Engellilik ve Beceri Rehberi:

Transkript

1 ...eğitim gören engelli gençlere destek Engellilik ve Beceri Rehberi: Konuşma Bozuklukları 75%ini finanse eden

2 İçindekiler Konuşma Bozuklukları... 4 Neden engelim hakkında daha fazla bilgi sahibi olmalıyım?... 4 Güçlü yönlerim... 4 Konuşma bozuklukları nelerdir?... 4 Konuşma bozukluklarının olumsuz yönde etkileyeceği beceriler... 5 Grup Çalışması ile Görme Bozuklukları... 6 Grup Çalışması nedir?... 6 Grup çalışması neleri içerir?... 6 Konuşma bozuklukları grup çalışmasına katılımı nasıl etkiler?... 6 Grup Çalışması ile Görme Bozuklukları için Tavsiye ve Öneriler... 7 Kendi kendine yardım... 7 Grup çalışması için destek... 7 Okur Yazarlık ile Konuşma Bozuklukları... 8 Okur Yazarlık nedir?... 8 Konuşma neleri kapsar?... 8 Dinleme neleri kapsar?... 8 Okuma neleri kapsar?... 8 Yazma neleri kapsar?... 8 Konuşma bozuklukları okur yazarlığı nasıl etkiler?... 9 Okur Yazarlık ile Görme Bozuklukları için Tavsiye ve Öneriler... 9 Kendi kendine yardım... 9 Okur yazarlık için destek... 9 Kişisel Düzen Bu Rehberde Açıklanan Destekleri Nasıl Alabileceksin? Faydalı Linkler ve Kaynaklar Durumunu Başkalarına Açıklama Tavsiyeleri Engelini başkalarına açıklama gerekçeleri Enelini açıklamayı istememe nedenleri Engelini açıklamanın en iyi zamanı nedir? Durumu kendi kontrolün altında tutmak engelini açıklamak için bazı ipuçları İşe girdikten veya kursa başladıktan sonra engelinle ilgili sorular Vaka Çalışmaları Vaka Çalışması Vaka Çalışması

3 Giriş Öğrenciler için QATRAIN (Q4S) projesi tarafından, disleksi nedeniyle zorluk çeken öğrenciler için özel olarak hazırlanmış Engellilik ve Beceri Rehberi ne hoş geldiniz. Bu rehber, okulunuzda geçirdiğiniz zamandan en üst seviyede yararlanmanız konusunda yardımcı olmak amacıyla hazırlandı. İçinde, disleksi dolayısıyla öğrenme sürecinde karşılaşılan sıkıntılarla ilgili tavsiyeler yer alıyor. Okulunuzda başarıyı yakalamanız ve istediğiniz kalifikasyonları kazanmanız açısından öğrenme becerilerinizi geliştirmek çok önemlidir. Bu rehberde, becerilerinizi geliştirmek için kendinizin yapabilecekleri konusunda tavsiyeler bulacaksınız. Aynı zamanda öğretmenlerinizden ne şekilde destek isteyebileceğinize ilişkin de bilgiler verilmektedir. Bunlar dışında, faydalı web siteleri, yasalar ve yararlanabileceğiniz destekler konusunda erişebileceğiniz kaynaklar konusunda da bilgiler bulunmaktadır. Ayrıca, kendi durumunuzu başkalarına açıklama ve okulda ihtiyaç duyduğunuz desteği alma konusunda da tavsiyeler açıklanmaktadır. Teşekkürler Q4S Proje ortaklığı, bilgilerini kullanmamıza izin veren Birleşik Krallık Engelli Öğrenciler İdaresi ne, Türkiye ye uyarlanmasında gerekli yönlendirmeleri yapan Başbakanlık Özürlüler İdaresi ne (ÖZİDA) ve İstanbul Milli Eğitim Müdürlüğü Özel Eğitim Hizmetleri Bölümü ne teşekkür eder. Telif Hakları Bu dokümanı ticari amaçlar dışında, sadece kendi kullanımınız için çoğaltabilirsiniz. Bunu yaparken veya adresli web sitesini referans olarak göstermeniz bekleniyor. Burada yer alan bilgilerin doğru olması için her türlü titizlik ve çaba gösterilmiş olsa da bu konuda garanti verilmemektedir. İletişim Q4S projesi hakkında daha fazla bilgi almak için: e-posta: 3

