TR42 DOĞU MARMARA BÖLGESİ 2010 YILLIK SOSYO-EKONOMİK GÖRÜNÜM RAPORU

Transkript

1 TR42 DOĞU MARMARA BÖLGESİ 2010 YILLIK SOSYO-EKONOMİK GÖRÜNÜM RAPORU Yayın Tarihi: Mayıs, 2011 MARKA Yayınları Serisi

2 MAYIS 2011 Sayfa 2

3 TR42 DOĞU MARMARA BÖLGESİ İÇİNDEKİLER RAPORUN AMACI VE KAPSAMI DEMOGRAFİK GÖSTERGELER İŞGÜCÜ VE İSTİHDAM GAYRİSAFİ KATMA DEĞER REKABETÇİLİK ENDEKSİ DIŞ TİCARET VE YIĞINLAŞMA ANALİZİ VERGİ GELİRLERİ BÖLGEDE KAMU YATIRIMLARI İŞ DEMOGRAFİSİ MARKALAŞMA GÖSTERGELERİ BÖLGE FİNANSAL DURUM ANALİZİ OTOMOTİV SEKTÖRÜNDE GELİŞMELER MAYIS 2011 Sayfa 3

4 MAYIS 2011 Sayfa 4

5 TABLOLAR LİSTESİ Tablo Yılı Demografik Göstergeler Tablo Yılları İşgücü ve İstihdam Tablo Yılları Arasında Gayri Safi Katma Değer Tablo Yılları Arasında Bölgede ve Türkiye de Dış Ticaret Tablo Yılları Arasında Kocaeli de İhracatın Bölgede ve Türkiye de Konumu TİM Tablo Yılları Arasında Sakarya da İhracatın Bölgede ve Türkiye de Konumu TİM Tablo Yılları Arasında Düzce de İhracatın Bölgede ve Türkiye de Konumu TİM Tablo Yılları Arasında Bolu da İhracatın Bölgede ve Türkiye de Konumu TİM Tablo Yılları Arasında Yalova da İhracatın Bölgede ve Türkiye de Konumu TİM Tablo Yılları Arasında Bölgede Kamu Yatırımları ve Bölgenin Türkiye İçindeki Payı Tablo Yılında Bölge İllerinde Kamu Yatırımlarının Sektörel Dağılımı Tablo Yıllarında Türkiye de, Bölgede ve Bölge İllerinde İş Demografisi Tablo Yıllarında Kocaeli de İş Demografisi Tablo Yıllarında Sakarya da İş Demografisi Tablo Yıllarında Düzce de İş Demografisi Tablo Yıllarında Bolu da İş Demografisi Tablo Yıllarında Yalova da İş Demografisi Tablo 18. Türkiye de, Bölgede ve Bölge İllerinde 2010 Yılı Marka-Patent Göstergeleri Tablo 19. Bölgede Tasarruf Mevduatının Döneminde Değişimi Tablo 20. Kocaeli Genel Bankacılık Göstergelerinin Döneminde Değişimi Tablo 21. Sakarya Genel Bankacılık Göstergelerinin Döneminde Değişimi Tablo 22. Düzce Genel Bankacılık Göstergelerinin Döneminde Değişimi Tablo 23. Bolu Genel Bankacılık Göstergelerinin Döneminde Değişimi Tablo 24. Yalova Genel Bankacılık Göstergelerinin Döneminde Değişimi Tablo 25. Türkiye de Bulunan Otomotiv Firmaları Araç Sayıları (2010) MAYIS 2011 Sayfa 5

6 MAYIS 2011 Sayfa 6

7 ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 1. Bölgede ve Türkiye de Bir Önceki Yıla Göre İhracatta Değişim Oranları Şekil Yılları Arasında Kocaeli de İhracatın Gelişimi (Milyon $) TUİK Şekil 3. Kocaeli de İhraç Edilen Ürünlerin Dağılımı TİM Şekil 4. Kocaeli Tarım Sektöründe İhracatın Yılları Arasında Değişimi TİM Şekil 5. Kocaeli Sanayi Sektörlerinde İhracatın Yılları Arasında Değişimi TİM Şekil 6. Kocaeli Sanayisinde İhracata Dayalı Yığınlaşma Analizi TİM Şekil 7. Kocaeli de İhracat Yapılan Ülkeler TİM Şekil Yılları Arasında Sakarya da İhracatın Gelişimi (Milyon $) TUİK Şekil 9. Sakarya da İhraç Edilen Ürünlerin Dağılımı TİM, Şekil 10. Sakarya Tarım Sektöründe İhracatın Yılları Arasında Değişimi TİM Şekil 11. Sakarya Tarım Sektöründe İhracata Dayalı Yığınlaşma Analizi TİM Şekil 12. Sakarya Otomotiv Sektöründe İhracatın Yılları Arasında Değişimi TİM Şekil 13. Sakarya Sanayisinde İhracatın Yılları Arasında Değişimi (Otomotiv Hariç) TİM. 22 Şekil 14. Sakarya Sanayi Sektörlerinde İhracata Dayalı Yığınlaşma Analizi TİM Şekil 15. Sakarya da İhracat Yapılan Ülkeler TİM Şekil Yılları Arasında Düzce de İhracatın Gelişimi (Milyon $) TUİK Şekil 17. Düzce de İhraç Edilen Ürünlerin Dağılımı TİM Şekil 18. Düzce Tarım Sektöründe İhracatın Yılları Arasında Değişimi TİM Şekil 19. Düzce Tarım Sektöründe İhracata Dayalı Yığınlaşma Analizi TİM Şekil 20. Düzce de Sanayi Sektörlerde İhracatın Yılları Arasında Değişimi TİM Şekil 21. Düzce Sanayi Sektörlerinde İhracata Dayalı Yığınlaşma Analizi TİM Şekil 22. Düzce de İhracat Yapılan Ülkeler TİM Şekil Yılları Arasında Bolu da İhracatın Gelişimi (Milyon $) TUİK Şekil 24. Bolu da İhraç Edilen Ürünlerin Dağılımı TİM Şekil 25. Bolu Tarım Sektöründe İhracatın Yılları Arasında Değişimi TİM Şekil 26. Bolu Tarım Sektöründe İhracata Dayalı Yığınlaşma Analizi TİM Şekil 27. Bolu da Sanayi Sektörlerde İhracatın Yılları Arasında Değişimi TİM Şekil 28. Bolu Sanayi Sektörlerinde İhracata Dayalı Yığınlaşma Analizi TİM Şekil 29. Bolu da İhracat Yapılan Ülkeler TİM Şekil Yılları Arasında Yalova da İhracatın Gelişimi (Milyon $) TUİK Şekil 31. Yalova da İhraç Edilen Ürünlerin Dağılımı TİM Şekil 32. Yalova Tarım Sektöründe İhracatın Yılları Arasında Değişimi TİM Şekil 33. Yalova Tarım Sektöründe İhracata Dayalı Yığınlaşma Analizi TİM Şekil 34. Yalova da Sanayi Sektörlerinde İhracatın Yılları Arasında Değişimi* TİM Şekil 35. Yalova Sanayi Sektörlerinde İhracata Dayalı Yığınlaşma Analizi TİM Şekil 36. Yalova da İhracat Yapılan Ülkeler TİM Şekil Döneminde Vergi Tahsilat Oranlarında Değişim Şekil 38. Kocaeli de Yılları Arasında Vergi Tahakkuk ve Tahsilatında Değişim Şekil 39. Sakarya da Yılları Arasında Vergi Tahakkuk ve Tahsilatında Değişim Şekil 40. Düzce de Yılları Arasında Vergi Tahakkuk ve Tahsilatında Değişim Şekil 41. Bolu da Yılları Arasında Vergi Tahakkuk ve Tahsilatında Değişim Şekil 42. Yalova da Yılları Arasında Vergi Tahakkuk ve Tahsilatında Değişim Şekil Yılları Arasında Bölge İllerinde Kamu Yatırımları MAYIS 2011 Sayfa 7

8 Şekil Yılında Bölge İllerinde Kamu Yatırımlarının Sektörel Dağılımı Şekil 45. İşletmelerin Firma Ölçeğine ve İllere Göre Dağılımı Şekil 46. Kocaeli de Yer Alan İşletmelerin Firma Ölçeğine Göre Dağılımı Şekil 47. Sakarya da Yer Alan İşletmelerin Firma Ölçeğine Göre Dağılımı Şekil 48. Düzce de Yer Alan İşletmelerin Firma Ölçeğine Göre Dağılımı Şekil 49. Bolu da Yer Alan İşletmelerin Firma Ölçeğine Göre Dağılımı Şekil 50. Yalova da Yer Alan İşletmelerin Firma Ölçeğine Göre Dağılımı Şekil 51. Bölgede Marka Sayılarının Türkiye de Aldığı Payın Yılları Arasında Değişimi MAYIS 2011 Sayfa 8

