Samsun'da Halkýn Hava Kirliliðine Bakýþý

Transkript

1 Samsun'da Halkýn Hava Kirliliðine Bakýþý Kemalettin ÞAHÝN Ondokuz Mayýs Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Coðrafya Bölümü, SAMSUN Ekoloji 13, 51, Özet Bu çalýþma, anket verilerinden yararlanarak Samsun'da halkýn hava kirliliðini nasýl algýladýðýný ortaya koymak amacýyla yazýlmýþtýr. Samsun halkýnýn çoðunluðu kýþ aylarýnda hava kirliðinden etkilenmektedir. Ankete katýlanlarýn 78'i ýsýnma teknikleri ve endüstriyel faktörleri kýþ mevsiminde hava kirliliðinin temel nedenleri olarak düþünmektedir. Halkýn 59'u kýþýn ýsýnma amacýyla kok yahut linyit kullandýklarýný belirtmiþlerdir. Kentin yüksek kesimlerinde rüzgarýn da etkisiyle hava kirlililiði daha az hissedilmektedir. Ankete katýlanlarýn 42'si yaz aylarýnda kirliliðin esas nedeninin egzoz gazlarý ve endüstriyel faktörler olduðuna inanmaktadýr. Kirli hava, bronþit, astým, solunum yolu rahatsýzlýklarý ve diðer þikayetlerin de nedeni olmaktadýr. Ankete katýlanlarýn 51'i kirli havanýn etkilerinden kurtulmak için ortaya koyduklarý ilk öneri, kentte düþük kaliteli yakýt kullanýmýnýn engellenmesinin gerekliliðine inanmaktadýr. Anahtar Kelimeler: Anket, bronþit, hava kirliliði, Samsun. People's Views to Air Pollution in Samsun ABSTRACT The primary objective of this study are to describe the residents perceptions towards air pollution in Samsun. The data used in this paper was collected via questionnaire survey. The data show that many people in Samsun were effected by air pollution, especially during winter period. 78 of respondents think that in winter, the causes of the air pollution are heating techniques and industrial factors. 59 of respondents declared that they use coke or lignite for heating. It has been found that air pollution is lower on windy higher parts of the city. The survey shows that 42 of respondents believe that the exhaust gas emissions and industrial factors are the causes for air pollution during summer period. Many respondents believe that polluted air often causes the complaints of bronchitis, asthma, acute respiratory episodes, and other discomforts. In order to cope with the adverse effects of the air pollution, 51 of the respondents belive that the presence of household heating with low quality fuel or coal should be banned in the Samsun urban area. Keywords: Air pollution, bronchitis, questionnarie, Samsun. GÝRÝÞ Havanýn insan saðlýðý üzerine doðrudan etkisi bulunmaktadýr. Nitekim, tam yanmamýþ karbon partikülleri, ozon, CO, SO 2 gibi kirleticiler solunum yoluyla bronþit enfeksiyonlarýna neden olabilmektedir. Hatta kirli hava üzerine yapýlan çalýþmalardan kanserin de baþlýca nedenlerinden biri olduðu ortaya konulmaktadýr (Anonymous 1999b). 