T.C. SAYIŞTAY BAŞKANLIĞI Yılı Hazine İşlemleri Raporu

Transkript

1 T.C. SAYIŞTAY BAŞKANLIĞI 2008 Yılı Hazine İşlemleri Raporu Eylül 2009

2 2008 Yılı Hazine İşlemleri Raporu, Sayıştay Genel Kurulunun tarihli ve 5257/1 sayılı kararı ile kabul edilmiş ve Türkiye Büyük Millet Meclisine sunulması uygun bulunmuştur. Sayıştay, merkezi yönetim bütçesi kapsamındaki kamu idareleri ile sosyal güvenlik kurumlarının bütün gelir ve giderleri ile mallarını Türkiye Büyük Millet Meclisi adına denetlemek ve sorumluların hesap ve işlemlerini kesin hükme bağlamak ve kanunlarla verilen inceleme, denetleme ve hükme bağlama işlerini yapmakla görevlidir. T.C. Anayasası 160. Madde 1. Fıkra T.C. SAYIŞTAY BAŞKANLIĞI, ANKARA, Eylül

3 1. SUNUŞ Sayıştaylar, kamu yönetiminde şeffaflığın ve hesap verme sorumluluğunun yerleşmesine ve gelişmesine katkıda bulunmak amacıyla, güvenilir ve objektif bulgular ve öneriler içeren raporlar hazırlayarak kamu yönetiminin yenilenmesine ve geliştirilmesine katkıda bulunmaktadırlar. Sayıştayların hazırladığı bu raporlardan kamu borç yönetimi ve denetimi ile ilgili olanlar ise gerek Parlamentolar gerekse kamuoyunun ilgisi sebebiyle özel bir öneme haizdir. Türk Sayıştay ının da üyesi olduğu Uluslararası Sayıştaylar Birliği (INTOSAI) de 1980 li yıllardan itibaren kamu borçlarının denetimi konusunda hazırladığı rehberler ve oluşturduğu çalışma gruplarıyla, Sayıştaylara yol göstererek bu alandaki denetimlerin nasıl geliştirileceği konusuna dikkat çekmektedir. Türk Sayıştayı 1995 yılından bu yana kamu borç yönetimi ve denetimi sonuçlarını Hazine İşlemleri Raporları ile parlamentonun bilgisine sunmaktadır. Hazine İşlemleri Raporlarımızla, Hazine Müsteşarlığı bünyesinde gerçekleştirilen iş ve işlemlerden, Devlet Borçları ve İç Ödemeler Muhasebe Birimlerince muhasebeleştirilen işlemlere ilişkin bilgiler, denetim bulguları ve öneriler her yıl Türkiye Büyük Millet Meclisinin ve kamuoyunun bilgisine sunulmaktadır. Bu çerçevede hazırlanan 2008 yılı raporunda, hazine işlemleri hakkında kapsamlı ve detaylı bulgular ve öneriler ile TBMM nin bilgisine sunulmasında fayda görülen konular yer almaktadır yılı Hazine İşlemleri Raporunun hazırlanmasında emeği geçen mensuplarımıza teşekkür eder, raporun, kamu mali sistemimizin geliştirilmesinde uygulayıcılara yol gösterici olmasını temenni ederim. Dr. Recai AKYEL Sayıştay Başkanı 3

4 İÇİNDEKİLER 1. SUNUŞ...3 İÇİNDEKİLER...4 TABLOLAR...6 GRAFİKLER BÜTÇE LİMİTLERİ Borçlanma Limiti İkraz Limiti Garanti Limiti BORÇLANMA İŞLEMLERİ Yılı Dış Borçlanma İşlemleri ( Nakit- Mahsup) Dış Borç Kullanım-Geri Ödeme-Stok Dış Borç Stokuna İlişkin İstatistikler Yılı Dış Proje Kredileri Bütçe Dışı Borç Kullanımı Yılı İç Borçlanma İşlemleri ( Nakit- Mahsup) Yılı Devlet Tahvili İşlemleri Yılı Hazine Bonosu İşlemleri İç Borçlanma ve Stok Bilgilerine İlişkin İstatistikler Borçlanma Faizleri KAMU BORÇLARI VE BORÇ ANALİZLERİ Kamu Borcu AB Tanımlı Genel Yönetim Nominal Borç Stoku Kamu Net Borç Stoku Borç Analizleri Sürdürülebilirlik, Esneklik ve Kırılganlık Analizleri Değerlendirme PİYASA YAPICILIĞI SİSTEMİ Yasal Çerçeve Piyasa Yapıcılığı Sisteminin İşleyişine İlişkin Sorunlar HAZİNE ALACAKLARI Hazine Alacak Verileri Hazine Alacaklarının İzlendiği Hesaplar Dış Borcun İkrazından Doğan Alacaklar Hesabı Kurumca Verilen Borçlardan Alacaklar Hesabı Diğer Kurum Alacakları Hesabı Takipteki Kurum Alacakları Hesabı Risk Hesabı Risk Hesabı Alacakları Hesabı Verilen Garantiler Hesabı Gelir Tahakkukları Hesabı Muhasebe Birimleri İtibarıyla Hazine Alacakları Hazine Garantileri ve Üstlenimler Yılında Verilen Hazine Garantileri Verilen Hazine Garantilerinden Yapılan Üstlenimler Silinen Alacaklar Bütçe Finansmanı Açısından Silinen Alacakların Sonuçları Hazineye Borçlarını Zamanında Ödemeyen Kurum ve Kuruluşlar

5 6.6 TMSF den Olan Hazine Alacakları Yılında TMSF den Olan Hazine Alacaklarının Durumu TMSF nin Varlık Çözümlemelerinin Değerlendirilmesi Telsim den Dolayı TMSF den Olan Hazine Alacakları DİĞER KONULAR Açılış Kayıtlarında Tutarsızlık Olan Hesaplar Kesinleşmeden Bütçe Gideri Yapılan Ödemeler İç Borçların Muhasebeleştirilmesi ve Bilgi Sistemine İlişkin Sorunlar Hazineye Ait Hisse Senedi ve Tahviller Destekleme ve Fiyat İstikrar Fonu (DFİF) Fon Hakkında Genel Bilgi Fon İşlemlerinde İhracatçı Birlikleri nin Rolü ve Hukuki Yapısı Fonun Gelirleri Fonun Giderleri Uygulamalara İlişkin Eleştiriler Tasarrufları Koruma Fonu Konut Edindirme Yardımı (KEY) Ödemeleri Dış Proje Kredilerine İlişkin Sorunlar: Selçuk Üniversitesi Örneği...94 EK TABLOLAR

6 TABLOLAR Tablo 1: 2008 Yılı Net İç Borçlanma...10 Tablo 2: 2008 Yılı Net Dış Borçlanma...10 Tablo 3: 2008 Yılı Borçlanma Limiti Ve Net Borçlanma Hesaplama Tablosu...11 Tablo 4: 2008 Yılı Dış Borç İşlemlerinin Mahiyeti...13 Tablo 5: 2008 Yılı Dış Borçlanma İşlemlerinin Detayı (Nakit)...14 Tablo 6: 2008 Yılı Dış Borçlanma İşlemlerinin Detayı (Ayni Mahsup)...14 Tablo 7: 2008 Yılı Dış Borç Geri Ödemeleri Detayı (Mahsup)...16 Tablo 8: 2008 Yılı Dış Proje Kredisi Kullanımları...20 Tablo 9: 2008 Yılı Sonu İtibarıyla Teyitsiz Kalan Kullanımlar- Genel Bütçe (Stok)...20 Tablo 10: 2008 Yılı Sonu İtibarıyla Teyitsiz Kalan Kullanımlar- Genel Bütçe Dışı Kuruluşlar (Stok)...21 Tablo 11: 2008 Yılı Tahvil İşlemleri...22 Tablo 12: 2008 Yılı Nakit Tahvil Borçlanması ( Detay)...23 Tablo 13: 2008 Yılı Tahvil Borçlanma İşlemi Detayı (Mahsup)...23 Tablo 14: 2008 Yılı Devlet Tahvili Geri Ödemeleri (Nakit)...24 Tablo 15: 2008 Yılı Tahvil Geri Ödemeleri Detayı (Mahsup)...25 Tablo 16: 2008 Yılı Hazine Bonosu İşlemleri...25 Tablo 17: 2008 Yılı Net İç Borçlanma ve Stok Durumu...27 Tablo 18: 2008 Yılı Nakit İç Borçlanmanın Senet Türlerine Göre Dağılımı...28 Tablo 19: 2008 Yılında Gerçekleştirilen En Yüksek Tutarlı YTL Cinsi İskontolu 10 İhaledeki Yıllık Bileşik Faiz Oranları...29 Tablo 20: İç Borç Stokunun Reel Faizi (%)...30 Tablo 21: 2008 Yılında Ödenen Faiz Giderleri...33 Tablo 22: Yılları Kamu Borç Stoku (Brüt)...36 Tablo 23: AB Tanımlı Genel Yönetim Nominal Borç Stoku...38 Tablo 24: Kamu Net Borç Stoku...39 Tablo 25: Muhasebe Birimlerine Göre Hazine Alacak Stoku ( )...67 Tablo 26: İtibarıyla Hazineye En Fazla Borcu Olan İlk On Kuruluş...67 Tablo 27: Zamanaşımına Uğrayan Borçlanma Senetleri...82 Tablo 28: DFİF in 2008 Yılı Gelir Tahsilatı

