DOKTORA TEZİ BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR ÖĞRETMENLİĞİ ANA BİLİM DALI

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "DOKTORA TEZİ BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR ÖĞRETMENLİĞİ ANA BİLİM DALI"

Transkript

1

2 GAZİ ÜNİVERSİTESİ BESYO ÖĞRENCİLERİ İLE DİĞER FAKÜLTELERDE ÖĞRENİM GÖREN ÖĞRENCİLERİN KAS İSKELET RAHATSIZLIKLARI HAKKINDA FARKINDALIKLARININ TANIMLANMASI VE REBA YÖNTEMİ İLE ERGONOMİK RİSK DEĞERLENDİRMESİ Seyedebrahim KAZEMİ DOKTORA TEZİ BEDEN EĞİTİMİ VE SPOR ÖĞRETMENLİĞİ ANA BİLİM DALI GAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ MAYIS, 2016

3 TELİF HAKKI VE TEZ FOTOKOBİ İZİN FORMU Bu tezin tüm hakkı saklıdır. Kaynak göstermek koşuluyla tezin teslim tarihinden İtibaren. ay sonra tezden fotokopi çekilebilir. YAZARIN Adı : Seyedebrahim Soyadı : KAZEMİ Bölümü : Beden Eğitimi ve Spor Öğretmenliği İmza : Teslim tarihi : TEZİN Türkçe Adı : GAZİ Üniversitesi BESYO Öğrencileri ile Diğer Fakültelerde Öğrenim Gören Öğrencilerin Kas İskelet Rahatsızlıkları Hakkında Farkındalıklarının Tanımlanması ve REBA Yöntemi ile Ergonomik Risk Değerlendirmesi İngilizce Adı : Evaluation of Ergonomic Risk of Physical Education and Sport Science Students and Non-Physical Education and Sport Science Students in Gazi University by REBA and Its Relation to Prevalence of Musculoskeletal Disorders i

4 ETİK İLKELERE UYGUNLUK BEYANI Tez yazma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyduğumu, yararlandığım tüm kaynakları kaynak gösterme ilkelerine uygun olarak kaynakçada belirttiğimi ve bu bölümler dışındaki tüm ifadelerin şahsıma ait olduğunu beyan ederim. Yazar Adı Soyadı:.. İmza:.. ii

5 JÜRİ ONAY SAYFASI Seyedebrahim KAZEMI tarafından hazırlanan; GAZİ ÜNİVERSİTESİ BESYO ÖĞRENCİLERİ İLE DİĞER FAKÜLTELERDE ÖĞRENİM GÖREN ÖĞRENCİLERİN KAS İSKELET RAHATSIZLIKLARI HAKKINDA FARKINDALIKLARININ TANIMLANMASI VE REBA YÖNTEMİ İLE ERGONOMİK RİSK DEĞERLENDİRMESİ adlı tez çalışması aşağıdaki jüri tarafından oy birliği ile Gazi Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Öğretmenliği Anabilim Dalı nda DOKTORA TEZİ olarak kabul edilmiştir. Danışman: (Yrd. Doç. Dr. Seyfi SAVAŞ) (Gazi Üniversitesi Spor Bilimleri Fakültesi) Başkan: (Prof. Dr. M. Levent AKSU) (Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi) Üye: (Doç. Dr. Latif AYDOS) (Gazi Üniversitesi Spor Bilimleri Fakültesi) Üye: (Doç. Dr. Melih SALMAN) (Aksaray Üniversitesi BESYO) Üye: (Yrd. Doç. Dr. Yeşer ESKİCİOĞLU) (İzzet Baysal Üniversitesi BESYO) Tez Savunma Tarihi: 12/05/2016 Bu tezin Beden Eğitimi ve Spor Öğretmenliği Anabilim Dalı nda Doktora tezi olması için şartları yerine getirdiğini onaylıyorum. Unvan Ad Soyad Eğitim Bilimleri Enstitüsü Müdürü iii....

6 TEŞEKKÜR Bu çalışmam süresince her türlü yardım ve fedakârlığı sağlayan, bilgi, tecrübe ve güler yüzü ile çalışmama ışık tutan, ayrıca bana bu çalışmayı vererek kendimi geliştirmeye yönelik de birkaç adım ileride olmamı sağlayan, çalışmamın yöneticisi Sayın Hocam Doç. Dr. Latif AYDOS a, Bu çalışmayı, yetiştirmemde emeği geçen ve benden maddi, manevi hiçbir desteği esirgemeyen aileme ithaf ederim. Bu araştırmanın tasarlanması yapılması ve sonuçlanmasında bilgileriyle ve yardımlarıyla her an destekçim olan sayın danışmanım Yrd. Doç. Dr. Seyfi SAVAŞ hocama teşekkürlerimi sunarım. Bu çalışmama atfen değerli ve muhterem büyüğüm Sayın Prof. Dr. Heydar SADEGHI hocama minnettarlığımı ve en içten dileklerimle teşekkürlerimi sunarım. Çalışmam ve eğitim hayatım sürecinde büyük emeklerle bugünlere gelmeme vesile olan babam SeyedSajjad KAZEMI, eşim Zakiye TAVAKKOLI ve aileme en kalbi duygularımla teşekkürü bir borç bilirim. Tezimin hazırlanması sırasında beni cesaretlendiren ve manevi destek sağlayan değerli arkadaşlarım Mohsen MOHAMMADI ve Sajjad VALIZADEH ye teşekkürü bir borç bilirim. Araştırmamın yapılmasında değerli vakitlerini bana ayırarak bu araştırmaya desteklerini veren tüm öğrenci kardeşlerim katkılarından dolayı teşekkürü bir borç bilirim. Seyedebrahim KAZEMİ ANKARA 2016 iv

7 GAZİ ÜNİVERSİTESİ BESYO ÖĞRENCİLERİ İLE DİĞER FAKÜLTELERDE ÖĞRENİM GÖREN ÖĞRENCİLERİN KAS İSKELET RAHATSIZLIKLARI HAKKINDA FARKINDALIKLARININ TANIMLANMASI VE REBA YÖNTEMİ İLE ERGONOMİK RİSK DEĞERLENDİRMESİ (Doktora Tezi) Seyedebrahim KAZEMİ GAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ Nisan 2016 ÖZ Küresel ölçekte meydana gelen pek çok değişim ve gelişim sporu dolaylı ya da doğrudan etkilemiş ve sporun içerisinde kendisine yer bulmuştur. Bu gelişimlerden biride çalışma yaşamında kendini gösteren, optimum faydanın sağlanmasının, güvenli ve uygun ortam ve ekipmanların oluşturulması ile mümkün olacağına vurgu yapan ergonomi alanıdır. Bu araştırma, GAZİ Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor yüksekokulu (BESYO) öğrencileri ile Diğer Fakültelerde (DF) öğrenim gören öğrencilerin kas iskelet rahatsızlıkları hakkında farkındalıklarının tanımlanması ve REBA yöntemi ile ergonomik risk değerlendirmesi amacıyla planlandı. Kas İskelet Rahatsızlıkları Sıklığı ve duruş değerlendirilmesi belirlemek için sırasıyla NORDİK Kas-iskelet Anketi (NMQ) ve hızlı tüm vücut değerlendirmesi (REBA) kullanıldı. SPSS IBM 19 yazılımını kullanarak, veriler Lojistik regresyon. Ki Kare ve bağımsız örneklem t-testi ile analiz edilmiştir. 510 katılımcı (260 BESYO ve 250 DF) anketleri doldurdular. Katılımcılar ortalama 21.22±2.3 yaşındaydılar. Beden eğitimi ve spor yüksek okulu öğrencilerinde bel (%51.5), sırt (%43.1) ve boyun (%39.6) ve diğer fakülte öğrencilerinde bel (%75.6), sırt (%66), boyun (%59.2) ve diz (%49.2) en sık görülen kas iskelet sistemi ağrılarıydı. Risk değerlendirmesi sonuçlarına göre, BESYO öğrencilerin %40'ı orta riskte ve DF öğrencilerin %36.5 yüksek riskte oldukları belirlendi. GAZİ Üniversite öğrencilerinde oturma pozisyonunda boyun ve sırt bölgesinde fleksiyon postürünü daha çok tercih ettikleri ve boyun bölgesinde ağrılarının olduğu görüldü. Oturma pozisyonun sırasında postüral düzgünlüğü sağlayacak ergonomik düzenleme ile kas iskelet sisteminde gelişen rahatsızlıklarının azaltılabileceği düşüncesindeyiz. Anahtar Kelimeler : Ergonomi, Kas-iskelet Rahatsızlıkları, REBA, NORDIC Sayfa Adedi : 99 Danışman : Yrd. Doç. Dr. Seyfi SAVAŞ v

8 EVALUATION OF ERGONOMIC POSTURES OF PHYSICAL EDUCATION AND SPORT SCIENCE STUDENTS AND NON-PHYSICAL EDUCATION AND SPORT SCIENCE STUDENTS IN GAZI UNIVERSITY BY REBA AND ITS RELATION TO PREVALENCE OF MUSCULOSKELETAL DISORDERS (Ph. D. Thesis) Seyedebrahim KAZEMİ GAZI UNIVERSITY GRADUATE SCHOOL OF EDUCATIONAL SCIENCES April 2016 ABSTRACT Numerous changes and developments at global scale have affected sports directly or indirectly and gained a place within sports. One of these developments is the field of ergonomics highlighting the fact that obtaining the optimum benefit that manifests itself in business life will be possible by forming safe and suitable environment and equipment. The purpose of this study was to evaluation of ergonomic postures of physical education and sport science (PESS) students and non-physical education and sport science (non-pess) students in Gazi University by REBA and ıts relation to prevalence of musculoskeletal disorders. To determine the prevalence of musculoskeletal disorders and assessment of postures, we used Nordic Musculoskeletal Questionnaire (NMQ) and Rapid Entire Body Assessment (REBA) respectively. Using SPSS IBM 19 software, data were analyzed by chi-square and independent sample t-test. A number of 510 (260 PESS and 250 non-pess) participants filled the questionnaires. The average age of participants was ± 2.3 years old. The most frequently reported musculoskeletal complaints were related to lower back (51.5%), back (43.1%) and neck (39.6%) for physical education and sports science students and lower back (75.5%), back (66%), neck (59.2%) and knee (49.2%) for non-physical education and sport science (non-pess) students. Based on risk assessment results, 40% of PESS were medium risk and 36.5% of non-pess were high risk. Prevalence of musculoskeletal complaints among students of GAZİ University of PESS is medium and non- PESS is high. Ergonomic interventions such as bench redesign and ergonomics training should be considered to prevent the related health problems, especially for high risk students. It seems that long duration of daily seating and repetitive its and maladjustment of the seat height in proportion were effective factors leading to the high prevalence of musculoskeletal disorders among physical education and sport science students of GAZI university-turkey which was also confirmed by posture assessment results. Timely adjustment of the seat height through designing adjustable seats and following ergonomic principles in school might be useful strategies to reduce prevalence of musculoskeletal disorders. Key Words : Ergonomic, Musculoskeletal Disorders, REBA, NORDIC Page Number : 99 Supervisor : Assist. Prof. Dr. Seyfi SAVAŞ vi

9 İÇİNDEKİLER ÖZ... v ABSTRACT... vi İÇİNDEKİLER... vii TABLOLAR LİSTESİ... x ŞEKİLLER LİSTESİ... xi SİMGELER VE KISALTMALAR LİSTESİ... xii BÖLÜM I... 1 GİRİŞ... 1 Problem Durumu... 1 Araştırmanın Amacı... 6 Araştırmanın Önemi... 6 Sayıltılar... 6 Sınırlıklar... 7 Tanımlar... 7 BÖLÜM II... 8 İLGİLİ ARAŞTIRMALAR... 8 Kuramsal Temeller... 8 Ergonominin Tarihçesi... 8 Ergonomi Kavramı Ergonominin Amaçları Spor ve Sporda Meydana Gelen Değişim Sporda Ergonomi Kas İskelet Sistemi Rahatsızlıkları Tanımı Tarihçesi vii

10 Kas İskelet Sistemi Rahatsızlıklarını Etkileyen Faktörler Mesleki Kas İskelet Sistemi Rahatsızlıkları (MKİSR) Mesleki Boyun ve Üst Ekstremite Rahatsızlıkları İçin Kimler Risk Altında? Kas İskelet Sistemi Rahatsızlıklarının Önlenmesi Yönetimin Sorumluluğu ve Çalışanların Katılımı Risk Değerlendirmesi Ergonomik Risklerin Kontrolü REBA Uygulama Prosedür Eğitim ve Uygulama Zamanı Ekipman İhtiyacı BÖLÜM III YÖNTEM Araştırmanın Modeli Evren ve Örneklem Ölçme Araçları Verilerin Toplanması Verilerin Çözümlenmesi ve Yorumlanması Etik Kurul Onayı BÖLÜM VI BULGULAR ve YORUM REBA Uygulaması BÖLÜM VI TARTIŞMA ve SONUÇ KAYNAKLAR EKLER EK 1: NORDIC Kas İskelet Rahatsızlıkları Anketi (Türkçe) EK 2: NORDIC Kas İskelet Rahatsızlıkları Anketi (İngilizce) EK 3. REBA-Duruş Puanlaması EK 4. REBA-Duruş Puanlaması (Devam) EK 5. REBA-Tablo A, B ve C viii

11 EK 6. REBA-Tehlike Seviyeleri EK 7. REBA Skorunun belirlenme algoritması EK 8. REBA ÇALIŞMA SAYFASI (İngilizce) EK 9. Etik Kurul Onayı ix

12 TABLOLAR LİSTESİ Tablo 1. BESYO ve DF öğrencilerinin fiziksel Özellikleri Tablo 2. BESYO Öğrencilerin Tanımlayıcı Özelliklerinin Dağılımı Tablo 3. DF de okuyan öğrencilerin tanımlayıcı özelliklerinin dağılımı Tablo 4. BESYO öğrencilerin vücut bölgelerine göre ağrı sıklığı Tablo 5. BESYO öğrencilerde ağrının başlama yaşı ve bireye etkisi Tablo 6. DF de okuyan öğrencilerin vücut bölgelerine göre ağrı sıklığı Tablo 7. DF de okuyan öğrencilerinde ağrının başlama yaşı ve bireye etkisi Tablo 8. BESYO öğrencilerinde ağrı ile ilgili değişkenler Tablo 9. BESYO öğrencilerinde ağrı şiddeti Tablo 10. DF de okuyan öğrencilerinde ağrı ile ilgili değişkenler Tablo 11. DF de okuyan öğrencilerinde ağrı şiddeti Tablo 12. Boyun rahatsızlıklarının demografik özelliklerine göre dağılımları Tablo 13. Omuz rahatsızlıklarının demografik özelliklerine göre dağılımları Tablo 14. Sırt rahatsızlıklarının demografik özelliklerine göre dağılımları Tablo 15. Dirsek rahatsızlıklarının demografik özelliklerine göre dağılımları Tablo 16. El/ El Bileği rahatsızlıklarının demografik özelliklerine göre dağılımları Tablo 17. Bel rahatsızlıklarının demografik özelliklerine göre dağılımları Tablo 18. Kalça/Uyluk rahatsızlıklarının demografik özelliklerine göre dağılımları Tablo 19. Diz rahatsızlıklarının demografik özelliklerine göre dağılımları Tablo 20. Ayak /Ayak bileği rahatsızlıklarının demografik özelliklerine göre dağılımları. 54 Tablo 21. BESYO öğrencilerin REBA puanları Tablo 22. DF öğrencilerin REBA puanları Tablo 23. REBA puanlarına göre BESYO öğrencilerinde görülen kas iskelet sistemi rahatsızlıkları Tablo 24. REBA puanlarına göre DF öğrencilerinde görülen kas iskelet sistemi rahatsızlıkları x

13 ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 1. Ergonomi Sisteminde Spor Çevresi İle Birey Arasındaki Etkileşim (Reilly, 2010) Şekil 2. REBA Duruş Puanlaması Şekil 3. REBA Duruş Puanlaması (Devam) Şekil 4. REBA Tablo A Şekil 5. REBA Tablo B Şekil 6. REBA Tablo C Şekil 7. Tehlike Seviyeleri Şekil 8. REBA Skorunun belirlenme algoritması Şekil 9. ErgoIntelligence programı veri girişi penceresi xi

14 SİMGELER VE KISALTMALAR LİSTESİ BESYO REBA DF KİSR MKİSR NMQ Beden Eğitimi ve Spor Yüksek Okulu Rapid Entire Body Assessment Diğer Fakülte Kas-İskelet Sistemi Rahatsızlıkları Mesleki Kas İskelet Sistemi Rahatsızlıkları The Nordic Musculoskeletal Questionnaire xii

15 BÖLÜM I GİRİŞ İki binli yıllar bilgi teknolojilerinin gelişiminin ivme kazandığı bir dönemdir. Eğitimden sağlığa, kültürden turizme kadar birçok alanda yoğun bir şekilde teknolojinin kullanıldığını söyleyebiliriz Toplumsal yaşamın, ekonomik refahın artışı ile birlikte hareketlenmesinin üretim süreçlerinin teknoloji ile yakın teması sayesinde olduğu ifade edilebilir. Öyle ki üretim, insan ve makine etkileşimine paralel bir seyir izlemeye başlamıştır. Üretim merkezlerinde insan unsuru önemini koruyarak makine ile olan iletişimini her defasında artmıştır. Bu artış zamanla bir düzenleme ve iyileştirmeyi kaçınılmaz kılmıştır. Özellikle son yıllarda öne çıkan ve önemi giderek artan ergonomi kavramı bu düzenleme ve iyileştirmenin asli unsuru olmuştur. Zira üretim yaşamının mevcut riskleri teknolojik ilerleme ile birlikte artmış, insan sağlığı ve rahat çalışma koşulları gibi konular daha da tartışılır hale gelmiştir. Ergonomi bu tartışmaların durağan seyrine yeni bir boyut kazandırarak hem insan sağlığının ön planda tutulması hem de verimliliğin artırılması noktasında önemli bir etken olmuştur. Problem Durumu Ergonomi, insan ile kullandığı donanım ve çalışma ortamı arasındaki ilişkileri bilimsel olarak inceleyerek uygulama alanına aktaran bir bilim dalıdır (Su, 2001). Kaslar, tendonlar, diskler ve diğer yumuşak dokuları tutarak kalıcı ağrı, rahatsızlık ve özürlülük ile seyreden mesleki kas iskelet sistemi rahatsızlıkları, işe bağlı sakatlığın en önde gelen nedenlerindendir. Endüstrileşmiş ülkelerde, mesleki kas iskelet sistemi rahatsızlıkları, meslek rahatsızlıklarının %0 inden fazlasını oluşturmaktadır (Bernacki vd., 1999 ). İnsanın çalışması sırasındaki vücut duruşu ve hareketlerinin doğruluğu, iş yaşamını ne kadar sağlıklı ve başarılı geçirebileceği ile ilgili bir gösterge oluşturmaktadır. Uygun ve doğru olmayan vücut duruş ve hareketlerinin tekrarlı olarak icra edilmesi neticesinde kas 1

16 iskelet sistemi rahatsızlıkları (KİSR) ortaya çıkmakta ve hem çalışan, hem işveren hem de devlet açısından, maddi ve manevi, ciddi kayıplara neden olmaktadır (Esen & Fığlalı, 2013). Günlük yaşamın olağan aktivitelerindeki bu yaygın hareketler zararlı hareketler değildir. Bu hareketleri zararlı hale getiren hareketlerin aralıksız tekrarları, hızı ve toparlanma için iki hareket arasındaki zaman yetersizliğidir (CCOHS, 2012). Mola vermeden uzun süre çalışma, üst üste tekrarlı hareketleri içeren işler yorucu olmaktadır. Bundan dolayı çalışan, görevler arasında verilen kısa molalarda tam anlamıyla dinlenememektedir. Tekrarlı hareketler minimum güç gerektirse bile bu hareketlerin zaman içinde sürdürülmesi için gerekli çaba düzenli olarak artmaktadır. Çalışma aktivitesine artan yorgunluğa rağmen mola verilmeden devam edilmesi durumunda incinmeler meydana gelmektedir (Esen & Fığlalı, 2013). İş yerinde ani tek bir hareketten ziyade tekrarlamalı, zorlamalı hareketlerin ve yanlış vücut mekaniklerinin kullanımının birikimli etkisine ve yetersiz ergonomik koşullara bağlı oluşan mesleki kas iskelet rahatsızlıklarının en sık görülenleri bel ağrısı, boyun ve üst ekstremite rahatsızlıklarıdır (Marcus vd., 2002). Mesleki üst ekstremite kas iskelet rahatsızlıklarının sıklığı son yıllarda dramatik bir artış göstermektedir (USDL, 1999). Hem çalışma hayatı boyunca sağlığını koruyarak çalışanın moralini, motivasyonunu ve performansını artırabilmek hem de ülke endüstrisine ve ekonomisine katkıda bulunabilmek açısından önemli bir yere sahip olan KİSR nin önlenmesi konusu; bilimsel yöntemler ile incelenmesi ve analiz edilmesi gereken bir alan olarak karşımıza çıkmaktadır. KİSR ye neden olan uygunsuz çalışma duruşlarını ve bunların risk düzeylerini belirleyebilmek ve bu konularda yapılacak iyileştirme ve geliştirme planlarına ışık tutmak amacıyla literatürde birçok yöntem yer almaktadır (Esen ve Fığlalı, 2013). KİSR Uluslararası İş Sağlığı ve Güvenliği Komisyonu nun da tanımladığı gibi kas-iskelet sisteminde oluşan ve işten kaynaklanan rahatsızlıklar veya hastalıklardır. İşten kaynaklanan terimi Dünya Sağlık Örgütü tarafından iş performansı ve iş çevresi gibi iki faktörün etkisiyle başlayan çok etkenli bir hastalığın bilimsel nedenini tanımlamak için kullanılmaktadır (Cohen, 1997). 2

17 Çalışanların işyerlerindeki aktivitelerine bağlı ağrı, hareket kısıtlılığı ve işten kalmaya neden olan kas iskelet sistemine bağlı yakınmaları, yaygın olarak görülen sağlık sorunlarındandır (Akay, Dağdeviren & Kurt, 2003). İşe bağlı hastalıklardaki yeni olguların %50 sini Kas-İskelet Sistemi Rahatsızlıkları (KİSR) oluşturmaktadır. Mesleki kas iskelet sistemi rahatsızlıkları olarak adlandırılabilen bu rahatsızlıkların oluşumlarında; iş yerinde tekrarlamalı, zorlamalı hareketler, vücudun kötü pozisyonlarda kullanımı ve ergonomik yetersizlikler önemli rol oynar (Özcan & Kesiktaş, 2007). Son dönemlerde endüstrileşmiş ülkelerde KİSR in sıklığında ve maliyetinde görülen belirgin artış; çalışanın, işverenin, hükümetin, sağlık hizmet sistemlerinin ve sigorta şirketlerinin dikkatini bu konuya çekmiş, risk etkenleri, ergonomi eğitimi ve ergonomik girişimleri kapsayan ergonomi programları ve rehabilitasyon yaklaşımları konularında çalışmalar hız kazanmıştır (Özcan ve Kesiktaş, 2007). Avrupa da her dört çalışandan biri bel-sırt (%24,7) veya genel kas ağrısından (%22,8) yakınmaktadır (Schneider, 2010). Toplumun ortalama yaşı yükseldikçe KİSR in de topluma olan etkisi artmaktadır. Türkiye de Sakatlık yükü (YLD-Years Lost due to Disability) sıralamasında KİSR, %9,9 ile üçüncü sırada yer almakta ve yasalarda meslek hastalığı olarak kabul edilmektedir. Buna karşın, çalışanlar, işverenler, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgilenen profesyoneller tarafından bu yönüyle yeterince tanınmamaktadır (Punnett & Wegman, 2004). KİSR in sıklığı, risk etkenleri, iş günü kaybı, sigorta tazminatları, maliyeti ve korunma eğitimi ile ergonomik girişimlerin etkinliği konusundaki çalışmalar çok yetersizdir. İşyerlerinde bu yakınmaların değerlendirilmesi, koruyucu önlemlerin alınması ve bu önlemlerin etkisinin düzenli olarak kontrol edilmesi ile KİSR belirgin oranda azaltılabilmektedir (Punnett, 1999). Ayrıca iş organizasyonunun yetersizliği, yüksek iş talebi, iş üzerindeki kontrolün azlığı, düşük iş memnuniyeti, zaman baskısı, çalışma arkadaşı ve yöneticilerden destek görememek, stres, mola vermeden uzun süre çalışma da KİSR için işyerinde risk oluşturan diğer faktörlerdir (Bernacki vd., 1999) İşyerindeki risk faktörlerinin yanında fiziksel kapasite, yaş, kondisyon yetersizliği, aşırı kilo alımı ve sigara kullanımı gibi kişisel faktörler de KİSR oluşumda etkilidir ( Erişim Tarihi 29 Kasim 2012). ABD de 1995 yılında KİSR e bağlı olarak ortaya çıkan 215 milyar dolarlık maliyetin %37 sini de direk maliyetler oluşturmaktadır. Dolaylı maliyetler ise iş gücü kayıpları ve 3

18 aktivitelerdeki azalmanın maliyetini göstermekte ve toplam maliyetin %52 si cıvarında olduğu bildirilmektedir. Görünmeyen maliyetler ise; yaşam kalitesinin, fiziksel ve sosyal fonksiyonun azalması olarak ifade edilmektedir (Marcus vd., 2002). İngiltere de yapılan benzer bir çalışmada ise KİSR nin tibbi maliyetinin 84 milyon ile 254 milyon sterlin arasında olduğu tahmin edilmektedir. İşle ilgili sırt problemlerinin maliyetinin 43 milyon ile 127 milyon sterlin arasında, kollarda ve boyunda görülen rahatsızlıkların maliyetinin 32 milyon ile 104 milyon sterlin arasında ve alt uzuvlarda görülen işle ilgili rahatsızlıkların maliyetinin de 17 milyon ile 55 milyon sterlin arasında olduğu düşünülmektedir (CCOHS, 2012). KİSR e sebep olan uygun olmayan çalışma duruşlarını bilimsel yöntemler ile incelemek, analiz etmek ve gerekli iyileştirme ve düzenlemeleri yapmak çalışma performansının etkili bir şekilde kontrol edilmesi ve KİSR nin azaltılması konularında önemli katkılar sağlamaktadır. KİSR ye neden olan uygunsuz çalışma duruşlarını ve bunların risk düzeylerini belirleyebilmek ve bu konularda yapılacak iyileştirme ve geliştirme planlarına ışık tutmak amacıyla literatürde de birçok yöntem yer almaktadır (Esen ve Fığlalı, 2013). Çalışma sırasında hangi duruşların çalışan sağlığı açısından daha riskli olduğunun belirlenmesi ergonominin önemli bir alanıdır (Haslegrave, 1994). Zaman zaman çalışanlar; antropometrik karakteristikler dikkate alınmadan tasarlanmış iş istasyonlarında ve ergonomik prensipler doğrultusunda tasarlanmamış görevleri yerine getirmek üzere uygun olmayan vücut duruşları ile çalışmak zorunda kalmaktadırlar (Vedder, 1998). Çalışma duruşlarının uygunluğu, çalışma performansının etkili bir şekilde kontrol edilmesini ve KİSR nin azaltılmasını sağlamaktadır (Mattila, 1993). En genel tanımıyla duruş; Vücudun, başın, gövdenin, kol ve bacak bölümlerinin hareket esnasındaki konumları olarak tanımlanmaktadır. Çalışma duruşu ise bu tanıma bağlı olarak, vücudun, başın, gövdenin, kol ve bacakların yapılan işe ve işin özelliklerine göre konumlanması şeklinde tanımlanmaktadır (Haslegrave, 1994). Uygun olmayan duruşlar ise bir veya birden fazla uzvun, hareketsiz vücut duruşundan sapması olarak tanımlanmaktadır (Westgaard & Aaras, 1984). Çalışma sırasında duyulan rahatsızlığın minimize edilmesi, sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamı tasarlanması, işin performans değeri kadar önemlidir. Eğer duruş doğru değilse, bu 4

19 operatöre yük, yorgunluk ve ağrı olarak geri dönmektedir. Çalışan kaslar kendini yenileyene kadar çalışmasına ara vermek zorunda kalmaktadır. Uygun olmayan çalışma duruşlarını endüstride önemli kılan faktörler KİSR ve bu rahatsızlıkların verimliliğe, kaliteye ve maliyete yansımalarıdır (Akay vd., 2003). REBA (Rapid Entire Body Assessment): REBA yöntemi, dinamik ve statik duruşlarda söz konusu olan yüklenmeyi, insan-yük etkileşimini göz önüne alarak iş görenin tüm vücudunun duruşsal riskini değerlendirir. Bu analiz ayni zamanda, bir iyileştirme yapıldığı zaman, iyileştirmenin öncesinde ve sonrasında rahatsızlık risklerinin azalıp azalmadığını değerlendirmek için de kullanılır. REBA yöntemi, RULA (Rapid Upper Limb Assessment) yönteminden türetilmiştir. Ancak REBA yöntemi tüm vücudu göz önüne alır ve dolayısıyla sırt, bacaklar ve dizleri de değerlendirir (Esen & Fığlalı, 2013). KİSR'de çalışma duruşu çok önemli bir yere sahiptir. Bu nedenle, bedenin uygunsuz duruşlarının oluşturduğu risk seviyesinin ve alınması gereken önlemlerin ivedilik derecelerinin belirlenmesi gerekmektedir. Ayrıca tek bir ideal pozisyon olmadığı da unutulmamalıdır. Her çalışanın yaptığı iş tek tek ele alınarak incelenmeli, işler çalışanın fizyolojik ve antropometrik karakteristiklerine uygun olarak tasarlanmalıdır. İşle ilişkili KİSR'den korunabilmek için öncelikle yönetimin bu konuda duyarlı olması gerekmektedir (Esen & Fığlalı, 2013). Ofis rahatsızlıkları, sürekli aynı pozisyonda kalma, tekrarlayan hareketler, ekranlı ve klavyeli araçlarla çalışma, el bileği ve parmaklara aşırı yüklenmeler, ortamın ısı, nem, ışık ve konfor yönünden uygunsuzluğunun neden olduğu multisistemik hastalıklar topluluğudur. KİSR nin azaltılmasını amaçlayan çalışma duruşu analiz yöntemlerinin bir kısmı uygulamada tek başına kullanılabildikleri gibi daha detaylı ve güvenilir sonuçlar elde etmek amacıyla bir arada da kullanılabilmektedir. Ayrıca günümüzde bilişim teknolojilerinin gelişimi bu çalışmada sayılan yöntemlerin etkinlik, güvenilirlik ve yaygın kullanımına katkı sağlamakta gelecek için potansiyel bir çalışma alanı vaat etmektedir (Esen & Fığlalı, 2013). Çalışma duruşlarının analizinde REBA, RULA, OWAS, NIOSH vb. yöntemler kullanılmaktadır. Bu yöntemlerin bir kısmı oldukça detaylı bir analiz imkanı sunmasına rağmen yalnızca bir veya birkaç iş kolu için uygundur. (Ör: NIOSH), Diğer bir kısmı ise 5