20. yy. baþlarýnda da Samsun'da bataklýk alanlara baðlý hava kirliliði hissedildiði tarihi çalýþmalardan anlaþýlmaktadýr. Nitekim, Yolalýcý (2000), 19. yüzyýlýn sonlarýnda Fener ile Ilýcak çeþmesi (bugünkü Bahçelievler Mahallesinin bulunduðu kesim) arasýnýn bataklýkla kaplý olmasýndan dolayý kentte solunmasý güç bir hava bulunduðunu açýklamaktadýr. Samsun'da kýyý kesiminden içerilere doðru gidildikçe çeþitli seviyelerde izlenebilen yüzeyler yer alýr. Buralar yer yer eski kýyý taraçalarýna (50-0 m geniþlikte) karþýlýk gelmektedir. Karadeniz'e doðru hafif bir eðim gösteren bu yüzeyler, m'lerden baþlayýp, güneye doðru m yükselti deðerlerine ulaþýrlar. Daha sonra, ortalama 500 m yükseltiye sahip kýyý gerisi alçak plato düzlüklerine geçilmektedir (Þekil 1). Kýsa mesafelerde deðiþen bu topoðrafik özellikler, Samsun'da hava kirliðinin daðýlýþýnda belirleyici olmaktadýr. Samsun'un doðusunda, Derbent Burnu'ndan itibaren Çarþamba Ovasý'na girilmektedir. Burada kentin hava kirliliðinde önemli payý olduðu bilinen TÜGSAÞ-KBÝ, Mobil Santral ve Organize Sanayi Bölgesi yer almaktadýr (Þekil 1). Þekil 1. Araþtýrma alanýnýn lokasyon haritasý. Açýklamalar: 1. Organize Sanayi Bölgesi, 2. KBÝ-TÜGSAÞ, 3. Mobil Santral. No: 51,

2 Ekoloji K. ÞAHÝN Samsun'da "nemli ýlýman iklim tipi" hüküm sürmektedir (Niþancý 1988). Þubat, aylýk ortalama sýcaklýðýn en düþük olduðu aydýr (6,6ºC) ve en sýcak ay ise Aðustos'tur (23ºC). Ortalama yýllýk yaðýþ miktarý 670,2 mm; en yaðýþlý ay Ekim (86,1), en az yaðýþlý ay ise Temmuz'dur (30,4). 41 yýllýk ölçümlere göre esme sayýlarý farklý olmasýna raðmen, Samsun'a her yönden rüzgar esmektedir (Tablo 1). Kuzey (N, NE, NW) ve güney sektörlü (S, SW, SE) rüzgarlarýn frekanslarý diðer sektörlere göre daha yüksektir. Doðu sektörlü (E, ENE, ESE) rüzgarlarýn frekansý ise oldukça düþüktür. Bu durum kentte sanayi tesislerinin bulunduðu yönden gelen kirli havanýn daha az sýklýkla hissedilmesine yol açmaktadýr. Bununla birlikte diðer yönden esen kuvvetli rüzgarlarýn da kirliliði daðýtýcý olumlu bir etkiye sahip olduðu bilinmektedir. Samsun, Karadeniz kýyýsýnda, kara, deniz, demir ve hava yollarýyla ulaþýmýn kolaylýkla saðlanabildiði önemli bir liman kentidir. Kent nüfusu, 2000 yýlý sayýmlarýna göre 'dir. Nüfusun büyük çoðunluðu 0 m'den daha aþaðý kesimlerde yoðunlaþmaktadýr. Dolayýsýyla kent yerleþiminin önemli bir bölümü kýyý düzlükleri ile yamaç arazilerde kuruludur. Kýyý düzlüklerinin enine geniþliði de farklýlýklar göstermektedir. Bu özellik kirli havanýn yoðunlaþmasýnda etkili bir faktördür. Nitekim, Atakum'da 0 m'lik yükselti seviyesine 3-4 km'lik bir düzlükten sonra ulaþýlýrken; kent merkezinde bu uzaklýk 500 m ile 2 km arasýnda deðiþmektedir. Samsun Bölge Trafik Müdürlüðü ve Ýl Çevre Müdürlüðünden alýnan bilgilere göre, Ýstiklal Caddesi, Gazi Caddesi ve Cumhuriyet Caddesi gibi ana caddeler dar olmakla birlikte araç yoðunluklarý fazladýr. Atatürk Bulvarýnda, þehirler arasý transit taþýmacýlýðýnýn yapýlmasý ve þehir içi ulaþýmýn saðlanmasý; 0. Yýl Bulvarýnýn normal trafik hacmi yanýnda dolmuþlarýn iþlediði bir güzergah olmasý nedeniyle bu alanlar trafiðin yoðun olduðu kesimlerdir. Yukarýda özellikleri tanýtýlan Samsun kentinde halkýn hava kirliliðini ve nedenlerini nasýl algýladýklarýný belirlemek, halkýn kýþ aylarýnda günlük ýsýnma kaynaklarýný ve kirliliði önleyici alternatif