Mutlu Yaşam Bölgesi Batı Akdeniz TIBBİ VE AROMATİK BİTKİLER SEKTÖR RAPORU

Transkript

1 Mutlu Yaşam Bölgesi Batı Akdeniz TIBBİ VE AROMATİK BİTKİLER SEKTÖR RAPORU Aralık, 2012

2 ÖNSÖZ Batı Akdeniz Kalkınma Ajansı (BAKA) Antalya, Isparta ve Burdur illerinin ekonomik kalkınmasını sağlamak amacıyla kurulmuş bir kamu kuruluşudur. Bölgesel düzeyde kamu kesimi, özel kesim ve sivil toplum kuruluşları arasındaki işbirliğini geliştirmek, kaynakların yerinde ve etkin kullanımını sağlamak ve yerel potansiyeli harekete geçirmek suretiyle, ulusal kalkınma planı ve programlarda öngörülen ilke ve politikalarla uyumlu olarak bölgesel gelişmeyi hızlandırmak, sürdürülebilirliğini sağlamak, bölgeler arası ve bölge içi gelişmişlik farklarını azaltmak amacıyla kurulan 26 bölgesel kalkınma ajansından birisi olan BAKA, kuruluşundan bu güne kadar Batı Akdeniz Bölgesi nin kalkınması yönünde faaliyetlerine devam etmektedir yılında faaliyete geçen Batı Akdeniz Kalkınma Ajansı, bölgenin kaynak ve yatırım potansiyelini tespit ederek sektör raporları hazırlamakta ve bu kaynakları kullanarak ulusal ve uluslararası tanıtım faaliyetleri gerçekleştirmektedir. Bölgede yatırım yapmak isteyen yatırımcıların ilk durağı haline gelen BAKA, yatırımcılara yol göstermekte ve hazırlanan bu raporlarla kaynakların ve potansiyelin en doğru şekilde kullanılmasına olanak sağlamaktadır. Bölgenin ekonomik ve sosyal gelişiminin hızlandırılması ve rekabet gücünün arttırılmasına yönelik faaliyetler yürüten BAKA, kuruluşundan bugüne geçen kısa sürede yapmış olduğu tanıtım faaliyetleriyle bölgeye birçok yatırım kazandırmanın yanısıra, iş adamlarının yatırım sürecinde karşılaştığı engellerin aşılmasında da aktif rol oynamıştır. Batı Akdeniz Kalkınma Ajansı hazırlamış olduğu bu sektör raporlarıyla bölgenin yatırım fırsatlarını tanıtmaya devam edecektir. Hazırlanan bu raporların bölgemizin kalkınması adına faydalı olması ve yatırımcılara yol göstermesini ümit ediyoruz. Tuncay ENGİN BAKA Genel Sekreteri Memduh OĞUZ Isparta Valisi BAKA Yönetim Kurulu Başkanı T.C. BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI (BAKA) 3