20 çok fazla sayıda iş koluna uygulanabilmesine rağmen detaylı bir analiz imkanı sunmaz. (Ör: OWAS). Çalışma duruşlarının analizinde kullanılabilecek ve bu dezavantajların üstesinden gelebilecek yöntemlerden bir tanesi Hignett ve McAttamney (2000) tarafından geliştirilen REBA (Rapid Entire Body Assessment) yöntemidir. REBA yöntemi, vücudun tüm kısımlarının analiz edilmesine olanak tanıyan pratik bir yöntemdir. Analiz edilmek istenilen bir çalışma duruşu veya hareketin neden olduğu riski sayısal olarak ifade eder. REBA yöntemi, bir çalışma duruşu esnasında gövdede, boyunda, bacaklarda, üst kollarda, alt kollarda ve bileklerde ortaya çıkan fleksiyon ve ekstansiyonlara ve bu duruşlar esnasında çalışanın maruz kaldığı yüklere bağlı olarak 1 ile 15 arasında değişen bir skor belirlemektedir. REBA yöntemine göre bir çalışma duruşunun REBA skoru belirlenirken öncelikle vücut kısımları, A ve B Grubu olmak üzere ikiye ayrılır: A Grubu: Gövde, Boyun, Bacaklar B Grubu: Kollar, Ön Kollar, Eller Araştırmanın Amacı Bu Araştırmada; Gazi Üniversitesi beden eğitimi ve spor yüksekokulu ve diğer fakültelerde öğrenim gören öğrencilerin, kas-iskelet sistemi rahatsızlıklarının araştırılması ve bu sorunların değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Araştırmanın Önemi Uygun olmayan çalışma duruşu, vücut eklemlerinin normal (neutral) duruşundan anlamlı düzeyde bir sapma olarak tanımlanmakta; kas ve iskelet sistemi rahatsızlıklarının önemli nedenlerinden biri olarak görülmektedir. Çalışma duruşlarının analizi sonucunda elde edilen sonuçlar genellikle yüksek risk taşıyan işlerin belirlenmesinde ve risklerin azaltılması amacıyla gerekli düzeltici faaliyetlerin başlatılmasında kullanılmaktadır. Sayıltılar 1. Araştırmaya katılan öğrenciler araştırmaya istekli katıldıkları, 2. Öğrenciler tarafından ölçme araçlarına verilen cevapların dikkatli ve titizlikle verildiği, 6

21 3. Anket sorgulamasında Geçen üç ay boyunca haftada 2-3 kez spor ya da ağır egzersiz yapanlar düzenli egzersiz yapıyor olarak kabul edilmiştir. Sınırlıklar 1. Araştırma REBA yöntemi ile sınırlıdır. 2. Araştırma, sadece araştırma sürecine gönüllü olarak katılan bireylere ait verilerle sınırlıdır. 3. Araştırma, bireylerin kas ve iskelet sistemi rahatsızlıkların belirlemeye yönelik ölçeklerle sınırlıdır. Tanımlar Duruş (postür): Vücudun, başın, gövdenin, kol ve bacak üyelerinin boşluktaki konfigürasyonu, hizalanması olarak tanımlanmaktadır. Çalışma duruşu: Vücudun, başın, gövdenin, kol ve bacakların yapılan işe ve işin özelliklerine göre hizalanması şeklinde tanımlanabilir. Ergonomi: Maksimum iş güvenliği ve verimlilik sağlamak amacıyla, insanların anatomik ve bilişsel özelliklerinin, çalıştıkları çevre ve sistemlerin incelenmesine ve bu öğeler arasında maksimum uyumun sağlanmasına yönelik çalışmaların bütünü olarak tanımlanabilir. Bir diğer tanımıyla ergonomi, çalışan kişinin isi, is aletleri ve is çevresiyle olan ilişkilerini araştırır. Ergonominin amacı: Çalışanların etkinliğini arttırmak, gereksiz ve aşırı zorlamalardan kaçınmak, çalışmanın yöntemli bir şekilde düzenlenmesini sağlamak, lüzumsuz aktiviteleri önlemek, insan-makine-çevre uyumunu sağlamaktır. Mekanik travmaları azaltarak verimliliğin yükseltilmesi amaçlanır. 7

22 BÖLÜM II İLGİLİ ARAŞTIRMALAR Kuramsal Temeller Ergonominin Tarihçesi Çağlar boyunca farklı kültürlerden insanlar daima işlerini daha hızlı ve daha kolay yapmanın yollarını aramışlardır. Günümüzden üç milyon yıl önce maymun, insan arası bir tür olarak yaşadığı kabul edilen Australopithecus Prometheus un beslenmek için kaşık ve kap gibi basit mutfak eşyaları yaptığını, kendini korumak için kemikleri sivrilterek, silah olarak kullandığını biliyoruz. Bu aletlerin yapım ve kullanımı, tarih öncesi çağlardan beri insan ve çevresi arasındaki etkileşim çerçevesinde sorunları çözmek için özel ve akılcı yaklaşımlar geliştirildiğinin kanıtıdır (Christensen, 1976). M.Ö yılları arasında yaşamış olan ve tıbbın babası olarak kabul edilen Hipokrat yazdığı metinlerde cerrahların çalışma ortam ve koşullarını tanımlamıştır. Operasyonun türüne göre cerrahın ameliyat sırasında ayakta durabileceği ya da oturabileceğini ancak her durumda en rahat olduğu pozisyonu tercih etmesi gerektiğini belirtmiştir. Operasyonu kolaylaştırmak ve parlamalardan kaçınmak için cerrahın, hastanın ve ışık kaynağının pozisyonlarını tarif etmiştir. Aynı metinde, aletlerin cerrahın ameliyat yapan eline yakın ve kolayca ulaşabileceği bir mesafede bulunmasını ancak cerrahın hareketlerini ve görüşünü engellememesine dikkat etmek gerektiğinden bahsetmiştir. Cerrahi aletlerin boyut, şekil ve hatta ağırlıklarına ilişkin kullanım kolaylığı sağlayacak tavsiyelerde bulunmuştur. M.Ö 5. yüzyıla ait bu metinlerde çalışma ergonomisi ve alet tasarımının temel prensipleri açıkça görülmektedir. Yine aynı döneme ait kaynaklarda evlerin güneye bakacak şekilde inşa edilmesi sayesinde gün ışığından daha fazla yararlanılacağı belirtilmektedir. Antik Yunan uygarlığında Ergonomi bir bilim dalı olarak tanımlanmamıştır ancak insan temelli bir 8

23 yaklaşımın benimsendiği, antropometri konusunda uzmanlaştıkları ve işi insana uydurmaya çalıştıkları görülmektedir (Marmaras, Poulakakis & Papakostopoulos 1999). Mesleki riskler ve sağlığın bozulması arasındaki ilişkinin gözlenmesi yüzlerce yıl öncesine dayansa da, işe bağlı rahatsızlıkların sistemik bir şekilde tanımlanması 17. Yüzyılın sonlarına doğru Bernardino Ramazzini tarafından yapılmıştır. Ramazzini, iş hekimliğinin babası olarak bilinmektedir yılında De Morbis Artificum Diatriba (Çalışanların Sağlığı) isimli kitabı ile işyerleri ve çalışma koşullarına ilişkin analizler yapmıştır. Bahsedilen dönemde iş yerlerine ve atölyelere girerek, işçilerin nasıl çalıştığını incelemesi diğer hekimler arasında alay konusu olmuştur ancak bugün biliyoruz ki iş sağlığı profesyonelleri çalışma ortamı hakkında ayrıntılı bilgi edinmek için işyeri ziyareti yapmalıdır. Ancak bu şekilde hekimler çalışma ortam ve koşulları hakkında donanımlı olabileceklerdir. Ramazzini bazı tehlikeli materyallerin solunum ve deri yolu ile vücuda geçerek zararlı etkilerini gösterebileceğini ve gürültünün işitme kaybına yol açabileceğini gözlemlemişti. Ancak çalışma ortamının fiziksel ve kimyasal özellikleri dışında uygun olmayan beden postürü, tekrarlayan hareketler ve ağır kaldırma ile ilişkili bir geniş grup hastalık olduğunu da yazmıştır. Her ne kadar işe bağlı kas iskelet sistemi rahatsızlıklarının risk faktörleri üzerine detaylı bir çalışma yapmamış olsa da, bu rahatsızlıkları sürekli sabit pozisyonda çalışan işçiler (seyisler, yazıcı ve dokumacılar gibi) ile marangoz ve hamallar gibi ağır bedensel efor gerektiren işlerde çalışanlar ile ilişkilendirmiştir (Franco, 1999; Gainer, 2008). Sanayi devriminin 1760 larda başlaması ile birlikte insanlar artık çiftlikler yerine fabrikalarda çalışmaya başlamışlar ve garip sabit pozisyonlarda gün boyu tekrarlayıcı hareketlerin yapıldığı yeni bir çalışma şekli ortaya çıkmıştır. Çalışma hayatındaki bu değişimle birlikte yeni rahatsızlıklar ve şikâyetler de ortaya çıkmaya başlamıştır (Gainer, 2008). Latince ergon (iş) ve nomos (yasa, prensip) kelimelerinin birleşmesinden ortaya çıkan Ergonomi kelimesi ilk kez 1857 yılında Leh bilim adamı Wojciech Jastrzebowski tarafından bir makalede kullanılmış ancak pek dikkat çekmemiştir (Michael, 2001). Jastrzebowski den yaklaşık doksan yıl kadar sonra 1949 yılında İngiltere de Prof. Hugh Murrell in başkanlığında toplanan askeri bilim kurulunda Ergonomi teriminin kullanımı teklif edilmiş ve 1950 yılında resmen kabul edilmiştir ( dea3250notes/ ergorigin.html, Erişim tarihi 23 Mart 2013). 9

24 Sanayi devriminin getirdiği değişim ergonomi alanında da kendini göstermiştir; üretim sırasında sağlığın zarar görmemesi üzerine odaklanan çalışmalara verimlilik faktörü dahil olmaya başlamıştır. Bu değişimin ilk örnekleri F. W. Taylor ve Lillian Gilbreth - Frank Gilbreth çiftinin çalışmalarında görülmektedir (Smith, 2008). İşletme yönetiminin babası olarak kabul edilen Frederick Winslow Taylor, 1911 yılında Bilimsel Yönetimin İlkeleri isimli bir kitap yayınlamıştır. Bu kitapta Etkinlik (efficiency) kelimesine günümüzde kullanılan anlamı yüklemiştir. Zaman ve hareket etütleri ile bir işi yapmak için gereken zaman ve hareketleri optimize etmeye çalışmıştır. Kömür madeni işçilerini çalışırken gözlemlemiş ve kullandıkları kürek büyüklüğünün yapılan işin hızını etkilediğini gözlemlemiştir. Kürek büyük olduğunda alınan kömür miktarı artıyor ve işçiler ağırlık nedeniyle çabuk yoruluyorlardı. Kürek gereğinden küçük olduğunda ise toplanan kömür miktarı azalıyordu. İdeal boyutlarda bir kürek ile işçilerin hiç ara vermesine gerek kalmadan, daha uzun süre çalışabilecekleri tespitinde bulunmuştur ( learning/ general/ onthisday/ bday/ 0320.html Erişim tarihi: , Smith 2008). Taylor ın insan faktörünü dahil etmeden yaptığı En kısa zamanda en fazla üretim çalışmaları beklenen sonucu vermemiştir yılında Lillian ve Frank Gilbreth çifti endüstri mühendisliği alanına insan unsurunu dahil ederek, zaman ve hareket etütlerini geliştirmişlerdir. Cerrahların, ameliyat sırasında kullandıkları aletleri almak ve koymak için operasyona sık sık ara vermek zorunda kaldıklarını, bunun hekimin konsantrasyonunu bozduğu gözlemlemiş ve bunun yerine ameliyatlarda cerraha istediği aleti uzatan bir hemşire olmasını önermişlerdir. Bu yöntem günümüzde halen kullanılmaktadır. Endüstriyel psikolog ve on iki çocuk annesi olan Lillian Gilbreth çalışanların motivasyonunda ücret yanında iş tatmininin de önemli olduğunu savunmuştur. Kendisi Amerikan Ulusal Mühendislik Enstitüsü ne seçilmiş ilk kadındır (Berguer, 1999; Mendes & Sego, 2010). II. Dünya Savaşı sırasında B-17 bomba uçaklarının bir türlü açıklanamayan kazalarını araştırmakla görevlendirilen araştırmacı Alphonse Chapanis incelemelerinin sonucunda kötü kokpit dizaynı ile kazalar arasında bağlantı kurmuştur. Kokpitte bulunan kumanda panellerinin birbirine çok benzemesi nedeniyle, yoğun bir uçuş programından dönen pilotların iniş sırasında tekerlekleri açan panel yerine yanlışlıkla bomba kapaklarını açan panele bastığını ve bunun da uçağın piste çakılmasına neden olduğunu keşfetmiştir. 10

25 ( alphonse-chapanis-dies-at-85-was-a-founder-ofergonomics.html Erişim tarihi: ; Michael, 2001). Ergonomi Kavramı Ergonomi, iş ve eylem ortamında bireylerin üretkenlik ve verimliliğini artırmakla birlikte güvenliğinin de ön planda tutan fiziksel, mental ve duygusal uygulamalar bütünü olarak tanımlanabilir. Alanyazında pek çok farklı tanım bulunmakla birlikte bireylerin verimlilik ve sağlıklarını ön planda tutacak uygulamalar bütünü olması ortak nokta olarak görünmektedir. Zira üretim ve iş yaşamının zorlukları giderek artmakta seri üretim bireylerden daha fazla üretkenlik ve verimlilik beklemektedir. Bu konu ile ilgili olarak bazı tanımlamaları inceleyecek olursak; Ergonomi insan kullanımına yönelik çalışma ve yaşama koşullarının optimal hale getirilmesini amaçlayan uygulamalar bütünüdür. İş, ürün tasarımı, ev yaşamı ve dinlenme dönemi etkinlikleri ve bunlara yönelik üretimle ilgili olarak çevre ile kişinin etkileşimi olarak tanımlanabilir (Güler, 1997). Ergonomi, çalışanların biyolojik ve psikolojik özelliklerini ve kapasitelerini göz önünde bulundurarak insan-makine-çevre uyumunun tabi ve teknolojik yasalarını ortaya koyan çok disiplinli bir bilim dalıdır. Yan kısaca insan ile meslekler arasındaki ilişkilere, bu ilişkiler içindeki sorunlara anatomik, psikolojik ve fizyolojik bilgilerin uygulanması olarak tanımlanabilir (Kaya, 2008). Ergonomi, insan ile kullandığı donanım ve çalışma ortamı arasındaki ilişkileri bilimsel olarak inceleyerek uygulama alanına aktaran bir bilim dalıdır (Su, 2001). Alanyazında yer alan ergonomi tanımları insanın kullanmak ve etkileşim içinde olmak zorunda kaldığı makine ile iletişimini ortaya koymaktadır. Bu iletişim çoğu zaman olumsuz olmakta ve ergonomi bilimi ile birlikte bu zorlukların ortadan kaldırılması amaçlanmaktadır. Zira sadece çalışma yaşamını değil bireyin tüm yaşam alanları ve eylemlerinde sağlık ve üretkenliği ön plana çıkmaktadır. Bu süreçte üretkenliğin hedeflenmesi ile birlikte en uygun ve sağlıklı ortamların oluşturulması da ergonomi biliminin temel çalışma alanı olarak dikkat çekmektedir. Zira optimum faydanın sağlanması güvenli ve uygun ortamların oluşturulması ile mümkün olacağından ergonomi tanımlarının temel şiarı da bu eksende şekillenmektedir. Kılıçaslan ve Küçük (2013), ergonomik mekanların, kullanıcıları çalışma alanında gereksiz ve aşırı zorlamalardan koruyarak, eylemin etkinliğini artırdığına dikkat çekmektedir. 11

26 Ergonomi, çalışan kişinin işi, iş aletleri ve iş çevresiyle olan ilişkilerini araştırır. Amaç sakatlanma riskini en aza indirerek insan vücudundan en yüksek verimi almaktır. Çalışma ortamı ve alışkanlıkları ile basit ayarlamalar yapmayı öğrenmek kişinin rahatını ve verimliliğini büyük ölçüde arttıracaktır. İnsanlar iş görürken, çeşitli el aletlerini, mekanik araç gereci, iş makinelerini, robotlar, bilgisayar ve uzaktan kumandalı aletler gibi çeşitli programlanmış sistemleri kullanırlar. Bu işbirliğindeki amaç insanların fiziksel ve mental yeteneklerini desteklemektir. İnsanların kullandığı her türlü araç ve gerecin en etkin şekilde hizmete sokulması ise onları kullananların duruş, oturuş, genel sağlık, güvenlik ve sisteme uyum konularının dikkate alınmasını gerektirir (Baslo, 2002). Kullanıcıların eylemlerini yerine getirebilmeleri için mekanların sahip olması gereken koşullar vardır. Kullanıcı gereksinmeleri olarak adlandırılan bu koşullar, insanın antropometrik, duyusal ve algısal boyutlarına bağlıdır. Kullanıcıların bulundukları mekanda eylemlerini rahat bir biçimde gerçekleştirmeleri, eylemlerin özellikleri, kullanıcı sayısı ve mekanda yer alan donatım elemanları ile ilişkilidir (Kılıçaslan & Küçük, 2013). Verimlilik artışı, örgüte üretken devreyi yenilemek için gerekli girdileri satın almaya yetecek kaynak sağlamanın ötesinde yedek bir sermaye de sağlar. Bu yedek sermaye örgüte, varlığını sürdürme ve büyüme olanağı verir. Verimlilik artışından kaynaklanan bu büyüme, yeni bir verimlilik artışına kaynaklık eder. Büyüme ve verimlilik döngüsü, örgüt optimal büyüklüğe ulaşıncaya kadar sürer. Genel olarak verimliliği etkileyen faktörleri aşağıdaki gibi sıralayabiliriz (Kaya, 2008): Çalışma yerinin düzeni, İş güvenliği ve meslek rahatsızlıkları açısından sistemin tasarımı, İş sisteminin amacı gerçekleşme derecesi, Çevre koşulları, Çalışma araçlarının konumu, İş organizasyonu, Sistem amacına göre insanın yetişme derecesi. Örgütlerin büyümesinde ve gelişmesinde bu denli önemli olan verimliliğe ulaşmak, fiziksel ve parasal üretim kaynakları kadar insan kaynağına önem vermek ve onun yeteneklerinden optimal biçimde yararlanmakla mümkündür (Kaya, 2008). Son yıllarda çalışanların verimliliğini ve üretkenliğini artırma konusunda ergonomi ve ergonomi mühendisliği kavramlarının önemi üzerinde durulduğunu söyleyebiliriz. 12

27 Çağdaş üretim teknikleri, artık, kurum içi görsel düzenlemelerden, kullanılan araç-gerecin tasarımına, yerleşim alanlarını kullanım biçimine dek her şeyi yeniden gözden geçirip planlayan ve adına Ergonomi denen yeni bir bilim dalının ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Günümüzde klasik olarak ergonomi bilim dalının iş yerlerini sadece düzenleyen bir bilim olduğu anlayışı giderek yerini, çalışanların verimini ve kapasitesini arttırmayı amaçlayan çağdaş bir anlayışa terk etmektedir. Bu anlayış doğrultusunda ergonomi mühendisliği de önem kazanmaktadır (Kaya, 2008). Ergonominin Amaçları Ergonomi bilimi yukarıda da ifade edildiği üzere optimal faydanın sağlanması için en uygun ortamın oluşturulması noktasında etkinliğini her geçen gün artırmaktadır. Bu bağlamda ergonomi biliminin amaçları insan ve makine ilişkisinin üretimde verimliliğe odaklı olarak şekillenmesine neden olmuştur. Genel olarak ergonominin amaçlarını şu şekilde sıralamak mümkündür: İnsanlar tarafından kullanılan araç gereç ve düzeneklerin kullanım etkinliğinin artırılması, Günlük hayatta karşılaşılan insan kullanımına ve etkileşimine açık olan her şeyin insana uygun tasarımda yapılması ile; İnsan performansının artması, İnsan güvenliğinin sağlanması, İnsan sağlığının korunması ve iyileştirilmesi, İnsan mutluluğunun ve doyumunun sağlanması amaçlanır (Güler, 1997). Ergonomi insan organizmasının özelliklerini ve yeteneklerini araştırarak, insanın işe, işin insana uyumu için gerekli şartları sağlamaktır. Bu uyum hem iş yerlerinin insan vücuduna uygun olarak şekillendirilmesi, işin etkisinin katlanılabilir, cazip bir seviyede dizginlenmesi, çevre etkenlerinin şekillendirilmesi ve hem de insan yeteneklerinin ekonomik tarz da kullanılması amacındadır (Güzel vd., 2005). Her ne kadar ergonominin öncelikli amacı iş görenin iş tatminin artırılması, biyolojik, fizyolojik ve psikolojik açıdan sağlıklı ortamlarda çalışmasının sağlanması, iş güvenliği, iş verimliliği ve etkinliğinin en üst düzeye çıkarılması olsa da ergonomi sadece iş gören lehine bir dizi iyileştirme önlemleri olarak algılanmamalıdır. Ergonominin örgüt açısından yararları ise, verimlilikte artış, iş güvenliği ve iş sağlığındaki iyileşme bu ilkelerin 13

28 ölçülebilen somut göstergeleridir. Hata oranlarında düşme ve buna bağlı olarak üretim ve hizmet maliyetlerinde azalma, işe devam süresinde artış, ergonominin örgütler açısından öneminin altını çizmektedir (Tutar, 2000). Ergonomi, insan çalışmalarında iki temel ölçüt üzerine hareket eder. İnsansal ölçüt olarak adlandırdığımız birinci ölçüt ergonominin insana bakan yönünü gösterir ve insandan beklenen işin, onun yeteneklerinin sınırları içerisinde olmasını ifade eder. Ekonomik ölçüt dediğimiz ikinci ölçüt ise insan yeteneklerinden en uygun düzeyde yararlanmayı ifade eder. Bu iki ölçüt ergonomi çalışmalarının hedefleri belirleme konusunda yol gösterici rol oynamaktadır. Temelde üretkenlik ve verimliğin sağlanması gibi görünse de ergonomi insan sağlığı ve mutluluğunu da ön planda tutmaktadır. Asli olarak üretim yaşamı temel alınsa da bireyin tüm yaşamsal alanlarının kolaylaştırılması ve buna bağlı olarak insan mutluluğunun da önemsendiğini söylemek yanlış olmayacaktır (Polat, 2006). Spor ve Sporda Meydana Gelen Değişim Spor, toplumsal kültür içerisinde sosyal bir gerçeklik olarak yer almaktadır. Bu doğrultuda spor yaşamın her aşamasında bireyin toplumsallaşmasına etki eder. Ayrıca, günümüzde kitleleri peşinden sürükleyen spor, bireyin fiziksel, ruhsal, zihinsel ve sosyal gelişimine doğrudan ya da dolaylı olarak katkıda bulunmaktadır. Dolayısı ile spor makro ve mikro düzeyde sosyal bütünleşmede öncül rol oynar. Sportif etkinlikler kişisel ve sosyal kimlik hissi ve grup üyeliği duygusu vererek insanları bir araya getirir. Çünkü sosyal sınıf, ırk, dil, din ve cinsiyet gibi farklılıkları ortadan kaldırır. Dolayısı ile toplum içerisinde gerilim ve çatışmanın sınırlarını aşarak insanlar ve toplum arasında sağlıklı iletişimi sağlar. Sınıfsal farklılıkların ortadan kalktığı bir ortamda da önyargıları yenerek insanların birbirine daha saygılı ve gerçekçi yaklaşmalarına yardım eder. Spor hayatın tüm yönlerini (Sağlık, Eğitim, İş Yaşamı ve Sosyal Çevre) etkiler. Bu sayede birey bir bütün olarak toplumsal yaşamın tüm evrelerinde daha dengeli ve bütüncül bir tavır sergiler. Beden sağlığının yanı sıra, grup çalışması, dayanışma, hoşgörü, anlayış gibi kavramların oturmasına aracılık eder. Bu sayede sosyal bütünleşmenin daha kolay bir ortamda gerçekleşmesine zemin hazırlar. Hem bedenen hem de ruhen sosyal bütünleşme daha sağlıklı gerçekleşir. Bu da toplumsal bütünlüğün ülke ekonomisi ve iş verimliliğine olumlu olarak yansıması anlamına gelir. Sosyal bütünleşmede sportif etkinliklerin önemi yadsınamaz. Spor, ferdi gelişimi toplumsal bütünlük içinde anlamlı hale getirir. Bireyin 14

29 sosyal bir varlık olarak toplumda yer bulmasına öncülük eder. Sosyal bütünleşmenin asli unsuru farklı kimliklere sahip bireylerin ortak paydada buluşmasıdır. Bu buluşmanın en asli unsuru da spordur. Spor, sanayi devriminden sonra kentleşme ve serbest zaman artışı gibi temel toplumsal değişmelere bağlı olarak yeni boyutlar kazanmıştır. Bugün spor, fertlerin bedenen, ruhen ve fikren gelişimlerini sağlayan bir bilim haline gelmiştir (Sunay, 2003). Özellikle sağlıkla ilgili faydalarının yanı sıra toplumsal iyi olma halinin belirleyicisi olan spor, günümüz toplumlarının yoğun bir şekilde kullandığı araçların başında gelmektedir. Sosyal birlik ve beraberliğin sağlanması, toplumda yardımlaşma ve dayanışmanın tahsisinde spor önemli bir misyonu yerine getirmektedir. Bauman ve Owen (1999), yaygın fiziksel aktivitenin kronik rahatsızlıkların azaltılması ve fiziksel ve zihinsel gelişimin artırılmasında en etkin araçlardan birisi olduğunu belirtmektedir. Sanayileşme, hizmet sektörünün gelişmesi, bilgi çağı ve hızlı kentleşme sonucunda toplu yaşam kültürü ve sosyal yapı giderek farklı özellikler kazanmıştır. Toplumsal eğilimleri, moral, kültür, yaşam felsefesi ve ekonomik refah gibi olgular biçimlendirmektedir. Çağdaş toplumlar sporu, sosyal hayatın ayrılmaz bir parçası sayarken, geri kalmışlar toplumlar ise sporun önemini kavrayamamış ve göz ardı etmişlerdir. Günümüzde toplumların spora yaklaşımları toplumların genel yapısını yansıtır. Spor aslında gelişmişliğin bir ölçütü olarak da kabul edilmektedir (Yetim, 2000). Toplumsal algıda meydana gelen değişimlerde birçok farklı unsur rol oynar. Dönemin koşulları, politika ve ekonomi gibi unsurlar bunlardan bazılarıdır. Son dönemlerde buna ek olarak spor da toplumun yönlendirilmesinde etkili bir şekilde kullanılmakta, toplumsal beklenti ve yaşam tarzının sınırlarını çizmekte sık sık başvurulan bir araç olmaktadır. Sporun işlevinde meydana gelen bu değişim kendiliğinden olan bir durum değildir. Dünyada, toplumsal örgütlerin birer birer uğradığı değişim ve dönüşüm bir takım etkiler ile gerçekleşmiştir. Küreselleşme ve bilgi teknolojilerinde meydana gelen hızlı ilerleme bu değişimin öncül tetikleyicisidir. Zira İmamoğlu (1992), birçok örgütte olduğu gibi spor örgütlerinde de kendini gösteren değişimin, ülkelerin benimsemiş oldukları siyasi ve ekonomik sistemlere bağlı olarak gerçekleşebildiği gibi çağın getirdiği yeni ihtiyaçlara ve değişimlere paralel olarak da şekillendiğinin altını çizerken; Balcı (1999), bu şekillenmeye bağlı olarak modern dünyanın bütün ekonomik ve sosyal değişimlerinin spor örgütü ve organizasyonlarında da görüldüğüne değinmektedir. 15

30 Sporda meydana gelen değişimle birlikte küresel gelişmeler sporun kendisini de doğrudan ilgilendirmeye başlamıştır. Özellikle profesyonel veya amatör düzeyde olsun güvenlik ve verimlilik olguları eskiden beri sporun içinde yer almasına rağmen son yıllarda ergonomi kavramı ile birlikte sporda da üretkenlik ve verimlilik ve güvenlik önem kazanmıştır. Bu bağlamda spor etkinlikleri, dersler ve tesislerde ergonomi tartışmaları başlamış; spor araç gereç ve tesislerinin daha verimli bir şe kilde kullanılması tartışıla gelmiştir. Sportif alt yapı çalışmalarında ergonomik çözüm ve uygulamaların daha fazla yer alması gerektiği görüşü ağırlık kazanmış, bu sayede sportif yatırımlardan optimum faydanın sağlanması amaçlanmıştır. Dolayısı ile sporda ergonomi kavramı daha fazla ve yüksek sesle dile getirilmeye başlanmıştır. Sporda Ergonomi Özellikle endüstrileşme ile birlikte spor yeni bir boyut kazanmıştır. İster amatör ister profesyonel düzeyde olsun sporun doğasında yer alan performans ve verimlilik endüstriyelleşme süreci ile birlikte ekonomik bir boyut kazanmıştır. Hal böyle olunca performans ve verimliliğin artırılması da sporda ergonomi kavramını ortaya çıkarmıştır. Ergonomi ilkeleri ve materyaller akademik dersler, araştırma çalışmaları ve spor ve egzersiz bilimleri içerisindeki uygulamalı projelerde yerini almıştır (Reilly, 2010). Uluslararası ergonomi birliğinin ağustos 2000 de yaptığı toplantıda aşağıdaki ergonomi tanımında uzlaşma sağlanmıştır. Bu tanıma göre, ergonomi; insanlar ve diğer elemanlar arasındaki etkileşimin kavranması, teorik ilkeleri uygulayan bir alan ve tüm sistem performansını ve insan sağlığını en iyi şekilde kullanmayı tasarlayacak veri ve metotlarla ilgili özel bir disiplindir. Bu genel tanım endüstri yanı sıra spora da uymaktadır. Mesleki çalışmayla sınırlı bir yorumlama özel yarışma yeterlilikleri ile geçimini sağlayan yetenekli kişilerin yer aldığı profesyonel sporlara uygulanabilir. Genel olarak spor yıllardır ergonomi öncülüğünde ele alınan çoğu konuyu ortaya koymaktadır: Yüksek seviyelerde enerji tüketimi, termoregülatör gerginlik, yarış öncesi duygusal stres, bilgi işlem talepleri, sürekli faaliyetlerde yorgunluk gibi ergonomistlerin aşina oldukları sayısız problemler (Reilly, 1984). Sporcu bir ergonomi modelinin merkezini veya makine ile ekipmanlar arasındaki iletişimi oluşturur. Sonra çalışma alanı, sıcaklık, çevre kirliliği ve ortam basıncı gibi çevresel şartlar göz önünde bulundurulur (Reilly, 2010). 16

31 Şekil 1. Ergonomi Sisteminde Spor Çevresi İle Birey Arasındaki Etkileşim (Reilly, 2010) Sporun milyarlarca dolarlık dev bir sektör haline gelmesi, sporcuların dolayısı ile kulüplerin ve ülkelerin başarısının önemini daha da artırmıştır. İşte bu durumdaki sporcunun başarısının temelinde sporu en sağlıklı ve en yüksek performansta yapması yatmaktadır (Bayraktar & Kurtoğlu, 2009). Sportif performans yapılması gereken bir atletik görevin yerine getirilmesi sırasında ortaya konuların çabalar bütünü olarak tanımlanabilir (Bayraktar & Kurtoğlu, 2011). Franz Schneider e göre gerçek şudur ki, sağlıklı insan daha iyi iş görür ve sağlıksız insan ise daha kötü iş görür. Spor hekimleri sakatlanmış sporculara sahip bir takımın kazanmasının nasıl zor olduğunu çok iyi bilmektedirler. Bu yüzden fiziksel çalışma ortamının kalitesi (uygunluğu) bir sporcunun koşu ayakkabısın benzemektedir. Eğer ayakkabılar spor dalına ve sporcuya uygunsa onlar sporcunun performansını artırabilirler. Ancak uygun değilse performansı düşürebilirler. Bu bakımdan yanlış ayakkabılar rahatsız edici ve ağrıyı artırıcı olabilirler. Ayrıca uzun dönem etkileri ayak deformasyonları ile sonuçlanabilir. Bundan dolayı uygun ergonomi uygulamaları spor alanlarında tamamlayıcı bir unsurdur (Chandel, 2012). 17

