MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI GÖREVDE YÜKSELME EĞİTİMİ DERS NOTLARI (ŞEF ADAYLARI)

Transkript

1 MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI GÖREVDE YÜKSELME EĞİTİMİ DERS NOTLARI (ŞEF ADAYLARI) Ankara-2006

2 ÖNSÖZ Bakanlığımız personelinin görevde yükselme eğitimleri Milli Eğitim Bakanlığı Personeli Görevde Yükselme ve Unvan Değişikliği Yönetmeliği hükümleri kapsamında yürütülmektedir. Bu çerçevede; Merkez Teşkilâtında görevli şef adaylarının Görevde Yükselme Eğitimleri 12 Haziran 04 Temmuz 2006 tarihleri arasında Ankara da yapılmıştır. Taşra Teşkilâtında görevli şef adaylarının Görevde Yükselme Eğitimleri ise, 30 Ekim 17 Kasım 2006 tarihleri arasında 23 eğitim merkezinde yapılacaktır. Merkez ve Taşra Teşkilâtı şef adaylarına Görevde Yükselme Eğitimi sonunda yapılacak sınavın merkezi olması nedeniyle, farklı eğitim merkezlerinde, farklı eğitim görevlilerince verilen eğitimin standart hale dönüştürülebilmesi ve tüm adaylara eşit imkânlar sağlanabilmesi amacıyla hem şef adaylarına hem de eğitim görevlilerine kaynak olabilecek bir ders notu hazırlanmıştır. Bu ders notu Merkez Teşkilâtı şef adaylarının Görevde Yükselme Eğitiminde görevli eğiticilerin hazırladığı ders notlarının bir araya getirilmesinden oluşmaktadır. Protokol gereğince, Personel Genel Müdürlüğü, Eğitim Teknolojileri Genel Müdürlüğü ve Hizmetiçi Eğitim Dairesi Başkanlığı personelinden oluşan bir komisyonca, söz konusu ders notları, içeriğine müdahale edilmeksizin şekil ve redaksiyon yönüyle değerlendirilerek internet ortamında yayınlanmak üzere hazır hale getirilmiştir. Adaylara yararlı olması umuduyla başarılar dileriz. KOMİSYON

3 İÇİNDEKİLER 01- T.C. ANAYASASI 02- ATATÜRK İLKELERİ VE İNKILÂP TARİHİ 03- ULUSAL GÜVENLİK 04- DEVLET TEŞKİLATI 05- TÜRKÇE DİLBİLGİSİ 06- RESMİ YAZIŞMA 07- HALKLA İLİŞKİLER VE İLETİŞİM BECERİLERİ 08- ÇATIŞMA VE STRES YÖNETİMİ 09- ÖRGÜT KÜLTÜRÜ 10- MESLEKİ ETİK 11- TOPLANTI VE ZAMAN YÖNETİMİ 12- TOPLAM KALİTE YÖNETİMİ, FELSEFESİ VE İLKELERİ 13- DEMOKRASİ VE İNSAN HAKLARI 14- BÜRO YÖNETİMİ VE TEKNOLOJİ KULLANIMI 15- BÜTÇE HİZMETLERİ 16- YASA VE YÖNETMELİKLER a) 657 SAYILI DEVLET MEMURLARI KANUNU b) 1739 SAYILI MİLLİ EĞİTİM TEMEL KANUNU c) 3797 SAYILI MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞININ TEŞKİLAT VE GÖREVLERİ HAKKINDA KANUN VE EKİ d) 1702 SAYILI İLK VE ORTA TEDRİSAT MUALLİMLERİNİN TERFİ VE TECZİYELERİ HAKKINDA KANUN e) 4982 SAYILI BİLGİ EDİNME HAKKINDA KANUN f) 7201 SAYILI TEBLİGAT KANUNU g) 3628 SAYILI MAL BİLDİRİMİNDE BULUNULMASI, RÜŞVET VE YOLSUZLUKLARLA MÜCADELE KANUNU h) 222 SAYILI İLKÖĞRETİM VE EĞİTİM KANUNU ı) 3308 SAYILI ÇIRAKLIK VE MESLEKİ EĞİTİM KANUNU k) 625 SAYILI ÖZEL ÖĞRETİM KURUMLARI KANUNU l) 4483 SAYILI MEMURLAR VE DİĞER KAMU GÖREVLİLERİNİN YARGILANMASI HAKKINDA KANUN m) 3071 SAYILI DİLEKÇE HAKKININ KULLANILMASINA DAİR KANUN n) SİCİL VE DİSİPLİN YÖNETMELİĞİ o) PERSONEL İZİN YÖNERGESİ p) MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI EĞİTİM KURUMLARI YÖNETİCİLERİNİN ATAMA VE YER DEĞİŞTİRME YÖNETMELİĞİ r) MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI PERSONELİ GÖREVDE YÜKSELME VE UNVAN DEĞİŞİKLİĞİ YÖNETMELİĞİ s) MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI MERKEZ TEŞKİLATI İMZA YETKİLERİ YÖNERGESİ

4 T.C. ANAYASASI K. Cemal TEKELİ ANAYASA TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANAYASASI BİRİNCİ KISIM GENEL ESASLAR İKİNCİ KISIM TEMEL HAKLAR ve ÖDEVLER BİRİNCİ BÖLÜM GENEL HÜKÜMLER İKİNCİ BÖLÜM KİŞİNİN HAKLARI VE ÖDEVLERİ ÜÇÜNCÜ BÖLÜM SOSYAL VE EKONOMİK HAKLAR VE ÖDEVLER DÖRDÜNCÜ BÖLÜM SİYASİ HAKLAR VE ÖDEVLER ÜÇÜNCÜ KISIM CUMHURİYETİN TEMEL ORGANLARI BİRİNCİ BÖLÜM YASAMA İKİNCİ BÖLÜM YÜRÜTME ÜÇÜNCÜ BÖLÜM YARGI DÖRDÜNCÜ KISIM MALİ ve EKONOMİK HÜKÜMLER BİRİNCİ BÖLÜM MALİ HÜKÜMLER İKİNCİ BÖLÜM EKONOMİK HÜKÜMLER BEŞİNCİ KISIM ÇEŞİTLİ HÜKÜMLER ALTINCI KISIM GEÇİCİ HÜKÜMLER YEDİNCİ KISIM SON HÜKÜMLER 1

5 A N A Y A S A Bir ülkenin (Devletin) yönetim biçimini belirten, yasama, yürütme ve yargılama güçlerinin nasıl kullanılacağını gösteren yurttaşların kamu haklarını güvence altına alan, yönetenlerle yönetilenler arasındaki ilişkileri düzenleyen temel yasadır. Tarihi gelişimine göz atarsak, ilk anayasalar yazılı olmayan hukuk kurallarından, örf ve adetlerden, teamüllerden (uygulama) oluşmaktadır. Nitekim İngiltere anayasası hala bu durumdadır yılında ABD de, 1791 tarihinde de Fransa da yazılı anayasa geçilmiştir. Osmanlı İmparatorluğu döneminde anayasal gelişmenin ilk adımı olarak 1808 yılında imzalanan Senedi İttifak, ikincisi 1839 tarihli Tanzimat Fermanıdır. Osmanlıda ilk anayasa 1876 tarihli olup adı Kanuni Esasidir. İkinci anayasa tarihli Teşkilatı Esasiye Kanunudur. 23 madde olup, devletin temel ilkelerini ortaya koymuştur. Bunlar ulusal egemenlik ilkesi kuvvetler birliği ve meclis hükümeti ilkeleridir. Türkiye Cumhuriyetinin ilk anayasası 1924 tarihli olup, ulusal egemenlik, kuvvetler birliği ilkeleri yanında, yürütme organı ön planda tutulmuştur Anayasası: İnsan haklarına ve başlangıçta belirtilen temel ilkelere dayanan milli, demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devleti olduğunu; egemenliğin millete ait olduğunu, ancak bu yetkinin yetkili organlar eliyle kullanılacağını, yasama, yürütme ve yargı organları arasından kuvvetler ayrılığı sistemini getirirken, millet meclisinin yanında Cumhuriyet Senatosunu da kurmuştur. TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANAYASASI Bugün yürürlükte olan 1982 tarihli Anayasamıza gelince; Türkiye Cumhuriyetinin üçüncü (1924, 1961) Anayasası (Kanun No: Kasım 1982 tarihinde yapılan halkoylaması sonucu kabul edilmiş ve 9 Kasım 1982 tarihli Resmi Gazete de yayımlanarak (kimi hükümleri dışında) bütünüyle yürürlüğe girmiştir. Her yazılı anayasada olduğu gibi Anayasamızda da bir Başlangıç bölümü bulunmaktadır. Başlangıç bölümünde yeni Anayasamızın ortaya konma nedenleri açıklanmaktadır. Anayasamız YEDİ KISIM olarak düzenlenmiştir. -Birinci Kısım-Genel Esasları ortaya koymuş olup 11 maddedir. -İkinci Kısım-Temel Hakları ve Ödevleri düzenlenmiş olup dört bölümdür. Birinci Bölüm; Genel hükümleri, İkinci Bölüm; Kişinin hakları ve ödevleri, Üçüncü Bölüm; Sosyal ve ekonomik haklar ve ödevler, Dördüncü Bölüm; Siyasi haklar ve ödevler, -Üçüncü Kısım-Cumhuriyetin Temel Organları sarılanmış olup üç bölümdür. 2

