Albert Long Hall, Boğazi. aziçi Üniversitesi 4-55 Nisan 2008

Transkript

1 455 Nisan 2008 Zihinsel Sözlük (Mental Lexicon) Araştırmalarına Genel bir Bakış Dr. Gülay Cedden Orta Doğu Teknik Üniversitesi Çalışmanın Bölümleri 1. Zihinsel Sözlük ve Araştırma Alanları 2. Ruhdilbilimsel (psycholinguistic) Çalışmalar 3. Elektrofizyolojik ve Görüntüleme Çalışmaları 4. Deneysel Çalışma Zihinsel Sözlük (Mental Lexicon) Tanım Konuşucunun, dil ile özelleşmiş bilginin içsel canlandırmaları Uzun süreli bellekte dil(ler)e ait sözcüklerin zihinsel canlandırımının gerçekleştiği sistem Araştırma Alanları Zihnimizdeki dil öğeleri nasıl yapılanmışlardır? Farklı diller zihnimizde farklı alanlar içerisinde yer almakta mı, yoksa farklı dillerin ortaklaşa bulunduğu bir modül veya özel bir bölge var mıdır? Modüllerin varlığından söz edilmesi mümkün ise, bir modülün içerisinde birden çok dil yer alabilmekte midir? Zihnimizde, iki veya daha çok dili işleyen temel bir yapı var mıdır, yoksa her dil için ayrı bir sözlük mü bulunmaktadır? Bir dil kullanılırken, diğer dil(ler)in baskılanmasını sağlayan bir mekanizma var mıdır, yoksa o anda kullanılmayan diller halen aktifler mi? Araştırma Alanları Diğer dillerin aktif olup olmamaları, dillerin tipolojik özelliklerine mi bağlıdır? Dillerin beyinde nasıl canlandırıldığı, öğrenmenin hangi yaşta ve nasıl gerçekleştiğine mi bağlıdır? (öğrenim yaşı, motivasyon, çevrede dil(ler)in ne kadar kullanıldığı, dili öğrenme ortamı, dili öğrenirken yüklediği duygusal anlam vs.)? Evde, ailede öğrenilmiş olan diller okulda veya başka bir ülkede öğrenilen diller ile farklı duygusal anlamlar taşıdığı için, beyinde farklı şekilde mi canlandırılmaktadırlar? Yazı dili olmayan ve sadece sözel aktarım ile edinilen diller (örn: lehçeler) zihinde nasıl canlandırılmaktadırlar? Zihinsel Sözlük Araştırmalarında kullanılan Yöntemler 1.Ruhdilbilimsel (Davranışsal) Araştırma Yöntemleri Dikotik dinleme testleri Yüz baskınlığı testleri Tepki süresini (RT) ölçen testler, tümce tamamlama testleri, sözcük hatırlama testleri, sözcük bulma testleri v.b. Okuma kuralları farklı olan (soldan sağa, yukarıdan aşağıya okunan diller), beyinde farklı olarak mı işlenmektedir? 1

2 455 Nisan 2008 Zihinsel Sözlük Araştırmalarında kullanılan Yöntemler 2. Elektrofizyolojik Yöntem ve Görüntüleme Yöntemi EEG, ERP (eventrelated brain potentials) PET, SPECT ve fmri Modeller: 1. Revised Hierarchal Model (RHM) (Kroll et.al.) 2. The Bilingual Interactive Activation (BIA) (Dijkstra et.al.) Nonselective access Nonselective access Uygun sözcüğün aranması sürecinde diğer dil(ler)in de aktif olduğunu, yani zihinsel sözlükteki diller arasında eşzamanlı bir taramanın söz konusu olduğu varsayımı. Neighbourhood effect (Komşuluk Etkisi) Dil üretimi henüz eşzamanlı olarak kontrol edilemediğinden, spontan olarak üretilen dil veriler açısından çok zengindir. (ör: CS) Tek dilli sözlükte de komşuluk etkisi saptanmıştır. Eşasıllı (cognate) ve eşsesliler (homophone) RT arttırmakta Nonselective access Dillerin Aktivasyon Eşiği: (Activation Threshold Hypothesis) (Paradis) Iyi bilinen, sık kullanılan dilleri baskılamak daha güçtür iyi bilinen, yani daha güçlü olan dilin, daha zayıf, yani daha az bilinen dile sızma olasılığı yüksektir Dilsel öğelerinin aktivasyon sıklığı aktivasyon eşiğini düşürmektedir Aktivasyon eşiği yüksek olan dilsel öğelerinin aktif kale getirmek daha zordur. Nonselective access Dillerin Aktivasyon Eşiği Eşiğini belirleyen faktörlerden bazıları: Dilin öğrenildiği ortam Dillerin yapısal benzerlikleri (typology) Dil seviyesi (proficiency) Kullanım sıklığı (frequency) Yakın zamanda kullanılan dilin etkisi (recency) 2