9 RAPORUN AMACI VE KAPSAMI Aylık, dönemlik ve yıllık sosyo-ekonomik görünüm raporları; Türkiye deki ve Doğu Marmara Kalkınma Ajansı (MARKA) nın görev alanı olan TR42 Doğu Marmara Bölgesi ndeki sosyo-ekonomik gelişmelerin rutin takibinin yapılması ve paydaşlarla paylaşılmasıdır. Doğru ve gerçekçi bölgesel kalkınma stratejilerinin belirlenmesinde ilk adım; bölgesel verilerin takibinin yapılması ve bu verilerin doğru analiz edilmesidir. Bu anlamda, söz konusu sosyo-ekonomik görünüm raporları, MARKA tarafından hazırlanacak olan Bölge Planı ile sektörel-tematik strateji çalışmalarına önemli bir altlık teşkil etmektedir. Şimdiye Kadar Hazırlanan Ekonomik Görünüm Raporları: 2010 Yılı Eylül Ayı Ekonomik Görünüm Raporu 2010 Yılı Ekim Ayı Ekonomik Görünüm Raporu 2010 Yılı Kasım Ayı Ekonomik Görünüm Raporu 2010 Yıllık Sosyo-Ekonomik Görünüm Raporu 2011 Yılı Ocak-Şubat-Mart Ekonomik Görünüm Raporu 2010 Yıllık Sosyo-Ekonomik Görünüm Raporu nda öne çıkan ve yıllık olarak açıklanan bölgesel göstergeler geçmiş yılların verileriyle kıyaslanarak analiz edilmiştir. Bu raporda; TR42 Doğu Marmara Bölgesi nin ve Bölge illerinin Türkiye içerisindeki durumu ve zaman içerisindeki değişimleri irdelenmiştir. Bu kapsamda ele alınan başlıklar; Demografik Göstergeler, İşgücü ve İstihdam, Gayrisafi Katma Değer, Rekabetçilik Endeksi Verileri, Dış Ticaret Verileri, Vergi Gelirleri, Kamu Yatırımları, İş Demografisi, Markalaşma Göstergeleri, Finansal Durum Analizi, Otomotiv Sektörü Verileri şeklindedir Yıllık Sosyo-Ekonomik Görünüm Raporu nda Türkiye İstatistik Kurumu başta olmak üzere; Uluslar arası Rekabet Araştırmaları Kurumu, Türkiye İhracatçılar Meclisi, Maliye Bakanlığı, Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği, Türk Patent Enstitüsü, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu ve Otomotiv Sanayi Derneği verileri kullanılmıştır. MAYIS 2011 Sayfa 9

10 MAYIS 2011 Sayfa 10

11 1. DEMOGRAFİK GÖSTERGELER Demografik göstergeler başlığında değerlendirilen veriler, Ocak 2011 tarihinde TUİK tarafından açıklanan Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi 2010 Yılı Sonuçları na dayanmaktadır. Demografik veriler başlığında; 2010 yılı nüfusu, nüfus artış hızı, nüfusun yaş grupları arasında dağılımı, nüfus yoğunluğu ile genel eğitim verileri 2009 yılı ile ve ülke ortalaması ile mukayeseli olarak incelenmiştir. 31 Aralık 2010 tarihi itibariyle Türkiye nüfusu kişidir. Türkiye nüfusunun %4,4 ünün yaşadığı TR42 Doğu Marmara Bölgesi nin nüfusu ise kişidir yılında Türkiye de nüfus binde 15,88 oranında artarken; TR42 Doğu Marmara Bölgesi nde binde 16,58 oranında artmıştır. Bolu da nüfus binde 1,24 oranında azalırken; Bolu hariç tüm bölge illerinde nüfus artmıştır. Türkiye de kilometrekareye 96 kişi düşmektedir. İstanbul kişi ile nüfus yoğunluğunun en fazla olduğu il iken; 432 kişi ile Kocaeli ikinci sıradadır yaş grubunda bulunan çalışma çağındaki nüfus, Türkiye genelinde toplam nüfusun %67,2 sini oluşturmaktadır. TR42 Doğu Marmara Bölgesi nde ise yaş grubunda bulunan çalışma çağındaki nüfus; bölge nüfusunun %68,9 una denk gelmektedir ve bu gruptaki nüfusun toplam nüfusa oranı bölge illerinin tamamında Türkiye ortalamasının üzerindedir. Diğer bir deyişle; bölge Türkiye ortalamasının üzerinde genç nüfus oranına sahiptir. Tablo Yılı Demografik Göstergeler 1 Türkiye TR 42 Kocaeli Sakarya Düzce Bolu Yalova 2010 Nüfusu Nüfusu Yıllık Nüfus Artış Oranı ( ) 15,88 16,58 24,48 13,03 9,01-1,24 5, Yıllık Nüfus Artış Oranı ( ) 14,50 18,06 21,28 12,00 19,72 9,86 25,60 Çalışma Çağındaki Nüfusun Payı * (%) 67,2 68,9 69,6 68,2 67,9 68,2 69,4 Okuma Yazma Bilmeyen Nüfusun Oranı (%) 5,8 4,2 3,6 4,6 5,4 5,3 3,1 Yüksek Öğrenim Mezunu** (%) 7,6 7,4 8,1 6,3 5,8 7,7 8,5 * Yaş grubundaki nüfusun toplam nüfus içerisindeki payı ** Yüksekokul veya fakülte, yüksek lisans ve doktora mezunu nüfusun toplam nüfus içindeki payı Türkiye genelinde okuma yazma bilmeyen nüfusun toplam nüfus içerisindeki payı %5,8 iken; bölgede %4,2 dir ve bu oran tüm bölge illerinde ülke ortalamasından daha düşük bir paya sahiptir. Türkiye genelinde yüksekokul veya fakülte, yüksek lisans ve doktora mezunu nüfusun toplam nüfus içindeki payı; %7,6 iken; bölgede 7,4 dür. Bu oran Kocaeli ilinde %8,1 e çıkarken; Düzce ilinde %6,3 e düşmektedir. 1 Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi 2010 Yılı Sonuçları, TUİK, 2011 MAYIS 2011 Sayfa 11

12 2. İŞGÜCÜ VE İSTİHDAM İşgücü ve istihdam başlığında değerlendirilen veriler, Nisan 2011 tarihinde TUİK tarafından açıklanan işgücü istatistiklerine dayanmaktadır. Bu başlık altında; 2010 yılı istihdamın sektörlere dağılımı, işgücü, istihdam ve işsizlik verileri geçmiş yıllar ile ve ülke ortalaması ile mukayeseli olarak incelenmiştir yılında Türkiye çalışan nüfusunun %25,2 si tarım, %26,2 si sanayi ve %48,6 sı hizmet sektörlerinde istihdam edilmişken; TR42 Doğu Marmara Bölgesi nde %19,9 u tarım, %34,1 i sanayi ve %46 sı hizmet sektörlerinde istihdam edilmiştir. İstihdamın sektörlere dağılımından anlaşıldığı üzere, Bölge Türkiye ortalamasına kıyasla sanayi ve hizmet yoğun işgücüne sahiptir. Türkiye genelinde işgücü 2009 yılına kıyasla 2010 yılında %3,6 oranında artarak toplam 25,6 milyon kişiye ulaşmıştır. Bu artış Bölgede %5,2 oranında gerçekleşmiştir ve bölge işgücü potansiyeli 1,2 milyon kişiye ulaşmıştır. Böylece Bölgenin Türkiye toplam işgücü içinde aldığı pay %4,7 olarak gerçekleşmiştir yılında istihdam edilenlerin sayısı 2009 yılına göre %6,2 artarak 22,6 milyon kişiye yükselmiştir. Bölgede ise istihdam edilen nüfus 2009 yılına göre %7,7 artarak 1,1 milyon kişiye yükselmiş; böylece ülke toplam istihdamının %4,7 si Bölgede yer almıştır. Türkiye genelinde 2010 yılında işsiz sayısı 2009 yılına göre 425 bin kişi azalarak 3,05 milyon kişiye düşmüştür. Böylece Türkiye de İşsizlik oranı; 2,1 puanlık azalış ile % 11,9 seviyesinde gerçekleşmiştir. TR42 Doğu Marmara Bölgesi nde ise 2010 yılında işsiz sayısı 2009 yılına göre 15 bin kişi azalarak 158 bin kişiye düşmüştür. Bölgede işsizlik oranı; 2 puanlık azalış ile %13 seviyesinde gerçekleşmiştir. Tablo Yılları İşgücü ve İstihdam TR42 Türkiye TR42 Türkiye TR42 Türkiye İşgücü (Bin Kişi) İşgücüne Katılma Oranı (%) 47,5 46,9 49,2 47,9 50,3 48,8 İstihdam (Bin Kişi) İstihdam oranı (%) 42,4 41,7 41,8 41,2 43,7 43,0 İşsiz Nüfus (Bin Kişi) İşsizlik oranı(%) 10,8 11,0 15,0 14,0 13,0 11,9 2 İşgücü İstatistikleri, TUİK, 2011 MAYIS 2011 Sayfa 12

