MAK 210 SAYISAL ANALİZ
|
|
- Basak Armağan
- 6 yıl önce
- İzleme sayısı:
Transkript
1 MAK 10 SAYISAL ANALİZ BÖLÜM 9-DİFERANSİYEL DENKLEMLERİN SAYISAL ÇÖZÜMÜ 1
2 GİRİŞ Diferansiyel denklemler, mühendislikte fiziksel olayların modellenmesinde sık karşılaşılan denklemlerdendir. Dolayısıyla bu denklemlerin sayısal veya analitik çözümünün bulunması çok önemlidir. Bir diferansiyel denklemin analitik çözümü ile, aranan f(x 1, x, ) fonksiyonu, çözüm alanının her noktasında (bağımısız değişkenlerin her değeri için) değer verecek şekilde elde edilmiş olur. Ancak bu her zaman mümkün değildir. Diferansiyel denklemin non-lineer olması, analitik çözümün zor veya imkansız olması durumlarında sayısal çözüm yöntemlerinden biri kullanılabilir. Sayısal çözüm, f fonksiyonunun sürekli değil, ayrık noktalarda yani bağımsız değişkenlerin sadece belli değerleri için hesaplanması esasına dayanır.
3 dy dx y = e x çözülürse y = + c şeklinde analitik bir ifade bulunur. y y y 3 y y 1 y 0 h x x 0 x 1 x Analitik çözüm Sayısal çözüm Başlangıç noktası (x 0, y 0 ) 3
4 Başlangıç ve Sınır Değerleri Diferansiyel denklemlerin analitik çözümünde ortaya çıkan integrasyon sabitlerinin bulunmasında kullanılan sınır veya başlangıç şartları sayısal çözümün yapılabilmesinde de gereklidir. Diferansiyel denklemin mertebesi adedince verilmesi gereken sınır veya başlangıç şartları bu bakımdan önemlidir. Sınır veya başlangıç şartlarının veriliş şekli denklemin ifade ettiği problemin tipine bağlıdır. Bir fiziksel olay için oluşturulan diferansiyel denklemin karakterine göre problemleri iki ana gruba ayırmak mümkündür. 4
5 Başlangıç Değer Problemi Belli bir noktadan başlayıp aranan fonksiyonun çözüm alanında adım adım bulunabildiği problemlerdir. Başlangıç değer problemini ifade eden n. Mertebeden bir denklemin çözümü için gerekli bütün şartlar bağımsız değişkenin tek bir değerinde (başlangıç noktası) verilir. Örnek 9.1: f(t) fonksiyonunu içeren üçüncü mertebeden bir diferansiyel denklemde başlangıç şartları t = t 0 f t 0 = y 0 f t 0 = y 0 f t 0 = y 0 olarak verilmiş ise bu bir başlangıç değer problemidir. 5
6 Bu tür problemin sayısal çözümünde başlangıç değerinden başlayarak adım adım bağımsız değişkenin diğer değerleri için fonksiyonun alacağı değerler hesaplanır. Tek boyutlu ısı iletimi ve dalga denklemleri, adi diferansiyel denklemlerin bir kısmı bu tiptendir. Sınır Değer Problemi Çözümü kapalı bir alanda aranan problemdir. Bu tip problemlerde sabitlerin bulunması için gerekli şartlar bağımsız değişkenin birkaç değeri için, bir başka ifadeyle çözüm alanının sınırlarında verilir. 6
7 Örnek 9.: Bir sınır değer problemine ait dördüncü mertebeden bir diferansiyel denklemde sınır şartları x = x 0 da f x 0 = y 0 f x 0 = y 0 x = x L de f x L = y L f x l = y L şeklinde olabilir. Örneğin potansiyel akış denklemi ve adi diferansiyel denklemlerin bir kısmı bu tip denklemlerdir. 7
8 BİRİNCİ MERTEBEDEN ADİ DİFERANSİYEL DENKLEMLER Birinci mertebeden adi bir diferansiyel denklem ve çözümü için başlangıç şartı dy dx = f x, y (x = x 0 için y = y 0 ) olarak ifade edilebilir. Böyle bir denklemin sayısal çözümü için değişik yöntemler kullanılabilir. Çözüm Yöntemleri Tek Adımlı Yöntemler: Taylor serisi yöntemi Euler yöntemi Düzeltilmiş Euler yöntemi Runger Kutta yöntemleri Çok Adımlı Yöntemler: Adams yöntemi Milne yöntemi Adams-Moulton yöntemi 8
9 Taylor serisi yöntemi dy dx = f x, y x = x 0 için y = y 0 (9.) şeklinde verilmiş olsun. Burada f(x, y) fonksiyonu lineer veya non-lineer olabilir. Burada aranan y fonksiyonu olup sayısal çözümde bu fonksiyon nokta nokta elde edilecektir. Aranan y(x) fonksiyonu x 0 noktası civarında Taylor serisini açılırsa y x = y x 0 + y x 0 1! x x 0 + y x 0! (x x 0 ) + y x 0! (x x 0 ) 3 + veya x = x 0 + h ise 9
10 y x = y x 0 + h = y x 0 + y x 0 1! h + y x 0! h + y x 0 3! h 3 + yazılabilir. Bu ifadenin sağ tarafı hesaplanabilir. Zira sağ taraftaki birinci terim, y x 0, başlangıç şartından, ikinci terim denk. (9.) de başlangıç şartının konulmasıyla, diğer terimler ise denk. (9.) nin tekrar türevleri alınıp başlangıç şartının konulmasıyla hesaplanabilir. Böylece aranan fonksiyona ait ikinci bir nokta y 1 = y(x 0 + h) elde edilmiş olur. Aynı işlemlere devam ederek aranan y fonksiyonuna ait diğer noktalar bulunursa fonksiyon Şekil 9.1 de görüldüğü gibi ortaya çıkmış olur. Bu işlemlere devam ederken son bulunan y i ve buna karşılık gelen x i değeri 10
11 başlangıç değeri gibi düşünülerek adım adım eğri ortaya çıkmış olur. y h x 0 x 1 x x Şekil 9.1. Bir diferansiyel denklemin adım adım sayısal çözümü Yapılan hata h adımına ve Taylor serisinde alınan terim sayısına bağlıdır. Örnek olarak seride dördüncü türevden sonrası atılıyorsa oluşan hata mertebesi 0(h 5 ) olacaktır. Zira seride n. Türev ve sonrası atılıyorsa oluşan hata 11
12 e = hn n! y n (x s ) olup hata mertebesi 0(h n ) dir. Ancak burada [x 0, x 1 ] aralığındaki x s bilinmediğinden hata tam hesaplanamaz. Pratikte, son terimin katkısı ihmal edilebilecek düzeyde ise veya belli bir tolerans değerinden küçük ise daha fazla terim alınmaz. Taylor serisi yöntemi alınan terim sayısı artırılarak hassasiyeti artmakla beraber, türev almayı gerektirdiğinden programlamaya elverişli değildir. 1
13 Örnek 9.3: Aşağıdaki diferansiyel denklemi verilen başlangıç şartı altında çözerek y 1 ve y değerlerini bulunuz h = 0.. dy dx = x y (Başlangıç şartı: x 0 = 1, y 0 = ) Çözüm: Yöntemin gerektirdiği türevleri alalım: y x 0 = dy dx = x y = x 0 y 0 = 1 x 0 x 0 y x 0 = d y = 1 y = 1 ( 1) = dx x 0 x 0 13
14 y x 0 y iv x 0 = d3 y dx 3 = y = x 0 x 0 = d4 y dx 4 = y = x 0 x 0 daha fazla terim almayıp bulunan değerler Taylor serisinde yazılırsa x = x 1 için y 1 = y x 0 + h = y x 0 + y x 0 1! h + y x 0! h + y x 0 3! h 3 + yiv x 0 4! h 4 = = =
15 elde edilir. Görüldüğü gibi sağ taraftaki değerler gittikçe azalmakta ve son terimin katkısı ihmal edilebilecek seviyeye düşmektedir. Aynı integral analitik olarak alınırsa gerçek değerin y 1 = olduğu görülür. İkinci noktanın hesabı için x 1 ve y 1 değerleri başlangıç değer gibi düşünülerek aynı işlemler tekrarlanacağı gibi x 0, y 0 başlangıç değerleri ve adımı h alarak benzer işlemler tekrarlanabilir. Burada birinci yol izlenirse x 1 = 1. ve y 1 = y x 1 = dy dx = x y = x 1 y 1 = x 1 x 1 y x 1 = d y = 1 y = dx x 1 x 1 15
16 y x 1 y iv x 1 = d3 y dx 3 = y = x 1 x 1 = d4 y dx 4 = y = x 1 x 1 değerleriyle y = bulunur. 16
17 Euler Yöntemi: Taylor serisi yönteminin kolay programlanabilir hale getirilmiş özel bir formudur. Taylor serisinde birinci türevden sonrası atılarak hesaplamaların gerçekleştirilmesi Euler yöntemi olarak bilinir. Bu yöntemde ilave türevler gerekmediğinden oldukça basittir. Ancak hassas sonuç elde edilebilmesi için x = h adımı küçük olmalıdır. Çünkü yöntemde yüksek mertebeden türev terimleri atılmıştır. Verilen dy dx = f(x, y) (x = x 0, y = y 0 ) denkleminde y fonksiyonu x 0 civarında açılır birinci türevden sonrası ihmal edilirse 17
18 y(x) = y x 0 + h = y x 0 + y x 0 1! h + y x 0! h veya kısaca hata terimi de atılırsa y x = y x 0 + h = y 1 = y x 0 + y 0 h + 0(h ) y 1 y 0 + h. y 0 yaklaşık değeri elde edilir. 18
