LÜTFEN KAYNAK GÖSTEREREK KULLANINIZ 2013

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "LÜTFEN KAYNAK GÖSTEREREK KULLANINIZ 2013"

Aygül Aksoy
8 yıl önce
İzleme sayısı:

1 ZEKİ MÜREN 2000'LERDE "SANAT GÜNEŞİ" OLABİLİR MİYDİ? DÖNÜŞEN KÜLTÜREL KALIPLAR Prof. Dr. Hasan Şimşek İstanbul Kütür Üniversitesi ( 13 Kasım 2013 Geçenlerde Youtube'da bir türkü videosu ararken yan bantta Zeki Müren tarafından seslendirilen bir halk türküsünün video tanıtımı çıktı. Videoya tıkladım ve dinledim. Pırıl pırıl bir ses, güçlü ve içten bir yorum, etkileyici bir Türkçe diksiyon. Kendisini ölümünden sonra uzun süredir dinlemediğimi fark ettim. Arama çubuğuna ismini tekrar yazarak çıkan sonuçlardan beş altı şarkısını daha dinledim. Zeki Müren'i dinlerken aklıma başlıktaki soru takıldı: Duruşu, kıyafetleri, cinsel tercihleri, konuşma tarzı ve kişiliği ile gerçekten farklı bir yerde duran, bütün bu özellikleri itibariyle "tipik Türk muhafazakar kültürüne" tam da uymayan Zeki Müren kişiliği yine Türk halkı tarafından yüceltilerek saygınlaştırılmış ve "sanat güneşi" olarak sevilmiş ve benimsenmişti. Sorunun yanıtı tam olarak "hayır" olmasa bile ancak "çok güç" olabilirdi. Yani, 2000'li yılların Türkiye'sinde Zeki Müren'in sanat güneşi olabilmesi ya mümkün değildi ya da böyle bir olasılığın hayata geçmesi bir hayli güçtü. Sorunun yanıtı yine 2013 Kasım başında gazetelere yansıyan ilginç bir karşılaştırmada yatıyordu. Sözcü Gazetesi'nin 3 Kasım 2014 tarihli sayısındaki haber Zeki Müren'le ilgili sorunun yanıtını da içinde barındırıyordu. Haber ilginç bir kültürel dönüşümü fotoğraflarla karşılaştırmalı olarak dikkatimize sunmaktaydı. Fotoğraflarda 1960'larda İran'da, Afganistan'da, Mısır'da insanların günlük giyim kuşamları, uğraşıları ve yaşantıları ile 2013 yılından fotoğraflara yansıdığı haliyle karşılaştırmalı olarak verilmekteydi. Bu İslam ülkelerinde 1960'ların fotoğraflarına yansıyan kültürel atmosfer tipik bir Batı ülkesinde olandan hiç de farklı görünmemektedir. Türban dahil ülkemizde gündemde olan tartışmalar da dikkate alındığında Türkiye açısından da benzer bir durum söz konusu. Page 1 of 5

