Vergilemede yükümlü motivasyonu 2

Transkript

1 Vergilemede yükümlü motivasyonu 2 4. Yükümlü Psikolojisi ve Motivasyon Psikologlar, bireylerin iç ve dış uyarılar karşısında gösterdiği veya gösterebileceği tepkileri inceleyen salt psikoloji bilimine genelde iki biçimde yaklaşmaktadırlar. İlk görüşe göre, kişi toplumdan bağımsız olarak ele alınmakta ve boşluktaymış gibi kabul edilmektedir. Bu olgu içinde psikologlar, bireyin kişilik yapısı üzerinde durarak, çevre etkisi düşünülmeden bireysel düşünce ve duyguların nasıl ve neden değiştiğini incelemektedirler. İkinci görüşe göreyse, insanın hiçbir zaman yalnız yaşamadığı noktasından hareket edilmektedir. Bu durumda, toplumun bireyi şekillendirdiği ve doğumundan ölümüne kadar etkilediği ve bunun yanında bireyin de içinde bulunduğu toplumu etkilediği varsayılmaktadır (Şenyüz 1995:4). Bu bağlamda insanlık tarihine bakıldığında, insanların hiçbir zaman tek başlarına yaşamadıkları ve insanın psikolojik işleyişinin bir taraftan büyük ölçekli sosyal olay ve süreçleri etkilerken, bir taraftan da bu olay ve süreçler tarafından etkilendiği görülmektedir (Ayrıntılı bilgi için bkz. Arkonaç 2005: 28). Bu nedenle, gerek mali ve gerekse vergiye ilişkin davranışlar belirlenirken, kişinin bireysel ve toplumsal düzeydeki davranışlarını incelemeye çalışmak gerekir. Böyle bir analiz ise olaylara sosyo-psikolojik bir yaklaşım gerektirir (Demir 1999:4). Daha önce de belirtildiği gibi motivasyon, insan davranışlarının ardında yatan nedenlerin açıklanmasında temel bir kavramdır. Bazı motivasyonlar insanı belirli bir hedefe yöneltirken, bazıları da insanın belli bir durumdan kaçınmasını sağlayan türden olabilir (User, 1992: 49). Ayrıca motivasyon tutumların değişmesinde önemli bir faktördür. Çünkü genel olarak insan davranışları yaşanan olaylardan sağlanan algı ve bu algı ile oluşan tutuma göre oluşmaktadır (Aktan vd., 2006: ). Tutum ise bir bireye atfedilen ve onun psikolojik bir obje ile ilgili düşünce, duygu ve davranışlarını düzenli bir biçimde oluşturan bir eğilim olarak tanımlanmaktadır (Smith, 1968, aktaran, Kağıtçıbaşı, 1999:102). Tutumun en önemli özelliği gözlemlenebilen bir davranış değil, davranışa hazırlayıcı bir eğilim olmasıdır (Kağıtçıbaşı, 1999:102). Bu nedenle de davranışlara yol açan tutumlar ve tutumları etkileyen motivasyon sosyal olaylar açısından önemlidir (Aktan vd., 2006: 160). O halde burada vurgulanması gereken esas konu, yükümlü motivasyonunda en önemli hususun yükümlülerin davranışlarının ve bunun nedenlerinin bilinmesi olduğudur. Yükümlü psikolojisine yönelik araştırmalar motivasyonel açıdan farklı tür yükümlü tipleri ortaya koymaktadır. Bunlar içerisinde dürüst vergi yükümlülerinin oluşumu vergileme açısından önemlidir. Bu da vergi psikolojisini veya vergilemeye psikolojik yaklaşımları daha anlamlı ve gerekli kılmaktadır. Gerçekten de mali olayların sadece hukuki, ekonomik ve siyasal yaklaşımlarla incelenmesiyle sorunlara tam çözüm getirilemez. Çünkü, mali konulara ilişkin değerlendirmelerde psikolojik yaklaşımı dikkate almayan bir değerlendirme konunun eksik, hatta hatalı değerlendirilmesine neden olur. Mali olayları tüm yönleriyle ele alan bir inceleme, mali sorunların daha rahat anlaşılması ve çözüm yollarının bulunmasına katkıda bulunur (Şenyüz 1995:3). Vergi psikolojisi açısından yükümlü iktisadi anlamda hesap ve kazanç arzusu içinde bulunan ve tam rekabet koşulları altında çalışan firma davranışlarında olduğu gibi, rasyonel hareket eden bir kişi olarak değerlendirilebildiği gibi, rasyonalite kavramı dışında her zaman kazanç arzusu içinde olmayan kişi olarak da değerlendirilebilmektedir 1