6 Birinci Bölüm; Yasama organını düzenlemiştir. İkinci Bölüm; Yürütme organını düzenlemiştir. Üçüncü Bölüm; Yargı organını düzenlemiştir. -Dördüncü Kısım- Mali ve ekonomik haklar sıralanmış olup iki bölümdür. Birinci Bölüm; Mali Hükümler yer almıştır. İkinci Bölüm: Ekonomik Hükümler yer almıştır. Beşinci Kısım- Bu kısımda çeşitli hükümler sıralanmıştır. -Altıncı Kısım- Geçici maddeler sıralanmıştır. -Yedinci Kısım- Son hükümler yer almıştır. BİRİNCİ KISIM GENEL ESASLAR MADDE 1- Devletin şekli başlıklı bu maddede Türkiye Devleti bir Cumhuriyettir denilmiştir. MADDE 2- Cumhuriyetin nitelikleri başlıklı bu maddede; Türkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, milli dayanışma ve adalet anlayışı içinde, insan haklarına saygılı, Atatürk milliyetçiliğine bağlı, başlangıçta belirtilen temel ilkelere dayanan, demokratik, laik ve sosyal bir hukuk Devletidir denilmektedir. Cumhuriyet; toplumun huzurunu sağlayacak, Cumhuriyet; Milli dayanışmayı güçlendirecek, Cumhuriyet; Atatürk milliyetçiliğine bağlı kalacak, Cumhuriyet; İnsan haklarına saygılı olacak, Cumhuriyet; Hakkı ve huzuru gözetecek, Bu temel ilkelere dayanan, demokratik, halkın egemenliği temeline dayanan, yönetime uygun laik, Devlet ile din işlerinin ayrıldığı, Devletin din ve vicdan özgürlüğünü güvence altına aldığı, sosyal, toplumun hak ve hukukuna riayet eden, toplumu hukuk kuralları ile yöneten ve koyduğu kurallara kendisi de uyan bir Devlettir. MADDE 3- Devletin bütünlüğü, resmi dili, bayrağı, milli marşı ve başkenti bu maddede düzenlenmiştir. - Türkiye Devleti, ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütündür. Dili Türkçedir. - Bayrağı, şekli kanunda belirtilen, beyaz ay yıldızlı al bayraktır. - Milli marşı İstiklal Marşı dır. - Başkenti Ankara dır. MADDE 4- Anayasamızın 4 üncü maddesi ile yukarıda açıklanan üç maddenin hükümlerinin değiştirilemeyeceği ve değiştirilmesinin teklif edilemeyeceği hükme bağlanmıştır. MADDE 5- Devletin temel amaç ve görevleri bu maddede düzenlenmiştir. Bunlar da; 3

7 -Türk Milletinin bağımsızlığını ve bütünlüğünü, ülkenin bölünmezliğini, Cumhuriyeti ve demokrasiyi korumak, -Kişilerin ve toplumun refah, huzur ve mutluluğunu sağlamak, -Kişinin temel hak ve hürriyetlerini, sosyal hukuk devleti ve adalet ilkeleriyle bağdaşmayacak surette sınırlayan siyasal, ekonomik ve sosyal engelleri kaldırmaya, insanın maddi ve manevi varlığının gelişmesi için gerekli şartları hazırlamaya çalışmak, MADDE 6- Egemenliğin kayıtsız şartsız Milletin olduğu, Türk Milletinin egemenliğini Anayasanın koyduğu esaslara göre yetkili organlar eliyle kullanacağı, egemenliğin kullanılmasının hiçbir surette hiçbir kişiye, zümreye veya sınıfa bırakılamayacağı belirtilmiştir. MADDE 7- Yasama yetkisi (yasa yapma yetkisi) Türk Milleti adına Türkiye Büyük Millet Meclisine verilmiştir ve bu yetkinin devredilemeyeceği belirtilmiştir. MADDE 8- Yürütme yetkisi ve görevinin Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kurulu tarafından, anayasa ve Kanunlara uygun olarak yerine getirileceği açıklanmıştır. MADDE 9- Yargı yetkisi Türk Milleti adına bağımsız mahkemelerce kullanılır denilmiştir. Anayasamızın kuvvetler ayrılığı prensibi bu uncu maddelerde, yasama, yürütme ve yargı yetkisi olarak düzenlenmiştir. MADDE 10- Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları ve herkes dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayrım gözetilmeksizin kanun önünde eşittir tarihli, 5170 sayılı Kanunun 1 maddesi ile ilave edilen fıkra ile kadın ve erkeklerin eşit haklara sahip oldukları ve Devletin bu eşitliğin yaşama geçmesini sağlamakla yükümlü olduğu belirtilmiştir. Hiçbir kişiye, aileye, zümreye veya sınıfa imtiyaz tanınamaz. Devlet organları ve idare makamlarının bütün işlemlerinde kanun önünde eşitlik ilkesine uygun olarak hareket etmek zorunda oldukları belirtilmiştir. Birinci Kısmın son maddesinde de; MADDE 11- Anayasa hükümlerinin, yasama, yürütme ve yargı organlarını, idare makamlarını ve diğer kuruluş ve kişileri bağlayan temel hukuk kuralları olduğu ve kanunların Anayasaya aykırı olamayacağı hüküm altına alınmıştır. İKİNCİ KISIM TEMEL HAKLAR VE ÖDEVLER BİRİNCİ BÖLÜM GENEL HÜKÜMLER MADDE 12- Temel hak ve hürriyetlerin niteliği başlıklı bu maddede; Herkes, kişiliğine bağlı, dokunulmaz, devredilmez, vazgeçilmez temel hak ve hürriyetlere sahiptir. Hak ve hürriyetler kişinin topluma, ailesine ve diğer kişilere karşı ödev ve sorumluluklarını da ihtiva eder denilmiştir. Temel hak ve hürriyetlerin niteliği ni belirleyen bu maddenin ilk fıkrasında bunların bir devlet lütfu olmadığı belirtilmiştir. 4

8 MADDE 13- Bu maddede temel hak ve hürriyetlerin nasıl sınırlandırılacağı düzenlenmiştir. Temel hak ve hürriyetler; -Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünün, -Milli egemenliğin, -Cumhuriyetin, -Milli güvenliğin, -Kamu düzeninin, -Genel asayişin, -Genel ahlakın ve -Genel sağlığın korunması amacı ile, -Ayrıca Anayasanın ilgili maddelerinde öngörülen özel sebeplerle, Anayasanın sözüne ve ruhuna uygun olarak kanunla sınırlanabilir. MADDE 14- Temel hak ve hürriyetlerin kötüye kullanılmaması için de anayasamızda özel hükme yer verilerek, bu madde ile; Anayasada yer alan hak ve hürriyetlerin, Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü bozmayı, demokratik ve laik cumhuriyeti ortadan kaldırmayı amaçlayan faaliyetler biçiminde kullanılamayacağı, Anayasa hükümlerinin temel hak ve hürriyetlerin yok edilmesini ve daha geniş şekilde sınırlandırılmasını amaçlayacak şekilde yorumlanamayacağı, bunlara aykırı faaliyette bulunanlar hakkında uygulanacak müeyyidelerin kanunla düzenleneceği açıklanmıştır. MADDE 15- Bu maddede temel hak ve hürriyetlerin kullanılmasının durdurulması düzenlenerek, savaş, seferberlik, sıkıyönetim ve olağanüstü hallerde temel hak ve hürriyetlerin kullanılmasının, kısmen veya tamamen durdurulabileceği öngörülmüştür. MADDE 16- Temel hak ve hürriyetlerin, yabancılar için milletlerarası hukuka uygun olarak kanunla sınırlanabileceği belirtilmiştir. İKİNCİ BÖLÜM KİŞİNİN HAKLARI VE ÖDEVLERİ Kişinin Dokunulmazlığı: MADDE 17- Herkes, yaşama, maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkına sahiptir. Tıbbi zorunluluk ve konunda yazılı haller dışında, kişinin vücut bütünlüğüne dokunulamaz; rızası olmadan bilimsel tıbbi deneylere tabi tutulamaz. Kimseye işkence ve eziyet yapılamaz. Zorla Çalıştırma Yasağı : Madde 18- Hiç kimse zorla çalıştırılamaz. Angarya yasaktır. -Hükümlülük veya tutukluluk sürelerindeki çalışmaları, -Olağanüstü hallerde vatandaşlardan istenecek hizmetler, -Ülke ihtiyaçlarının zorunlu kıldığı alanlarda beden ve fikir çalışmaları, 5