7 GRAFİKLER Grafik 1: Yıllar İtibarıyla ABD Doları Cinsinden Dış Borç Stoku...16 Grafik 2: Yıllar İtibarıyla Dış Borç Stokunun Döviz Bileşimi...17 Grafik 3: Yıllar İtibarıyla Alacaklıya Göre Dış Borç Stoku...18 Grafik 4: Alacaklıya Göre Dış Borç Stoku...18 Grafik 5: Yıllar İtibarıyla Uluslararası Kuruluşlara Göre Dış Borç Stoku...19 Grafik 6: Yıllar İtibarıyla Dış Borç Stokunun Faiz Kompozisyonu...19 Grafik 7: 2008 Yılı Nakit İç Borçlanmanın Senet Türlerine Göre Dağılımı...29 Grafik 8: Yıllara Göre İç Borç Stokunun Bileşimi...30 Grafik 9: Yıllar İtibarıyla İç Borç Stokunun Yapısı...31 Grafik 10: 2008 Yılı İç Borç Stok Yapısı...32 Grafik 11: Stokun Vadeye Kalan Ay Ortalaması...32 Grafik 12: Yıllar İtibarıyla İç Borç Stokunun Para Birimlerine Göre Değişimi...33 Grafik 13: Yıllarında Borç Faizlerinin Bütçe Gelir ve Giderine Oranı...34 Grafik 14: Yıllar İtibarıyla Borç Yükü...41 Grafik 15: Bütçe açığı/gsyih Faiz dışı Fazla/ GSYİH - Faiz Giderleri/GSYİH...42 Grafik 16: Faiz ödemeleri/ Bütçe Gelirleri (%)...43 Grafik 17: Borç/Bütçe Gelirleri...43 Grafik 18: Döviz Cinsinden Borçlar/ Toplam Kamu Borcu...44 Grafik 19: Cari İşlemler Açığı/GSYİH - Merkez Bankası Net Dış Varlıkları/GSYİH...44 Grafik 20: Dış Borç Yükü...46 Grafik 21: Kısa Vadeli Dış Borçlar/Toplam Dış Borçlar...47 Grafik 22: Kısa Vadeli Toplam Dış Borç/ Merkez Bankası Brüt Rezervleri...47 Grafik 23: Döviz Cinsinden Toplam Borçlar/ Cari Hesap Girdileri...48 Grafik 24: Yıllar İtibarıyla Toplam İç Borç Stokunun Yapısı (%)...49 Grafik 25: Stokun Vadeye Kalan Ay Ortalaması...49 Grafik 26: Yıllar İtibarıyla İç Borç Stokunun Reel Faizi (%)...50 Grafik 27: Yıllar İtibarıyla İç Borç ve Dış Borç Faiz Giderleri...50 Grafik 28: Hazine Alacak Stoku...59 Grafik 29: Hazine Alacak Stoğunun Kaynak Dağılımı...60 Grafik 30: Vadesi Geçmiş ve Vadesi Gelecek Hazine Alacakları...60 Grafik 31: Vadesi Geçmiş Alacakların Dağılımı...60 Grafik 32: Verilen Hazine Garantileri ( )...68 Grafik 33: Hazine Garantileri Nedeniyle Yapılan Üstlenimler ( )...69 Grafik 34: Kuruluş Bazında 2008 Yılı Üstlenimleri

8 8

9 2. BÜTÇE LİMİTLERİ 2.1 Borçlanma Limiti sayılı 2008 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu ile genel bütçe kapsamındaki kamu idarelerine YTL 2 ödenek verilmiş, genel bütçenin gelirleri ise YTL olarak tahmin edilmiştir. Aynı kanunun "Denge" başlıklı 3 üncü maddesinde; ödenekler toplamı ile tahmin edilen gelirler toplamı arasındaki farkın, net borçlanma hasılatı ile karşılanacağı hüküm altına alınmıştır Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu nun ilgili hükümleri uyarınca, ayrıntısı Tablo 3 te gösterilen 2008 yılı net borçlanma limiti YTL olarak hesaplanmaktadır. Diğer taraftan; 4749 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanunun Borçlanma, İkraz ve Garanti Limiti başlıklı 5 inci maddesinde; Malî yıl içinde 1 inci maddede belirtilen ilkeler ve malî sürdürülebilirlik de dikkate alınarak yılı bütçe kanununda belirtilen başlangıç ödenekleri toplamı ile tahmin edilen gelirler arasındaki fark miktarı kadar net borç kullanımı yapılabilir. Borçlanma limiti değiştirilemez. Ancak borç yönetiminin ihtiyaçları ve gelişimi dikkate alınarak, bu limit yıl içinde en fazla yüzde beş oranında artırılabilir. Bu miktarın da yeterli olmadığı durumlarda, ilave yüzde beş oranında bir tutar, ancak Müsteşarlığın görüşü ve Bakanın teklifi üzerine Bakanlar Kurulu kararı ile artırılabilir. Bütçenin denk olması durumunda da borçlanma, anapara ödemesinin en fazla yüzde beşine kadar artırılabilir. Vadesinde nakden ödenenler hariç, çeşitli kanunlara dayanılarak ikrazen ihraç olunan özel tertip Devlet iç borçlanma senetleri bu limitin hesaplanmasında dikkate alınmaz. Malî yıl içerisinde ikrazen ihraç edilecek özel tertip Devlet iç borçlanma senetlerinin limiti her yıl bütçe kanunlarıyla belirlenir. Mali yıl içinde sağlanacak garantili imkân ve dış borcun ikrazı limiti, yılı bütçe kanunuyla belirlenir. hükümlerine yer verilmiştir. Bu hükümler dikkate alındığında; 5724 sayılı 2008 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu ve 4749 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanunun ilgili hükümleri uyarınca hesaplanan 2008 yılı net borçlanma limiti yüzde beş oranındaki artırımla YTL olmaktadır. 1 Bu bölümde yer alan borçlanma rakamları 2008 yılı Devlet Borçları Muhasebe Birimi kayıtları esas alınarak hesaplanmıştır yılında para birimi Yeni Türk Lirası (YTL) olduğundan, Raporun bütününde YTL olarak ifade edilmiştir. 9