4 Konuşma Bozuklukları Neden engelim hakkında daha fazla bilgi sahibi olmalıyım? Konuşma Bozukluğu hakkında bilgi sahibi olman, belirtileri ve etkilerini öğrenmen, kendi rahatsızlığını anlamak ve bu rahatsızlığın getirdiği zorlukları aşmak yolunda atacağın ilk adımdır. Konuşma Bozukluğu nun beraberinde getireceği zorlukları anladığın noktada zayıf yönlerini aşmayı, güçlü yönlerini kullanmayı öğrenmeye başlayabilirsin. Güçlü yönlerim Konuşma bozukluğu sorunları olanlar başkalarından ne daha fazla ne de daha düşük bir zekâya sahiptirler. Konuşma bozuklukları nelerdir? Konuşma bozukluklarının değişik nedenleri oluyor: örneğin disfazi gibi beynin konuşmayı tanımlayan ve düzenleyen bölümlerinin hasar görmesi sonucu ortaya çıkan düşünceleri konuşmaya aktarma sorunu, bir yaralanma veya felç neticesinde oluşan durum, serebral palsi (beyin felci) gibi bir hastalık yüzünden yüz kaslarının kontrol kaybı nedeniyle konuşamama durumu veya kekemelik. Şayet sözel dispraksi (bak dispraksi bölümü) gibi bir konuşma bozukluğun varsa söylemek istediğini düzgün ve kesintisiz söylemekte zorlanırsın, ancak bu zorlanmanın nedeni (yüz, dudak ve dildeki) konuşmaya yarayan kaslarının zayıflaması veya felç olmuş olması ile ilgili değildir. Eğer sende konuşma bozukluğu söz konusu ise şu sorunlarla karşılaşabilirsin: Eğer doğuştan işitme engelliysen konuşmada sıkıntı çekersin, çünkü bu çocuklukta işitme yoluyla öğrenilen bir beceridir; Bazı insanlar senin ne dediğini tam olarak anlayamadıkları için senin, olduğundan daha az akıllı veya becerikli olduğunu düşüneceklerdir; Kekemelik başkalarıyla iletişim kurmana engel olabilir unutma ki bazen karşındaki bu durumdan senden de daha fazla utanacaktır; Kekemeliği daha da tetikleyen durumlar olabilir örneğin kalabalık önünde konuşma yapmak veya telefon görüşmesi gibi. Şarkı söylemek, sesli okumak veya hep bir ağızdan konuşmak geçici fayda sağlayabilir. Sözel Apraksi, sesleri ve heceleri sıralı olarak kelime oluşturmaya engel olan bir motor konuşma bozukluğudur. Genellikle kısa ve basit olanlara gore uzun ve daha karmaşık kelimelerde zorlanırsın. Konuşmada tutarsızlıklar görülür. Örneğin zor bir kelimeyi ilk söyleyişinde doğru söylediğin halde tekrar ettiğinde yanlış söyleyebilirsin. Aynı şekilde günden güne de konuşmanda, 4

5 seslerde farklılıklar olabilir. Doğru sesi çıkarana kadar zorlanabilirsin ya da ancak birkaç denemede kelimeyi doğru olarak söyleyebilirsin; Örneğin rotasizm denilen r harfini söylememe (onun yerine ğ, y veya v kullanma) gibi artikülasyon sorunun varsa insanların senin dediğini anlamaları zorlaşır; Eğer pelteklik varsa j yerine z (jale-zale), ş yerine s (paşam-pasam), c yerine j (ancak-anjak), s yerine ş (söylemek-şöylemek) veya r yerine l (merhem-melhem) gibi konuşma hataları yapabilirsin. Unutma ki konuşma bozuklukları yaşayan herkeste yukardaki belirtilerin hepsi olmaz, keza aynı güçlü yönler de olmaz. Herkesin aynı şikayetleri olmayacağı gibi şikayetleri de eşit şiddette olmaz. Herkes tek ve özeldir! Konuşma bozukluklarının olumsuz yönde etkileyeceği beceriler Eğer konuşma bozukluğun var ise yukarıdaki sorunlardan bazıları ile karşılaşmışsındır. Bütün bunlar çalışmalarını da belli ölçüde etkilemektedir. Ancak sana en çok sıkıntı yaratma ihtimali olanlar şunlardır: Grup Çalışması ile Konuşma Bozuklukları Okuma Yazma ile Konuşma Bozuklukları 5