32 Gelişen üretim teknolojisi ile birlikte giderek yaygınlaşmakta olan ergonomi mühendisliği, çağdaş üretim tekniklerinin kullanılarak bireylerin verimini ve performansını artıracak araç ve gereçlerin ve uygun ortamların düzenlenmesini sağlayan bir mühendislik alanıdır. Yarışma sporlarında elit sporcuların temel hedefi üstün performans ve verimliliği güvenli bir biçimde elde etmektir. Bu bakımdan performans artışının elde edilebilmesi için güvenli ve uygun ortam ve malzemenin sağlanması söz konusu olmaktadır. Bu anlamda ergonomi mühendisliğinin spor ile ilişkili bir disiplin olduğu söylenebilir. Teknolojik gelişmeler aynı zamanda kullanılan sportif saha ve malzemelerin içine de girerek, daha ergonomik olmalarında önemli rol oynamaktadır (Atasoy & Kuter, 2005). Sağlıklı bir ortamda ve yüksek performans ile eylemlerin gerçekleştirilmesi sporda ergonominin işlevlerinin başında gelmektedir. Zira sportif performansın artırılması ve bu süreçte gerekli önlemlerin alınması ergonomi özelinde spor alanlarında güvenliğin sağlanması ile doğru orantılıdır. Özellikle spor tesislerinin performansın daha rahat sergilenmesi ve bu süreçte sağlıkla ilgili önlemlerin alınması elzemdir. Spor tesislerinin yaygınlığı kadar sporcu ve izleyiciler açısından ergonomik olması da önemlidir. Sporun kitlelere yayılması ve herkesin spor yapabilmesi ancak spor tesisleri politikalarının güncelleştirilmesi ile birlikte bütün ülke genelinde dengeli bir dağılımın olması gerekmektedir (Yaman vd., 2004). İnsanları spora alıştırmak, yeteneklerinin geliştirilmesine yardımcı olmak ve sağlıklı kalabilmesi için spor yapmasının gerekli olduğu artık tüm toplum kesimlerince bilinmektedir. Spor tesisleri de, spor ortamının bir öğesi durumundadır. Sporun gelişmesi ve toplumda yaygınlaşması, tesislerin varlığıyla mümkündür. Spor aracılığıyla insanın yaptığı işten en yüksek seviyede verim alması kolaylaşacaktır (Ramazanoğlu & Ramazanoğlu, 2000). Tesis politikalarının güncellenmesinin gelişmelerin yakından takip edilmesi ve bu gelişmelerin uygulanması anlamına geldiği söylenebilir. Gerek herkes için spor anlayışı gerekse de profesyonel spor anlayışının gelişip yaygınlaşması bu güncellemelere bağlıdır. Kamiloğlu (1989), çevrenin spor yapısı ve özellikleri ile etüt ve araştırmaya dikkat etmeden nitelik ve nicelik yönünden verimsiz ve maliyet açısından ekonomik olmayan tesislerin yapımının sorun teşkil edeceğine dikkat çekmektedir. Ticari bir yaklaşımın giderek spor üzerinde etkili olması tüm spor alanlarının malzeme, araç ve gereçlerinin ergonomik tasarımını ön plana çıkarmıştır. Son yıllarda özellikle spor tesislerinin teknolojik donanımlarla inşa edilmesi ve kullanıcıların ihtiyaçlarına cevap verecek nitelikte 18

33 olması ergonomi kavramının yavaş yavaş sporun içine girdiğinin bir göstergesi olarak algılanabilir. Tesisteki aletlerin ergonomik olması, kullanışlı olması tesis yapımında ergonomik kurallara riayet edilmekle en iyi çalışma ortamı sağlanacaktır. Isıtma, havalandırma, ışıklandırma, zemin, duşların yüksekliği, basın tribünü, otopark yönünden ergonomik kurallara riayet edilmelidir (Ramazanoğlu & Ramazanoğlu, 2000). Ergonomik açıdan değerlendirildiğinde spor tesislerinin yapımında şu kriterler dikkate alınabilir: Yalnız özel bir spor dalına hitap eden bir tesis ancak o spor dalının faaliyet gösterdiği veya o spor dalı için büyük bir potansiyelin bulunduğu bölgede kurulur. Tesislerin dizaynında, kapasitesinin tespitinde ve programlanmasında yerel gereksinimler, kullanma ve seyirci kapasitesi gibi faktörler kesinlikle göz önünde bulundurulur. Antrenman tesislerinde veya seyirci potansiyeli bulunmayan yerlerde tesise seyirci tribünü yapmaya gerek yoktur. Uluslararası ve milli yarışmaların yapıldığı ana merkezlerde spor salonu ve sair tesislerde kesinlikle uluslararası normlar aranır. Bu gibi tesisler mümkün olduğu kadar çok amaçlı dizayn edilir. Yapılacak tesislerde dayanıklılık, kolay bakım ve temizleme, en az personel kullanma yollarına gidilir. Kitleye açık, yetiştirici anlamda hizmet veren ve antrenman maksadıyla kullanılan tesislerde yaygınlık ve maliyet unsuru ile norm ve standart arasında denge kurulur (Spor Şurası, 1990). Günümüzde spor tesislerinin sayısal olarak arttığı söylenebilir. Ancak salt sayıca bir artış ergonomik açıdan bir değerlendirme ölçütü olamaz. Zira herkesin ulaşabileceği, performansın artırılabileceği, güvenli bir ortamda eylemlerin gerçekleştirilebileceği tesislerin varlığı ergonomik açıdan değerlendirilebilir. Verimlilik ve performansın artırılması ve bu sürecin güvenli bir ortamda gerçekleştirilmesi sporda ergonomi kavramının temelini teşkil etmektedir. Dolayısı ile spor tesislerinin araç gereç ve malzemelerinin üretim, tasarım ve inşasında temel ilkeler performans, verimlilik ve güvenlik olarak ele alınabilir. Bu bağlam da sadece sayısal anlamda tesis ve araç gereç üretimi yeterli olmayacaktır. 19

34 Ergonomi ve spor bilimlerinin ortak ilgileri arasında performansı artırmak için donanım, ayakkabı ve elbise tasarımı sayılabilir. Ergonominin spora katkıda bulunabileceği alanlar arasında; egzersizlerin neden olduğu kas-iskelet rahatsızlıklarının araştırılması ve önlenmelerine yönelik çalışmalar; sportif donanım ve giysi tasarımında konfor, verimlilik ve güvenlik; seyirci ve sporcuların güvenliği için tasarım ve engelli sporcular için tasarımı sıralayabiliriz (Ekşioğlu, 2011). Teknolojik gelişmelere paralel olarak insanların yaşam standartlarının yükselmesi sonucunda, sporcuların spor yaparken kullandıkları giysi ve diğer araç gereçlerden beklentiler, sadece sağlamlık, tasarım ve moda unsurlarına uygun olmaktan öteye geçmiş, performans ve giysi konforu en önemli beklentiler olmuştur (Devecioğlu & Altıngül, 2011). Her geçen gün tekstil alanındaki yapılan araştırma ve yeniliklerle kat edilen gelişmeler sonucunda sporcuların göstermiş oldukları performanslarda artışlar gözlenmektedir (Çağdaş & Kaya, 2011). Spor ekipmanlarında, tekstil yapılı kompozitlerin kullanımı gittikçe artmaktadır. Örneğin bisiklet tekerleği, tenis raketi, golf sopaları, kayak ve sörf ekipmanları, futbol ve beysbol topları gibi birçok yerde kullanılmaktadır. Son zamanlarda fonksiyonel sportif giysilerde, ısının düzgün olarak dağılmasını sağlayan ve sıcaklığı 38 C, 34 C ve 30 C de ayarlayan mobilthermo giysiler kullanılmaktadır. Ayrıca özel bitim işlemleri ile kumaşların gereken performans özellikleri geliştirilmektedir. Örneğin polivinil klorür (PVC) mikro gözenekli kaplamalar ile nefes alabilen kumaşlar geliştirilmiştir. Günümüzde vücut terini emip, hızlı bir şekilde kurumasını sağlayan spor giysiler önem kazanmaktadır (Ada, 2010). Sporcuların performansını etkileyen giysilerin özellikleri yapılan branşa göre değişmektedir. Örneğin; yüzücü mayoları ve paten giysileri için hava/su için düşük akışkan direnci, esneklik ve donukluk gibi özellikler ön plana çıkarken; futbol giysileri için yüksek mukavemet, sürtünme direnci, ter emme, çabuk kuruma, serin tutma gibi özellikler ön plandadır (Güneşoğlu, 2005). Akıllı ekipman tasarımlarıyla insan performansının artırılabileceği bilinmektedir (Knudson, 2003). Teknolojinin gelişmesi ve ergonominin önem kazanması neticesinde spor giyim sektörü üretimde önemli yenilikler ortaya koymaktadır. Günümüzde hem görünüm hem de uygunluk (ergonomik açıdan) bakımından daha iyi ürünler üretilmekte bu da sporcuların daha iyi performans göstermesine yardımcı olmaktadır. 20

35 Bugünün amatör sporcularının gelecekte profesyonel düzeye ulaşmaları ile ülkelerini uluslararası alanda temsil edebilecek oldukları göz önüne alındığında; onların kullanmak zorunda oldukları giysilerin de profesyonel sporcuların kullandıkları kadar önem taşıdığı düşünülmektedir. Örneğin, koşucuların ayak yapılarına uygun ve hafif ayakkabı giymelerinin koşu esnasındaki performanslarını olumlu yönde etkileyeceğini belirtmişlerdir. Ayrıca birçok spor dalında o spor dalına özgü giysilerin kullanılmasının da performansı artırabileceği ifade etmişlerdir (Çivitci & Dengin, 2014). Örneğin spor uygulamalarında soğuğa karşı koruyucu etkisi olan giysiler temel bir gereksinim olmaktadır (Stoll & Chianta, 1969). Kış sporlarında tercih edilen bu tür giysiler vücut ısısını muhafaza etmektedir. Vücut ısısında meydana gelen düşüş sportif performansın bozulmasına neden olmaktadır. Ayrıca çeşitli spor faaliyetlerinde kullanılan koruyucu giysiler çoğunlukla mekanik darbelere veya aşınmalara karşı vücudun farklı kısımlarını koruyucu özelliklere sahiptirler (Korhonen, 2000). Bunun dışında farklı özelliklere sahip giysiler de üretimde hızla yerini almaktadır. Örneğin, Radiate Atletics tarafından hem terlerken vücudu kuru tutan hem de antrenman sırasında hangi kasların çalıştığının ve vücudun ne kadar zorlandığının görülmesini sağlayan ve vücudun yaydığı ısıya bağlı olarak renk değiştiren inovatif tişörtler üretilmektedir (Atalay, Yücel & Korkmaz, 2014). Özellikle sporcuların gelişimi ve performanslarının artırılması noktasında her branşın araç gereç ve malzemelerinin ergonomik tasarımı önemlidir. Zira temel amaç performans ve verimliliğin artırılması olarak düşünüldüğünde sporda ergonomi kavramı her geçen günü gelişmekte ve sportif performansın yükseltilmesinde belirleyici olmaktadır. Son yıllarda sporcular için yapılan kıyafetlere Nano teknolojik ürünler uygulanmaya başlamıştır (Atalay vd., 2014). Amaç sporcuların performansını arttırmaktır. Sporcunun vücut ağırlığının %02 sine tekabül eden bir sıvı kaybının atlet performansını %20 ye yakın oranda düşürdüğü saptanmıştır. Öncelikle bisiklet yarışçılarına uygulanmıştır (Atalay vd., 2014). Yapılan araştırmalar bisiklet yarışları sırasında bisikletçilerin performansının üzerindeki giysinin iç ve dış sıcaklıklarından doğrudan etkilendiği saptanmıştır. Sonraki aşamada yüzücülerin giydiği mayolarda da aynı uygulama düşünülmüştür. Diğer taraftan Speedo firması, mayo, başlık ve gözlüğü birleşik bir sistem içinde bir araya getiren FASTSKIN Racing System i piyasaya sürmüştür. Speedo firması bu sistemin hem konforu hem de hidrodinamik 21

36 verimliliği artırdığını iddia etmektedir. Bu sistem tüm vücut pasif direncinde %16.6 ya kadar bir azalma, yüzücülerin oksijen ekonomisinde, daha uzun süre daha güçlü yüzmelerini sağlayan %11 lik bir iyileşme ve vücudun aktif direncinde % 5.2 lik bir azalma sağlamaktadır. Optimum konfor, gelişmiş hidrodinamik performans ve kullanım kolaylığı sunarken başlık ve gözlüklerin her yüzücünün kafa ve yüz hatlarına uygun olduğundan emin olmak için hassas üç boyutlu kafa haritalama verileri kullanmaktadır. Cildin sürtünme direncini, su emmesini azaltmaya yardımcı olmak ve farklı vücut bölgeleri arasında kademeli sıkıştırma oluşturmak için streç giysi üzerinde farklı kumaş yapıları, yüzey yapıları, elyaflar ve yüzeyler bir araya getirilmiştir. Performans ve verimliliğin artırılması bazı faktörlerin bir araya gelmesi ile mümkün olabilmektedir. Bunlar iç ve dış faktörler olarak düşünülebilir. Sporda ergonomi açısından değerlendirildiğinde ele alınması gerek faktörler dışsal faktörlerdir ki bunlar oldukça fazladır (Atalay vd., 2014). Bununla ilgili olarak Bayraktar ve Kurtoğlu (2011), performansı etkileyen yüzlerce dışsal faktör olduğunu belirtirken bunlardan bazılarının iklim, sosyal çevre, malzeme (araçgereç), beslenme, ergojenik yardım, antrenör ve benzerleri olduğuna dikkat çekmektedir. Yukarıda da ifade edildiği üzere ergonominin sporda kullanımı performans ve verimliliğin artırılması noktasında yoğunlaşmaktadır. Ancak her branşın kendine has araç gereç ve malzemeleri olması ve branşa özgü nitelik ve özelliklerin dikkate alınması da ergonominin optimum faydayı sağlamada araç olarak kullandığı detaylardan birisidir. Kas İskelet Sistemi Rahatsızlıkları Tanımı Kas iskelet sistemi rahatsızlıkları; kaslarda, sinirlerde, tendonlarda, kıkırdakta, bağlarda, birleşme noktalarında, omurga ve disklerde meydana gelen rahatsızlıklardır (Gochfeld, 2005). El parmakları/ el bileği, dirsek ile dirsek-el bileği arası, omuz/ omuz-dirsek arası kol, boyun, sırt, bel, kalça, uyluk, diz, alt bacak, ayak/ayak bileğinde ağrı, sızı ve hassasiyet meydana gelmesidir36. Kas iskelet sistemi ile ilgili sıkıntılar, büyük ölçüde çalışma ortamı tarafından şiddetlendiği için işe ilişkin kas iskelet sistemi rahatsızlıkları olarak adlandırılır (Özel, 2010). Kas iskelet sistemi rahatsızlıkları, eğilme, doğrulma, tutma, kavrama, bükme ve uzanma gibi sıradan vücut hareketlerinden meydana gelir. Yapılan bu hareketler iş yaşamında 22

37 sürekli tekrarlar, güç gerektiren davranışlar, hız ile yapılan hareketlerle çalışan için zararlı boyuta gelmektedir (Özel, 2010). İşe bağlı kas iskelet sistemi rahatsızlıkları literatürde; kümülatif travma rahatsızlıkları, travma rahatsızlıkları, birikimsel zedelenme rahatsızlıkları, yineleyici zorlanma zedelenmeleri (Repetitive Strain İnjuries), aşırı zorlanma zedelenmeleri (Over Exertion İnjuries), aşırı kullanım sendromları (Overuse Syndromes) gibi birçok tıbbi durumu içeren, kapsayıcı ve geniş tanımlanan hastalıklar şeklinde görülmektedir. Bu hastalık tanımlamaları temelde aynı tıbbi durum için kullanılmakta olup, ortak noktaları genel olarak birikimsel özellikte gelişmeye, yüksek yada düşük yoğunluktaki yinelemeli maruziyet ve zorlama sonucu oluşan sağlık sorunlarına vurgu yapılmaktadır (Bilir, 2007; Türkkan, 2009). Tarihçesi Çalışma hayatındaki etkilenmeye bağlı olarak gelişen kas iskelet sistemi rahatsızlıkları konusuna ilk kez 17. Yüzyılda Bernardino Ramazzini ( ) işaret etmiştir. İşçi sağlığının önemli ismi olan Bernardino Ramazzini hastalara mesleğiniz nedir? sorusunun sorulmasını, hastalık ile işin değerlendirilmesini önermiştir. Ramazzini 1700 yılında yayımladığı De Morbis Artificum Diatriba (Çalışanların Rahatsızlıkları) kitabında işin vücuda etkileri üzerinde durmuş, çalışma sırasında dinlenme periyotları önermiş, egzersizin önemine değinmiş, uygunsuz hareket ve doğal olmayan duruşun hastalıklara neden olduğunu bildirmiştir (Gochfeld, 2005) lere kadar epidemiyolojik çalışmalarda iş ile ilişkili faktörlerin rolü gösterilmiştir. Zaman içinde hizmet sektöründeki gelişmelerle mesleksel kas iskelet sistemi rahatsızlıklarının görülme sıklığı artmıştır (Ağbaş, 2008). Kas İskelet Sistemi Rahatsızlıklarını Etkileyen Faktörler Kas iskelet sistemi bozuklukları, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde mesleki yaralanma ve sakatlanmaların en önemli nedenleri arasındadır (Choobineh, 2010; Özel, 2010). Başlıca risk etkenleri; elle ağırlık kaldırma, taşıma, tekrarlamalı ve zorlamalı yanlış pozisyonda hareketler, iyi tasarlanmamış iş istasyonları ve araç-gereç kullanımı, uygun olmayan statik pozisyonlar gösterilmektedir (Holmes, Hodder & Keir, 2010). Sağlık çalışanları arasında morbiditenin önemli bir kısmını kas iskelet sistemi problemleri temsil etmektedir. Hemşireler uzun süre ayakta durma, sabit duruşlar, itme-çekme, 23

38 kaldırma-taşıma faaliyetleri sırasında önemli risk faktörlerine maruz kalmaktadır (Choobineh, 2010). Hemşireler yatağın üzerine eğilerek, tedavi ve bakım amaçlı kullanılan ekipmana ulaşırken omuz yüksekliğinin üzerine uzanarak, hasta kaldırma ve pozisyon verme gibi faaliyetleri yerine getirirken uygunsuz pozisyonlarda bulunmaktadır (GNH, 2011). Hasta bağımlılık seviyesi arttıkça hemşirelerin üzerindeki fiziksel zorlanma artmakta ve yüksek seviyede kas iskelet sistemi rahatsızlıklarına yol açmaktadır (SGH, 2012). Mesleki Kas İskelet Sistemi Rahatsızlıkları (MKİSR) Meslek hastalığı tanımı ulusal mevzuatta kanun düzeyinde ilk olarak 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu nda yer almıştır. Sigortacılık açısından yapılmış bu tanım (meslek hastalığı, sigortalının çalıştığı veya yaptığı işin niteliğinden dolayı tekrarlanan bir sebeple veya işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı geçici veya sürekli hastalık, bedensel veya ruhsal özürlülük halleridir) ile hangi koşullarda tazmin boyutunun devreye gireceği belirtilmeye çalışılmıştır (T.C. Resmi Gazete, 16 Haziran 2006, sayı: 26200). 30 Haziran 2012 tarihli Resmi Gazete de yayınlanan 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu nda meslek hastalığı tanımı Mesleki risklere maruziyet sonucu ortaya çıkan hastalık şeklinde yapılmıştır. İşverenler bununla ilgili kayıtları tutmak, gerekli incelemeleri yaparak bununla ilgili raporları düzenlemek ve meslek hastalığı tanı veya ön tanısını öğrendiği tarihten itibaren 3 iş günü içerisinde Sosyal Güvenlik Kurumu na bildirimde bulunmakla yükümlü kılınmışlardır (T.C. Resmi Gazete, 30 Haziran 2012, sayı: 28339). Meslek rahatsızlıkları tümüyle önlenebilir hastalıklardır. Beslenme, bireysel duyarlılık ve varyasyonlar, kullanılan ilaçlar, sigara ve alkol alışkanlığı, şişmanlık gibi birden çok etmenin etkisi vardır (Meslek Rahatsızlıkları Rehberi). ILO Meslek Hastalıları Listesi nde meslek rahatsızlıkları üç kategoride toplanmaktadır (List of Occupational Diseases, 2010): 1.Ajanlarla meydana gelen meslek rahatsızlıkları (fiziksel, kimyasal ve biyolojik) 2. Hedef organ ve sistemik meslek rahatsızlıkları (solunum, deri, kas-iskelet) 3. Mesleki kanserler Mesleki Kas İskelet Sistemi Rahatsızlıkları (MKİSR) 18.yy ın başlarından itibaren kliniksellerin ilgisini ve dikkatini çekmektedir. Bu hastalıklar, iş aktiviteleri sırasında 24

39 fiziksel ve psikososyal risklere maruz kalmaya bağlı olarak gelişen; genellikle sinir, kas, tendon, kıkırdak, eklem gibi destekleyici yapılarda ağrı, hareket kısıtlılığı ve sakatlanmalarla karakterize hastalıklardır (Gatchel & Schultz, 2012; Niu, 2010; Özcan vd., 2007). MKİSR nın etiyolojisinde çalışma ortamında sıklıkla karşılaşılan tekrarlayıcı hareketlerin artarda yapılması, vücudun uygun olmayan pozisyonda uzun süre kalması ve vibrasyon maruziyeti ile ortaya çıkan birikimli travmaların etkisi söz konusudur (Bilir, 2011; Gatchel& Schultz, 2012; Niu, 2010). Sonuçta ortaya çıkan aşırı kullanım (overuse) bozuklukları, burkulma ve incinmeler, tendon yırtıkları, herniler ve diğer yumuşak doku incinmeleri uzun döneme yayılan bir sürede gözlenebileceği gibi, aşırı zorlanma durumu ile ani şekilde ortaya çıkabilen ani hasarlar şeklinde de gözlenebilir. MKİSR nı işle ilişkili olmayan diğer ağrılı durumlardan (düşmeler, trafik kazaları, otoimmun hastalıklar vb) ayırt etmek önemlidir ( Akbal, Eroğlu, Yılmaz & Tutkun, 2012; Bilir, 2011; Gatchel & Schultz, 2012). Ağrı, kızarıklık, şişlik, sertlik, uyuşukluk ve hareket kısıtlılığı biçiminde kendisini gösteren tablolar, klinisyenler ve araştırmacılar tarafından pek çok şekilde adlandırılmaktadır: Tekrarlayıcı gerilme yaraları (repetetive strain injuries), Kümülatif travma bozuklukları (cumulative trauma disorders), Tekrarlayıcı hareket bozuklukları (repetetive motion injuries), Aşırı kullanım bozukluğu (overuse syndrom), bölgesel kas iskelet rahatsızlıkları (regional musculoskeletal disorders), yumuşak doku bozuklukları (soft tissue disorders), ergonomik hastalıklar (ergonomic disorders), gergin boyun sendromu (tension neck syndrom), kondromalazi patella (patella kıkırdak bozukluğu). (Akbal vd., 2012; Gatchel & Schultz, 2012). Bu değişik terminolojinin nedeni, MKİSR nın klasik hastalık sınıflama sistemlerine uymamasına bağlanabilir (Bernard, 1997; Buckle ve Devereux, 2002). Bel ağrısı, boyun ağrısı, tenisçi dirseği, omuz tendinitleri ve karpal tünel sendromu en sık rastlanan MKİSR dır (Akbal vd., 2012; Gatchel & Schultz, 2012). Amerika Birleşik Devletleri İş İstatistik Bürosu (BLS), MKİSR nı işyerlerindeki ciddi bir sağlık tehlikesi olarak tanımlamıştır (OSHA, 2000). MKİSR sorununun büyüklüğü, gelişmiş ve kayıt sistemi iyi olan ülkelerde bile tam olarak bilinememektedir; bazen işçiler, bazen de işverenler tarafından raporlanmadığı bilinmektedir (Niu, 2010). 25

40 MKİSR için bilinen risk faktörlerinden bazıları aşağıda gösterilmiştir: Uygunsuz postür: Ayakta durma, boynu uzatarak veya bükerek çalışma, baş seviyesinden yüksekte çalışma, şekli ve büyüklüğü uygun olmayan el aletleri ile çalışma, aşırı fleksiyon, ekstansiyon veya lateral deviasyon gerektiren aletler kullanma, yüksek bir masada bilgisayar kullanma, bilek hiperfleksiyonu ile çalışma (kümes hayvanları kesimi, diş hekimliği) eğilerek çalışma vb (MRH, 2011). Ağır efor: Hasta taşıma, inşaat malzemesi taşıma, gücü ve verimliliği iyi olmayan aletleri zorlama, vida sıkma, tornalama, itme, çekme. Statik postürler: Montaj hattında gün boyu ayakta durmak, gün boyu oturarak çalışmak, sert bir zemin üzerinde saatlerce ayakta çalışmak. Tekrarlanan hareketler: Mezbaha veya gıda sektöründe sürekli aynı kesim işlemini yapmak, üretim sektöründe bantta çalışmak, sürekli cıvata ve somun sıkma, sürekli bilgisayar klavyesi ve fare kullanmak. Vibrasyon: Darbeli matkap kullanmak, oyma, kumlama, taşlama, cilalama, tornalama, elektrikli testere kullanma, makineyle çim biçme. Risk faktörlerinin sık görülmesi, yaygın sağlık sorunlarına neden olması MKİSR nı önemli bir halk sağlığı sorunu haline getirmiştir. Olumsuz çalışma koşullarının yanı sıra sosyoekonomik, demografik ve işyeri psiko sosyal faktörleri MKİSR ile yakından ilişkilidir (Türkkan, 2009). Mesleki Boyun ve Üst Ekstremite Rahatsızlıkları İçin Kimler Risk Altında? Endüstride tekrarlamalı hareketlerle çalışanlar ( montaj işleri, konfeksiyon, gıda ve hizmet sektörü) Bilgisayar kullananlar Müzisyenler Diş hekimleri Sporcular (Marcus, 2002). Kas İskelet Sistemi Rahatsızlıklarının Önlenmesi Kas iskelet sistemi rahatsızlıklarının önlenmesi için işyerlerinde etkin ergonomi programlarının yürütülmesi çok önemlidir. Bu programların gerçekleştirilmesinde, işveren 26

41 ve çalışanların sorumluluklarının bilincinde olmaları ve gereğini yerine getirmeleri önemli rol oynamaktadır. Bu sorumlulukların yerine getirilmesi ile birlikte işyerlerinde yapılacak risk analizi ve değerlendirilmesi sonucunda belirlenen risklerin ve özellikle ergonomik risklerin kontrolünün sağlanması, kas iskelet sistemi rahatsızlıklarının yönetimi ve eğitim çalışmalarının gerçekleştirilmesi sonucunda kas iskelet sistemi rahatsızlıklarının önlenmesi mümkün olabilecektir (Güler, 2004). Yönetimin Sorumluluğu ve Çalışanların Katılımı İşverenin sorumluluğu: Ergonomik bir program oluşturmak ve çalışanların bu programa katılmalarını ve kendi sağlık ve güvenlikleri hakkında karar verme sürecine katılmalarını cesaretlendirmek. Çalışanların Sorumluluğu: İşverenin düzenlediği ergonomi programına katılmak ve işyeri İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulu gibi uygun kanallardan denetçiler ve işverenlere geri bildirimde bulunmak (Güler, 2004). Risk Değerlendirmesi İşveren, işyerinde mevcut olan risklerden etkilenme olasılığı olan çalışanların durumunu da kapsayacak şekilde sağlık ve güvenlik yönünden risk değerlendirmesi yapmakla yükümlüdür. Yapılan risk değerlendirmesinin sonucuna göre, alınması gereken koruyucu önlemler ve kullanılması gereken koruyucu donanım konusunda karar vermek de yine işverenin sorumluluğundadır (Güler, 2004). Ergonomik Risklerin Kontrolü Ergonomik risklerin kontrol yöntemlerini yönetsel, teknik ve sağlık kontrolleri olarak gruplandırmak mümkündür. o Yönetsel Kontroller: İş teknikleri konusunda eğitim, iş organizasyonu ve çalışma ve dinlenme sürelerinin düzenlenmesi bu kontroller kapsamındadır. o Teknik Kontroller: İşyeri plan ve donanımının başlangıçta düzenlenmesi, çalışma ortamı ve donanım tasarımının geliştirilmesi, gerekli donanım ve aksesuarların sağlanması gibi kontroller sayılabilir. Burada üzerinde duru lması gereken önemli bir nokta da, kişisel koruyucu donanımların sadece 27

42 teknik veya yönetsel kontrollerin uygulanamadığı durumlarda kullanılmasının uygun olduğu hususudur. o Sağlık Kontrolleri: Öncelikle koruyucu hekimlik ilkelerinin yaşama geçirilmesi, çalışanların işe giriş ve aralıklı sağlık kontrollerinin düzenli olarak yapılması ve -*bu kontroller sonucunda meslek hastalığı tanısı alan çalışanların rehabilitasyonunun sağlanması önemlidir (Güler, 2004). KİSR oluşumuna neden olan, kişinin maruziyeti ve maruziyetindeki değişimi değerlendirmek için geliştirilen yöntemler üç sınıfa ayrılmaktadır: 1. Kişisel Anket Yöntemleri (Öznel değerlendirmeler): KİSR oluşumu riskinin değerlendirilmesi için geliştirilmiş çok sayıda öznel anketler ve kontrol listeleri mevcuttur. Bu yöntemlerin en önemli avantajı etkin olmaları, düşük kaynak kullanımı ve imkan dahilinde geniş örnek büyüklüğü sağlamalarıdır. Dezavantajı ise, KİSR oluşumu riskinin mutlak ölçümünün bu yöntemlerle sağlanmasının şüpheli olmasıdır ve riskin fazla olduğu düşünülen durumlarda diğer yöntemlerin kullanılması daha detaylı ve güvenilir sonuçlar vermektedir. Bu yöntemlerden bazıları (Özel, 2010): a. Standardize Edilmiş İskandinav KİSR Anketi (Nordic Musculoskeletal Questionnaire-NMQ), b. Alman KİSR Anketi (Dutch Musculoskeletal Discomfort Questionnaire). c. Cornell Kas İskelet Sistemi Rahatsızlığı Taraması (Cornell Musculoskeletal Discomfort Survey), d. Vücut Rahatsızlık Haritası (Body Discomfort Map), e. Hissedilen Çaba Derecesi (Rating of Perceived Exertion-RPE), f. Hissedilen çaba derecesine dayanan İsveç Mesleki Yorgunluk Envanteri (Swedish Occupational Fatigue Inventory, SOFI). 2. Sistematik Gözlemlere Dayalı Yöntemler: KİSR oluşumu risklerinin sistematik olarak kaydedilmesi ve de nicel olarak değerlendirilmesi amacıyla geliştirilmiş yöntemle dir. Gözlem yöntemleri basit ve gelişmiş gözlem yöntemleri olmak üzere ikiye ayrılmaktadır (Özel, 2010). 28

43 a. Basit Gözleme Dayalı Yöntemler (Özel, 2010; Malchaire vd, 2014); i. Amerikan Endüstriyel Hijyenistler Konferansı Yük Kaldırma Eşiği (American Conference of Industrial Hygienists Lifting TLV-ACGIH TLV), ii. Amerika Ulusal İş Güvenliği ve Sağlığı Enstitüsü Yük Kaldırma Endeksi (Revised National Institute for Occupational Health and Safety (NIOSH) Lifting Equation), iii. Snook Tabloları (Snook Tables), iv. El ile Taşıma Değerlendirme Çizelgeleri (Manual Handling Assessment Charts-MAC), v. Mital ve ark. Tabloları (Mital et. al. Tables), vi. El Aktivitesi Düzeyi (Hand Activity Level-ACGIH HAL), vii. Hızlı Üst Uzuv Değerlendirmesi (Rapid Upper Limb Assesment- RULA), viii. Zorlanma İndeksi (The Strain Index-SI), ix. Kümülatif Travma Rahatsızlığı İndeksi (The Cumulative Trauma Disorder Risk Index-CTD RAM), x. Üst Vücut Yüklenmesi Analizi (Postural Loading on the Upper Body- LUBA), xi. Mesleki Tekrarlamalı Hareketler İndeksi (Occupational Repetitive Actions Index-OCRA), Yüksek seviyede dinamik faaliyetlerde vücut duruşunun değerlendirilmesi için, videoya dayalı kullanılan gelişmiş gözlem yöntemleri geliştirilmiştir. Bu yöntemlerde videoya kaydedilen ve bilgisayara aktarılan veriler, özel yazılımlar kullanılarak sonradan analiz edilmekte ve değerlendirilmektedir (Özel, 2010). b. Gelişmiş Gözleme Dayalı Yöntemler (Özel, 2010). i. 3D Match (Bel üzerindeki üç boyutlu kümülatif yüklem tahmini için postür eşleştirme aracı), ii. TRAC (İşyerinde çalışma talepleri analizi için bir gözlem yöntemi), iii. Ergo-Man (Postür ve hareketleri CAD teknikleri ve ERGODATA kullanılarak araştırma ve geliştirme modeli), iv. Sammie Cad (Bilgisayar desteği ile ergonomi ve işyeri tasarımı), 29