9 Zorla çalışma sayılmaz. Kişi hürriyeti ve güvenliği : MADDE 19- Kişi hürriyetlerinin hangi hallerde sınırlandırılabileceği düzenlenmiş; suçluluğu hakkında kuvvetli belirti bulunan kişiler ancak kaçmalarını, delillerin yok edilmesi veya değiştirilmesini önlemek maksadıyla hâkim kararıyla tutuklanabilirler. Yakalama ve tutuklama sebepleri ve hakkındaki iddialar yazılı mümkün olmazsa sözlü olarak bildirirler. Herhangi bir suçtan yakalanan kişi 48 saat içinde, toplu suçlarda 4 gün içinde hâkim önüne çıkarılır. Yakalandığı ve tutuklandığı, yakınlarına derhal bildirilir. Özel hayatın gizliliği ve korunması : A. Özel hayatın gizliliği: MADDE 20- Özel hayatın ve aile hayatının gizliliğine dokunulamaz. Usulüne göre verilmiş hâkim kararı olmadıkça, yetkili kılınmış merciin yazılı emri bulunmadıkça kimsenin üstü, özel kâğıtları ve eşyası aranamaz ve bunlara el konulamaz. B. Konut dokunulmazlığı: MADDE 21- Kimsenin konutuna dokunulamaz. Hâkim kararı olmadıkça ve yetkili merciin yazılı emri olmadan kimsenin konutuna girilemez, arama yapılamaz ve buradaki eşyaya el konulamaz. C. Haberleşme hürriyeti: MADDE 22- Herkes haberleşme hürriyetine sahiptir. Haberleşmenin gizliliği esastır. Yine hâkim kararı olmadıkça yetkili merciin yazılı emri bulunmadıkça haberleşme engellenemez, gizliliğine dokunulamaz. Yerleşme ve Seyahat hürriyeti: MADDE 23- Herkes, yerleşme ve seyahat hürriyetine sahiptir. Suç işlenmesini önlemek, sosyal ve ekonomik gelişmeyi sağlamak, sağlıklı ve düzenli kentleşmeyi gerçekleştirmek kamu mallarını korumak amacıyla kanunla sınırlanabilir. Din ve vicdan hürriyeti: MADDE 24- Herkes, vicdan, dini, inanç ve kanaat hürriyetine sahiptir. Dini ayin ve törenler serbesttir. Kimse zorlanamaz. Din ve ahlak eğitimi ve öğretimi Devletin gözetim ve denetimi altında yapılır. Din ve ahlak öğretimi ilk ve ortaöğretimde zorunlu derstir. Bunun dışındaki din eğitimi kişilerin veya kişinin velisinin isteğine bağlıdır. Kimse, Devletin sosyal, ekonomik, siyasi ve hukuk düzenini din kurallarına dayandıramaz. Din duyguları ve kutsal sayılan şeyler istismar edilemez. Düşünce ve kanaat hürriyeti: MADDE 25- Herkes düşünme ve kanaat hürriyetine sahiptir. Düşünceyi açıklama ve yayma hürriyeti: MADDE 26- Herkes, düşünce kanaatlerini söz, yazı, resim veya başka yollarla tek başına veya toplu olarak açıklama ve yayma hakkına sahiptir. Bu hürriyetlerin kullanılması, milli güvenlik, kamu düzeni, kamu güvenliği, cumhuriyetin temel nitelikleri ve Devletin ülkesi ve milleti ile bölünmez bütünlüğünün korunması, suçların önlenmesi, Devlet sırrının açıklanmaması, başkalarının haklarının, özel hayatın korunması, yargılama görevinin yerine getirilmesi amacıyla sınırlanabilir. 6

10 Bilim ve sanat hürriyeti: MADDE 27- herkes, bilim ve sanatı serbestçe öğrenme, öğretme ve açıklama, yayma ve her türlü araştırma yapma hakkına sahiptir. Basın ve yayımla ilgili hükümler: A. Basın hürriyeti: MADDE 28- Basın hürdür, sansür edilemez. Devletin iç ve dış güvenliğini, bütünlüğünü tehdit eden suç işlemeye, ayaklanma ve isyana teşvik eden her türlü yazıyı yazanlar, bastıranlar sorumlu olur. Tedbir yoluyla dağıtım, hâkim kararıyla; gecikmesinde sakınca olan hallerde yetki merciin emriyle önlenebilir. Süreli ve süresiz yayınlarda soruşturma ve kovuşturmaya geçilmiş olması halinde hâkim kararıyla, milli güvenliğin, Devletin bütünlüğünün kamu düzeninin korunması ve gecikmesinde sakınca bulunan hallerde yetkili merciin emriyle toplattırılır. Her iki halde de, yetkili mercii bu kararını en geç 24 saat içinde yetkili hâkime bildirir. Yetkili hâkim bu kararı en geç 48 saat içinde onaylamazsa dağıtımı önleme kararı veya toplatma kararı hükümsüz kalır. B. Süreli ve süresiz yayın hakkı: MADDE 29- Süreli veya süresiz yayın önceden izin alma ve mali teminat yatırma şartına bağlanamaz. C. Basın araçlarının korunması: MADDE 30- Basımevi ve eklentileri ile basın araçları, suç aleti olduğu gerekçesiyle zapt ve müsadere edilemez veya işletilmekten alıkonulamaz. D. Kamu tüzelkişilerinin elindeki basın dışı kitle haberleşme araçlarından yararlanma hakkı; MADDE 31- Kişiler ve siyasi partiler, kamu tüzelkişilerinin basın dışı kitle haberleşme ve yayım araçlarından yararlanma hakkına sahiptir. E. Düzeltme ve cevap hakkı: MADDE 32- Düzeltme ve cevap hakkı ancak, kişilerin haysiyet ve şereflerine dokunulması, gerçeğe aykırı yayımlar yapılması hallerinde tanınır ve kanunla düzenlenir. Düzeltme ve cevap yayınlanmazsa yayınlanıp yayınlanmayacağına hâkim ilgilinin müracaat tarihinden itibaren en geç yedi gün içinde karar verir. Toplantı hak ve hürriyeti; A. Dernek kurma hürriyeti: MADDE 33- Herkes, önceden izin almaksızın dernek kurma ve bunlara üye olma ya da üyelikten çıkma hürriyetine sahiptir. Bu hürriyet, ancak, milli güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlık ve genel ahlak sebepleriyle kanunla sınırlanabilir. Dernekler hâkim kararıyla kapatılır veya faaliyetten alıkonulabilir. Yetkili merciin kararı ile de kapatılabilir. Bu karar 24 saat içinde görevli hâkimin onayına sunulur. Hâkim kararını 48 saat içinde açıklar, aksi halde karar kendiliğinden yürürlükten kalkar. 7