10 Tablo 1: 2008 Yılı Net İç Borçlanma YTL TAHVİL Tahvil Borçlanma Tutarı (1) Borçlanma Kur farkı (-) İkrazen Verilen Özel Tertip Senetlerle Borçlanma (-) Tahvil Geri Ödeme Tutarı (2) Ödeme Kur Farkı (-) A) Net Tahvil Borçlanması ( 1-2) BONO Bono Borçlanma Tutarı (3) Bono Geri Ödeme Tutarı (4) B) Net Bono Borçlanması (3-4) NET İÇ BORÇLANMA (A+B) yılında YTL tutarında tahvil, YTL tutarında bono olmak üzere toplam YTL tutarında iç borçlanma ve YTL tutarında tahvil ve YTL tutarında bono olmak üzere toplam YTL tutarında iç borca ilişkin anapara geri ödemesi yapılmıştır YTL olan borçlanma tutarından, aleyhte kur farkı olan (borcu artıran) YTL ve ikrazen verilen özel tertip senetlerle borçlanma rakamı olan YTL düşüldüğünde, borçlanma tutarı YTL olmaktadır YTL olan iç borç anapara ödemesi tutarından da, lehte kur farkı olan (borcu azaltan) YTL düşüldüğünde, ödeme tutarı YTL olarak gerçekleşmektedir YTL lik borçlanma ve YTL lik ödeme sonucunda, net iç borçlanma YTL olmuştur. Tablo 2: 2008 Yılı Net Dış Borçlanma YTL Dış Borçlanma Tutarı Borçlanma Kur Farkı (-) Dış Borç Geri Ödeme Tutarı Ödeme Kur farkı (-) Net Dış Borçlanma yılında YTL tutarında dış borçlanma ve YTL tutarında dış borca ilişkin anapara ödemesi yapılmıştır YTL olan borçlanma tutarından aleyhte kur farkı olan (borcu artıran) YTL düşüldüğünde borçlanma tutarı YTL olarak hesaplanmaktadır YTL olan dış borç anapara ödemesi tutarından, lehte kur farkı olan (borcu azaltan) YTL düşüldüğünde ise geri ödeme tutarı YTL olmaktadır YTL lik borçlanma ve YTL lik ödeme sonucunda, kur etkisinden arındırılmış net dış borçlanma YTL olmuştur. 10

11 YTL tutarındaki net iç borçlanma ve YTL tutarındaki net dış borçlanma sonucunda, toplam net borçlanma YTL olup, YTL tutarındaki 2008 yılı net borçlanma limiti aşılmamıştır. Tablo 3: 2008 Yılı Borçlanma Limiti Ve Net Borçlanma Hesaplama Tablosu YTL Verilen Ödenek Toplamı Tahmin edilen gelir toplamı Denge inci madde uyarınca %5 ilâve yılı net borçlanma limiti Net Dış Borçlanma Net İç Borçlanma Net Borçlanma Kaynak:2008 Yılı Bütçe Kanunu ve Devlet Borçları Muhasebe Birimi Yönetim Dönemi Kayıtları 2.2 İkraz Limiti 5724 sayılı 2008 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu nun "Hazine Garanti Limiti ve Borçlanmaya İlişkin İşlemler" başlıklı 19 uncu maddesi (3) numaralı bendine göre bu Kanunun 1 inci maddesi ile belirlenen başlangıç ödeneklerinin %2 sine kadar ( YTL) ikrazen Özel Tertip Devlet İç Borçlanma Senedi ihraç edilebilmektedir yılında, YTL tutarında ikrazen Özel Tertip Devlet Tahvili ihraç edildiğinden, ikraz limiti aşılmamıştır. 2.3 Garanti Limiti 5724 sayılı 2008 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanununun "Hazine Garanti Limiti ve Borçlanmaya İlişkin İşlemler" başlıklı 19 uncu maddesi (1) ve (2) numaralı bentlerine göre: (1) 2008 yılında, 28/3/2002 tarihli ve 4749 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanuna göre sağlanacak; a) Garantili imkân limiti 2 milyar ABD Dolarını, b) Hazine Müsteşarlığınca belirlenecek koşullar çerçevesinde ve elde edilecek kaynaklar Hazineye aktarılacak şekilde kamu kurum ve kuruluşlarınca ihraç edilecek sertifika, senet ve benzeri finansman enstrümanlarına sağlanacak garanti tutarı 2 milyar ABD Dolarını, aşamaz. (2) Birinci fıkranın (b) bendinde yer alan tutarı bir katına kadar artırmaya Bakanlar Kurulu yetkilidir yılında, Hazinece verilen garantilere ilişkin olarak yapılan incelemeler sonucunda; 11

12 Bütçe Kanununun 19 uncu maddesinin 1/a fıkrası kapsamında 2008 yılında ABD Doları tutarında Hazine garantili kredi sağlandığı, dolayısıyla 2008 yılında, Bütçe Kanunu ile belirlenen 2 milyar ABD Dolarlık garanti limitinin aşılmadığı, Bütçe Kanununun 19 uncu maddesinin 1/b fıkrası kapsamında, 2008 yılında herhangi bir garanti verilmediği tespit edilmiştir. Dolayısıyla, TBMM nin Bütçe Kanunu ile verdiği garanti limitleri aşılmamıştır. 12

13 3. BORÇLANMA İŞLEMLERİ Bu bölümde; dış borçlanma ve iç borçlanma işlemleri nakit ve mahsup ayrımıyla ele alınmakta, dış borç ve iç borç stoku ile borçlanma işlemlerine ilişkin bazı istatistiklere ve borçlanma faizlerine yer verilmektedir Yılı Dış Borçlanma İşlemleri ( Nakit- Mahsup) Dış Borç Kullanım-Geri Ödeme-Stok Hazine tarafından herhangi bir dış finansman kaynağından sağlanan finansman imkânları ile bunlardan tahsis, ikraz ve devir yoluyla kullandırılan kredilere ilişkin anapara geri ödeme tutarları ile kur farkları, Dış Borçlar Hesabına kaydedilmektedir. Bu bölümde nakden ve mahsuben gerçekleştirilen dış borçlanma ve dış borç geri ödemelerinin detayı verilmektedir. Tablo 4: 2008 Yılı Dış Borç İşlemlerinin Mahiyeti Milyon YTL 2007 Yılı Stoku 2008 Yılı Borçlanma 2008 Yılı Geri Ödeme Net Borçlanma 2009'a Devir Nakit Mahsup Toplam yılında milyon YTL mahsup, milyon YTL nakit olmak üzere toplam milyon YTL dış borçlanma gerçekleştirilmiş; buna karşılık, milyon YTL mahsup, milyon YTL nakit olmak üzere toplam milyon YTL dış borç geri ödemesi yapılmıştır. Tablo 4 te gösterildiği üzere 2007 yılı dış borç stoku olan milyon YTL, 2008 yılında milyon YTL tutarında artışla milyon YTL olarak 2009 yılına devretmiştir yılı dış borç stoku rakamı, 2008 Yılı Merkezi Yönetim Kesin Hesabı nda, milyon YTL olarak yer almaktadır. Aradaki fark, Dolar kuru uygulanması gereken bir tutara sehven Euro kuru uygulanması nedeniyle oluşmuştur. Ancak, açılış kaydı düzeltilmiş rakamlar üzerinden yapılmıştır. 13