ýsýnma yöntemlerini tespit etmek ve kentte yaþayanlarýn hava kirliliðinden ne þekilde etkilendiklerini belirlemek bu çalýþmanýn amacýný oluþturmaktadýr. Genel olarak çevre sorunlarýnýn çözümüne yasal önlemlerin yanýnda halkýn bilinçlenmesi de önemli katký saðlayacaktýr. Bu ise, halkýn bu konuda ki düþüncelerini anlamakla mümkün olacaktýr. MATERYAL VE METOT Bu çalýþmada veriler Mart 2002 tarihleri arasýnda kent genelinde uygulanan anket sonuçlarýna dayalýdýr. Samsun kenti dört alt belediyeden meydana gelmiþ olup bunlarýn her biri tabaka olarak dikkate alýnmýþtýr (Tablo 2). N= 363,180; N1= 43905, N2= 52590, N3= , N4= 118,423 biçimindedir. Kentte 40 kiþiyle yüz yüze ön çalýþma yapýlmýþ, halkýn 85'i hava kirliðinin kentte ciddi problem olduðunu ifade etmiþlerdir. 0,95 güvenle, p= 0,085 olasýlýkla ve 0,05 hoþgörü miktarý (p ± 0,05) ile örneklem geniþliði hazýr tablolardan N= 500,000 için n= 196 alýnýrken, araþtýrmanýn etkinliði bakýmýndan N= için n= 200 alýnmýþtýr (Çýngý 1994). Ayrýca örneklem geniþliði= 200 iken tabakalara daðýtýmý orantýlý daðýtýmla gerçekleþtirildi. Bunu gerçekleþtirirken nh= Nh/N formülünden yararlanýlmýþtýr (Cochran 1963, Özden 1977). Buna göre Atakum Belediye sýnýrlarý dahilinde 24; Canik belediye sýnýrlarýnda 29; Gazi Belediyesi yerleþim içinde 82; Ýlkadým Belediyesi içinde 65 olmak üzere 200 kiþiye yüz yüze ve örnekleme yöntemiyle yazýlý anket uygulamasý yapýlmýþtýr. Ankete cevap verenlerin çoðunluðunu 30 yaþ ve üzeri oluþturmaktadýr (Tablo 3). Ayrýca önemli bir kýsmýnýn konutlarý kendilerine aittir (Tablo 4). Ankete katýlanlarýn çoðunluðu kýþ aylarýnda bir veya iki odayý ýsýtmaktadýr (Tablo 5 ). BULGULAR Bilindiði üzere kirliliðin kaynaðý olarak bilinen karbon monoksit, motorlu araçlarýn egzozundan, petrol, odun ve kömür yakýmý sonrasý çýkan partikül ve gazlardan havaya karýþmaktadýr. Kükürt dioksit, içeriðinde kükürt bulunan yakýtlarýn yanmasý esnasýnda çýkan gazdýr. Bu gazlar fosil yakýtlarýn kullanýldýðý kesimlerde ve sanayi tesislerinin olduðu alanlarda sýklýkla bulunmaktadýr. Tablo 1. Samsun'da rüzgarýn uzun yýllýk ortalamalara göre ( ) esme sýklýklarý (Anonymous 1974). Yön Esme Sayýsý Frekans Tablo 2. Anket uygulanan alanlar ve nüfuslarý. Tabaka Nüfus 1.Tabaka (Atakum) Tabaka (Canik) Tabaka (Gazi) Tabaka (Ýlkadým) Samsun kent nüfusu toplamý N NNE NE ENE E ESE SE SSE S SSW SW WSW W WNW NW NNW Toplam ,5 8,0,7 1,3 1,6 0,5 1,5 1,1 13,0 7,6 17,9 2,6 4,5 2,0 12,4 5,8 0 8 No: 51, 2004

3 Samsun'da Halkýn Hava Kirliliðine Bakýþý Ekoloji Tablo 3. Yaþ guruplarý. Ya 51< > 6 Tablo 4. Mülkiyet durumu. Mülkiyet Mal sahibi 81 Kiracý 19 Tablo 5. Konutlarda kullanýlan oda sayýsý. Oda sayýsý Isýtýlan oda sayýsý < 12 1 Ankete katýlanlarýn 85'i tarafýndan, Samsun'da hava kirliliðinin kýþ yarýyýlýnda daha yoðun olarak hissedildiði belirtilmiþtir. Burada "kýþ yarýyýlý" veya "soðuk mevsim" kavramýndan aylýk ortalama sýcaklýklarýn C nin altýna düþtüðü aylar ifade edilmektedir. Samsun'da Aralýk, Ocak, Þubat ve Mart aylarýnýn ortalama sýcaklýðý C'nin altýndadýr. Bu dönemde bacalardan çýkan gazlar, atmosfer koþullarýnýn uygun olduðu devrelerde önemli bir kirletici unsur olarak ortaya çýkmaktadýr. Nitekim, ankete katýlanlara konutlarýnýzý hangi dönemlerde ýsýtýyorsunuz, sorusuna 87'si Ekim sonu-mayýs ayý baþlarýna kadar olduðunu açýklamýþlardýr. 