13 3. GAYRİSAFİ KATMA DEĞER 2007 ve 2008 yılları için hesaplanan Bölgesel Gayri Safi Katma Değer 2011 yılı Nisan ayında TUİK tarafından açıklanmıştır. Açıklanan bu veriler ışığında, 2007 ve 2008 yılları için Bölgede ve Türkiye de gayri safi katma değerin sektörler arası dağılımı, kişibaşına düşen değer ve kişi başına düşen katma değer bu başlık altında incelenmiştir yılı bölgesel gayri safi katma değer hesaplarında Türkiye de üretilen toplam katma değer 2007 yılına göre %13,3 oranında artarak 854,6 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. TR42 Doğu Marmara Bölgesi nde ise katma değer önceki döneme kıyasla %16 oranında artarak 52,6 Milyar TL olarak gerçekleşmiştir yılı verilerine göre; ülkede üretilen toplam gayri safi katma değer içerisinde %27,9 ile en yüksek payı TR10 İstanbul Bölgesi alırken; TR42 Doğu Marmara Bölgesi %6 payla düzey-2 bölgeler arasında İstanbul, Bursa, Ankara ve İzmir bölgelerinin ardından 5. sırada yer almıştır. TR42 Doğu Marmara Bölgesi nde sanayi sektöründe üretilen katma değer, ülke genelinde sanayi sektöründe üretilen toplam katma değerin %8,7 sine denk gelmektedir. Sanayi sektörlerinde üretilen katma değer açısından Bölge; düzey-2 bölgeler sıralamasında 3. sırada yer almıştır. Türkiye genelinde 2008 yılında üretilen katma değerin %8,5 i tarım, %27,2 si sanayi ve %64,3 ü hizmetler sektörü kaynaklıdır. Bu durum TR42 Bölgesi nde tarım %6,1, sanayi %38,3, hizmetler %55,6 şeklinde gerçekleşmiştir. Bölgede sanayide üretilen değerin ilde üretilen toplam katma değere oranı, Türkiye ortalamasının oldukça üzerindedir. Kişi başına düşen gayri safi katma değer sıralamasında düzey-2 bölgeler arasında TR42 Doğu Marmara Bölgesi; 2007 yılı hariç arasında tüm dönemlerde 2. sırada yer almıştır. Bölgede kişi başına düşen gayri safi katma değerin arası dönemde Türkiye ortalamasının oldukça üzerinde olduğu görülmektedir yılında Türkiye genelinde kişi başına katma değer TL iken; Bölgede TL olarak gerçekleşmiştir. Tablo Yılları Arasında Gayri Safi Katma Değer GSKD (Bin TL) Türkiye TR Sanayi Sektöründe Bölge Payı* (%) TR42 8,7 8,4 8,6 8,6 8,7 Kişi Başına Düşen Türkiye GSKD (TL) TR Kişi Başına GSKD Sıralaması ** TR * Türkiye sanayi sektöründe üretilen toplam katma değer içerisinde Bölgenin aldığı pay ** Düzey-2 Bölgeler kişi başına düşen GSKD sıralamasında Bölgenin sırası 3 Bölgesel Gayri Safi Katma Değer İstatistikleri, TUİK, 2011 MAYIS 2011 Sayfa 13

14 4. REKABETÇİLİK ENDEKSİ Uluslar arası Rekabet Araştırmaları Kurumu (URAK) tarafından Türkiye nin 81 ilinin rekabetçiliğini göreceli olarak ölçümleyen ve , ve dönemlerinde olmak üzere şimdiye kadar üç dönemdir yayınlanan URAK İllerarası Rekabetçilik Endeksi verileri Bölge illerinin rekabet gücü açısından önemli bir gösterge niteliğindedir. Rekabetçilik endeksinde; beşeri sermaye ve yaşam kalitesi, markalaşma becerisi ve yenilikçilik, ticaret becerisi ve üretim potansiyeli ve erişilebilirlik olmak üzere 4 ana değişken kullanılmaktadır. KOCAELİ: Genel Endeks sırası; 5. il (3 dönemdir sabit) 1. Beşeri sermaye ve yaşam kalitesi endeksi sırası: 13. il 2. Markalaşma becerisi ve yenilikçilik endeksi sırası: 14. il 3. Ticaret becerisi ve üretim potansiyeli endeksi sırası: 4. il 4. Erişilebilirlik endeksi sırası: 6. il SAKARYA: Genel Endeks sırası; 26. il (2007 de 22. sırada*) 1. Beşeri sermaye ve yaşam kalitesi endeksi sırası: 29. il 2. Markalaşma becerisi ve yenilikçilik endeksi sırası: 17. il 3. Ticaret becerisi ve üretim potansiyeli endeksi sırası: 38. il 4. Erişilebilirlik endeksi sırası: 21. il * Toplam kamu yatırımı, dış ticaret yapan firma, büyük işletme sayısı, marka-patent sayıları sıralamalarında gerilemeden kaynaklıdır DÜZCE: Genel Endeks sırası; 61. il (2007 de 58. sırada*) 1. Beşeri sermaye ve yaşam kalitesi endeksi sırası: 61. il 2. Markalaşma becerisi ve yenilikçilik endeksi sırası: 46. il 3. Ticaret becerisi ve üretim potansiyeli endeksi sırası: 69. il 4. Erişilebilirlik endeksi sırası: 52. il * Erişilebilirlik, vergi gelirleri, ihracat hacmi, marka-patent sayısı sıralamalarında gerilemeden kaynaklıdır. BOLU: Genel Endeks sırası; 44. il (2007 sıralaması değişmemiştir) 1. Beşeri sermaye ve yaşam kalitesi endeksi sırası: 16. il 2. Markalaşma becerisi ve yenilikçilik endeksi sırası: 30. il 3. Ticaret becerisi ve üretim potansiyeli endeksi sırası: 64. il 4. Erişilebilirlik endeksi sırası: 50. il YALOVA: Genel Endeks sırası; 29. il (2007 de 21. sırada*) 1. Beşeri sermaye ve yaşam kalitesi endeksi sırası: 25. il 2. Markalaşma becerisi ve yenilikçilik endeksi sırası: 58. il 3. Ticaret becerisi ve üretim potansiyeli endeksi sırası: 52. il 4. Erişilebilirlik endeksi sırası: 22. il * Toplam kamu yatırımları, sanayi elektrik tüketimi, ihracat hacmi, marka-patent sayıları ve ticaret becerisi ve üretim potansiyeli alt endeksi sıralamalarında gerilemeden kaynaklıdır. MAYIS 2011 Sayfa 14

15 5. DIŞ TİCARET VE YIĞINLAŞMA ANALİZİ Dış ticaret başlığında TUİK tarafından açıklanan yıllık ithalat ve ihracat verileri ile TİM (Türkiye İhracatçılar Meclisi) tarafından her ay düzenli olarak açıklanan ihracat verileri beraber kullanılmıştır. Dış ticaret bölge ve iller bazında 2004 yılından günümüze dış ticaretteki gelişmeler, ihracatın sektörel dağılımı ve ihracat yapılan ülkeler açısından değerlendirilmiştir. Ayrıca, iller bazında ihracat verileri kullanılarak sektörel yığınlaşma analizi yapılmıştır Yılında Dış Ticaret 4 Türkiye İstatistik Kurumu ve Gümrük Müsteşarlığı işbirliği ile oluşturulan geçici dış ticaret verilerine göre Türkiye de; yılında ihracat bir önceki yıla göre %11,5 oranında artarak toplam 113,9 Milyar $ olarak gerçekleşmiştir, yılında ithalat bir önceki yıla göre %31,6 oranında artarak toplam 185,5 Milyar $ olarak gerçekleşmiştir, - Böylece 2010 yılında ihracatın ithalatı karşılama oranı %61,4 olarak gerçekleşmiştir. TR42 Doğu Marmara Bölgesi nde; yılında Türkiye de üretilen toplam ihracatın %10 una denk gelen 11,4 milyar $ ihracat gerçekleşmiştir. - Merkezi İstanbul da, üretimi ise Bölgede olan firmaların ihracatı ile beraber TR42 Bölgesi ihracatının 15 Milyar $ civarında olduğu tahmin edilmektedir. - Bölgede ihracatın ithalatı karşılama oranı %46,7 dir yılı toplam ihracatında 67 ilin toplamına yakın seviyede ihracat tek başına TR42 Doğu Marmara Bölgesi nde gerçekleşmiştir. Tablo Yılları Arasında Bölgede ve Türkiye de Dış Ticaret 4 TR 42 (Milyar $) TÜRKİYE (Milyar $) Bölgenin Türkiye İhracatında Aldığı Pay ,4 113,9 10% ,4 102,1 6,3% ,6 132,1 8,8% ,5 107,3 8,9% ,9 85,5 9,3% ,1 73,5 8,3% ,4 63,2 6,9% 4 Dış Ticaret İstatistikleri, TUİK, 2011 MAYIS 2011 Sayfa 15