19 y y 1 y 1r e Gerçek eğri y 0 h x 0 x 1 x x n x Şekil 9. Euler yönteminin grafik üzerinde gösterimi Bu değer gerçek eğrinin x 1 e karşılık vereceği y 1r değerinden farklıdır. Aradaki fark olan mutlak hatanın (e = y 1 y 1r ) küçük olması adımın küçüklüğüne ve fonksiyonunun eğimine bağlı olacaktır (Şekil 9.). 19
20 Aranan y fonksiyonuna ait diğer değerler adım adım hesaplanır. Yani x için y y 1 + h. y 1 x 3 için y 3 y + h. y ve genel olarak y n+1 y n + h. y n iterasyon denklemi yazılabilir. Bu şekilde ardışık hesaplamalarda herhangi bir y değeri, bir önceki y değerine bağlı olarak hesaplandığından hataların birikmesi söz konusudur. Dolayısıyla Euler yönteminde toplam hata mertebesi 0(h) olacaktır. 0
21 Düzeltilmiş Euler Yöntemi: Hatayı azaltmak üzere Euler yönteminin iyileştirilmiş halidir. Euler yönteminde iterasyon denklemi adım başındaki türevi kullanır. Türev yerine adım başı ve adım sonu türevlerin ortalaması konulursa hatanın azalacağı gösterilebilir. Yani düzeltilmiş Euler yönteminin genel iterasyon denklemi y n+1 y n + h. y n + y n+1 şeklinde ifade edilebilir. Ancak burada adım sonu türev, y n+1 başlangıçta belli olmadığından iki aşamalı hesap yapma zorunluluğu vardır. Birinci aşamada bilinen Euler yöntemi kullanılarak ilk tahmin değeri y n+1,p hesaplanır. Bu değer kullanılarak 1
22 verilen diferansiyel denklemden y n+1 elde edilerek düzeltilmiş değer y n+1 = y n+1,c hesaplanır. Bu iki aşamada yapılacak işlemler aşağıda sıralanmıştır. y y n+1,p y n+1,c y n+1r y n Eğim: y n h Eğim: (y n + y n+1 )/ e Gerçek eğri Eğim: y n+1 x n x n+1 x Şekil 9.3 Düzeltilmiş Euler yönteminin geometrik izahı
23 x n = x 0 + nh ve bir önceki adımdan bilinen y n ile y n = f(x n, y n ) hesaplanarak Euler yöntemine göre tahmini değer y n+1,p = y n + h. y n hesaplanır (Şekil 9.3). x n+1 = x n + h ile adım sonu türev 3
24 y n+1 = dy dx = f(x n+1, y n+1,p ) x 1 İfadesinden bulunabilir. Buna göre düzeltilmiş değer y n+1,c y n + h. y n + y n+1 + 0(h 3 ) ile hesaplanır. Şekil 9.3 ten de anlaşılabileceği gibi bu ifadeyle bulunan y değeri gerçek değere daha yakın olmaktadır. Dolayısıyla oluşan hata (e) Euler yöntemine göre çok daha küçük olabilmektedir. Düzeltilmiş Euler yönteminin lokal hata mertebesi 0(h 3 ) iken ardışık hesaplamalarda toplam hata mertebesi 0(h ) olacaktır. 4
25 Runge-Kutta Yöntemleri: Taylor serisinde olduğu gibi yüksek mertebeden türevlere ihtiyaç göstermeyen, programlanması kolay olan bu yöntemler y n+1 = y n + hφ(x n, y n, h) genel formunda yazılabilirler. Burada artım fonksiyonu φ ağırlıklı ortalamalar içermekte olup genel olarak, a i ler sabit olmak üzere φ = a 1 k 1 + a k + + a i k i şeklinde yazılabilir. Bir seri Runge-Kutta yöntemi mevcuttur. Euler yöntemleriyle mukayese edilirse φ, aralıktaki eğimlerin ağırlıklı ortalamaları olduğu görülür. 5
26 Örneğin düzeltilmiş Euler yöntemi ele alınırsa y n+1 = y n + h. y n + y n+1 = y n + h k 1 + k olup k 1 = y n = f(x n, y n ) k = y n+1 = f x n+1, y n+1 = f x n + h, y n + hy n = f(x n + h, y n + hk 1 ) Benzer bir yöntem aralığın ortasındaki eğimden yararlanarak y n+1 değerini hesaplayan yöntemdir. Orta nokta yöntemi denilen bu yöntemde önce ara değer 6
27 y n+ 1 = y n + h. y n ve bu noktadaki eğim y n+ 1 = f(x n+ 1, y n+ 1 ) kullanılarak aranan değer y n+1 = y n + h. y n+ 1 veya kısaca y n+1 = y n + hk 7
28 ifadesinden bulunur. Burada k = y n+ 1 = f(x n + h, y n + h k 1) k 1 = y n = f(x n, y n ) yazılabilir. Görüldüğü gibi y n+1 değerini hesaplamak için değişik eğimler kullanılabilmektedir. Bu alternatifleri kullanan Runge-Kutta yöntemlerinden yaygın olanları burada verilecektir. 8
29 4. Mertebe Runge-Kutta Yöntemleri: Özellikle non-lineer diferansiyel denklemlerin sayısal çözümünde çok yaygın olarak kullanılan ve hassasiyeti yüksek olan bu yöntem, türevin tahmini için dört değerin ağırlıklı ortalamasına dayanır. Verilen bir diferansiyel denklemin adım adım sayısal çözümünün n. adımındaki katsayılar k 1 = f(x n, y n ) k = f(x n + 1 h, y n + 1 hk 1) k 3 = f(x n + 1 h, y n + 1 hk ) k 4 = f(x n + h, y n + hk 3 ) 9
30 olmak üzere 4. mertebe Runge-Kutta yönteminin genel iterasyon denklemi ise y n+1 = y n + h 6 k 1 + k + k 3 + k 4 + 0(h 5 ) olarak yazılabilir. Bu yöntemin lokal hata mertebesi 0(h 5 ) iken ardışık hesaplamalarda hataların birikmesi sonucu hata mertebesi azalarak 0(h 4 ) olmaktadır. Yine bu yöntem de f fonksiyonunun sadece x e bağlı olması halinde Simpson 1/3 kuralına denk olduğu görülebilir. Zira bu durumda k = k 3 ve adım h olmaktadır. 30
31 Örnek 9.4: Aşağıdaki diferansiyel denklemi x = 0. den x = 0.6 a kadar çözerek (h = 0.) x değerlerine karşılık gelen y değerlerini bulunuz. dy dx = 1 x + y (Başlangıç şartı: x = 0 için y = ) Çözüm: Genel iterasyon ifadesi y n+1 = y n + h 6 k 1 + k + k 3 + k 4 olan 4. mertebe Runge-Kutta yöntemi kullanılarak çözüm için x 0 = 0, y 0 = değerleriyle gerekli büyüklükler sırayla hesaplanır. n = 0 için: 31
32 k 1 = f x 0, y 0 = = 0.5 k = f x h, y hk 1 = = k 3 = f x h, y hk = k 4 = f x 0 + h, y 0 + hk 3 = hk 3 = değerleriyle y n+1 = y n + h 6 k 1 + k + k 3 + k 4 =
33 elde edilir. n = 1 için x 1 = 0., y 1 =.0933 alarak ve sonra da n = için benzer işlemler yapılarak aşağıdaki tablo hazırlanmıştır. n x n y n k 1 k k 3 k
34 YÜKSEK MERTEBEDEN ADİ DİFERANSİYEL DENKLEMLER Bu ana kadar birinci mertebeden adi diferansiyel denklem sistemlerinin çözüm yöntemleri üzerinde duruldu. Bu yöntemler açık olarak her adım değerinin bir hesapla veya tahmini ve düzeltici aşamalardan oluşan iki hesapla bulunması esasına dayanan yöntemlerdir. Ancak mühendislik uygulamalarında genellikle ikinci mertebeden denklemlerle karşılaşılır. İki veya daha yüksek mertebeden adi diferansiyel denklem içeren başlangıç değer problemlerinin ve birden fazla birinci mertebeden adi diferansiyel denklem içeren denklem sistemlerinin nasıl çözüleceği bu bölümde verilecektir. 34
35 Birinci Mertebeden Adi Diferansiyel Denklem Sistemleri Bazı uygulamalarda karşımıza birden fazla birinci mertebeden adi diferansiyel denklemler çıkabilir. Bu denklemler birbirine bağlı ise yani bireysel olarak çözülemiyorsa eş zamanlı olarak çözülmeleri gerekir. Bu tip denklem sistemlerinde birden fazla bağımlı değişken olacaktır. Böyle bir denklem sistemi genel olarak y i = f i (t, y 1, y,, y m ) (i = 1,,, m) y i 0 = y i0 şeklinde m tane başlangıç şartı ile beraber yazılabilir. Burada t bağımsız 35
36 değişkeni y i ise bağımlı değişkenleri göstermektedir. Bu tip denklem sistemini çözmek için yukarıda verilen herhangi bir yöntem kullanılabilir. Uygun bir yöntem seçilerek her adımda sıra ile bütün denklemlere uygulanır. Bu yapılırken seçilen adım büyüklüğü bütün denklemlere uygulanır. Bu bir örnekle aşağıda açıklanmıştır. 36
37 Örnek 9.5: dx dt dy dt = xy + t = x t x 0 = 0, y 0 = 1 Yukarıda verilen simultane diferansiyel denklem takımı düzeltilmiş Euler yöntemi ile t = 0. alarak çözünüz ve t = arasındaki t değerleri için x ve y değerlerini elde ediniz. Virgülden sonra üç haneden sonrasını yuvarlatınız. 37
38 Çözüm: t = 0 daki değerler: x (0) = x 0 = 0 y (0) = y 0 = 1 t = 0. deki x 1 ve y 1 değerlerini bulmak için önce tahmini değerleri bulalım. x 1,p = x 0 + t. x 0 x 0 = dx dt = = 0 x 1,p = = 0 x 1 = (dx dt) t1 = = 0. x ort = x 0 + x 1 = 0.1 y 1,p = y 0 + t. y 0 y 0 = dy dt = 0 0 = 0 y 1,p = = 1 y 1 = (dy dt) = 0 0. = 0. y ort = y 0 + y 1 =