13'ü bu sürenin ± 15 gün deðiþebildiðini açýklamýþtýr. Bu dönemde kirliliðin en önemli kaynaðý, konutlarda ýsýnma amaçlý kullanýlan yakýtlardýr (55). O'nu 23 ile endüstriyel kuruluþlar takip etmektedir (Tablo 6). Tablo 6. Kýþýn hava kirliliðinin nedenleri. Nedenler Trafikle ilişkili nedenler 9 Endüstriyel faktör 23 Konutlarda ısınma amaçlı yakıt kullanımı 55 Atmosfer koşulları 7 Bilmiyorum 6 Samsun'da konutlarda ýsýnma kaynaðý olarak kömür ilk sýrayý almaktadýr (Tablo 7). O'nu çoðunlukla kalorifer veya kat kaloriferi yakýtý olan fuel oil takip etmektedir (34). Son yýllarda konutlarda ýsýnma amacýyla fuel-oil'e dayalý kat kaloriferi sayýsýndaki artýþ, kent havasýnýn kirlenmesinde önemli paya sahip olduðu yöre halký tarafýndan ileri sürülmektedir. Tablo 7. Konutlarda ýsýnma yöntemleri. Isýnma yöntemleri Elektrik 4 Odun yakma 1 Kömür yakma 59 Fuel oil 34 Diðerleri (tüp gaz kullanýmý gibi) 2 Ankete katýlanlarýn 75 'i tarafýndan hava kirliliðinin akþam ve gece boyu durgun hava koþullarýnýn egemen olduðu kýþ günlerinde hissedildiði; bilhassa kirli havanýn zemine yýðýldýðý sabah vakitlerinde yoðunluðun arttýðý belirtilmiþtir. Meteorolojik faktörlerin kýþ devresinde hava kirliliðine daha etkili olduðunu ifade edenlerin oraný 7'dir. Doðu sektörlü rüzgarýn hakim olduðu dönemlerde kentte yoðun kirlilik yaþandýðýný düþünenlerin oraný 51'dir. Diðer yönlerden esen rüzgarýn ise hava kirliliðin daðýlmasýna olumlu katký yaptýðýný açýklayanlarýn oraný ise 49 'dur. Samsun kentinin yüksek kesimlerinde yaþayanlar hava kirliliðinden alçak kesimlere göre daha az etkilenmektedir. Nitekim, Ýlyasköy mahallesinde ankete katýlanlarýn 40'ý yýl içinde hava kirliliðini hissetmediklerini belirtmiþlerdir. Bunun nedenini halk, yaþadýklarý mekanýn yükseltisine ve açýk alanlý olmasýna baðlamaktadýr. Ayrýca, rüzgarýn alçak seviyelere göre daha hýzlý esmesi ve kirliliði daðýtmasýnýn da rolü olduðunu düþünmektedirler. Yaz yarýyýlýnda kýþ yarýyýlýndan farklý olarak kirliliðin kaynaðýnýn endüstriyel olduðunu düþünenlerin oraný artmaktadýr (Tablo 8). Fakat ankete katýlanlarýn 41'i yaz devresinde hava kirliliði hissetmediklerini belirtmiþlerdir. Tablo 8. Yýlýn diðer zamanlarýnda hava kirliliðinin nedenleri. Nedenler Taþýtlarla iliþkili nedenler 13 Endüstriyel faktör 29 Konutlarda ýsýnma amaçlý yakýt kullanýmý 2 Atmosferik ve coðrafi koþullar 7 Hava kirliliði problemi yok 41 Bilmiyorum 8 Ankete katýlanlarýn 97'si Samsun kentinde hava kirliliðinin ciddi bir problem olduðuna inanmaktadýr. Bunun nedenleri arasýnda insan saðlýðýný olumsuz etkilemesi ilk sýrada gelmektedir (Tablo 9). Ankete katýlanlarýn 78 'i hava kirliliðinin saðlýk problemlerine yol açtýðýný düþünmektedir (Tablo ). Bu rahatsýzlýklarýn büyük çoðunluðunu üst solunum yollarý oluþturmaktadýr (Þekil 2). Ayrýca hava kirliliði insan davranýþlarýný da olumsuz etkilediði anket çalýþmalarýndan anlaþýlmaktadýr (Þekil 3). No: 51,