44 v. 3DSSPP (Bilgisayar destekli biyomekanik 3D modeli), vi. Jack Model (İnsan modelleme aracı), vii. RAMSIS Model (geliştirilen araçların ergonomi analizi), viii. SANTOS (Sanal-insan model geliştirilmesi), ix. ANYBODY (Ergonomik optimizasyonu için bir yazılım sistemi), x. VDP (The Visual Decision Platform), xi. OpenSIM (OpenSimulator açık kaynak kodlu bir çoklu-platform, çoklu kullanıcı 3D uygulama sunucusu), xii. HumanCAD (Açık kaynak kodlu bir 3D bilgisayar grafik yazılımı), xiii. MakeHuman (İnsan modelleme yazılımı), xiv. MADYMO (Matematiksel dinamik model), xv. LifeMod (Sanal insan modelleme ve simülasyon yazılımı). 3. Direkt ölçüm yöntemleri: İnsan hareketlerini ve duruşlarını analiz etmek amacıyla çeşitli direkt ölçüm yöntemleri geliştirilmiştir. Direkt ölçümler için; sırasıyla kas faaliyetleri, açı sapmaları, güçler ve vücut hareketleri hakkında detaylı gerçek nicel bilgiler veren elektromiyografi, açıölçer, biyomekanik analiz araçları ve optik araçlar kullanılmaktadır (Özel, 2010). Bu üç yöntem sınıfı geçerlilik ve güvenilirlikleri açısından değerlendirildiklerinde direkt ölçümler gözlemlerden, gözlemler kişisel anket yöntemlerinden daha iyidir. Gözlem yöntemleri, vücuda çeşitli cihazların takılmasını gerektiren direkt ölçüm yöntemlerinin aksine çalışanla teması gerektirmez, ancak vücut duruşlarının tanımlanmasında gözlemcinin yargılarına dayanmaktadır (Özel, 2010). Direkt ölçüm yöntemleri, en doğru maruziyet seviyesi göstermektedir. Ancak diğer yöntemlerle kıyaslandığında maliyeti yüksektir. Büyük çaplı epidemiyolojik çalışmalarda çok geniş popülasyonda, önemli kaynaklar ve uzman gerektirdiğinden, bireysel maruziyet değerlendirmesi için uygun değildir. Kişisel anket yöntemleriyle, geniş bir popülasyona makul bir maliyetle erişebilmektedir, ancak bu yöntemler maruziyet seviyesi ve değişimi ile ilgili olarak düşük geçerliliğe sahiptir. Gözlem yöntemleri ise, genellikle işyerlerinde ve araştırmalarda kişisel anket yöntemleriyle direkt ölçüm yöntemleri arasında dengeleyici olarak kullanılmaktadır (Özel, 2010). 30

45 REBA REBA, saha da ihtiyaç olduğu düşünülerek başta sağlık sektörü olmak üzere diğer hizmet sektörlerinde var olan öngörülemeyen çalışma duruşu türlerine duyarlı olacak şekilde 1999 yılında Hignett ve McAtamney tarafından tasarlanmış ve geliştirilmiştir. Ergonomist, fizyoterapist, mesleki terapist ve hemşirelerden oluşan bir ekip; statik ve dinamik duruşsal yüklenme faktörleri, insan-yük arayüzü (kavrama) ve yerçekimi destekli üst ekstremite pozisyonu kavramlarını birleştiren yeni bir araç üretmek için 600 den fazla vücut duruşu örneğini toplamış ve kodlamıştır (Hignett ve McAtamney, 2000). REBA nın geliştirilmesinde amaçlananlar (Hignett ve McAtamney, 2000): 1. Çeşitli iş faaliyetlerinde KİSR oluşumu riskine duyarlı bir duruş analiz sisteminin geliştirilmesi, 2. Hareket düzlemleri referans alınarak vücudun tek tek kodlanacak bölgeler halinde bölümlenmesi, 3. Statik, dinamik, hızla değişen duruşların sebep olduğu kas hareketleri için bir puanlama sistemi sağlanması, 4. Kavramanın yüklerin taşınmasında önemli olduğu ama bunun her zaman elle olmayabileceğinin yansıtılması, 5. Acil göstergesiyle eylem seviyesinin verilmesi, 6. Uygulama için az sayıda ekipman gerektirmesi, bir kalem ve kağıt yöntemi olmasıdır. REBA yöntemi geliştirilirken veriler; NIOSH kaldırma eşitliği, RPE, OWAS, Uzuv Rahatsızlık Anketi (Body Part Discomfort Survey) ve RULA yöntemlerini de içeren birçok yöntemden alınmıştır. 3 Ergonomist/Fizyoterapist tarafından bağımsız olarak 144 duruş birleşimi kodlanmış ve daha sonra risk ve eylem seviyelerini belirleyen REBA sonuç puanını üretmek için yük, kavrama ve faaliyet puanı birleştirilmiştir. Ayrıca sağlık, üretim ve elektrik sektörlerinden 600 den fazla duruş örneğinin bireysel olarak toplanması ve kodlanmasını içeren 2 atölye çalışması 14 profesyonelle gerçekleştirilmiştir (Hignett ve McAtamney, 2000). Uygulama REBA, işyerinde risk değerlendirmesi yapılırken duruş analizine ihtiyaç duyulduğunda ve; 1. Tüm vücut kullanıldığı durumda, 31

46 2. Duruş statik, dinamik, tekrarlı ve değişken olduğu durumda, 3. Canlı ya da cansız yükler sıklıkla veya seyrek olarak elle taşındığında, 4. İşyeri ve ekipman değişikliğinde, eğitimden önce ve sonra çalışanların risk alma algılarını gözlemlemek için, kullanılabilmektedir (Stanton vd, 2005). Prosedür REBA yöntemi 8 adımdan oluşmaktadır (Stanton vd, 2005): Adım 1: Görevin gözlemlenmesi Çalışanın risk almayla ilgili davranışları, işyeri yerleşimi ve çevresinin etkilerini de içeren genel işyeri ERD sini formüle edebilmek için görevin gözlemlenmesidir. Mümkünse, görev yapılırken video ile kayıt altına alınmalıdır. Gözlemsel araçların kullanımında, gözlemin birden fazla kişi tarafından yapılması paralaks hataların kontrolü için tavsiye edilmektedir. Adım 2: Değerlendirilecek duruşun seçilmesi Adım 1 de yapılan gözlemler sonucunda hangi duruşun analiz edileceğine karar verilmesidir. Karar aşamasında aşağıdaki kriterler kullanılabilir: 1. En fazla sıklıkla tekrarlanan duruş, 2. En uzun kalınan duruş, 3. En fazla kas aktivitesi ya da en fazla kuvvet gerektiren duruş, 4. Rahatsızlığa neden olduğu bilinen duruş, 5. Özellikle bir kuvvet uygulandığında denge sağlamanın zor olduğu duruş, 6. Kontrol önlemi ve iyileştirmelere en fazla ihtiyacı olan duruş. Karar yukarıdaki kriterlerden birine ya da bir kaçına dayanılarak verilebilir. Hangi duruşun analiz edileceğine karar vermek için kullanılan kriter değerlendirme sonucunda hazırlanan sonuç raporunda ve önerilerde yer almalıdır. Adım 3: Duruşun puanlanması Duruşun puanlanmasında vücut bölümlerine ayrı ayrı verilen puanlar kullanılmaktadır. Grup A, gövde, boyun ve bacaklar; Grup B, üst kol, ön kol ve bilekler için puanlanmaktadır. 32

47 Grup B vücudun sağı ve solu için ayrı ayrı puanlanmalıdır. Duruşa göre puan eklenip çıkartılabilmektedir. Örneğin Grup B de üst kol destekleniyorsa, bu durumda pozisyona karşılık gelen puandan 1 puan düşülmelidir. Yük/kuvvet puanı, kavrama puanı ve faaliyet puanı bu aşamada atanmalıdır. Bu süreç vücudun hem sağı hem de solu için ve her bir duruş için ayrı ayrı tekrarlanmalıdır. Adım 4: Puanların işlenmesi Gövde, boyun ve bacak puanlarından tek bir puan elde etmek için Ek-3 te yer alan REBA yöntemi kullanıcı formunda Tablo A kullanılmaktadır. Tablo A dan elde edilen bu puana yük/kuvvet puanı eklenerek puan A elde edilmektedir. Benzer şekilde üst kol, ön kol ve bilek puanlarından tek bir puan elde etmek için Tablo B kullanılmaktadır. Vücudun sağ ve sol tarafı için risk farklı ise bu aşama tekrarlanmalıdır. Daha sonra puan B yi elde etmek için bu puana kavrama puanı eklenmektedir. Puan A ve puan B de Tablo C de birleştirildiğinde puan C elde edilmektedir. Adım 5: REBA puanının oluşturulması Uygulanan kas faaliyetinin tipi faaliyet puanıyla temsil edilmektedir ve bu puan, puan C ye eklenerek REBA puanı elde edilmektedir. Adım 6: Kontrol önlemleri için eylem seviyelerinin belirlenmesi REBA puanının hangi eylem seviyesine denk geldiği belirlenmelidir. Denk geldiği aralığa karşılık gelen önem seviyesinde kontrol önlemleri geliştirilmelidir. Adım 7: Yeniden değerlendirme Müdahale ya da kontrol önlemleriyle görevde değişiklikler meydana geldiğinde bu süreç yeniden işletilmelidir. Yeni REBA puanı, bir önceki REBA puanıyla karşılaştırılarak değişimin etkinliği ölçülebilmektedir (Stanton vd, 2005). Eğitim ve Uygulama Zamanı REBA için eğitim zamanı yaklaşık 3 saattir; ancak RULA ve OWAS uygulama deneyimi olan kişilerde bu süre kısalabilmektedir [20]. 33

48 Bir duruşun değerlendirilmesi kalem ve kağıtla yaklaşık 2 dakika sürmektedir. Değerlendirme için yazılım kullanıldığında ise yaklaşık 30 saniyede işlem tamamlanabilmektedir (Stanton vd, 2005). Ekipman İhtiyacı REBA işyerlerinin kullanımına açık bir yöntemdir ve uygulama için yalnızca bir kalem ve Ek-3 te yer alan REBA kullanıcı formunu gerektirmektedir. Duruşların analiz edilmesi için bir video kaydedici yararlı olabilir ancak zorunlu değildir (Stanton vd, 2005). 34

49 BÖLÜM III YÖNTEM Bu bölümde araştırmanın modeli, evreni ve örneklemi belirtilmiş, araştırmada elde edilen verilerin toplanması ve analizinde kullanılacak teknikler açıklanmıştır. Araştırmanın Modeli Bu araştırma genel tarama modeli kullanılarak yapılmıştır. Genel tarama modelleri evren hakkında genel bir yargıya ulaşmak amacı ile evrenin tümüne veya ondan alınacak bir gurup örnek veya örneklerin üzerinde yapılan araştırma modelidir. Araştırılacak konuya ayıt değişkenler ayrı ayrı betimlenmeye çalışılır. İlişkisel tarama modelinde ise, iki veya daha çok değişken arasında birlikte değişimin olduğu ve/veya derecesi belirlenmeye çalışılır. Bu araştırmada tekil ve ilişkisel tarama metodunun ikisi de kullanılmıştır. Evren ve Örneklem Araştırmanın evrenini, Gazi Üniversitesinde beden eğitimi ve spor yüksekokulunda öğrenim gören ile diğer fakültelerde öğrenim gören öğrenciler oluşturmuştur. Araştırmanın örneklemi, 2015 sonbahar yarıyılı beden eğitimi ve spor yüksekokulunda öğrenim gören 240 kişi ile diğer fakültelerde öğrenim gören 270 kişi, toplam 510 kişiden oluşturmuştur. Araştırmaya katılan deneklere araştırma hakkında ön bilgi verilip motivasyonları artırılmış, Ayrıca katılımcılara gönüllü katılım formu imzalatılıp istekli araştırmaya katılacaklar ve İnsan deneklerin kullanımı için tüm politika ve prosedürleri enstitü ve anabilim dalı tarafından onaylanmış. 35

50 Ölçme Araçları Demografik özellikleri anketi (genel sorular) Nordic anket Uluslararası çalışmalar ve Türkiye de yapılan (Başkurt, Başkurt & Gelecek, 2011; Bilir, 2007) birçok araştırmada kullanılan Standardize edilmiş İskandinav Kas-İskelet Sistemi Anketi (The Nordic Musculoskeletal Questionnaire-NMQ) uygulanmıştır. Tüm soruların cevaplanması dakika gibi kısa bir zaman almaktadır (Aghilinejad vd. 2012). Çalışmalarda tekrarlanabilen, duyarlı, geçerliliği ve güvenirliği gösterilmiş, kullanışlı bir tarama testi olarak belirtilmiştir (Aghilinejad vd. 2012). Anket için vücudun dokuz anatomik bölgesini gösteren bir şekil kullanılmıştır. NMQ de amaç; standardize sorularla bel, boyun, omuz ve genel kas-iskelet yakınmalarının değerlendirilmesidir. NMQ de; vücudun haritalandırılarak işaretlenmiş belirli dokuz semptom bölgesindeki (ayaklar-ayak bilekleri, dizler, uyluklar-kalçalar, bilekler-eller, bel, dirsekler, sırt, omuzlar, boyun) son 12 ay ve yedi gündeki rahatsızlıklar sorgulanmıştır. Nordic anketi Ek 1 ve 2 de yer almaktadır (Dawson vd. 2009). REBA yöntemi (Rapid Entire Body Assessment): REBA yöntemi, dinamik ve statik duruşlarda söz konusu olan yüklenmeyi, insan-yük etkileşimini göz önüne alarak iş görenin tüm vücudunun duruşsal riskini değerlendirir. Bu analiz ayni zamanda, bir iyileştirme yapıldığı zaman, iyileştirmenin öncesinde ve sonrasında rahatsızlık risklerinin azalıp azalmadığını değerlendirmek için de kullanılır. REBA yöntemi, RULA yönteminden türetilmiştir. Ancak REBA yöntemi tüm vücudu göz önüne alır ve dolayısıyla sırt, bacaklar ve dizleri de değerlendirir. REBA yöntemi formları Ek 3, 4, 5, 6, 7 ve 8 de yer almaktadır (Hıgnett ve Mc Atamney, 2000). REBA çalışma duruşu skorları REBA metodunda kullan puanlama şekilleri Şekil 2 ve 3 deki gibidir: 36

51 Şekil 2. REBA Duruş Puanlaması 37

52 Şekil 3. REBA Duruş Puanlaması (Devam) 38

53 Şekil 4. REBA Tablo A Şekil 5. REBA Tablo B Şekil 6. REBA Tablo C 39

54 Şekil 7. Tehlike Seviyeleri Şekil 8. REBA Skorunun belirlenme algoritması Bacak, gövde ve boyun duruşları şekil 4 teki Tablo A ya ve üst kol, alt kol ve bilek duruşları şekil 5 teki Tablo B ye göre skorlanır. Yük / kuvvet ilişkisi, bulunan skorlara sırasıyla eklenir. Bulunan Skor A ve Skor B, şekil 6 da gösterilen Tablo C de birleştirilerek Skor C bulunur. Skor C ye aktivite skoru da eklenerek toplam duruşsal skor bulunmuş olur. Şekil 8 de REBA skor hesaplamasının şematik gösterimini verilmiştir. 40

55 Verilerin Toplanması Veri toplama araçlarının oluşturulması için ön çalışma yapılmış ve aşağıda belirtilen veri toplama araçları araştırmacı tarafından oluşturulmuştur. Denekler, dağıtılan demografik anketi ve gönüllü katılım formunu tamamladıktan sonra, NORDİK anketi araştırmacılar tarafından denklere dağıtılmıştır. Tüm soruların cevaplanması dakika gibi kısa bir zaman almaktaymış ve sonra anketler araştırmacılar tarafından toplanmıştır. Sonraki aşamada öğrencilerin sınıfta değerlendirilecek duruşları için yapılan gözlemler sonucunda hangi duruşun analiz edileceğine karar verilmiştir. Karar aşamasında aşağıdaki kriterler kullanılmıştır: 1. En fazla sıklıkla tekrarlanan duruş, 2. En uzun kalınan duruş, 3. En fazla kas aktivitesi ya da en fazla kuvvet gerektiren duruş, 4. Rahatsızlığa neden olduğu bilinen duruş, 5. Özellikle bir kuvvet uygulandığında denge sağlamanın zor olduğu duruş, 6. Kontrol önlemi ve iyileştirmelere en fazla ihtiyacı olan duruş. Karar yukarıdaki kriterlerden birine ya da bir kaçına dayanılarak verildikten sonra duruşun puanlanmasında vücut bölümlerine ayrı ayrı verilen puanlar kullanılmıştır. Grup A, gövde, boyun ve bacaklar; Grup B, üst kol, ön kol ve bilekler için puanlanmıştı. Grup B vücudun sağı ve solu için ayrı ayrı puanlanmış, Duruşa göre puan eklenip çıkartılmıştır. Örneğin Grup B de üst kol destekleniyorsaydı, bu durumda pozisyona karşılık gelen puandan 1 puan düşülmüştür. Yük/kuvvet puanı, kavrama puanı ve faaliyet puanı bu aşamada atanmıştır. Puanların işlenmesi için gövde, boyun ve bacak puanlarından tek bir puan elde etmek için Ek-3 te yer alan REBA yöntemi kullanıcı formunda Tablo A kullanılmıştır. Tablo A dan elde edilen bu puana yük/kuvvet puanı eklenerek puan A elde edilmiştir. Benzer şekilde üst kol, ön kol ve bilek puanlarından tek bir puan elde etmek için Tablo B kullanılmıştır. Vücudun sağ ve sol tarafı için risk farklı ise bu aşama tekrarlanmıştır. Daha sonra puan B yi elde etmek için bu puana kavrama puanı eklenmiştir. Puan A ve puan B de Tablo C de birleştirildiğinde puan C elde edilmiştir. Uygulanan kas faaliyetinin tipi faaliyet puanıyla temsil edilmiş ve bu puan, puan C ye eklenerek REBA puanı elde edilmiştir. REBA puanının hangi eylem seviyesine denk geldiği belirlenmiştir. Denk geldiği aralığa karşılık gelen önem seviyesinde kontrol önlemleri geliştirilmiştir. Bir duruşun değerlendirilmesi kalem ve kağıtla yaklaşık 2 dakika sürdürmüştür. 41

56 Son aşamada BESYO ve diğer öğrencilerinden topladığımız verilerin Karşılaştırılması yapılmıştır. Verilerin Çözümlenmesi ve Yorumlanması Çalışmamızda istatistiksel analiz için SPSS 19.0 (Statistical Package for Social Sciences, Chicago, Illinois, United States) bilgisayar programı kullanıldı. İstatistiksel analiz yöntemleri: Tanımlayıcı istatistiksel yöntemlerle ortalama, yüzdelik dağılım ve standart sapma değerleri hesaplandı. Kas iskelet sistemi bulguları olanlar ve olmayanların fiziksel aktivite düzeylerini karşılaştırmak için kategorik değişkenlerde ki kare testi, nicel değişkenlerde bağımsız örneklem t-testi kullanıldı. Kas iskelet sistemi bulgularına etki edebilecek diğer faktörlerin incelenmesi için lojistik regresyon analizi yapıldı. Anlamlılık düzeyi olarak p<0.05 kabul edildi. Etik Kurul Onayı İnsan ve hayvanlar üzerinde gerçekleştirilecek tüm deneysel çalışmalarda belirli etik kurallara uyulması zorunludur. Bu çalışmaya başlamadan önce ilgili etik kurullardan (insan veya hayvan etik kurulu) izin belgesi alınmıştır. Alınan etik kurul onayı metninin sonunda ekler bölümünde sunulmuştur (EK 9). 42

57 BÖLÜM VI BULGULAR ve YORUM Bu bölümde; araştırma kapsamına alınan 510 öğrencinin tanıtıcı bilgileri tablolar halinde sunulmuştur. Araştırma kapsamına alınan 260 beden eğitimi ve spor yüksekokulu öğrencilerin yaş 21.12±2.1 yıl, boy ±9.43 cm ve ağırlık ortalaması 60.12±8.43 kg ve diğer fakültelerde (DF) öğrenim gören 250 öğrencin yaş 21.30±2.75 yıl, boy ±8.43 cm ve ağırlık ortalaması 64.12±7.43 kg olarak bulunmuştur (Tablo 1). BESYO öğrencileri ve DF de okuyan öğrencilerinin yaş ortalamaları karşılaştırıldığında aralarında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmamıştır (p=0.248). BESYO öğrencileri ve DF de okuyan öğrencilerinin boyları karşılaştırıldığında aralarında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmuştur (p=0.023). BESYO öğrencileri ve DF de okuyan öğrencilerinin kiloları karşılaştırıldığında aralarında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmuştur (p=0.036). Tablo 1 BESYO ve DF öğrencilerinin fiziksel Özellikleri BESYO öğrencileri DF öğrencileri (n=260) X±SD (n=250) X±SD Yaş (yıl) 21.12± ±2.75 Boy (cm) ± ±8.43 Kilo (kg) 62.12± ±7.43 Aşağıdaki tablolarda REBA ölçeği ile risk değerlendirmesi yapılan duruşun ergonomik risklerine ilişkin bulgular ile NORDIC Kas İskelet Sistemi Rahatsızlık Ölçeği ile tespit edilen kas-iskelet sistemi rahatsızlıklarına ilişkin bulgular yer almıştır. Araştırmaya katılan BESYO öğrencilin sosyo-demografik özellikleri Tablo 2 de ve diğer fakültelerde öğrenim gören öğrencilin sosyo-demografik özellikleri Tablo 3 de verilmiştir. 43

58 BESYO öğrencileri %94.6 sı düzenli egzersiz yapmakta, %5.4 ü düzenli egzersiz yapmamaktadır. Düzenli egzersiz yapanlar ile yapmayanlar arasında cinsiyet farkı yoktur (p=0.115). BESYO öğrencileri egzersiz yapma sıklığı %50.8 i günde, %40 ı haftada ve 3.8 i aydadır. BESYO öğrencilerinde düzenli egzersiz yapanlar ile yapmayanlar arasında cinsiyet farkı yoktur (p=0.578). Tablo 2 BESYO Öğrencilerin Tanımlayıcı Özelliklerinin Dağılımı Değişkenler N % Cinsiyet Kadın Erkek Medeni durum Evli 13 5 Bekar Günde Egzersiz yapma Haftada sıklığı Ayda Yapmıyor DF de okuyan öğrencilerinin %35.2 si düzenli egzersiz yapmaktadır ve %64.8 i düzenli egzersiz yapmıyor. Düzenli egzersiz yapanlar ile yapmayanlar arasında cinsiyet farkı yoktur (p=0.279). DF de okuyan öğrencilerin egzersiz yapma sıklığı %2.4 ü günde, %10.8 i haftada ve 22 si aydadır. DF de okuyan öğrencilerinin düzenli egzersiz yapanlar ile yapmayanlar arasında cinsiyet farkı yoktur (p=0.668). BESYO öğrencileri diğer fakültelerde öğrenim gören öğrenciline göre incelediğimizde egzersiz yapma oranı daha fazla olduğu tespit edilmiştir; BESYO öğrencilerinin %94.6 si ve diğer fakültelerde öğrenim gören öğrencilerin %35.2 si düzenli egzersiz yapmaktadır (p=0.018). BESYO öğrencileri diğer fakültelerde öğrenim gören öğrenciline göre günde egzersiz yapma sıklığının oranı daha fazla olduğu tespit edilmiştir; BESYO öğrencilerinin %50.8 i ve diğer fakültelerde öğrenim gören öğrencilerinin %2.4 ü günde egzersiz yapmaktadır (p=0.000). 44

59 Tablo 3 DF de okuyan öğrencilerin tanımlayıcı özelliklerinin dağılımı Değişkenler N % Cinsiyet Kadın Erkek Medeni durum Evli Bekar Günde Egzersiz yapma Haftada sıklığı Ayda Yapmıyor Araştırmada BESYO öğrencilerin %71.15 inin en az bir bölgesinde ağrısının olduğu, %28.8 inin ağrı şikayeti olmadığı belirlendi. Bel (%51.5), sırt (%43.1) ve boyun (%39.6) en sık görülen kas iskelet sistemi ağrılarıydı. Bunu Kalça/Uyluk (%36.5), ayak/ayak bileği (%34.2), omuz (%25) ve diz (%33.5) ağrısı izledi. Bel ağrısı; son bir yılda (%47.7), bir ayda (%44.6) ve bir haftada (%28.8) en sık görülen ağrılar olduğu tespit edilmiştir (Tablo 4). Tablo 4 BESYO öğrencilerin vücut bölgelerine göre ağrı sıklığı Ağrı olma durumu Ağrı bölgesi Son bir Son bir ayda Son bir N (%) yılda N (%) N (%) haftada N (%) Boyun 103 (39.6) 95 (36.5) 83 (31.9) 52 (20) Omuz 65(25) 48(18.5) 35(13.5) 26(10) Sırt 112(43.1) 101(38.8) 96(36.9) 62(23.8) Dirsek 23(8.8) 16(6.2) 9(3.5) 5(1.9) El/ El Bileği 66(25.4) 46(17.7) 35(13.5) 14(5.4) Bel 134(51.5) 124(47.7) 116(44.6) 75(28.8) Kalça/Uyluk 95(36.5) 78(30) 63(24.2) 37(14.2) Diz 87(33.5) 66(25.4) 52(20) 38(14.6) Ayak /Ayak bileği 89(34.2) 81(31.2) 65(25) 49(18.8) Araştırmada BESYO öğrencilerin ağrıların ortalama 20 li yaşlarda başladığı belirlenmiştir. Ağrı nedeniyle hastaneye yatma durumları incelendiğinde en sık bel (%8.8), diz (%6.2) ve boyun (%4.6) ağrısı nedeniyle hastaneye yattıkları saptanmıştır. Yine bel ağrısı nedeni ile görev yerini değiştirenlerin oranı %6.2 i tespit edilmiştir. BESYO öğrencilerin %41.9 u bel, %30 u boyun, %25 i omuz ve sırt ağrısı nedeni ile yaşamının etkilendiğini belirtmişlerdir. Boyun ağrısı nedeni ile %26.5, bel ağrısı nedeni ile %26.2, sırt ağrısı 45

60 nedeni ile %18.8 oranında hekime gittikleri ve en sık bu ağrılar yüzünden ilaç kullandıkları ve %20.8 inin bel ağrısı için rapor aldıkları görülmüştür (Tablo 5). Tablo 5 BESYO öğrencilerde ağrının başlama yaşı ve bireye etkisi Ağrı bölgesi Ağrının başlama yaşı Ağrı nedeniyle hastaneye yatma N (%) Görev yerinin değiştirilmesi N (%) Ev/iş hayatının etkilenmesi N (%) Ağrı nedeniyle doktora gitme N (%) İlaç kullanma N (%) Rapor alma N (%) Boyun ± (4.6) 5(1.9) 78(30) 69(26.5) 93(35.8) 21(8.1) Omuz ±4.37 2(0.8) 6(2.3) 65(25) 48(18.5) 67(25.8) 6(2.3) Sırt ±6.35 5(1.9) 5(1.9) 62(23.8) 49(18.8) 73(28.1) 9(3.5) Dirsek ±4.34-1(0.4) 1(0.4) 7(2.7) 9(3.5) 1(0.4) El/ El Bileği ±6.55 3(1.2) 2(0.8) 46(17.7) 30(11.5) 25(9.6) 18(6.9) Bel ± (8.8) 16(6.2) 109(41.9) 68(26.2) 126(48.5) 54(20.8) Kalça/Uyluk ±5.02 8(3.1) - 35(13.5) 14(5.4) 51(19.6) 32(12.3) Diz ± (6.2) 9(3.5) 45(17.3) 22(8.5) 63(24.2) 9(3.5) Ayak /Ayak bileği ±6.25 6(2.3) 4(1.5) 36(13.8) 24(9.2) 47(18.1) 7(2.7) Araştırmada DF öğrencilerin %91.2 sinin en az bir bölgesinde ağrısının olduğu, %28.8 inin ağrı şikayeti olmadığı belirlenmiştir. Bel (%75.6), sırt (%66) ve boyun (%59.2) en sık görülen kas iskelet sistemi ağrıları olduğu, Bunu Kalça/Uyluk (%31.2), El/ El Bileği (%29.6), omuz (%37.2) ve diz (%49.2) ağrısı izledi. Bel ağrısı; son bir yılda (%70.8), bir ayda (%66), bir haftada (%37.2) ve boyun ağrısı; son bir yılda (%53.2), bir ayda (%42) ve bir haftada (%28.8) en sık görülen ağrılardan olduğu tespit edilmiştir (Tablo 6). Tablo 6 DF de okuyan öğrencilerin vücut bölgelerine göre ağrı sıklığı Ağrı olma durumu Ağrı bölgesi N (%) Son bir Son bir Son bir yılda N (%) ayda N (%) haftada N (%) Boyun 148(59.2) 133(53.2) 105(42) 72(28.8) Omuz 93(37.2) 58(23.2) 38(15.2) 33(13.2) Sırt 165(66) 158(63.2) 129(51.6) 95(38) Dirsek 20(8) 12(4.8) 7(2.8) 3(1.2) El/ El Bileği 74(29.6) 59(23.6) 42(16.8) 28(11.2) Bel 189(75.6) 177(70.8) 165(66) 93(37.2) Kalça/Uyluk 78(31.2) 52(20.8) 33(13.2) 13(5.2) Diz 123(49.2) 113(45.2) 104(41.2) 88(35.2) Ayak /Ayak bileği 53(21.2) 45(18) 37(14.8) 22(8.8) 46

61 Araştırmada DF öğrencilerin ağrıların ortalama 20 li yaşlarda başladığı, Ağrı nedeniyle hastaneye yatma durumları incelendiğinde en sık bel (%36.4), diz (%33.2) ve boyun (%23.2) ağrısı nedeniyle hastaneye yattıkları tespit edilmiştir. Yine bel ağrısı nedeni ile görev yerini değiştirenlerin oranı %18.8 i bulunmuştur. DF öğrencilerin %64.8 i bel, %54,4 u sırt, %45,6 sı boyun ve omuz %25.2 si ağrısı nedeni ile yaşamının etkilendiğini belirtmişlerdir. Bel ağrısı nedeni ile %47.6, sırt ağrısı nedeni ile %44.8, boyun ağrısı nedeni ile %31.2 oranında hekime gittikleri ve en sık bu ağrılar yüzünden ilaç kullandıkları ve %34 ünün bel ağrısı için rapor aldıkları görülmüştür (Tablo 7). Tablo 7 DF de okuyan öğrencilerinde ağrının başlama yaşı ve bireye etkisi Ağrı bölgesi Ağrının başlama yaşı Ağrı nedeniyle hastaneye yatma N (%) Görev yerinin değiştirilmesi N (%) Ev/iş hayatının etkilenmesi N (%) Ağrı nedeniyle doktora gitme N (%) İlaç kullanma N (%) Rapor alma N (%) Boyun ± (23.2) 36(14.4) 114(45.6) 78(31.2) 109(43.6) 65(26) Omuz ± (6.4) 24(9.6) 63(25.2) 52(20.8) 76(30.4) 11(4.4) Sırt ± (6) 11(4.4) 136(54.4) 112(44.8) 128(51.2) 41(16.4) Dirsek ±3.78 2(0.8) - 2(0.8) 5(2) 8(3.2) 2(0.8) El/ El Bileği ±5.98 7(2.8) 3(1.2) 42(16.8) 26(10.4) 37(14.8) 4(1.6) Bel ± (36.4) 47(18.8) 162(64.8) 119(47.6) 148(59.2) 85(34) Kalça/Uyluk ± (10.4) 8(3.2) 47(18.8) 24(9.6) 76(30.4) 21(8.4) Diz ± (33.2) 19(7.6) 56(22.4) 43(17.2) 97(38.8) 38(15.2) Ayak /Ayak bileği ± (11.2) 13(5.2) 37(14.8) 25(10) 49(19.6) 5(2) BESYO öğrencilerine ağrının sıklığı sorduğunda; boyun ağrısı; sürekli (%79.6), omuz ağrısı; sık sık (%43.6), sırt ağrısı; sürekli (%58.1), dirsek ağrısı; sık sık (%69.6), el/el bileği ağrısı; sık sık (%65.2), bel ağrısı; sürekli (%54.5), kalça/uyluk ağrısı; sürekli (%50.5), diz ağrısı; sürekli (%41.4), ayak/ayak bileği ağrısı; sık sık (%52.8) izledi. Ağrının tatil günlerinde ne durumda olduğunu sorgulandığında; bel ve diz bölgesinde ağrının fark etmemesi ve diğer bölgelerde azalması bulunmuştur (Tablo 8). 47