39 Buna göre düzeltilmiş değerler: x 1,c = x 0 + t. x ort = x 1,c = 0.0 y 1,c = y 0 + t. y ort = y 1,c = 0.98 aynı işlemler tekrar edilerek t = 0.4 ve t = 0.6 daki x ve y değerleri bulunur. Çözüm esnasında elde edilen değerler tablo halinde verilmiştir. 39
40 x n x n t. x n x n+1 x n+1 x ort t. x ort t n y n y n t. y n y n+1 y n+1 y ort t. y ort
41 Yüksek Mertebeden Adi Diferansiyel Denklemler n. mertebeden adi diferansiyel denklem y (n) = f(x, y, y, y n,, y (n 1) şeklinde yazılabilir. Denklemin sağ tarafındaki argümanlar lineer terimler halinde ise bu denkleme lineer diferansiyel denklem denir. Bu ana kadar birinci mertebe diferansiyel denklemler için kullanılan yöntemlerden bahsedildi. Yüksek mertebeden bir diferansiyel denklemin çözümünde izlenebilecek bir yol verilen denklemi birinci mertebeden diferansiyel denklemlere dönüştürmektir. Verilen başlangıç değer problemine ait n. mertebeden bir adi diferansiyel denklem, yeni değişkenler tanımlanarak 41
42 n tane birinci mertebeden adi diferansiyel denkleme dönüştürüldükten sonra yukarıda verilen yöntemlerden biri kullanılarak eşzamanlı olarak çözülebilir. Bu çözümün yapılabilmesi için n tane de başlangıç şartının verilmesi gerektiği açıktır. 4
43 Örnek 9.4: İki adet başlangıç şartı ile verilen aşağıdaki diferansiyel denklemi birinci mertebeden diferansiyel denklemlere dönüştürünüz. d x dt = f dx x, t, dt x t 0 = x 0, x t 0 = x 0 Çözüm: dx dt = y (1) d x dt = dy dt = f x, t, y () Başlangıç şartları: t 0 = 0 da x = x 0 y = y 0 = x 0 43
44 Örnek 9.5: Bir kirişte eğilme momenti M(x) ise EI y 1 + y 3 = M(x) burada y tarafsız eksenin yer değiştirmesidir. Başlangıç değerleri y 0 = y 0 = 0 olduğuna göre denklemi 1. mertebeden iki adi diferansiyel denklem olarak ifade ediniz. Çözüm: Verilen y = M(x) EI 1 + y 3 44
45 denkleminde fonksiyonun birinci türevine yeni bir değişken adı verirsek dy dx = u birinci denklem olur. Bu denklemin başlangıç şartı y 0 = 0 olur. Bu tanımı kullanarak ikinci denklem ve başlangıç şartı d y dx = du dx = M(x) EI 1 + y 3 du dx = M(x) EI 1 + y 3 u 0 = 0 elde edilir. 45
46 Örnek 9.6: U şeklinde bir borunun içine doldurulan suyun sürtünmeli salınım hareketinde su yüzeyinin denge durumundan itibaren ölçülen z konumunun zamanla değişimi için d z dt + g L z = f d dz dt denklemi verilmiştir. Burada su ile dolu toplam boru boyu L = 6 m, borunun çapı d = 0.5 m, g = 9.81 m s ve sürtünme katsayısı f = 0.03 tür. t = 0 anında su denge konumundan 0.5 m ayrılarak ilk hızsız olarak salınıma terk edildiğine göre; su seviyesinin konumunu (z) ve hızını (dz dt) a) t = 0.5 s de Taylor serisini kullanarak bulunuz. b) t = 1 s de Düzeltilmiş Euler yöntemi ile hesaplayınız. 46
47 c) Merkezi fark türev formüllerinden yararlanarak t = 0.5 s de z ve z türevlerini hesaplayınız. Çözüm: 0.5 s) a) t = 0 da z 0 = 0.5 ve z 0 = 0 başlangıç şartları ile Taylor serisi ( t = z 1 = z 0 + t. z 0 + t! z 0 + t3 3! z 0 + t4 4! z 0 + olup gerekli terimler: z 0 = 0 47
48 z 0 = f d z 0 g L z 0 = z 0 = f d (z 0)(z 0) g L z 0 = 0 z 0 = f d z 0. z 0 + f d z 0 g L z 0 = olarak bulunur. Bu değerleri ile z 1 = ! = 0.31 m elde edilir. Bu anda hız 48
49 dz dt t 1 = z 1 = z 1 z 0 t = m s b) Düzeltilmiş Euler için denklemi iki tane denkleme indirgeyelim: dz dt = u (1) du dt = f d u g L z () soruyu iki şekilde çözmek mümkündür: t 0, z 0, z 0 ve t = 1 s alarak veya t 1 anındaki z 1 ve z 1 değerlerini başlangıç değeri gibi düşünüp t = 0.5 s alarak. Burada ikinci yol izlenecektir. 49
50 dz dt = u t 1 = 0.5 s, z 1 = 0.31 du dt = f d u g L z (u 1 = 0.38) z,p = z 1 + t. z 1 z,p = = 0.1 z,c = z 1 + t z 1 + z z,c = z,c = 5.6x10 3 m u,p = u 1 + t. u 1 u,p = 0.88 u,c = u 1 + t u 1 + u u = f d u,p u,c = g L z,c =
51 c) t = 0.5 s de merkezi fark ifadelerine göre z 1 = z z 1 + z 0 t = 0.50 z 1 = z z 0 t = elde edilir. Diğer taraftan, ikinci türev verilen denklem kullanılarak z 1 = f d z 1 g L z 1 = şeklinde hesaplanabilir. 51
52 Örnek 9.7: Düşey doğrultuda atılan m kütlesine sahip bir merminin hareket denklemi m d y = m. g C. V. V dt olup burada m = 10 kg, hava direnç katsayısı C = 0.1, mermi hızı V = dy dt dir. Başlangıç şartları t = 0 da y = 0 ve ilk hız y = V 0 = 500 m s olduğuna göre; a) Problemi iki adet birinci mertebeden diferansiyel denklemle ifade ediniz. b) Bu denklemleri verilen başlangıç şartlarını kullanarak düzeltilmiş euler yöntemiyle (h = 0. s) çözünüz. Çözümü üç adım ilerletiniz. 5
53 Çözüm: Verilen denklemler, başlangıç şartları altında eş zamanlı çözülmelidir. Düzeltilmiş Euler yöntemi ile; dv dt = g C V V m (V 0 = 500 m s) dy dt = V (y 0 = 0) önce Euler yöntemine göre tahmini değerler: V 1,p = V 0 + t. V 0 = = = 1.96 m s y 1,p = y 0 + t y 0 = = 100 m V 0 =
54 Düzeltilmiş değerler: V 1 = V 1,p m = 9.77 V 1,c = V 0 + t V 0 + V 1 V 1,p y 1,c = y 0 + t y 0 + y 1 = = = 48 m s = 74.8 m Böylece birinci adım değerleri bulunmuş olur. 54
55 İkinci adım değerleri benzer şekilde aşağıdaki gibi hesaplanır: V,p = V V 1 V 1 = 9.81 CV 1. V 1 m = V,p = V 1 = m s V = 9.81 C V m = y,p = y 1 + t y 1 = = 14.4 m y,c = y 1 + t y 1 + y 1 V,c = V + t V 1 + V = = m s = m 55
56 Üçüncü adım değerleri benzer şekilde aşağıdaki gibi hesaplanır: V 3,p = V V V = 9.81 CV. V m = 96.7 V 3,p = V = m s y 3,p = y + t y = = m V 3 = 9.81 C m = V 3,c = V + t V + V 3 = m s y 3,c = = m 56
57 Örnek 9.8: Bir Diesel motoru yakıt püskürtme enjektöründe, enjektör iğnesinin yüksek yakıt basıncı ve yay kuvveti etkisi altındaki hareket denklemi d x dx dt 800 dt 4x106 x = 8400cos (0.01t) olarak elde edilmiştir. İğne t 0 = 0 anında ilk hızsız olarak harekete başladığına göre t 1 = ve t = anlarında iğne konumunu (x) ve hızını dx dt hesaplayınız. 57
58 Çözüm: Verilen denklem iki adet birinci mertebeden diferansiyel denklem olarak dx dt = V dv dt = 800V + 4x106 x Cos(0.01t) yazılabilir. Başlangıç şartları: x 0 = 0, x 0 = V 0 = 0 ve V 0 = 8400 m s bulunur. Düzeltilmiş Euler yöntemi ile çözüm: 58
59 dx dt = V dv dt = 800V + 4x106 x Cos(0.01t) x 1,p = x 0 + h. x 0 x 1,p = 0 + h. x 0 = 0 x 1 = V 1 = 0.84 x 1,c = x 0 + h x 0 + x = x 1,c = 0.4x10 4 m V 1,p = V 0 + h. V 0 V 1,p = 0 + h. V 0 = = 0.84 V 1 = x10 6 x0.4x10 4 V 1 = cos (0.01x10 4 ) V 1,c = V 0 + h V 0 + V 1 V 1,c = m s 59
60 Bu değerleri kullanarak benzer işlemler tekrarlanırsa: x,c = 1.95x10 4 m V,c =.8 m s olarak bulunur. O halde t 1 = 1x10 4 s için x 1 = 0.4x10 4 m V 1 = m s t = x10 4 s için x 1 = 1.95x10 4 m V =.8 m s olarak bulunur. 60
61 P.9.: Yaylı bir subabın basınç altında açılmasın ait hareket denklemi aşağıdaki gibi bulunmuştur: d x dt + 4 dx dt + 4x = 8 Başlangıç şartları ise t = 0 iken x = 0 ve x = 0 olarak verilmektedir. Supabın yaklaşık 0.4 birim açılması için geçecek zamanı düzeltilmiş Euler metodu ile bulunuz. Bu anda supabın hızı nedir? (Zaman arttırımını h=0. olarak alınız.) 61
62 Çözüm: Taylor serisi ile: x 1 = x 0 + h. x 0 + h! x 0 + h3 3! x 0 + h4 4! x 0 + O(h 5 ) x 1 = ! x 1 = ! ( 3) + h4 4! 96 x 0 = 8 4x 0 4x 0 = = 8 x 0 = 4x 0 4x 0 = = 3 x 0 = 4x 0 4x 0 = = 96 6
63 x = x 1 + h. x 1 + h! x 1 + h3 3! x 1 + h4 4! x 1 + O(h 5 ) x 1 = x 1 x 0 t 1 t 0 = = 0.65 x 1 = 8 4x 1 4x 1 = = 4.88 x 1 = 4x 1 4x 1 = =.1 x 1 = 4x 1 4x 1 = = x = (0.). (0.65) + 0.! x = ! (.1) !