3 455 Nisan 2008 Elektrofizyolojik ve Görüntüleme Yöntemi ile elde edilen Bulgular Modulation of the semantic system by word imageability D.S. Sabsevitz,a,* D.A. Medler,a M. Seidenberg,b and J.R. Bindera NeuroImage 27 (2005) Modulation of the semantic system by word imageability D.S. Sabsevitz,a,* D.A. Medler,a M. Seidenberg,b and J.R. Bindera NeuroImage 27 (2005) Somut sözcüklerde (soyutlara göre) her iki beyin küresinde daha geniş aktivasyon bölgeleri görülmüştür. Bu sonuçlar, somut sözcüklerin semantik bellekte daha etkin olduklarını göstermektedir. Bunun nedeni soyut sözcüklerin duysalmotor özellikler taşımadığı olarak gösterilmektedir. Neural Basis of First and Second Language Processing of SentenceLevel Linguistic Prosody Human Brain Mapping 28:94 108(2007) Jackson Gandour,1 Yunxia Tong,1 Thomas Talavage,2 Donald Wong,3 Mario Dzemidzic,4 Yisheng Xu,1 Xiaojian Li,6 and Mark Lowe5 Neural Basis of First and Second Language Processing of SentenceLevel Linguistic Prosody Human Brain Mapping 28:94 108(2007) Jackson Gandour,1 Yunxia Tong,1 Thomas Talavage,2 Donald Wong,3 Mario Dzemidzic,4 Yisheng Xu,1 Xiaojian Li,6 and Mark Lowe5 Bu çalışmada ortaya çıkan en önemli bulgulardan bir tanesi, L1 ve L2 nin ortak nöronal bir sistem tarafından işlendiğidir. Daha geç yaşlarda edinilen dil(ler) için farklı nöronal bölgeler oluşsa da, dillerin işlendiği ortak bir nöronal sistemden söz edilebilmektedir. The neural basis of first and second language processing Daniela Perani and Jubin Abutalebi Current Opinion in Neurobiology 2005, 15: Üç dilliler ile İki dillilerin Sözel Becerilerinin Karşılaştırması Dr. Gülay CEDDEN Dr. Çiğdem SAĞIN ŞİMŞEK Bu çalışmanın ilk araştırma sorusu: (1) İki ve üç dillilerin sözel ifadelerinde tümce kuruluşları, sözcük seçimi ve dilbilgisel yanlışlar açısından bir farklılık var mıdır? 3

4 455 Nisan 2008 İki dilli ve üç dilli deneklerin İngilizce sözel ifadelerinin karşılaştırması: Kategoriler Tümce sayısı Sözcük sayısı Tümcelerin ortalama sözcük sayısı Basit tümce sayısı Karmaşık tümce sayısı İki dilliler , Üç dilliler , Bu çalışmanın ikinci araştırma sorusu: (2) İki ve üç dillilerin sözlü ifadeleri sırasında bildikleri dillere erişimlerinde (lexical access) farklılık var mıdır? Yanlış sözcük sayısı 14 3 Düşük sıklıkla kullanılan sözcük sayısı Dilbilgisel yanlış sayısı İki ve üç dillilerin bildikleri dillere erişim şekillerinin karşılaştırması (1): Kategori Diller İki dilliler Üç dilliler Bu çalışmanın üçüncü araştırma sorusu: Duraksamalar İngilizce (3) İki ve üç dillilerin o anda kullanmadıkları dil(ler)i kontrol edebilme becerileri arasında farklılık var mıdır? Almanca 21 Toplam: İki ve üç dillilerin bildikleri dillere erişim şekillerinin karşılaştırması (2): YANLIŞLAR Yanlış dilde yanıtlama Yanlış anlama Yanıtlayamama Yanlışı fark etme Toplam: Diller İngilizce Almanca İngilizce Almanca İngilizce Almanca İki dilliler Üç dilliler Örnek Yanlışlar: Yanlış dilde yanıtlama: (1) A: Where do your parents live? (2) A: Babanın uyruğu nedir? D: Zonguldak ta yaşıyorlar. D: He is Turkish, too. Yanlış anlama: (1) A: What do you ususally have for lunch? D: At twelve o clock. (2) A: When do you have your lunch? D: At canteen. Yanıtlayamama: A: What do you usually do during your vacation? D: Yanlışını fark etme: A: Kaç dil konuşuyorsunuz? D: Two (gülme) İki. 4