16 Şekil 1. Bölgede ve Türkiye de Bir Önceki Yıla Göre İhracatta Değişim Oranları 5 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% -10,0% -20,0% -30,0% 41,1% 27,5% 26,2% 23,5% 18,5% 20,4% 20,2% 15,1% 16,8% 15,6% ,9% -24,4% TR 42 TÜRKİYE TR42 Doğu Marmara Bölgesi nde yılları arasında kalan dönemde ihracatın bir önceki yıla göre değişimi; genel olarak Türkiye genelindeki değişimin üzerinde artış sergilemiştir yılına kadar bölgede ihracatın bir önceki yıla göre artış oranının azalış eğiliminde olduğu görülse de; 2010 yılı itibari ile artış ivmelenmiştir. KOCAELİ Kocaeli ilinde 2010 yılında toplam 9,5 Milyar $ ihracat ve 22,6 Milyar $ ithalat gerçekleşmiştir yılında ülke ihracatının yaklaşık %8,4 ü Kocaeli ilinde üretilmiştir ve böylece il; ülke ihracat sıralamasında 3. sırada yer almıştır. Kocaeli nde 2009 yılı tamamında gerçekleşen ihracatın %33,6 oranında fazlası 2010 yılında gerçekleştirilmiştir. Şekil Yılları Arasında Kocaeli de İhracatın Gelişimi (Milyon $) TUİK 8.468, , , , , , , Tablo Yılları Arasında Kocaeli de İhracatın Bölgede ve Türkiye de Konumu TİM İl İçerisindeki Sıralaması Bölge İhracatı İçerisindeki Payı 51% 55% 61% 62% 73% 78% 83% Türkiye İhracatı İçerisindeki Payı 3,50% 4,50% 5,80% 5,50% 6,40% 4,50% 8,40% 5 İhracat Rakamları, TİM, 2011 MAYIS 2011 Sayfa 16

17 Şekil 3. Kocaeli de İhraç Edilen Ürünlerin Dağılımı TİM T.C. DOĞU MARMARA KALKINMA AJANSI 1% 1% 0% 0% 0% Sanayi mamulleri Kimyevi maddeler ve mam. Bitkisel ürünler 40% Ağaç ve orman ürünleri 58% Tarıma dayalı işlenmiş ürünler Madencilik Hayvansal ürünler Kocaeli ilinde ihracatın %98 i sanayi sektöründe gerçekleşmektedir. İlde en fazla ihraç edilen sanayi mamulleri; %64 otomotiv endüstrisi ürünleri, %14,4 elektrikelektronik, %12 si demir ve demir dışı metaller ile demir çelik ürünleri, %7 si makine ve aksamları şeklindedir. Türkiye de ihraç edilen kimyevi maddeler ve mamullerin %28 i, taşıt araçları ve yan sanayi sektöründe gerçekleşen ihracatın yaklaşık %20 si Kocaeli ili kaynaklıdır. Otomotiv endüstrisi ihracatı; yılları arasında yıllık %66 oranında artmıştır. Şekil 4. Kocaeli Tarım Sektöründe İhracatın Yılları Arasında Değişimi TİM , , , , , , , , , , , Hububat, Bakliyat, Yağlı Tohumlar ve Mamulleri Meyve Sebze Mamulleri Fındık ve Mamulleri Kesme Çiçek Ağaç ve orman ürünleri Yaş Meyve ve Sebze Kuru Meyve ve Mamulleri Zeytin ve Zeytinyağı Su Ürünleri ve Hayvansal Mamuller MAYIS 2011 Sayfa 17

18 Tarım Sektörleri; Kocaeli ilinde tarım sektöründe ihracat hacmi yüksek olsa da (2010 yılında toplam 225,4 Milyon $) ilde tarım sektörlerinde ihracat değerleri açısından yığınlaşma söz konusu değildir. Şekil 5. Kocaeli Sanayi Sektörlerinde İhracatın Yılları Arasında Değişimi TİM , , , , , , , , , , , , , , Kimyevi Maddeler ve Mamulleri Elektrik - Elektronik Demir Çelik ve Demir Dışı Metaller Tekstil ve Hammaddeleri Otomotiv Endüstrisi Makine ve Aksamları Hazırgiyim ve Konfeksiyon Değerli Maden ve Mücevherat Sabit değişim oranına sahip olan ve düşük ihracat hacimli halı, çimento ve toprak ürünleri ve diğer sanayi ürünleri ihracatı dışarıda bırakılmıştır. Şekil 6. Kocaeli Sanayisinde İhracata Dayalı Yığınlaşma Analizi TİM 1,00 0,80 Otomotiv Endüstrisi 0,60 0,40 0,20 Makine ve Aksamları Elektrik - Elektronik Kimyevi Maddeler ve Mamulleri 0,00-1,00-0,50 0,00 0,50 1,00 1,50 2,00 2,50 3,00 3,50 4,00 4,50-0,20-0,40 Kimyevi Maddeler ve Mamulleri; ilde bu sektör yığınlaşmıştır; ancak büyüme sabite yakındır. Sektör ilde ihracat hacmi en yüksek sektör olmakla beraber; artış hızı düşüktür (%10). Sektörün yığınlaşma katsayısı oldukça yüksektir (3,49); bir diğer deyişle; Kocaeli ilinde kimyevi maddeler ve mamulleri ihracatının il ihracatı içerisinde aldığı pay; Türkiye genelinde bu sektörde gerçekleşen ihracatın ülke ihracatı içerisinde aldığı paydan yaklaşık 3,5 kat fazladır. MAYIS 2011 Sayfa 18

19 BR.KRALLIK(İNGİLTERE BİR.DEVLETLER(ABD) BIRLESIK ARAP EMIRLI İRAN (İSLAM CUM.) RUSYA FEDERASYONU İTALYA K.KIBRIS TÜRK CUMH. ROMANYA BELÇİKA CEBELİ TARIK BAHREYN SUUDI ARABISTAN YUNANİSTAN IRAK GÜRCİSTAN BULGARİSTAN LİBYA MALTA KANADA BREZILYA AVUSTURYA T.C. DOĞU MARMARA KALKINMA AJANSI Otomotiv Endüstrisi; il sanayisinde ihracatta parlayan sektördür. Sektör ilde ihracat hacmi en yüksek ikinci sektördür ve artış hızı yıllık %66 ile oldukça yüksektir. İl ihracatında bu sektörün aldığı pay; Türkiye ortalamasının yaklaşık 2,5 kat üzerindedir ve yığınlaşma katsayısı 2,37 dir. Elektrik ve Elektronik; ilde yığınlaşma potansiyeli taşıyan ve ihracat hacmi en yüksek üçüncü sektörüdür. Sektörün büyüme hızı %26 ile yüksek olmakla beraber; yığınlaşma katsayısı 0,97 dir ve Türkiye ortalamasına yakın seviyede il ihracatı içerisinde pay sahibidir. Kocaeli Serbest Bölgelerinde Gerçekleşen İhracat (TİM, 2011); 2010 yılında Türkiye deki serbest bölgelerde gerçekleşen ihracatın %4 ü Kocaeli ilinde yer alan KOSBAŞ ve TEKSEB kaynaklıdır, 2010 yılında Türkiye serbest bölgelerinde; çelik sektöründe gerçekleşen ihracatın %13 ü, makine sektöründe gerçekleşen ihracatın %6 sı, kimyevi ürünler ihracatının %4,5 i KOSBAŞ kaynaklıdır. Kocaeli de İhracat Yapılan Ülkeler (TİM, 2011); 2010 yılı ihracatında İngiltere, Almanya, ABD, Suriye, Birleşik Arap Emirlikleri ve Fransa öne çıkmaktadır yılı ihracatının; %41 i (3,7 milyar $) AB 27 ülkelerinden olan 22 ülkeye, %32 si (2,8 milyar $) İslam Konferansı Örgütü üyesi olan 56 ülkenin (Türkiye hariç) 55 ine doğru gerçekleşmiştir. Şekil 7. Kocaeli de İhracat Yapılan Ülkeler TİM MAYIS 2011 Sayfa 19

20 SAKARYA Sakarya ilinde; 2010 yılında toplam 1,7 Milyar $ ihracat ve 1 Milyar $ ithalat gerçekleşmiştir. Sakarya da 2010 yılı toplam ihracatı; 2009 yılı toplam ihracatına göre %2,9 oranında düşüş göstermiştir ve 2009 yılında ülke sıralamasında Sakarya ili 9. sırada iken; 2010 yılında 10. sıraya gerilemiştir. Şekil Yılları Arasında Sakarya da İhracatın Gelişimi (Milyon $) TUİK 2.093, , , , , , , Tablo Yılları Arasında Sakarya da İhracatın Bölgede ve Türkiye de Konumu TİM İl İçerisindeki Sıralaması Bölge İhracatı İçerisindeki Payı 47% 43% 38% 37% 26% 20% 16% Türkiye İhracatı İçerisindeki Payı 1,80% 2,70% 2,30% 3,30% 3,40% 2,30% 2,70% Sakarya ilinde ihracatın %93 ü sanayi mamulleri ihracatına; bu ihracatın büyük bölümü ise otomotiv endüstrisine dayanmaktadır. Türkiye de 2010 yılında otomotiv endüstrisinde gerçekleşen ihracatın %8,1 i Sakarya ilinde üretilmiştir. Şekil 9. Sakarya da İhraç Edilen Ürünlerin Dağılımı TİM, % 0% Sanayi mamulleri Bitkisel ürünler Kimyevi maddeler ve mam. Madencilik Ağaç ve orman ürünleri Tarıma dayalı işlenmiş ürünler 93% Hayvansal ürünler MAYIS 2011 Sayfa 20