64 Çözüm: Düzeltilmiş Euler ile: t = 0, x = 0, u = x = 0 Başlangıç şartları dx dt = u du dt = 8 4(u + x) x 1,p = x 0 + h. x 0 x 1,p = = 0 x 1,c = x 0 + h. x 0 + x 1 x 1,c = x 1,c = t = 0. s deki konum ve hız u 1,p = u 0 + h. u 0 u 1,p = = 1.6 = x 1 u 0 = = 8 u 1,c = u 0 + h. u 0 + u 1 u 1,c = = u 1 = =
65 x,p = x 1 + h. x 1 x,p = = 0.66 x,c = x 1 + h. x 1 + x x,c = x,c = 0. 4 t = 0.4 s deki konum ve hız u,p = u 1 + h. u 1 u,p = (0.96) = = x u,c = u 1 + h. u 1 + u = u = =
66 P.9.3: dy = x y diferansiyel denklemini 4. mertebe Runge Kutta dx yönyemi ile çözünüz. x 0 = 0, y 0 = 1 h = 0.1 x = 0. y =? Çözüm: y n+1 = y n + h 6 (k 1 + k + k 3 + k 4 ) k 1 = f x 0, y 0 = 0 1 = 1 k = f(x 0 + h, y 0 + h. k 1) k = f , = f(0.05, 0.95) 66
67 k = = 0.85 k 3 = f x 0 + h, y 0 + h. k = 0.86 k 4 = f x 0 + h, y 0 + h. k 3 = 0.71 y 1 = y 1 = 0.9 x 1 = 0.1 (h kadar arttırdık) k 1 = f x 1, y 1 = 0.7 k = f x 0 + h, y 0 + h. k 1 =
68 k 3 = f x 0 + h, y 0 + h. k = 0.57 k 4 = f x 0 + h, y 0 + h. k 3 = 0.44 y = y 1 =
69 P9.4: Başlangıçta C de olan ince çelik bir malzeme 0 0 C deki su banyosuna daldırılıyor. Çeliğin su içinde zamanla soğuması aşağıdaki denklemle ifade edilebilmektedir. dt dt T T Başlangıç şartı t:0 da T=T 0 :300 0 C. Burada t(s) zaman T( 0 C) ise sıcaklıktır. Çeliğin sıcaklığının C ye düşmesi için geçmesi gereken süreyi düzeltilmiş Euler ile hesaplayınz. (h= t:0.0 s). Gerekirse interpolasyon yapınız. 69
70 Çözüm: T 1,p = T 0 + h. T T 0 = = T 1,p = = 98.9 T 1,c = T 0 + h. T 0 + T T 1 = = T 1,c = = t = 0.0 sn. sonra 70
71 T,p = T 1 + h. T 1 T,p = = T,c = T 1 + h. T 1 + T T = = T,c = = 103 t = 0.04 sn. sonra 71
72 T 3,p = T + h. T T 3,p = = T 3,c = T + h. T + T T 3 = = T 3,c = = 6.5 t = 0.06 sn. sonra 7
MAK 210 SAYISAL ANALİZ
MAK 210 SAYISAL ANALİZ BÖLÜM 7- SAYISAL TÜREV Doç. Dr. Ali Rıza YILDIZ 1 GİRİŞ İntegral işlemi gibi türev işlemi de mühendislikte çok fazla kullanılan bir işlemdir. Basit olarak bir fonksiyonun bir noktadaki
DetaylıMAK 210 SAYISAL ANALİZ
MAK 210 SAYISAL ANALİZ BÖLÜM 8- SAYISAL İNTEGRASYON 1 GİRİŞ Mühendislikte sık karşılaşılan matematiksel işlemlerden biri integral işlemidir. Bilindiği gibi integral bir büyüklüğün toplam değerinin bulunması
DetaylıMAK 210 SAYISAL ANALİZ
MAK 210 SAYISAL ANALİZ BÖLÜM 5- SONLU FARKLAR VE İNTERPOLASYON TEKNİKLERİ Doç. Dr. Ali Rıza YILDIZ MAK 210 - Sayısal Analiz 1 İNTERPOLASYON Tablo halinde verilen hassas sayısal değerler veya ayrık noktalardan
DetaylıBirinci Mertebeden Adi Diferansiyel Denklemler
Birinci Mertebeden Adi Diferansiyel Denklemler Bir veya daha çok bağımlı değişken, bir veya daha çok bağımsız değişken ve bağımlı değişkenin bağımsız değişkene göre (diferansiyel) türevlerini içeren bağıntıya
DetaylıÇEV 2006 Mühendislik Matematiği (Sayısal Analiz) DEÜ Çevre Mühendisliği Bölümü Doç.Dr. Alper ELÇĐ
Giriş ÇEV 2006 Mühendislik Matematiği (Sayısal Analiz) DEÜ Çevre Mühendisliği Bölümü Doç.Dr. Alper ELÇĐ Sayısal Analiz Nedir? Mühendislikte ve bilimde, herhangi bir süreci tanımlayan karmaşık denklemlerin
DetaylıCopyright The McGraw-Hill Companies, Inc. Permission required for reproduction or display. BÖLÜM 7. Adi Diferansiyel Denklemlerin Sayısal Çözümü
Copyright The McGraw-Hill Companies, Inc. Permission required for reproduction or display. BÖLÜM 7 Adi Diferansiyel Denklemlerin Sayısal Çözümü Copyright The McGraw-Hill Companies, Inc. Permission required
DetaylıMAK 210 SAYISAL ANALİZ
MAK 210 SAYISAL ANALİZ BÖLÜM 4- LİNEER OLMAYAN DENKLEMLERİN ÇÖZÜMÜ Doç. Dr. Ali Rıza YILDIZ MAK 210 - Sayısal Analiz 1 LİNEER OLMAYAN DENKLEMLERİN ÇÖZÜMÜ Matematikte veya hidrolik, dinamik, mekanik, elektrik
DetaylıDiferansiyel denklemler uygulama soruları
. Aşağıdaki diferansiyel denklemleri sınıflandırınız. a) d y d d + y = 0 b) 5 d dt + 4d + 9 = cos 3t dt Diferansiyel denklemler uygulama soruları 0.0.3 c) u + u [ ) ] d) y + = c d. y + 3 = 0 denkleminin,
DetaylıKaynaklar Shepley L. Ross, Differential Equations (3rd Edition), 1984.
Çankırı Karatekin Üniversitesi Matematik Bölümü 2015 Kaynaklar Shepley L. Ross, Differential Equations (3rd Edition), 1984. (Adi ) Bir ya da daha fazla bağımsız değişkenden oluşan bağımlı değişken ve türevlerini
DetaylıŞeklinde çok sayıda diferansiyel denklemden oluşan denklem sistemleridir. Denklem sayısı = bağımlı değişken eşitliği sağlanmasıdır.