2 Page 2 of 5

3 Wikipedia'ya göre (2013), Zeki Müren 1931 yılında Bursa'da doğdu. Babası bir kereste tüccarıydı. Ufak tefek ve çelimsiz bir çocuktu. İlk ve orta öğrenimini Bursa'da bitirdi. Lise öğrenimini İstanbul'da Boğaziçi Lisesi'nde okul birincisi olarak tamamladı. Lise öğrenimini takiben yetenek sınavıyla İstanbul Devlet Güzel Sanatlar Akademisi Yüksek Süsleme Bölümü'ne girdi. Müzik eğitimini özellikle Boğaziçi Lisesi yıllarında yoğunlaştırdı. Zamanın önemli sanat müziği uslatalarından dersler aldı yılında TRT İstanbul Radyosu'nun açtığı solist sınavını birincilikle kazandı. İlk radyo konserini 1 Ocak 1951 tarihinde İstanbul Radyosu'nda verdi. Aynı yıl ilk plak çalışmasını yaptı. İlk sahne konserini 1955 yılında yaptı ve bundan sonra Türkiye'de tanınırlığı hızla arttı. Aldığı desen ve tasarım eğitimi nedeniyle sahne kıyafetlerinin çoğunu kendisi tasarlardı. Bütün yaşamı boyunda 600'ü aşkın plak ve kaset doldurdu. Kalp rahatsızlığı ve şeker hastalığı nedeniyle yaşamının özellikle son 6 yılında sahne hayatından ve medyadan uzak geçirdi, Bodrum'daki evinde inzivaya çekildi. 24 Eylül 1996 Salı günü, TRT İzmir Televizyonunda kendisi için düzenlenen tören sırasında geçirdiği kalp krizi sonucu hayatını kaybetti. Vasiyetinde tüm mal varlığını Türk Eğitim Vakfı ve Mehmetçik Vakfına bıraktı yılına kadar en az 2251 üniversite öğrencisi Zeki Müren'in yardımlarıyla TEV'den eğitim bursu aldı. Ayrıca TEV ve Mehmetçik Vakfı, 2002 yılında Bursa'da Zeki Müren Güzel Sanatlar Anadolu Lisesi'ni yaptırdı. Wikipedia (2013) sanatçının özel yaşamına ilişkin olarak da şu bilgileri veriyor: Zeki Müren hayatı boyunca hiç evlenmedi. 1950'lerin Türkiye'sinde alışılmış kalıpları zorlayan elbiseleri ve sahne davranışı ile halkın ilgisini sürekli olarak üstünde tutmayı başardı. Mesleğe başladığı ilk yıllarda daha sıradan kıyafetler ve saç stilleri taşımasına rağmen ileriki yıllarda kadınsı kıyafetler, saç modelleri ve makyajı ile sahnelerde yer aldı. Kendisi hiçbir zaman cinsel yönelimi ile ilgili bir açıklama yapmadı ve zaman zaman adı kadınlarla anıldı, ancak genel kanı eşcinsel olduğu yönünde idi. Benim spekülatif olarak iddia ettiğim Zeki Müren'le ilgili konu ve fotoğraflarda görsel olarak ifade edilen bu kültürel ve siyasal dönüşüm nasıl gerçekleşti? Gerçekten de ülkemiz de dahil olmak üzere 1980'lerden başlayarak 2013 yılında doruğa ulaşan ve bütün İslam ülkelerinde gözlenen bu muhafazakarlaşma ivmesi nasıl açıklanabilir? Zeki Müren 2013'te Türkiye'de hakim olan muhafazakar siyasi kültürel atmosfer içinde 'larda kendisine layık görülen unvanları hiçbir zaman elde edemezdi. Sorunun yanıtının birkaç boyutu var: Bir yanda 1980'lerde kırılmaya uğrayan ve Marksizm'le organik ilişki içinde olan Sosyal Devlet, Page 3 of 5