11 B. Toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı: MADDE 34- Herkes, önceden izin almadan, silahsız ve saldırısız toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkına sahiptir. Bu hak, milli güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel ahlak ve genel sağlığın başkalarıyla hak ve özgürlüklerin korunması amacıyla kanunla sınırlanabilir. Mülkiyet hakkı: MADDE 35- Herkes mülkiyet ve miras haklarına sahiptir. Bu haklar, ancak kamu yararı amacıyla kanunla sınırlanabilir. Mülkiyet hakkının kullanılması toplum yararına aykırı olamaz. Hakların korunması ile ilgili hükümler: A: Hak arama hürriyeti: MADDE 36- Herkes yargı mercileri önünde davacı veya davalı olarak iddia ve savunma ile adil yargılanma hakkına sahiptir. Hiçbir mahkeme görev ve yetkileri içindeki davaya bakmaktan kaçınamaz. B. Kanuni hakim güvencesi: MADDE 37- Hiç kimse kanunen tabi olduğu mahkemeden başka bir merci önüne çıkarılamaz. C. Suç ve cezalara ilişkin esaslar: MADDE 38- Kimse, işlendiği zaman yürürlükte bulunan kanunun suç saymadığı bir fiilden dolayı cezalandırılamaz. -Suçluluğu hükmen sabit oluncaya kadar, kimse suçlu sayılamaz. -Kanuna aykırı olarak elde edilmiş bulgular delil olarak kabul edilemez. -Ceza sorumluluğu şahsidir. -Ölüm cezası ve genel müsadere cezası verilemez. -Uluslar arası Ceza Divanının taraf olmanın getirdiği yükümlülükler hariç olmak üzere vatandaş, suç sebebiyle yabancı bir ülkeye verilemez. İspat hakkı: MADDE 39- Kamu görev ve hizmetinde bulunanlara karşı bu görev ve hizmetin yerine getirilmesiyle ilgili olarak yapılan isnat nedeniyle açılan hakaret davalarında sanık, isnaden doğruluğunu ispat hakkına sahiptir. Temel hak ve hürriyetlerin korunması: MADDE 40- Kişinin, resmi görevliler tarafından vaki haksız işlemler sonucu uğradığı zarar Devletçe tazmin edilir. Devletin sorumlu olan ilgiliye rûcu hakkı saklıdır. ÜÇÜNCÜ BÖLÜM SOSYAL VE EKONOMİK HAKLAR VE ÖDEVLER 1. Ailenin Korunması. 8

12 MADDE 41- Aile, Türk toplumunun temelidir ve eşler arasında eşitliğe dayanır. Devlet, ailenin huzur ve refahı ile ananın ve çocukların korunması, aile planlamasının öğretimi ve uygulanmasını sağlamak için gerekli tedbirleri alır. 2.Eğitim ve öğrenim hakkı ve ödevi; MADDE 42- Eğitim ve öğretim Atatürk ilkeleri ve inkılâpları doğrultusunda, çağdaş bilim ve eğitim esaslarına göre Devletin gözetiminde yapılır. -İlköğretim kız ve erkek bütün vatandaşlara zorunludur. -Başarılı öğrencilere Devlet yardım yapar. -Eğitim dili Türkçe dir. Yabancı dillerde eğitim kanunla düzenlenmektedir. Kamu yararı: A. Kıyılardan yararlanma; MADDE 43- Kıyılar Devletin hüküm ve tasarrufu altındadır. Kıyılardan yararlanma kamu yararı önceliklidir. B. Toprak mülkiyeti; MADDE 44- Devlet, toprağın verimli işletilmesini korumak, geliştirmek, erozyonla kaybedilmesini önlemek, yeter toprağı bulunmayan çiftçilikle uğraşan köylüye toprak sağlamak için gerekli tedbirleri alır. C. Tarım, hayvancılık ve bu üretim dallarında çalışanların korunması: MADDE 45- Devlet, tarım arazileri çayır ve meraların amaç dışı kullanılmasını önler, tarım ve hayvancılıkla uğraşanların araç ve gereç edinmelerini kolaylaştırır. D. Kamulaştırma: MADDE 46- Kamulaştırma bedeli ile kesin hükme bağlanan artırım bedeli nakden ve peşin olarak ödenir. E. Devlet ve özelleştirme: MADDE 47- Devletleştirme ve özelleştirme esas ve usulleri kanunla düzenlenir. Çalışma ve sözleşme hürriyeti: MADDE 48- Herkes, dilediği alanda çalışma ve sözleşme hürriyetlerine sahiptir. Özel teşebbüsler kurmak serbesttir. Çalışma ile ilgili hükümler; A. Çalışma hakkı ve ödevi: MADDE 49- çalışma herkesin hakkı ve ödevidir. B. Çalışma şartları ve dinlenme hakkı: MADDE 50- Kimse yaşına, cinsiyetine ve gücüne uymayan işlerde çalıştırılamaz. Küçükler, kadınlar, bedeni ve ruhi yetersizliği olanlar çalışma şartları bakımından korunurlar. Dinlenmek çalışanların hakkıdır. C. Sendika kurma hakkı: MADDE 51- Çalışanlar ve işverenler izin almadan sendika kurabilirler. Hiç kimse sendikaya üye olmaya ya da üyelikten ayrılmaya zorlanamaz. 9

13 Sendika kurma hakkı, milli güvenlik, kamu düzeni, genel sağlık ve genel ahlak gibi sebeplerle kanunla sınırlanabilir. Toplu iş sözleşmesi, grev hakkı ve lokavt: A. Toplu iş sözleşmesi hakkı: MADDE 53- İşçiler ve işverenler, karşılıklı ekonomik ve sosyal durumlarını ve çalışma şartlarını düzenlemek amacıyla toplu iş sözleşmesi yapma hakkına sahiptirler. Toplu iş sözleşmesinin nasıl yapılacağı kanunla düzenlenir. B. Grev hakkı ve lokavt: MADDE 54- Toplu iş sözleşmesinin yapılması sırasında uyuşmazlık çıkması halinde işçiler grev hakkına sahiptir. Grev ve lokavta başvurulmasının usul ve şartları kanunla düzenlenir. Grev ve lokavt hakkı, iyi niyet kurallarına aykırı, toplum zararına ve milli serveti tahrip edecek şekilde kullanılamaz. Grev ve lokavtın yasaklanması veya ertelenmesi durumunda uyuşmazlık yüksek hakem kurulunca çözümlenir. Bunun kararları kesindir ve toplu iş sözleşmesi hükmündedir. Ücretle adaletin sağlanması: MADDE 55- Devlet çalışanların yaptıkları işe uygun adaletli bir ücret elde etmeleri için gerekli tedbirleri alır. Sağlık, çevre ve konut: A. Sağlık hizmetleri ve çevrenin korunması: MADDE 56- Herkes, sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir. Çevreyi geliştirmek, çevre sağlını korumak ve çevre kirlenmesini önlemek Devletin ve vatandaşın görevidir. B. Konut hakkı: MADDE 57- Devlet konut ihtiyacını karşılayacak tedbirleri alır, ayrıca toplu konut teşebbüslerini destekler. Gençlik ve spor: A. Gençliğin korunması: MADDE 58- Devlet gençlerin Atatürk ilke ve inkılâpları doğrultusunda yetişme ve gelişmelerinin sağlanması için gerekli tedbirleri alır. B. Sporun geliştirilmesi: MADDE 59- Devlet her yaştaki Türk vatandaşlarının beden ve ruh sağlığını geliştirecek tedbirleri alır, sporun kitlelere yayılmasını teşvik eder, başarılı sporcuyu korur. Sosyal güvenlik hakları: A. Sosyal güvenlik hakkı: MADDE 60- Herkes sosyal güvenlik hakkına sahipti. Devlet bunu sağlayacak tedbirleri alır ve teşkilatı kurar. 10

14 B Sosyal güvenlik bakımından özel olarak korunması gerekenler: MADDE 61- Devlet, harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleriyle, gazileri, sakatları, yaşlıları, korunmaya muhtaç çocukları korur. Yabancı ülkede çalışan Türk vatandaşları: MADDE 62- Devlet, yabancı ülkedeki Türk vatandaşlarının eğitim, öğretim, sosyal güvenlik haklarını korur. Tarih, kültür ve tabiat varlıklarının korunması: MADDE 63- Devlet, tarih, kültür ve tabiat varlıklarını korur. Sanatın ve sanatçının korunması: MADDE 64- Devlet, sanat faaliyetlerini ve sanatçıyı korur. Devletin iktisadi ve sosyal ödevlerinin sınırları: MADDE 65- Devlet, sosyal ve ekonomik alanlardaki görevlerini mali kaynaklarının yeterliliği ölçüsünde yerine getirir. DÖRDÜNCÜ BÖLÜM SİYASİ HAKLAR VE ÖDEVLER Türk vatandaşlığı; MADDE 66- Türk Devletine vatandaşlık bağı ile bağlı olan herkes Türk tür. -Türk babanın veya Türk ananın çocuğu Türk tür. -Vatandaşlık, kanunun gösterdiği şartlarla kazanılır ve ancak kanunda belirtilen hallerde kaybedilir. Seçme, seçilme ve siyasi faaliyetlerde bulunma hakları; MADDE 67- Vatandaşlar, seçme, seçilme ve siyasi faaliyette bulunma hakkına sahiptir. -Seçimler ve halkoylamasının serbest, eşit, gizli, tek dereceli, genel oy, açık sayım ve döküm esasına göre yapılır. -Yurt dışındaki vatandaşların oy kullanabilmeleri için gerekli tedbirler alınır. -Onsekiz yaşını dolduran her Türk vatandaşı seçme hakkına sahiptir. -Silah altında bulunan er ve erbaşlar ile askeri öğrenciler, taksirli suçlardan hüküm giyenler hariç ceza ve infaz kurumlarında bulanan hükümlüler oy kullanamazlar. Siyasi partilerle ilgili hükümler: A. Parti kurma, partilere girme ve partilerden ayrılma; MADDE 68- Onsekiz yaşını dolduran parti üyesi olabilir. - Siyasi partiler, demokratik siyasi hayatın vazgeçilmez unsurlarıdır. - Siyasi partiler önceden izin almadan kurulurlar. 11