21 Sakarya ilinde otomotiv sanayinde gerçekleşen ihracat; yılları arasında kalan dönemde %62,5 oranında artarken; yılları arasında kalan dönemde %56 oranında azalmıştır. İlde en fazla ihraç edilen diğer sanayi mamulleri; %4 ü demir ve demir dışı metaller ile demir çelik ürünleri, %3 ü makine ve aksamları şeklindedir. Tarım sektöründe gerçekleşen ihracatın %86 sı bitkisel ürünler ihracatı iken; bitkisel ürünler ihracatı 2010 yılı il ihracatı içerisinde sadece %3 lük bir pay almıştır. Şekil 10. Sakarya Tarım Sektöründe İhracatın Yılları Arasında Değişimi TİM , , , , , , , , , , , , , , Hububat, Bakliyat, Yağlı Tohumlar ve Mamulleri Meyve Sebze Mamulleri Fındık ve Mamulleri Tütün Yaş Meyve ve Sebze Kuru Meyve ve Mamulleri Zeytin ve Zeytinyağı Kesme Çiçek Kesme Çiçek; Sakarya ilinde bu sektörde yığınlaşma vardır ve sektör gelişme eğilimindedir (yıllık %148 büyüme). İl ihracatı içerisinde sektörün aldığı pay oldukça düşük olmakla beraber (%2) yığınlaşma katsayısı 1,7 dir. Fındık ve Mamulleri; Sektör ihracat hacmi yüksek olsa da (tarım sektöründe 2. sırada) sektör gerilemektedir (Yıllık %9 küçülme). Yığınlaşma söz konusu değildir (Yığınlaşma katsayısı; 0,6) Şekil 11. Sakarya Tarım Sektöründe İhracata Dayalı Yığınlaşma Analizi TİM 2,00 1,50 Kesme Çiçek 1,00 0,50 0,00 Hububat, Bakliyat, Yağlı Tohumlar ve Ağaç Mamulleri ve Mamulleri Orman Ürünleri -0,50 0,00 0,50 1,00 1,50 2,00 Fındık ve Mamulleri -0,50 MAYIS 2011 Sayfa 21

22 Şekil 12. Sakarya Otomotiv Sektöründe İhracatın Yılları Arasında Değişimi TİM , , , , , Sakarya ilinde 2010 yılı ihracatının %84 ü otomotiv sektörüne dayanmaktadır. İlde otomotiv sektöründe ihracatın en yüksek seviyeye ulaştığı 2007 senesinde sektörün il ihracatında aldığı pay %92 ye kadar ulaşmıştır. İl ihracatının otomotiv sektörüne dayalı olması; bu sektördeki değişikliklerin il ihracatında ciddi dalgalanmalara neden olmasına yol açmaktadır. Şekil 13. Sakarya Sanayisinde İhracatın Yılları Arasında Değişimi (Otomotiv Hariç) TİM , , , , , , , , , , , , Demir Çelik ve Demir Dışı Metaller Makine ve Aksamları Kimyevi Maddeler ve Mamulleri Elektrik - Elektronik Madencilik Ürünleri Tekstil ve Hammaddeleri Hazırgiyim ve Konfeksiyon Çimento ve Toprak Ürünleri Deri ve Deri Mamulleri Değerli Maden ve Mücevherat Halı Diğer Sanayi Ürünleri Otomotiv dışındaki sanayi sektörlerinde Sakarya da 2008 yılında bir artış olduğu görülmektedir. Otomotiv sektörünü takiben ilde metal, makine ve kimya sanayi öne çıkmaktadır. Bu sektörler de genellikle otomotiv sektörünü besleyen yan sanayi sektörleri olarak ilde otomotiv sektöründeki ihracat değişimlerinden etkilenmektedir. MAYIS 2011 Sayfa 22

23 ALMANYA İSPANYA FRANSA BR.KRALLIK(İNGİLTERE İSVEÇ İTALYA POLONYA RUSYA FEDERASYONU BELÇİKA İSVİÇRE YUNANİSTAN ISRAIL ÇEK CUMHURİYETİ HOLLANDA AVUSTURYA BULGARİSTAN BİR.DEVLETLER(ABD) PORTEKİZ GUNEY AFRIKA CUMHURİ IRAK SLOVENYA BİLİNMEYEN ÜLKE NORVEÇ ROMANYA UKRAYNA MACARİSTAN HIRVATİSTAN MAKEDONYA İRAN (İSLAM CUM.) İST.DERİ SERB.BÖLGE İRLANDA ÇİN HALK CUMHURİYETİ CEZAYİR KAZAKİSTAN AZERBAYCAN-NAHCIVAN T.C. DOĞU MARMARA KALKINMA AJANSI Şekil 14. Sakarya Sanayi Sektörlerinde İhracata Dayalı Yığınlaşma Analizi TİM 0,60 0,50 0,40 0,30 0,20 0,10 0,00-0,20 Demir Çelik ve Demir Dışı Metaller Kimyevi Maddeler ve Mamulleri Makine ve Aksamları Elektrik - Elektronik Otomotiv Endüstrisi -1,00-0,100,00 1,00 2,00 3,00 4,00 5,00 6,00 7,00 Otomotiv Endüstrisi; ilde bu sektörde yığınlaşma çok yüksektir (yığınlaşma katsayısı 5,5); ancak hacmi de düşünüldüğünde gerilemesi il ekonomisi için risk teşkil etmektedir. İlde otomotiv sektörü ihracat hacmi oldukça yüksek olsa da; sektörün yılları arasında %8 oranında gerilemiş olduğu görülmektedir. Diğer Sektörler; ilde otomotiv dışında kalan sanayi sektörlerinde yığınlaşma söz konusu değildir. Bir diğer deyişle; ilde otomotiv dışında kalan hiçbir sanayi sektörünün il ihracatı içerisinde aldığı pay; Türkiye ortalamasının üzerinde değildir. Sakarya da İhracat Yapılan Ülkeler; 2010 yılı ihracatının %19 u Almanya ya, %13 ü İspanya ya, %9 u Fransa ya, %8 i ise İngiltere ye yapılmıştır yılı ihracatının; %79 u (1,3 milyar $) AB 27 ülkelerinden olan 21 ülkeye, %4 ü (66,4 milyon $) İslam Konferansı Örgütü üyesi olan 56 ülkenin (Türkiye hariç) 35 ine doğru gerçekleşmiştir. Şekil 15. Sakarya da İhracat Yapılan Ülkeler TİM MAYIS 2011 Sayfa 23

24 DÜZCE Düzce ilinde; 2010 yılında toplam 65,9 Milyon $ ihracat ve 80,3 Milyon $ ithalat gerçekleşmiştir. Düzce ili; ülke ihracatında iller sıralamasında 47. sırada yer almıştır. Düzce de 2009 yılı tamamında gerçekleşen ihracatın %12 oranında fazlası 2010 yılında gerçekleştirilmiştir. Şekil Yılları Arasında Düzce de İhracatın Gelişimi (Milyon $) TUİK 90,25 55,87 41,76 37,26 54,68 64,34 65, Tablo Yılları Arasında Düzce de İhracatın Bölgede ve Türkiye de Konumu TİM İl İçerisindeki Sıralaması Bölge İhracatı İçerisindeki Payı 1% 1% 0% 1% 1% 1% 1% Türkiye İhracatı İçerisindeki Payı 0,10% 0,00% 0,00% 0,00% 0,10% 0,10% 0,10% Düzce ilinde ihracatın; tarım sektöründe; ağaç ve orman ürünleri ihracatı ile, sanayi sektöründe; sanayi mamulleri ve tarıma dayalı işlenmiş ürünler ihracatı ile ön plana çıktığı görülmektedir. Tarımsal ürün ihracatının %98 i ağaç ve orman ürünleri üretimine dayanmakta olup; bu sektörde gerçekleşen ihracat 2004 yılından günümüze %169 oranında gelişim göstermiştir. Şekil 17. Düzce de İhraç Edilen Ürünlerin Dağılımı TİM 1% 11% Sanayi mamulleri Ağaç ve orman ürünleri 20% 43% Tarıma dayalı işlenmiş ürünler Kimyevi maddeler ve mam. Bitkisel ürünler Madencilik 25% Hayvansal ürünler MAYIS 2011 Sayfa 24