6 Grup Çalışması ile Görme Bozuklukları Grup Çalışması nedir? Hayatta herkes mutlaka bir şekilde bir grubun içinde rol alır ve grup olarak bir işler yapar. Buna takım çalışması da denir. Takımlar çeşitli şekillerde ve büyüklükte olabiliyor: aile bir takımdır, arkadaş grupları, hobi veya spor merakımızı paylaştığımız çevre, kulüpler, okul veya iş yerinde başkalarıyla beraber yaptığımız proje çalışmaları hep takım işidir. Bir grup çalışmasının etkin olabilmesi için herkesin kendi sorumluluğunu bilmesi, işbirliği ve paylaşım, son olarak da birlikte başarılmaya çalışılanın ne olduğu konusunda tarafların görüş birliği içinde olmaları gerekiyor. Grup çalışması neleri içerir? Teşvik ederek, önererek ve yardımda bulunarak birbirine destek olmak; Grup içinde sorumluluğunu çok iyi bilerek kendine düşen görevleri yerine getirmek; Değişik insanlarla çalışmak ve birbirine karşılıklı saygı göstermek; Grup içinde olumlu ve dostça bir ortam yaratmak, çatışmaları engellemek; Üzerine düşen görevlerden çok hoşlanmasan bile grubun başarıya ulaşması için elinden geleni yapmak; Gerektiğinde direktif almayı kabul etmek aynı şekilde direktif de verebilmek; Sorunlara yeni ve yaratıcı çözümler bulmak sorun olduğunda da lider konumundaki kişiye bildirmek. Konuşma bozuklukları grup çalışmasına katılımı nasıl etkiler? Konuşma bozukluğu olan herkes tek ve özeldir. Unutma ki senin şikayetlerin bir başkasıyla örtüşmeyebilir. Aynı şekilde bir başkasının engeliyle baş etme yöntemleri de sana uymayabilir. Grup çalışmasında etkin iletişim çok önemlidir. Gelişen teknoloji iletişimi blog, chat, SMS ve eposta sayesinde kolaylaştırmış olsa bile gene de, özellikle grup çalışmalarında, esas iletişim konuşma ile sağlanır. 6

7 Grup Çalışması ile Görme Bozuklukları için Tavsiye ve Öneriler Kendi kendine yardım Yapman gerekenler: Grup çalışmasına katılımına ve başarına katkı sağlayacak düzenlemeler için anlaşma sağla, örneğin: o Grup olarak sunum yapmanız gerekiyorsa herbirinizin güçlü yönleri ve becerileri doğrultusunda iş bölümü yapın. Örneğin diğer arkadaşların sözlü sunum yaparken sen de işin araştırma kısmını üstlenebilirsin; o Grup sunumlarında öğretmenin neye göre değerlendirme yaptığını iyice anla sadece içeriğine mi bakacak, yoksa sunum tarzına da mı?.not verme kriterlerini öğren ve gerekiyorsa senin için farklı bir değerlendirme uygulamasını iste. Grup çalışması için destek Öğretmenlerin şunları yapmalı: Grup çalışmasının senin için yaratacağı zorlukların farkına varmalı ve bunun için önceden hazırlık yapmalı. Bütün grubun iyiliği için sana çok net direktifler ve açıklamalar vermeli; Konuşma bozukluğunun seni başkalarından daha az veya daha fazla zeki yapmadığını herkesin anlamasını sağlamalı; Grup içinde seni görevlendirirken kuvvetli yanlarını ve becerilerini göz önünde tutmalı; Konuşma bozukluğunun duygusal durumundan da etkilendiğini, bu yüzden grup çalışmasının rahat ve samimi bir şekilde gerçekleşmesini sağlamalı; Grup üyelerinden seni dinlerken sabırlı olmalarını ve söyleyeceklerini bitirmeni beklemelerini istemeli ve onları bu yönde teşvik etmeli; Topluluk önünde konuşmakta özellikle rahatsız oluyorsan ve bu da iletişim becerilerini olumsuz yönde etkiliyorsa önceden sunumunu kaydetmene ve yazıyı konuşmaya çeviren yazılımdan yararlanmana izin vermeli. 7

8 Okur Yazarlık ile Konuşma Bozuklukları Okur Yazarlık nedir? En basit şekliyle okur yazarlık aşağıdaki becerileri kapsar: Okuma ve değişik formatlarda (örneğin kelime, grafik, tablo veya resim olarak) sunulan bilgiyi anlamak; Başkalarının anlayabileceği şekilde konuşmak ve yazmak; Dinlemek ve başkalarının görüşlerini anlayıp takdir edebilmek üzere soru sormak; Bilgi ve İletişim Teknolojilerinden (BİT) yararlanarak, e-posta ve cep telefonu gibi araçlarla başkalarıyla bilgi paylaşmak ve iletişim kurmak. Konuşma neleri kapsar? Ne diyeceğini kafanda düzenleyip kurmak; Doğru kelimeleri hatırlayıp kullanmak; Düzgün dilbilgisi kullanmak; Bir sonra söyleyeceğini aklında tutmak; Kelimeleri doğru telafuz etmek. Dinleme neleri kapsar? Sesleri ve kelimeleri kolayca seçebilmek; Benzer kelimeler ve sesler arasındaki ayrımı yapabilmek; Bir bilgi dizisini, örneğin bir talimatı, hatırlayabilmek; Deyimleri, mecazi ifadeleri anlayabilmek. Okuma neleri kapsar? Sözcük ve cümleleri okuyarak metin hakkında temel bir bilgiye sahip olmak; metnin önemli kısımlarını, mesajını ve içindeki fikirleri seçebilmek; Metni anlamak ve analiz etmek, okuduğun hakkında bir kanaate varmak; Dilbilgisi ve yazım hatalarını düzeltmek için hazırladığın metni gözden geçirmek; Bir dinleyici grubu önünde yüksek sesle, akıcı bir şekilde okumak. Yazma neleri kapsar? 8