4 Ekoloji K. ÞAHÝN Tablo 9. Samsun'da hava kirliliðinin ciddi problem olmasýnýn nedenleri. Tablo. Hava kirliliðinin etkileri. Hava kirliliðinin insan saðlýðýna olan olumsuz etkileri ve belirtileri de kirlilik kaynaðýna göre deðiþebilmektedir. Nitekim, Azot ve Bakýr Ýþletmeleri ile sanayi sitesine yakýn olan Yeni Mahalle, Belediyeevler ile kýsmen 56'lar Mahallesinin doðu kesimlerinde yaþayanlar tarafýndan, havanýn kirli olduðu günlerde astýmlý hastalarýn solunum zorluðu Nefes Darlýðý Boðazda yanma Halsizlikbaþaðrýsý Astým Etkilenmedim Þekil 2. Hava kirliðinin neden olduðu rahatsýzlýklar. Nedenler Saðlýkla iliþkili 51 Coðrafi nedenler 2 Gelecekte çevre sorunlarý 5 Yaþam kalitesini düþürmesi 9 Enerjinin pahalý olmasý 3 Kötü yakýt kullanýmý 17 Nüfus artýþ problemi 9 Diðer faktörler 2 Bilmiyorum 2 Etkiler Sağlıkla ilişkili 78 Gelecekte çevre problemi yaşanması 17 Yaşam kalitesini düşürmesi 9 Bilmiyorum Davranýþ bozukluðu (sinirlilik, stres...) Etkilenmiyor Þekil 3. Hava kirliliðinin davranýþlara olan etkisi. çektikleri, bronþit rahatsýzlýklarýnýn ortaya çýktýðý, zaman zaman gözlerde sulanma ve boðazda yanma þeklinde belirtiler görüldüðü ifade edilmiþtir. Bununla birlikte, þehir içi trafik yoðunluðunun arttýðý Çiftlik Mahallesi, Hançerli ve Bulvar Caddesi'ne yakýn kesimlerde ikamet edenlerin baþ aðrýsý, yorgunluk belirtileri, halsizlik ve ateþle birlikte gribal enfeksiyonlarýn sýkça görülmesiyle kirli havanýn olumsuz etkilerini hissettiklerini açýklamýþlardýr. Halkýn büyük çoðunluðu, hava kirliðine karþý bireysel herhangi bir önlem almadýklarýný belirtmiþlerdir (Þekil 4). Ancak, kirliliðin kontrol altýna alýnmasý ya da önlenmesi için ne yapýlmalýdýr, þeklindeki soruya, 51'i "kaliteli yakýt kullanýmý saðlanmalýdýr" yanýtýný vermiþlerdir (Tablo 11) Önlem almadım Sokağa çıkmıyorum Kaliteli kömür kullanıyorum Pencereleri kapatıyorum Fikrim yok Þekil 4. Hava kirliliðine karþý alýnan bireysel önlemler. Tablo 11. Hava kirliliðini kontrol için öneriler. Kontrol önerileri Kalitesiz yakýt kullanýmýný engellemek 51 Trafikle ilgili öneriler 11 Elektrik tüketimini teþvik etmek 3 Doðal gaz kullanýmýn saðlanmasý 13 Kirlilik yönetimi kurulmalý 3 Vergileri artýrmak 1 Hiçbir þey yapýlamaz 16 Bilmiyorum 2 TARTIÞMA VE SONUÇLAR Samsun kenti Türkiye genelinde hava kirliliði görülen iller arasýnda üçüncü derece iller kapsamýnda bulunmaktadýr (Anonymous 1999a). Kentte, hava kirliliði, kýþ yarýyýlýnda ciddi çevre sorunlarýndan biri olarak algýlanmaktadýr. Bu dönemlerde kirliliðin önemli kaynaðýný konutlarýn ýsýtýlmasýnda kullanýlan yakýtlar ve ýsýnma yöntemleri oluþturmaktadýr. Durgun hava koþullarýnýn egemen olduðu günlerde, sabah ve akþam vakitlerinde kirlilik artmaktadýr. Ankete katýlanlarýn açýkladýklarý böyle günlerde kirlilik konsantrasyonunun artmasýnda sýcaklýk terselmesinin (inversiyon) önemli bir payý No: 51, 2004