2 (Demir, 1999:7)Bu nedenle özellikle vergilemede ekonomik faktörlerin yanında psikolojik faktörlerin de dikkate alınması gerekmektedir. Vergilemenin psikolojik boyutu ile esas vurgulanmak istenen, yükümlü psikolojisidir. Yükümlüler vergi alacaklısı olan devletin, birtakım amaçlara ulaşabilmek için koymuş olduğu kanunlara bakarak tepkisini oluşturacaktır. Bu durumda vergi alacaklısı olan devlet adına bu yetkiyi kullanan vergi idaresi, bir yandan kamu otoritesi ile ulaşmak istediği amaçlara ve koyduğu hedeflere ulaşmak isterken, diğer yandan, bu beklenen amaçların gerçekleştirilmesini kısmen veya tamamen etkileyecek olan yükümlü davranışlarını göz önünde tutmak zorundadır. Çünkü vergi politikaları, vergi ile amaçlanan hedeflere ulaşılacak stratejileri gösterir. Bunun için önce amaçlara uygun düşen politikaların bulunması gerekir. Bu politikaların saptanması sırasında kişilerin, ilgili politikalara ne gibi reaksiyonlar göstereceği göz önünde bulundurulmalıdır. Bu reaksiyonlar dikkate alınmadığı takdirde, vergi ve vergiye bağlı amaçlar istenildiği gibi gerçekleşmeyebilir ve arzulanmayan birtakım etkiler dahi ortaya çıkabilir. Bu nedenle, yeni bir vergi getirilmeden önce, bu vergiye tabi olacak yükümlü psikolojisi araştırılmalı ve vergi karşısındaki düşüncesinin dolayısıyla bireysel ve sosyal psikolojik reaksiyonunun öğrenilmesi gerekmektedir (Şenyüz 1995:11-12; Devrim, 1999:229) 5. Vergi Uyumu ve Motivasyon Vergi uyumu genel olarak vergisel yükümlülüklerin doğru olarak yerine getirilmesi şeklinde tanımlanabilir. Bir vergi sisteminde vergi uyumu düzeyinin bilinmesi önemlidir. Yükümlülerin vergiye uyumsuzluğu kadar vergi uyumu yüksek olan yükümlülerin de neden gönüllü uyum gösterdikleri dünyada vergi idareleri açısından önemli bir husustur (Torgler ve Murphy, 2004:2). Çünkü insanların neden gelirlerini doğru olarak bildirdikleri ya da bildirmedikleri ve neden vergilerini tam olarak ödediklerini ya da ödemediklerini anlamak kanun koyucular tarafından oldukça önemlidir (Smith ve Kinsey, 1987:640). Vergi uyumunun temelinde yatan soru insanların neden vergi ödediğidir. Vergi ödemek hiç kimsenin hoşuna gitmese de çok önemli bir husustur. Bu nedenle vergilendirme için bir takım motivasyon unsurlarına ihtiyaç duyulmaktadır. Bu anlayış Allingham ve Sandmo nun caydırma modelinin temelini de oluşturmaktadır (Feld ve Frey, 2007: 102). Allingham ve Sandmo yapmış oldukları çalışmalarında, yükümlülerin vergi kaçırma eylemini yaparken kendi net gelirlerini maksimuma çıkarmak amacıyla hareket ettiklerini vurgulamışlardır. Bu düşünceye göre, yükümlüler vergi kaçırma eylemini gerçekleştirip gerçekleştirmeyeceklerine, yakalanma olasılığı ile ortalama ceza ve riskten korkma düzeyi arasında rasyonel bir dengeleme yaparak karar verecektir. Bu nedenle Allingham ve Sandmo ya göre, vergi yükümlüsünün gerçek gelirini veya gerçek gelirinden daha az bir miktarı beyan etmesi, vergi yetkilileri tarafından denetimin yeterli olup olmayacağına bağlıdır (Allingham ve Sandmo, 1972: 324). Bu