9 Heceleme kelimelerin doğru yazılması; Dilbilgisi sözcük dizilerini birleştirerek anlamlı cümleler kurmak; Noktalama cümlenin ne şekilde okunacağını göstermek için işaretleme; Fikirleri başı, ortası ve sonu olacak şekilde mantıklı bir yapıya dönüştürerek kağıda yazma; Okunaklı ve düzgün olarak el yazısıyla yazmak. Konuşma bozuklukları okur yazarlığı nasıl etkiler? Konuşma bozukluğu olan herkes tek ve özeldir. Unutma ki senin şikayetlerin bir başkasıyla örtüşmeyebilir. Aynı şekilde bir başkasının engeliyle baş etme yöntemleri de sana uymayabilir. Fiziksel olarak artikülasyon, yani net telaffuz edebilmek için ağız de dil hareketleri, ile ilgili sıkıntın varsa okur yazarlığın sadece konuşma unsuru etkilenmektedir. Ancak sözel dispraksi gibi başka şikayetlerin varsa bu durumda söylemek istediğin kelimeyi bulman olumsuz yönde etkilenir. Okur Yazarlık ile Görme Bozuklukları için Tavsiye ve Öneriler Kendi kendine yardım Yapman gerekenler: Çalışmalara en üst seviyede ve başarıyla katılman için gerekli düzenlemeler konusunda ortak kararlar alabilirsiniz, örneğin: o Konuşma bozukluğu olan herkes birbirinden farklıdır. Başkası için faydalı olan bir yöntem senin için geçerli olmayabileceği için, öğretmenlerinin (ve gerekirse sınıf arkadaşlarının) senin onlarla ne şekilde iletişim kurmak istediğini bilmeleri gerekir. Okur yazarlık için destek Öğretmenlerin şunları yapmalı: Konuşmalar veya tartışmalar sırasında kimsenin mağdur olmaması için mutlaka konuşma kuralları koymalı. Ayrıca konuşma zorluğun nedeniyle cevap verebilmen için sana ek süre tanımalı; Şayet çevirmen kullanıyorsan sınıf arkadaşlarının seninle konuşurken çevirmene değil, doğrudan sana hitap etmelerini sağlamalı; 9

10 Sınıf içi tartışmaları herkesin tek tek konuşmasını sağlayacak şekilde yürütmeli, herkese eşit konuşma hakkı tanımalı; Tartışmaların yapıldığı ortamın iyi aydınlatılmış ve iyi akustiği olan bir yer olmasını sağlamalı, herkesin birbirini rahatlıkla görebilmesi açısından katılımcıları daire veya U düzeninde oturtmalı. 10

11 Kişisel Düzen Her bir beceride/faaliyette başarını en yüksek düzeye çıkarabilmen için çok düzenli olman gerekir. Bunun için yapacağın şeylerin başında kağıtlarını koyabilmen için çekmeceler, kutular, gözler veya klasörler kullanarak bir depolama sistemi oluştur. Kalemlerini içine koyacağın bir bardak edin. Bu sayede çalışma alanın tertipli ve düzenli olur. Sadece zımbalarını, post-it notluklarını, etiketlerini, makas ve kalemlerini, hesap makineni, disk, hafıza kartları ve bunun gibi malzemelerini koyacağın bir çekmecen olsun. Ve bu malzemeleri her kullanıştan sonra tekrar bu çekmeceye koymayı alışkanlık haline getir. Etkin bir dosyalama sistemi oluştur (hatırlayabileceğin dosya isimleri kullanarak) ve düzenli olarak kağıtlarını dosyalamak için zaman ayır; elektronik dosya ve klasörlerin için de aynı şeyi yap. Bir planlama sistemi kur; örneğin her gün bir "yapılacaklar listesi" oluştur ve biten işlerin üzerini çiz.. MS Outlook'un da ajanda, alarm ve görev listesi gibi olanakları vardır. Bundan da yararlanabilirsin. Bu Rehberde Açıklanan Destekleri Nasıl Alabileceksin? Burada gösteriien düzenlemelerden henüz faydalanamıyorsan bu sayfaların basılı çıktısını al. Bunları, eğitimden mümkün olduğunca daha fazla faydalanabilmen amacıyla öğretmeninle yapacağın görüşmede kılavuz olarak kullanmanı öneririz. Ve bu görüşmeyi öğretmeninle özel yapma hakkın olduğunu da unutma. 11