5 Samsun'da Halkýn Hava Kirliliðine Bakýþý Ekoloji olmalýdýr. Çünkü, kýþ yarýyýlýnda sýcaklýk terselmesinin görüldüðü günlerde yere yakýn kýsýmlar daha soðuk, üst kýsýmlar ise daha sýcaktýr. Kirleticiler alt kýsýmda bulunan soðuk, yoðun ve aðýr havanýn etkisiyle yükselemeyerek belli seviyede hapsedildiðinden, kirlilik konsantrasyonunda büyük artýþ olmaktadýr (Yýldýz ve ark. 2000). Kýþ aylarýnda kalitesiz yakýt kullanýmý, kömürlerin kaçak olarak kente sokulmasý, yanlýþ ve düzensiz kentleþme, yüksek katlý binalarýn varlýðý yanýnda meteorolojik faktörler nedeniyle kirlilik daha fazla artmaktadýr (Anonymous 1999a). Bu tespit anket sonuçlarýna da yansýmaktadýr. Uzun yýllýk ortalamalara göre Samsun'a her yönden rüzgar esmektedir. Bu durum kentte kirli havanýn daðýlmasýnda etkili rol oynamaktadýr. Bununla birlikte, doðu sektörlü rüzgarlarýn estiði dönemlerde kirlilik daha yoðun bir þekilde hissedilmektedir. Ankete katýlanlarýn çoðunluðu kentte yaz yarýyýlýnda hava kirliliði problemi bulunmadýðýný ancak var olan hava kirliliðinin kaynaðýný ise endüstriyel ve trafiðe baðlý olduðunu düþünmektedir. Kentte son yýllarda ýsýnma amacýyla kok kömürü kullanýmý yanýnda linyit ve fuel-oil gibi yakýtlarýn kullanýlmasý ile belli güzergahlarda trafik hacminin artmasý da kirliliðinin diðer nedenleri arasýnda sayýlmaktadýr. Kent halký, kirli havayý insan saðlýðýna olan olumsuz etkilerinden dolayý ciddi bir problem olarak düþünmektedir. Kýþ yarýyýlý Samsun kentinde kirliliðin en fazla hissedildiði dönemdir. Bu dönemde solunum yolu rahatsýzlýklarý ilk sýrada gelen þikayet olduðu anket verilerinden anlaþýlmaktadýr. Bu tespit, Lebowitz ve ark. (1973) tarafýndan ortaya konan þiddetli solunum yolu rahatsýzlýklarý yaþandýðý günler ile yüksek hava kirliliði, düþük sýcaklýklar ve yüksek basýnçlý günler arasýnda pozitif bir baðýntýnýn olduðu bulgularýyla uyum saðlamaktadýr. Kirliliðin yoðun olduðu dönemlerde sanayi bölgesine yakýn yerleþim alanlarýnda üst solunum yolu rahatsýzlýklarý yanýnda kalp rahatsýzlýklarý, boðazlarda yanma ve astýmda artýþ þikayetleri görülmesine karþýn; kent içi trafik hacminin yoðunluk gösterdiði yerleþim alanlarýnda (Çiftlik Caddesi, Bulvar Caddesi ve Hançerli Mahallesi) baþ aðrýsý, yorgunluk belirtileri, halsizlik, bitkinlik ve ateþle birlikte gribal enfeksiyona baðlý þikayetler görülmektedir. Brunekreef ve ark. (1997) tarafýndan yoðun trafiðin, çocuklarda akciðere baðlý öksürük, bronþit ve üst solunum yolu rahatsýzlýklarýný arttýrdýðý belirlenmiþtir. Araþtýrma sahasýnda trafiðin yoðun olduðu caddelerde hava kirliliðinin neden olduðu saðlýða dair anket verileri daha önce bu konuda yapýlmýþ olan çalýþmalarla (Weiland ve ark. 1994, Edward ve ark. 1994, Brunekreef ve ark. 1997) uyum içindedir. Kirli hava insanlarda býkkýnlýk, içe kapanýklýk, depresyon, stres ve sinirlilik gibi davranýþ deðiþikliklerine de yol açmaktadýr. Ishizaki ve ark. (1987) tarafýndan yapýlan çalýþma da bu görüþü desteklemektedir. Hava kirliliðinin kontrolü için kalitesiz yakýt kullanýmýnýn engellenmesi önerisi halk arasýnda ilk sýrada yer almaktadýr. Bunun için