25 Bitkisel ürünler ihracatı Düzce ilinde döneminde %52 azalış göstermiştir. Sanayi sektöründe ihraç edilen ürünlerin; %58 i sanayi mamullerinden, %27 si ise tarıma dayalı işlenmiş ürünlerden oluşmaktadır. İlde en fazla ihraç edilen sanayi mamulleri; %56 makine ve aksamları, %13 ü otomotiv endüstrisi ürünleri, %12 Demir Çelik Ürünleri, %10 u Demir ve Demir Dışı Metallerden oluşmaktadır. Şekil 18. Düzce Tarım Sektöründe İhracatın Yılları Arasında Değişimi TİM , , ,52 0, , , , , , , , , , , Ağaç Mamulleri ve Orman Ürünleri Kuru Meyve ve Mamulleri Kesme Çiçek Yaş Meyve ve Sebze Tütün Fındık ve Mamulleri Hububat, Bakliyat, Yağlı Tohumlar ve Mamulleri Meyve Sebze Mamulleri Zeytin ve Zeytinyağı Su Ürünleri ve Hayvansal Mamuller Ağaç Mamulleri ve Orman Ürünleri; Düzce ilinde İl tarım yapısında parlayan sektördür. İlde tarım sektöründe gerçekleşen ihracatın %98 i bu sektör kaynaklı olsa da; sektörün artış oranı sabite yakındır (yıllık %12 artış). Sektörün yığınlaşma katsayısı oldukça yüksektir (9,6). Fındık ve Mamulleri; geçmişte il tarımsal ihracatında önemli bir yere sahip olan fındık sektörünün yığınlaşma potansiyelinin bulunmadığı ve sektörün gerilediği görülmektedir. Şekil 19. Düzce Tarım Sektöründe İhracata Dayalı Yığınlaşma Analizi TİM 12,00 10,00 8,00 6,00 Kuru Meyve ve Mamulleri Hububat, Bakliyat, Yağlı Tohumlar ve Mamulleri 4,00 2,00 Ağaç Mamulleri ve Orman Ürünleri 0,00 Fındık ve Mamulleri -2,00 0,00-2,00 2,00 4,00 6,00 8,00 10,00 12,00-4,00 MAYIS 2011 Sayfa 25

26 Şekil 20. Düzce de Sanayi Sektörlerde İhracatın Yılları Arasında Değişimi TİM , , , , , , , , , , , , , Makine ve Aksamları Tekstil ve Hammaddeleri Kimyevi Maddeler ve Mamulleri Otomotiv Endüstrisi Demir Çelik Ürünleri Demir ve Demir Dışı Metaller Makine ve Aksamları: İl sanayisinde ihracat açısından parlayan sektördür. İl sanayisinde ihracatın %33 ün yapıldığı ve ihracat hacmi en yüksek olan sektörün yılları arasında artış hızı oldukça yüksektir (yıllık %99 büyüme). İlde bu sektörde Türkiye ortalamasına göre 4,3 kat fazla yığınlaşma görülmektedir. Tekstil ve Hammaddeleri: il sanayisinde ihracat hacmi en yüksek ikinci sektör (%27) olan tekstil sanayini gelişim oranı oldukça yüksektir (yıllık %96 büyüme). İlde bu sektörde Türkiye ortalamasına göre 3,5 kat fazla yığınlaşma söz konusudur. Kimyevi Maddeler ve Mamulleri: ilde bu sektörde yığınlaşma potansiyeli bulunmaktadır. İhracat hacmi ilde en yüksek 3. sektör olmakla beraber; yıllık gelişim hızı %117 ile oldukça yüksektir. Diğer Sektörler: İl sanayi yapısında ihracat hacmi açısından çeşitlilik söz konusudur ve bu durum il ekonomisinin muhtemel sektörel dalgalanmalardan az etkileneceğini göstermektedir. Şekil 21. Düzce Sanayi Sektörlerinde İhracata Dayalı Yığınlaşma Analizi TİM 1,60 1,40 1,20 1,00 0,80 0,60 0,40 0,20 0,00 Çimento ve Toprak Ürünleri Otomotiv Endüstrisi Elektrik - Elektronik Demir Çelik ve Demir Dışı Metaller Kimyevi Maddeler ve Mamulleri Tekstil ve Hammaddeleri Makine ve Aksamları -1,00-0,200,00 Hazırgiyim ve 1,00 2,00 3,00 4,00 5,00 Konfeksiyon -0,40 MAYIS 2011 Sayfa 26

27 Düzce de İhracat Yapılan Ülkeler; 2010 yılı ihracatının %16 sı Almanya ya, %14 ü Özbekistan a ve %9 u Mısır a yapılmıştır yılı ihracatının; %37 si (24,4 milyon $) AB 27 ülkelerinden olan 20 ülkeye, %51 i (33,9 milyon $) İslam Konferansı Örgütü üyesi olan 56 ülkenin (Türkiye hariç) 29 una doğru gerçekleşmiştir. Şekil 22. Düzce de İhracat Yapılan Ülkeler TİM BOLU Bolu ilinde; 2010 yılında toplam 53,9 Milyon $ ihracat ve 114,6 Milyon $ ithalat gerçekleşmiştir. Bolu ili; ülke ihracatında iller sıralamasında 55. sırada yer almıştır. Bolu da 2006 yılı ihracatının %81,6 oranında fazlası 2010 yılında gerçekleştirilmiştir. Şekil Yılları Arasında Bolu da İhracatın Gelişimi (Milyon $) TUİK 47,01 45,74 53,86 33,88 14,06 22,64 25, Tablo Yılları Arasında Bolu da İhracatın Bölgede ve Türkiye de Konumu TİM İl İçerisindeki Sıralaması Bölge İhracatı İçerisindeki Payı 0% 0% 0% 0% 0% 1% 0% Türkiye İhracatı İçerisindeki Payı 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 0,10% 0,10% 0,10% MAYIS 2011 Sayfa 27

28 Bolu ilinde ihracatın; tarım sektöründe; hayvansal ürünler ile ağaç ve orman ürünleri ihracatı ile, sanayi sektöründe; kimyevi maddeler ve mamuller ile sanayi mamulleri ihracatı ile ön plana çıktığı görülmektedir. Şekil 24. Bolu da İhraç Edilen Ürünlerin Dağılımı TİM 5% 2% Hayvansal ürünler 12% Ağaç ve orman ürünleri 13% 46% Kimyevi maddeler ve mam. Sanayi mamulleri Tarıma dayalı işlenmiş ürünler Bitkisel ürünler 22% Madencilik İlde tarımsal ürün ihracatının %66 sı hayvansal ürünler üretimine dayanmakta olup; bu sektörde gerçekleşen ihracat 2005 yılından günümüze %33 oranında yıllık gelişim göstermiştir. Türkiye genelinde sektör ihracatının yalnızca %2,4 ü Bolu ili kaynaklıdır. Sanayi sektöründe ihraç edilen ürünlerin; %43 ü kimyevi maddeler ve mamullerinden, %40 ı ise sanayi mamullerinden oluşmaktadır. İlde en fazla ihraç edilen sanayi mamulleri; elektrik elektronik makine ve aksamları ile demir ve demir dışı metaller şeklindedir. Şekil 25. Bolu Tarım Sektöründe İhracatın Yılları Arasında Değişimi TİM , , , , , , , , , , , , , , , , , , Ağaç Mamulleri ve Orman Ürünleri Fındık ve Mamulleri Hububat, Bakliyat, Yağlı Tohumlar ve Mamulleri Meyve Sebze Mamulleri Su Ürünleri ve Hayvansal Mamuller Kuru Meyve ve Mamulleri 2010 MAYIS 2011 Sayfa 28

29 Hayvansal Mamuller; İl tarımında ihracat değerleri açısından parlayan sektördür. İl tarımında en yüksek ihracat hacmine (tarımsal ihracatın %66 sı) sahip olan sektörün; artış hızının da döneminde yıllık %33 artış ile oldukça yüksek olduğu görülmektedir. İlde bu sektörde yığınlaşma; Türkiye ortalamasının 53,6 katıdır. Ağaç Mamulleri ve Orman Ürünleri: ilde tarımsal ihracatta hacmi en yüksek ikinci sektördür ve tarımsal ihracatın %31 i bu sektöre dayanmaktadır. Sektörde yığınlaşma oldukça yüksektir ve yığınlaşma katsayısı 8,4 dür. Şekil 26. Bolu Tarım Sektöründe İhracata Dayalı Yığınlaşma Analizi TİM 0,60 0,40 Hayvansal Mamuller 0,20 0,00-0,20 Fındık ve Mamulleri -0,40 Ağaç Mamulleri ve Orman Ürünleri -10,00 0,00 10,00 20,00 30,00 40,00 50,00 60,00 70,00-0,60 Şekil 27. Bolu da Sanayi Sektörlerde İhracatın Yılları Arasında Değişimi TİM , , , , , , , , , , , , , , , , Kimyevi Maddeler ve Mamulleri Deri ve Deri Mamulleri Otomotiv Endüstrisi Hazırgiyim ve Konfeksiyon Demir-Çelik ve Demir Dışı Metaller Elektrik - Elektronik Makine ve Aksamları Madencilik Ürünleri MAYIS 2011 Sayfa 29