14 Dış Borçlanma (Nakit) 2008 yılında milyon YTL tutarında nakit dış borçlanma gerçekleştirilmiştir. Hazinenin döviz hesaplarına giren bu tutarın detayları aşağıdaki tabloda yer almaktadır. Tablo 5: 2008 Yılı Dış Borçlanma İşlemlerinin Detayı (Nakit) Milyon YTL Dış Proje Kredisi ( Karayolları Gn.Md. ) 820 IMF Kredileri Tahvil İhracı Dünya Bankası (IBRD) Kredileri 484 TOPLAM Kaynak: Devlet Borçları Muhasebe Birimi Kayıtları 2008 yılında bütçe finansmanı amacıyla IMF den yapılan dış borçlanma tutarı milyon YTL dir. Dış piyasalarda tahvil ihracından milyon YTL, Karayolları otoyol projeleri için 820 milyon YTL karşılığı döviz Hazine hesaplarına girmiştir. Dünya Bankası tarafından program kredisi olarak kullandırılan tutar ise 484 milyon YTL dir. Dış Borçlanma (Ayni-Mahsup) 2008 yılında toplam milyon YTL tutarında ayni-mahsup dış borçlanma işlemi gerçekleştirilmiştir. Tablo 6: 2008 Yılı Dış Borçlanma İşlemlerinin Detayı (Ayni Mahsup) Milyon YTL 1.Gider Finansmanı Mahiyetindeki Dış Borçlanma Merkezi Bütçe Kapsamındaki Kuruluşların Proje Özel Hesabından Yaptığı Kullanımlar 965 Merkezi Bütçe Kapsamındaki Kuruluşların Doğrudan Dış Proje Kredisi Kullanımları İskontolu Satışlar Karşılığında Yapılan Dış Borçlanma (Bütçe Gideri ) 53 Karşılığı Komisyon Ödemesinde Kullanılan Dış Borçlanma (Bütçe Gideri)- Kaynaktan kesinti 4 2.Karşılığında Alacak Yaratılan Dış Borçlanma Kur Farklarından Kaynaklanan Borç Artışı Diğer Gider Karşılığı Yapılan Dış Borçlanma 621 Toplam Kaynak:Devlet Borçları Muhasebe Birimi 1. Gider Finansmanı Mahiyetindeki Dış Borçlanma: Yıl içinde ayni-mahsup işlemlerle gerçekleştirilen milyon YTL tutarındaki borçlanma, aşağıda açıklanan giderlerin finansmanında kullanılmıştır. Merkezi Bütçe Kapsamındaki Kuruluşların Proje Özel Hesabından Yaptığı Kullanımlar; 2008 yılında merkezi bütçeye dahil kuruluşlar adına T.C. Merkez Bankası nezdindeki Proje Özel Hesabına 965 milyon YTL tutarında aktarım yapılmıştır. Bu borçlanma işlemlerinde Hazine nin kullandığı hesaplara para girişi söz konusu olmamış, ancak dış borçlanma artmıştır. Merkezi Bütçe Kapsamındaki Kuruluşların Doğrudan Dış Proje Kredisi Kullanımları; 2008 yılında merkezi bütçeye dahil kuruluşlarca Hazine hesaplarına intikal ettirilmeksizin dış finansman kaynağından milyon YTL tutarında doğrudan (mal ve hizmet karşılığı olarak) dış proje kredisi 14

15 kullanılmıştır. Bu borçlanma işlemlerinde Hazine hesaplarına para girişi söz konusu olmamış, ancak dış borçlanma artmıştır. İskontolu Satışlar Karşılığında Yapılan Dış Borçlanma (Bütçe Gideri); Devlet borçlanma senetlerinin uluslararası piyasalarda iskontolu satılması durumunda, senetlerin brüt tutarları Dış Borçlar Hesabında izlenmekte, karşılığında Hazinece elde edilen net borçlanma hasılatı ise banka veya ilgili hesaplara kaydedilmektedir. Brüt borçlanma tutarı (nominal değer) ile net borçlanma hasılatı arasındaki fark bütçe gideri yapılmaktadır yılında iskontolu satışlardan kaynaklanan gider miktarı 53 milyon YTL dir. Karşılığı Komisyon Ödemesinde Kullanılan Dış Borçlanma (Bütçe Gideri); 2008 yılında, yurtdışına ihraç edilen devlet borçlanma senetlerinden dolayı 4 milyon YTL lik gider doğmuştur. Bu gider kaynakta kesilmiş, net tutar banka veya ilgili hesaba, brüt tutar Dış Borçlar Hesabına, aradaki fark ise Bütçe Giderleri Hesabına kaydedilmiştir. 4 milyon YTL, ödenen bütçe giderine karşılık olarak yapılan dış borçlanmayı göstermektedir. 2. Karşılığı Alacak Kaydedilen Dış Borçlanma: Yıl içinde mahsup işlemlerle gerçekleştirilen 443 milyon YTL lik dış borçlanma sonucunda elde edilen kaynak, karşılığında alacak yaratılarak merkezi bütçe dışındaki kuruluşlara aktarılmıştır. 3. Kur Farklarından Kaynaklanan Borç Artışı: Yıl içinde döviz kurlarının yükselmesi nedeniyle dış borçlarda milyon YTL tutarında artış meydana gelmiştir. 4. Diğer Gider Karşılığı Yapılan Dış Borçlanma: 2008 yılı içerisinde, 4749 sayılı Kanun un Geçici 10, Geçici 11 ve Geçici 12 nci maddeleri hükmü uyarınca, bütçe finansmanı amacı dışında, karşılığında giderler hesabı çalıştırılarak 621 milyon YTL tutarında dış borçlanma gerçekleştirilmiştir. 4 4 Diğer gider karşılığı yapılan dış borçlanmaya ilişkin ayrıntılı bilgi Bütçe Dışı Borç Kullanımı bölümünde yer almaktadır. 15

16 Dış Borç Geri Ödemeleri Dış Borç Ödemesi (Nakit) 2008 yılında Dış Borçlar Hesabından yapılan nakit geri ödeme tutarı milyon YTL dir. Dış Borç Ödemesi (Mahsup) 2008 yılında milyon YTL tutarında dış borç geri ödemesi, nakit akışı olmadan, mahsuben yapılan işlemlerle gerçekleştirilmiştir. Tablo 7: 2008 Yılı Dış Borç Geri Ödemeleri Detayı (Mahsup) Milyon YTL 1. Kreditöre İadelerden Kaynaklanan Borç Azalışı 9* 2.Lehte Kur Farkı Toplam Kaynak: Devlet Borçları Muhasebe Birimi *Bu tutarın 4,8 milyon YTL si 2007 yılına ilişkin düzeltme kaydıdır. 1-Kreditöre İadelerden Kaynaklanan Borç Azalışı: 2008 yılında dış proje kredisi kullanıcısı kuruluşlar tarafından Proje Özel Hesabı ve doğrudan dış proje kredisi kullanımlarından toplam bin YTL tutarında kreditöre iade gerçekleşmiştir. Dış borcun azalmasına yol açan bu işlemler geri ödeme olarak kaydedilmiştir. 2- Lehte Kur Farkı: Yıl içinde döviz kurlarındaki değişim nedeniyle dış borç stokunda milyon YTL tutarında bir azalma meydana gelmiştir Dış Borç Stokuna İlişkin İstatistikler Bu bölümde 2008 yılı dış borç stokunun, döviz bileşimi, alacaklıya göre dağılımı ve faiz kompozisyonu ele alınacaktır. Grafik 1 de dış borç stokunun yıllar itibarıyla ABD doları cinsinden seyri gösterilmiştir yılında 56,8 milyar dolar olan toplam dış borç stoku, 2004 yılında 68,6 milyar dolara ulaşmış, 2005 yılındaki düşüşün ardından tekrar artma eğilimine girerek 2008 yılında 69,8 milyar dolar seviyesine yükselmiştir. Grafik 1: Yıllar İtibarıyla ABD Doları Cinsinden Dış Borç Stoku Milyar ABD Doları

17 Yıllar İtibarıyla Dış Borç Stokunun Döviz Bileşimi Aşağıdaki grafikte, yıllar itibarıyla dış borç stokunun döviz bileşimi ABD Doları, Japon Yeni, EURO, SDR ve diğer para birimleri cinsinden gösterilmiştir. Grafik 2: Yıllar İtibarıyla Dış Borç Stokunun Döviz Bileşimi Milyar ABD Doları USD JPY EUR SDR Diğer Grafik incelendiğinde, dış borç stoku döviz bileşimindeki en büyük payın ABD doları cinsinden olduğu ve bu payın 2002 yılından itibaren düzenli olarak arttığı görülmektedir yılı için ABD doları cinsinden borçların stok içindeki oranı % 54 olarak gerçekleşmiştir. EURO cinsinden dış borç stoku ise 2002 yılından 2004 yılına kadar artmış, 2005 yılındaki azalmadan sonra, tekrar artma eğilimine girerek, 2007 yılında stokun % 29,7 sini; 2008 yılında ise stokun % 28 ini oluşturmuştur. SDR cinsinden stokta ise 2004 yılından 2007 yılına kadar devam eden azalma eğiliminin ardından 2008 yılında % 1,7 lik artış meydana gelmiş ve 2008 yılı sonu itibarıyla stok içindeki payı % 12,3 olarak gerçekleşmiştir. Alacaklıya Göre Dış Borç Stoku Yıllar itibarıyla alacaklıya göre dış borç stokunun dağılımına bakıldığında; yurtdışı tahvil ihraçlarının düzenli bir şekilde arttığı; 2004 yılından itibaren stok içerisindeki payı azalan hükümet kuruluşları ve uluslararası kuruluşlardan alınan kredilerin ise 2008 yılında artış gösterdiği görülmektedir. (Grafik 3) 17