düşünce, vergi uyumunu, yükümlülerin kendi çıkarlarını rasyonel olarak izlemelerinin büyük bir parçası olarak görmekte ve vergileri yükümlüler için sakınmaya veya kaçınmaya çalıştıkları masraflar olarak tanımlamaktadır. Buna göre yükümlüler, vergi kaçırdıkları ortaya çıkmadığı ve ayrıca, vergi kaçırmanın cezası ağır olmadığı sürece vergi kaçıracaklardır(rasyonel tercih yaklaşımı). Ancak vergi uyumu açısından, kişisel çıkarlar yanında, sosyal yapı da yükümlülerin davranışlarını etkileyen önemli bir diğer unsurdur. Örneğin, ahlaki düşünceler ve sosyal normlar, adalet algısı ve yasallık yükümlülerin vergi uyumları üzerinde etkili olan faktörler arasındadır (Wenzel,2005: , Andreoni vd., 1998). Görülmektedir ki, vergi uyumu, geleneksel yaklaşım açısından sadece vergilemeye ilişkin yaptırımların ağır olup olmaması bağlamında ele alınmıştır. Ancak, bir çok araştırmacıya göre, vergi uyumunu sadece yaptırım derecesiyle açıklamak doğru bir yaklaşım değildir. Ahlaki duygular yaklaşımı da denilen bu 2

3 yaklaşıma göre vergi uyumu tümüyle yaptırım derecesiyle açıklanamaz. Bireylerin vergi uyumu konusunda tutum ve davranışlarını belirleyen etkenlerin en önemlilerinden biri de psikolojik faktörlerdir. Bu psikolojik faktörlere idari, siyasal, hukuki, kurumsal, kültürel, sosyolojik, ahlaki ve dinsel faktörler de eklenebilir (Aktan,2006:130, Torgler, 2004:17). Kısacası vergi uyumunun sadece caydırıcı faktörler ve yaptırımın derecesi açısından ele alınmaması gerekir Çünkü vergi uyumu karmaşık davranışsal bir olgudur ve sosyal, kültürel, psikolojik ve idari birçok faktörden etkilenmektedir. Bu nedenle konuyu araştırmak için birçok yöntem ve kaynağı kullanmak gerekmektedir (Cummings vd., 2004:3; Torgler, 2004: 169). Standart ekonomik suç yaklaşımının ötesinde; psikologlar, sosyologlar ve diğer sosyal bilimciler tarafından önerilen davranış teorilerinin yardımıyla, bireyleri motive eden bir çok faktörün bilinmesi ve uygulamaların bu faktörlere göre yeniden düzenlenmesi, vergi uyumunun sağlanması için daha etkin yöntemler olabilmektedirler (Tunçer 2003:101). Yükümlülerin, vergiye karşı motivasyonları ve bu motivasyonların yol açacağı davranışları; ekonomik, sosyal, mali, siyasi, kültürel vb. pek çok faktörden etkilenmektedir. Yükümlünün bu tür faktörlerin etkisi altında göstereceği davranışlar, vergiye ilişkin amaçlardan çeşitli sapmalara yol açabilmekte, hatta bazen yükümlülerin bu davranışları, politik değişmelere yol açacak kadar geniş boyutlu da olabilmektedir. Bu nedenle, yükümlü motivasyonu ve yol açacağı davranışları dikkate alınmadan vergilere ilişkin yapılacak planlamalar eksik kabul edilir. Dolayısıyla başarılı bir vergi politikası için yükümlü motivasyonu ve bu motivasyonu etkileyecek faktörlerle bu motivasyondan etkilenecek davranışların iyi tespit edilmesi gerekir. Vergi idaresiyle yükümlüler arasındaki ilişkiler de vergi uyumuna yönelik motivasyon üzerinde etkili olmaktadır (Nerre, 2008:154). Vergi uyumunda yükümlülerin idare tarafından zorla empoze edilen vergilerden çok, içsel olarak onayladıkları bir vergi sisteminde vergi uyumlarının daha yüksek olacağı söylenebilir. Çünkü bu kişisel karar verme hissi doğrultusunda olumlu bir motivasyon yaratır. Böyle bir motivasyon durumunda yükümlüler bir ödül yada karşılık beklemeksizin görevlerini yapma hissi kuvvetlenir