3 GİRİŞ Tıbbi ve aromatik bitkiler hastalıkların önlenmesi, sağlığın sürdürülmesi ve hastalıkların iyileştirilmesi için ilaç olarak geleneksel ve modern tıpta kullanılmaktadır. Aynı zamanda besin takviyeleri, bitkisel çay, tat, çeşni olarak beslenmede faydalanılmaktadır. Parfüm, vücut bakım ürünleri olarak parfümeri ve kozmetikte kullanılmasının yanı sıra, parlatıcılar hatta böcek ilaçları olarak sanayinin farklı kollarında geniş bir kullanım alanı bulmaktadır. Bu bitkilerin drog denilen kurutulmuş, belirli ölçüde hazırlanmış bitki kısımlarından (kök, kök-sap, yumru, gövde veya odunsu yapı, kabuk, yaprak, çiçek, meyve, tohum ve herba) yararlanılmaktadır. Bir çok alanda kullanım alanı bulan tıbbi ve aromatik bitkiler biyolojik kültürel ve endüstriyel kaynaklardır. Bu kaynaklara olan talep son yıllarda oldukça artmış ve artmaya devam etmektedir. Bu bitkilerin değeri tıp ve sağlık alanında sentetik yolla elde edilen etkin maddelerine göre çok yönlü etkiye sahip olmaları ve yan etkilerinin bulunmaması gibi nedenlerle artmaktadır. Dünyada ila arasında bitki türünün modern ve geleneksel tıbbın kullanıldığı bilinmektedir. Kozmetik ve botanik endüstrisinin de kullandığı bitki türleri bu sayıya dahil değildir yılında Tıbbi ve Aromatik Bitkilerin Doğadan Sürdürülebilir Toplanmasının Uluslararası Standardı (ISSC-MAP) oluşturulmuştur. Doğadan toplanan bitkilerde belirli bir standardizasyon bulunmadığı için toplanan tüm bitkiler aynı kalitede olmayıp, etkin maddesi de farklı oranlarda olmaktadır. Bu bitkilerin kültüre alınmasına yönelik çalışmalara hız verilmesi hem üreticilere alternatif bir gelir kapısı oluşturacak hem de birçok alanda kullanılan bu değerli bitkiler için tehdit oluşturan doğadan aşırı toplanmasının önüne geçilecektir. Tablo 1. Bitki tür sayıları, tıbbi bitki tür sayıları ve oranları (Schippman ve ark., 2002; Anonim, 2010). Ülkeler Bitki Tür Sayısı Tıbbi bitki Tür Sayısı Çin ,9 Hindistan ,0 Endonezya ,4 Malezya 15,500 1,200 7,7 Nepal ,0 Pakistan ,1 Filipinler ,5 Sri Lanka ,6 Tayland ,5 ABD ,8 % 4 T.C. BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI (BAKA) T.C. BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI (BAKA) 5

4 Ülkeler Bitki Tür Sayısı Tıbbi bitki Tür Sayısı Vietnam ,1 Türkiye ,4 Ortalama ,5 Dünya % Dünyada Tıbbi ve Aromatik Bitkiler 20. yüzyılın başlarında teknolojik gelişmelerin getirdiği yenilikler, sosyal ve politik değişimler bitkilerin ilaç olarak kullanımının hızla azalmasına neden olmuştur. Aynı zamanda ilaç sanayinde kitle üretimi sentetik ilaçların üretilmesi de bunda etkili olmuştur. (Bayram ve ark., 2010) Gelişmiş ülkeler özellikle tedavide bitkisel kaynaklara yönelmiş durumdadırlar. Tedavide kullanılan ilaçların önemli bir kısmını doğal kaynaklı ilaçlar oluşturmaktadır. Doğal kaynaklı ilaçların kullanım oranı gelişmiş ülkelerde %60, gelişmekte olan ülkelerde ise %4 civarındadır (Anonim, 2010). Dünya nüfusunun yaklaşık % 80 i sağlığına kavuşmak için geleneksel tıbbı ve tıbbi bitkileri kullanmaktadır (Toksoy ve ark., 2010). Bugün dünyada kullanılan tıbbi ve aromatik bitkilerin sayısı Dünya Sağlık Örgütü ne göre civarındadır. Bunlardan drog yaygın bir şekilde kullanılırken halen dünyada 2.000, Batı Avrupa da ise 500 kadar tıbbi bitkinin ticareti yapılmaktadır. Son yıllarda, dünya bitkisel drog ticaret hacmi yıllık milyar dolar civarında olup ileriki yıllarda daha da artması tahmin edilmektedir. Dünya uçucu yağ ihracat değeri ise 2008 yılında 2,5 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir (Comtrade, 2009). 6 T.C. BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI (BAKA) T.C. BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI (BAKA) 7