18 Grafik 3: Yıllar İtibarıyla Alacaklıya Göre Dış Borç Stoku Milyar ABD Doları Hükümet Kuruluşları Yurtdışı Tahvil İhracı Uluslararası Kuruluşlar Diğer Grafik 4 ten görüleceği üzere, 2008 yılında dış borç stokunun % 56 sını yurt dışı piyasalarda tahvil ihracından kaynaklanan borçlar, % 44 ünü ise yurt dışından sağlanan krediler oluşturmaktadır. Grafik 4: Alacaklıya Göre Dış Borç Stoku Ticari Bankalar ve Diğer Finansman Kuruluşları 9% Hükümet Kuruluşları 8% Diğer Uluslararası Kuruluşlar 15% Yurtdışı Tahvil İhracı 56% IMF- Uluslararası Para Fonu 12% Aşağıdaki grafikte yıllar itibarıyla, uluslararası kuruluşlara göre dış borç stoku kompozisyonu gösterilmiştir. Grafik incelendiğinde, 2004 yılından 2007 yılına kadar azalan ve 2008 yılında yeniden artış gösteren IMF ye olan borçların, toplam stok içerisinde en büyük paya sahip olduğu görülmektedir. IMF den sonra en büyük pay ise IBRD ye aittir. 18

19 Grafik 5: Yıllar İtibarıyla Uluslararası Kuruluşlara Göre Dış Borç Stoku Milyar ABD Doları IMF-Uluslararası Para Fonu AYB-Avrupa Yatırım Bankası Diğer IBRD-Uluslararası İmar Ve Kalkınma Bankası AKKB-Avrupa Konseyi Kalkınma Bankası Dış Borç Stokunun Faiz Kompozisyonu Aşağıdaki grafikte, dış borç stokunun ne kadarının sabit faizli ne kadarının değişken faizli olduğu milyar ABD Doları cinsinden gösterilmektedir yılında dış borç stokunun % 72 si sabit, % 28 i ise değişken faiz yapısına sahiptir. Grafik 6: Yıllar İtibarıyla Dış Borç Stokunun Faiz Kompozisyonu milyar ABD Doları Sabit Değişken

20 Yılı Dış Proje Kredileri Dış proje kredileri, yıllık yatırım programlarında yer alan projeler, milli savunma projeleri ile Yap-İşlet-Devret, Yap-İşlet, İşletme Hakkı Devri ve benzeri finansman modelleri çerçevesinde gerçekleştirilen projeler için dış finansman kaynağından sağlanan finansman imkânlarıdır. Bu başlık altında, 2008 yılında dış proje kredisi kullanımları ile 2008 yılı sonu itibarıyla teyitsiz kalan kullanımlara ilişkin bilgilere yer verilecektir Dış Proje Kredisi Kullanımları 2008 yılında proje kredilerinin finansmanı için toplam milyon YTL kullanım yapılmıştır. Bu tutarın; milyon YTL si çeşitli kuruluşlara tahsis edilmiş, 478 milyon YTL si ise ikrazen kullandırılmıştır. Tablo 8: 2008 Yılı Dış Proje Kredisi Kullanımları Milyon YTL PÖH den Kullanımlar (Tahsis) PÖH den Kullanımlar (İkraz) 85 Hazine Hesaplarından Yapılan Kullanımlar 820 Doğrudan Kullanımlar (Tahsis) Doğrudan Kullanımlar (İkraz) 393 Toplam Teyitsiz Dış Proje Kredi Kullanımları 2008 yılında yürürlükte olan 4749 sayılı Kanun ve 5 Temmuz 2008 tarihli Dış Proje Kredilerinin Dış Borç Kaydına İlişkin Esas ve Usûller Hakkında Yönetmelik hükümleri uyarınca, kuruluşlar bütçeleştirme işlemi yapmadan, yani ödeneği olmadan, kullanım yapamamaktadırlar. Genel bütçe kapsamındaki kamu idareleri ve genel bütçe kapsamı dışındaki kurum ve kuruluşlar, kullanımlarını Yönetmelik ekinde belirtilen formlar aracılığıyla teyit etmek veya kullanımların teyit edilememe gerekçelerini Hazine Müsteşarlığına bildirmekle yükümlüdürler. Genel bütçe kapsamındaki kuruluşların 2008 yılı sonu itibarıyla teyitsiz kalan kullanımları toplamı 436 milyon YTL, genel bütçe dışı kuruluşların teyitsiz kalan kullanım tutarı ise 349 milyon YTL dir. Tablo 9: 2008 Yılı Sonu İtibarıyla Teyitsiz Kalan Kullanımlar- Genel Bütçe (Stok) Kurum Bin YTL Milli Eğitim Bakanlığı 54,86 Bayındırlık ve İskan Bakanlığı 2.379,40 Sağlık Bakanlığı ,74 Ulaştırma Bakanlığı 149,11 Tarım ve Köyişleri Bakanlığı 120,12 Sahil Güvenlik Komutanlığı ,28 Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü ,54 Karayolları Genel Müdürlüğü ,27 Toplam ,32 20

21 Tablo 10: 2008 Yılı Sonu İtibarıyla Teyitsiz Kalan Kullanımlar- Genel Bütçe Dışı Kuruluşlar (Stok) Kuruluş Adı Bin YTL Yükseköğretim Kurulu, üniversiteler ve Yüksek Teknoloji Enstitüsü ,67 Özel Bütçe Kapsamındaki Diğer İdareler ,85 Sosyal Güvenlik Kurumları 1.002,30 Mahalli İdareler ,92 Mali Kurumlar 1.481,28 Kamu Teşebbüsleri ,90 Bütçe Dışı Fonlar ,47 Başbakanlık PUB ,31 Toplam , Bütçe Dışı Borç Kullanımı 2008 yılında bütçe dışı borç kullanımı toplamı 621 milyon YTL dir. Bu işlemlerin detayı aşağıda açıklanmaktadır. 1) Sermayeye Mahsup Edilen Dış Borçlar: 4749 sayılı Kanuna 5538 sayılı Kanunla eklenen Geçici 10 uncu madde, TCDD yatırım programında yer alan projelerin bütçe gideri yapılmaksızın dış finansman kaynağından sağlanan imkânlarla finansmanına izin vermektedir. Bu maddeye istinaden, TCDD ye, ödenmemiş sermayesine mahsuben 324 milyon YTL tutarında dış borç karşılıksız tahsis edilmiştir. Yapılan işlemin dayanağı olan Geçici 10 uncu madde ile TCDD ye, 4749 sayılı Kanunun dış borç kullanımlarının bütçeleştirilmesi ve karşılığında yatırım harcaması gösterilmesi esasını düzenleyen 14 üncü madde hükümlerinden muafiyet tanınmıştır sayılı Kanunun tahsise ilişkin tanımında dış borcun ancak genel bütçe kapsamındaki kamu idarelerine, Yükseköğretim Kuruluna, üniversitelere ve yüksek teknoloji enstitülerine tahsis edilebileceği öngörülmektedir. Ancak, geçici madde ile getirilen değişiklikle, KİT statüsünde olan TCDD ye 2006 yılından bu yana, bütçe gelir ve gider kalemleri ile ilişkilendirilmeksizin dış borcun karşılıksız tahsisine devam edilmektedir. 2) Ödenek Şartı Aranmaksızın Tahsis Edilen Dış Borçlar: tarihinde 5568 sayılı Kanunla, 4749 sayılı Kanun a eklenen Geçici 11, 12 ve 13 üncü maddelerle; bazı kuruluşlara bütçe giderleri ile ilişkilendirilmeksizin ve ikraz yapılmaksızın dış finansman kaynaklarının kullandırılması mümkün hale getirilmiştir. Geçici 11 inci madde ile marmara depremi, olası İstanbul depremine hazırlık çalışmaları kapsamında alınan krediler ve bazı kentsel, sosyal, altyapıya ilşkin projelerin finansmanı amacıyla sağlanan kredilerin ilgili kuruluşlara bütçe hesaplarıyla ilişkilendirilmeksizin karşılıksız tahsisine imkân sağlanmıştır sayılı Kanunun 5436 sayılı Kanunla değiştirilen hükümleri gereğince devlet üniversiteleri, 2/A sayılı cetvel kapsamına alınmış, özel bütçeli kuruluşlar olarak sınıflandırılmıştır. Devlet üniversitelerinin katma bütçeli 21