62 Tablo 8 BESYO öğrencilerinde ağrı ile ilgili değişkenler Ağrının olup sıklığı Ağrı bölgesi Sürekli N (%) Sık sık N (%) Nadiren N (%) Azalıyor N (%) Fark etmiyor N (%) Boyun 82(79.6) 16(15.5) 5(4.9) 26(25.2) 77(74.8) Omuz 16(24.6) 28(43.1) 21(32.3) 48(73.8) 17(26.2) Sırt 65(58) 43(38.4) 4(3.6) 86(76.8) 26(23.2) Dirsek 5(21.7) 16(69.6) 2(8.7) 18(78.3) 5(21.7) El/ El Bileği 8(12.1) 43(65.2) 15(22.7) 52(78.3) 14(21.2) Bel 73(54.5) 42(31.3) 19(14.2) 109(81.3) 25(18.7) Kalça/Uyluk 48(50.5) 37(38.9) 10(10.5) 74(77.9) 21(22.1) Diz 36(41.4) 24(27.6) 27(31) 34(39.1) 53(60.9) Ayak /Ayak bileği 43(48.3) 47(52.8) 9(10.1) 56(62.9) 33(37.1) BESYO öğrencilerine ağrının şiddeti sorgulandığında; en sık görülen ağrı şiddeti boyun bölgesinde 6.seviyede, omuz bölgesinde 4.seviyede, sırt bölgesinde 5.seviyede, dirsek bölgesinde 4.seviyede, el/el bileği bölgesinde 5.seviyede, bel bölgesinde 5.seviyede, kalça/uyluk bölgesinde 3.seviyede, diz bölgesinde 3.seviyede, ayak /ayak bileği bölgesinde 4.seviyede bulundu (Tablo 9). Tablo 9 BESYO öğrencilerinde ağrı şiddeti Ağrı Ağrı seviyesi bölgesi N(%) N(%) N(%) N(%) N(%) N(%) N(%) N(%) N(%) N(%) Boyun 2(1.9) 4(3.9) 13(12.6) 19(18.4) 17(16.5) 23(22.3) - 4(3.9) - - Omuz 3(4.6) 1(1.5) 2(3.1) 7(10.8) (4.6) - - Sırt 3(2.7) 6(5.4) 3(2.7) 12(10.7) 27(24.1) (9.8) - 3(2.7) Dirsek - 2(8.7) - 3(13) El/ El Bileği - - 1(1.5) 1(1.5) 4(6.1) 2(3) Bel 8(6) 3(2.2) 1(0.7) 11(8.2) 23(17.2) 9(6.7) 18(13.4) - 8(6) 2(1.5) Kalça/Uyluk 2(2.1) 7(7.4) 13(13.7) 8(8.4) 9(9.5) 4(4.2) - 4(4.2) 1(1.1) - Diz 2(2.3) 4(4.6) 9(10.3) 1(1.1) 6(6.9) - 3(3.4) 8(9.2) - 3(3.4) Ayak /Ayak bileği - 3(3.4) 8(9) 12(13.5) 15(16.9) - 3(3.4) 2(2.2) - - DF öğrencilerine ağrının sıklığı sorgulandığında; boyun ağrısı; sürekli (%76.4), omuz ağrısı; sık sık (%62.4), sırt ağrısı; sürekli (%80.6), dirsek ağrısı; nadiren (%65), el/ el bileği ağrısı; sık sık (%66.2), bel ağrısı; sürekli (%73.5), kalça/uyluk ağrısı; sürekli (%37.2), diz ağrısı; sık sık (%65.5), ayak/ayak bileği ağrısı; sık sık (%52.8) izledi. Ağrının tatil günlerinde ne durumda olduğunu sorgulandığında; boyun, omuz, el/el bileği ve bel bölgesinde ağrının fark etmemesi ve diğer bölgelerde azaldığı bulunmuştur (Tablo 10). 48

63 Tablo 10 DF de okuyan öğrencilerinde ağrı ile ilgili değişkenler Ağrı bölgesi Sürekli N (%) Sık sık N (%) Ağrının olup sıklığı Nadiren N (%) Azalıyor N (%) Fark etmiyor N (%) Boyun 113(76.4) 14(9.5) 21(14.2) 37(25) 111(75) Omuz 32(34.4) 58(62.4) 3(3.2) 19(20.4) 74(79.6) Sırt 133(80.6) 12(7.3) 20(12.1) 149(90.3) 26(15.8) Dirsek 2(10) 5(25) 13(65) 16(80) 4(20) El/ El Bileği 17(23) 49(66.2) 8(10.8) 18(24.3) 59(79.7) Bel 139(73.5) 12(6.3) 38(20.1) 68(36) 121(64) Kalça/Uyluk 29(37.2) 23(29.5) 26(33.3) 43(55.1) 35(44.9) Diz 23(18.7) 83(67.5) 17(13.8) 97(78.9) 26(21.1) Ayak /Ayak bileği 6(11.3) 19(35.8) 28(52.8) 39(73.6) 14(26.4) DF öğrencilerine ağrının şiddeti sorgulandığında; en sık görülen ağrı şiddeti boyun bölgesinde 3.seviyede, omuz bölgesinde 2.seviyede, sırt bölgesinde 2.seviyede, dirsek bölgesinde 2.seviyede, el/el bileği bölgesinde 3.seviyede, bel bölgesinde 4.seviyede, kalça/uyluk bölgesinde 3.seviyede, diz bölgesinde 4.seviyede, ayak /ayak bileği bölgesinde 3.seviyede bulundu (Tablo 11). Tablo 11 DF de okuyan öğrencilerinde ağrı şiddeti Ağrı Ağrı seviyesi bölgesi N(%) N(%) N(%) N(%) N(%) N(%) N(%) N(%) N(%) Boyun 7(4.7) 18(12.2) 85(57.4) 3(2) 32(21.6) - 3(2) Omuz 26(28) 32(34.4) 15(16.1) 2(2.2) 16(17.2) 1(1.1) - 1(1.1) - - Sırt 31(18.8) 68(41.2) 36(21.8) 15(9.1) 11(6.7) - 1(0.6) 1(0.6) 2(1.2) - Dirsek 5(25) 8(40) 1(5) - 6(30) El/ El Bileği 16(21.6) 4(5.4) 31(41.9) 12(16.2) 10(13.5) - 1(1.4) Bel 32(16.9) 16(8.5) 19(10.1) 78(41.3) 23(12.2) 1(0.5) 12(6.3) 8(4.2) - - Kalça/Uyluk 13(16.7) 18(23.1) 45(57.7) 1(1.3) 1(1.3) Diz 6(4.9) 8(6.5) 13(10.6) 57(46.3) 29(23.6) 7(5.7) - 2(1.6) 1(0.8) - Ayak /Ayak bileği 3(5.7) 9(17) 32(60.4) 6(11.3) 2(3.8) - 1(1.9) N(%) BESYO öğrencilerinde kadınların boyun ağrı sıklığı erkeklere göre daha fazla (t:4.181 p=0.000), Aynı şekilde DF öğrencilerinde kadınların boyun ağrı sıklığı erkeklere göre görülme oranının yüksek olduğu görülmüştür (t:4.854 p=0.000). BESYO öğrencilerinde günde egzersiz yapanların boyun ağrısı haftada, ayda egzersiz yapanlara ve egzersiz yapamayanlara göre daha fazla (t:6.252 p=0.000), DF öğrencilerinde egzersiz

64 yapmayanların günde, haftada ve ayda egzersiz yapanlara göre ağrı görülme oranı yüksekliği (t:5.459 p=0.000), Günde egzersiz yapan BESYO öğrencileri ile günde egzersiz yapan DF öğrencileri boyun bölgesi ağrısı arasında önemli bir fark tespit edilmiştir (t:2.768 p=0.006). Aynı şekilde egzersiz yapmayan BESYO öğrencileri ile DF öğrencilerinin boyun bölgesinde ağrı incelendiğinde istatistiksel olarak anlamlı bir fark saptanmıştır (Tablo 12, t:5.853 p=0.000). Tablo 12 Boyun rahatsızlıklarının demografik özelliklerine göre dağılımları Boyun bölgesinde ağrı Risk Faktörler BESYO öğrencilerinde DF öğrencilerinde N % N % Cinsiyet Kadın Erkek Günde Egzersiz yapma Haftada sıklığı Ayda Yapmıyor BESYO ve DF öğrencilerinde kadınların omuz ağrı sıklığı erkeklere göre daha fazla olduğu (t:4.191 p=0.000), Günde egzersiz yapanların omuz ağrısı haftada, ayda egzersiz yapanlara ve egzersiz yapamayanlara göre daha fazla olduğu tespit edilmiştir (t:2.577 p=0.011). Günde egzersiz yapan BESYO öğrencileri ile günde egzersiz yapan DF öğrencileri omuz bölgesi ağrısı arasında önemli bir fark tespit edilmiştir (t:4.685 p=0.000). Aynı şekilde egzersiz yapmayan BESYO öğrencileri ile DF öğrencilerinin omuz bölgesi ağrısı arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark saptanmıştır (Tablo 13, t:2.251 p=0.025). Tablo 13 Omuz rahatsızlıklarının demografik özelliklerine göre dağılımları Omuz bölgesinde ağrı Risk Faktörler BESYO öğrencilerinde DF öğrencilerinde N % N % Cinsiyet Kadın Erkek Günde Egzersiz yapma Haftada sıklığı Ayda Yapmıyor

65 BESYO ve DF öğrencilerinde kadınların sırt ağrı sıklığı erkeklere göre daha fazla olduğu (t:4.569 p=0.000), Günde egzersiz yapanların sırt ağrısı haftada, ayda egzersiz yapanlara ve egzersiz yapamayanlara göre daha fazla olduğu tespit edilmiştir (t:2.625 p=0.002). Günde egzersiz yapan BESYO öğrencileri ile günde egzersiz yapan DF öğrencileri sırt bölgesi ağrısı arasında önemli bir fark tespit edilmiştir (t:6.165 p=0.000). Aynı şekilde egzersiz yapmayan BESYO öğrencileri ile DF öğrencilerinin sırt bölgesi ağrısı arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark saptanmıştır (Tablo 14, t:5.172 p=0.000). Tablo 14 Sırt rahatsızlıklarının demografik özelliklerine göre dağılımları Sırt bölgesinde ağrı Risk Faktörler BESYO öğrencilerinde DF öğrencilerinde N % N % Cinsiyet Kadın Erkek Günde Egzersiz yapma Haftada sıklığı Ayda Yapmıyor BESYO ve DF öğrencilerinde kadınların dirsek ağrı sıklığı erkeklere göre daha fazla olduğu (t:7.252 p=0.000), Günde egzersiz yapanların dirsek ağrısı haftada, ayda egzersiz yapanlara ve egzersiz yapamayanlara göre daha fazla olduğu tespit edilmiştir (t:4.668 p=0.000). Günde egzersiz yapan BESYO öğrencileri ile günde egzersiz yapan DF öğrencileri dirsek bölgesi ağrısı arasında önemli bir fark tespit edilmiştir (t:3.329 p=0.001). Aynı şekilde egzersiz yapmayan BESYO öğrencileri ile DF öğrencilerinin dirsek bölgesi ağrısı arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark saptanmıştır (Tablo 15, t:6.633 p=0.000). Tablo 15 Dirsek rahatsızlıklarının demografik özelliklerine göre dağılımları Dirsek bölgesinde ağrı Risk Faktörler BESYO öğrencilerinde DF öğrencilerinde N % N % Cinsiyet Kadın Erkek Günde Egzersiz yapma Haftada sıklığı Ayda Yapmıyor

66 BESYO öğrencilerinde erkeklerin el/el Bileği ağrı sıklığı kadınlara göre daha fazla olduğu (t:4.598 p=0.000), Amma, DF öğrencilerinde kadınların el/el Bileği ağrı sıklığı erkeklere göre ağrı görülme oranı yüksekliği bulunmuştur (t:5.695 p=0.000). BESYO öğrencilerinde günde egzersiz yapanların el/el Bileği ağrısı haftada, ayda egzersiz yapanlara ve egzersiz yapamayanlara göre daha fazla (t:3.025 p=0.002), DF öğrencilerinde egzersiz yapmayanların günde, haftada ve ayda egzersiz yapanlara göre ağrı görülme oranı yüksekliği tespit edilmiştir (t:4.956 p=0.000). Günde egzersiz yapan BESYO öğrencileri ile günde egzersiz yapan DF öğrencileri el/el Bileği bölgesi ağrısı arasında önemli bir fark tespit edilmiştir (t:4.593 p=0.000). Aynı şekilde egzersiz yapmayan BESYO öğrencileri ile DF öğrencilerinin el/el Bileği bölgesi ağrısı arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark saptanmıştır (Tablo 16, t:6.521 p=0.000). Tablo 16 El/ El Bileği rahatsızlıklarının demografik özelliklerine göre dağılımları El/ El Bileği bölgesinde ağrı Risk Faktörler BESYO öğrencilerinde DF öğrencilerinde N % N % Cinsiyet Kadın Erkek Günde Egzersiz yapma Haftada sıklığı Ayda Yapmıyor BESYO ve DF öğrencilerinde kadınların bel ağrı sıklığı erkeklere göre daha fazla (t:6.736 p=0.000), Günde egzersiz yapanların bel ağrısı haftada, ayda egzersiz yapanlara ve egzersiz yapamayanlara göre daha fazla olduğu tespit edilmiştir (t:4.496 p=0.000). DF öğrencilerinde egzersiz yapmayanların günde, haftada ve ayda egzersiz yapanlara göre ağrı görülme oranı yüksekliği tespit edilmiştir (t:7.281 p=0.000). Günde egzersiz yapan BESYO öğrencileri ile günde egzersiz yapan DF öğrencileri bel bölgesi ağrısı arasında önemli bir fark tespit edilmiştir (t:6.112 p=0.000). Aynı şekilde egzersiz yapmayan BESYO öğrencileri ile DF öğrencilerinin bel bölgesi ağrısı arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark saptanmıştır (Tablo 17, t:8.052 p=0.000). 52

67 Tablo 17 Bel rahatsızlıklarının demografik özelliklerine göre dağılımları Bel bölgesinde ağrı Risk Faktörler BESYO öğrencilerinde DF öğrencilerinde N % N % Cinsiyet Kadın Erkek Günde Egzersiz yapma Haftada sıklığı Ayda Yapmıyor BESYO ve DF öğrencilerinde kadınların kalça/uyluk ağrı sıklığı erkeklere göre daha fazla (t: p=0.000), Günde egzersiz yapanların kalça/uyluk ağrısı haftada, ayda egzersiz yapanlara ve egzersiz yapamayanlara göre daha fazla olduğu tespit edilmiştir (t: p=0.000). DF öğrencilerinde egzersiz yapmayanların günde, haftada ve ayda egzersiz yapanlara göre ağrı görülme oranının yüksekliği bulunmuştur (t: p=0.000), Günde egzersiz yapan BESYO öğrencileri ile günde egzersiz yapan DF öğrencileri kalça/uyluk bölgesi ağrısı arasında önemli bir fark tespit edilmiştir (t:7.564 p=0.000). Aynı şekilde egzersiz yapmayan BESYO öğrencileri ile DF öğrencilerinin kalça/uyluk bölgesi ağrısı arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark saptanmıştır (Tablo 18, t:9.854 p=0.000). Tablo 18 Kalça/Uyluk rahatsızlıklarının demografik özelliklerine göre dağılımları Kalça/Uyluk bölgesinde ağrı Risk Faktörler BESYO öğrencilerinde DF öğrencilerinde N % N % Cinsiyet Kadın Erkek Günde Egzersiz yapma Haftada sıklığı Ayda Yapmıyor BESYO öğrencilerinde kadınların diz ağrı sıklığı erkeklere göre daha fazla (t:4.529 p=0.000), Aynı şekilde DF öğrencilerinde kadınların diz ağrı sıklığı erkeklere göre ağrı görülme oranının yüksekliği bulunmuştur (t: p=0.000). BESYO öğrencilerinde günde egzersiz yapanların diz ağrısı haftada, ayda egzersiz yapanlara ve egzersiz yapamayanlara göre daha fazla (t:6.546 p=0.000), DF öğrencilerinde egzersiz 53

68 yapmayanların günde, haftada ve ayda egzersiz yapanlara göre ağrı görülme oranının yüksekliği bulunmuştur (t:7.965 p=0.000). Günde egzersiz yapan BESYO öğrencileri ile günde egzersiz yapan DF öğrencileri diz bölgesi ağrısı arasında önemli bir fark tespit edilmiştir (t:9.287 p=0.000). Aynı şekilde egzersiz yapmayan BESYO öğrencileri ile DF öğrencilerinin diz bölgesi ağrısı arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark saptanmıştır (Tablo 19, t: p=0.000). Tablo 19 Diz rahatsızlıklarının demografik özelliklerine göre dağılımları Diz bölgesinde ağrı Risk Faktörler BESYO öğrencilerinde DF öğrencilerinde N % N % Cinsiyet Kadın Erkek Günde Egzersiz yapma Haftada sıklığı Ayda Yapmıyor BESYO öğrencilerinde kadınların ayak /ayak bileği ağrı sıklığı erkeklere göre daha fazla (P<0.05 t:4.788 p=0.000), Aynı şekilde DF öğrencilerinde kadınların ayak /ayak bileği ağrı sıklığı erkeklere göre ağrı görülme oranının yüksekliği bulunmuştur (t:3.298 p=0.001). BESYO öğrencilerinde günde egzersiz yapanların ayak/ayak bileği ağrısı haftada, ayda egzersiz yapanlara ve egzersiz yapamayanlara göre daha fazla (t:8.224 p=0.000), DF öğrencilerinde egzersiz yapmayanların günde, haftada ve ayda egzersiz yapanlara göre ağrı görülme oranının yüksekliği bulunmuştur (t:4.078 p=0.000). Günde egzersiz yapan BESYO öğrencileri ile günde egzersiz yapan DF öğrencileri ayak/ayak bileği bölgesi ağrısı arasında önemli bir fark tespit edilmiştir (t:7.036 p=0.000). Aynı şekilde egzersiz yapmayan BESYO öğrencileri ile DF öğrencilerinin ayak/ayak bileği bölgesi ağrısı arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark saptanmıştır (t:6.674 p=0.000). 54

69 Tablo 20 Ayak /Ayak bileği rahatsızlıklarının demografik özelliklerine göre dağılımları Ayak /Ayak bileği bölgesinde ağrı Risk Faktörler BESYO öğrencilerinde DF öğrencilerinde N % N % Cinsiyet Kadın Erkek Günde Egzersiz yapma Haftada sıklığı Ayda Yapmıyor REBA Uygulaması BESYO ve DF öğrencilerin duruşları, REBA analiz metodu ile analiz edilmiştir. REBA yöntemi, dinamik ve statik duruşlarda söz konusu olan yüklenmeyi, insan-yük etkileşimini göz önüne alarak iş görenin tüm vücudunun duruşsal riskini değerlendirir. Bu analiz aynı zamanda, bir iyileştirme yapıldığı zaman, iyileştirmenin öncesinde ve sonrasında rahatsızlık risklerinin azalıp azalmadığını değerlendirmek için de kullanılır. Öğrencilerin yazma esnasında REBA metodu kullanılarak karşılaştırmanın daha sağlıklı olması hedeflenmiştir. REBA metodu uyguladıktan sonra her deneğin skorlarını elde etmek için ErgoIntelligence programı kullanıldı (şekil 9). Şekil 9. ErgoIntelligence programı veri girişi penceresi 55

70 Tablo 21 incelendiğinde, BESYO öğrencilerin REBA puanlarının görülmektedir. Araştırma kapsamındaki BESYO öğrencilerin duruşlarının %31.9 unun kategori 0 de olduğu, %21.5 inin kategori 1 de olduğu, %40 inin kategori 2 de ve %6.5 inin ise kategori 3 te olduğu ortaya çıkmıştır. Kategori 0 risk seviyesinin ihmal edilebilir düzeyde olduğunu, Kategori 1 risk seviyesinin düşük düzeyde olduğunu, kategori 2 risk seviyesinin orta düzeyde olduğunu ve iyileştirmenin gerekli olduğunu ifade ederken, kategori 3 ve 4 ün ise yüksek risk seviyesine sahip olduğunu ve hemen müdahale edilmesi gerektiğini ifade etmektedir. Tablo 21 BESYO öğrencilerin REBA puanları Derece REBA Skoru Risk Seviyesi Önlem Frekans Oran 0 1 İhmal Edilebilir Gerekli Değil Düşük Gerekli olabilir Orta Gerekli Yüksek Kısa zaman içerisinde Gerekli Çok Yüksek Hemen Gerekli - - Tablo 22 incelendiğinde, DF öğrencilerin REBA puanlarının görülmektedir. Araştırma kapsamındaki DF öğrencilerin duruşlarının %5 inin kategori 0 de olduğu, %31.9 unun kategori 1 de olduğu, %16.9 unun kategori 2 de, %36.5 inin kategori 3 de olduğu ve %6.2 sinin ise kategori 4 te olduğu ortaya çıkmıştır. Kategori 2 risk seviyesinin orta düzeyde olduğunu ve iyileştirmenin gerekli olduğunu ifade ederken, kategori 3 ve 4 ün ise yüksek risk seviyesine sahip olduğunu ve hemen müdahale edilmesi gerektiğini ifade etmektedir. Tablo 22 DF öğrencilerin REBA puanları Derece REBA Skoru Risk Seviyesi Önlem Frekans Oran 0 1 İhmal Edilebilir Gerekli Değil Düşük Gerekli olabilir Orta Gerekli Yüksek Kısa zaman içerisinde Gerekli Çok Yüksek Hemen Gerekli Tablo 23 te REBA puanlarına göre BESYO öğrencilerinde görülen kas iskelet sistemi rahatsızlıkları, lojistik regresyon analizi ile incelenmiş, REBA puanları ile kas iskelet 56

71 sistemi rahatsızlıkları arasında istatistiksel olarak omuz, sırt, dirsek, el/el bileği, bel ve diz bölgelerinde anlamlı ilişki tespit edilmiştir (p<0.05). Amma, yaptığımız lojistik regresyon analizi sonucunda REBA puanları ve kas iskelet sistemi rahatsızlıkları arasında istatistiksel olarak kalça/uyluk, ayak /ayak bileği bölgelerde anlamlı bir ilişki tespit edilmemiştir (p>0.05). Tablo 23 REBA puanlarına göre BESYO öğrencilerinde görülen kas iskelet sistemi rahatsızlıkları Ağrı bölgesi Odds oranı Güven aralığı P Boyun Omuz Sırt Dirsek El/ El Bileği Bel Kalça/Uyluk Diz Ayak /Ayak bileği Tablo 24 te REBA puanlarına göre DF öğrencilerinde görülen kas iskelet sistemi rahatsızlıkları, lojistik regresyon analizi ile incelenmiş, REBA puanları ile kas iskelet sistemi rahatsızlıkları arasında istatistiksel olarak boyun, omuz, sırt, bel ve diz bölgelerinde anlamlı ilişki tespit edilmiştir (p<0.05). Amma, yaptığımız lojistik regresyon analizi sonucunda REBA puanları ve kas iskelet sistemi rahatsızlıkları arasında istatistiksel olarak dirsek, el/el bileği, kalça/uyluk, ayak/ayak bileği bölgelerde anlamlı bir ilişki tespit edilmemiştir (p>0.05). Tablo 24 REBA puanlarına göre DF öğrencilerinde görülen kas iskelet sistemi rahatsızlıkları Ağrı bölgesi Odds oranı Güven aralığı P Boyun Omuz Sırt Dirsek El/ El Bileği Bel Kalça/Uyluk Diz Ayak /Ayak bileği

72 BÖLÜM VI TARTIŞMA ve SONUÇ Son yıllarda bilimsel literatürde Ergonomi Bilimi ve katkısı ile ilgili tekrar alevlenen bir tartışma gündeme oturmaktadır. Tartışmanın merkez noktasında her bilim gibi ergonominin de katkısını ve diğer bilimlerden farklılığını somut olarak ortaya koyması gerektiği iddiasıdır. Bu tartışmada kimi görüşler ergonominin disiplinler arası bir yaklaşım olması nedeniyle bilim olması noktasında tüm koşulları yerine getirmediğini savunuyorsa da birçok otorite bu görüşün tersine ergonominin kendine özgün bir teknolojik donanıma sahip olduğunu, dolayısıyla mevcut bilgi ve yöntemsel derinliği ile başlı başına bir bilim olduğunu savunmaktadır. Bu doğrultuda yaşanan tartışma özellikle ergonominin kendi katma değerini netleştirmesi konusunda kilitlenmektedir (Erensal, 2009). En genel tanımıyla duruş (postür); vücudun, başın, gövdenin, kol ve bacak bölümlerinin hareket esnasındaki konumları olarak tanımlanmaktadır. Çalışma duruşu ise bu tanıma bağlı olarak, vücudun, başın, gövdenin, kol ve bacakların yapılan işe ve işin özelliklerine göre konumlanması şeklinde tanımlanmaktadır (Haslegrave, 1994). Uygun olmayan duruşlar ise bir veya birden fazla uzvun, hareketsiz vücut duruşundan sapması olarak tanımlanmaktadır (Westgaard & Aaras, 1984). İnsanın çalışması sırasındaki vücut duruşu ve hareketlerinin doğruluğu, iş yaşamını ne kadar sağlıklı ve başarılı geçirebileceği ile ilgili bir gösterge oluşturmaktadır. Uygun ve doğru olmayan vücut duruş ve hareketlerinin tekrarlı olarak icra edilmesi neticesinde kas iskelet sistemi rahatsızlıkları ortaya çıkmakta ve hem çalışan, hem işveren hem de devlet açısından, maddi ve manevi, ciddi kayıplara neden olmaktadır. Özet olarak kas-iskelet sistemi rahatsızlıkları, zaman içinde kademeli olarak kas-iskelet sisteminde gelişen ve tümüyle veya kısmen kişinin mesleği ve çalışma ortamının koşulları nedeniyle oluşan rahatsızlıklar olarak tanımlanabilir (Akay, Dağdeviren & Kurt 2003). 58

73 Kişinin yaşı, cinsiyeti, sigara kullanımı, mesleki olmayan fiziksel aktiviteleri, tıbbi durumu ve fiziksel özellikleri, harcadığı fiziksel güç miktarı Kas-İskelet Sistemi Rahatsızlıklarını etkileyen kişisel faktörlerdir. Kas-İskelet Sistemi Rahatsızlıklarını oluşturan risk faktörleri ise; tekrarlama, bedenin uygunsuz duruşu, statik duruş, düşük sıcaklıklarda çalışma, aşırı yüklenme, titreşim, sıkışma, çalışma ortamı, iş ve iş organizasyonunun ergonomik prensiplere göre tasarlanmaması (yetersiz dinlenme süreleri) olarak sayılabilmektedir. Bu araştırmada, duruşları ve kas iskelet sistemi rahatsızlıkları ile ilgili tanımlar ve istatistiki bilgiler verilmektedir. Ergonomi konusu tıpçıların, mühendislerin, iş bilimcilerin kısacası insan ve makine ile uğraşan tüm bilim dallarının ilgi alanına girmektedir. Bu nedenle konuyla ilgili birçok çalışma yapılmış ve analiz yöntemleri geliştirilmiştir. Duruşları, yapılan çalışmalarda değişik metotlarla incelenmiştir. Bunlar gözleme dayalı analiz metotları, bilgisayar destekli analiz metotları ve yüz yüze anket metotlarıdır. REBA yöntemi üst uzuvların, bilek ve dirseklerin daha detaylı incelenmesine olanak sağlamaktadır (Akay, Dağdeviren & Kurt 2003). Yapılan araştırmada kötü duruşların çok olduğu gözlemlenen bir duruş seçilmiş ve bu duruşun incelenmesi için gözleme dayalı tekniklere dayanan REBA analiz metottan yararlanılmıştır. Analiz sonuçlarında beden eğitimi ve spor yüksek oklu öğrencilerin ve diğer fakültelerde öğrenim gören öğrencilerin kas iskelet rahatsızlıkları, REBA metodu duruş analizi ve farklılıkların olduğu gözlemlenmiştir. REBA analiz yöntemi dokuz uzuvların duruşlarına ait puanlarının da hesaplamaya katılmasını sağlamaktadır. Kaynak araştırması bölümü incelendiğinde; Hignet ve McAtamney in 2000 yılında yaptıkları çalışmada REBA metodunu sağlık çalışanları için geliştirdiklerini görmekteyiz. Çalışmada incelenilen BESYO ve DF öğrencilerinde riskli kategorilere ait duruşun etkilerinin tespit edilmesi ve öğrenciler üzerindeki olumsuz etkilerinin anlaşılması için yüz yüze anket yönteminden yararlanılmıştır. Seçilen BESYO öğrencilerin %71.15 (n=185) inin en az bir bölgesinde ağrısının olduğu, %28.8 (n=75) inin ağrı şikayeti olmadığı belirlendi. Bel (%51.5), sırt (%43.1) ve boyun (%39.6) en sık görülen kas iskelet sistemi ağrılarıydı. Bunu Kalça/Uyluk (%36.5), ayak/ayak bileği (%34.2), omuz (%25) ve diz (%35) ağrısı izledi. Bel ağrısı; son bir yılda (%56.2), bir ayda (%48.8) ve bir haftada (%33.5) en sık görülen ağrılardandı. Ağrı nedeniyle hastaneye yatma durumları incelendiğinde en sık bel (%8.8), diz (%6.2) ve boyun (%4.8) ağrısı nedeniyle hastaneye yattıkları saptandı. Yine bel ağrısı nedeni ile görev yerini değiştirenlerin oranı %6.2 idi. BESYO öğrencilerin 59

74 %41.9 u bel, %30 u boyun, %25 i omuz ve sırt ağrısı nedeni ile yaşamının etkilendiğini belirtmişlerdir. Boyun ağrısı nedeni ile %26.5, bel ağrısı nedeni ile %26.2, sırt ağrısı nedeni ile %18.8 oranında hekime gittikleri ve en sık bu ağrılar yüzünden ilaç kullandıkları ve %20.8 inin bel ağrısı için rapor aldıkları belirlenmiştir. Ayrıca, DF öğrencilerin %91.2 (n=228) inin en az bir bölgesinde ağrısının olduğu, %28.8 (n=22) inin ağrı şikayeti olmadığı belirlenmiştir. Bel (%75.6), sırt (%66) ve boyun (%59.2) en sık görülen kas iskelet sistemi ağrılarıydı. Bunu Kalça/Uyluk (%31.2), El/ El Bileği (%29.6), omuz (%37.2) ve diz (%49.2) ağrısı izledi. Bel ağrısı; son bir yılda (%70.8), bir ayda (%66), bir haftada (%37.2) ve boyun ağrısı; son bir yılda (%53.2), bir ayda (%42) ve bir haftada (%28.8) en sık görülen ağrılardandı. Araştırmada DF öğrencilerin ağrıların ortalama 20 li yaşlarda başladığı belirlendi. Ağrı nedeniyle hastaneye yatma durumları incelendiğinde en sık bel (%36.4), diz (%33.2) ve boyun (%23.2) ağrısı nedeniyle hastaneye yattıkları saptandı. Yine bel ağrısı nedeni ile görev yerini değiştirenlerin oranı %18.8 idi. DF öğrencilerin %64.8 i bel, %54,4 u sırt, %45,6 sı boyun ve omuz %25.2 si ağrısı nedeni ile yaşamının etkilendiğini belirttiler. Bel ağrısı nedeni ile %47.6, sırt ağrısı nedeni ile %44.8, boyun ağrısı nedeni ile %31.2 oranında hekime gittikleri ve en sık bu ağrılar yüzünden ilaç kullandıkları ve %34 ünün bel ağrısı için rapor aldıkları belirlendi. Benzer şekilde Başkurt vd.(2011) Türkiye deki kas iskelet sistemi rahatsızlık profilini inceledikleri çalışmada, son 12 ayda en sık kas iskelet sistemi bulgularının görüldüğü bölgeler olarak bel, sırt ve boyun bildirilmiştir. Kuru vd.(2011) erişkinlerde yaptıkları çalışmada en çok ağrı yakınmasına neden olan beş bölge olarak sırasıyla omuz, bel, boyun, sırt ve diz bölgelerini bildirmişlerdir. ABD deki Ulusal Bilim Akademisi National Academy of Sciences 2001 de belde ve üst ekstremitede kas iskelet rahatsızlıklarının ağırlık kaldırma, tekrarlamalı ve zorlamalı hareketler ve stresli iş çevreleri gibi çalışma koşullarına bağlı olabileceği konusunda bilimsel kanıt bulunduğunu ve sorunun iyi tasarlanmış ergonomik girişim programlarıyla azaltılabileceğini bildirmektedir. Etkenleri iş ile ilgili ve kişisel risk olarak ikiye ayrılabilir (Silverstein & Clark, 2004). Günümüze kadar yapılan çalışmalarda kötü duruşlarının; verimliliği, maliyeti, özellikle de insan sağlığını nasıl etkiledikleri ortaya koyulmuştur. Yapılan bu araştırmada da BESYO 60