5 Tablo 3. Türkiye Endemik Bitkilerinin Bölgelere Dağılımı Bölge Endemik Bitki Sayısı Bölge Endemik Bitki Sayısı Akdeniz 862 Ege 171 Doğu Anadolu 471 Marmara 102 İç Anadolu 335 G. Doğu Anadolu 102 Karadeniz 277 Toplam Türkiye de Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Doğal yapısı itibariyle üç eski kıtanın (Avrupa, Afrika ve Asya) niteliklerinin birleşmesiyle oluşan Türkiye nin ekolojik ve biyolojik çeşitliliği, bölgenin 40o K boylamındaki diğer yerleri geride bırakır. Ülkemizdeki geniş iklim ve topografya yelpazesinin bir göstergesi olarak Akdeniz, Avrupa-Sibirya ve İran-Turan olmak üzere üç bitki coğrafya bölgesi bulunmaktadır. Bu bölgelerin her biri kendi endemik türlerine ve doğal ekosistemlerine sahiptir. (Tan, 2010). Türkiye gelişmiş ülkelerin bitkisel ilaç, bitki kimyasalları, gıda ve katkı maddeleri, kozmetik ve parfümeri sanayilerinin girdisini oluşturan pek çok bitkisel ürünü florasında barındırmaktadır. Bu bitkisel ürünlerdeki çeşitlilik açısından baktığımızda mevcut türler içinde bitki türü doğal, bitki türü de endemik türdür (Bayram ve ark., 2010; Tan, 2010). Türkiye, Avrupa kıtasında bulunan bitki türlerinin %75 ini barındırmakta olup, bunun yaklaşık üçte biri endemiktir (Özhatay, 2008). Endemik bitkilerin kadarının yurdumuzun coğrafik bölgelerinden yalnız birisine has oldukları ve sadece o bölgede yayılış gösterdikleri saptanmıştır. (Ekim, 2000). Kaynak: Özhatay, Dünya pazarlarında tıbbi ve aromatik bitkilere olan talep her geçen gün biraz daha artmaktadır. Tıbbi ve aromatik bitkiler Ege, Marmara, Akdeniz, Doğu Karadeniz ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinden toplanmaktadır (Bayram ve ark., 2010). Türkiye de iç ve dış ticareti yapılan tıbbi ve aromatik bitkiler hakkında yapılan bir çalışmaya göre bitki türü sayısı alt türler de dahil olmak üzere 347 adet olup, bunlardan 139 türün ihracatı yapılmaktadır (Özgüven ve ark., 2005). Tablo 4. Türkiye nin Tıbbi ve Aromatik Bitkilerine ait ihracat rakamları Bitki Adı Defne yaprağı Kekik Adaçayı Anason T.C. BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI (BAKA) T.C. BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI (BAKA) 9

6 Bitki Adı Kişniş Kimyon Rezene Çemen Mahlep Meyan kökü Keçiboynuzu Ihlamur Sumak Biberiye Çörekotu Nane Toplam Kaynak: Türkiye tıbbi ve aromatik bitkiler yönünden dünyanın en önemli ülkelerinden birisi olmasına rağmen, tıbbi ve aromatik bitki ihracatı henüz istenilen düzeylerde bulunmamaktadır yılı verilerine göre yaklaşık 94 milyon dolar civarlarında tıbbi ve aromatik bitki ihracatı gerçekleştirilirken, 9 milyon dolar düzeylerinde de ithalat yapılmıştır. Tablo 5. Türkiye nin Tıbbi ve Aromatik Bitkilerine ait ithalat rakamları Bitki Adı Defne yaprağı Kekik Adaçayı Anason Kişniş Kimyon Rezene İthalat Yapılan Önemli Ülkeler ABD, Gürcistan, Polonya, Suriye Polonya, Fas, Arnavutluk, Şili Arnavutluk, ABD, Bosna-Hersek Suriye, ABD, İspanya Bulgaristan, Ukrayna, Afganistan Suriye, ABD, Hindistan Sırbıstan, Almanya, Makedonya Çöven Afganistan Ginseng Kökü Meyan Kökü Çin, ABD, Almanya İtalya, İran, Çin Keçiboynuzu KKTC, Mısır Ihlamur Çin, Almanya, Bosna Hersek 10 T.C. BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI (BAKA) T.C. BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI (BAKA) 11

