getirmek için burada, birazdan size yaklaşacak ve size sağlık getirecek. İzin verin gelsin, belki sarı, belki beyaz güzel bir renk. Yaklaştıkça rahatlık geliyor, hissediyorsunuz. Başınıza değiyor ve başınızda sizi rahatsız eden ne varsa bu ışığın içinde eriyip gidiyor ve siz kendinizi rahatlamış ve sağlıklı hissediyorsunuz. Işık ilerliyor, boynunuz ve omuzlarınızda. Size rahatsızlık veren ne varsa bu ışığın içinde eriyip gidiyor ve siz kendinizi rahatlamış ve sağlıklı hissediyorsunuz. Işık ilerliyor, kalbiniz, ciğerleriniz, omurunuz, kollarınız, elleriniz ışıkla doluyor. Buralarda, sizi rahatsız eden ne varsa bu ışığın içinde eriyip gidiyor ve siz kendinizi rahatlamış ve sağlıklı hissediyorsunuz. Işık ilerliyor, mideniz, böbrekleriniz, karaciğeriniz, karnınız ve sırtınızda. Buralarda, size rahatsızlık veren ne varsa bu ışığın içinde eriyip gidiyor ve siz kendinizi rahatlamış, huzurlu ve sağlıklı hissediyorsunuz. Işık ilerliyor, damarlarınız, kaslarınızı, bacak ve ayaklarınız ışıkla doluyor. Buralarda, size rahatsızlık veren ne varsa bu ışığın içinde eriyip gidiyor ve siz kendinizi rahatlamış, huzurlu ve sağlıklı hissediyorsunuz. Işık tüm odaya doluyor, siz keyifle bu rahatlığın tadını çıkarıyorsunuz. İstediğinizde gözlerinizi açabilirsiniz. Nasılsınız?

15 Nefes Egzersizi Kişinin, kendini en temel bedensel hareketi, nefes alma ve verme döngüsü ile rahatlatması kendi içinde hem sıradan hem de mucizevi bir his yaratır. Nefes egzersizi, danışanın kendini merkezinde hissetmesini, kaslarının gevşemesini, duygularının yumuşamasını ve bedeninde daha rahat hissetmesine yardımcı olur. Bu egzersiz de diğerleri gibi, günün her anında yapılabilir.

16 Nefes Egzersizi (uygulama) Danışandan dikkatini nefesine vermesi istenir ve burnundan nefes alıp, ağzından nefes vermesi söylenir. Kendi ritminde nefes alması önemlidir. Ne çok hızlı ne çok yavaş, ne çok derin ne çok kısa. Sadece kendi bedeninin istediği kadar. Yavaş yavaş ritmi bulurken nefesini 4 saniyede alması istenir ve 2 saniye tutması ve 4 saniyede vermesi (onlar için sayın). Saniyeler hızlı olabilir, yavaş olabilir, bedenin hızında olmalıdır. Bu 4 saniyede al, 2 saniye tut ve 4 saniyede ver şeklindeki her bir nefes alıp vermeyi en az 10 kez danışanla birlikte uygulayın. 6.turdan itibaren vücudun rahatlaması beklediğimiz bir tepkidir. 10 turun sonunda danışana nasıl hissettiğini sorun. Farkındalığı artırmak için çalışma başlamadan önce de bedeninin nasıl olduğunu ve nasıl hissettiğini sorabilirsiniz. Farkındalığı düşük ise çizim kullanabilirsiniz.

17 Televizyon Ekranı Çalışması Danışandan gözleri açık ya da kapalı iken bir televizyon ekranı imgelemesi istenir. Özellikle travmatik deneyimlerle ilgili olumsuz görüntüler geldiğinde bunları televizyon ekranındaki gibi çalışabileceği yakınlaştırıp uzaklaştırabileceği, siyah beyaz olarak seyredebileceği ya da tamamen kanal değiştirebileceği öğretilir.

18 Televizyon Ekranı Çalışması Bu televizyonun kumandası sizin elinizde, televizyonu açın ve beyaz zemin üzerinde bir elma görün. Ne renk? Güzel, bu renkteki elmaya doğru kamera yaklaşıyor, yaklaşıyor, elma giderek ekranı kaplıyor, tüm ekranı kaplıyor. Şimdi elmadan uzaklaşıyor, uzaklaşıyor, uzaklaşıyor. Nokta kadar kaldı, şimdi büyütün, küçültün, başlangıçtaki haline getirin, rengini değiştirin, siyah beyaz olarak izleyin. Şimdi de kanal değiştirin, başka kanala geçiyoruz, burada başka bir meyve var, nedir? Güzel, bunu büyütelim şimdi, büyüyor, büyüyor, ekranı kapladı, şimdi küçülüyor, küçülüyor, nokta kadar. Şimdi bir başka kanala geçelim, bir tatil yerinin tanıtımı var. Nasıl bir yer? Bu noktada danışanın hayal gücüne bırakılır ve ayrıntıları ile tatil yerinin anlatılması sağlanır. Bu tatil yeri daha sonra güvenli yer olarak da kullanılabilir. Evet şimdi tekrar birinci kanala dönelim, elma, nasıl görünüyor? Bu çalışma sırasında yönergeler, hipnotik ses tonu ile, hastanın imgeleme yapmasına zaman tanıyarak, acele etmeden verilmelidir. 09/0/2014