12 Faydalı Linkler ve Kaynaklar Yardımcı Teknolojiler o Tarama ve Okuma Yazılımı Scanning and Reading Software Bazı örnekler: Görme engelliler ve görme bozukluğu olanlariçin ekran okuma aracı olan Kurzweil 1000 tarayıcıdan geçirilen yazılı metine bilgisayarda yüksek sesle okunmasını sağlıyor. Öğrencinin taranan metinde düzeltme yapmasına da olanak veren yazılımda öğrenci klavye kullanırken yüksek sesle metini okuyor. Hatta seçilen metni öğrenci kesip kopyalamadan da okuyabiliyor. Kurzweil 3000 ise bir metni tarayıcıdan geçirilirken öğrenciye yüksek sesle okuyor ve öğrenciye metin içinde önemli bölümleri seçme ve sonradan bunları özet halinde toplama olanağı veriyor. o Ekran Okuma Yazılımı - Screen Reading Software Bazı örnekler: HAL for Windows ve JAWS for Windows uygulamaları görme engelli kişiler için tasarlanmış olup, özellikle görsel bazlı olan internet ve Windows kullanımını kolaylaştırmayı amaçlıyor ancak kullanımı pek kolay değildir. Bu yazılım sayesinde görme engelli öğrenci klavyedeki kısayol tuşlarını kullanarak araç çubuklarına ve dosya içeriğine ulaşabiliyor. o Ekran Büyütme Yazılımı - Screen Magnification Software Örneğin ZoomText Xtra ' yazılımı bilgisayar ekranındaki görüntüyü büyütüyor ve görme bozukluğu olan öğrencinin daha iyi görebilmesine olanak sağlıyor. Genellikle ekran büyüteçlerinin kullanımı için büyük monitörler gereklidir. Bunun nedeni de öğrencinin ekranın tümündeki bilgiyi bir arada görmesini sağlamaktır. o Braille Tercüme Yazılımı - Braille Translation Software Örneğin Duxbury yazılı metni Braille e çevirir. o Büyük Bilgisayar Ekranları - Large Computer Monitors 35 sm ila 45 sm arasındaki bu ekranlar, görme bozukluğu olan ve ekran büyütme yazılımı kullanan öğrenciler için en gerekli teçhizatlardandır. Bir defada ekranda daha fazla bilgi görüntülenmesine olanak tanır. o Kapalı Devre Televizyonlar - CCTVs Bunlar kağda basılı metni ekranda büyüterek görme bozukluğu olan öğrencinin kitapları veya sınıfta dağıtılan yazıları okumak için fotokopi ile büyütmesine gerek olmadan kolaylıkla okumasını sağlıyor. Özellikle kütüphanelerde çok kullanılıyor ve görme bozukluğu olan öğrencinin metnin üzerinden geçerek daha sonra fotokopi ile büyütmek isteyebileceği kısımlarını seçmesine olanak sağlıyor. Böylece öğrenci kendi başına araştırma yapabiliyor ve gereksiz fotokopi masrafından da kurtuluyor. 12

13 o Tarayıcılar Scanners Yukarıda bahsettiğimiz sesli okuma yazılımları ile beraber kullanıldığında okumakta zorlanan görme bozukluğu olan öğrenciye büyük kolaylık sağlar. 13

14 Durumunu Başkalarına Açıklama Tavsiyeleri Kendi kendinin avukatı ol! Engelinin sendeki etkilerini, sınıf arkadaşlarının ve öğretmenlerinin üzerindeki etkilerini bir düşün. Her öğrenme ortamında senin için neyin gerekli olacağını etrafına kibarca bildir. Engelini okul/eğitim kurumuna açıkla ve öğretmenine öğrenme ve destek ihtiyaçlarının ne olduğu konusunda gerekli bilgileri ver ki dersleri hazırlarken bu hususları dikkate alsınlar. Burada yer alan tavsiyeler İngiltere engelli öğrenciler ulusal idaresinin kaynaklarından yararlanılarak hazırlanmış ve burada yayınlanması konusunda izin alınmıştır. Skill tarafından hazırlanmış dokumanın Türkçe versiyonunu indirmek için: %20Disability%20SKILL%20TR.doc Bu bilgilerin fotokopisini alabilir, referans göstermek kaydıyla kullanabilirsin. 14