7 Bitki Adı Sumak Zerdeçal İthalat Yapılan Önemli Ülkeler Afganistan, İran, Ürdün Hindistan, İran, Çin Biberiye Fas, Tunus Çörekou Tarçın Karanfil Zencefil Küç. Hind. Cevizi Suriye, Hindistan, Etiyopya, İran Endonezya, Singapur, Vietnam Singapur, Brezilya, Meksika Çin, Tayland, Hindistan Endonezya, Singapur Körl Hindistan Kakule Toplam Kaynak: Guatemala, Singapur, Hindistan Tıbbi bitki ihracatı yapan 110 ülke arasında Türkiye 18. sırada bulunmaktadır. Türkiye, Doğu ve Güney Doğu Avrupa ülkeleri arasında ise ihracatta 5. sırada iken, ithalatta 8. sırada yer almıştır. Türkiye nin ihracatında önemli olan 16 bitkinin ihracat değeri, 2001 yılında 52 milyon dolar olarak gerçekleşmişken, 2009 yılında 94 milyon dolar seviyesine yükselmiştir (Anonim, 2011). Ticareti yapılan tıbbi ve aromatik bitki türleri içerisinde yağ gülünün yanı sıra kimyon, kekik, anason, rezene, çemen, kişniş, nane ve çörekotunun kültürü yapılmakta olup, bu bitkilerin üretimleri diğer kültür bitkilerine oranla oldukça sınırlıdır (Özgüven ve ark., 2005). Genelde tıbbi ve aromatik bitkiler ham halde ihraç edilmekte olup, düşük katma değer yaratmaktadır. Temizleme, ayıklama, sınıflandırma, toptan veya perakende paketleme işlemleri dahi sınırlı sayıda baharat ve bitki çayı üretiminde uygulanmaktadır. Türkiye de kültürü yapılan bir kısım tıbbi ve aromatik bitkinin üretim alan ve miktarları Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) kayıtlarına geçmiş bulunmaktadır (Tablo 5, Tablo 6). Tablo 6. Türkiye de üretimi yapılan Tıbbi ve aromatik bitkiler Bitki adı Yıl Ekiliş (ha) Üretim (ton) Verim (kg/da) Anason Kimyon , , , , T.C. BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI (BAKA) T.C. BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI (BAKA) 13

8 Bitki adı Yıl Ekiliş (ha) Üretim (ton) Verim (kg/da) Kekik Çemen Nane Dereotu Şerbetçiotu ( , , Dünya da en önemli kaliteli defne ihracatçısı ülke olan Türkiye, defne yaprağı dışsatımı yapan birkaç ülkeden birisidir ve Dünya defne gereksiniminin yaklaşık % 90 ını karşılamaktadır. Aşırı toplamalar, bazı yıllar fiyatların düşmesine ve aynı zamanda doğa tahribine neden olmaktadır. Defne yaprağı dışsatımı yapılan ülkelerin başında Hong Kong, ABD, Almanya ve Brezilya gelmektedir (Özgüven ark., 2005). Tablo 7. Türkiye orman tali ürünleri üretimi (ton) Ülkeler (Kaynak: Bitki Tür Sayısı Tıbbi bitki Tür Sayısı Defne Yaprağı Kuşdili Adaçayı Ihlamur Eğrelti otu Çalba Ökse otu Katır Tırnağı Laden Oğul otu Papatya 6 2 0,1 Yayla çayı Keçiboynuzu Lavanta Karabaş otu Isırgan otu - - 1,6 Kantaron 1 1 0,1 % 14 T.C. BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI (BAKA) T.C. BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI (BAKA) 15