22 kuruluş olma niteliğinin kaldırılarak, özel bütçeli kuruluş olarak sınıflandırılması neticesinde 4749 sayılı Kanun hükümleri uyarınca adı geçen kurumlara dış borcun tahsisi yoluyla kredi kullandırılması imkânı ortadan kalkmıştır sayılı Kanunda yapılan değişiklik, üniversitelerce tarihinden itibaren yapılan kullanımların Hazine Müsteşarlığı tarafından uygulayıcı Devlet üniversitelerine ikraz edilmesi sonucunu doğurmuştur. Bu itibarla, sadece tarihine kadar imzalanmış anlaşmalarla sınırlı kalmak üzere, Devlet üniversitelerine dış proje kapsamında sağlanmış kredilerden tarihinden itibaren yapılacak dış kredi kullanımlarının dış borcun tahsisi şeklinde düzenlenmesini teminen 4749 sayılı Kanuna Geçici 12 nci madde eklenmiştir. Böylece hazine hesaplarına giren dış borçlar karşılığında giderler hesabı çalıştırılarak söz konusu tutarların üniversitelerce kullanılması sağlanmıştır. Geçici 13 üncü madde ile Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonu tarafından kullanılacak kredilerin bütçe gider ve gelirleriyle ilişkilendirilmeksizin tahsisine yetki verilmiştir yılında Geçici 11 ve Geçici 12 nci maddeler kapsamında yapılan dış borçlanmalardan ilgili kuruluşlara aktarılan tutar 296,6 milyon YTL dir Yılı İç Borçlanma İşlemleri ( Nakit- Mahsup) Yılı Devlet Tahvili İşlemleri Devlet tahvilleri, bir yıldan daha uzun vadeye sahip Devlet iç borçlanma senetleridir. Bu senetlere ilişkin olarak gerçekleştirilen işlemler Devlet Tahvilleri hesabında izlenmektedir. Bu başlık altında 2008 yılında Devlet tahvillerinin borçlanma ve geri ödeme işlemleri nakit ve mahsup ayrımına göre anlatılacaktır. Tablo 11: 2008 Yılı Tahvil İşlemleri 2007 Yılı Stoku 2008 Yılı Borçlanma 2008 Yılı Geri Ödeme Net Borçlanma Hasılatı Nakit Mahsup milyon YTL 2009 a Devir Toplam yılında milyon YTL si nakit, milyon YTL si mahsuben olmak üzere toplam milyon YTL lik tahvil borçlanması yapılmıştır. Bu borçlanmaya karşılık milyon YTL si nakit, milyon YTL si de mahsuben olmak üzere toplam milyon YTL lik tahvil geri ödemesi yapılmıştır. Bunun sonucunda 2008 yılında milyon YTL lik net tahvil borçlanması yapılmış olup 2009 yılına devreden tahvil stoku da milyon YTL olarak gerçekleşmiştir. 22

23 Tahvil Borçlanması (Nakit) 2008 yılında nakit işlemler sonucunda gerçekleşen milyon YTL lik tahvil borçlanmasının milyon YTL si YTL cinsinden, milyon YTL si ise karşılığı döviz cinsinden nakit imkânı sağlamıştır. Tablo 12: 2008 Yılı Nakit Tahvil Borçlanması ( Detay) Milyon YTL YTL Cinsinden Nakit İmkânı Sağlayan Devlet Tahvilleri Döviz Cinsinden Nakit İmkânı Sağlayan Devlet Tahvilleri Toplam Kaynak: Devlet Borçları Muhasebe Birimi Tahvil Borçlanması (Mahsup) 2008 yılında, mahsuben gerçekleştirilen tahvil borçlanması milyon YTL dir. Mahsuben gerçekleştirilen tahvil borçlanmasının detayı aşağıdaki tabloda yer almaktadır. Tablo 13: 2008 Yılı Tahvil Borçlanma İşlemi Detayı (Mahsup) Milyon YTL 1. Gider Finansmanı Mahiyetindeki Tahvil Borçlanması Emlak Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı na Verilen 970 İskonto Gideri Karşılığı Borçlanma (Bütçe Gideri) 354 Tahvil ve Bono Faizi Yerine Verilen Tahvil (Bütçe Gideri) 845 İkrazen Özel Tertip Kağıt Değişimi İşlemleri Tahvil-Tahvil Değişim Bono-Tahvil Değişim 3 3. Kur Farklarından Kaynaklanan Borç Artışı Toplam Devlet Borçları Muhasebe Birimi kayıtları esas alınarak hazırlanmıştır. 1. Gider finansmanı mahiyetindeki tahvil borçlanması Tahvil borçlanmalarının milyon YTL si aşağıda açıklanan giderleri finanse etmekte kullanılmıştır. Gider karşılığı borçlanma: Konut Edindirme Yardımı hak sahiplerine yapılacak ödemelere ilişkin olarak, Emlak Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı Anonim Şirketi nin yükümlülüğünü aşan kısmı için 970 milyon YTL tutarında özel tertip tahvil ihracı yapılmıştır. 5 İskonto gideri karşılığı borçlanma: Kuponlu olarak ihraç edilen senetlerde, senedin ihracı sırasında mahsuben ödenen iskontolar (faiz), Merkezi Yönetim Muhasebe Yönetmeliği gereğince, Bütçe Giderleri Hesabına kaydedilmektedir yılında iskontolardan kaynaklanan 354 milyon YTL tutarında iskonto ödemesinin Yönetmeliğe uygun olarak bütçe gideri kaydı yapılmıştır. Tahvil ve bono faizi yerine verilen tahvil: 2008 yılında, yıl içi değişimden kaynaklanan tahvil ve bonoların 845 milyon YTL tutarındaki faiz ödemesi, karşılığında tahvil verilerek gerçekleştirilmiştir. 5 KEY Ödemeleri ile ilgili ayrıntılı açıklamalara, Rapor un Diğer Konular bölümünde yer verilmiştir. 23