5. Diferansiyel Denklem Sistemleri ve Çözüm Yöntemleri X=bağımsız, Y, Z, W = bağımlı değişkenler olmak üzere; Y= (X, Y, Y, Y,, Z, Z, Z,, W, W, W, ) Z= (X, Y, Y, Y,, Z, Z, Z,, W, W, W, ) W= (X, Y, Y, Y,,
DetaylıMAK 210 SAYISAL ANALİZ
MAK 210 SAYISAL ANALİZ BÖLÜM 2- HATA VE HATA KAYNAKLARI Doç. Dr. Ali Rıza YILDIZ 1 GİRİŞ Bir denklemin veya problemin çözümünde kullanılan sayısal yöntem belli bir giriş verisini işleme tabi tutarak sayısal
DetaylıMath 322 Diferensiyel Denklemler Ders Notları 2012
1 Genel Tanımlar Bir veya birden fazla fonksiyonun türevlerini içeren denklemlere diferensiyel denklem denmektedir. Diferensiyel denklemler Adi (Sıradan) diferensiyel denklemler ve Kısmi diferensiyel denklemler
DetaylıMühendislik Mekaniği Statik. Yrd.Doç.Dr. Akın Ataş
Mühendislik Mekaniği Statik Yrd.Doç.Dr. Akın Ataş Bölüm 10 Eylemsizlik Momentleri Kaynak: Mühendislik Mekaniği: Statik, R. C.Hibbeler, S. C. Fan, Çevirenler: A. Soyuçok, Ö. Soyuçok. 10. Eylemsizlik Momentleri
Detaylı18.034 İleri Diferansiyel Denklemler
MIT AçıkDersSistemi http://ocw.mit.edu 18.034 İleri Diferansiyel Denklemler 2009 Bahar Bu bilgilere atıfta bulunmak veya kullanım koşulları hakkında bilgi için http://ocw.mit.edu/terms web sitesini ziyaret
DetaylıHOMOGEN OLMAYAN DENKLEMLER
n. mertebeden homogen olmayan lineer bir diferansiyel denklemin y (n) + p 1 (x)y (n 1) + + p n 1 (x)y + p n (x)y = f(x) (1) şeklinde olduğunu ve bununla ilgili olan n. mertebeden lineer homogen denlemin
DetaylıDiferensiyel denklemler sürekli sistemlerin hareketlerinin ifade edilmesinde kullanılan denklemlerdir.
.. Diferensiyel Denklemler y f (x) de F ( x, y, y, y,...) 0 veya y f ( x, y, y,...) x ve y değişkenlerinin kendileri ve türevlerini içinde bulunduran denklemlerdir. (Türevler; "Bağımlı değişkenin değişiminin
DetaylıDENKLEMLER CAUCHY-EULER DENKLEMİ. a n x n dn y dx n + a n 1x n 1 dn 1 y
SABİT KATSAYILI DENKLEMLERE DÖNÜŞTÜREBİLEN DENKLEMLER Bu bölümde sabit katsayılı diferansiyel denklemlere dönüşebilen değişken katsayılı diferansiyel denklemlerden Cauchy Euler ve Legendre difarensiyel
DetaylıHATA VE HATA KAYNAKLARI...
İÇİNDEKİLER 1. GİRİŞ... 1 1.1 Giriş... 1 1.2 Sayısal Analizin İlgi Alanı... 2 1.3 Mühendislik Problemlerinin Çözümü ve Sayısal Analiz... 2 1.4 Sayısal Analizde Bilgisayarın Önemi... 7 1.5 Sayısal Çözümün
DetaylıDiferensiyel Denklemler I Uygulama Notları
2004 Diferensiyel Denklemler I Uygulama Notları Mustafa Özdemir İçindekiler Temel Bilgiler...................................................................... 2 Tam Diferensiyel Denklemler........................................................4
DetaylıŞekil 7.1 Bir tankta sıvı birikimi
6 7. DİFERENSİYEL DENKLEMLERİN SAYISAL ÇÖZÜMLERİ Diferensiyel denklemlerin sayısal integrasyonunda kullanılabilecek bir çok yöntem vardır. Tecrübeler dördüncü mertebe (Runge-Kutta) yönteminin hemen hemen
DetaylıMühendislikte Sayısal Çözüm Yöntemleri NÜMERİK ANALİZ. Prof. Dr. İbrahim UZUN
Mühendislikte Sayısal Çözüm Yöntemleri NÜMERİK ANALİZ Prof. Dr. İbrahim UZUN Yayın No : 2415 İşletme-Ekonomi Dizisi : 147 5. Baskı Eylül 2012 - İSTANBUL ISBN 978-605 - 377-438 - 9 Copyright Bu kitabın
Detaylıİleri Diferansiyel Denklemler
MIT AçıkDersSistemi http://ocw.mit.edu 18.034 İleri Diferansiyel Denklemler 2009 Bahar Bu bilgilere atıfta bulunmak veya kullanım koşulları hakkında bilgi için http://ocw.mit.edu/terms web sitesini ziyaret
Detaylı4. HAFTA BLM323 SAYISAL ANALİZ. Okt. Yasin ORTAKCI.
4. HAFTA BLM33 SAYISAL ANALİZ Okt. Yasin ORTAKCI yasinortakci@karabuk.edu.tr Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi BLM33 DOĞRUSAL OLMAYAN (NONLINEAR) DENKLEM SİSTEMLERİ Mühendisliğin
DetaylıOkut. Yüksel YURTAY. İletişim : (264) Sayısal Analiz. Giriş.
Okut. Yüksel YURTAY İletişim : Sayısal Analiz yyurtay@sakarya.edu.tr www.cs.sakarya.edu.tr/yyurtay (264) 295 58 99 Giriş 1 Amaç : Mühendislik problemlerinin bilgisayar ortamında çözümünü mümkün kılacak
DetaylıMühendislik Matematiği 2- Hafta 2-3. Arş. Gör. Dr. Sıtkı AKKAYA
Mühendislik Matematiği 2- Hafta 2-3 Arş. Gör. Dr. Sıtkı AKKAYA İÇİNDEKİLER BÖLÜM 2 2.1. GİRİŞ 2.2. BİRİNCİ MERTEBE DİFERANSİYEL DENKLEMLERE GENEL BAKIŞ 2.3. BİRİNCİ MERTEBE LİNEER DİFERANSİYEL DENKLEMLER
Detaylıİleri Diferansiyel Denklemler
MIT AçıkDersSistemi http://ocw.mit.edu 18.034 İleri Diferansiyel Denklemler 2009 Bahar Bu bilgilere atıfta bulunmak veya kullanım koşulları hakkında bilgi için http://ocw.mit.edu/terms web sitesini ziyaret
DetaylıSONLU FARKLAR GENEL DENKLEMLER
SONLU FARKLAR GENEL DENKLEMLER Bir elastik ortamın gerilme probleminin Airy gerilme fonksiyonu ile formüle edilebilen halini göz önüne alalım. Problem matematiksel olarak bölgede biharmonik denklemi sağlayan
Detaylı8.333 İstatistiksel Mekanik I: Parçacıkların İstatistiksel Mekaniği
MIT Açık Ders Malzemeleri http://ocw.mit.edu 8.333 İstatistiksel Mekanik I: Parçacıkların İstatistiksel Mekaniği 2007 Güz Bu materyallerden alıntı yapmak ya Kullanım Şartları hakkında bilgi almak için
Detaylı2. (1 + y ) ln(x + y) = yy dif. denk. çözünüz. 3. xy dy y 2 dx = (x + y) 2 e ( y/x) dx dif. denk. çözünüz.
D DİFERANSİYEL DENKLEMLER ÇALIŞMA SORULARI Fakülte No:................................................... Adı ve Soyadı:................................................. Bölüm:...................................................................
DetaylıMAK 210 SAYISAL ANALİZ
MAK 210 SAYISAL ANALİZ BÖLÜM 6- İSTATİSTİK VE REGRESYON ANALİZİ Doç. Dr. Ali Rıza YILDIZ 1 İSTATİSTİK VE REGRESYON ANALİZİ Bütün noktalardan geçen bir denklem bulmak yerine noktaları temsil eden, yani
Detaylıdir. Fonksiyonun (a,b) aralığında integrali ise, her aralıkta alınan integral değerlerini toplanarak, aşağıda verilen şekilde elde edilir.
SAYISAL İNTEGRASYON TEK KATLI İNTEGRASYON Sayısal integrasyon çok geniş bir konudur. Burada problemli olmayan (genelde integrantın tekilliği olmayan, fazla salınım yapmayan, yaklaşım problemi bulunmayan)
Detaylıbir sonraki deneme değerinin tayin edilmesi için fonksiyonun X e göre türevi kullanılır. Aşağıdaki şekil X e karşı f(x) i göstermektedir.