9 Batı Akdeniz Bölgesinde Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Antalya Mevcut endemik bitki türlerinin önemli bir kısmı da Akdeniz Bölgesi, özelliklede Batı Akdeniz Bölgesinde bulunmaktadır. Batı Akdeniz Bölgesi içerisinde de Antalya nın özel bir konumu mevcuttur. Batı Akdeniz Bölgesi nde bulunan 750 endemik türün 500 tanesi Antalya da yayılış göstermektedir. Bu türlerden 200 tanesi ise, Antalya ya özgü endemik tür olarak kayıtlara girmiştir. Antalya bu açıdan ülkemizin en çok endemik bitki türüne sahip ili olma özelliğini taşımaktadır. Şekil 1. Antalya Orman Bölge Müdürlüğünde odun dışı bitkisel orman ürünü veren bazı taksonların yayılış alanı (Fakir ve ark., 2008) (Takson: canlıların sınıflandırılmasında, âlemden alt türe kadar bir hiyerarşi içinde düzenlenmiş tüm birimlerin ortak adı.) Isparta Isparta ilinde ülkemizde tıbbi ve aromatik bitkilerin tanındığı, kullanıldığı ve toplandığı illerin başında gelmektedir. Isparta nın bu konuda bir avantajı da aromatik yağ çıkaran gül yağı fabrikalarının Mayıs-Haziran ayları dışında atıl durumda kalmaları ve diğer aromatik bitkileri işleyecek hazır tesis durumunda olmalarıdır. Bunun yanında yabani hayattan toplanarak pazara sunulan kekik, adaçayı, oğul otu, lavanta, biberiye, nane gibi uçucu yağ içeren bitkilerin Isparta doğal florasında da bulunmaları tıbbi ve aromatik bitkilerin önemini artırmaktadır. 16 T.C. BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI (BAKA) T.C. BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI (BAKA) 17

10 Kültür olarak tarlada yetiştirilen kaparilerin tomurcuklarının toplanmasında işçilik ücreti doğal olarak toplanan kapariden pahalıya geldiği için kültür olarak fazla oranda yetiştiriciliği yapılmamaktadır (Anonim, 2006). Tablo 8. Antalya, Isparta, Burdur illerinde Tıbbi ve aromatik bitki üretimi (TÜİK, 2011). İller Ürün adı Yıl Antalya Ekilen Alan (dekar) Üretim Verim (kg/da) Anason Kekik Şekil 2. Isparta Orman Bölge Müdürlüğünde odun dışı bitkisel orman ürünü veren bazı taksonların yayılış alanı (Fakir ve ark., 2008) Burdur Burdur ilinde çeşitli tıbbi ve ıtri bitkiler doğada kendiliğinden (kapari, kekik vb.) yetişmektedir. Kapari Burdur Merkez ilçede dekarlık bir alanda doğal olarak yetişmekte ve halk tarafından toplanarak tüccarlara veya işleyen firmalara satılmaktadır. Özel firmalar tarafından fidan üretimi yapılmakta ve çeşitli illere satışı yapılmaktadır. Isparta Kekik İller Ürün adı Yıl Ekilen Alan (dekar) Üretim Verim (kg/da) T.C. BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI (BAKA) T.C. BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI (BAKA) 19

11 İller Ürün adı Yıl Burdur Ekilen Alan (dekar) Üretim Verim (kg/da) Kimyon Anason Kekik Kimyon Anason Türkiye anason üretiminin yaklaşık % 58 lik kısmını Burdur ili gerçekleştirmektedir. % 6 lık bir üretim payına sahip olan Antalya ili ile birlikte Batı Akdeniz bölgesi toplam anason üretiminin yaklaşık % 64 nü karşılamaktadır (Şekil 1). Üretilen anasonun yaklaşık %74 ü ABD, Brezilya, Hollanda, Almanya, Fransa, İtalya, İspanya ve Yunanistan gibi ülkelere ihraç edilmekte dir. Anasonda birim ihraç değeri yıllara göre sürekli artış göstermiş, 2007 yılında bin dolar iken 2009 yılında bin dolara yükselmiştir. Anason üretimi (ton) Antalya Burdur Türkiye Şekil yılı anason üretimi (Tuik, 2011). 20 T.C. BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI (BAKA) T.C. BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI (BAKA) 21