75 ve DF öğrencilerin duruşlarındaki risklerin ve sağlık açısından verdiği zararların ne oranda olduğu tespit edilmiştir. Yüz yüze anket yöntemi ile de sonuçlar desteklenmiştir. Bu çalışmalar yeni sistemlerin kurulması, yeni ortamların oluşturulması sırasında rehberlik özelliği taşımaktadır. Ayrıca öğrencilerin okuma yazma yerlerinin düzenlemeleri, vücut sağlığı ve güvenliği çalışmalarında da temel alınabilecek bilgiler içermektedir. İncelenilen makalelerde üniversitelerde iyileştirmeye açık sayısız alan olduğu görülmüştür. Kas iskelet sistemi rahatsızlıklarının cinsiyet ve egzersiz yapma sıklığı BESYO ve DF öğrencilerinde NORDİK anketi ile incelemeyi planladığımız çalışmamızda, BESYO öğrencilerinde kadınların tüm bölgelerde ağrı sıklığı erkeklere göre daha fazlaydı. Aynı şekilde DF öğrencilerinde kadınların tüm bölgelerde ağrı sıklığı erkeklere göre ağrı görülme oranı yüksekliği tespit edilmiştir. BESYO öğrencilerinde günde egzersiz yapanların bölgelerde ağrısı haftada, ayda egzersiz yapanlara ve egzersiz yapamayanlara göre daha fazla olduğu belirlenmiştir. Aksine, DF öğrencilerinde egzersiz yapmayanların günde, haftada ve ayda egzersiz yapanlara göre bölgelerde ağrı görülme oranı yüksekliği tespit edilmiştir. Vücut bölgelerinde Kas iskelet sistemi rahatsızlıkları incelendiğinde fiziksel aktivite düzeyi yüksek olan (günde egzersiz yapan) BESYO öğrencileri ile DF öğrencileri arasında anlamlı bir fark tespit edilmiştir. Ayrıca fiziksel aktivite düzeyi hiç olmayan (egzersiz yapamayan) BESYO öğrencileri ile DF öğrencilerinin arsında ise istatistiksel olarak anlamlı bir fark saptanmıştır. Bununla ilgili çağımızda teknolojinin ve bilgisayar kullanımının artmasıyla birlikte uzun süreli uygun olmayan postürlerde ve statik pozisyonlarda çalışmanın omurganın biyomekaniğini bozması ağrıların sıklıkla omurgada görülmesinin nedeni olarak açıklanabilir (Analay vd., 2009). Fiziksel aktivite ve sağlık durumu arasında lineer bir ilişki bulunmaktadır. Fiziksel aktivitedeki artış, sağlık durumunda gelişmelere öncülük etmektedir (Warburton, Nicol & Bredin, 2006). Sağlığı geliştirmek ve korumak için yaş arası sağlıklı erişkinlerde haftada en az beş gün yarım saat orta şiddette fiziksel aktivite yapmaları önerilmektedir (Warburton, Nicol & Bredin, 2006). Brezilya daki öğretmenler popülasyonunda yaptıkları çalışmada UFAA ya göre %46.3 ünün fiziksel aktivite seviyesinin düşük olduğu bildirilmiştir. Bu çalışmalar ile bizim çalışmamızdaki oranlar arasında farklılık olmasına rağmen sonuçlar benzerdir, çalışmalara katılan olguların büyük oranda fiziksel aktivite seviyelerinin düşük olduğu 61

76 görülmektedir. Fiziksel inaktivite birçok kronik hastalığın gelişmesinde majör risk faktörüdür (Warburton, Nicol & Bredin, 2006). Ancak kas iskelet sistemi rahatsızlıklarıyla fiziksel aktivite arasındaki ilişkiyi araştıran çalışmalar çelişkili sonuçlar göstermektedir (Holth vd., 2008). Bazı kesitsel çalışmalarda fiziksel aktivite ile düşük kas iskelet sistemi rahatsızlığı prevelansı ilişkisi bulunmuştur (Holth vd., 2008). Bu çalışmaların aksine, Briggs ve ark. ergenlerde yaptıkları çalışmada bir aylık ve yaşam boyu boyun/omuz ağrısı prevelansı ile bir haftalık süredeki fiziksel aktivite seviyesi, yoğunluğu ya da sedanter aktivite tipi arasında ilişki olmadığını bildirmişlerdir (Briggs vd., 2009). Hildebrandt vd. (2000) derleme çalışmasında, deneysel veriler spor ya da boş zamanlarda yapılan diğer fiziksel aktivitelerle kas iskelet sistemi semptomları arasında bir ilişki olmadığını göstermiştir. Bizim çalışmamızda görülen kas iskelet sistemi rahatsızlıkları, cinsiyete ve egzersiz yapma sıklığına göre değerlendirildiğinde vücut bölgelerindeki rahatsızlıklar gözlenmiştir. Çalışmaların sonuçlarındaki bu tutarsızlık ağrı ve aktivite düzeyini ölçmekte kullanılan yaklaşımların farklılığından kaynaklanmış olabilir. Fiziksel aktivitenin tanımlanması ya da kategorizasyonundaki farklılıklar da bu sonucu doğurmuş olabilir. Ayrıca farklı tiplerdeki fiziksel aktivite veya inaktivite kendine özgü biyomekanik ve kognitif özellikler taşıdığı için KİSR yle farklı şekillerde ilişkili olabilir. Araştırmamızda yer alan beden eğitimi ve spor yüksek okulu ve diğer fakülteler öğrencilerin ağrı şiddetlerinin, kas iskelet sistemi rahatsızlıklarına etki edebilecek risk faktörlerinin sorgulanması ve kas iskelet sistemi ağrılarının ne sıklıkta olup, tatil günleri azalıp azalmadığını sorgulanmış olması çalışmamızın diğer amaçlarındandır. BESYO öğrencilerine ağrının şiddeti sorgulandığında; en sık görülen ağrı şiddeti boyun bölgesinde 6.seviyede, omuz bölgesinde 4.seviyede, sırt bölgesinde 5.seviyede, dirsek bölgesinde 4.seviyede, el/el bileği bölgesinde 5.seviyede, bel bölgesinde 5.seviyede, kalça/uyluk bölgesinde 3.seviyede, diz bölgesinde 3.seviyede, ayak /ayak bileği bölgesinde 4.seviyede bulundu. Ayrıca, DF öğrencilerine ağrının sıklığı sorgulandığında; boyun ağrısı; sürekli (%76.4), omuz ağrısı; sık sık (%62.4), sırt ağrısı; sürekli (%80.6), dirsek ağrısı; nadiren (%65), el/ el bileği ağrısı; sık sık (%66.2), bel ağrısı; sürekli (%73.5), kalça/uyluk ağrısı; sürekli (%37.2), diz ağrısı; sık sık (%65.5), ayak/ayak bileği ağrısı; sık sık (%52.8) izledi. Ağrının tatil günlerinde ne durumda olduğunu sorgulandığında; boyun, omuz, el/el bileği ve bel bölgesinde ağrının fark etmemesi ve diğer bölgelerde azalması bulunmuştur. 62

77 BESYO öğrencilerine ağrının sıklığı sorgulandığında; boyun ağrısı; sürekli (%79.6), omuz ağrısı; sık sık (%43.6), sırt ağrısı; sürekli (%58.1), dirsek ağrısı; sık sık (%69.6), el/el bileği ağrısı; sık sık (%65.2), bel ağrısı; sürekli (%54.5), kalça/uyluk ağrısı; sürekli (%50.5), diz ağrısı; sürekli (%41.4), ayak/ayak bileği ağrısı; sık sık (%52.8) izledi. Ağrının tatil günlerinde ne durumda olduğunu sorgulandığında; bel ve diz bölgesinde ağrının fark etmemesi ve diğer bölgelerde azalması bulunmuştur. Diğer Fakülte öğrencilerine ağrının sıklığı sorgulandığında; boyun ağrısı; sürekli (%76.4), omuz ağrısı; sık sık (%62.4), sırt ağrısı; sürekli (%80.6), dirsek ağrısı; nadiren (%65), el/ el bileği ağrısı; sık sık (%66.2), bel ağrısı; sürekli (%73.5), kalça/uyluk ağrısı; sürekli (%37.2), diz ağrısı; sık sık (%65.5), ayak/ayak bileği ağrısı; sık sık (%52.8) izlemiştir. Ağrının tatil günlerinde ne durumda olduğunu sorgulandığında; boyun, omuz, el/el bileği ve bel bölgesinde ağrının fark etmemesi ve diğer bölgelerde azalması bulunmuştur. Çalışmamız da GAZİ Üniversitesi öğrencilerde oluşan postüral bozuklukların vücut bölgelerinde oluşturduğu rahatsızlığı incelemiştir. Noack-Cooper vd. (2009) tüm vücuttaki rahatsızlıkları incelemiş ve boynun, gövdenin ve bacaklarında üst ekstremite kadar etkilendiğini ve en çok etkilenen bölgenin boyun bölgesi olduğunu ifade etmiştir. Öğrencilerin baş, boyun, gövde ve alt ekstremite pozisyonlarında fleksiyonda artışa neden olan uygun olmayan postürleri tercih ettikleri belirlenmiştir. Bu sonuçlar bize doğru postürde çalışırken başın nötral pozisyonda kaldığı ve boyun bölgesinde ağrı oluşturmadığını, baş ve gövdenin fleksiyonunu arttığı pozisyonlarda, fleksiyon açısının nötralden bir sapma olduğunu ve bu durumun bölgelerde ağrıya neden olabileceğini düşündürmüştür. Noack-Cooper vd. (2009) çalışmalarında öğrencilerin uygun olmayan postürlerde ve bu kötü postüre adapte olarak vücutlarının bir ya da daha fazla bölgesinde rahatsızlık hissettiklerini bildirmişlerdir. Ariens vd., (2000) boynun fleksiyon postürü ve oturma postürünün boyun ağrısı ile ilişkili olduğu ve çalışma saatlerinin % 95 ini oturarak geçirmenin ve bir saatlik çalışma süresinin % 70 den fazlasını en az 20 lik boyun fleksiyonu ile çalışmanın boyun ağrısı riskini artırdığını bildirmiştir. Bergqvist vd. (1995) masada çalışma için yeterli alanın olmamasının, derslik sıraları yapısında uyumsuz pozisyonun olması boyun ve omuz rahatsızlıkları ile ilişkili olduğunu ifade etmişlerdir. 63

78 Baker ve Moehling. (2013) çalışanlarda postür ve iş istasyonu uyumunun kas iskelet sistemi problemleri açısından diğer faktörlerle birlikte incelenmesini savunmuşlardır. Araştırmamızda da kız öğrencilerin kas iskelet sistemi ağrısı açısından erkek öğrencilerden daha riskli olduğu görülmüştür. Yapılan çalışmalarda da kız öğrencilerin daha yüksek oranda kas iskelet sistemi rahatsızlıklarının olduğu bildirilmiştir (Noack-Cooper vd., 2009; Jenkins vd., 2007). Bu sonuçlar bize duruşu doğru olmayan öğrencilerin kas iskelet sistemine ait problemlerin oluştuğunu ve bunları azaltmada postüral düzgünlüğü korumak adına ergonomik düzenleme ve eğitimin önemli olduğunu düşündürmüştür. İleriki çalışmalarda, öğrencilerde oluşan kas iskelet sistemi problemlerini azaltmaya yönelik yapılacak ergonomik düzenleme ve eğitimin etkilerinin araştırılmasının önemli olduğu kanısındayız. Araştırmamızda, BESYO öğrencilerinde günde egzersiz yapanların kas iskelet sistemi rahatsızlıkları haftada, ayda egzersiz yapanlara ve egzersiz yapamayanlara göre daha fazla olduğu belirlenmiştir. DF öğrencilerinde de egzersiz yapmayanların günde, haftada ve ayda egzersiz yapanlara göre kas iskelet sistemi rahatsızlıklarının oranı yüksekti. Günde egzersiz yapan BESYO öğrencileri ile günde egzersiz yapan DF öğrencileri kas iskelet sistemi problemlerini incelendiğinde önemli bir fark tespit edilmiştir. Aynı şekilde egzersiz yapmayan BESYO öğrencileri ile DF öğrencilerinin kas iskelet sistemi problemlerini incelendiğinde istatistiksel olarak anlamlı bir fark saptanmıştır. kas iskelet sistemi rahatsızlıklarıyla fiziksel aktivite arasındaki ilişkiyi araştıran çalışmalar çelişkili sonuçlar göstermektedir (Holth vd., 2008). Bazı kesitsel çalışmalarda fiziksel aktivite ile düşük kas iskelet sistemi rahatsızlığı prevelansı ilişkisi bulunmuştur (Holth vd., 2008). Bu çalışmaların aksine, Briggs ve ark. ergenlerde yaptıkları çalışmada bir aylık ve yaşam boyu boyun/omuz ağrısı prevelansı ile bir haftalık süredeki fiziksel aktivite seviyesi, yoğunluğu ya da sedanter aktivite tipi arasında ilişki olmadığını bildirmişlerdir (Briggs vd., 2009). Hildebrandt vd. (2000) derleme çalışmasında, deneysel veriler spor ya da boş zamanlarda yapılan diğer fiziksel aktivitelerle kas iskelet sistemi semptomları arasında bir ilişki olmadığını göstermiştir. Bu çalışmada görülen kas iskelet sistemi rahatsızlıkları, cinsiyete ve egzersiz yapma sıklığına göre değerlendirildiğinde vücut bölgelerindeki rahatsızlıklar gözlenmiştir. Çalışmaların sonuçlarındaki bu tutarsızlık ağrı ve aktivite düzeyini ölçmekte kullanılan yaklaşımların farklılığından kaynaklanmış olabilir. Fiziksel aktivitenin tanımlanması ya da 64

79 kategorizasyonundaki farklılıklar da bu sonucu doğurmuş olabilir. Ayrıca farklı tiplerdeki fiziksel aktivite veya inaktivite kendine özgü biyomekanik ve kognitif özellikler taşıdığı için kas iskelet sitemi hastalığıyla farklı şekillerde ilişkili olabilir. Spor aktiviteleri ve fiziksel çalışmalar kas iskelet sistemi yaralanmalarının kaynaklarındandır (Morken, Magerøy & Moen, 2007). Fiziksel olarak aktif olan bireyler, aktif olmayanlara oranla daha fazla boş zamana ya da spora bağlı yaralanma yaşamaya eğilimlidirler. Kas iskelet sistemi yaralanmalarının riski aktivitenin yoğunluğu ve miktarı arttıkça artar. Minimal önerilen dozun üzerindeki fiziksel aktivite sağlıkla ilgili ek yararlar sağlarken ilgili kas iskelet sistemi rahatsızlığı riskini de artırmaktadır. Bu doz yaralanma ilişkisi spesifik aktiviteler için bilinmemektedir, aktiviteye ve kişisel anatomik ve davranışsal özelliklere göre değişmektedir (Haskell vd.,2007). Bu Araştırmada, BESYO öğrencilerinde kas iskelet sistemi ağrıları olanlarda fiziksel aktivite düzeyinin yüksek olmasını, fiziksel olarak aktif olanların inaktif olanlara göre spora bağlı yaralanmaya daha eğilimli olmaları ve vücut eklemlerinin anatomik özellikleri ile açıklayabiliriz. Aksine, DF öğrencilerinde kas iskelet sistemi ağrıları olanlarda fiziksel aktivite düzeyinin düşük olması, fiziksel olarak inaktif olanların aktif olanlara göre kas iskelet sistemi problemleri daha yüksek bulundu. Minimal önerilen dozun üzerindeki fiziksel aktivitenin sağlıkla ilgili ek yararlar sağlarken, ilgili kas iskelet sistemi rahatsızlığı riskini artırabileceği unutulmamalıdır. Bu açıdan kişilerin yaptıkları aktiviteye veya spora özel yaralanmaları önlemek amacıyla uygun ekipman kullanma ve spordan önce ısınma gibi tedbirleri almaları konusunda bilgilendirilmeleri, kişisel anatomik ve davranışsal özelliklerine uygun aktivitelere yönlendirilmeleri önem taşımaktadır. Hignett, S. And McAtamney (1998) hızlı tüm vücut değerlendirme (REBA) ile ilgili yayınlarında, duruş analizi aracının gelişimindeki hazırlık aşamasını detaylandırmışlardı. REBA yöntemini özellikle sağlık ve diğer hizmet sektörlerinde bulunan öngörülemeyen çalışma duruşları türüne duyarlı olması için tasarlamış ve bu konudaki ihtiyacı doldurmak için geliştirilmişlerdir. Ergonomistler, fizyoterapist, iş terapisti ve hemşirelerden oluşan bir ekipler ile çeşitli vücut duruşlarına kod önermiş ve yerçekimi destekli üst ekstremite pozisyonlara dayalı faktörleri de göz önüne alan bir yöntem geliştirmişlerdir. Bu araştırmada BESYO ve DF öğrencilerin duruşları, REBA analiz metodu ile analiz edilmiştir. REBA yöntemi, dinamik ve statik duruşlarda söz konusu olan yüklenmeyi, insan-yük etkileşimini göz önüne alarak iş görenin tüm vücudunun duruşsal riskini 65

80 değerlendirir. Öğrencilerin yazma esnasında REBA metodu kullanılarak karşılaştırmanın daha sağlıklı olması hedeflenmiştir. REBA metodu uyguladıktan sonra her deneğin skorlarını elde etmek için ErgoIntelligence programı kullanılarak analiz edildi. Bu analiz aynı zamanda, bir iyileştirme yapıldığı zaman, iyileştirmenin öncesinde ve sonrasında rahatsızlık risklerinin azalıp azalmadığını değerlendirmek için de kullanılır. REBA yöntemi tüm vücudu göz önüne alır ve değerlendirir. REBA yöntemi ile ergonomik risk analizi yapılan literatürde çalışmalar bulunmaktadır. BESYO ve DF öğrencilerin kötü duruşları çeşitli fiziksel rahatsızlıklara neden olmaktadır. Çalışmada incelenilen öğrencilerde riskli kategorilere ait oturma duruşunun etkilerinin tespit edilmesi ve öğrenciler üzerindeki olumsuz etkilerinin anlaşılması için yüz yüze anket yönteminden yararlanılmıştır. Araştırma kapsamındaki BESYO öğrencilerin duruşlarının %31. 9 unun risk seviyesinin ihmal edilebilir düzeyde olduğu, %21. 5 inin risk seviyesinin düşük düzeyde olduğu, %40 inin risk seviyesinin orta düzeyde olduğunu ve iyileştirmenin gerekli olduğunu ve %6.5 inin ise yüksek risk seviyesine sahip olduğunu ve hemen müdahale edilmesi gerektiğini ifade etmektedir. Ayrıca, DF öğrencilerin duruşlarının %5 inin risk seviyesinin ihmal edilebilir düzeyde olduğu, %31.9 unun risk seviyesinin düşük düzeyde olduğu, %16.9 unun risk seviyesinin orta düzeyde olduğunu ve iyileştirmenin gerekli olduğu, %36.5 inin yüksek risk seviyesine sahip olduğunu ve %6.2 sinin ise çok yüksek risk seviyesine sahip olduğunu ve hemen müdahale edilmesi gerektiğini ifade etmektedir. Literatürde de görüldüğü gibi üniversite öğrencilerinde düzgün olmayan postürler giderek yaygınlaşmaktadır. Ayrıca, birçok üniversite öğrencilerinde kas iskelet sistemi rahatsızlıklarının oluştuğu görülmüştür. Bu rahatsız geliştirmesi açısından risk yaratmaktadır. Bu riskin oluşmasında düzgün olmayan postürlerde çalışmakta önemli nedenlerden biridir. Bu nedenle çalışmamız iki amacı hedeflemiştir: 1-Üniversite öğrencilerinde için tercih ettikleri sınıfta oturma postürleri araştırmak. 2-Kişisel ve oturma postürleri ile ilişkili risk faktörlerini incelemek. REBA yöntemi ile ergonomik risk analizi yapılan literatürde çalışmalar bulunmaktadır. Sa vd. (2006) diş bilimi hizmetlerinde duruş zorluklarının değerlendirilmesi için (Rapid Upper Limb Assessment) REBA yöntemi yapmışlardır. Paraiba Federal Üniversitesinde öğrencilerinin duruş zorluklarını iş pozisyonlarını araştırarak ve fotoğraflayarak, 39 duruş posizyonu bahsedilen yöntemlerle analiz etmişlerdir. Ulaşılan sonuçlarda REBA skoru

81 olarak değerlendirilmiştir. Orta derecede risk görüldüğü için ufak değişikliklere ihtiyaç duyulmuştur. Önceki çalışmalarda da öğrencilerde kas iskelet sistemine ait rahatsızlıkların oluştuğu bildirilmiştir (Noack-Cooper vd., 2009; Jenkins vd., 2007). Çalışmaların büyük çoğunluğu, öğrencilerin üst ekstremitede oluşturduğu rahatsızlıkları incelemiştir. Çalışmamız ise oluşan postüral bozuklukların boyun bölgesinde oluşturduğu rahatsızlığı incelemiştir. Noack-Cooper vd. (2009) tüm vücuttaki rahatsızlıkları incelemiş ve boynun, gövdenin ve bacaklarında üst ekstremite kadar etkilendiğini ve en çok etkilenen bölgenin boyun bölgesi olduğunu ifade etmiştir. Çalışmaların büyük çoğunluğu da iş ortamında ve diş hekimlerin duruşlarını incelemiş ve öğrencilerin üzerinde az araştırma yapılmış. Atasoy vd. (2010) çalışmalarında, Sandıklı Devlet Hastanesi Laboratuvarlarındaki ergonomik risklerini belirlemiş ve çalışanlarda işe bağlı kas-iskelet sistemi sorunlarını ortaya çıkarmışlardır. Laboratuvar çalışanlarında tekrarlayıcı fiziksel hareketler, kötü postürde çalışma, stres, tekrarlayıcı ve şiddetli aktiviteler, mola vermeden uzun süreli çalışma ve kötü ergonomik koşulları nedeniyle işle ilgili kas-iskelet rahatsızlıkları oluşmaktadır. Çalışanların çalışma postürleri, REBA skoru kullanılarak risk değerlendirilmesi yapılmıştır. Laboratuvar çalışanlarının ayakta yaptıkları görevlerde vücut postürü değerlendirmesi sonucunda, çalışanların %5,8 i çok yüksek, %17,6 sı yüksek, %52,9 u orta, %23,5 i düşük düzeyde risk altında olduğu saptanmıştır. Fiziksel aktivite gerektiren laboratuvar ortamında çalışanlar kas iskelet rahatsızlıkları için orta düzeyde risk altındadır. İş yerinde kas-iskelet rahatsızlıkları için riskleri kontrol altına almak amacıyla uygulanacak ergonomi eğitimlerini ve girişimlerini kapsayan katılımcı ergonomi programının yararlı olacağı fikrine varılmıştır. Noack-Cooper vd. (2009) çalışmalarında öğrencilerin uygun olmayan postürlerde bilgisayar kullandıklarını ve bu kötü postüre adapte olarak vücutlarının bir ya da daha fazla bölgesinde rahatsızlık hissettiklerini bildirmişlerdir. Ariens vd. (2000) bilgisayar kullanımı sırasında boynun fleksiyon postürü ve oturma postürünün boyun ağrısı ile ilişkili olduğu ve çalışma saatlerinin % 95 ini oturarak geçirmenin ve bir saatlik çalışma süresinin % 70 den fazlasını en az 20 lik boyun fleksiyonu ile çalışmanın boyun ağrısı riskini artırdığını bildirmiştir. 67

82 Öneriler Oturma pozisyonun sırasında postüral düzgünlüğü sağlayacak ergonomik düzenleme ile kas iskelet sisteminde gelişen rahatsızlıklarının azaltılabileceği düşüncesindeyiz. Farklı bir bakış açısı ile bu çalışmanın, Gazi Üniversitesinde çalışan akademikidari personel üzerinde yapılması önerilebilir. Beden eğitimi ve spor yüksekokulunda öğrenim gören ve statik oturma sıklığı üzün olan (bilgisayar kullanım vb.) öğrencilerin kas iskelet rahatsızlıkları hakkında farkındalıklarının tanımlanması ve REBA yöntemi ile ergonomik risk değerlendirmesi yapılması önerilebilir. 68

83 KAYNAKLAR 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu. (2006, Haziran). T.C. Resmi Gazetesi, 26200, 16 Haziran Ada, E. (2010). Dağ sporlarında kullanılan giysilerdeki kumaş ve tasarım özelliklerinin ergonomik açıdan incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Aghilinejad, M., Javad-Mousavi, S.A., Nouri, M.K., & Ahmadi A.B. (2012). Workrelated musculoskeletal complaints among workers of Iranian aluminum industries. Archives of Environmental & Occupational Health, 67(2), Ağbaş, N. (2008). KTÜ Farabi hastanesi büro çalışanlarının iş ortamına antropometrik uygunluğunun ve mevcut kas-iskelet şikayetlerinin çalışma ortamıyla ilişkisinin araştırılması. Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Trabzon. Akay, D., Dağdeviren, M., & Kurt, M. (2003). Çalışma duruşlarının ergonomik analizi. Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, 18(3), Akbal, A., Eroğlu, P., Yılmaz, H., & Tutkun, E. (2012). Mesleki maruziyetler ve kas iskelet sistemi bulguları. Journal of Physical Medicine and Rehabilitation Sciences, 15(3), Amell, T., & Kumar, S. (2001). Work-related musculoskeletal disorders: design as a prevention strategy. A review. Journal of Occupational Rehabilitation, 11(4), Analay Akbaba, Y., Yeldan, İ., Kuru, T., Zengin, A., Kostanoğlu, A., Tekeoğlu, A., & Tarakçı, D. Ofis çalışanlarında omurga ağrısı üzerine cinsiyetin etkisi. Cerrahpaşa Tıp Derg 2009;40(4): Ariens, G.A.M., Bongers, P., Douwes, M.C., Miedema, M.C., Hoogendom, G. V.DW., Bouter, L., & Mechelen, V.W. (2000). Are neck flexion, neck rotation, and sitting at work risk factors for neck pain? Results of prospective cohort study. Occupational and Environmental Medicine, 58(3), Atalay, A., Yücel, S., & Korkmaz, M. (2014). Ergonomi ve sporda ergonominin kullanım ve öneminin incelenmesi. Uluslararası Hakemli Mühendislik ve Fen Bilimleri Dergisi, 01(01),

84 Atasoy, B., & Kuter, F.Ö. (2005). Küreselleşme ve Spor, Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(1), Aydın, Y. (2001). Ofis binalarında eylem alanlarının ergonomik çözümlenmesi. Yüksek lisans. İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul. Baker, N.A., & Moehling, K. (2013). The relationship between musculoskeletal symptoms, postures and the fit between workers anthropometrics and their computer workstation configation. Work, 46(1), Balcı, V. (1999). Spor etkinliklerinin planlanması ve yönetimi. Ankara: Bağırgan. Baslo, M. (2002, Mayıs). Ofis Ergonomisi - Sırt ve Boyun Ağrılarını Önlemek İçin Ofis Ortamını Düzenlemek. Baş Boyun, Bel Ağrıları Sempozyum Dizisi Sempozyumu nda sunulmuş bildiri, İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Sürekli Tıp Eğitimi Etkinlikleri, İstanbul. Başkurt, F., Başkurt, Z., & Gelecek, N. (2011). Prevalance of self reported musculoskeletal symtoms in teachers. Süleyman Demirel Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 2(2), Bauman, A., & Owen, N. (1999). Physical activity of adult Australians: An epidemiological evidence and potential strategies for health gain. Journal of Science, Medicine and Sport, 2 (1), Bayraktar, B., & Kurtoğlu, M. (2004) Sporda performans ve performans artırma yöntemleri. T. Atasü & İ. Yücesir, (Ed.), Doping ve futbolda performans artırma yöntemleri (s ) İstanbul: Form Reklam Hizmetleri. Bergqvist, U., Wolgast, E., Nilsson, B., & Voss, M. (1995). Musculoskeletal disorders among visual display terminal workers: Individual, ergonomic, and work organizational factors. Ergonomics, 38(4), Bernacki, E.J., Guidera, J.A., Schaefer J.A., Lavin, R.A., Tsai, S.P. (1999). An ergonomics program designed to reduce the incidence of upper extremity work related musculoskeletal disorders, Journal of Occupational and Environmental Medicine, 41(12), Bernard, BP. (1997). Musculoskeletal disorders and workplace factors: a critical review of epidemiologic evidence for work-related musculoskeletal disorders of the neck, upper extremity, and low back. Atlanta: National Institute for Occupational Safety and Health. Bilir, N. (2007). Mesleksel kas iskelet sistemi hastalıkları. İş Sağlığı ve Güvenliği Dergisi, 34(7), Bilir, N. (2011). Meslek hastalıkları (tanı, tedavi ve korunma ilkeleri). Hacettepe Tıp Dergisi, 42(4),

85 Briggs, A.M., Straker, L.M., Bear, N.L., & Smith, A.J. (2009). Neck/shoulder pain in adolescents is not related to the level or nature of self-reported physical activity or type of sedentary activity in an Australian pregnancy cohort. BMC Musculoskeletal Disorders, 20(10),87. Buckle, P. (2005). Ergonomics and musculoskeletal disorders. Occupational Medicine (Lond) 55(3), Buckle, P.W., & Devereux, J. (2002). The nature of work related and upper limb musculoskeletal disorders. Applied Ergonomics, 33(3), Budakoğlu, I., & Akgün, S. (2007). Kas iskelet sistemi hastalıklarının dünyadaki ve ülkemizdeki hastalık yükü. İş Sağlığı ve Güvenliği Dergisi, 34(4), Canadian Centre for Occupational Safety and Health (CCOHS) (2014) adresinden erişilmiştir. Chandel, A.M. (2012). Use Of Ergonomics In Sports. Review of Research, 1(12),1-4. Choobineh, A., Movahed, M., Tabatabaie, S.H., & Kumashıro, M. (2010). Perceived demands and musculoskeletal disorders in operating room nurses of shiraz city hospitals. Industrial Health, 48(1), Christensen, J.M., (1976). Ergonomics: where have we been and where are we going:ii. Ergonomics,19(3), Cohen, A.L., Gjessing, C.C., Fine, L.J., Bernard, B.P., & McGlothlin, J.D. (1997). Elements of ergonomics programs: a primer based on workplace evaluations of musculoskeletal disorders. Atlanta: National Institute for Occupational Safety and Health. Çağdaş, M., & KAYA, Z., (2011, Ekim). Tenis kıyafetlerinin ergonomik açıdan incelenmesi incelenmesi. 17. Ulusal Ergonomi Kongresi nde sunulmuş bildiri, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Eskişehir. Çivitci, Ş., & DENGİN, S. (2014). Koşu giysileri konforunun kullanıcılar tarafından değerlendirilmesi üzerine bir araştırma [özel sayı]. International Journal of Science Culture and Sport, 5(1), Dawson, A.P., Steele, E.J., Hodges, P.W., & Stewart, S. (2009). Development and test retest reliability of an extended version of the Nordic Musculoskeletal Questionnaire (NMQ- E): A screening instrument for musculoskeletal pain. Journal of Pain, 10(5): Erensal, Y.C. (2009, Nisan). Bir Rekabet Faktörü Olarak Ergonomi ve Ergonominin Katma Değeri. V. Endüstri Mühendisliği Bahar Konferansları Kongresi nde sunulmuş bildiri, Tepekule Kongre ve Sergi Merkezi, İZMİR. Esen, H., & Fığlalı, N. (2013). Çalışma duruşu analiz yöntemleri ve çalışma duruşunun kas-iskelet sistemi rahatsızlıklarına etkileri. Sakarya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi. 17(1),