37 Newton-Raphson Yöntemi İle Çözüme Ulaşma Bu yöntem özellikle fonksiyonun türevinin analitik olarak elde edilebildiği durumlarda kullanışlıdır. Fonksiyonel ilişkinin ifade edilmesinde daha uygun bir
DetaylıGözlemlerin Referans Elipsoid Yüzüne İndirgenmesi
JEODEZİ 6 1 Gözlemlerin Referans Elipsoid Yüzüne İndirgenmesi Jeodezik gözlemler, hesaplamalarda kullanılmadan önce, referans elipsoidin yüzeyine indirgenir. Bu işlem, arazide yapılan gözlemler l jeoidin
DetaylıDİFERANSİYEL DENKLEMLER-2
DİFERANSİYEL DENKLEMLER- SINIR DEĞER ve ÖZDEĞER PROBLEMLERİ Bu bölümde adi diferansiyel denklemlerde sınır ve özdeğer problemleri ( n) ( n1) incelenecektir. F( y, y,..., y, x) 0 şeklinde verilen bir diferansiyel
DetaylıSTATİK. Ders_9. Doç.Dr. İbrahim Serkan MISIR DEÜ İnşaat Mühendisliği Bölümü. Ders notları için: GÜZ
STATİK Ders_9 Doç.Dr. İbrahim Serkan MISIR DEÜ İnşaat Mühendisliği Bölümü Ders notları için: http://kisi.deu.edu.tr/serkan.misir/ 2017-2018 GÜZ ALANLAR İÇİN ATALET MOMENTİNİN TANIMI, ALAN ATALET YARIÇAPI
Detaylıİleri Diferansiyel Denklemler
MIT AçıkDersSistemi http://ocw.mit.edu 18.034 İleri Diferansiyel Denklemler 2009 Bahar Bu bilgilere atıfta bulunmak veya kullanım koşulları hakkında bilgi için http://ocw.mit.edu/terms web sitesini ziyaret
DetaylıİÇİNDEKİLER KISIM 1: BİRİNCİ MERTEBE ADİ DİFERENSİYEL DENKLEMLER
İÇİNDEKİLER KISIM 1: BİRİNCİ MERTEBE ADİ DİFERENSİYEL DENKLEMLER 1.1. Fiziksel Kanunlar ve Diferensiyel Denklemler Arasındaki İlişki... 1 1.2. Diferensiyel Denklemlerin Sınıflandırılması ve Terminoloji...
DetaylıŞekilde görülen integralin hesaplanmasında, fonksiyonun her verilen bir noktası için kümülatif alan hesabı yapılır.
NÜMERİK İNTEGRASYON Şekilde görülen integralin hesaplanmasında, onksiyonun her verilen bir noktası için kümülati alan hesabı yapılır. Nümerik integrasyonda, integralin analitik değerine, çeşitli yöntemlerle
Detaylıİleri Diferansiyel Denklemler
MIT AçıkDersSistemi http://ocw.mit.edu 18.034 İleri Diferansiyel Denklemler 2009 Bahar Bu bilgilere atıfta bulunmak veya kullanım koşulları hakkında bilgi için http://ocw.mit.edu/terms web sitesini ziyaret
DetaylıAlıştırmalar 1. 1) Aşağıdaki diferansiyel denklemlerin mertebesini ve derecesini bulunuz. Bağımlı ve bağımsız değişkenleri belirtiniz.
Alıştırmalar 1 1) Aşağıdaki diferansiyel denklemlerin mertebesini ve derecesini bulunuz. Bağımlı ve bağımsız değişkenleri belirtiniz. Denklem Mertebe Derece a) 2 1 ( ) 4 6 c) 2 1 d) 2 2 e) 3 1 f) 2 4 g)
DetaylıYüksek basamaktan tek adım Sonlu Fark Yöntemleri
Bölüm Yüksek basamaktan tek adım Sonlu Fark Yöntemleri Bu bölümde, birinci basamaktan başlangıç değer problemleri için Tek adım (Yamuk, Düzeltilmiş Euler(Heun), Runge-Kutta yöntemlerinin nasıl elde edildikleri,
DetaylıSAYISAL ÇÖZÜMLEME. Yrd.Doç.Dr.Esra Tunç Görmüş. 1.Hafta
SAYISAL ÇÖZÜMLEME Yrd.Doç.Dr.Esra Tunç Görmüş 1.Hafta Sayısal çözümleme nümerik analiz nümerik çözümleme, approximate computation mühendislikte sayısal yöntemler Computational mathematics Numerical analysis
DetaylıMATLAB DA SAYISAL ANALİZ DOÇ. DR. ERSAN KABALCI
MATLAB DA SAYISAL ANALİZ DOÇ. DR. ERSAN KABALCI Konu Başlıkları Lineer Denklem Sistemlerinin Çözümü İntegral ve Türev İntegral (Alan) Türev (Sayısal Fark ) Diferansiyel Denklem çözümleri Denetim Sistemlerinin
DetaylıAkışkan Kinematiği 1
Akışkan Kinematiği 1 Akışkan Kinematiği Kinematik, akışkan hareketini matematiksel olarak tanımlarken harekete sebep olan kuvvetleri ve momentleri gözönüne almadan; Yerdeğiştirmeler Hızlar ve İvmeler cinsinden
Detaylıfonksiyonu için in aralığındaki bütün değerleri için sürekli olsun. in bu aralıktaki olsun. Fonksiyonda meydana gelen artma miktarı
10.1 Türev Kavramı fonksiyonu için in aralığındaki bütün değerleri için sürekli olsun. in bu aralıktaki bir değerine kadar bir artma verildiğinde varılan x = x 0 + noktasında fonksiyonun değeri olsun.
DetaylıRunge-Kutta Metodu. Runge-Kutta metodu
Runge-Kutta metodu Runge-Kutta Metodu dy dx = f(x, y), y(0) = y 0 (1) bicimindeki birinci dereceden adi diferansiyel denklemleri numerik olarak cozmekte kullanilan bir metottur. Runge-Kutta metodunu kullanabilmek
DetaylıDÜZCE ÜN IVERS ITES I FEN-EDEB IYAT FAKÜLTES I
DÜZCE ÜN IVERS ITES I FEN-EDEB IYAT FAKÜLTES I MATEMAT IK BÖLÜMÜ 203-204 BAHAR YARIYILI D IFERANS IYEL DENKLEMLER II ARA SINAV 2 Nisan 204 Süre: 90 dakika CEVAP ANAHTARI. (5p) Belirsiz katsay lar yöntemini
DetaylıGÜZ DÖNEMİ ARASINAV SORULARI. 1. Sayısal çözümleme ve fonksiyonu tanımlayarak kullanıldığı alanları kısaca açıklayınız?
MAK 05 SAYISAL ÇÖZÜMLEME S Ü L E Y M A N D E M Ġ R E L Ü N Ġ V E R S Ġ T E S Ġ M Ü H E N D Ġ S L Ġ K F A K Ü L T E S Ġ M A K Ġ N A M Ü H E N D Ġ S L Ġ Ğ Ġ B Ö L Ü M Ü I. öğretim II. öğretim A şubesi B
Detaylı6. HAFTA DERS NOTLARI İKTİSADİ MATEMATİK MİKRO EKONOMİK YAKLAŞIM. Yazan SAYIN SAN
6. HAFTA DERS NOTLARI İKTİSADİ MATEMATİK MİKRO EKONOMİK YAKLAŞIM Yazan SAYIN SAN SAN / İKTİSADİ MATEMATİK / 2 A.5. Doğrusal olmayan fonksiyonların eğimi Doğrusal fonksiyonlarda eğim her noktada sabittir
DetaylıBÖLÜM 1: MADDESEL NOKTANIN KİNEMATİĞİ
BÖLÜM 1: MADDESEL NOKTANIN KİNEMATİĞİ 1.1. Giriş Kinematik, daha öncede vurgulandığı üzere, harekete sebep olan veya hareketin bir sonucu olarak ortaya çıkan kuvvetleri dikkate almadan cisimlerin hareketini
DetaylıTÜREV VE UYGULAMALARI
TÜREV VE UYGULAMALARI A R, a A ve f de A da tanımlı bir fonksiyon olsun. Eğer f(x) f(a) lim x a x a limiti veya x=a+h koymakla elde edilen f(a+h) f(a) lim h 0 h Bu türev f (a), df dx limiti varsa f fonksiyonu
DetaylıBirden Fazla RDnin Bileşik Olasılık Fonksiyonları
Birden Fazla RDnin Bileşik Olasılık Fonksiyonları Birden fazla x 1, x 2,..., x n gibi RDlerimiz olsun. Bunların bileşik olasılık fonksiyonları kesikli ve rastgele RDler için sırasıyla şu şekilde tanımlanır
DetaylıMühendislik Mekaniği Statik. Yrd.Doç.Dr. Akın Ataş
Mühendislik Mekaniği Statik Yrd.Doç.Dr. Akın Ataş Bölüm 9 Ağırlık Merkezi ve Geometrik Merkez Kaynak: Mühendislik Mekaniği: Statik, R. C. Hibbeler, S. C. Fan, Çevirenler: A. Soyuçok, Ö. Soyuçok. 9. Ağırlık
DetaylıUYGULAMALI DİFERANSİYEL DENKLEMLER
UYGULAMALI DİFERANSİYEL DENKLEMLER GİRİŞ Birçok mühendislik, fizik ve sosal kökenli problemler matematik terimleri ile ifade edildiği zaman bu problemler, bilinmeen fonksionun bir vea daha üksek mertebeden
DetaylıTERMODİNAMİĞİN BİRİNCİ YASASI
İç Enerji Fonksiyonu ve C v Isınma Isısı Kimyasal tepkimelerin olmadığı kapalı sistemlerde kütle yanında molar miktar da sabit kalmaktadır. Madde miktarı n mol olan kapalı bir ideal gaz sistemi düşünelim.