12 Kekik Türkiye dünyada kekik ihraç eden en önemli ülkelerden birisidir. Dünya kekik ticaretinin % 50 si Türkiye nin elindedir. Bu ihracatın önemli bir kısmı (%15-20) Isparta yöresinden ve özellikle Sütçüler civarından toplanan kekiklerden karşılanmakta ve önemli kekik türleri bu havzada yer almaktadır. Türkiye kekik üretiminin % 2,6 lık kısmını Antalya ili gerçekleştirirken Burdur ve Isparta illeri ile birlikte Batı Akdeniz bölgesi toplam kekik üretiminin yaklaşık % 2,8 ini karşılamaktadır (Şekil 2). Üretim miktarları az olmasına rağmen Türkiye nin 145 kg/da. olan birim alandan alınan verime karşılık, Antalya ili 294 kg/da, Isparta ili 216 kg/da. ve Burdur ili ise 267 kg/da. gibi ülke ortalamasının çok üstünde verim elde edilmiştir. Türkiye, 2008 yılında 9,7 bin ton kekik ihraç ederek karşılığında 43 milyon dolar gelir sağlamıştır. Yine 2008 yılında, kekik yağı ihracatından yaklaşık 1,6 milyon dolar gelir elde edilmiştir. Bu rakamlardan da anlaşılacağı üzere Türkiye nin uçucu yağ ihracatı potansiyelin çok altındadır. Antalya; 321 Isparta; 22 Türkiye; Burdur; 4 Antalya Isparta Burdur Türkiye Batı Akdeniz Bölgesi tıbbi ve aromatik eğitim ve araştırmalarında bulunan Kamu, Üniversite, Araştırma Kuruluşları ve Özel sektör açısından önemli bir kapasiteye sahiptir. Batı Akdeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü bünyesinde 2010 yılında Türkiye Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Araştırma Laboratuvarı, Eğirdir Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü bünyesinde 2009 yılında Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Laboratuvarı hizmete girmiştir. Akdeniz ve Süleyman Demirel Üniversiteleri Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümleri ile Süleyman Demirel Üniversitesi Atabey Meslek Yüksek Okulu Tıbbi ve Aromatik Bitkiler bölümü, bölgenin tıbbi ve aromatik bitkiler alanında Ar-Ge ve eğitim faaliyetlerini sürdürmektedirler. Antalya, Burdur ve Isparta Tarım İl Müdürlükleri, Tarım Bakanlığı, İl Özel İdareleri ve Özel sektörle birlikte yapılan çalışmalarla tıbbi ve aromatik bitkilerde eğitim ve demonstrasyon çalışmalarında bulunmaktadırlar. 22 T.C. BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI (BAKA) T.C. BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI (BAKA) 23

13 Tablo 9. Batı Akdeniz Bölgesinde tıbbi ve aromatik bitkiler konusunda çalışan kurum ve kuruluşlar İli Kurum Adı Bölüm Isparta Süleyman Demirel Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü Isparta Süleyman Demirel Üniversitesi Atabey Meslek Yüksek Okulu Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Bölümü Isparta Süleyman Demirel Üniversitesi Gül ve Gül Ürünleri Araştırma Merkezi (GÜLAR) Isparta Eğirdir Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü Isparta Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Tarım İl Müdürlüğü Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Laboratuvarı Yetiştirme Tekniği Şubesi Isparta Çevre ve Orman Bakanlığı Isparta Orman Bölge Müdürlüğü Antalya Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü Antalya Batı Akdeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü Türkiye tıbbi ve aromatik bitkiler araştırma laboratuarı Antalya Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Tarım İl Müdürlüğü Antalya Çevre ve Orman Bakanlığı Antalya Orman Bölge Müdürlüğü Antalya Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı Antalya İhracatçı Birlikleri Genel Sekreterliği Antalya Çevre ve Orman Bakanlığı Batı Akdeniz Ormancılık Araştırma Müdürlüğü Burdur Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Tarım İl Müdürlüğü Sonuç Türkiye nin sahip olduğu geniş yüz ölçümü, iklimi ve önemli gen merkezlerinin kesişme noktasında bulunması zengin bir bitki çeşitliliğini barındırmasını sağlamaktadır. Bu önemli miktarda bitki çeşitliliğinin önemli bir kısmı tıbbi ve aromatik bitki olarak kullanılmaktadır. Akdeniz Bölgesi, Türkiye endemik bitki varlığının % 29,5 na sahiptir. Dünyada tıbbi ve aromatik bitkilere ilginin gün geçtikçe artması, hem ticaretinde önemli bir artışa hem de bu bitkilerle ilgili yapılan Ar-Ge faaliyetlerinde bir artışı sağlamıştır. Türkiye de bu bitkiler ham halde ihraç edilmekte olup, düşük katma değer yaratmaktadır. Temizleme, ayıklama, sınıflandırma, toptan veya perakende paketleme işlemleri dahi sınırlı sayıda baharat ve bitki çayı üretiminde uygulanmaktadır. Standartlara uygun ve işlenmiş tıbbi ve aromatik bitkilerin dünya pazarlarındaki ihraç miktarını da yükseltecektir. Bitkisel ürün üzerinde yapılacak her işlem bitkisel ilaçların değerinin artmasına ve katma değerin ülkemizde kalmasına yol açacaktır. Bölgemizdeki sektörün ilgili firmalarına ulaşma ve danışmanlık için Batı Akdeniz Kalkınma Ajansı ücretsiz olarak yardımcı olacaktır. Bölgemizdeki sektörün ilgili firmalarına ulaşma ve danışmanlık için Batı Akdeniz Kalkınma Ajansı ücretsiz olarak yardımcı olacaktır. 24 T.C. BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI (BAKA) T.C. BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI (BAKA) 25