86 Franco, G. (1999). Ramazzini and workers health. The Lancet, 354(9181), Gainer, D.R. (2008). History of ergonomics and occupational therapy. Work, 31(1), 5-9. Gatchel, R.J., & Schultz, I.Z. (2012). Handbook of occupational health and wellness, handbooks in health, work and disability. New York: Springer Science+Business Media. Gochfeld, M. (2005). Chronologic history of occupational medicine, Journal of Occupational and Environmental Medicine, 47(2), Güler, Ç. (1997). Ergonomiye giriş. Ankara: Aydoğdu Ofset. Güneşoğlu, S. (2005). Sportif Amaçlı Giysilerin Konfor Özelliklerinin Araştırılması. Doktora Tezi. Uludağ Üniversitesi, Bursa. Haskell, W.L., Lee, I.M., Pate, R.R., Powell, K.E., Blair, S.N., Franklin, B.A,. Bauman, A. (2007). Physical activity and public health: updated recommendation for adults from the American College of Sports Medicine and the American Heart Association. Medicine & Science in Sports & Exercise, 39(8): Haslegrave, C.M. (1994). What do we mean by a working posture? Ergonomics, 37(4): Hıgnett, S., & Mc Atamney L. (2000). Rapid entire body assessment (REBA). Applied Ergonomics. 31(2), Hildebrandt, V.H., Bongers, P.M., Dul, J., van Dijk, F.J., & Kemper, H.C. (2000). The relationship between leisure time, physical activities and musculoskeletal symptoms and disability in worker populations. International Archives of Occupational and Environmental Health, 73(8), Holmes, M.W.R., Hodder, J.N., & Keir, P.J. (2010). Continuous assesment of low back loads in long-term care nurses, Ergonomics, 59(9), Holth, H.S., Werpen, H.K.B., Zwart, J.A., & Hagen, K. (2008). Physical inactivity is associated with chronic musculoskeletal complaints 11 years later: Results from the Nord- Trondelag Health Study. BMC Musculoskeletal Disorders, 1(9),159. Jenkins, M., Chaumont Menendez, C., Amick Iii, B.C., Tular, J., Hupert, N., Robertson, M.M., & Katz, J.N. (2007). Undergraduate college students upper extremity symptoms and functional limitations related to computer use: A replication study. Work, 28(3), Kas iskelet sistemi hastalıklarında risk değerlendirme rehberi-hızlı maruziyet değerlendirme yöntemi (2007). T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü. 144, Mayıs Kaya, S. (2008). Ergonomi ve Çalışanların Verimliliği Üzerine Etkileri. İzmir: İzmir Ticaret Odası Ar-Ge Bülteni. 72

87 Kılıçaslan, H., & Küçük İ.E. (2013, Eylül). Türk halk oyunlarının sergilenmesinde sahnenin ergonomik yaklaşımla değerlendirilmesi. 19. Ulusal Ergonomi Kongresi nde sunulmuş bildiri, Karadeniz Teknik Üniversites, Balıkesir. Knudson, D.V. (2003). Fundamentals of Biomechanics. New York: Springer. Korhonen, E. (2000, May). Needs for research for protective clothing standards. Paper presented at Ergonomics of Protective Clothing Proceedings of nokobetef 6 and 1st European Conference on Protective Clothing held, Stockholm. Kuru, T., Yeldan, I., Zengin, A., Kostanoğlu, A., Tekeoğlu A., Akbaba, Y.A., & Tarakçi, D. (2011) The prevalence of pain and different pain treatments in adults. Agri. 23(1), Lubeck, D.P. (2003). The costs of musculoskeletal disease: health needs assessment and health economics, Best Practice & Research Clinical Rheumatology, 17(3), Marcus., M., Gerr, F., Monteilh, C., Ortiz, D.J., Gentry, E., Cohen, S., Edwards, A.,., Kleinbaum D. (2002). A prospective study of computer users: II. Postural risk factors for musculoskeleta symptoms and disorders. American Journal of Industrial Medicine, 41(4), Marmaras, N., Poulakakis, G., & Papakostopoulos, V. (1999). Ergonomic design in ancient Greece. Applied Ergonomics, 30(4), Mattila, M., Karwowski, W., & Vilkki, M. (1993). Analysis of working postures in hammering tasks on building construction sites using the computerized owas method. Applied Ergonomics, 24(6), Melhon, J.M., & Gardner, P. (2004). How we prevent prevention of musculoskeletal disorders in the workplace. Clinical Orthopaedics and Related Research, 419, Melhon, J.M., Wilkinson, L., & Riggs, J.D. (2001). Management of musculoskeletal pain in the work place. Journal of Occupational and Environmental Medicine, 43(2), Michael, R. (2001). Ergonomics: it is here to stay, despite the OSHA standart repeal. Environmental Quality Management, 10(4), Morken, T., Magerøy, N., & Moen.B.E. (2007). Physical activity is associated with a low prevalence of musculoskeletal disorders in the Royal Norwegian Navy: a cross sectional study. BMC Musculoskeletal Disorders, 2(8),56. Niu, S. (2010). Ergonomics and occupational safety and health: an ILO perspective. Applied Ergonomics, 41(6), Noack-Cooper, K.L., Sommerich, C.M., & Mirka, G.A. (2009) College students and computers: Assessment of usage patterns and musculoskeletal discomfort. Work, 32(3), Occupational Safety and Health Administration (2015). Musculoskeletal Disorderes. Retreived from 73

88 Özcan, E., & Kesiktaş N. (2007). Mesleki kas iskelet hastalıklarından korunma ve ergonomi. İş Sağlığı ve Güvenliği Dergisi, 34(7),6-9. Özel, E. (2010). Çetik O mesleki görevlerin ergonomik analizinde kullanılan araçlar ve bir uygulama örneği. Dumlupınar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 22, Polat, İ. (2006). İşyeri ergonomisinin örgütsel stres üzerine etkisi: erzurum ilindeki banka çalışanları üzerine bir uygulama. Yüksek Lisan Tezi, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum. Punnett, L, & Wegman DH. (2004). Work-related musculoskeletal disorders: the epidemiologic evidence and the debate. Journal of Electromyography & Kinesiology, 14(1), Punnett, L. (1999). The costs of work-related musculoskeletal disorders in automotive manufacturing. New Solutions, 9(4), Ramazanoğlu, F., Ramazanoğlu, N. (2000). Spor Tesislerinin Planlandırılması ve İşletilmesi. Spor Araştırmaları Dergisi, 4(3): 1-7. Reilly, T. (2010). Ergonomics in Sport and Physical Activity: Enhancing Performance and Improving Safety. Canada: Human Kinetics. Schneider, E., & Irastorza, X. (2010). OSH in Figures: Work-related musculoskeletal disorders in the EU facts and figures. European Agency for Safety and Health at Work. Luxembourg: Publications Office of the European Union. Retrieved from s/tero09009enc/tero09009ec.pdf Silverstein, B., & Clark, R. (2004). Interventions to reduce work-related musculoskeletal disordes. Journal of Electromyography and Kinesiology, 14(1), Smith, H.S. (2008). Emotional evaluation of a product/system. (Doctoral dissertation). Retrieved from Stoll, A.M., Chianta, M.A. (1969). Method and rating system for evaluation of thermal protection. Aerospace Medicine, 41(11), Su, B.A. (2001). Ergonomi, Ankara.: Atılım Üniversitesi Yayınları. Sunay, H. (2003). Türk Spor Politikasına Analitik Bir Bakış. Spormetre, 1(1),7-13. Tutar, H. (2000). Kriz ve Stres Ortamında Yönetim. İstanbul: Hayat. Türkkan, A. (2009). İşe bağlı kas iskelet sistemi hastalıkları ve sosyoekonomik eşitsizlikler, Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 35(2), Vedder, J. (1998). İdentifying postural hazards with a video-based occurrence sampling method. İnternational Journal of İndustrial Ergonomics, 22(4,5), Warburton, DE., Nicol, C.W., Bredin, S,S. (2006). Health benefits of physical activity: the evidence. Canadian Medical Association Journal, 174(6),

89 Westgaard, RH., & Aaras, A. (1984). Postural muscle strain as a causal factor in the development of musculo-skeletal illnesses. Applied Ergonomics, 15(3), Workplace Injuries and Illness in USDL (1999, December). US Department of Labor, Bureau of Labor Statistics News. Yaman, M., Ayan, S., & Arslan, S. (2004). Sporun yaygınlaştırılması için spor tesisleri ve uygulanan politikaların incelenmesi. Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(1), Yetim, A.A. (2000). Sporun sosyal görünümü. Gazi Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor ilimleri Dergisi, 5(1),

90 EKLER 76

91 EK 1: NORDIC Kas İskelet Rahatsızlıkları Anketi (Türkçe) 77

92 EK 2: NORDIC Kas İskelet Rahatsızlıkları Anketi (İngilizce) 78

93 EK 3. REBA-Duruş Puanlaması 79

94 EK 4. REBA-Duruş Puanlaması (Devam) 80

95 EK 10. REBA-Tablo A, B ve C 81

96 EK 6. REBA-Tehlike Seviyeleri EK 7. REBA Skorunun belirlenme algoritması 82

97 EK 8. REBA ÇALIŞMA SAYFASI (İngilizce) 83

98 EK 9. Etik Kurul Onayı 84

99

MONTAJ HATLARINDA ÇALIŞMA DURUŞLARININ REBA YÖNTEMİ İLE ANALİZİ VE ERGONOMİK RİSK DEĞERLENDİRMESİ

MONTAJ HATLARINDA ÇALIŞMA DURUŞLARININ REBA YÖNTEMİ İLE ANALİZİ VE ERGONOMİK RİSK DEĞERLENDİRMESİ MONTAJ HATLARINDA ÇALIŞMA DURUŞLARININ REBA YÖNTEMİ İLE ANALİZİ VE ERGONOMİK RİSK DEĞERLENDİRMESİ Doç. Dr. Yakup KARA Arş. Gör. Yakup ATASAGUN Prof. Dr. Ahmet PEKER (A Sınıfı İş Güvenliği Uzmanı) (Endüstri

Detaylı

Ergonomi Yunanca. Ergos: iş Nomos: Yasa

Ergonomi Yunanca. Ergos: iş Nomos: Yasa 20-)ERGONOMİ Ergonomi Yunanca Ergos: iş Nomos: Yasa kelimelerinin birleşiminden meydana gelmektedir. İnsan, araç-gereç ve çevre koşullarının etkileşimini inceleyen ve bu etkileşmeyle ortaya çıkan fiziksel

Detaylı

İÇİNDEKİLER. Giriş Birinci Bölüm ERGONOMİYE GİRİŞ

İÇİNDEKİLER. Giriş Birinci Bölüm ERGONOMİYE GİRİŞ İÇİNDEKİLER Giriş... 1 Birinci Bölüm ERGONOMİYE GİRİŞ I. Ergonomi... 5 II. Ergonomist... 7 III. Ergonominin Tarihi Gelişimi... 7 A. Dünya da Ergonominin Gelişimi... 8 B. Türkiye de Ergonominin Durumu...

Detaylı

PROGRAMLA İLGİLİ GENEL BİLGİLER

PROGRAMLA İLGİLİ GENEL BİLGİLER PROGRAMLA İLGİLİ GENEL BİLGİLER Ofis, bir işletmeyi veya bir hizmeti yönetmek üzere organizasyonel faaliyetlerin yapıldığı alandır. Ergonomi, maksimum iş güvenliği ve verimlilik sağlamak amacıyla, insanların

Detaylı

ORMANCILIK İŞ BİLGİSİ. Hazırlayan Doç. Dr. Habip EROĞLU Karadeniz Teknik Üniversitesi, Orman Fakültesi

ORMANCILIK İŞ BİLGİSİ. Hazırlayan Doç. Dr. Habip EROĞLU Karadeniz Teknik Üniversitesi, Orman Fakültesi ORMANCILIK İŞ BİLGİSİ Hazırlayan Doç. Dr. Habip EROĞLU Karadeniz Teknik Üniversitesi, Orman Fakültesi 1 Ergonomi Türkçe anlamı ile iş bilim olarak adlandırılan ergonomi, insan çalışmasına ilişkin bilim

Detaylı

Çalışma Duruşlarının Ergonomik Analizi

Çalışma Duruşlarının Ergonomik Analizi Çalışma Duruşlarının Ergonomik Analizi Duruş (postür) : vücudun, başın, gövdenin, kol ve bacak üyelerinin boşluktaki konfigürasyonu, hizalanması olarak tanımlanmaktadır. Çalışma duruşu : vücudun, başın,

Detaylı

ERGONOMİK RİSK ETMENLERİ

ERGONOMİK RİSK ETMENLERİ ERGONOMİK RİSK ETMENLERİ AMAÇ: Katılımcılar, ergonomi ve iş fizyolojisi konusunda temel kavramlar, işyerinde ergonomik düzenlemeler ve çalışma ortamı tasarımları hakkında bilgi sahibi olabilecek. 1 HEDEFLER

Detaylı

İmalat. Hizmet. Ofis işleri. Ev işleri ve boş zaman aktiviteleri. Tüketici ürünleri. Ergonominin prensipleri: 1. Nötral pozisyonlarda çalış

İmalat. Hizmet. Ofis işleri. Ev işleri ve boş zaman aktiviteleri. Tüketici ürünleri. Ergonominin prensipleri: 1. Nötral pozisyonlarda çalış Ergonomi, insan ve sistemler arasındaki ilişkileri optimize etmek üzere alet, ekipman ve görev dizayn etmek alanında yapılan çalışmalardan oluşur. Ergonominin konusuna giren sektörler: İmalat Hizmet Ofis

Detaylı

Konunun genel amacı Katılımcıların, ergonomi ve iş fizyolojisi konusunda temel kavramları bilmelerini ve işyerinde ergonomik düzenlemeler ve çalışma

Konunun genel amacı Katılımcıların, ergonomi ve iş fizyolojisi konusunda temel kavramları bilmelerini ve işyerinde ergonomik düzenlemeler ve çalışma Ergonomi Konunun genel amacı Katılımcıların, ergonomi ve iş fizyolojisi konusunda temel kavramları bilmelerini ve işyerinde ergonomik düzenlemeler ve çalışma ortamı tasarımları hakkında bilgi sahibi olmalarını

Detaylı

Araç-gereç, makine, sistem, iş, çalışma akış ve düzeninin; insanlar tarafından rahat, etkili, verimli ve güvenli olarak kullanılmasını sağlamak için;

Araç-gereç, makine, sistem, iş, çalışma akış ve düzeninin; insanlar tarafından rahat, etkili, verimli ve güvenli olarak kullanılmasını sağlamak için; ERGONOMİ: Araç-gereç, makine, sistem, iş, çalışma akış ve düzeninin; insanlar tarafından rahat, etkili, verimli ve güvenli olarak kullanılmasını sağlamak için; insanların davranışı, yetenekleri, kısıtlılıkları

Detaylı

FTR 331 Ergonomi. yrd. doç. dr. emin ulaş erdem

FTR 331 Ergonomi. yrd. doç. dr. emin ulaş erdem FTR 331 Ergonomi yrd. doç. dr. emin ulaş erdem ERGONOMİDE KULLANILAN MODELLER Modelleme, farklı öğeler arasındaki ilişkilerin tanımlanmasında kullanılan bir yöntemdir. Modeller, kullanıldıkları alanlara

Detaylı

AMAÇ İş yerinde bulunan ve sağlık açısından risk oluşturan faktörleri etkili bir şekilde kontrol altına alarak çalışanlar için sağlıklı ve güvenli bir

AMAÇ İş yerinde bulunan ve sağlık açısından risk oluşturan faktörleri etkili bir şekilde kontrol altına alarak çalışanlar için sağlıklı ve güvenli bir BİR TOPLUM SAĞLIĞI MERKEZİ MASA BAŞI ÇALIŞMA OFİSLERİNİN ERGONOMİK AÇIDAN DEĞERLENDİRİLMESİ VE ÇALIŞANLARIN SAĞLIK YAKINMALARINA ERGONOMİ GİRİŞİMİNİN ETKİSİ Uzm. Dr. İsmail Hakkı TUNÇEZ Yard. Doç. Dr.

Detaylı

Çalışma Hayatında Psikolojik Sorunlar. Doç. Dr. Ersin KAVİ

Çalışma Hayatında Psikolojik Sorunlar. Doç. Dr. Ersin KAVİ Çalışma Hayatında Psikolojik Sorunlar Doç. Dr. Ersin KAVİ Davranış Nedir? İnsan hem içten,hem dıştan gelen uyarıcıların karmaşık etkisi (güdü) ile faaliyete geçer ve birtakım hareketlerde (tepki) bulunur.

Detaylı

ARÇELİK A.Ş. BUZDOLABI İŞLETMESİ ERGONOMİK RİSK ANALİZİ VE RİSKİN HARİTALANDIRILMASI. Gizem DENİZ

ARÇELİK A.Ş. BUZDOLABI İŞLETMESİ ERGONOMİK RİSK ANALİZİ VE RİSKİN HARİTALANDIRILMASI. Gizem DENİZ ARÇELİK A.Ş. BUZDOLABI İŞLETMESİ ERGONOMİK RİSK ANALİZİ VE RİSKİN HARİTALANDIRILMASI Gizem DENİZ ARÇELİK DEMEK 1955 den bugüne yarım asırdan fazla tecrübe Ev yaşamına yönelik dayanıklı tüketim malları,

Detaylı

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ ANABİLİM DALI TEZSİZ YÜKSEK LİSANS PROGRAMI DERS İÇERİKLERİ. Dersin Adı Kod Yarıyıl T+U AKTS. Dersin Adı Kod Yarıyıl T+U AKTS

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ ANABİLİM DALI TEZSİZ YÜKSEK LİSANS PROGRAMI DERS İÇERİKLERİ. Dersin Adı Kod Yarıyıl T+U AKTS. Dersin Adı Kod Yarıyıl T+U AKTS İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ ANABİLİM DALI TEZSİZ YÜKSEK LİSANS PROGRAMI DERS İÇERİKLERİ 1. Yıl - GÜZ DÖNEMİ ZORUNLU DERSLER İş Sağlığı Epidemiyolojisi ISG701 1 3 + 0 6 İş sağlığı ve epidemiyoloji kavramlarının

Detaylı

KONUT MUTFAKLARINDA ERGONOMİK VE ANTROPOMETRİK YAKLAŞIMIN BİREY YAŞAMINA ETKİLERİNİN ARAŞTIRILMASI

KONUT MUTFAKLARINDA ERGONOMİK VE ANTROPOMETRİK YAKLAŞIMIN BİREY YAŞAMINA ETKİLERİNİN ARAŞTIRILMASI MYO-ÖS 2010- Ulusal Meslek Yüksekokulları Öğrenci Sempozyumu 21-22 EKİM 2010-DÜZCE KONUT MUTFAKLARINDA ERGONOMİK VE ANTROPOMETRİK YAKLAŞIMIN BİREY YAŞAMINA ETKİLERİNİN ARAŞTIRILMASI İbrahim PINARCI 1 Bilecik

Detaylı

Sekreterlik ve Büro Hizmetleri. Ders-3 Büro Tasarımı ve Ergonomi

Sekreterlik ve Büro Hizmetleri. Ders-3 Büro Tasarımı ve Ergonomi Sekreterlik ve Büro Hizmetleri Ders-3 Büro Tasarımı ve Ergonomi Ergonomi Ergonomi, Yunancada iş anlamına gelen «ergon» ve doğal yasa ve düzen anlamına gelen «nomos» kelimelerinden türetilmiş «iş yasası»

Detaylı

TEMEL İSG Elle Kaldırma ve Taşıma İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği

TEMEL İSG Elle Kaldırma ve Taşıma İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği TEMEL İSG Elle Kaldırma ve Taşıma İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Ders Nu: 35 www.ustadlar.com.tr Elle Kaldırma ve Taşıma İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Konu; Elle Kaldırma ve Taşıma İşlerinde İş

Detaylı

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KOORDİNATÖRLÜĞÜ. Ergonomi. Prof.Dr.M.Sarper Erdoğan Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Halk Sağlığı AD

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KOORDİNATÖRLÜĞÜ. Ergonomi. Prof.Dr.M.Sarper Erdoğan Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Halk Sağlığı AD Ergonomi Prof.Dr.M.Sarper Erdoğan Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Halk Sağlığı AD İçerik Ergonomi tanımı, temel kavramları İş fizyolojisi ve biyomekanik Stres Zorlanma Yorgunluk Ergonomi Yunanca; Ergon = Çalışma,

Detaylı

Bir Üniversite Hastanesinde Çalışan Sekreterlerin Kas İskelet Sistemi Yakınmalarının İncelenmesi

Bir Üniversite Hastanesinde Çalışan Sekreterlerin Kas İskelet Sistemi Yakınmalarının İncelenmesi Bir Üniversite Hastanesinde Çalışan Sekreterlerin Kas İskelet Sistemi Yakınmalarının İncelenmesi Elif Durmaz, Ersin Nazlıcan, Muhsin Akbaba Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı,

Detaylı

OYAK RENAULT ERGONOMİ UYGULAMALARI. DRH / 1740 Département Conditions et Santé de Travail 1

OYAK RENAULT ERGONOMİ UYGULAMALARI. DRH / 1740 Département Conditions et Santé de Travail 1 OYAK RENAULT ERGONOMİ UYGULAMALARI 1 ERGONOMİ ÇALIŞANLARIMIZIN SAĞLIĞINI KORUMAK İÇİN ÇOK ÖNEMLİDİR 2 İÇERİK 01 02 03 04 ERGONOMİ GENEL KAVRAMLAR OYAK RENAULT DA ERGONOMİ ORGANİZASYONU VE KULLANILAN ÖLÇÜM

Detaylı

AVRASYA ÜNİVERSİTESİ

AVRASYA ÜNİVERSİTESİ Dersin Adı Öğretim Dili Ergonomi Türkçe Dersin Verildiği Düzey Ön Lisans (x) Lisans ( ) Yüksek Lisans( ) Doktora( ) Eğitim Öğretim Sistemi Örgün Öğretim ( X) Uzaktan Öğretim( ) Diğer ( ) Dersin Türü Dersin

Detaylı

T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı

T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Ak Uzay OSGB (Ortak Sağlık Güvenlik Birimi) 1. TEKLİF TALEBİNDE BULUNAN FİRMANIN BİLGİLERİ TEKLİF ALANIN Kurum Ünvanı Mersin Diş Hekimleri Odası Telefon (0324)

Detaylı

MTS301 İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ. İŞ SAĞLIĞI, GÜVENLİĞİ ve İNSAN KAYNAKLARI

MTS301 İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ. İŞ SAĞLIĞI, GÜVENLİĞİ ve İNSAN KAYNAKLARI MTS301 İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ İŞ SAĞLIĞI, GÜVENLİĞİ ve İNSAN KAYNAKLARI İSG İK İLİŞKİSİ İş kazaları Meslek hastalıkları İŞLETMELER ARASI REKABET İşçi sağlığı İş güvenliği önlemleri Etkili Yol: İNSAN

Detaylı

Sosyal Bilimler Enstitüsü. Beden Eğitimi ve Spor Öğretimi (Yüksek lisans,tezli) 1. Yarı Yıl

Sosyal Bilimler Enstitüsü. Beden Eğitimi ve Spor Öğretimi (Yüksek lisans,tezli) 1. Yarı Yıl Sosyal Bilimler Enstitüsü Beden Eğitimi ve Spor Öğretimi (Yüksek lisans,tezli) 1. Yarı Yıl BES505 Spor Bilimlerinde Araştırma Teknikleri K:(3,0)3 ECTS:8 Bilimsel araştırma niteliği ve tanımı özellikleri,

Detaylı

BÜRO ERGONOMİSİ. Bursa Teknik Üniversitesi İş Sağlığı ve Güvenliği Koordinatörlüğü

BÜRO ERGONOMİSİ. Bursa Teknik Üniversitesi İş Sağlığı ve Güvenliği Koordinatörlüğü BÜRO ERGONOMİSİ Bursa Teknik Üniversitesi İş Sağlığı ve Güvenliği Koordinatörlüğü BÜRO ERGONOMİSİ AÇISINDAN NE DURUMDAYIZ? Çalıştığınız büro YETERİNCE büyük mü? Çalıştığınız büro YETERİNCE aydınlık mı?

Detaylı

Kamu-Özel Sektörde İşe Alım ve İstihdam Sürecinde İSG Bakış Açısı. Yahya Kemal Kösalı Kimya Yüksek Mühendisi İş Güvenliği Uzmanı

Kamu-Özel Sektörde İşe Alım ve İstihdam Sürecinde İSG Bakış Açısı. Yahya Kemal Kösalı Kimya Yüksek Mühendisi İş Güvenliği Uzmanı Kamu-Özel Sektörde İşe Alım ve İstihdam Sürecinde İSG Bakış Açısı Yahya Kemal Kösalı Kimya Yüksek Mühendisi İş Güvenliği Uzmanı Aralık 2017 Başarı 1800 lü Yıllar - Sultan 3. Selim 2 İnsan Tanzimat Fermanı

Detaylı

KİŞİSEL KORUYUCU DONANIM KULLANIMI (Kişisel Koruyucu Ekipmanlar)

KİŞİSEL KORUYUCU DONANIM KULLANIMI (Kişisel Koruyucu Ekipmanlar) KİŞİSEL KORUYUCU DONANIM KULLANIMI (Kişisel Koruyucu Ekipmanlar) İÇERİK KKE LERİN GENEL ÖZELLİKLERİ KAFA KORUMA GÖZ KORUMA KULAK KORUMA SOLUNUM KORUMA EL KORUMA AYAK KORUMA DÜŞÜŞ ENGELLEYİCİLER VÜCUT KORUMA

Detaylı

T.C. MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI BALIKESİR / BANDIRMA İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ. Büro Yönetimi ve Resmi Yazışma Kuralları Kursu

T.C. MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI BALIKESİR / BANDIRMA İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ. Büro Yönetimi ve Resmi Yazışma Kuralları Kursu T.C. MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI BALIKESİR / BANDIRMA İLÇE MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ Büro Yönetimi ve Resmi Yazışma Kuralları Kursu Büro Yönetimi Öğretmeni Fatma GEZ BÜROLARDA SERBEST YERLEŞME DÜZENLERİ VE İŞ

Detaylı

ŞİRKETLERDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNE YAPILAN YATIRIMLARIN GERİ DÖNÜŞÜ

ŞİRKETLERDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNE YAPILAN YATIRIMLARIN GERİ DÖNÜŞÜ ŞİRKETLERDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNE YAPILAN YATIRIMLARIN GERİ DÖNÜŞÜ A. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNDE HEDEF 1. İş sağlığı ve güvenliği (İSG) programlarının amacı, çalışanların maddi ve manevi yararı için

Detaylı

ORMANCILIK İŞ BİLGİSİ. Hazırlayan Doç. Dr. Habip EROĞLU Karadeniz Teknik Üniversitesi, Orman Fakültesi

ORMANCILIK İŞ BİLGİSİ. Hazırlayan Doç. Dr. Habip EROĞLU Karadeniz Teknik Üniversitesi, Orman Fakültesi ORMANCILIK İŞ BİLGİSİ Hazırlayan Doç. Dr. Habip EROĞLU Karadeniz Teknik Üniversitesi, Orman Fakültesi 1 İŞÇİ SAĞLIĞI ve İŞ GÜVENLİĞİ 2 İşçi Sağılığı Çalışan insanların fiziksel, ruhsal moral ve sosyal

Detaylı

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ TEMEL EĞİTİMİ SIKÇA SORULAN SORULAR. 1 İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitiminin Temel Amacı Nedir? CEVAP:

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ TEMEL EĞİTİMİ SIKÇA SORULAN SORULAR. 1 İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitiminin Temel Amacı Nedir? CEVAP: İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ TEMEL EĞİTİMİ SIKÇA SORULAN SORULAR 1 İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitiminin Temel Amacı Nedir? 1 İş Sağlığı ve Güvenliğinin Tanımı. 2 İş Sağlığı ve Güvenliği faaliyetlerinin yürütülmesi.

Detaylı

Sosyal Bilimler Enstitüsü. Beden Eğitimi ve Spor (Ph.D) 1. Yarı Yıl

Sosyal Bilimler Enstitüsü. Beden Eğitimi ve Spor (Ph.D) 1. Yarı Yıl Sosyal Bilimler Enstitüsü Beden Eğitimi ve Spor (Ph.D) 1. Yarı Yıl BES601 Spor Bilimlerinde Araştırma Yöntemleri K:(3,0)3 ECTS:10 Spor alanında bilimsel araştırmaların dayanması gereken temelleri, araştırmaların

Detaylı

İÇİNDEKİLER BÖLÜM-I. Doç. Dr. Günseli GİRGİN

İÇİNDEKİLER BÖLÜM-I. Doç. Dr. Günseli GİRGİN İÇİNDEKİLER BÖLÜM-I Doç. Dr. Günseli GİRGİN ÇAĞDAŞ EĞİTİM SİSTEMLERİNDE ÖĞRENCİ KİŞİLİK HİZMETLERİ VE REHBERLİK... 1 Giriş... 2 Çağdaş Eğitimde Öğrenci Kişilik Hizmetlerinin Yeri... 2 Psikolojik Danışma

Detaylı

SAĞLIK NEDİR? Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ);

SAĞLIK NEDİR? Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ); SAĞLIK KAVRAMI SAĞLIK NEDİR? Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ); Yalnızca hastalık veya sakatlığın olmaması değil, fiziksel, ruhsal ve sosyal olarak tam bir iyilik halidir. şeklinde tanımlamıştır. SAĞLIK KAVRAMI

Detaylı

UYGUN İŞE YERLEŞTİRME. Volkan Dündar

UYGUN İŞE YERLEŞTİRME. Volkan Dündar UYGUN İŞE YERLEŞTİRME Volkan Dündar UYGUN İŞE YERLEŞTİRME KAPSAMI İşe giriş muayenesi ve işe yerleştirme birbirini tamamlayan kavramlardır. İşe Giriş Muayenesi Aralıklı Kontrol Muayenesi Erken Kontrol

Detaylı

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KISA ÖZET KOLAYAOF DİKKAT Burada ilk 4 sayfa gösterilmektedir. Özetin tamamı için sipariş veriniz www.kolayaof.com 2 Kolayaof.com 0 362 2338723 Sayfa 2 İÇİNDEKİLER 1. ÜNİTE- İş

Detaylı

Doç.Dr.Gülbiye Y. YAŞAR, Dr.Emirali KARADOĞAN

Doç.Dr.Gülbiye Y. YAŞAR, Dr.Emirali KARADOĞAN Doç.Dr.Gülbiye Y. YAŞAR, Dr.Emirali KARADOĞAN Sağlık Kavramı Dünya Sağlık Örgütü (WHO) ne göre sağlık; Sadece hastalık ve sakatlığın olmaması değil, bedenen, ruhen ve sosyal bakımdan tam bir iyilik halidir.