19 Televizyon Ekranı Çalışması Bu noktada danışanın hayal gücüne bırakılır ve ayrıntıları ile tatil yerinin anlatılması sağlanır. Bu tatil yeri daha sonra güvenli yer olarak da kullanılabilir. Evet şimdi tekrar birinci kanala dönelim, elma, nasıl görünüyor? Bu çalışma sırasında yönergeler, hipnotik ses tonu ile, hastanın imgeleme yapmasına zaman tanıyarak, acele etmeden verilmelidir.

20 StabilizasyondaYeni Bakış Açıları Danışan terapi odasına şikayyetleri ile gelir.. Çalışma arkadaşları ile ilişkileri yönetmekte zorlanmak gibi Travma çalışmasına tetikleyici ile başlamak AIP

21 4 Element Rasyonel: İçsel ve dışsal stres tetikleyiciler, gün içinde birikerek artan bir etki oluştururlar. Tolere edebildiğimiz bir uyarım aralığında kalırsak, stresle daha iyi başa çıkabiliriz. Stres tetikleyicilerine müdahale etme yöntemi: Stres seviyemizi tolere edebildiğimiz aralıkta tutabilmek için, gün içinde stres seviyemizi sık sık kontrol etmeli ve basit stres azaltma teknikleri kullanmalıyız. Beklenen hedef, bu egzerzisin gün içinde rastgele zamanlarda ve değişik stres seviyelerindeyken yapılması ve stres seviyesinin her seferinde 1-2 seviye azaltılmasıdır. Stres tepkilerinizin birikmesini engellerseniz, tolerans aralığınız içinde durmanız daha kolay olabilir.

22 4 Element Bileğinize, 4 element bilekliği takın (renkli silikon bir bant). Bilekliği her fark ettiğinizde, o andaki stres seviyenizi (SUD) belirleyin, 4 element alıştırmasını uygulayın, ve ardından tekrar SUD değerinizi belirleyin. Alternatif: Bileklik yerine, saatiniz ya da cep telefonunuzun üzerine minik bir yapıştırma ya da etiket koyabilirsiniz.]

23 4 Element (uygulama) Toprak Hava Su Ateş

24 4 Element (uygulama) Önce size kendinizi daha sakin, kontrollü hissetmenize yardım edecek bir egzersiz öğreteceğiz. Bu nedenle lütfen sürekli taktığınız yüzük, saat gibi bir takınıza bakın veya bileğinizdeki bir noktayı seçip parmağınızla bastırın. Bunu yaparken şu an ne kadar gergin olduğunuzu, 0: Hiç gergin değilim, 10: çok gerginim ölçeğinde belirlemeye çalışın. Şimdi lütfen etrafınıza bakın. Daha önce farketmediğiniz 3 şeyi farkedin. Şimdi sesleri dinleyin. Neler duyuyorsunuz? Farkedin.

25 Şimdi lütfen koltuğunuza rahat bir şekilde yerleşin. Gözlerinizi dilerseniz kapatabilirsiniz veya bir noktaya sabitleyebilirsiniz. Ayaklarınız yere bassın, dikkatinizi ayaklarınıza verin. Yeri-zemini hissedin, yerin ayaklarınızla temasını hissedin. Sandalyenizde rahat rahat otururken, sandalyenizin sizi nasıl desteklediğini, nasıl taşıdığını farkedin. Çok iyi. Şu an yerden aldığınız güçle güvendesiniz, sakinsiniz, rahatsınız. Bunu hissedin. Bu güveni, rahatlığı yaşayın. Şimdi sizden ayaklarınız yerde, koltuğunuzda rahat, güvenli ve dik bir şekilde otururken nefesinize odaklanmanızı istiyorum. Lütfen 4 saniye boyunca nefes alın. İçinizden diye sayarak derin nefes alırken havanın burnunuzdan midenize kadar ulaştığını hissedin. Nefesinizi 2 saniye tutun. Şimdi yine 4 saniyede nefesinizi verin. Güzel. Şimdi bedeninizin merkezindesiniz. Sağlıklı ve dengelisiniz. Ayaklarınız yerde ve güvende iken bu denge halini, merkezinizde olma halini farkedin. (6 kez nefes alıp verme yaptırın.)