14 İklimi, konumu, üretici istek ve eğilimi, tıbbi ve aromatik bitki çeşit zenginliği ve kolay bulunabilirliği ile tıbbi ve aromatik bitkileri işleme alt yapısı gibi kriterler dikkate alındığında bu konuda cazibe merkezi olacak bir bölgedir. Endemik bitki çeşitliliği açısından göller bölgesi oldukça zengindir. Endemikler başta olmak üzere yüzlerce bitki türünün tıbbi ve aromatik değeri çok yüksektir. BATI AKDENİZ BÖLGESİ TIBBİ VE AROMATİK BİTKİLER YATIRIM FIRSATLARI Batı Akdeniz Bölgesi, tıbbi ve aromatik bitki sanayinin en fazla geliştiği bölgedir. Bu nedenle geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması daha kolaydır. Gül yağı fabrikaları, lavanta yağı fabrikası örnek olarak gösterilebilir. Sanayi hammaddesi çok kolay bulunabilir. Toplayıcılık dışında tarımının çok kolay yapılabileceği bir bölgedir. Çiftçiler kısmen de olsa tıbbi bitki üretimi yapmaktadır. Bölge ekolojisi, arazi yapısı ve konumu organik olarak tıbbi ve aromatik bitki üretimi yapmaya çok elverişlidir. Lavanta ve gül üretimi, haşhaş, kimyon, kişniş, rezene, anason tarımının yaygın şekilde yapılıyor olması nedeniyle bölge halkı alternatif tarım uygulamalarına son derece isteklidir. Bölge konum itibarıyla Antalya ve İzmir gibi liman ve havayolu merkezlerine yakın olması sebebiyle tıbbi ve aromatik bitkiler sanayisi için caziptir. 26 T.C. BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI (BAKA) T.C. BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI (BAKA) 27