DetaylıÖğr. Elemanı: Dr. Mustafa Cumhur AKBULUT
Ünite 10: Regresyon Analizi Öğr. Elemanı: Dr. Mustafa Cumhur AKBULUT 10.Ünite Regresyon Analizi 2 Ünitede Ele Alınan Konular 10. Regresyon Analizi 10.1. Basit Doğrusal regresyon 10.2. Regresyon denklemi
DetaylıYrd. Doç. Dr. A. Burak İNNER
Yrd. Doç. Dr. A. Burak İNNER Kocaeli Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği Yapay Zeka ve Benzetim Sistemleri Ar-Ge Lab. http://yapbenzet.kocaeli.edu.tr DOĞRUSAL OLMAYAN (NONLINEAR) DENKLEM SİSTEMLERİ Mühendisliğin
DetaylıTÜREV VE UYGULAMALARI
TÜREV VE UYGULAMALARI 1-TÜREVİN TANIMI VE GÖSTERİLİŞİ a,b R olmak üzere, f:[a,b] R fonksiyonu verilmiş olsun. x 0 (a,b) için lim x X0 f(x)-f( x 0 ) limiti bir gerçel sayı ise bu limit değerine f fonksiyonunun
DetaylıYapı Sistemlerinin Hesabı İçin. Matris Metotları. Prof.Dr. Engin ORAKDÖĞEN Doç.Dr. Ercan YÜKSEL Bahar Yarıyılı
Yapı Sistemlerinin Hesabı İçin Matris Metotları 05-06 Bahar Yarıyılı Prof.Dr. Engin ORAKDÖĞEN Doç.Dr. Ercan YÜKSEL BÖLÜM VIII HAREKET DENKLEMİ ZORLANMIŞ TİTREŞİMLER SERBEST TİTREŞİMLER Bu bölümün hazırlanmasında
Detaylı5. Boyut Analizi. 3) Bir deneysel tasarımda değişken sayısının azaltılması 4) Model tasarım prensiplerini belirlemek
Boyut analizi, göz önüne alınan bir fiziksel olayı etkileyen deneysel değişkenlerin sayısını ve karmaşıklığını azaltmak için kullanılan bir yöntemdir. Akışkanlar mekaniğinin gelişimi ağırlıklı bir şekilde
DetaylıElektrik Mühendisliği Elektrik Makinaları Güç Sistemleri (Elektrik Tesisleri) Kontrol Sistemleri
Elektrik Mühendisliği Elektrik Makinaları Güç Sistemleri (Elektrik Tesisleri) Kontrol Sistemleri Elektronik Mühendisliği Devreler ve Sistemler Haberleşme Sistemleri Elektromanyetik Alanlar ve Mikrodalga
DetaylıBİLECİK ŞEYH EDEBALİ ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ MAKİNE VE İMALAT MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ
BİLECİK ŞEYH EDEBALİ ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ MAKİNE VE İMALAT MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ MÜHENDİSLİKTE DENEYSEL METOTLAR II ZAMANA BAĞLI ISI İLETİMİ 1.Deneyin Adı: Zamana bağlı ısı iletimi. 2. Deneyin
Detaylı1. Hafta Uygulama Soruları
. Hafta Uygulama Soruları ) x ekseni, x = doğrusu, y = x ve y = x + eğrileri arasında kalan alan nedir? ) y = x 3 ve y = 4 x 3 parabolleri arasında kalan alan nedir? 3) y = x, x y = 4 eğrileri arasında
DetaylıSAYISAL ÇÖZÜMLEME Yrd. Doç. Dr. Adnan SONDAŞ Sayısal Çözümleme
SAYISAL ÇÖZÜMLEME Yrd. Doç. Dr. Adnan SONDAŞ asondas@kocaeli.edu.tr 0262-303 22 58 1 SAYISAL ÇÖZÜMLEME 1. Hafta SAYISAL ANALİZE GİRİŞ 2 AMAÇ Mühendislik problemlerinin çözüm aşamasında kullanılan sayısal
Detaylı13. Olasılık Dağılımlar
13. Olasılık Dağılımlar Mühendislik alanında karşılaşılan fiziksel yada fiziksel olmayan rasgele değişken büyüklüklerin olasılık dağılımları için model alınabilecek çok sayıda sürekli ve kesikli fonksiyon
Detaylı3.2. Euler Yüksek Mertebeden Değişken Katsayılı Diferansiyel Denklemi
3.2. Euler Yüksek Mertebeden Değişken Katsaılı Diferansiel Denklemi (n). (n) + (n-). (n-) + + 2. +. + = Q() Değişken dönüşümü apalım. Diferansiel denklemi sabit katsaılı ( erine t bağımsız değişkeni )
Detaylıolduğundan A ve B sabitleri sınır koşullarından
TEMEL ELEKTROT SİSTEMLERİ Eş Merkezli Küresel Elektrot Sistemi Merkezleri aynı, aralarında dielektrik madde bulunan iki küreden oluşur. Elektrik Alanı ve Potansiyel Yarıçapları ve ve elektrotlarına uygulanan
DetaylıSınav süresi 75 dakika. Student ID # / Öğrenci Numarası
March 16, 2017 [16:00-17:15]MATH216 First Midterm Exam / MAT216 Birinci Ara Sınav Page 1 of 6 Your Name / İsim Soyisim Your Signature / İmza Student ID # / Öğrenci Numarası Professor s Name / Öğretim Üyesi
DetaylıİÇİNDEKİLER. Ön Söz...2. Adi Diferansiyel Denklemler...3. Birinci Mertebeden ve Birinci Dereceden. Diferansiyel Denklemler...9
İÇİNDEKİLER Ön Söz... Adi Diferansiyel Denklemler... Birinci Mertebeden ve Birinci Dereceden Diferansiyel Denklemler...9 Homojen Diferansiyel Denklemler...15 Tam Diferansiyel Denklemler...19 Birinci Mertebeden
DetaylıSAYISAL ÇÖZÜMLEME. Sayısal Çözümleme
SAYISAL ÇÖZÜMLEME 1 SAYISAL ÇÖZÜMLEME 4. Hafta DENKLEM ÇÖZÜMLERİ 2 İÇİNDEKİLER Denklem Çözümleri Doğrusal Olmayan Denklem Çözümleri Grafik Yöntemleri Kapalı Yöntemler İkiye Bölme (Bisection) Yöntemi Adım
DetaylıMAK 210 SAYISAL ANALİZ
MAK 210 SAYISAL ANALİZ BÖLÜM 1- GİRİŞ Doç. Dr. Ali Rıza YILDIZ 1 Mühendislikte, herhangi bir fiziksel sistemin matematiksel modellenmesi sonucu elde edilen karmaşık veya analitik çözülemeyen denklemlerin
Detaylı2(1+ 5 ) b = LYS MATEMATİK DENEMESİ. işleminin sonucu kaçtır? A)2 5 B)3 5 C)2+ 5 D)3+ 5 E) işleminin sonucu kaçtır?
017 LYS MATEMATİK DENEMESİ Soru Sayısı: 50 Sınav Süresi: 75 ı 1. 4. (1+ 5 ) 1+ 5 işleminin sonucu kaçtır? A) 5 B)3 5 C)+ 5 işleminin sonucu kaçtır? D)3+ 5 E)1+ 5 A) B) 1 C) 1 D) E) 3. 4 0,5.16 0,5 işleminin
DetaylıŞekil 6.1 Basit sarkaç
Deney No : M5 Deney Adı : BASİT SARKAÇ Deneyin Amacı yer çekimi ivmesinin belirlenmesi Teorik Bilgi : Sabit bir noktadan iple sarkıtılan bir cisim basit sarkaç olarak isimlendirilir. : Basit sarkaçta uzunluk
Detaylı5. Boyut Analizi. 3) Bir deneysel tasarımda değişken sayısının azaltılması 4) Model tasarım prensiplerini belirlemek
Boyut analizi, göz önüne alınan bir fiziksel olayı etkileyen deneysel değişkenlerin sayısını ve karmaşıklığını azaltmak için kullanılan bir yöntemdir. kışkanlar mekaniğinin gelişimi ağırlıklı bir şekilde
DetaylıElastisite Teorisi Düzlem Problemleri için Sonuç 1
Elastisite Teorisi Düzlem Problemleri için Sonuç 1 Düzlem Gerilme durumu için: Bilinmeyenler: Düzlem Şekil değiştirme durumu için: Bilinmeyenler: 3 gerilme bileşeni : 3 gerilme bileşeni : 3 şekil değiştirme
DetaylıLİNEER DALGA TEORİSİ. Page 1
LİNEER DALGA TEORİSİ Giriş Dalgalar, gerçekte viskoz akışkan içinde, irregüler ve değişken geçirgenliğe sahip bir taban üzerinde ilerlerler. Ancak, çoğu zaman akışkan hareketi neredeyse irrotasyoneldir.