30 IRAK AZERBAYCAN- RUSYA FEDERASYONU TACİKİSTAN ALMANYA AVUSTURYA İTALYA UKRAYNA MISIR BULGARİSTAN İSPANYA İRAN (İSLAM CUM.) ROMANYA TÜRKMENİSTAN BR.KRALLIK(İNGİLTERE SIRBİSTAN İST.DERİ SERB.BÖLGE LÜBNAN YUNANİSTAN POLONYA DANİMARKA GÜRCİSTAN K.KIBRIS TÜRK CUMH. SLOVENYA FRANSA BİR.DEVLETLER(ABD) AVUSTRALYA T.C. DOĞU MARMARA KALKINMA AJANSI Deri ve Deri Mamulleri: il sanayisinde %16 lık ihracat payı ile ikinci sırada yer alan sektör; ilde yığınlaşmanın en yüksek olduğu sanayi sektörüdür. Bolu da deri ürünleri ihracatının toplam sanayi ihracatına oranı; Türkiye deki oranın 4,2 katıdır ve sanayi ihracatında en fazla yığınlaşmanın olduğu sektördür. Sektörün yıllık artış hızı yıllık %24 dür. Kimyevi Maddeler ve Mamulleri: il sanayisinde ihracat hacmi en yüksek sektör olan kimya sektörünün yıllık artış hızı da %22 ile oldukça yüksektir. Sektörde yığınlaşma söz konusu olsa da yığınlaşma katsayısı 1,1 dir. Şekil 28. Bolu Sanayi Sektörlerinde İhracata Dayalı Yığınlaşma Analizi TİM 1,20 1,00 Otomotiv Endüstrisi 0,80 Demir Çelik ve 0,60 Demir Dışı Metaller 0,40 Makine ve Aksamları 0,20 Hazırgiyim ve Konfeksiyon 0,00 Kimyevi Maddeler ve Mamulleri Deri ve Deri Mamulleri -1,00 0,00 1,00 2,00 3,00 4,00 5,00-0,20 Elektrik - Elektronik -0,40 Bolu da İhracat Yapılan Ülkeler; 2010 yılı ihracatının %35 i Irak a, %10 u Azerbaycan a, %7 si Rusya ya yapılmıştır yılı ihracatının; %59 u (29,1 milyon $) İslam Konferansı Örgütü üyesi olan 56 ülkenin (Türkiye hariç) 17 sine, %24 ü (12 milyon $) AB 27 ülkelerinden olan 19 ülkeye doğru gerçekleşmiştir. Şekil 29. Bolu da İhracat Yapılan Ülkeler TİM MAYIS 2011 Sayfa 30

31 YALOVA Yalova ilinde; 2010 yılında toplam 46,5 Milyon $ ihracat ve 494,6 Milyon $ ithalat gerçekleşmiştir. Yalova ili; ülke ihracatında iller sıralamasında 51. sırada yer almıştır. Yalova ilinde Aralık ayında ihracat; 2009 yılının Aralık ayına göre %16,8 oranında artarken; Kasım ayına göre %23,2 oranında azalmıştır. Yalova da 2009 yılı tamamında gerçekleşen ihracatın %32,5 oranında fazlası 2010 yılında gerçekleştirilmiştir. Şekil Yılları Arasında Yalova da İhracatın Gelişimi (Milyon $) TUİK 46,47 42,72 33,62 24,80 24,93 21,26 22, Tablo Yılları Arasında Yalova da İhracatın Bölgede ve Türkiye de Konumu TİM İl İçerisindeki Sıralaması Bölge İhracatı İçerisindeki Payı 1% 0% 0% 0% 0% 0% 1% Türkiye İhracatı İçerisindeki Payı 0,02% 0,02% 0,02% 0,02% 0,05% 0,05% 0,07% Şekil 31. Yalova da İhraç Edilen Ürünlerin Dağılımı TİM 2% 1% 9% Sanayi mamulleri 10% 21% 55% Madencilik Hayvansal ürünler Bitkisel ürünler Kimyevi maddeler ve mam. Tarıma dayalı işlenmiş ürünler Ağaç ve orman ürünleri MAYIS 2011 Sayfa 31

32 Yalova ilinde ihracatın; tarım sektöründe; bitkisel ürünler ile hayvansal ürünler ihracatı ile, sanayi sektöründe; sanayi mamulleri ile kimyevi maddeler ve mamuller ihracatı ile, madencilik ile ön plana çıktığı görülmektedir. Tarımsal ürün ihracatının %49 u hayvansal ürünler ihracatına, %46 sı bitkisel ürünler ihracatına dayanmakta olup; 2004 yılından günümüze bitkisel ürünler ihracatı %35, hayvansal ürünler ihracatı ise %7oranında azalmıştır yılında Yalova ilinde sanayi sektöründe ihraç edilen ürünlerin; %26 sı sanayi mamullerinden oluşmaktadır. Sanayi mamulleri içerisinde ise en büyük payı %71 lik bir oranla gemi ve yat ürünleri almaktadır yılında Yalova ili ihracatının %21 i madencilik ürünlerinden kaynaklanmıştır. Yalova da madencilik sektörü ihracatı yılları arasında kalan dönemde %122 oranında artış göstermiştir. Şekil 32. Yalova Tarım Sektöründe İhracatın Yılları Arasında Değişimi TİM , , , , , , , , , , , , , , Su Ürünleri ve Hayvansal Mamuller Hububat, Bakliyat, Yağlı Tohumlar ve Mamulleri Meyve Sebze Mamulleri Kesme Çiçek Ağaç Mamulleri ve Orman Ürünleri Yaş Meyve ve Sebze Kesme Çiçek; Yalova da tarımsal ihracatın %41 i kesme çiçek ihracatıdır ancak sektörün gelişmesi yıllık %10 luk artış hızıyla sabite yakındır. Sektör 160,9 luk yığınlaşma katsayısı ile il tarım yapısında parlayan sektördür. Su Ürünleri ve Hayvansal Mamuller; ilde tarımsal ihracatta hacmi en yüksek sektör olsa da yıllık artış hızı %1 dir. Ancak sektörde yüksek seviyede yığınlaşma söz konusudur ve yığınlaşma katsayısı 11,2 dir. Bir diğer deyişle; su ürünleri ve hayvansal mamulleri ihracatının il tarımsal ihracatına oranı; Türkiye genelindeki bu oranın 11,2 katıdır. MAYIS 2011 Sayfa 32

33 Şekil 33. Yalova Tarım Sektöründe İhracata Dayalı Yığınlaşma Analizi TİM 1,40 T.C. DOĞU MARMARA KALKINMA AJANSI 1,20 1,00 Hububat, Bakliyat, Yağlı Tohumlar ve Mamulleri 0,80 0,60 0,40 Kesme Çiçek 0,20 Ağaç Mamulleri ve Orman Ürünleri Su Ürünleri ve 0,00 Hayvansal Mamuller -50,00 0,00 50,00 100,00 150,00 200,00-0,20 Şekil 34. Yalova da Sanayi Sektörlerinde İhracatın Yılları Arasında Değişimi* TİM , , , , , , , , , , , , , , , , ,34 * Gemi ve yat ihracatı verisi; 2009 yılı öncesinde bulunmadığı için ihracat değişimi takip edilememiştir , , , , , Madencilik Ürünleri Otomotiv Endüstrisi Kimyevi Maddeler ve Mamulleri Hazırgiyim ve Konfeksiyon Elektrik - Elektronik Tekstil ve Hammaddeleri Gemi ve Yat: il sanayisinde %50 lik ihracat payı ile birinci sırada yer alan sektör; ilde yığınlaşmanın en yüksek olduğu sanayi sektörüdür. Yalova da gemi ve yat ihracatının toplam sanayi ihracatına oranı; Türkiye deki oranın 40,1 katıdır ve sanayi ihracatında en fazla yığınlaşmanın olduğu sektördür. Sektörde ihracat 2010 yılında bir önceki yıla göre %288 artmıştır. Madencilik Ürünleri: il sanayisinde ihracat hacmi yüksek ikinci sektör olan madencilik sektörünün yıllık artış hızı %17 dir. Sektörde yığınlaşma söz konusudur ve yığınlaşma katsayısı 6,6 dır. MAYIS 2011 Sayfa 33

34 HOLLANDA ANTİLLERİ ÇİN HALK CUMHURİYETİ HOLLANDA FRANSA ALMANYA IRAK AZERBAYCAN-NAHCIVAN İTALYA TÜRKMENİSTAN LİBYA YUNANİSTAN İRAN (İSLAM CUM.) RUSYA FEDERASYONU GINE GÜRCİSTAN MISIR URDUN SURIYE ARAP CUM.(SUR ROMANYA KOCAELİ SERBEST BLG. BIRLESIK ARAP EMIRLI MALTA DANİMARKA POLONYA MACARİSTAN MOLDAVYA ÇEK CUMHURİYETİ TAYVAN AVUSTURYA T.C. DOĞU MARMARA KALKINMA AJANSI Şekil 35. Yalova Sanayi Sektörlerinde İhracata Dayalı Yığınlaşma Analizi TİM 35,00 30,00 25,00 20,00 Gemi ve Yat 15,00 10,00 5,00 Madencilik Ürünleri 0,00-10,00 0,00 10,00 20,00 30,00 40,00 50,00-5,00 Yalova da İhracat Yapılan Ülkeler; 2010 yılı ihracatının %26 sı Hollanda Antilleri ne, %20 si Çin e, %16 sı Hollanda ya, %11 i ise Fransa ya yapılmıştır yılı ihracatının; %37 si (22,4 milyon $) AB 27 ülkelerinden olan 17 ülkeye, %14 ü (8,3 milyon $) İslam Konferansı Örgütü üyesi olan 56 ülkenin (Türkiye hariç) 11 ine doğru gerçekleşmiştir.. Şekil 36. Yalova da İhracat Yapılan Ülkeler TİM MAYIS 2011 Sayfa 34