24 İkrazen özel tertip devlet tahvili ihracı: Konut Edindirme Yardımı hak sahiplerine yapılacak ödemelere ilişkin olarak Emlak Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı Anonim Şirketi nin yükümlülüğü için milyon YTL tutarında ikrazen özel tertip tahvil ihracı yapılmıştır Kağıt değişimi işlemleri Kağıt değişimi işlemleri bütçe finansmanı açısından borçlanma ve geri ödeme miktarları aynı olduğundan finansman dengesine net etkisi olmayan işlemlerdir. Kağıt değişimi işlemlerinde borç geri ödemesi yapılmakta olup, başka bir giderin finansmanı gerçekleştirilmemektedir. Vadesi gelen ya da erken itfaya tabi tutulan senetler karşılığında yeni kağıtlar verilmekte, faizleri ise bütçeden ödenmektedir. Tahvil-Tahvil Değişim: 2008 yılı içinde milyon YTL lik tahvil, karşılığında yeni tahviller ihraç edilerek değişime tabi tutulmuştur. 7 Bono-Tahvil Değişim; 2008 yılı içinde 3 milyon YTL lik bono, karşılığında yeni tahviller ihraç edilerek değişime tabi tutulmuştur. 3. Kur farklarından kaynaklanan borç artışı Dövize endeksli ve döviz cinsinden tahvillerin kur farkları nedeniyle, 2008 yılı borç tutarı milyon YTL artmıştır. Devlet Tahvili Geri Ödemeleri 2008 yılında Devlet Tahvilleri Hesabından milyon YTL nakit, milyon YTL tutarında mahsup olmak üzere toplam milyon YTL geri ödeme yapılmıştır. Devlet Tahvili Geri Ödemeleri (Nakit) 2008 yılında milyon YTL tutarında tahvil ödemesi nakden yapılmıştır. Tablo 14: 2008 Yılı Devlet Tahvili Geri Ödemeleri (Nakit) Milyon YTL 1. YTL Cinsinden Tahviller Döviz Cinsinden Tahviller Özel Tertip Devlet Tahvilleri (Dövize Endeksli)(*) Özel Tertip Devlet Tahvilleri (YTL) Toplam Not:Kur Farkları ve değişimler dahil değildir. (*) 2008 yıl sonu itibarıyla dövize endeksli kaleminin tamamı özel tertip senetlerden oluşmaktadır yılında yapılan tahvil geri ödemelerinin milyon YTL si YTL cinsinden, milyon YTL si karşılığı döviz cinsinden, milyon YTL si ise özel tertip devlet tahvillerine ilişkin olarak yapılmıştır. 6 KEY Ödemeleri ile ilgili ayrıntılı açıklamalara, Rapor un Diğer Konular bölümünde yer verilmiştir. 7 Bu tutar, bütçe gideri karşılığı verilen ve bütçe geliri karşılığı alınan DİBS tutarları düşüldükten sonra bulunan net rakamdır. 24

25 Devlet Tahvili Geri Ödemeleri (Mahsup) 2008 yılında milyon YTL tutarında tahvil geri ödemesi, nakit çıkışı olmadan, mahsuben yapılan işlemlerle gerçekleştirilmiştir. Tablo 15: 2008 Yılı Tahvil Geri Ödemeleri Detayı (Mahsup) Milyon YTL 1.Kur Farkından Kaynaklanan Borç Azalışı Kağıt Değişimi İşlemleri Tahvil-Tahvil Değişim Tahvil-Bono Değişim Değişimden Faiz ve Primli Satış Geliri 1 8 Toplam Kur farkından kaynaklanan borç azalışı: Dövize endeksli ve döviz cinsinden tahviller, ihraç edildikleri tarihteki döviz kuru üzerinden hesaba kaydedilirler. Faiz ödeme dönemlerinde veya tahvilin geri ödenmesi sırasında bu tahvillerin YTL değeri tekrar hesaplanarak ilk kaydedilen tutarda meydana gelen değişiklik, ay sonları itibarıyla kur farkı olarak kaydedilir. Dövize endeksli ve döviz cinsinden ihraç edilen tahvillerde yıl içinde döviz kurlarındaki değişmelerden dolayı milyon YTL tutarında lehte kur farkı meydana gelmiştir. 2. Kağıt Değişimi İşlemleri; 2008 yılı içinde, milyon YTL tutarında tahvil, karşılığında tahvil verilerek; 205 milyon YTL tutarında tahvil ise karşılığında bono verilerek ödenmiştir. 3. Değişimden Faiz ve Primli Satış Geliri; Devlet tahvillerinin değişimi sırasında erken itfadan kaynaklanan 1 milyon YTL lik gelir tutarı kadar Devlet tahvillerinde azalış gerçekleşmiştir. Bu tutar bütçe gelirlerine kaydedilmiştir Yılı Hazine Bonosu İşlemleri Hazine bonoları vadeleri bir yıldan kısa olan devlet iç borçlanma senetleridir. Bu senetlere ilişkin olarak gerçekleştirilen işlemler Hazine Bonoları Hesabında izlenmektedir. Bu başlık altında 2008 yılında hazine bonosu borçlanma ve geri ödeme işlemleri nakit ve mahsup ayrımına göre anlatılacaktır. Tablo 16: 2008 Yılı Hazine Bonosu İşlemleri 2007 Yılı Stoku 2008 Yılı Borçlanma 2008 Yılı Geri Ödeme Net Borçlanma Milyon YTL 2009'a Devir Nakit Mahsup Toplam ,28 TL si faiz geliri, ,92 TL si primli satış geliridir. 25

26 2008 yılında toplam milyon YTL bono borçlanması gerçekleştirilmiş, milyon YTL bono geri ödemesi yapılmıştır. Net bono borçlanması milyon YTL olmuştur. Yukarıdaki tabloda gösterildiği üzere, 2007 yılı sonunda milyon YTL olan hazine bonosu stoku, milyon YTL lik artışla 2009 yılına milyon YTL olarak devretmiştir. 26

27 3.2.3 İç Borçlanma ve Stok Bilgilerine İlişkin İstatistikler Bu bölümde; 2008 yılında yapılan iç borçlanma ve 2008 sonu stok durumuna ilişkin istatistiklere yer verilmektedir İç Borçlanma İşlemlerine İlişkin İstatistikler Hazine Müsteşarlığı iç borçlanmayı Devlet tahvili ve hazine bonosu ihracıyla gerçekleştirmektedir. Aşağıdaki tabloda 2007 yılından devreden iç borç stoku, 2008 yılında yapılan iç borçlanma, 2008 yılı iç borç geri ödemeleri, net iç borçlanma tutarı ve 2009 yılına devreden iç borç stokuna yer verilmiştir. Tablo 17: 2008 Yılı Net İç Borçlanma ve Stok Durumu 2007 yılı stoku 2008 Yılında Yapılan İç Borçlanma Milyon YTL 2008 Yılı İç Borç Geri 2009 Yılına Net Devreden Borç Ödemeleri Borçlanma Stoku Tahvil Bono TOPLAM Devlet Borçları Muhasebe Birimi Kayıtları esas alınarak hazırlanmıştır. Yukarıdaki tabloda görüldüğü üzere, 2007 yılından devreden milyon YTL tahvil stoku bulunmaktadır yılında milyon YTL tahvil borçlanması ve milyon YTL tahvile ilişkin anapara geri ödemesi yapılmış ve net tahvil borçlanması milyon YTL olarak gerçekleşmiştir yılı sonu itibarıyla da, 2007 yılı tahvil stoku, net borçlanma miktarı kadar artmış ve 2009 yılına milyon YTL tutarında devretmiştir. Aynı şekilde, 2007 yılından devreden milyon YTL bono stoku bulunmaktadır yılında milyon YTL bono borçlanması ve milyon YTL bonoya ilişkin anapara geri ödemesi yapılmış ve net borçlanma, milyon YTL olarak gerçekleşmiştir yılı sonu itibarıyla da, 2007 yılı bono stoku, 2009 yılına milyon YTL tutarında devretmiştir. Senet Türlerine Göre Devlet İç Borçlanma İşlemleri 2008 yılında, Devlet iç borçlanma senetleri ihraç yöntemi olarak ihale ve doğrudan satış kullanılmıştır. İhale yönteminde, yatırımcıların Merkez Bankası na verdikleri teklifler Hazine Müsteşarlığı na iletilip değerlendirilmektedir. Bu yöntemde vade Hazine Müsteşarlığı tarafından önceden belirlenirken, fiyat ve miktarı yatırımcılar teklif etmektedir. Doğrudan satış yönteminde, ihraç edilen Devlet iç borçlanma senetlerinin kime ve ne kadar satılacağı önceden bellidir. Bu yöntemde genellikle, talepleri üzerine kamu kurum ve kuruluşlarına senet satılmaktadır yılında yapılan nakit borçlanma, milyon YTL si tahvil; milyon YTL si bono olmak üzere toplam milyon YTL dir. Nakit borçlanmanın % 98 i YTL, % 2 si döviz cinsindendir. 27