DetaylıKAMU PERSONEL SEÇME SINAVI ÖĞRETMENLİK ALAN BİLGİSİ TESTİ ORTAÖĞRETİM MATEMATİK ÖĞRETMENLİĞİ TG 15 ÖABT ORTAÖĞRETİM MATEMATİK Bu testlerin her hakkı saklıdır. Hangi amaçla olursa olsun, testlerin tamamının
DetaylıDENİZ HARP OKULU TEMEL BİLİMLER BÖLÜM BAŞKANLIĞI DERS TANITIM BİLGİLERİ
DENİZ HARP OKULU TEMEL BİLİMLER BÖLÜM BAŞKANLIĞI DERS TANITIM BİLGİLERİ Dersin Adı Kodu Sınıf/Y.Y. Ders Saati (T+U+L) Kredi AKTS SAYISAL YÖNTEMLER FEB-311 3/ 1.YY 2+0+0 2 3 Dersin Dili Dersin Seviyesi
DetaylıMesleki Terminoloji. Sayısal Analiz DERSİ VEREN: ARŞ. GRV. DR. GÖKSEL BİRİCİK MEHMET EMRE ÖNDER DOĞAÇ CEM İŞOĞLU
Mesleki Terminoloji DERSİ VEREN: ARŞ. GRV. DR. GÖKSEL BİRİCİK Sayısal Analiz MEHMET EMRE ÖNDER - 12011061 DOĞAÇ CEM İŞOĞLU - 11011074 Sayısal Analiz Nedir? Sayısal analiz, yada diğer adıyla numerik analiz,
DetaylıYTÜ Makine Mühendisliği Bölümü Mekanik Anabilim Dalı Genel Laboratuvar Dersi Eğilme Deneyi Çalışma Notu
YTÜ Makine Mühendisliği Bölümü Mekanik Anabilim Dalı Genel Laboratuvar Dersi Eğilme Deneyi Çalışma Notu Laboratuar Yeri: B Blok en alt kat Mekanik Laboratuarı Laboratuar Adı: Eğilme Deneyi Konu: Elastik
DetaylıSÜREKLİ OLASILIK DAĞILIŞLARI
SÜREKLİ OLASILIK DAĞILIŞLARI Sürekli verilerin göstermiş olduğu dağılışa sürekli olasılık dağılışı denir. Sürekli olasılık dağılışlarının fonksiyonlarına yoğunluk fonksiyonu denilmekte ve bu dağılışlarla
DetaylıSÜREKLİ RASSAL DEĞİŞKENLER
SÜREKLİ RASSAL DEĞİŞKENLER Sürekli Rassal Değişkenler Sürekli Rassal Değişken: Değerleriölçümyadatartımla elde edilen, bir başka anlatımla sayımla elde edilemeyen, değişkene sürekli rassal değişken denir.
DetaylıKompozit Malzemeler ve Mekaniği. Yrd.Doç.Dr. Akın Ataş
Kompozit Malzemeler ve Mekaniği Yrd.Doç.Dr. Akın Ataş Bölüm 4 Laminatların Makromekanik Analizi Kaynak: Kompozit Malzeme Mekaniği, Autar K. Kaw, Çevirenler: B. Okutan Baba, R. Karakuzu. 4 Laminatların
DetaylıBÖLÜM 1: TEMEL KAVRAMLAR
BÖLÜM 1: TEMEL KAVRAMLAR Hal Değişkenleri Arasındaki Denklemler Aralarında sıfıra eşitlenebilen en az bir veya daha fazla denklem kurulabilen değişkenler birbirine bağımlıdır. Bu denklemlerden bilinen
DetaylıBir Doğrusal Programlama Modelinin Genel Yapısı
Bir Doğrusal Programlama Modelinin Genel Yapısı Amaç Fonksiyonu Kısıtlar M i 1 N Z j 1 N j 1 a C j x j ij x j B i Karar Değişkenleri x j Pozitiflik Koşulu x j >= 0 Bu formülde kullanılan matematik notasyonların
Detaylıİki Boyutlu Eliptik Tipi Diferansiyel Sınır Değer Problemleri İçin MathCAD Kullanılımı
İki Boyutlu Eliptik Tipi Diferansiyel Sınır Değer Problemleri İçin MathCAD Kullanılımı Vahid Ferecov Rafet Akdeniz Namık Kemal Üniversitesi, Çorlu Mühendislik Fakültesi Elektronik ve Haberleşme Mühendisliği
DetaylıYrd. Doç. Dr. A. Burak İNNER
Yrd. Doç. Dr. A. Burak İNNER Kocaeli Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği Yapay Zeka ve Benzetim Sistemleri Ar-Ge Lab. http://yapbenzet.kocaeli.edu.tr Doğrusal Ara Değer Hesabı Lagrance Polinom İnterpolasyonu
Detaylı(z z 0 ) n. n=1. Z f (z) dz = 2ib 1
0 RE IDÜ TEOR IS I Tan m. f fonksiyonu z 0 noktas nda ayr k singülerli¼ge sahip olsun. Bu durumda f fonksiyonu 0 < jz z 0 j < " bölgesinde X X f(z) = a n (z z 0 ) n b n + (z z 0 ) n Laurent seri aç l m
DetaylıÖĞRENME ALANI TEMEL MATEMATİK BÖLÜM TÜREV. ALT ÖĞRENME ALANLARI 1) Türev 2) Türev Uygulamaları TÜREV
- 1 - ÖĞRENME ALANI TEMEL MATEMATİK BÖLÜM TÜREV ALT ÖĞRENME ALANLARI 1) Türev 2) Türev Uygulamaları TÜREV Kazanım 1 : Türev Kavramını fiziksel ve geometrik uygulamalar yardımıyla açıklar, türevin tanımını
DetaylıEŞİTLİK KISITLI TÜREVLİ YÖNTEMLER
EŞİTLİK KISITLI TÜREVLİ YÖNTEMLER LAGRANGE YÖNTEMİ Bu metodu incelemek için Amaç fonksiyonu Min.z= f(x) Kısıtı g(x)=0 olan problemde değişkenler ve kısıtlar genel olarak şeklinde gösterilir. fonksiyonlarının
DetaylıDERS ÖĞRETİM PROGRAMI FORMU
DERS ÖĞRETİM PROGRAMI FORMU Dersin Adı Kodu Normal Kredisi ECTS Ders 4 Yarıyılı Kredisi uygulama 0 Diferansiyel Denklemler 0252311 3 4 6 Laboratuvar 0 (Saat/Hafta) Dersin Dili Türkçe Dersin Türü Zorunlu
DetaylıKompozit Malzemeler ve Mekaniği. Yrd.Doç.Dr. Akın Ataş
Kompozit Malzemeler ve Mekaniği Yrd.Doç.Dr. Akın Ataş Bölüm 4 Laminatların Makromekanik Analizi Kaynak: Kompozit Malzeme Mekaniği, Autar K. Kaw, Çevirenler: B. Okutan Baba, R. Karakuzu. 4 Laminatların
DetaylıEge Üniversitesi Elektrik Elektronik Mühendisliği Bölümü Kontrol Sistemleri II Dersi
1) Giriş Ege Üniversitesi Elektrik Elektronik Mühendisliği Bölümü Kontrol Sistemleri II Dersi Pendulum Deneyi.../../2015 Bu deneyde amaç Linear Quadratic Regulator (LQR) ile döner ters sarkaç (rotary inverted
DetaylıY = f(x) denklemi ile verilen fonksiyonun diferansiyeli dy = f '(x). dx tir.
1 İNTEGRAL BİR FONKSİYONUN DİFERANSİYELİ Tanım: f: [a,b] R, x f(x) fonksiyonu (a,b) aralığında türevli olmak üzere, x değişkeninin değişme miktarı x ise f '(x). x ifadesine f(x) fonksiyonunun diferansiyeli
DetaylıTEMEL ELEKTROT SİSTEMLERİ Eş Merkezli Küresel Elektrot Sistemi
TEMEL ELEKTROT SİSTEMLERİ Eş Merkezli Küresel Elektrot Sistemi Merkezleri aynı, aralarında dielektrik madde bulunan iki küreden oluşur. Elektrik Alanı ve Potansiyel Yarıçapları ve ve elektrotlarına uygulanan
Detaylıİleri Diferansiyel Denklemler
MIT AçıkDersSistemi http://ocw.mit.edu 18.034 İleri Diferansiyel Denklemler 2009 Bahar Bu bilgilere atıfta bulunmak veya kullanım koşulları hakkında bilgi için http://ocw.mit.edu/terms web sitesini ziyaret
DetaylıBÖLÜM 4: MADDESEL NOKTANIN KİNETİĞİ: İMPULS ve MOMENTUM
BÖLÜM 4: MADDESEL NOKTANIN KİNETİĞİ: İMPULS ve MOMENTUM 4.1. Giriş Bir önceki bölümde, hareket denklemi F = ma nın, maddesel noktanın yer değiştirmesine göre integrasyonu ile elde edilen iş ve enerji denklemlerini
Detaylıİleri Diferansiyel Denklemler
MIT AçıkDersSistemi http://ocw.mit.edu 18.034 İleri Diferansiyel Denklemler 2009 Bahar Bu bilgilere atıfta bulunmak veya kullanım koşulları hakkında bilgi için http://ocw.mit.edu/terms web sitesini ziyaret
DetaylıMAK 210 SAYISAL ANALİZ
MAK 210 SAYISAL ANALİZ BÖLÜM 3- LİNEER DENKLEM SİSTEMLERİNİN ÇÖZÜMÜ Doç. Dr. Ali Rıza YILDIZ 1 LİNEER DENKLEM SİSTEMLERİ Bilimsel ve teknolojik çalışmalarda karşılaşılan matematikle ilgili belli başlı
Detaylı