35 6. VERGİ GELİRLERİ Vergi gelirleri başlığında değerlendirilen veriler, Maliye Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğü tarafından açıklanan bütçe verilerine dayanmaktadır. Bu başlık altında; Türkiye, bölge ve bölge illeri vergi tahakkuk ve tahsilatı ile vergi türleri 2010 yılı için geçmiş yıllarla karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Vergi Tahakkuku Türkiye genelinde 2010 yılında tahakkuk edilen vergi %24 oranında artarak toplam 248,3 Milyar TL ye ulaşmıştır. TR42 Doğu Marmara Bölgesi nde tahakkuk edilen vergi %23 oranında artarak toplam 31,3 Milyar TL ye ulaşmış ve Bölgenin ülke genelinde tahakkuk edilen vergi içerisinde aldığı pay %13 olmuştur. Vergi Tahsilatı Türkiye genelinde 2010 yılında tahsil edilen vergi geliri 2009 yılına kıyasla %22 oranında artarak toplam 210,5 Milyar TL vergi tahsil edilmiştir. TR42 Doğu Marmara Bölgesi nde tahsil edilen vergi geliri 2009 yılına kıyasla %22 oranında ülke ortalaması ile aynı seviyede artış göstererek; 28,7 Milyar TL olarak gerçekleşmiş; ülkede tahsil edilen vergi gelirlerinin %14 ü bölgeden karşılanmıştır. Merkezi İstanbul da olup üretimini Bölgede yapan firmaların vergileri ile beraber Bölgenin toplam vergi gelirleri içindeki payının %17 civarında olduğu tahmin edilmektedir. Şekil Döneminde Vergi Tahsilat Oranlarında Değişim 100% 95% 90% 85% 80% 75% 70% 65% 60% 55% 50% 98% 98% 96% 96% 95% 94% 97% 96% 95% 94% 91% 91% 93% 92% 90% 82% 88% 79% 78% 86% 85% 79% 78% 75% 76% 68% 71% 69% 70% 62% 68% 64% 60% 66% 62% 58% 62% 59% 56% 51% 58% Kocaeli Türkiye TR42 Bolu Yalova Düzce Sakarya MAYIS 2011 Sayfa 35

36 KOCAELİ Kocaeli ilinde; 2010 yılında toplam 29,4 Milyar TL vergi tahakkuk edilmiş; bu değerin %94 üne denk gelen 27,6 Milyar TL si tahsil edilmiştir. İlde vergi gelirleri artış eğiliminde olsa da; bu artış Türkiye vergi gelirleri artış oranından daha düşük seviyede seyretmektedir. Vergi kalemleri arasında; petrol ve doğalgaz ürünleri özel tüketim vergisi ile ithalde alınan katma değer vergisi dir. Şekil 38. Kocaeli de Yılları Arasında Vergi Tahakkuk ve Tahsilatında Değişim 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 29,4 26,1 23,5 22,7 25,0 24,1 22,8 20,7 18,7 20,3 18, Tahakkuk (Milyar TL) Tahsilat (Milyar TL) SAKARYA 27,6 Sakarya ilinde; 2010 yılında toplam 837,9 Milyon TL vergi tahakkuk edilmiş; bu değerin %58 ine denk gelen 488,2 Milyon TL si tahsil edilmiştir. Sakarya ilinde 2010 yılında tahakkuk edilen vergi; 2005 yılında tahakkuk edilen verginin 2,4 katı fazladır. Aynı durum; tahsil edilen vergi rakamları için de geçerlidir. İlde asıl yüksek pay alan vergi kalemi; kurumlar vergisi değil gelir vergisi kalemidir. Şekil 39. Sakarya da Yılları Arasında Vergi Tahakkuk ve Tahsilatında Değişim 900,0 800,0 700,0 600,0 500,0 400,0 300,0 200,0 100,0 0,0 837,9 645,0 572,9 488,2 428,0 401,8 414,5 348,6 265,7 292,8 205,4 225, Tahakkuk (Milyon TL) Tahsilat (Milyon TL) MAYIS 2011 Sayfa 36

37 DÜZCE Düzce ilinde; 2010 yılında toplam 349,8 Milyon TL vergi tahakkuk edilmiş; bu değerin %58 ine denk gelen 204,3 Milyon TL si tahsil edilmiştir. Düzce ilinde döneminde; tahakkuk ve tahsilatta artış oranları aynı seviyede gelişmemiştir. İlde asıl yüksek pay alan vergi kalemi; gelir vergisi kalemidir. Şekil 40. Düzce de Yılları Arasında Vergi Tahakkuk ve Tahsilatında Değişim 350,0 300,0 250,0 200,0 150,0 100,0 50,0 0,0 349,8 280,5 249,0 221,0 189,5 204,3 157,8 145,2 154,2 163,7 128,4 109, Tahakkuk (Milyon TL) Tahsilat (Milyon TL) BOLU Bolu ilinde; 2010 yılında toplam 375,3 Milyon TL vergi tahakkuk edilmiş; bu değerin %69 una denk gelen 257,4 Milyon TL si tahsil edilmiştir. Bolu ilinde döneminde tahakkuk edilen vergiler %14 oranında artarken; tahsil edilen vergiler %11 oranında artmıştır. İlde asıl yüksek pay alan vergi kalemi; gelir vergisi kalemidir. Şekil 41. Bolu da Yılları Arasında Vergi Tahakkuk ve Tahsilatında Değişim 400,0 350,0 300,0 250,0 200,0 150,0 100,0 50,0 0,0 375,3 291,1 303,0 270,1 249,3 225,9 196,4 197,2 190,9 205,1 257,4 154, Tahakkuk (Milyon TL) Tahsilat (Milyon TL) MAYIS 2011 Sayfa 37

38 YALOVA Yalova ilinde; 2010 yılında toplam 306,8 Milyon TL vergi tahakkuk edilmiş; bu değerin %60 ına denk gelen 184,4 Milyon TL si tahsil edilmiştir döneminde tahakkuk edilen vergiler %15 oranında artarken; tahsil edilen vergiler %9 oranında artmıştır. İlde; gelir vergisi ve uluslar arası ticaret ve muamelelerden alınan vergi kalemleri öne çıkmaktadır. Şekil 42. Yalova da Yılları Arasında Vergi Tahakkuk ve Tahsilatında Değişim 350,0 300,0 250,0 200,0 150,0 100,0 50,0 0,0 306,8 249,4 265,5 211,1 202,9 150,7 173,0 153,8 185,9 164,5 184,4 117, Tahakkuk (Milyon TL) Tahsilat (Milyon TL) MAYIS 2011 Sayfa 38

39 7. BÖLGEDE KAMU YATIRIMLARI Merkezi ve mahalli idareler tarafından yönetilen kamu yatırımları T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı nın kamu yatırımları verileri kullanılarak geçmiş yıllarla karşılaştırmalı olarak bu başlıkta değerlendirilmiştir. Kamu yatırımları bölge illeri için ve sektörel bazda irdelenmiştir. TR42 Doğu Marmara Bölgesi nin ulusal kamu yatırımları içerisinde aldığı pay 2005 yılında %3,7 iken; zamanla azalış göstermiş ve 2010 yılında bu pay %1,7 ye düşmüştür. TR42 Doğu Marmara Bölgesi nde 2010 yılında toplam 591,8 Milyon TL lik kamu yatırımı gerçekleşmiştir. Tablo Yılları Arasında Bölgede Kamu Yatırımları ve Bölgenin Türkiye İçindeki Payı Türkiye Toplam Kamu Yatırımı TR42 Toplam Kamu Yatırımı Bölgenin Türkiye İçindeki Payı (Bin TL) ,7% 3,2% 2,9% 3,5% 1,7% 1,7% Bölge 2010 yılı yatırımlarının %29,9 u Düzce, %29,6 sı Kocaeli, %25,2 si Sakarya, %7,9 u Yalova ve %7,4 ü de Bolu kaynaklıdır. Kamu yatırımlarında yılları arasında en fazla azalışın Kocaeli ilinde olduğu görülmektedir. Şekil Yılları Arasında Bölge İllerinde Kamu Yatırımları YALOVA BOLU DÜZCE SAKARYA KOCAELİ MAYIS 2011 Sayfa 39

40 2010 yılında Bölgede kamu yatırımlarının %30 u diğer kamu yatırımları, %24 ü madencilik, %22 si eğitim ve %13 ü ulaştırma-haberleşme sektörlerinde gerçekleşmiştir yılında kamu yatırımları Kocaeli de diğer kamu yatırımları, Sakarya da ulaştırma-haberleşme, Düzce de madencilik, Bolu da eğitim ve Yalova da diğer kamu yatırımları sektörlerinde yoğunlaşmıştır. Tablo Yılında Bölge İllerinde Kamu Yatırımlarının Sektörel Dağılımı (Bin TL) TR42 Kocaeli Sakarya Düzce Bolu Yalova Tarım Madencilik İmalat Enerji Ulaştırma-Haberleşme Turizm Konut Eğitim Sağlık Diğer Kamu Yatırımları TOPLAM Şekil Yılında Bölge İllerinde Kamu Yatırımlarının Sektörel Dağılımı * TPAO Genel Müdürlüğü Ortak Arama ve Üretim Projelerinden kaynaklanmaktadır. MAYIS 2011 Sayfa 40