ve vergilemeyi bir oyuna benzetirsek, vergi oyununun oyuncularının zorla sokulacakları rollere nazaran daha fazla tatmin ve doyum alacakları projelere dahil olmaları vergi uyumu açısından daha akıllıca olacaktır (Frey, 1997:1051). Dolayısıyla vergi uyumunda motivasyon açısından davranışsal faktörlerle de bağlantı kurulmalıdır. (Wentworth ve Rickel, 1985:458). Çünkü vergi uyumu davranışının motivasyonel temelinde içselleştirme mevcuttur. Sadece maddi motivasyon unsurları ile motive edilmenin ötesinde; içsel motivasyonlar, vergi uyumunu büyük oranda etkilemektedir (Carroll, 1987). Bu bağlamda vergi idaresinin ceza ve ödüller gibi maddi dış müdahaleleri de vergi uyumunda içsel motivasyonun açığa çıkarılması açısından önemlidir (Feld ve Frey, 2007: 105). Psikolojik araştırmalardan çok iyi bilinmektedir ki cezalandırma ve ödüllendirme farklı davranış sonuçlarına yol açmaktadır. Karşılaştırmada vergi kaçakçılığının standart modeli vergi ödememenin nispi maliyetini arttırırken, ödüller vergi ödemenin faydasını arttırır. Ödül, vergi yükümlüsüne görevini tatmin edici olarak yaptığından vergi ödemenin ayrıcalığı olarak ve vergi uyumu davranışı sergilediği için verilir (Feld ve Frey, 2007: 109). Ancak bu tür dış müdahalelerin içsel motivasyonu olumsuz olarak etkileyebileceğini ileri sürmektedir. Frey (1997: ) e göre ödüller gelecek ödüller için beklenti yaratır. Hatta bazen istenen davranışlar sadece ödüllendirme gerçekleştiğinde uygulanabilir duruma gelebilir. Bunun yanında dış müdahaleler yükümlüler tarafından zorlama olarak değerlendirilirse içsel motivasyonu baltalayabilir (dışlama etkisi). Zorlama değil de destekleyici, yol gösterici olarak algılandıklarında ise dışsal müdahaleler, içsel motivasyonu korumanın yanında aynı zamanda artırabilir. Örneğin hür iradesine ve saygınlığına düşkün yükümlüler açısından vergi denetimi vergi idaresinin zorlaması olarak değerlendirilip vergi uyumu açısından olumsuz sonuçlar doğurabilir. 3

4 Öyleyse yükümlülerin vergisel davranışlarını etkileyen motivasyonlar nasıl oluşmaktadır? Bu oluşuma yön veren faktörler nelerdir? Bu soruların yanıtları aslında genel olarak yükümlülerin vergiye karşı davranışlarını belirleyen faktörlerin ortaya konulmasını gerektirmektedir. Bu bağlamda yükümlülerin vergiye karşı davranışlarını etkileyen faktörler bireysel ve çevresel faktörler olarak iki başlık altında ele alınabilir (Ayrıntılı bilgi için bkz. Şenyüz,1995: 27-84). Yükümlülerin vergiye karşı davranışlarını etkileyen bireysel faktörleri; vergi ödeme gücü, vergi bilinci ve ahlakı, sosyal ve demografik faktörler, siyasal iktidarı benimseme durumu, devlete bağlılık, yükümlülerin diğer yükümlüler hakkındaki düşüncesi, kamu hizmetlerinin yükümlünün tercihlerine uyumluluğu ve kamu gelirlerinin etkin kullanımının yükümlü üzerinde yaratmış olduğu etkiler şeklinde sıralayabiliriz. Yükümlülerin vergiye karşı davranışlarını etkileyen çevresel faktörler üç grupta toplanabilir. Birincisi, vergi sisteminden kaynaklanan, vergi adaleti, vergi mevzuatının sık sık değişmesi ve sistemin karmaşıklığı, vergi oranları, vergi aflarının sıklığı, belge düzeninin yerleşmemiş olması ve kayıt dışı ekonomi, vergi cezalarının etkin uygulanmaması, istisna ve muafiyetlerin yaygınlığı gibi faktörlerdir. İkincisi vergi yönetiminden kaynaklanan personel yapısının