yerel yönetimlere kaliteli kömür kullanýmýnýn saðlanmasý, bilimsel ýsýnma yöntemlerinin teþvik edilmesi, denetimlerin sýklaþtýrýlmasý ve trafik araçlarýnda egzoz gazý emisyon kontrolünün yapýlmasý gibi önemli görevler düþmektedir. Yapýlan bu çalýþmada Samsun halký, kentte hava kirliliðinin kaynaðýný kýþýn konutlarýn ýsýtýlmasý ve endüstriyel faktörlere, yazýn ise trafik egzoz emisyonlarýna ve endüstriyel kuruluþlara baðlý olduðunu düþünmektedir. Ayrýca, hava kirliliðinin insan saðlýðýný doðrudan etkileyen bir faktör olduðu belirlenmiþtir. Bu özellik kirli havanýn içerdiði kükürt, kurþun ve diðer kirleticilerine sahip olmalarýna baðlanabilir. Sonuç olarak Samsun halký, hava kirliliðinin kaynaðý hakkýnda önemli bilgilere sahip olduðu halde, kirliliði önleyici ya da engelleyici yaptýrýmlara karþý yeterince duyarlý olmadýðý belirlenmiþitir. Çalýþmada kullanýlan anket sorularý daha ayrýntýlý ve anket yapýlan hane sayýsý daha geniþ kapsamlý olursa çok daha önemli ve deðerli bilgilere sahip olunacaðý kanaatine ulaþýlmýþtýr. KAYNAKLAR Anonymous (1974) Ortalama ve Ekstrem Meteoroloji Kýymetler Bülteni. Ankara. Anonymous (1999a) Samsun Ýli Çevre Durum Raporu. Erol Ofset, Samsun. Anonymous (1999b) Environmental Profile of Turkey, 99. Türkiye Çevre Vakfý, TÇV Yayýn No: 132, Ankara. Brunekreef B, Jannsen NA, Hartog J, Haresema H, Knape M, Villet P (1997) Air pollution from truck traffic and lung function in children living near motorways. Epidemiology 8, Cochran WG (1963) Sampling Techniques. John Wiley and Sons Inc., New York. Çýngý H (1994) Örnekleme Kuramý. Hacettepe Üniv. Fen Fak. Basýmevi, Ankara. Edwards J, Walters S, Griffith RK (1994) Hospital admissions for asthma in preschool children: relationship to major roads in Birmingham, United Kingdom. Arch Environ Health 49, No: 51,

6 Ekoloji K. ÞAHÝN Ishizaki T, Koizomi K, Ikemori R, Ishiyama Y, Kushibiki E (1987) Studies of prevalence of Japanese Cedar Pollinosis among residenets in a densely cultivated area. Ann. Allergy Lebowitz MD, Cassell EJ, McCarroll JD (1973) Health and the urban environment. XV. Acute respiratory episodes as reaction by sensitive individuals to air pollution and weather. Environ. Res. 5, Niþancý A (1988) Karadeniz Bölgesinin Ýklim Özellikleri ve Farklý Yöreleri. In: Birinci Tarih Boyunca Karadeniz Kongresi Bildirileri, Ekim 1987, Samsun, Özden H (1977) Örneklemeye Giriþ. Hacettepe Üniv. Basýmevi, Ankara. Sahin C (1990) Ankara'da Yanlýþ Yapýlaþmanýn Hava Kirliliðine Olumsuz Etkisi için Bir Örnek: Emniyet Genel Müdürlüðü Binasý. Gazi Üniversitesi, Gazi Eðitim Fak. Dergisi 6, 1, Weiland SK, Mundt KA, Rueckmann A, Keil U (1994) Self-reported wheezing and allergic rhinitis in children and traffic density on street of residence. Ann. Epidemiol. 4, Yýldýz K, Sipahioðlu Þ, Yýlmaz M (2002) Çevre Bilimi. Gündüz Eðitim ve Yayýncýlýk, Ankara. Yolalýcý ME (2000) Yýllarýnda Samsun Belediyesinin Projeleri (Samsun Belediye Zabýt Defterine Göre). In: 19 Mayýs ve Milli Mücadele'de Samsun Sempozyumu, Mayýs 1999, Samsun, No: 51, 2004