15 - Siyasi partiler tüzük ve programları ile eylemleri Devletin bağımsızlığına, milli egemenliğe, demokratik ve laik cumhuriyet ilkelerine aykırı olamaz. - Hakimler ve savcılar, Sayıştay dahil yüksek yargı mensupları, memur statüsündeki kamu görevlileri, işçi niteliği taşımayan kamu görevlileri, Silahlı Kuvvetler mensupları, yükseköğretim öncesi öğrenciler siyasi partilere üye olamazlar. - Yüksek öğretim elemanlarının siyasi partilere üye olmaları kanunla düzenlenir. Siyasi partilere Devlet yardım yapar. B. Siyasi partilerin uyacakları esaslar; MADDE 69- Siyasi partilerin faaliyetleri demokrasi ilkelerine uygun olur. -Siyasi partiler ticari faaliyetlere girişmezler. -Siyasi partilerin gelir ve giderlerinin amaçlarına uygun olması gereklidir. Bu hususlar Anayasa mahkemesince tespit edilir. - Siyasi partilerin kapatılması, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısının açacağı dava üzerine Anayasa Mahkemesince kesin olarak karara bağlanır. - Bir siyasi partinin 68/4 maddesi hükümlerine aykırı eylemlerinden dolayı kapatılmasına, onun bu nitelikteki fiillerin işlendiği bir odak haline geldiğinin Anayasa Mahkemesince tespit edilmesi halinde karar verilir. - Temelli kapatılan bir partinin başka bir ad altında kurulamaz. - Fiilin ağırlığına göre, temelli kapatma yerine, Devlet yardımından kısmen veya tamamen yoksun bırakılma kararı verilebilir. -Temelli kapatılan siyasi partinin kurucuları dahil üyeleri kesin kararın Resmi Gazetede yayımlanmasından başlayarak beş yıl süre ile bir başka partinin kurucu üyesi, yöneticisi ve deneticisi olamazlar. Kamu hizmetlerine girme hakkı; A. Hizmete girme: MADDE 70- Her Türk, kamu hizmetlerine görme hakkına sahiptir. B. Mal bildirimi: MADDE 71- Kamu hizmetine girenlerin mal bildiriminde bulunmaları zorunludur. Yasama ve yürütme organlarında görev alanlar, bundan istisna edilemez. Vatan hizmeti: MADDE 72- Her Türk vatan hizmetini yapmak zorundadır. Vergi ödevi: MADDE 73- Herkes, mali gücüne göre vergi vermek zorundadır. Dilekçe hakkı: MADDE 74- Vatandaşlar, kendileriyle veya kamu ile ilgili dilek ve şikâyetleri hakkında yetkili makamlara ve Türkiye Büyük Millet Meclisine yazı ile başvurma hakkına sahiptir. 12

16 ÜÇÜNCÜ KISIM CUMHURİYETİN TEMEL ORGANLARI BİRİNCİ BÖLÜM YASAMA Türkiye Büyük Millet Meclisi: A.Kuruluşu MADDE 75- Türkiye Büyük Millet Meclisi genel oyla seçilen beşyüzelli milletvekilinden oluşur. B.Milletvekili seçilme yeterliliği MADDE 76- Otuz yaşını dolduran her Türk milletvekili olur. İlkokul mezunu olmayan, askerliğini yapmayan, kısıtlı olan, 1 yıldan fazla hapis veya ağır hapis cezasına hüküm giymiş olan yüz kızartıcı suçtan hüküm giyenler affa uğramış olsalar bile milletvekili olamaz. - Hakimler ve savcılar, yargı organı mensupları, öğretim elemanları YÖK üyeleri, memur ve diğer kamu görevlileri silahlı kuvvetler mensupları görevlerinden çekilmeden aday olamazlar, milletvekili seçilemezler. C.Türkiye Büyük Millet Meclisinin seçim dönemi; MADDE 77- Türkiye Büyük Millet Meclisinin seçimleri beş yılda bir yapılır. - Meclis bu süre dolmadan seçimin yenilenmesine karar verebilir. - Anayasada belirtilen şartlar altında Cumhurbaşkanınca verilecek karara göre de seçimler yenilenebilir. - Süresi biten milletvekili yeniden seçilebilir. - Yenilenmesine karar verilen Meclisin yetkileri, yeni Meclisin seçimine kadar sürer. D.Türkiye Büyük Millet Meclisi seçimlerinin geriye bırakılması ve ara seçimleri, MADDE 78- Savaş sebebiyle yeni seçimlerin yapılmasına imkân görülmezse meclis, seçimlerin bir yıl geriye bırakılmasına karar verebilir. - Meclis üyeliklerinde boşalma olması halinde ara seçime gidilir. - Ara seçim, her seçim döneminde bir defa yapılır. - Genel seçimden otuz ay geçmeden ara seçime gidilmez. - Ancak boşalan üye sayısı üye tamsayısının yüzde beşini bulduğunda ara seçimin üç ay içinde yapılmasına karar verilir. - Genel seçimlere bir yıl kala, ara seçim yapılamaz. - Bir ilin veya seçim çevresinin meclis üyesinin kalmaması halinde boşalmayı takip eden doksan günden sonraki ilk Pazar günü ara seçim yapılır. E.Seçimlerin genel yönetim ve denetimi; MADDE 79- Seçimler yargı organlarının yönetimi ve denetimi altında yapılır. 13

17 - Seçim süresince seçimin düzenini sağlama, şikayet ve itirazları karara bağlama görevi Yüksek Seçim Kurulunundur. - Yüksek Seçim Kurulunun kararları aleyhine başka bir mercie başvurulamaz. - Yüksek Seçim Kurulu yedi asil ve dört yedek üyeden oluşur. Üyelerin altısı Yargıtay, beşi Danıştay Genel Kurullarınca seçilir. F.Üyelikle ilgili hükümler; MADDE 80- Milletvekilleri bütün milleti temsil ederler. Andiçme; MADDE 81- Milletvekilleri ant içerek göreve başlarlar. Üyelikle bağdaşmayan işler MADDE 82- TBMM üyeleri; Kamu kurumlarında, sendikalarda görev alamazlar. Taahhüt işi kabul edemezler, temsilcilik ve hakemlik yapamazlar. Yasama dokunulmazlığı MADDE 83- Üyeler meclis çalışmalarında oy ve sözlerinden, ileri sürdükleri düşüncelerden ve bunları meclis dışında açığa vurmaktan sorumlu tutulamazlar. - Seçimden önce bir suç işlediği ileri sürülen bir milletvekili meclisin kararı olmadıkça tutulamaz, sorguya çekilemez, tutuklanamaz. - Ağır cezayı gerektiren suçüstü hali ve seçimden önce soruşturmaya başlanılmış olması kaydıyla Anayasanın 14. maddesindeki durumlar bunun dışındadır. - Üye hakkında seçimden önce veya sonra verilmiş bir hükmün yerine getirilmesi üyelik sıfatının sona ermesine bırakılır. Üyelik süresince zamanaşımı işlemez. Milletvekilliğinin düşmesi; MADDE 84- İstifa eden milletvekilinin, milletvekilliğinin düşmesi TBMM Genel Kurulunca kararlaştırılır. - Milletvekilliğinin kesin hüküm giyme ve kısıtlanma ile düşmesi, kesin mahkeme kararının Genel Kurula bildirilmesiyle olur. - Milletvekilliğiyle bağdaşmayan bir görev veya hizmeti sürdürmekte ısrar eden milletvekilinin, milletvekilliğinin düşmesine Genel Kurul gizli oyla karar verir. - Meclis çalışmalarına özürsüz ve izinsiz olarak bir ay içerisinde beş birleşime katılmayanların milletvekillerinin milletvekilliğinin düşmesine de Genel Kurulca üye tamsayısının salt çoğunluğunun oyuyla karar verilir. İptal istemi; MADDE 85- Yasama dokunulmazlığının kaldırılması veya milletvekilliğinin düşmesine karar verilmesi hallerinde meclis Genel Kurul Kararının alındığı tarihten başlayarak 7 gün içerisinde ilgili milletvekili veya diğer bir milletvekili kararın iptali için Anayasa Mahkemesine başvurabilir. Anayasa Mahkemesi bu istemi onbeş gün içerisinde kesin karara bağlar. Türkiye Büyük Millet Meclisinin görev ve yetkileri; A. Genel olarak MADDE 87- Bunlarda; - Kanun koymak, değiştirmek ve kaldırmak, - Bakanlar Kurulunu ve Bakanları denetlemek, 14