yetersizliği, halkla ilişkilerin eksikliği, vergi inceleme ve denetimlerinin yetersizliği, ekonomik ve teknolojik gelişmelere uyum sorunu ve çalışma koşullarının yetersizliği gibi faktörlerdir. Üçüncü grup çevresel faktörler siyasal yapıdan kaynaklanan, vergi politikasına halkın katılımı ve verginin alındığı dönem gibi hususlardır. Dördüncü olarak da ekonomik yapı, ekonomik konjonktür, milli gelir düzeyi ve kayıt dışı istihdam gibi ekonomik faktörler de yükümlülerin vergiye bakışı üzerinde etkili olmaktadır. Yukarıda sıraladığımız faktörler bir etkileşim süreci sonucunda oluşturacağı motivasyonla vergiye karşı davranış biçimlerini etkilemektedir. Bu faktörlerin bazıları önemli bir içsel motivasyon unsuru iken (özellikle vergi ahlakı), bazıları da dışsal müdahalelerle oluşturulan motivasyonlardır(denetim gibi). Vergilemede istenilen sonuçlara ulaşılabilmesi için yükümlülerin vergiye bakışını etkileyen bu faktörlerin olumlu davranışlara neden olacak şekilde yönlendirilmesi gerekmektedir. KAYNAKÇA Akat, İlter; Budak, Gönül; Budak, Günay(1994), İşletme Yönetimi, Beta Yayınları, İstanbul. Aktan Coşkun C.(2006), Vergi Psikolojisinin Temelleri ve Vergi Ahlakı, İçinde, Vergileme Ekonomisi ve Vergileme Psikolojisi, Ed: aktan Coşkun C., Dilek Dileyici, İstiklal Y. Vural,, Seçkin Yayınevi, 1.bs., Ankara, ss Aktan Coşkun C.; Dileyici, Dilek; Vural İstiklal Y.(2006) Vergilere Karşı Tepkiler ve Vergilerin Ahlaki ve Sosyo-Psikolojik Sınırları Vergileme Ekonomisi ve Vergileme Psikolojisi, Ed: Aktan Coşkun C., Dilek Dileyici, İstiklal Y. Vural,, Seçkin Yayınevi, 1.bs., Ankara, ss Allingham, Michael G.; Sandmo Agnar, (1972). Income Tax Evasion: A Theoretical Analysis. Journal of Public Economics,, Vol.1, No.3-4, pp Andreoni James; Erard, Brian; Feinstein,Jonathan(1998), Tax Compliance, Journal of Economic Literature, Vol.36, pp

5 Arık, I.A.(1991), Motivasyon ve Heyecan, Ders Notları, İstanbul dan aktaran, Yavilioğlu, Cengiz(2001), Ekonomik Kalkınma ve Motivasyon Arasındaki İlişki, Cumhuriyet Üniversitesi İİBF Dergisi, C.2, S.2, ss Arkonaç, Sibel(2001), Sosyal Psikoloji, 2.bs., Alfa Yayınları, İstanbul. Bourne, Lyle E.; Ekstrand Bruce R.; Dunn, Wendy L.S.(1988), Psychology: A Concise Introduction, Holt. Rinehart and Winston inc., New York Can, Halil; Akgün, Ahmet; Kavuncubaşı, Şahin(2001), Kamu ve Özel Kesimde İnsan. Kaynakları Yönetimi, Siyasal Kitabevi, 4. Baskı, Ankara. Carroll, John S(1987), Compliance with the Law, A Decision-Making Approach to Taxpaying, Law and Human Behavior, Vol.11, No.4, pp Cengiz, Aydın(2000), Maliye Sosyolojisi Açısından Vergi Kaybı ve Vergi İdaresi Tarafından Alınması Gereken Tedbirler, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Cummings Ronald G.; Vazquez, Jorge Martinez; McKee, Michael; Torgler,Benno(2004), Effects of Culture on Tax Compliance: A Cross Check of Experimental and Survey Evidence, CREMA Working Paper No Çoban, Hilmi(2004), Vergi Mükelleflerinin Vergi Karşısındaki Davranışları Üzerine Ampirik Bir İnceleme: Denizli Örneği, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Denizli. Demir, İ. Cemil(1999), Mükelleflerin Vergi Karşısındaki Davranışları (Afyon İli Anket Çalışması, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyon. Devrim, Fevzi(1999), Kamu Maliyesine Giriş. 3. bs, Anadolu Matbaacılık, İzmir. Düren, A.Z.