sorular sorular - sorular

Transkript

1

2 sorular sorular - sorular Yabancı bir ülkeye gittiniz. Kendinizi gergin ve sıkıntılı hissediyorsunuz; insanlara kalacağınız otelin yerini sorduğunuzda biraz uzak davrandıklarını düşündünüz.

3 Niçin? Neden? NEDENLERİ AÇIKLAMA Atıflar (Yüklemleme) Ne sebeple? Niye?

4 NEDENSEL ATIFLAR Kişiler Fiziksel olgular İnsan davranışları hakkında nedensel açıklamalar yaparız.

5 The whole of science is nothing more than refinement of everyday thinking. Albert Einstein Bilimin tamamı gündelik düşünmenin rafineleşmesinden (süzülmesinden) başka bir şey değildir.

6 Atıf Kuramları Heider (1958) ve «Naif Psikoloji» Jones ve Davis (1965); «Uyuşan Çıkarsamalar» Kelley (1967; 1973); «Küp Modeli» Weiner (1979; 1985; 1986); «Başarının nedenlerine ilişkin atıflar»

7 Heider ve Naif Psikoloji (1958) İnsanlar Naif bilimci 3 ana ilke Kendi davranışlarımız güdülü olduğuna göre diğerinin davranışları da güdülü; onların güdülerini bulmak için sebep arama eğilimi Çevremizi öngörme ve kontrol etme için sabit özellikler arama eğilimi Nedenleri açıklamada davranışı yapana (içsel) veya duruma (dışsal) atfetme eğilimi

8 Jones ve Davis (1965); Uyuşan Çıkarsamalar Kuramı İpuçları Davranışlarımız niyetli. Bu niyetle uyuşacak bir çıkarımda bulunuruz. Davranış Serbestçe seçilmiş Alışılmadık bir etkisi var Sosyal olarak arzulanır değil Bizi etkilemek üzere yapılmış görünüyor Uyuşan çıkarsama Davranış kişinin bazı doğru niteliklerini (kişilik çizgileri, niyet, güdü, tutum v.b.) yansıtır.

9 Kelley (1967; 1973); Küp Modeli Temeli Heider Bilimci gibi insan Mevcut enfo. göre 2 durum 1. Atfeden çeşitli kaynaklardan enfo. alır ve gözlemlediği bir sonucun ve olası sebebinin birlikte değişmesini algılayabilir (covariation). 2. Enfo. tek bir gözlemden gelir ve atıfta gözlemlenen davranışın olası makul sebeplerini oluşturan birtakım faktörleri dikkate almak gerekir (configuration).

10 Kelley; Küp Modeli 1. Birlikte değişme (covariation) Aynı zamanda meydana gelen iki olaydan biri diğerinin nedeni olarak algılanır. 3 grup enfo. Belirli bir kişi tarafından Potansiyel bir sebeple Belirli bir eylemin birarada bulunuşu

11 Kelley; Küp Modeli Fatma Cem Yılmaz a gülüyor. Her zaman mı? Sadece Fatma mı? Sadece Cem Yılmaz a mı? Herkes mi gülüyor? Tutarlılık (her zaman) Ayırdedicilik (sadece o) Görüş birliği (herkes)

12 Kelley; Küp Modeli Tutarlılık Yüksek Bu komedyene her zaman güler Düşük Bu komedyene bazen güler Ayırdedicilik Yüksek Sadece komedyene güler Düşük Herşeye güler Görüş birliği Yüksek Komedyene herkes güler Düşük Komedyene sadece Fatma güler

13 Kelley; Küp Modeli Tutarlılık Ayırdedicilik Düşük Görüş birliği Atıf Azaltma (farklı bir neden arama) Yüksek Yüksek Yüksek Dışsal (uyarana atıf) Yüksek Düşük Düşük İçsel (kişiye atıf)

14 Kelley; Küp Modeli 2. Gruplaşma (configuration) Enfo. tam değilse tek gözlem+nedensel şema kullanılır. İndirim ilkesi Başka makul nedenler bulunduğunda belli bir nedenin sonuca sonuca yolaçmadaki katkısı azalır. Arttırım ilkesi Zorlaştırıcı bir dış nedenin varlığı, içsel bir kolaylaştırıcı etkenin hem varolduğu hem de güçlü olduğu izleniminin artmasına hizmet eder.