26 Çok iyi. Şimdi biraz daha yukarı çıkalım. Dikkatinizi ağzınıza vermenizi istiyorum. Ağzınızın içi nemli mi? Kaygılı ve stresliysek ağzımız kurur. Rahatsak ağzımız nemlidir. Sevdiğiniz bir yiyeceği hayal edin ve ağzınızı daha da sulandırın. Bir süre daha fazla tükürük üretin. Ağzınız ıslandıkça bedeninizi, düşüncelerinizi çok daha iyi kontrol edebiliyorsunuz. Bunu farkedin. Sakinliğinizi, huzurunuzu hissedin. Harika. Ayaklarınız yere basarak güvende, derin nefes alıp vererek dengede, ağzınızı ıslatarak kontroldesiniz. Şimdi kendinizi güvende, huzurlu hissettiğiniz bir yer veya bir durum hayal edin. İster gerçek, ister hayali bir yer veya durum olabilir. Bu yer veya durum şu an hatırladığınızda, hayal ettiğinizde size güven ve huzur veriyor olsun. Bir sahil, bir dağın tepesi, çimenlik bir alan, her yer olabilir. Seçim sizin.

27 Lütfen bu yerde olmak, gördükleriniz, kokular, sesler size neler hissettiriyor, bedeninizde ne gibi olumlu etkileri oluyor, fark edin. (KELEBEK KUCAKLAMASI) Şimdi bir yandan kelebek kucaklaması yaparken (12 lik set) bir yandan 1. kutudaki güvenli, huzurlu yerinize odaklanın, size yaşattığı duyguları, bedeninizdeki duyumları fark edin. Bu yerin yaşattığı duyguları, vücudunuzdaki değişiklikleri farketmeye devam edin. Şimdi bir yandan kelebek kucaklaması yaparken (12 lik SET) bir yandan içinizden güvenli yerinizin adını söyleyin ve o yere odaklanın, size yaşattığı duyguları, bedeninizdeki duyumları fark edin. Şimdi tekrar takınıza bakın veya bileğinizdeki aynı yere basın. 0: Hiç gergin değilim, 10: Çok gerginim ölçeğinde şu anki durumunuza puan verin.

28 Bu egzersizi günde yaklaşık 10 kez uygularsanız, her seferinde takınıza bakar veya bileğinizde aynı noktayı bastırarak gerginlik seviyenizi ölçerseniz, en azından bir-iki puan oranında rahatlama sağlarsanız. İki hafta kadar sonra sadece takınıza bakarak veya bileğinizdeki aynı noktaya bastırarak bile stres seviyenizin azaldığını görebilirsiniz. Herkesin stres seviyesi azaldı mı? (Azalmayanları bireysel müdahaleye yönlendirin).

29 KAYNAK GELİŞTİRME VE YÜKLEME LEEDS PROKOLÜNÜN PARNELL VERSİYONU 1) Terapist danışandan güncel bir zorluk veya bloke eden bir inanca odaklanmasını ister. 2) Terapist problemle daha etkili bir biçimde başa çıkmak için danışanın hangi kaynak veya kaynaklara ihtiyacı olduğunu ortaya çıkarır. a. Ana Kaynak Terapist danışandan daha önce bu kaynağa sahip olduğu bir anısını bulmasını ister (Kısmen de olsa). Danışanın böyle bir anısı yoksa b ye geçiniz. b. İlişkili Kaynak Terapist danışandan bu kaynağa sahip olduğunu bildiği bir kişiyi düşünmesini ve bu kaynağın net olduğu bir anıyı bulmasını ister. Danışanın böyle bir anısı yoksa c ye geçiniz. c. Sembolik Kaynak Kaynağı temsil eden doğa, sanat, müzik, din, rüya, film kahramanı, kitap, sembol ile ilgili nesne.

30 KAYNAK GELİŞTİRME VE YÜKLEME LEEDS PROKOLÜNÜN PARNELL VERSİYONU 3) Terapist danışandan ilgili duygu ve duyumlarla anıyı tanımlamasını ister. 4) Terapist kısa bir EM seti uygular (yaklaşık onluk bir set). Tepki nötr veya olumlu ise bir sonraki safhayla devam edin, tepki olumsuz ise terapist danışandan başka bir anı bulmasını ister. 5) Terapist danışandan anıya uygun hatırlatıcı bir sözcük ister. 6) Danışan anıya, hatırlatıcı sözcüğe, duygulara ve duyumlara odaklanır. Terapist kısa bir EM seti uygular (yaklaşık onluk bir set). Tepki nötr veya olumlu ise terapist olumlu bir değişim olduğu sürece setleri uygulamaya devam eder. Tepki olumsuzsa terapist danışandan başka bir anı bulmasını ister. 7) Süreç farklı kaynaklar için tekrarlanabilir. Ayrıca gelecek şablonu için de kullanılabilir.