18 - Bakanlar Kuruluna belli konularda kanun hükmünde kararname çıkarma yetkisi vermek, - Bütçe ve kesin hesap kanun tasarılarını görüşüp kabul etmek, - Para basılmasına, - Savaş ilanına karar vermek, - Milletlerarası antlaşmaların onaylanmasını uygun bulmak, - Genel ve özel af ilanına karar vermek, B. Kanunların teklif edilmesi ve görüşülmesi; MADDE 88- Kanun teklif etmeye Bakanlar Kurulu ve milletvekilleri yetkilidir. C.Kanunların Cumhurbaşkanınca yayımlanması; MADDE 89- Cumhurbaşkanı meclisçe kabul edilen kanunları onbeş içinde yayımlar. - Yayımlanmasını uygun bulmadığı kanunları aynı süre içerisinde Meclise geri gönderir. Meclis aynen kabul ederse kanun Cumhurbaşkanınca yayımlanır. D.Milletlerarası andlaşmaları uygun bulma MADDE 90- Türkiye Cumhuriyeti adına yabancı devletlerle ve milletler arası kuruluşlarla yapılacak anlaşmaların onaylanması TBMM nin onaylamayı bir kanunla uygun bulmasına bağlıdır. Usulüne göre yürürlüğe konulmuş milletlerarası andlaşmalar kanun hükmündedir. Bunlar hakkında Anayasa Mahkemesine başvurulamaz. Temel hak ve özgürlüklere ilişkin milletlerarası andlaşma ile kanunların aynı konuda farklı hükümler içermesi halinde milletlerarası andlaşma hükümleri esas alınır. E.Kanun hükmünde kararname çıkarma yetkisi verme; MADDE 91- Sıkıyönetim ve olağanüstü haller saklı kalmak üzere, temel haklar, kişi hakları ve ödevleri, siyasi haklar ve ödevler kanun hükmünde kararnamelerle düzenlenemez. - Kanun hükmünde kararnameler Resmi Gazete de yayımlandıkları gün yürürlüğe girer ve aynı gün meclise sunulur. F. Savaş hali ilanı ve silahlı kuvvet kullanılması izin verme; MADDE 92- Savaş hal ilanına ve silahlı kuvvetlerin yabancı ülkeye gönderilmesine veya yabancı silahlı kuvvetlerin Türkiye de bulunmasına izin verme yetkisi meclisindir. - Meclisin tatilde ve ara vermede iken, ani bir saldırı halinde de Cumhurbaşkanı silahlı kuvvetlerin kullanılmasına karar verebilir. Türkiye Büyük Millet Meclisinin Faaliyeti ile ilgili hükümler; A.Toplanma ve tatil MADDE 93- Meclis her yıl ekim ayının ilk günü kendiliğinden toplanır. - Meclis bir asama yılında en çok üç ay tatil yapar. - Meclis Başkanı da doğrudan doğruya veya üyelerin beşte birinin yazılı istemi üzerine, meclisi toplantıya çağırır. 15

19 B.Başkanlık divanı MADDE 94- Meclis Başkanlık divanı, meclis üyeleri arasından seçilen Meclis Başkanı, Başkanvekili, Katip Üyeler ve İdare Amirlerinden oluşur. C.İçtüzük, siyasi parti grupları ve kolluk işleri; MADDE 95- Meclis çalışmalarını kendi yaptığı içtüzük hükümlerine göre yürütür. Siyasi parti grupları en az yirmi üyeden meydana gelir. D.Toplantı ve karar yeter sayısı; MADDE 96- Meclis üye tamsayısının en üçte biri ile toplanır ve toplantıya katılanların salt çoğunluğu ile karar verir; ancak karar yeter sayısı hiçbir şekilde üye tamsayısının dörtte birinin bir fazlasından az olamaz. E. Görüşmelerin açıklığı ve yayımlanması; MADDE 97- Görüşmeler açıktır. Meclis kararı ile kapalı yapılabilir. Meclisin bilgi edinmesi ve denetim yolları; A.Genel olarak MADDE 98- Meclis, soru, meclis araştırması, genel görüşme, gensoru ve meclis soruşturması yollarıyla denetleme yetkisini kullanır. - Soru, Bakanlar Kurulu adına, sözlü veya yazılı olarak cevaplandırılmak üzere Başbakan ve Bakanlardan bilgi istenilmesidir. - Meclis araştırması, belli bir konuda bilgi edinmek için yapılan incelemedir. - Genel görüşme, toplumu ve Devlet faaliyetlerini ilgilendiren belli bir konunun Genel kurulda görüşülmesidir. B.Gensoru MADDE 99- Gensoru önergesi; - Bir siyasi parti grubu adına veya en az yirmi milletvekilinin imzasıyla verilir. - Verilişinden sonraki üç gün içinde milletvekillerine dağıtılır. - Dağıtımdan itibaren on gün içinde gündeme alınıp alınmayacağı görüşülür. - Gündeme alınırsa, gensorunun görüşülmesi, gündeme alma kararının verildiği tarihten başlayarak iki gün geçmedikçe yapılamaz ve yedi günden sonraya bırakılamaz. - Bakanlar Kurulunun veya Bakanın düşürülmesi üye tam sayısının salt çoğunluğuyla olur. C.Meclis soruşturması MADDE 100- Başbakan veya Bakanlar hakkında meclis üye tam sayısının en az onda birinin vereceği önerge ile soruşturma açılması istenebilir. Meclis bu istemi en geç bir ay içinde görüşür ve gizli oyla karar bağlar. - Soruşturma açılmasına karar verilmesi halinde 15 kişilik bir komisyon kurulur. - Komisyon raporunu iki ay içinde meclise sunar. - Rapor Başkanlığa verildiği tarihten itibaren on gün içinde dağıtılır. 16

20 - Dağıtımdan itibaren on gün içinde görüşülür. - Gerek görüldüğü takdirde üye tam sayısının salt çoğunluğu ve gizli oyla ilgilinin Yüce Divana sevkine karar verilir. İKİNCİ BÖLÜM YÜRÜTME Cumhurbaşkanı A.Niteliği ve tarafsızlığı; MADDE 101- Cumhurbaşkanı meclisçe 40 yaşını doldurmuş, yüksek öğrenim yapmış, kendi üyeleri veya bu niteliklere ve milletvekili seçilme yeterliliğine sahip Türk vatandaşları arasından yedi yıllık bir süre için seçilir. - Meclis dışından aday gösterilebilmesi, meclis üye tam sayısının beşte birinin yazılı önerisiyle olur. - Bir kimse iki defa Cumhurbaşkanı seçilemez. B.Seçimi; MADDE 102- Meclisin üye tam sayısının 2/3 çoğunluğu ile gizli oyla seçilir. - Görev süresinin dolmasından otuz gün önce, makamın boşalmasından on gün sonra seçime başlanır ve otuz gün içinde sonuçlanır. - Oylamanın ilk ikisinde üye tamsayısının 2/3 çoğunluğu sağlanmazsa, üçüncü oylamaya geçilir. Üçüncü oylamada üye tamsayısının salt çoğunluğunu sağlayan aday seçilmiş olur. Bu sağlanamadığı takdirde üçüncü oylamada en çok oy alan iki aday arasında dördüncü oylama yapılır. Bu oylamada salt çoğunlukla seçilemediği takdirde meclis seçimleri yenilenir. C.Andiçmesi; MADDE 103- Andiçerek göreve başlar. D.Görev ve yetkileri; MADDE 104- Cumhurbaşkanı Devletin başıdır. Yetkileri; a) Yasama ile ilgili olanlar; Meclisi toplantıya çağırmak, kanunları yayınlamak, kanunları geri çevirmek, Anayasa değişikliğini halk oylamasına sunmak, Anayasa Mahkemesine iptal davası açmak, Meclis seçimlerinin yenilenmesine karar vermek. b) Yürütme alanına ilişkin olanlar; Başbakanı atamak ve istifasını kabul etmek, bakanları atamak, Bakanlar Kurulunu toplantıya çağırmak, yabancı ülke temsilcilerini kabul etmek, milletlerarası anlaşmaları onaylamak, Başkomutanlığı temsil etmek, Genelkurmay Başkanını atamak, MGK na başkanlık etmek, kararnameleri imzalamak, cezaları hafifletmek ve kaldırmak, Devlet Denetleme Kurulu üyelerini atamak, yükseköğretim Kurulu üyelerini seçmek, üniversite rektörlerini seçmek. c) Yargı ile ilgili olanlar; Anayasa Mahkemesi üyelerini, Danıştay üyelerinin dörtte birini, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı ile vekilini, Askeri Yargıtay üyelerini, Askeri Yüksek İdare Mahkemesi üyelerini, Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu üyelerini seçmek. 17