(2004), 2000 li Yıllarda Yönetim, 8.bs., Alfa Yayınları, İstanbul. Efil, İsmail(2009), İşletmelerde Yönetim ve Organizasyon, 10.bs, Alfa Akademi Yayınları, İstanbul. Eroğlu, Feyzullah(2004), Davranış Bilimleri, 6.bs., Beta Yayınları, İstanbul. Feld, Lars P; Frey, Bruno S.(2007), Tax Compliance as the Result of a Psychological Tax Conract: The Role of İncentives and Responsive Regulation, Law&Policy, Vol.29, No.1, pp Frey, Bruno S.(1997), A Constitution for Knaves Crowds Out Civic Virtues, The Economic Journal, Vol.107, No:443, pp Kağıtçıbaşı, Çiğdem(1999), Yeni İnsan ve İnsanlar:Sosyal Psikolojiye Giriş, Evrim Basım Yayın, İstanbul Hagemann, G.(1997), Motivasyon El Kitabı, (Çev: G. Aksan), Bireysel Yatırım Dizisi, İstanbul. Jones-Bassett, Nigel; Lloyd, C. Geoffrey (2005), Does Herzberg s Motivation Theory Have Staying Power?, The Journal of Management Development, Vol. 24, No: 10, pp aktaran, Dündar,Süleyman; Özutku Hatice vetaşpınar Fatih, Taşpınar Fatih(2007), İçsel ve Dışsal Motivasyon Araçlarının İşgörenlerin Motivasyonu Üzerindeki Etkisi: Ampirik Bir İnceleme, Turizm ve Ticaret Eğitim Fakültesi Dergisi, S.2, ss Morgan, Clifford T.(1995), Psikolojiye Giriş, Çev.Hüseyin Arıcı vd., Hacettepe Üniversitesi Psikoloji Bölümü Yayınları:No.1, 11.bs., Ankara. Özdemir,Selim; Muradova Terane(2008), Örgütlerde Motivasyon ve Verimlilik İlişkisi, Journal of Quafqaz University,(24), ss Robbins, Stephen P; DeCenzo David A.(2005), Fundamentals of Management, 5th Ed., Prentice Hall, New Jersey. Sabuncuoğlu, Zeyyat; Tüz Melek(1998), Örgütsel Psikoloji, 3.bs., Alfa Basım Yayım, İstanbul. Smith,Kent W.; Kinsey, Karyl A.(1987), Understanding Taxpaying Behavior: A Conceptual Framework with İmplications for Research, Law&Society Review, Vol.21, No.4, 1987, pp Steers, M.Richard; Mowday, T.Richard ve Shapiro, L.Debra(2004), The Future of Work Motivation Theory, Academy of Management Review, Vol.29, No:3, pp

6 Şahin, Ali(2004), Yönetim Kuramları ve Motivasyon İlişkisi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.11. Şenyüz Doğan, Vergilemede Yükümlü Psikolojisi, Bursa, Torgler, Benno(2004), Cross-Culture Comparison Of Tax Morale And Tax Compliance:Evidence From Costa Rica And Switzerland, International Journal of Comparative Sociology, Vol:45, No:1-2, pp Torgler, Benno; Murphy, Kristina(2004), Tax Morale in Australia: What Shapes it and Has it Changed over Time? CREMA Working Paper No Tunçer, Mehmet(2003), Vergi Ahlakı-Vergi Uyumu İlişkisi ve Türkiye Vergi Sorunları, Sayı:181,ss User, İnci(1992), Vergilemenin Sosyal Psikolojik Sınırı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniv. S.B.E., İstanbul. Usta, İlker(2006), Motivasyon Kuramı ve Örnek Bir Performans Değerlendirme Uygulaması, Teknoloji, C.9, S.3, ss Vihanto, Martti(2003), Tax evasion and the psychology of the social contract, Journal of Socio Economics, Vol.32, pp Wenzel, Michael(2005), Motivation or Rationalisation? Causal Relations Between Ethics, Norms and Tax Compliance Journal of Economic Psychology, Vol.26, No.4, pp Wiersma, Uco J.(1992), The Effects of Extrinsic Rewards in Intrinsic Motivation: A Meta Analysis, Journal of Occupational Psychology, Vol.65, No.2, pp Yavilioğlu, Cengiz(2001), Ekonomik Kalkınma ve Motivasyon Arasındaki İlişki, Cumhuriyet Üniversitesi İİBF Dergisi, C.2, S.2, ss