15 Tek bir potansiyel neden var 1. Potansiyel neden 2. Potansiyel neden 3. Potansiyel neden Sadece kolaylaştırıcı faktör var. Davranış yapılır Davranış yapılır Davranış yapılır Tek bir potansiyel nedene makul bir ağırlık yada önem atfedilir. İndirim ilkesi işler. Her bir potansiyel nedene daha az ağırlık ya da önem verilir Davranışa biraz ağırlık ve önem atfedilir. Hem kolaylaştırıcı hem de zorlaştırıcı faktörler var. Davranış yapılır Arttırım ilkesi işler. Kolaylaştırıcı faktöre daha büyük ağırlık ya da önem atfedilir.

16 Weiner in Atıf kuramı Başarı ve başarısızlık durumlarında nedensel açıklamalar 3 performans boyutu Odak: Performansın nedeni Aktör (içsel) / Durum (dışsal) Sabitlik İçsel ya da dışsal neden sabit /sabit değil Kontrol edilebilirlik Kontrol edilebilir / edilemez

17 Odak, sabitlik ve kontrol edilebilirliğin bir fonksiyonu olarak başarı atıfları İçsel Dışsal Sabit Sabit değil Sabit Sabit değil Kontrol edilebilir Kontrol edilemez Tipik çaba Alışılmadık çaba Diğerlerinin her zamanki yardımı veya engeli Yetenek Ruh hali İşin güçlüğü Şans Diğerlerinin alışılmamış yardımı veya engeli

18 Kendi davranışını açıklama KENDİNİ ANLAMA Kendini Algılama Kuramı (Bem, 1972) İçsel ipuçlarımızın zayıf veya bulanık olduğu durumlarda duygularımızı veya tutumlarımızı çıkarsamak için kendi davranışlarımızla ilgili gözlemlerimizi kullanırız. O halde, ne yaptığımız ne düşündüğümüzü belirler

19 Kendini algılama ve içkin (intrinsic) motivasyon Zevk için yaptığınız bir eylem için fazladan ödül alırsanız ne olur? Aşırı Haklılaştırma Etkisi

20 Kendini zora sokma (Self-handicapping) Gelecekteki başarısızlıklar için dışsal nedenleri önceden hazırlamak Sonuç???

21 NEDENSEL AÇIKLAMALARDA YANLILIKLAR Atıf süreci her zaman rasyonel ve mantıklı mı? Temel atıf hatası (Fundamental Attribution Error): İçsel nedenlerin rolünü fazla tahmin etme; bağlamı ihmal etme

22 İnsanlar niçin temel atıf hatası yapar? Dikkatin odağı Eylem ön plana çıkıp, bağlam arka planda kaldığı için Fark yaratan unutma Durumsal faktörler, kişisel eğilimlerden daha kolay unutulur. Kültürel ve gelişimsel faktörler: Doğu ve Batı kültürlerindeki karşılaştırmalı çalışmalarda farklar bulunmuştur. Dil faktörü Örneğin İngilizce de aktörle eylemi aynı sözcüklerle betimlemek zor. Nazik veya dürüst insan, eylem olabilir ama koşullar olamaz.

23 NEDENSEL AÇIKLAMALARDA YANLILIKLAR Aktör-gözlemci etkisi: Sen düştün, beni ittiler. Kendi davranışını dışsal, diğerinin davranışını içsel sebeplere bağlama eğilimi Niçin? Kendimiz için durumsal faktörlerin farkındayız.

24 NEDENSEL AÇIKLAMALARDA YANLILIKLAR Kendini kayırma yanlılığı: Olumlu davranışları ben yaptım Olumsuz durumlar koşulların eseri Niçin? Benlik saygısını arttırma Diğerlerinin gözündeki imajı koruma ve geliştirme