4 Aydınlanma'dan beri yükselişini sürdüren ve 19. Yüzyıldan itibaren dünya üzerinde tartışmasız en egemen paradigma olan Modernizm, Modernizm ile içi içe geçmiş "Bilimcilik" (scientism) ve Laiklik (Bu konularda ayrıntılı bir tartışmayı şu an basım aşamasında olan ve İmge Kitabevi tarafından yayınlanacak olan "Paradigmalar Savaşı ve Beşinci Dalga" adlı kitabımda bulabilirsiniz). Yeni muhafazakarlığın yükselişi ise sadece İslam ülkelerine de özgü değildir. 1980'lerden itibaren Yeni Liberalizm ile birlikte yükselişe geçen liberal sağ ideoloji Batı'da da kültür ve değerler üzerinde belirli ölçüde etkili olmuştur. Bu gelişmeye paralel olarak Batı toplumlarında da belirli toplumsal konularda daha tutucu ve dindar bir tutumun yükselişe geçtiğini de gözlemlemek mümkündür (okullarda evrimle ilgili derslerin oranının azaltılması, akıllı tasarıma ilişkin derslerin konması, kadınların kürtaj haklarını kullanmalarına yönelik sınırlayıcı siyasal ve yasal girişimler, başta kilise olmak üzere dini kurumların toplumsal konularda eskisine oranla daha görünür hale gelmesi, vb.). İslam ülkelerinde muhafazakar-tutucu değerlerde artışın Batı'ya göre daha yoğun ortaya çıkmasının nedenlerini de iyi irdelemek gerekir. Aydınlanmayı takip eden dönemde yüzyıllar içinde siyasal, toplumsal, ekonomik, kültürel yaşamdaki etkisi yükselen burjuva kültür ve değerler, modernist paradigma ve modern pozitif bilim tarafından aşındırılan din giderek sekülerleşmiştir. Revize ve reforme edilen Hristiyanlığın 1980'lerden beri göreli olarak toplumsal ve kültürel alanda artan etkisi İslam'la karşılaştırıldığında hala son derece düşük kalmaktadır. Benzer bir reformasyon sürecinden geçmemiş olan İslam hala diri bir şekilde siyasi, ekonomik, toplumsal ve kültürel alanla birlikte bireyin özel yaşantısını denetleme ve düzenleme işlevini yürütme iddiasından bir şey kaybetmemiştir. Marksizm'in, Sosyal Devlet'in, Modernizm'in, Bilimciliğin ve Laikliğin geri çekilme döneminde muhafazakar siyasal elitleri aracılığı ile İslamiyet "devlet yönetme" iddiasını sürdürmektedir. Özellikle ılımlıdan radikale doğru bir spektrum içinde muhafazakarlaşmanın dozu da farklılaşmaktadır. AKP'nin ilk döneminde verdiği izlenim ile son döneminde verdiği izlenim arasında dine yaklaşımları açısından farklar vardır. Dini siyasal, ekonomik, toplumsal ve kültürel dönüştürmenin bir aracı olarak kullanma isteği bugün daha fazla hissedilir olmuştur. Gerçekte 'ların inanç ve değerler sistemi ile bugün arasında derin farklılaşmalar yaşanmaktadır. O zaman da İslam dini aynı kitaba bağlı olarak yürümekteydi. O zaman da insanlar inançlarını belirli dini ritüellerini, yani ibadetlerini yerine getirerek yapmaktaydı. İnanan insanların ibadetlerini yerine getirerek dinlerini yaşamaları büyük ölçüde dinin bireysel yaşam alanı ile sınırlanmasına yol veren Modern, Bilimci, Laik paradigmaların varlığıydı. Din yıl önce "devlet yönetme" Page 4 of 5

5 isteğiyle değil daha çok bireysel yaşam alanı içinde tanımlanmıştı. Dinlerin toplumsal dinamikleri belirleyecek oranda etkili konuma yükselmelerinde 1980'lerden sonra yükselişe geçen Yeni Liberalizm ve bunu sürükleyen sağ ideolojinin siyasal etki ve katkısını da yadsımamak gerekir. Yeni Liberalizm'in 2008'de kırılmaya uğramasıyla birlikte üretim ve adil paylaşımı öne alan, bireyden ziyade toplumsal refahı önemseyen, eğitim gibi uzun vadeli toplumsal refah alanlarına yatırımı benimseyen "yeni toplumcu" bir paradigmanın şekillenmesi son 30 yıldır siyasi, toplumsal ve kültürel alanda etkinliğini artırmış ve siyasallaşmış din olgusunun da yavaş yavaş siyasi ve toplumsal alanlarda belirleyici etkisini göreceli olarak yitireceği öngörüsünde bulunabiliriz. Önümüzdeki on yıllarda yeni bir laik ve modern dalganın ortaya çıkması bizi şaşırtmamalı. Page 5 of 5

Benzer belgeler

Sanat Güneşi Zeki Müren 20. ölüm yıldönümünde Bodrum da Anıldı

Sanat Güneşi Zeki Müren 20. ölüm yıldönümünde Bodrum da Anıldı Tüm mal varlığını Türk Eğitim Vakfı ve TSK Mehmetçik Vakfı na bağışlayan Zeki Müren, ölüm yıldönümü olan 24 Eylül de Bodrum da düzenlenen