28 Tablo 18: 2008 Yılı Nakit İç Borçlanmanın Senet Türlerine Göre Dağılımı 2008 Yılı Nakit İç Borçlanmanın Senet Türlerine Göre Dağılımı* Tutar (bin YTL) DEVLET TAHVİLLERİ YTL Cinsinden Nakit İmkanı Sağlayanlar a. İhale a.a. İskontolu a.b. Kuponlu b. Doğrudan Satış b.a. İskontolu 0 1.b.b. Kuponlu Döviz Cinsinden Nakit İmkanı Sağlayanlar a. İhale a.a. İskontolu 0 2.a.b. Kuponlu b. Doğrudan Satış b.a. İskontolu 0 2.b.b. Kuponlu HAZİNE BONOSU YTL Cinsinden Nakit İmkanı Sağlayanlar a. İhale a.a. İskontolu a.b. Kuponlu 0 1.b. Doğrudan Satış 0 1.b.a. İskontolu 0 1.b.b. Kuponlu 0 TOPLAM *Değişimler ve kur farkları dahil değildir. Nakit tahvil borçlanması rakamı finansman kısmında milyon YTL dir. Aradaki fark, iskonto tutarı olup, 341 milyon YTL si YTL, 3 milyon YTL si döviz cinsindendir yılında yapılan nakit borçlanmanın % 93 ünün YTL, % 7 sinin döviz cinsinden olduğu gözönüne alındığında, 2008 yılında YTL cinsinden yapılan nakit borçlanmanın arttığı görülmektedir. 28

29 Grafik 7: 2008 Yılı Nakit İç Borçlanmanın Senet Türlerine Göre Dağılımı Döviz Kuponlu 2% YTL Kuponlu 37% YTL İskontolu 61% Yukarıdaki grafikten görüleceği üzere; 2008 yılında yapılan nakit iç borçlanmanın % 61 i YTL cinsi iskontolu senetlerle, % 37 si YTL cinsi kuponlu senetlerle, % 2 si ise döviz cinsi kuponlu senetlerle yapılmıştır. İhalelerdeki Yıllık Bileşik Faiz Oranları 2008 yılında gerçekleştirilen en yüksek tutarlı YTL cinsi iskontolu 10 ihaledeki yıllık bileşik faiz oranları aşağıdaki tabloda görülebileceği üzere en düşük % 16,20 ile en yüksek % 21,64 arasında gerçekleşmiştir. Tablo 19: 2008 Yılında Gerçekleştirilen En Yüksek Tutarlı YTL Cinsi İskontolu 10 İhaledeki Yıllık Bileşik Faiz Oranları İhale Tarihi Senet Türü Vade Net Tutar* BİN YTL Yıllık Bileşik Faiz Oranları (%) Ay Tahvil (637 Gün) , Ay Tahvil (609 Gün) , Ay Tahvil (644 Gün) , Ay Tahvil (574 Gün) , Ay Bono (182 Gün) , Ay Tahvil (630 Gün) , Ay Bono (210 Gün) , Ay Bono (182 Gün) , Ay Tahvil (574 Gün) , Ay Tahvil (623 Gün) ,60 Toplam * Değişim Dahil 29

30 İç Borç Stokuna İlişkin İstatistikler İç Borç Stokunun Reel Faizi 2008 yılında iç borç stokunun reel faizi, aşağıdaki tablodan da görülebileceği üzere, % 5,89 ile % 9,66 oranları arasında değişmektedir. Aylar itibarıyla incelendiğinde reel faizin mart ayında en yüksek düzeyine ulaştığı ve 2008 yılı sonu itibarıyla da % 6,45 olarak gerçekleştiği görülmektedir. Tablo 20: İç Borç Stokunun Reel Faizi (%) 2008 TOPLAM KAMU PİYASA İç Borç Stoku TL Döviz ve Dövize End. Toplam TL Döviz ve Dövize End. Toplam Ocak 8,37 7,38 0,71 6,95 10,61-4,48 8,88 Şubat 8,91 7,97 2,31 7,60 10,36 1,21 9,37 Mart 9,66 7,85 11,58 8,12 10,36 8,92 10,20 Nisan 9,41 8,30 6,59 8,18 10,31 6,16 9,84 Mayıs 8,42 8,12-2,87 7,37 9,54 0,80 8,79 Haziran 8,78 8,84 0,11 8,24 9,62 2,05 8,97 Temmuz 5,89 4,83 0,26 4,53 6,86 0,58 6,37 Ağustos 6,71 4,55 19,13 5,46 6,85 10,88 7,16 Eylül 6,82 4,84 12,54 5,31 6,92 12,39 7,35 Ekim 6,34 4,10 14,57 4,80 5,67 19,42 6,87 Kasım 6,09 4,28 33,27 6,33 5,25 13,78 6,01 Aralık 6,45 5,29 5,73 5,32 6,16 13,61 6,81 Yıllara Göre İç Borç Stokunun Bileşimi 2008 yılı sonu itibarıyla milyon YTL olan iç borç stokunun milyon YTL si tahvile, milyon YTL si ise bonoya ilişkindir. Aşağıdaki grafikte, yıllar itibarıyla iç borç stokunun bileşimi gösterilmektedir. Grafik 8: Yıllara Göre İç Borç Stokunun Bileşimi Milyar YTL Bono Tahvil

31 Grafik incelendiğinde, yıllar itibarıyla iç borç stoku artarken bononun toplam stok içerisindeki payının 2007 yılı sonuna kadar azaldığı görülmektedir. Bononun toplam stok içerisindeki payı 2007 yıl sonu itibarıyla % 2,4 iken, 2008 yılı sonunda % 5 olarak gerçekleşmiştir. Yıllar İtibarıyla İç Borç Stokunun Yapısı Aşağıdaki grafikte sabit faizli, değişken faizli YTL cinsi senetler ile döviz cinsinden ve dövize endeksli senetlerin yıllar itibarıyla iç borç stoku içerisindeki ağırlıkları gösterilmektedir. Döviz cinsi ve dövize endeksli senetlerin iç borç stoku içerisindeki payları toplamının 2002 yılından itibaren azalarak, 2008 yılında en düşük seviyeye indiği görülmektedir yılında döviz cinsi ve dövize endeksli senetlerin iç borç stoku içerisindeki payı % 32 olarak gerçekleşirken, 2008 yılında bu oran % 8,4 e gerilemiştir. Stok artışına paralel olarak, 2002 yılından itibaren sabit faizli YTL cinsi senetlerin iç borç stoku içerisindeki ağırlığının arttığı görülmektedir yılında sabit faizli YTL cinsi senetlerin stok içerisindeki payı % 25 iken, 2008 yılında bu oran % 45,9 olarak gerçekleşmiştir yılında değişken faizli YTL cinsi senetlerin stok içerisindeki payı % 43 iken, 2008 yılında bu oran % 45,7 olarak gerçekleşmiştir. Grafik 9: Yıllar İtibarıyla İç Borç Stokunun Yapısı Milyar YTL Sabit Faizli YTL Değişken Faizli YTL Döviz Cinsinden ve Dövize Endeksli 31

32 2008 Yılı İç Borç Stok Yapısı 2008 yılında, toplam stokun % 8 i döviz cinsi ve dövize endeksli senetlerden, % 46 sı değişken faizli YTL cinsi senetlerden, % 46 sı ise sabit faizli YTL cinsi senetlerden oluşmaktadır. Grafik 10: 2008 Yılı İç Borç Stok Yapısı Döviz Cinsinden ve Dövize Endeksli 8% Sabit Faizli YTL 46% Değişken Faizli YTL 46% Stokun Vade Yapısı Aşağıdaki grafikten görüleceği üzere, iç borç stokunun ortalama vadesi 2004 yılına kadar azalmış, sonraki üç yılda artış trendine girmiş, 2008 yılında ise tekrar azalarak 23,9 ay olarak gerçekleşmiştir. Grafik 11: Stokun Vadeye Kalan Ay Ortalaması Ay Yıllar İtibarıyla Toplam İç Borç Stokunun Para Birimlerine Göre Değişimi İç borç stoku içerisindeki YTL cinsi kağıtların payı 2002 yılından itibaren artarak 2008 yılında % 92 seviyesine ulaşmış; buna karşılık döviz cinsi ve dövize endeksli kağıtların payı ise % 32 seviyesinden % 8 seviyesine kadar düşmüştür. 32