15 KAYNAKÇA Antalya Tarım Master Planı. Orman istatistikleri Çevre ve Orman Bakanlığı. ormancilik_ist_2009.pdf Aromatik ve Tıbbi bitkiler. html Süs bitkileri ve tıbbi ve aromatik bitkiler alt sektörü çalışma grub raporu. uploads/ antalyada-tarim-calistayi-sus-bitkileri-alt-sektor-raporu-mac. pdf. Doğal çiçek soğanlarının 2011 yılı ihracat listesi hakkında tebliğ (Tebliğ No:2010/54). 12 Kasım 2010 tarih ve sayılı Resmi Gazete. Tıbbi ve aromatik bitkiler sektörün bugünü ve geleceği. Borsanomi. Antalya Ticaret borsası yayın organı. Mart-Nisan Sayı 21. TR 6 Akdeniz Bölgesi Tarım Master Planı. DPT Dokuzuncu 5 yıllık ( ) kalkınma planı. Bitkisel üretim. Özel ihtisas komisyonu raporu. Katılım öncesi yardım aracı kırsal kalkınma programı ( ). IPARD_Program/IPARD_Program_son1.pdf International standard for sustainable wild collection of medicinal and aromatic plants, ISSC-MAP. Burdur İl Tarım Master Planı. Antalya Tarım Master Planı. Bitki Yetiştiriciliği, Bitki Koruma ve Çevre Sağlığı. 2. Tarım Şurası 3. Komisyon raporu. 29 Kasım 1 Aralık Ankara Isparta Tarım Master Planı. Atik A. D., Öztekin M. ve Erkoç F, Biyoçeşitlilik ve Türkiye deki endemik bitkilere örnekler. Gazi Eğitim Fakültesi dergisi Cilt 30, Sayı 1 (2010) Bayramoğlu M., Toksoy D., Şen G., Türkiye de Tıbbi Bitki Ticareti. II. Ormancılık Sosyolojik Sorunlar Kongresi Şubat ISPARTA. Bayram, E., Kırıcı, E., Tansi, S., Yılmaz, G., Arabacı, O., Kızıl, S., Telci, İ., 2010, Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Üretiminin Arttırılması Olanakları, Ziraat Mühendisliği VII. Teknik Kongresi, Bildiriler Kitabı-1, Ocak 2010 Ankara, Say Fakir H., Korkmaz M. ve Güler B., Batı Akdeniz Bölgesinin odun dışı orman ürünleri veren odunsu ve otsu bitkileri ve değerlendirilmesi. Proje No: TOVAG-104O Kopman J., Amidst peril and progress. R.J. Bogers, L.E. Craker and D. Lange (eds.) 28 T.C. BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI (BAKA) T.C. BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI (BAKA) 29

16 Medicinal and Aromatic Plants, Proceedings of the Frontis Workshop on Medicinal and Aromatic Plants, Wageningen, The Netherlands, April Leaman J. D., Sustainable wild collection of medicinal and aromatic plants. R.J. Bogers, L.E. Craker and D. Lange (eds.), Medicinal and Aromatic Plants, Proceedings of the Frontis Workshop on Medicinal and Aromatic Plants, Wageningen, The Netherlands, April Lange D. And Honef S., Sustaniable wild collection of medicinal and aromatic plants. Tropentag, October 11 13, Bonn. Lange D., International trade medicinal and aromatic plant. R.J. Bogers, L.E. Craker and D. Lange (eds.), Medicinal and Aromatic Plants, Proceedings of the Frontis Workshop on Medicinal and Aromatic Plants, Wageningen, The Netherlands, April Özhatay,N., Koyuncu,M., Atay,S., Byfield, A., Türkiye nin Doğal Tıbbi Bitkilerinin Ticareti Hakkında Bir Çalışma, İstanbul, 1997 Özgüven, M., S. Sekin, B. Gürbüz, N. Şekeroğlu, F. Ayanoğlu, S. Ekren, Tütün, Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Üretimi ve Ticareti. 3-7 Ocak 2005, Türkiye Ziraat Mühendisliği VI. Teknik Kongresi, Ankara Schippmann U, Leaman D. J. and Cunningham A. B., Impact of cultivation and gathering of medicinal plants on biodiversity: Global Trends And Issues October Inter-Departmental Working Group on Biological Diversity for Food and Agriculture. Rome Tan A., Türkiye Gıda ve Tarım Bitki Genetik Kaynaklarının Durumu Gıda ve Tarım için Bitki Kaynaklarının Muhafazası ve Sürdürülebilir Kullanımına İlişkin Türkiye İkinci Ülke Raporu. org/gpa/tur/docs/turkey2_tur.pdf Toksoy D., Bayramoğlu M. and Hacisalihoğlu S., Usage and the economic potential of the medicinal plants in Eastern Black Sea Region of Turkey. Journal of Environmental Biology _September, T.C. BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI (BAKA)