15 Engelini başkalarına açıklama gerekçeleri 1. Engelini olumlu bir şekilde ifade etmek bir fırsattır Deneyimlerin sana başvuru yaptığın iş veya kurs için faydalı olacak becerileri kazandırmış olabilir. Örneğin, kişisel bir asistanın olması nedeniyle organizasyon becerileri, iletişim becerileri ya da bütçe yönetme becerilerini gerektirir. Sen de bundan yararlanarak engelinden olumlu bir şekilde bahsedebilirsin. Bu bilgiyi vermeye hazır olduğunda kendini daha rahat hissedeceksin. Daha sonraki bir aşamada bahsetmeye zorlanırsan engelinin olumlu yanlarından söz etmek sana daha zor gelecektir. 2. Birçok başvuru formunda, iş ya da kursa (örn. sağlıkla ilgili kurslar) yönelik sağlık formlarında, engellilik ve sağlık konusunda direkt sorular bulunmaktadır. Bu formlarda yanlış bilgi verirsen, ve daha sonra işverenin veya kurs yöneticisi bunun farkına varırsa, işini vyea kurstaki yerini kaybetme riskiyle karşı karşıya kalırsın. 3. Gerekli uyarlamalar vaktinde yapılabilir Engelini başkalarına ne kadar erken açıklarsan, senin işine veya kursuna başlaman için yapılması gereken düzenlemeler de o kadar erken yapılır. 4. Daha iyi bir iş ilişkisi oluşturma şansın artar Taraflar işle veya kursla ilgili konularda birbirlerine ne kadar şeffaf davranırsa, genelde aradaki ilişki o kadar iyi olur. Engelini anlatabilmek için şefinle veya öğretmeninle once iyi bir ilişki geliştirmek isteyebilirsin. 5. Özgeçmişindeki veya başvuru formundaki bazı hususlara açıklık getirmen gerekebilir Özgeçmişindeki veya başvuru formundaki bazı hususlar engelinle ilişkili olabilir ve eğer engelini açıklamazsan bunlar senin için olumsuzluk olarak yorumlanabilir. Örneğin, eğitim geçmişinde veya kariyerinde boşluklar görünebilir ve bu boşlukların nedeni senin engelinle ilgili rehabilitasyon alman olabilir; ya da hasta olduğun bir dönem sınavlara girememiş olabilirsin. Enelini açıklamayı istememe nedenleri 1. Ayırımcılıkla ilgili veya engelinin etkilerine yönelik önyargıları olan insanlar tarafından reddedilme kaygıların olabilir 15

16 İş bulma veya kursa yazılma konusundaki rekabet nedeniyle işverenlerin ya da kursu düzenleyenlerin sadece engeline bakacakları ve senin yeteneklerinle ilgilenmeyecekleri hissine kapılabilirsin. İşveren veya kurs düzenleyenlerin otomatik olarak seni problem ve hatta potansiyel bir masraf olarak göreceğini düşünebilirsin. 2. İşveren ya da eğitim sunanlara seni engelinle etiketlemelerine imkan vereceğin konusunda kaygılar taşıyabilirsin. İşveren veya eğitim kurumu seninle ilgili en önemli şeyin engelin olduğunu düşünür ya da engeline bağlı olarak senin neleri yapıp neleri yapamayacağın hakkında varsayımlarda bulunabilir. 3. Tanımadığın biriyle engelini tartışmak istemeyebilirsin Müracaat sürecinde engelin konusunda sağlıklı bilgi edinmek için yeterli zaman olmadığını, ya da bunu bir başvuru formunda kelimelerle ifade etmenin zor olduğunu düşünebilirsin. 4. Engelinin yapacağın işe veya katılacağın kursa hiçbir etkisi olmayacak diye düşünebilirsin Engelinle yapacağın işin veya alacağın kursun hiçbir ilişkisi olmadığını düşünerek bunu başkalarına açıklamaya gerek görmeyebilirsin. Ancak, kursun veya işin geliştikçe bazı düzenlemelerin yapılması gerekli olabilir. Engelini açıklamanın en iyi zamanı nedir? Artılarla eksileri tartarak engelini açıklamaya karar verebilirsin. O zaman da başvurunun hangi aşamasında bunu yapman gerektiğine karar vermin gerekir. Aşağıdaki bilgiler seçeneklerini belirler. Başvuru formunda Bazı başvuru formlarında engellilikle ilgili sorular yer aldığından senin açından önemli olan detayları burada açıklamak mümkün olur. Engelin ve dolayısıyla yaşadıkların, başvurduğun işi veya kursu daha iyi yapabilecek bazı beceriler edinmene sebep olmuş olabilir. O nedenle başvuru formunda kendini bu işe veya kursa neden uygun olduğunu soran kısımda bu konuda açıklamalara yer verebilirsin. Sağlık formlarında Sağlıkla ilgili formlarda engelin ve sağlığınla ilgili direkt olarak sorulmuş sorularla karşılaşabilirsin. Bu formları doldurup doldurmayacağın ve ne zaman dolduracağın 16