5 455 Nisan 2008 Çalışmanın genel sonuçları: (1) Üç dillilerin sözel anlatımlarının iki dillilere göre daha doğru, açık ve zengin olduğu ortaya çıkmıştır. (2) Üç dillerin iki dillilere göre dillere erişim sırasında daha az duraksadıkları saptanmıştır. Dinlediğiniz için teşekkür ederim (3) Üç dillerin iki dillilere göre bildikleri dilleri daha iyi kontrol altında tutabildikleri ve dil kullanımları sırasında neredeyse hiç geçiş yanlışı yapmadıkları görülmüştür. Modulation of the semantic system by word imageability D.S. Sabsevitz,a,* D.A. Medler,a M. Seidenberg,b and J.R. Bindera NeuroImage 27 (2005) Concrete, highly imageable nouns produced greater activation than abstract nouns in a bilateral network of multimodal and heteromodal association areas, including ventral temporal, posterior parietal, dorsal and dorsolateral prefrontal, and posterior cingulate cortex. These results suggest that concrete concepts activate a more extensive representation in semantic memory than abstract concepts. Because abstract concepts by definition lack salient sensory motor attributes, these data are consistent with the claim that concrete concepts are partly represented by knowledge about such attributes. Somut sözcüklerde (soyutlara göre) her iki beyin küresinde daha geniş aktivasyon bölgeleri görülmüştür. Bu sonuçlar, somut sözcüklerin semantik bellekte daha etkin olduklarını göstermektedir. Bunun nedeni soyut sözcüklerin duysalmotor özellikler taşımadığı olarak gösterilmektedir. Areas showing greater activation in the concrete condition are shown in redorangeyellow, and areas with greater activation in the abstract condition are shown in bluecyan. Neural Basis of First and Second Language Processing of SentenceLevel Linguistic Prosody Human Brain Mapping 28:94 108(2007) Jackson Gandour,1 Yunxia Tong,1 Thomas Talavage,2 Donald Wong,3 Mario Dzemidzic,4 Yisheng Xu,1 Xiaojian Li,6 and Mark Lowe5 Abstract: A fundamental question in multilingualism is whether the neural substrates are shared or segregated for the two or more languages spoken by polyglots. This study employs functional MRI to investigate the neural substrates underlying the perception of two sentencelevel prosodic phenomena that occur in both Mandarin Chinese (L1) and English (L2): sentence focus (sentenceinitial vs. final position of contrastive stress) and sentence type (declarative vs. interrogative modality). Lateonset, medium proficiency ChineseEnglish bilinguals were asked to selectively attend to either sentence focus or sentence type in paired threeword sentences in both L1 and L2 and make speededresponse discrimination judgments. L1 and L2 elicited highly overlapping activations in frontal, temporal, and parietal lobes. Furthermore, region of interest analyses revealed that for both languages the sentence focus task elicited a leftward asymmetry in the supramarginal gyrus; both tasks elicited a rightward asymmetry in the midportion of the middle frontal gyrus. A direct comparison between L1 and L2 did not show any difference in brain activation in the sentence type task. In the sentence focus task, however, greater activation for L2 than L1 occurred in the bilateral anterior insula and superior frontal sulcus. The sentence focus task also elicited a leftward asymmetry in the posterior middle temporal gyrus for L1 only. Differential activation patterns are attributed primarily to disparities between L1 and L2 in the phonetic manifestation of sentence focus. Such phonetic divergences lead to increased computational demands for processing L2. These findings support the view that L1 and L2 are mediated by a unitary neural system despite late age of acquisition, although additional neural resources may be required in taskspecific circumstances for unequal bilinguals. Hum Brain Mapp 28:94 108, Bu çalışmada ortaya çıkan en önemli bulgulardan bir tanesi, L1 ve L2 nin ortak nöronal bir sistem tarafından işlendiğidir. Daha geç yaşlarda edinilen dil(ler) için farklı nöronal bölgeler oluşsa da dillerin işlendiği ortak bir nöronal sistemden söz edilebilmektedir. The available evidence supports a dynamic view of the neural basis of L2 processing. The most important contribution of brain imaging studies to the neurobiology of language in bilinguals is the observation of both invariance and plasticity. First, concerning language acquisition, L2 seems to be acquired through the same neural devices responsible for L1 acquisition. Second, regarding L2 processing, the patterns of brain activation associated with tasks that engage specific aspects of linguistic processing are remarkably consistent among different languages, which share the same brain language system. These relatively fixed brain patterns, however, are modulated by several factors. Proficiency, age of acquisition, and amount of exposure can affect the cerebral representations of each language, interacting in a complex way with the modalities of language performance. Future studies disentangling the different language processes should always take into account these potentially important variables. Furthermore, neuroimaging studies on the neural basis of L2 processing might benefit from longitudinal investigations addressing the natural course of L2 acquisition (i.e. followup studies in L2 teaching classrooms). They might provide a neurobiological evidencebased contribution to language educational fields. Language acquisition has mostly been documented in the context of artificial languages that are learnt within brief time periods. Although studies focusing on artificial language acquisition are very informative [32 ] they do not represent the natural course and environment of L2 acquisition. 5

6 455 Nisan 2008 Kavramlaştırıcı Konuşucunun iletmek istediği mesaj (henüz dilsel değil) Kavramlaştırma Düzlemi Dilselleştirici Çokdilli Zihinsel Sözlük Lemmalar Sözlükbirimselkavramsal yapı Biçimbilimsel örüntüler Dil ile tanımlanmış Lemmaların aktivasyonu Lemma Düzlemi Formulatöre giden direktifler Fonksiyonel Düzlem Formulatör (İfadeyi oluşturma düzlemi) Sözdizimsel kodlama Sesbilimsel kodlama Sesletim Düzlemi Pozisyonal Düzlem 6