21 E.Sorumluluk ve sorumsuzluk hali; MADDE 105- Cumhurbaşkanının vatana ihanet dışında hiçbir sorumluluğu yoktur. Vatana ihanetten dolayı meclis üye tamsayısının 1/3 ünün teklifi üzerine üye tamsayısının en az 3/4 ünün kararıyla sonuçlandırılır. F.Cumhurbaşkanına vekillik etme; MADDE 106- Meclis başkanı vekilidir. G. Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliği; MADDE 107- Kuruluşu, teşkilat ve çalışma esasları Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile düzenlenir. H. Devlet denetleme Kurulu; MADDE 108- Cumhurbaşkanının isteği üzerine her türlü kamu kurum ve kuruluşları, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları, derneklerle, vakıflar, işçi ve işveren meslek kuruluşlarını inceler, denetler, araştırma yapar. - Silahlı kuvvetler ve yargı organları görev alanı dışındadır. -Üyeleri ve başkanı kanunda belirlenen nitelikteki kişiler arasından Cumhurbaşkanınca atanır. Bakanlar Kurulu A. Kuruluş MADDE 109- Bakanlar Kurulu, Başbakan ve Bakanlardan oluşur. Başbakan Cumhurbaşkanınca TBMM üyeleri arasından atanır. Bakanlar Başbakanca seçilir Cumhurbaşkanınca atanır. B Göreve başlama ve güvenoyu MADDE 110- Bakanlar Kurulunun listesi tam olarak TBMM ne sunulur. Bakanlar Kurulu Programı, kuruluşundan en geç bir hafta içinde Başbakan veya bir bakan tarafından Türkiye Büyük Millet Meclisinde okunur ve güvenoyuna başvurulur. Programın okunmasından iki tam gün geçtikten sonra görüşmeler başlar ve görüşmelerin bitiminden bir tam gün geçtikten sonra oylama yapılır. C. Görev sırasında güvenoyu MADDE 111- Görev sırasında gerekli görürse Başbakan güven oylaması isteyebilir. D. Görev ve siyasi sorumluluk MADDE 112- Hükümetin genel siyasetinin yürütülmesinden Başbakan ve Bakanlar birlikte sorumludur. Ayrıca her Bakan kendi yetkisi işlerden sorumludur. E. Bakanlıkların kurulması ve bakanlar MADDE 113- Bakanlıkların kurulması, kaldırılması, görev ve yetkileri kanunla düzenlenir. - TBMM kararı ile Yüce divana verilen bir bakan bakanlıktan düşer. - Başbakanın Yüce Divana sevki halinde hükümet istifa etmiş sayılır. - Herhangi bir sebeple boşalan bakanlığa onbeş gün içinde atama yapılır. 18

22 F. Seçimlerde Geçici Bakanlar Kurulu MADDE 114- TBMM genel seçimlerinden önce, Adalet, İçişleri ve Ulaştırma Bakanları çekilir. Seçimin başlangıç tarihinden üç gün önce seçim dönemi bitmeden seçimin yenilenmesine karar verilmesi halinde ise bu karardan başlayarak beş gün içinde bu bakanlıklara meclis içinden veya dışarıdan bağımsızlar Başbakanca atanır. 116 ncı madde gereğince seçimlerin yenilenmesine karar verildiğinde Bakanlar Kurulu çekilir ve Cumhurbaşkanı geçici Bakanlar Kurulunu kurmak üzere bir Başbakan atar. G. Tüzükler MADDE 115- Bakanlar Kurulu kanunun uygulanmasını göstermek, kanunlara aykırı olmamak üzere Danıştay incelemesinden geçirilmek şartıyla tüzükler çıkarabilir. Tüzükler Cumhurbaşkanınca imzalanır. Kanunlar gibi yayımlanır. H. TBMM seçimlerinin Cumhurbaşkanınca yenilenmesi; MADDE 116- Bakanlar Kurulunun 110 uncu maddede belirtilen güvenoyu alamaması ve 99 uncu veya 111 inci maddeler uyarınca güvensizlik oyuyla düşürülmesi hallerinde 45 gün içinde yeni Bakanlar kurulamadığı veya kurulup güvenoyu alamadığı takdirde Cumhurbaşkanı seçimlerinin yenilenmesine karar verebilir. Başbakanın güvensizlik oyu ile düşürülmeden istifa etmesi üzerine 45 gün içinde veya yeni seçilen TBMM nin başkanlık divanı seçiminden sonra 45 gün içinde Bakanlar Kurulunun kurulamaması halinde Cumhurbaşkanı seçimlerin yenilenmesine karar verebilir. İ. Başkomutanlık ve Genelkurmay Başkanlığı MADDE 117-Başkomutanlık Cumhurbaşkanı tarafından temsil edilir. -Genelkurmay Başkanı, Bakanlar Kurulunun teklifi üzerine Cumhurbaşkanınca atanır. Milli Güvenlik Kurulu MADDE 118-Milli Güvenlik Kurulu; Cumhurbaşkanının başkanlığında; Başbakan, Genelkurmay Başkanı, Başbakan Yardımcıları, Adalet, Milli Savunma, İçişleri, Dışişleri Bakanlıkları, Kara Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanları ve Jandarma Genel Komutanından kurulur. Olağanüstü Yönetim Usulleri A. Olağanüstü haller Tabii afet ve ağır ekonomik bunalım sebebiyle olağanüstü hal ilanı. MADDE 119-Tabii afet, tehlikeli salgın hastalıklar veya ağır ekonomik bunalım hallerinde, Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu altı ayı geçmemek üzere olağanüstü hal ilan edebilir. Şiddet olaylarının yaygınlaşması ve kamu düzeninin ciddi şekilde bozulması sebepleriyle olağanüstü hal ilanı. MADDE 120- Bu hallerde Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu, Milli Güvenlik Kurulunun da görüşünü aldıktan sonra altı ayı geçmemek üzere olağanüstü hal ilan edilebilir. MADDE 121- Yukarıdaki iki halde de karar Resmi Gazete de yayımlanır ve hemen TBMM nin onayına sunulur. Sıkıyönetim, seferberlik ve savaş hali MADDE 122- Olağanüstü hal ilanını gerektiren hallerden daha vahim şiddet hareketlerinin yaygınlaşması, savaş hali, savaşı gerektirecek bir durumun baş göstermesi, ayaklanma olması sebepleriyle Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu Milli Güvenlik Kurulunun da görüşünü aldıktan sonra süresi altı ayı geçmemek üzere sıkıyönetim 19