Detaylı

ERGONOMİ. Çalışılan yerin ve üretim araçlarının analizi ve düzenlenmesi; (Bilişsel) çalışma ortamı, makineler,

ERGONOMİ. Çalışılan yerin ve üretim araçlarının analizi ve düzenlenmesi; (Bilişsel) çalışma ortamı, makineler, Ergonomi Tanımı Ergos: iş Nomos: Yasa Ergonomi: Yaşamın insana uygun hale getirilmesidir. Bu uygunluk sağlanırsa kişiler üzerindeki stres kalkar, Daha rahat olurlar, İşlerini daha hızlı yaparlar ve Yanlışları

Detaylı

AVUKAT BÜROSU RİSK DEĞERLENDİRME FORMU

AVUKAT BÜROSU RİSK DEĞERLENDİRME FORMU AVUKAT BÜROSU RİSK DEĞERLENDİRME FORMU İşveren Büro Adresi Yapılan İş Çalışan Sayısı Toplam: Hukuki Danışmanlık, Dava ve İcra İşlemleri Takibi Erkek Kadın Çocuk Stajyer Öğrenci RİSK DEĞERLENDİRMESİ YAPILMASININ

Detaylı

7.Hafta: Risk ve Risk Analizi. DYA 114 Çevre Koruma. BÜRO YÖNETİMİ ve YÖNETİCİ ASİSTANLIĞI PROGRAMI Yrd.Doç.Dr. Sefa KOCABAŞ

7.Hafta: Risk ve Risk Analizi. DYA 114 Çevre Koruma. BÜRO YÖNETİMİ ve YÖNETİCİ ASİSTANLIĞI PROGRAMI Yrd.Doç.Dr. Sefa KOCABAŞ 7.Hafta: Risk ve Risk Analizi DYA 114 Çevre Koruma BÜRO YÖNETİMİ ve YÖNETİCİ ASİSTANLIĞI PROGRAMI Yrd.Doç.Dr. Sefa KOCABAŞ RİSK ve RİSK ANALİZİ Risk Belirli bir tehlikeli olayın meydana gelme olasılığı

Detaylı

ÇALIŞANLARDA ZORLANMAYA NEDEN OLAN DURUŞLARIN REBA YÖNTEMİ İLE ERGONOMİK ANALİZİ

ÇALIŞANLARDA ZORLANMAYA NEDEN OLAN DURUŞLARIN REBA YÖNTEMİ İLE ERGONOMİK ANALİZİ Süleyman Demirel Üniversitesi Mühendislik Bilimleri ve Tasarım Dergisi 3(3), ÖS:Ergonomi2015, 239-244, 2015 ISSN: 1308-6693 Araştırma Makalesi 21. Ulusal Ergonomi Kongresi Özel Sayısı Suleyman Demirel

Detaylı

T.C. ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ. Muhammed Furkan KAHRAMAN

T.C. ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ. Muhammed Furkan KAHRAMAN T.C. ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ «DOĞRU» «YANLIŞ» Muhammed Furkan KAHRAMAN İş Sağlığı ve Güvenliği Uzmanı Endüstri Yüksek Mühendisi Mayıs, 2014 Tanım Ergonomi

Detaylı

GENEL RİSK DEĞERLENDİRMESİ ÖRNEK FORMU

GENEL RİSK DEĞERLENDİRMESİ ÖRNEK FORMU GENEL RİSK DEĞERLENDİRMESİ ÖRNEK FORMU Risk Değerlendirme No: Tarih: İşveren: İşyeri Adresi: Yapılan İş Nedir? (Kısaca açıklayınız) İşçi sayısı: Erkek Kadın Çocuk Çırak Öğrenci RİSK DEĞERLENDİRMESİ YAPILMASININ

Detaylı

Buse Erturan Gökhan Doğruyürür Ömer Faruk Gök Pınar Akyol Doç. Dr. Altan Doğan

Buse Erturan Gökhan Doğruyürür Ömer Faruk Gök Pınar Akyol Doç. Dr. Altan Doğan Buse Erturan Gökhan Doğruyürür Ömer Faruk Gök Pınar Akyol Doç. Dr. Altan Doğan Psikososyal Güvenlik İklimi Psikososyal güvenlik iklimi, örgütsel iklimin spesifik bir boyutu olup, çalışanların psikolojik

Detaylı

OFİS ERGONOMİSİ. Prof.Dr.Elif Akalın Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi FTR Anabilim Dalı

OFİS ERGONOMİSİ. Prof.Dr.Elif Akalın Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi FTR Anabilim Dalı OFİS ERGONOMİSİ Prof.Dr.Elif Akalın Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi FTR Anabilim Dalı SUNUM PLANI Ofiste kas iskelet sistemi problemleri gelişiminin sebepleri Sık karşılaşılan problemler Korunma

Detaylı

ELLE KALDIRMAve TAŞIMAİŞLERİNDE İ S G.

ELLE KALDIRMAve TAŞIMAİŞLERİNDE İ S G. ELLE KALDIRMAve TAŞIMAİŞLERİNDE İ S G http://www2.worksafebc.com/publications/multimedia/videos.asp?reportid=36871 ELLE KALDIRMA VE TAŞIMA İŞLERİNDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ ELLE TAŞIMA İŞLERİ YÖNETMELİĞİ

Detaylı

Ergonomi Uygulamaları ile Kâr Etmenin Yolları

Ergonomi Uygulamaları ile Kâr Etmenin Yolları Ergonomi ile Verimlilik Paneli Ergonomi Uygulamaları ile Kâr Etmenin Yolları Uludağ Üniversitesi Endüstri Müh. Böl. 13.05.2010 BURSA ERGONOMİ Çalışan ile teknik sistem arasındaki ilişkiyi inceleyen; bilimsel

Detaylı

İş Sağlığı ve Güvenliğine Genel Bakış ve Güvenlik Kültürü

İş Sağlığı ve Güvenliğine Genel Bakış ve Güvenlik Kültürü İş Sağlığı ve Güvenliğine Genel Bakış ve Güvenlik Kültürü Konunun genel amacı Katılımcıların iş sağlığı ve güvenliğinin temel prensiplerini ve güvenlik kültürünün önemini kavramalarına yardımcı olmaktır

Detaylı

İSG Hizmet Yönetim Rehberi

İSG Hizmet Yönetim Rehberi İSG Hizmet Yönetim Rehberi Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 0. TEMEL YAKLAŞIM 2 0.1. GENEL 2 0.2. PROSES YAKLAŞIMI 2 0.3. RİSK TEMELLİ (BAZLI) YAKLAŞIM 2 0.4.

Detaylı

BEDEN EĞĠTĠMĠ VE SPOR

BEDEN EĞĠTĠMĠ VE SPOR BEDEN EĞĠTĠMĠ VE SPOR YÜKSEK OKULU Müdür: Doç. Dr. ġahin Ahmedov - sahmedov@neu.edu.tr Yüksek Lisans Programları Program Yürütücüsü Telefon e-mail Beden Eğitimi ve Spor Anabilim D. Doç. Dr. Cevdet Tınazcı

Detaylı

Üretim/İşlemler Yönetimi 4. Yrd. Doç. Dr. Mert TOPOYAN

Üretim/İşlemler Yönetimi 4. Yrd. Doç. Dr. Mert TOPOYAN Üretim/İşlemler Yönetimi 4 Verimlilik En genel anlamıyla bir sistem içerisindeki kaynakların ne derece iyi kullanıldığının bir ölçüsüdür. Üretim yönetimi açısından ise daha açık ifadesi ile üretimde harcanan

Detaylı

AHMET DEMİR ÖRTÜN GENEL RİSK DEĞERLENDİRME RAPORU FULYA MAH.MEVLUT PEHLİVAN.SOK.NO8/1 D.10 ŞİŞLİ-İSTANBUL

AHMET DEMİR ÖRTÜN GENEL RİSK DEĞERLENDİRME RAPORU FULYA MAH.MEVLUT PEHLİVAN.SOK.NO8/1 D.10 ŞİŞLİ-İSTANBUL Risk Değerlendirme No: 1 S.M.M.M AHMET DEMİR ÖRTÜN GENEL RİSK DEĞERLENDİRME RAPORU Tarih: 31.12.2012 İşveren: Risk Değerlendirilmesinin Geçerlilik Tarihi İşyeri Adresi: Yapılan İş Nedir? AHMET DEMİR ÖRTÜN

Detaylı

167 SAYILI İNŞAAT İŞLERİNDE GÜVENLİK VE SAĞLIK HAKKINDA ILO SÖZLEŞMESİ NİN İNŞAAT SEKTÖRÜNÜN VERİMLİLİĞİ ÜZERİNE ETKİSİ

167 SAYILI İNŞAAT İŞLERİNDE GÜVENLİK VE SAĞLIK HAKKINDA ILO SÖZLEŞMESİ NİN İNŞAAT SEKTÖRÜNÜN VERİMLİLİĞİ ÜZERİNE ETKİSİ 167 SAYILI İNŞAAT İŞLERİNDE GÜVENLİK VE SAĞLIK HAKKINDA ILO SÖZLEŞMESİ NİN İNŞAAT SEKTÖRÜNÜN VERİMLİLİĞİ ÜZERİNE ETKİSİ Yrd. Doç. Dr. Barış ÖZTUNA Çankırı Karatekin Üniversitesi Çalışma Ekonomisi ve Endüstri

Detaylı

ULUSLARARASI HAKEMLİ MÜHENDİSLİK VE FEN BİLİMLERİ DERGİSİ

ULUSLARARASI HAKEMLİ MÜHENDİSLİK VE FEN BİLİMLERİ DERGİSİ ULUSLARARASI HAKEMLİ MÜHENDİSLİK VE FEN BİLİMLERİ DERGİSİ ERGONOMİ VE SPORDA ERGONOMİNİN KULLANIM VE ÖNEMİNİN İNCELENMESİ ANALYSIS OF ERGONOMICS AND THE USE AND IMPORTANCE OF ERGONOMICS IN SPORTS Ahmet

Detaylı

ELLE TAŞIMA İŞLERİ YÖNETMELİĞİ Perşembe, 13 Ocak :28 - Son Güncelleme Perşembe, 13 Ocak :28

ELLE TAŞIMA İŞLERİ YÖNETMELİĞİ Perşembe, 13 Ocak :28 - Son Güncelleme Perşembe, 13 Ocak :28 ELLE TAŞIMA İŞLERİ YÖNETMELİĞİ 11 Şubat 2004 - Sayı : 25370 Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığından: BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar Amaç Madde 1 Bu Yönetmeliğin amacı, elle yapılan taşıma

Detaylı

TRAVMA. Doç Dr. Onur POLAT Ortopedi ve Travmatoloji Uzmanı Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Acil Tıp Anabilim Dalı

TRAVMA. Doç Dr. Onur POLAT Ortopedi ve Travmatoloji Uzmanı Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Acil Tıp Anabilim Dalı TRAVMA Doç Dr. Onur POLAT Ortopedi ve Travmatoloji Uzmanı Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Acil Tıp Anabilim Dalı HEDEFLER Travmanın tarihçesi Travmanın tanımı Travma çeşitleri (Künt, Penetran, Blast,

Detaylı

HEMŞİRELERİNİN UYGULADIKLARI HASTA EĞİTİMİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ Uzm. Hem. Aysun ÇAKIR

HEMŞİRELERİNİN UYGULADIKLARI HASTA EĞİTİMİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ Uzm. Hem. Aysun ÇAKIR HEMŞİRELERİNİN UYGULADIKLARI HASTA EĞİTİMİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ Uzm. Hem. Aysun ÇAKIR GİRİŞ Hasta eğitimi, sağlığı koruyan ve bireylerde davranış değişikliği geliştirmeye yardım eden öğrenim deneyimlerinin

Detaylı

Hedefler. Ergonomi ve MSD MusculoSkeletal Disorder (Kas iskelet sistemi Rahatsızlıkları) tanımlayın Ergonomik risk faktörlerini tanımlayın

Hedefler. Ergonomi ve MSD MusculoSkeletal Disorder (Kas iskelet sistemi Rahatsızlıkları) tanımlayın Ergonomik risk faktörlerini tanımlayın Ofis Ergonomisi Hedefler Ergonomi ve MSD MusculoSkeletal Disorder (Kas iskelet sistemi Rahatsızlıkları) tanımlayın Ergonomik risk faktörlerini tanımlayın MSD belirtilerini tanıyın Stres ve gerilimi en

Detaylı

T.C. ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ. Burhanettin KURT, İSG Uzmanı

T.C. ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ. Burhanettin KURT, İSG Uzmanı T.C. ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Burhanettin KURT, İSG Uzmanı Mayıs, 2013 Büyük zarar veya yok olmaya yol açabilecek durum; gerçekleşme ihtimali bulunan

Detaylı

Müfredat özeti International General Certificate in Occupational Health and Safety

Müfredat özeti International General Certificate in Occupational Health and Safety Müfredat özeti International General Certificate in Occupational Health and Safety Mart 2011 Müfredat özeti - NEBOSH International General Certificate in Occupational Health and Safety (Mart 2011 spesifikasyonlarına

Detaylı

Yaşlılarda düzenli fiziksel aktivite

Yaşlılarda düzenli fiziksel aktivite Düzenli fiziksel aktivite ile kazanılmak istenen yaşam kalitesi artışı özellikle yaşlı nüfusta önemli görülmektedir. Bu kısımda yaşlılar için egzersiz programı oluşturulurken nelere dikkat edilmesi gerektiği

Detaylı

Öğretmenlik Meslek Etiği. Sunu-2

Öğretmenlik Meslek Etiği. Sunu-2 Öğretmenlik Meslek Etiği Sunu-2 Tanım: Etik Etik; İnsanların kurduğu bireysel ve toplumsal ilişkilerin temelini oluşturan değerleri, normları, kuralları, doğru-yanlış ya da iyi-kötü gibi ahlaksal açıdan

Detaylı

İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetlerinde İşyeri Hemşireliği. Prof.Dr.Ayşe Beşer Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi ayse.beser@deu.edu.

İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetlerinde İşyeri Hemşireliği. Prof.Dr.Ayşe Beşer Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi ayse.beser@deu.edu. İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetlerinde İşyeri Hemşireliği Prof.Dr.Ayşe Beşer Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi ayse.beser@deu.edu.tr Kültür, inanç Fiziksel çevre SAĞLIK Yaşam koşulları Ekonomik

Detaylı

EKRANLI ARAÇLARLA ÇALIŞMALARDA İSG

EKRANLI ARAÇLARLA ÇALIŞMALARDA İSG Sıra no: 38 Amaç Öğrenim hedefleri EKRANLI ARAÇLARLA ÇALIŞMALARDA İSG Ekranlı Araçlarla yapılan çalışmalarda İSG hakkında bilgi edinmek. Ekranlı araçlarla yapılan çalışmalardan kaynaklanabilecek İSG riskleri,

Detaylı

Meslekte Ruh Sağlığı. A.Tamer Aker İstanbul Bilgi Üniversitesi Travma ve Afet Ruh Sağlığı AD

Meslekte Ruh Sağlığı. A.Tamer Aker İstanbul Bilgi Üniversitesi Travma ve Afet Ruh Sağlığı AD Meslekte Ruh Sağlığı A.Tamer Aker İstanbul Bilgi Üniversitesi Travma ve Afet Ruh Sağlığı AD Çalışan Sağlığı Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından sağlık, kişinin bedensel, ruhsal ve sosyal bakımdan tam

Detaylı

Hem. Songül GÜNEŞ Akdeniz Üniversitesi Hastanesi 9.4.2014 1

Hem. Songül GÜNEŞ Akdeniz Üniversitesi Hastanesi 9.4.2014 1 Hem. Songül GÜNEŞ Akdeniz Üniversitesi Hastanesi 9.4.2014 1 Ameliyathaneler kendine özgü mimari dizaynları, çalışma koşulları ve ameliyathanede görev yapan personelleriyle çok özel merkezlerdir Ameliyathane

Detaylı

SANAYİDE ÇALIŞAN GENÇ ERİŞKİN ERKEKLERİN YAŞAM KALİTESİ VE RİSKLİ DAVRANIŞLARININ BELİRLENMESİ

SANAYİDE ÇALIŞAN GENÇ ERİŞKİN ERKEKLERİN YAŞAM KALİTESİ VE RİSKLİ DAVRANIŞLARININ BELİRLENMESİ SANAYİDE ÇALIŞAN GENÇ ERİŞKİN ERKEKLERİN YAŞAM KALİTESİ VE RİSKLİ DAVRANIŞLARININ BELİRLENMESİ Yrd. Doç. Dr. Tahsin Gökhan TELATAR Sinop Üniversitesi SYO İş Sağlığı ve Güvenliği Bölümü 28.03.2017 Uluslararası

Detaylı

Statik ve dinamik işleri kan dolaşımı ve oksijen tüketimi yönünden iş örneklemeleri ile değerlendiriniz.

Statik ve dinamik işleri kan dolaşımı ve oksijen tüketimi yönünden iş örneklemeleri ile değerlendiriniz. KARADENİZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ ORMAN FAKÜLTESİ ORMAN ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ OREN 008 ERGONOMİ VE İŞ ETÜDÜ DERSİ ARASINAV LARI 8.04.017 15:00 Süre : 90 Dakika Öğrenci No Adı Soyadı : : İmza : Aldığı

Detaylı

EĞİTİMDE KAVRAMLAR, İLKELER, HİZMETLER VE SAYISAL BİLGİLER

EĞİTİMDE KAVRAMLAR, İLKELER, HİZMETLER VE SAYISAL BİLGİLER İÇİNDEKİLER 1. Bölüm ÖZEL EĞİTİMDE KAVRAMLAR, İLKELER, HİZMETLER VE SAYISAL BİLGİLER Giriş... 3 Türkiye de Özel Eğitim Gerektiren Bireylerle İlgili Sayısal Bilgiler...10 Özel Eğitimde İlkeler...11 Türkiye

Detaylı

Risk Yönetimi ve Değerlendirmesi ALIŞTIRMALAR

Risk Yönetimi ve Değerlendirmesi ALIŞTIRMALAR Risk Yönetimi ve Değerlendirmesi ALIŞTIRMALAR Aşağıdakilerden hangisi iş sağlığı ve güvenliği açısından en uygun tehlike tanımıdır? a) Büyük zarara yol açabilecek durum b) Malın, malzemenin ya da işyeri

Detaylı

Yöntemleri Uygulanarak Ergonomik Risk Değerlendirilmeleri

Yöntemleri Uygulanarak Ergonomik Risk Değerlendirilmeleri Zor Meslek Gruplarına Ait İşçi Duruşlarının umedergonomi Yazılımı ile REBA ve RULA Yöntemleri Uygulanarak Ergonomik Risk Değerlendirilmeleri WWW.AKROMUHENDISLIK.COM MEHMET EROL ÇAKIR BİLGİSAYAR MÜHENDİSİ

Detaylı

ERGONOMİ ERGONOMİNİN TARİHÇESİ ERGONOMİNİN KAPSAMI

ERGONOMİ ERGONOMİNİN TARİHÇESİ ERGONOMİNİN KAPSAMI ERGONOMİ Ergonomi: İnsanın işe uydurulmasından daha çok, işi insana uydurmaktır. Yani, işe göre insan değil, insana göre iş demektir. ERGONOMİ, iş ve çalışma alanı, alet / donanım ve ekipman dizayn eder.

Detaylı

İnsanların tek başına yeteneği, gücü, zamanı ve çabası kendi istek ve ihtiyaçlarını karşılama konusunda yetersiz kalmaktadır.

İnsanların tek başına yeteneği, gücü, zamanı ve çabası kendi istek ve ihtiyaçlarını karşılama konusunda yetersiz kalmaktadır. DR.HASAN ERİŞ İnsanların tek başına yeteneği, gücü, zamanı ve çabası kendi istek ve ihtiyaçlarını karşılama konusunda yetersiz kalmaktadır. Bu nedenle yönetimin temel görevlerinden birisi, örgütü oluşturan

Detaylı

İŞ GÜVENLİĞİ KÜLTÜRÜ

İŞ GÜVENLİĞİ KÜLTÜRÜ Dr. Salih DURSUN İŞ GÜVENLİĞİ KÜLTÜRÜ KAVRAM MODELLER UYGULAMA Beta Yay n No : 2668 İşletme - Ekonomi : 558 1. Baskı Mart 2012 - İSTANBUL ISBN 978-605 - 377-692 - 5 Copyright Bu kitab n bu bas s n n Türkiye

Detaylı

İSG 5003 İş ve Sağlık İlişkisinde Temel Kavramlar

İSG 5003 İş ve Sağlık İlişkisinde Temel Kavramlar İSG 5003 İş ve Sağlık İlişkisinde Temel Kavramlar Güz 2014 Prof.Dr.O.Alp ERGÖR DEÜ Tıp Fakültesi, Halk Sağlığı AD DEÜ İş Sağlığı Araştırma ve Uygulama Merkezi İSAMER DEÜ Hastanesi Çalışan Sağlığı Birimi

Detaylı

ENETOSH Eğitmenler ve Öğretmenler için İş Güvenliği ve iş Sağlığı Uzmanlık Standartları

ENETOSH Eğitmenler ve Öğretmenler için İş Güvenliği ve iş Sağlığı Uzmanlık Standartları ENETOSH Eğitmenler ve Öğretmenler için İş Güvenliği ve iş Sağlığı Uzmanlık Standartları Uzmanlık Alanı İş Yerinde İş Güvenliği ve İş Sağlığı Seviye: 6 Credit: Beceriler Bilgi 1 İş yerinde iş güvenliği

Detaylı

İSG Risklerinin Değerlendirilmesi ve Yaşanan Sorunlar. Ali TURAN CMSE Certified Machinery Safety Expert A Sınıfı İG Uzmanı, İSG Eğitmeni

İSG Risklerinin Değerlendirilmesi ve Yaşanan Sorunlar. Ali TURAN CMSE Certified Machinery Safety Expert A Sınıfı İG Uzmanı, İSG Eğitmeni İSG Risklerinin Değerlendirilmesi ve Yaşanan Sorunlar Ali TURAN CMSE Certified Machinery Safety Expert A Sınıfı İG Uzmanı, İSG Eğitmeni Yasal Süreç İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği: RG 09.12.2003/25311

Detaylı

ERGONOMİ DERSİ SUNUM KONULARI

ERGONOMİ DERSİ SUNUM KONULARI Konu Adı ) ERGONOMİK RİSK FAKTÖRLERİNE MARUZİYETİN AZALTILMASINDA KATILIMCI ERGONOMİ YAKLAŞIMI VE ÖNEMİ ) ERGONOMİK PROJELERİN (ERGONOMİ MÜDAHALELERİNİN) FAYDA-MALİYET ANALİZİ VE BUNA İLİŞKİN ÖRNEKLER

Detaylı

Endüstri Mühendisliğine Giriş ERGONOMİ

Endüstri Mühendisliğine Giriş ERGONOMİ Endüstri Mühendisliğine Giriş ERGONOMİ Yrd. Doç. Dr. Selçuk scebi@ktu.edu.tr Sistem Nedir? Ortak amacı Sınırları Elemanları Elemanları arasında etkileşim 2EBİ İnsan Makina Sistemin Yapısal Analizi Girdi

Detaylı

AFETLERDE ERGOTERAPİ. Prof.Dr. Esra AKI H.Ü Sağlık Bilimleri Fakültesi Ergoterapi Bölümü

AFETLERDE ERGOTERAPİ. Prof.Dr. Esra AKI H.Ü Sağlık Bilimleri Fakültesi Ergoterapi Bölümü AFETLERDE ERGOTERAPİ Prof.Dr. Esra AKI H.Ü Sağlık Bilimleri Fakültesi Ergoterapi Bölümü Ergoterapi Nedir? Anlamlı ve amaçlı aktivitelerle sağlığı ve refahı geliştiren kişi merkezli bir sağlık mesleğidir.

Detaylı

İÇİNDEKİLER GİRİŞ... 1

İÇİNDEKİLER GİRİŞ... 1 İÇİNDEKİLER GİRİŞ... 1 Bölüm 1: ÇOCUK VE GELİŞİMİ... 5 İSKELET GELİŞİMİ VE BÜYÜME... 7 Boy Gelişimi... 8 Ağırlık Gelişimi... 11 Gelişme ve Büyümeyi Etkileyen Faktörler... 13 Çevre Etkenleri... 17 Büyüme

Detaylı

VII. Uluslararası İş Sağlığı ve Güvenliği Konferansı. 6Mayıs 2014

VII. Uluslararası İş Sağlığı ve Güvenliği Konferansı. 6Mayıs 2014 VII. Uluslararası İş Sağlığı ve Güvenliği Konferansı 6Mayıs 2014 KOBİ lerde İş Sağlığı ve Güvenliği Nihat TUNALI İkitelli Organize Sanayi Bölgesi Başkanlığı Yönetim Kurulu Başkan Vekili 7 milyon metrekare

Detaylı

Çalışma alışma Ergonomisi. Temel Ergonomi İlkeleri

Çalışma alışma Ergonomisi. Temel Ergonomi İlkeleri Çalışma alışma Ergonomisi Temel Ergonomi İlkeleri Temel Ergonomi İlkeleri İşçi sağlığı ve güvenliği açısından işyeri koşullarının izlenerek ergonomik prensiplerin uygulanması ve problemlerin çözülmesi

Detaylı

www.ankaraisguvenligi.com

www.ankaraisguvenligi.com İş sağlığı ve güvenliği temel prensiplerini ve güvenlik kültürünün önemini kavramak. Güvenlik kültürünün işletmeye faydalarını öğrenmek, Güvenlik kültürünün oluşturulmasını ve sürdürülmesi sağlamak. ILO

Detaylı

Vaatler kağıt üzerinde kalmasın, kaliteli hizmet alayım diyorsanız, İş güvenliği uzmanınız ve işyeri hekiminiz işyerinize gelsin istiyorsanız.

Vaatler kağıt üzerinde kalmasın, kaliteli hizmet alayım diyorsanız, İş güvenliği uzmanınız ve işyeri hekiminiz işyerinize gelsin istiyorsanız. DİKKAT!!!! İŞ GÜVENLİĞİ HİZMETİ ALMAYA BAŞLAMADINIZ MI???? İşyeriniz Çok Tehlikeli ve Tehlikeli işler kapsamında ise ya da, İşyeriniz Az Tehlikeli İşler kapsamında ancak çalışan sayınız 50 nin üstünde

Detaylı

Teşekkür. Futbol yolculuklarında başkalarının birşeyler öğrenmesine sebep olan aşağıda adını yazdığım oyunculara teşekkürlerimi sunarım:

Teşekkür. Futbol yolculuklarında başkalarının birşeyler öğrenmesine sebep olan aşağıda adını yazdığım oyunculara teşekkürlerimi sunarım: Yazar Hakkında Dan Abrahams Avrupa nın en önde gelen futbol psikolojisi danışmanlarından birisidir. Eski bir profesyonel golfçü olan Abrahams, psikolojide Birinci Sınıf Onur Derecesi ve spor psikolojisinde

Detaylı

BURSA HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ ÇALIŞAN SAĞLIĞI ŞUBESİ

BURSA HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ ÇALIŞAN SAĞLIĞI ŞUBESİ BURSA HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ ÇALIŞAN SAĞLIĞI ŞUBESİ ERGONOMİNİN TANIMI: Ergo: İş Nomos: Bilim (Yasalar) Ergonomi: İşbilimi(Yunanca) Ergonomi, insanın davranışsal ve biyolojik özelliklerini inceleyerek

Detaylı

Sağlıklı Bilgisayar Kullanımı

Sağlıklı Bilgisayar Kullanımı BİLGİSAYAR NEDİR? Sağlıklı Bilgisayar Kullanımı ŞEYDA BETÜL KÖSE UFUK TAŞDURMAZLI 1 www.bilgisayarnedir.net 2 Sağlıklı Bilgisayar Kullanımı Sağlıklı Bilgisayar Kullanımı Klavye veya fare kullanımı ciddi

Detaylı

Konu; Ekranlı Araçlarla Çalışmalarda İş Sağlığı ve Güvenliği

Konu; Ekranlı Araçlarla Çalışmalarda İş Sağlığı ve Güvenliği 1 Ekranlı Araçlarla Çalışmalarda İş Sağlığı ve Güvenliği Konu; Ekranlı Araçlarla Çalışmalarda İş Sağlığı ve Güvenliği Konunun genel amacı; Katılımcıların, ekranlı araçlarla yapılan çalışmalarda oluşabilecek

Detaylı

Eğitim Bağlamında Oyunlaştırma Çalışmaları: Sistematik Bir Alanyazın Taraması

Eğitim Bağlamında Oyunlaştırma Çalışmaları: Sistematik Bir Alanyazın Taraması Eğitim Bağlamında Oyunlaştırma Çalışmaları: Sistematik Bir Alanyazın Taraması Meryem Fulya GÖRHAN Hacettepe Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Anabilim

Detaylı

Ekranlı Araçlarla Çalışma Ergonomisi / Sağlık ve Güvenlik Önlemleri l 1 2 3 4 5 ÇALIŞMA ORTAMI BOYUTLARI (Oates, Evans and Hedge, Computers in Schools, 14,55-63,, 1998 BOYUTLAR ÖNERİLEN GÖZLENEN KLAVYE

Detaylı

Birgül BURUNKAYA - Uzman Adana İl Sağlık Müdürlüğü Halk Sağlığı Hizmetleri Başkanlığı Çalışan Sağlığı Birimi ANTALYA

Birgül BURUNKAYA - Uzman Adana İl Sağlık Müdürlüğü Halk Sağlığı Hizmetleri Başkanlığı Çalışan Sağlığı Birimi ANTALYA Sağlık Çalışanlarının Çalışan Güvenliği Uygulamalarından Memnuniyetleri ve İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu Hakkındaki Bilgi Düzeyleri (Eğitim ve Araştırma Hastanesi Örneği) Birgül BURUNKAYA - Uzman Adana

Detaylı

2. PSİKOLOJİK DANIŞMA VE REHBERLİKTE HİZMET TÜRLERİ. Abdullah ATLİ

2. PSİKOLOJİK DANIŞMA VE REHBERLİKTE HİZMET TÜRLERİ. Abdullah ATLİ 2. PSİKOLOJİK DANIŞMA VE REHBERLİKTE HİZMET TÜRLERİ Psikolojik Danışma ve Rehberlik 1. Hizmet alanlarına göre 2. Temel işlevlerine göre 3. Birey Sayısına göre 4. Öğretim basamaklarına göre 5. Problem alanlarına

Detaylı

Gerçekler. Sanayileşme ve çevre sorunları Küreselleşme ve Pazarın büyümesi Rekabetin artması

Gerçekler. Sanayileşme ve çevre sorunları Küreselleşme ve Pazarın büyümesi Rekabetin artması Gerçekler Sanayileşme ve çevre sorunları Küreselleşme ve Pazarın büyümesi Rekabetin artması Çözüm Kaliteyi arttırmak Çevreye duyarlı üretim Kalite yönetim sistemleri Kalite yönetim sistemleri ISO 9001,

Detaylı

İş Sağlığı Ve Güvenliği Yasası (35/2008 sayılı Yasa) 44 üncü Madde Altında Yapılan Tüzük

İş Sağlığı Ve Güvenliği Yasası (35/2008 sayılı Yasa) 44 üncü Madde Altında Yapılan Tüzük İş Sağlığı Ve Güvenliği Yasası ( sayılı Yasa) 44 üncü Madde Altında Yapılan Tüzük Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Bakanlar Kurulu İş Sağlığı ve Güvenliği Yasası nın 44 üncü maddesinin kendisine verdiği yetkiye

Detaylı

Türkiye Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü Çalışan Sağlığı Uzmanlık ve Bilimsel Performansının Güçlendirilmesi Projesi

Türkiye Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü Çalışan Sağlığı Uzmanlık ve Bilimsel Performansının Güçlendirilmesi Projesi Türkiye Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü Çalışan Sağlığı Uzmanlık ve Bilimsel Performansının Güçlendirilmesi Projesi Strengthening the Occupational Health Expertise and Scientific Performance of Public Health

Detaylı

Ekranlı Araçlarla Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik. iş SAĞLIĞI VE GÜVENLiĞi MEVZUATI

Ekranlı Araçlarla Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik. iş SAĞLIĞI VE GÜVENLiĞi MEVZUATI X b) Operatör: Esas işi ekranlı araçlarla çalışmak olan ve normal çalışmasının önemli bir bölümünde ekranlı araç kullanan kişiyi, c) Çalışma merkezi: Operatörün/çalışanın oturduğu sandalye, ekranlı aracın

Detaylı

İş Yerinde Ruh Sağlığı

İş Yerinde Ruh Sağlığı İş Yerinde Ruh Sağlığı Yeni bir Yaklaşım Freud a göre, bir insan sevebiliyor ve çalışabiliyorsa ruh sağlığı yerindedir. Dünya Sağlık Örgütü nün tanımına göre de ruh sağlığı, yalnızca ruhsal bir rahatsızlık

Detaylı