17 başvurduğun işin veya kursun özelliklerine bağlıdır. Bunları dürüstçe doldurman lazımdır. Engelin herhangi bir sağlık sorunu yaratıyorsa, bunu da forma eklemen gerekir. Ön yazıda veya kişisel beyanatta Özgeçmişini sunarken bir ön yazı vermin veya kişisel bir açıklama yazman gerekiyorsa, bu kısımda engelini belirtebilirsin. Özgeçmişinin içinde de, örneğin engellilere özel bir okula gitmişsen, bunu açıklayabilirsin. Mülakata girmeden once Mülakata çağrılmışsan ve orada, işaret diliyle tercüme veya mülakatın yapılacağı yere götürülme gibi sana bir destek gerekiyorsa, işverenle veya kurs yöneticileriyle temas etmen gerekebilir. İşverenler önceden haberdar olduklarında bu tür ihtiyaçlara daha kolay yanıt verebilirler. Bu senin engelinle ilgili konuları ne şekilde yönetebildiğini gösterecek ve mülakatta daha iyi bir performans göstermeni sağlayacaktır. Sana gereken desteğin verileceğini bilmek seni rahatlatacaktır. Mülakatta Gözle görünür bir engelin varsa ve başvuru sürecinde bu kadar yol kat ettiğin halde hala bundan bahsetmemişsen bu karşındakileri şaşırtabilir (engelin yapacağın işi etkilemeyecek olsa bile). Bu yüzden de, aslında başvuru formunda yanıtlayabileceğin engelinle ilgili alakasız sorular sormaya başlayabilirler. Halbuki bu süre, bu işe ne kadar uygun olduğunu açıklamak için kullanılabilir, engeline odaklanılmayabilirdi. Bir mülakatta engelin hakkında konuşulması kolay değildir. Özellikle böyle bir ortamda kişisel konuları konuşmakta zorlanıyor olabilirsin. Gergin olabileceğin yüzyüze görüşme esnasında bunu yapmaktansa ilk başvuruda uygun bilgileri kağıda dökmek çok daha kolay olabilir. Mülakat sırasında ne diyeceğini düşünmek yerine, nasıl yanıt vereceğine rahat rahat karar verebilirsin. Ancak, bu tür sorularla mülakat sırasında baş etmek seni rahatsız etmeyebilir. Hatta yazıya dökmek yerine mülakat sırasında konuşarak bunu açıklamak senin için daha kolay olabilir. Durumu kendi kontrolün altında tutmak engelini açıklamak için bazı ipuçları İşverenin veya eğitim kurumunun engelini olumsuz yönde karşılayacağı konusunda varsayımda bulunma Eşitlik ilkesini benimseyen ve engellilerin istihdamı konusunda titizlik gösteren kuruluşlar olduğunu ve bu konuda gün geçtikçe kurumların daha sorumluluk duygusuyla hareket ettiğini dikkate almak lazım. 17

18 Her zaman önce ne yapmak istediğini düşün, sonra eğer varsa, ne gibi desteğe ihtiyacın olacağını düşünmeye başla Engelini ne zaman açıklayacağına karar verirsen, bunun nasıl algılanacağı konusunda daha fazla kontrole sahip olursun. Engelini olumlu bir şekilde ve hayatına yaptığı olumlu etkileri ortaya çıkaracak şekilde açıklayabilirsin. Örneğin, işitme engelin varsa, diğer iletişim becerilerin çok güçlü olabilir; dikkatini verebilme, göz teması veya beden dili gibi. Veya bir kamu işinde çalışmak istiyorsan engelin nedeniyle engelli kişilere daha iyi hizmet verebileceksin. Mülakata çağrıldığında, görüşmede engeline takılmalarına izin verme Bazen mülakatlar, geçmişteki tatsız olayları tekrar gündeme getirmek için fırsat yaratabilir. Ancak karşındakilerin olumsuz şeylere takılmalarına izin verme; ne de çünkü işverenler ve öğretmenler karşılarında yapıcı ve hevesli kişiler görmek isterler. Engelinin sana neyi öğrettiğini düşün İşe veya katılacağın kursa ne gibi beceriler aktarılabilir? Bazı başvuru formlarında ne gibi güçlü ve zayıf yanların olduğu, bu güne kadar ne gibi başarılar elde ettiğin sorulur. Bunlar yapacağın açıklamaya bir zemin oluşturur. Örneğin: o İşitme kaybım nedeniyle konsantrasyon becerim çok gelişti. Bu sayede hesap tablolarıyla analiz yapma ve performansa dayalı tahminler yapma konularında beceri geliştirmemi sağladı. o Hareket kabiliyetimin sınırlı olması nedeniyle erken yaşta Bilgi Teknolojileri konusuna ilgi duymaya başladım ve birçok yazılım üzerinde çalıştım. Aynı zamanda, yaşadığın zorlukları belirtmek ve bunların üstesinden nasıl kalktığını vurgulamak senin olgunluğuna ve kararlılığına yönelik işverene ipuçları sağlar. İşe girdikten veya kursa başladıktan sonra engelinle ilgili sorular İşe veya kursa başladıktan sonra, iş veya sınıf arkadaşlarının, özellikle engellilerle daha önce pek ilişkileri olmadıysa ya da engellilikle ilgili çok az bilgileri varsa, bazı önyargıları olduğunu görebilirsin. Bu durum, gerçekten fırsat eşitliği ve engellilerin istihdamı konusunda titiz olanlarda bile görülebilir. İnsanlar sana engelin hakkında pek çok soru yöneltebilir. Eğer amaçları sana en iyi şekilde nasıl destek vereceklerini belirlemeksa bu gayet doğal. Örneğin: 18