23 ilan edebilir. Bu karar, derhal Resmi Gazete de yayımlanır ve aynı gün TBMM nin onayına sunulur. İdare; A.İdarenin esasları; İdarenin bütünlüğü ve kamu tüzel kişiliği; MADDE 123- İdare bir bütündür ve kanunla düzenlenir. Yönetmelikler; MADDE 124- Başbakanlık, bakanlıklar ve kamu tüzel kişileri kendi görev alanlarını ilgilendiren, kanunların ve tüzüklerin uygulanmasını sağlamak için yönetmelik çıkarırlar. B.Yargı yolu; MADDE 125- İdarenin her türlü eylem ve işlemlerine karşı yargı yolu açıktır. C.İdarenin Kuruluşu; MADDE 126- Merkezi idare MADDE 127- Mahalli idare. D.Kamu hizmeti görevlileriyle ilgili hükümler; Genel ilkeler; MADDE 128- Kamu hizmetlerinin gerektirdiği asli ve sürekli görevler memurlar ve diğer kamu görevlileriyle görülür. Memurların ve diğer kamu görevlilerinin yetkisorumlulukları, hakları ve yükümlülükleri, aylık ve ödenekleri kanunla düzenlenir. Görev ve sorumluluklar, disiplin kovuşturmasında güvence; MADDE 129- Memurlara ve kamu görevlilerine savunma alınmadan disiplin cezası verilemez. Yüksek öğretim kurumları; MADDE 130- Çağdaş eğitim-öğretim esaslarına dayanan bir düzen içinde Ülkenin insan gücü ihtiyacını yetiştirmek amacıyla ortaöğretime dayalı çeşitli düzeylerde eğitimöğretim, bilimsel araştırma, yayın ve danışmanlık yapmak üzere Devlet tarafından kurulur. Yükseköğretim üst kuruluşları; MADDE 131- Yükseköğretim kurumlarının öğretimini planlamak, düzenlemek, yönetmek ve denetlemek için kurulur. MADDE 133- Radyo ve televizyon kuruluşu kanunla düzenlenir. MADDE 134- Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu kuruluşu kanunla düzenlenir. MADDE 135- Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları MADDE 136- Diyanet İşleri Başkanlığı Kanunsuz emir. MADDE 137- Üstlerin verdiği emirler konusu suç teşkil etmedikçe astları tarafından yerine getirilir. Konusu suç teşkil eden hiçbir suretle yerine getirilemez. 20

24 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM YARGI Genel Hükümler A.Mahkemelerin bağımsızlığı MADDE 138- Hakimler, görevlerinde bağımsızdır, Anayasaya, kanuna ve hukuka uygun olarak vicdani kanaatlerine göre hüküm verirler. MADDE 139- Hakimler ve savcılar azlolunamaz. MADDE 140- Hakimler ve savcılar adli ve idari yargı hakim ve savcısı olarak görev yaparlar. MADDE 141- Duruşmalar açık ve kararlar gerekçeli olur. MADDE 142- Mahkemelerin kuruluşu kanunla olur. MADDE 144- Hakim ve savcılar hakkında inceleme ve soruşturma Adalet Bakanlığının izni ile adalet müfettişleri tarafından yapılır. MADDE 145- Askeri yargı, askeri mahkemeler ve disiplin mahkemeleri tarafından yürütülür. Yüksek Mahkemeler A.Anayasa Mahkemesi Kuruluşu; MADDE 146- Onbir asıl ve dört yedek üyeden oluşur. - Cumhurbaşkanı; - 2 asıl ve 2 yedek üyeyi Yargıtay, - 2 asıl ve 1 yedek üyeyi Danıştay, - 1 er asıl üyeyi Askeri Yargıtay, - 1 er asıl üyeyi Askeri Yüksek İdare Mahkemesi, - 1 er asıl üyeyi Sayıştay genel kurullarınca kendi Başkan ve üyeleri arasından üye tamsayılarının salt çoğunluğu ile her boş yer için gösterecekleri üçer adaya içerisinden, - 1 asıl üyeyi Yükseköğretim Kurulunun kendi üyesi olmayan yükseköğretim kurumları öğretim üyeleri içinden, göstereceği üç aday arasından, - 3 asıl ve 1 yedek üyeyi üst kademe yöneticilerden ve avukatlardan, seçer. Yüksek öğretim kurumları, öğretim üyeleri ile üst kademe yöneticileri ve avukatların asıl ve yedek üye olabilmeleri için kırk yaşını doldurmuş, yükseköğrenim görmüş, en az onbeş yıl öğretim üyeliği ve kamu hizmetinde onbeş yıl çalışmış, onbeş yıl avukatlık yapmış olmak şarttır. Görev ve yetkileri; MADDE 148-Anayasa Mahkemesi; - Kanunların, KHK. TBMM İçtüzüğünü Anayasaya uygunluğunu denetler. - Anayasa değişikliklerini sadece şekil ve esas bakımından denetler. - Olağanüstü hallerde, sıkı yönetim ve savaş hallerinde çıkarılan KHK lerin şekil ve esas bakımından Anayasaya aykırılığı iddiasıyla Anayasa Mahkemesine dava açılamaz. -Kanunların şekil bakımından denetlenmesi, son oylamanın, öngörülen çoğunlukla yapılıp yapılmadığı; Anayasa Değişikliklerinde ise, teklif ve oylama çoğunluğuna ve ivedilikle görüşülemeyeceği şartına uyulup uyulmadığı hususları ile sınırlıdır. - Şekil bakımından denetleme, Cumhurbaşkanı veya TBMM üyelerinin 1/5 i tarafından istenebilir. -Kanunun yayımlandığı tarihten itibaren 10 gün geçtikten sonra şekil bozukluğuna dayalı iptal davası açılamaz. - Cumhurbaşkanı, Bakanlar Kurulu üyelerini, Anayasa Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay, Askeri Yargıtay, Askeri Yüksek İdare Mahkemesi Başkan ve üyelerini, 21

25 Başsavcıların, Cumhuriyet Başsavcı vekilini, Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu ve Sayıştay Başkan ve üyelerini görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Yüce Divan sıfatıyla yargılar. - Yüce divanda savcılık görevini Cumhuriyet başsavcısı veya Cumhuriyet başsavcı vekili yapar. - Yüce divan kararları kesindir. Çalışma ve yargılama usulü; MADDE 149- Başkan ve on üye ile toplanır. Salt çoğunluk ile karar verir. - Anayasa değişikliklerinde iptale ve siyasi parti davalarında kapatılamaya karar verebilmek için 3/5 çoğunluk şarttır. - Yüce divan sıfatıyla baktığı davalar dışında kalan işleri dosya üzerinde inceler. Gerekli görürse ilgilileri ve konu üzerinde bilgisi olanları çağırabilir. İptal davası; MADDE 150- İptal davasını; - Cumhurbaşkanı, - İktidar ve ana muhalefet partisi meclis grubu, - TBMM üye tamsayısının 1/5 tutarındaki üyeler açabilir. Dava açma süresi; MADDE 151- İptali istenen Kanun, KHK veya İçtüzüğün Resmi Gazetede yayımlanmasından başlayarak 60 gün sonra dava açma düşer. Anayasaya aykırılığın diğer mahkemelerde ileri sürülmesi; MADDE 152- Görülmekte olan davada mahkeme uygulanacak kanun hükümlerini Anayasaya aykırı görürse veya taraflardan birinin ileri sürdüğü aykırılık iddiasının ciddi olduğu kanısına varırsa, Anayasa Mahkemesinin bu konuda vereceği karara kadar davayı geri bırakır. Anayasa Mahkemesi işin kendisine gelişinden başlamak üzere 5 ay içinde kararını verir ve açıklar. Red kararının Resmi Gazetede yayımından on yıl geçmedikçe aynı kanun hükmünün Anayasaya aykırılığı için başvurulamaz. Anayasa Mahkemesi kararları; MADDE 153- Anayasa Mahkemesinin kararları kesindir. İptal kararları gerekçesi yazılmadan açıklanamaz. Anayasa Mahkemesi bir kanun veya kanun hükmünde kararnamenin tamamını veya bir hükmünü iptal ederken, kanun koyucu gibi hareketle, yeni bir uygulamaya yol açacak biçimde hüküm tesis edemez. Kanun, kanun hükmünde kararname veya Türkiye Büyük Millet Meclisi İç Tüzüğü ya da bunların hükümleri, iptal kararlarının Resmi Gazete de yayımlandığı tarihte yürürlükten kalkar. Gereken hallerde Anaya Mahkemesi iptal hükmünün yürürlüğe gireceği tarihi ayrıca kararlaştırabilir. Bu tarih, kararın Resmi Gazete de yayımlandığı günden başlayarak bir yılı geçemez. İptal kararları geriye yürümez. Anayasa Mahkemesi kararları Resmi Gazete de hemen yayımlanır ve yasama, yürütme ve yargı organlarını, idare makamlarını, gerçek ve tüzel kişileri bağlar. 22