19 Bu yazının puntosu yeterince büyük mü? Bu ışıklandırma uygun mu? Rafların yüksekliği tamam mı? Ancak, ilgisiz sorularla da karşılaşabilirsin. Örneğin: Ne kadar görebiliyorsun? Bacaklarında ne sorun var? Ne kadar işitebiliyorsun? Ne zaman oldu? Ayrıca, insanlar açıklaman gereken durumunla ilgili pek çok inceliğin olduğunun farkında da olmayabilirler. Örneğin: durumun değişiklik gösterebilir küçük yazıları okuyabilir ama bir sandalyeye takılıp düşebilirsin bazı sesleri diğerlerinden daha iyi işitiyor olabilirsin konuşman bir gün çok daha net ertesi gün daha bozuk olabilir Bazı insanlar beceriksiz ve utangaç olabileceği için, iş veya sınıf arkadaşlarınla bağ kurmakta zorlanabilirsin. Yapabileceklerin konusunda olumsuz beklentileri olabilir, birçok özelliğinin içinde sadece engelini görebilirler. İyi huylu olmak ve engelin konusunda çevrendekileri rahatlatmak birçok engelin aşılmasına yardımcı olur. Tabii ki, ister ihmalden ister ön yargıdan olsun, itici yorumlar yapmanın bir mazereti olamaz ve bu tür davranış içinde olanlar varsa iş yerinde yöneticinle, kursta ise kurs yöneticisiyle bu konuyu paylaşman gerekir. Vaka Çalışmaları Vaka Çalışması -1 Benim adım Levent ve muhasebecilik okuyorum. Okulumu çok seviyorum, notlarım da çok iyi. Babam inşaat işleri yapıyor, ben de mezun olunca ona yardım edeceğim. Arkadaşlarım şanslı olduğumu çünkü mezun olunca işimin hazır olduğunu söylüyor. Bende Friedreich s Ataxia hastalığı var. Eskiden pek sorun yaşamıyordum ama yaşım ilerledikçe durumum kötüleşti ve tekerlekli sandalye kullanmaya başladım. Aslında evde eşyalara tutunarak ilerleyebiliyorum. Ama daha kötüsü bu hastalık şimdi konuşmamı etkilemeye başladı ve insanlar bazen ne dediğimi anlayamıyor. Okula giderken bana yardımcı olan biri var ve o benim dediklerimi anlıyor. Sınıfta da yanımda oturup not tutuyor. Öğretmenlerim de yardımcı olmak için bana ders notlarının kopyasını veriyor. Hele bir öğretmenimin bulduğu dahiyane bir yöntem var. Ders sırasında Skype kullanıyoruz ve bu sayede ders sırasında sorularımı ve söylemek istediklerimi ona yazılı olarak aktarabiliyorum. 19

20 Sınava girerken bana ayrı bir oda ve bilgisayar sağlıyorlar ve ek süre veriyorlar. Çünkü kol kaslarım zayıfladığından yazmakta zorlanıyorum ancak klavyeyle yazmak daha fazla zaman alıyor. Babam benim mezun olmamı dört gözle bekliyor, çünkü hesap işlerini yapmaktan hiç hoşlanmıyor. Vaka Çalışması -2 Adım Mert. 18 yaşındayım. Ailemin ilk ve en şanssız çocuğuyum. Çünkü prematüre doğmuşum. Konuşmada yaşadığım zorlukların sebebi de buymuş. Ailemin anlattığına göre çok geç konuşmuşum (4 yaşındayken) ve bunun için ailem teşhis için beni çok sayıda teste sokmuş. 6-7 yaşlarına gelince okula başlayıp normal konuşmaya başladığımda konan teşhis ise benim kekeme olduğum şeklindeydi. Annemin ve öğretmenlerimin desteği sayesinde zorunlu eğitimi tamamladım. Şu anda bir mesleki eğitim okulundayım ve elektrik teknisyeni olacağım. Kekemeliğim nedeniyle annem çok araştırma yapmış durumda. Internetten Q4S web sitesini buldu ve bana haber verdi. İlgili kişiyle temas kurdum ve projeyle ilgili bir sunuma katıldım. Sitede dolaştım ve benim derste yapmakta zorlandığım sunuşlar konusunda bir çözüm olduğunu gördüm. Okul müdürüne de web sitesini gösterdim ve metin okuma yazılımından benim de faydalanabileceğimi söyledim. Müdür bu isteğimi dikkate alarak ilgililerle görüştü ve yazılımı temin etti. Şimdi artık çok mutluyum ve ödevlerimi daha kolay bir şekilde yapıyorum. 20