İÇİNDEKİLER: Taner Güçlütürk. Bedrettİn Koro. Kosova da Türkçe Eğitim. Röportaj

Transkript

1

2 İÇİNDEKİLER: Bedrettİn Koro Kosova Türkçe Eğitimin Kısa Tarihi Ve Bugünkü Durumu Taner Güçlütürk Kosova da Türkçe Eğitimdeki Son Gelişmeler Ve Türkçe Ders Kitaplarının Yayımı Kosova da Türkçe Eğitim Bir Kamuoyu Araştırması Röportaj Kosova Türk Öğretmenler Derneği Başkanı Orhan Volkan ile Röportaj. Hazırlayanlar: Esin Muzbeg, Sezer Hoti, Gökşen Uysal, Esra Baykuş, Sibel Kırık Bu yayının tüm hakları Paradigma Araştırma Merkezi ne aittir. İzinsiz çoğaltılamaz. Paradigma Araştırma Merkezi bu yayının sanal ortamda dağıtılmasına izin vermiştir. Kaynak gösterilerek alıntı yapılabilir. Copyright 2015 Bu yayın Araştırma Merkezi nin yayınıdır. İnceleme Dizisi: Tasarım: Fabrika Production Baskı: Siprint Paradigma Araştırma Merkezi, Jonit pn Prizren/Kosova 2

3 Önsöz Yeni bir eğitim yılının arifesindeyiz. Geçmişte olduğu gibi bugün de iyisiyle kötüsüyle eğitim konularını tartışıyoruz. Kısmen ilerlemeler kaydedilse bile yıllarca çözüme kavuşamayan önerilerimizi bir kez daha tekrarlıyoruz. Başat olan sorunlar gene araştırmamızın önemli bir kısmını kapsadı. Paradigma Araştırma Merkezi olarak eğitim öğretim yılının sonunda eğitim meseleleriyle ilgili bir çalışma yaptık. Bir yandan eğitim sürecimizde kronikleşen sorunları tespit ederken, öte yandan öğretmenlerin gözünden eğitim durumumuzu ele almaya çalıştık. Eğitim çalışmalarını Gökşen Uysal, Sezer Hoti, Esra Baykuş ve Sibel Kırık ile yürüttük. Dışarıdan yazı katkılarıyla tarihçi ve emektar eğitmen Bedrettin Koro, Türkolog Dr. Taner Güçlütürk katkı sağladı. Arkadaşlarımızın yürüttüğü anket çalışması, bize eğitim meselelerini öğretmenlerin gözünden görme fırsatı verdi. Kosova Türk Öğretmenler Derneği ile yapılan röportaj da bir değerlendirme imkanı sundu. Emeği geçen herkese teşekkür ederiz. Esin Muzbeg 3

4 Kosova da Türkçe Eğİtİmİn Kısa Tarİhİ ve Bugünkü Durumu Giriş Bedrettin Koro Kosova da Türkçe eğitim Osmanlı Devletinin eğitim kurumlarını oluşturması ile başlamaktadır. Yugoslavya Krallığı döneminde resmi eğitim açısından kesintiye uğramış olsa dahi din eğitimi çerçevesinde Türkçe, kamusal alanda olmasa bile özel alanda bir devamlılık arz etmiştir. Sosyalist Yugoslavya zamanında Kosova da Türklerin resmi olarak tanındığı 1951 yılında yeniden örgütlenmiş ve dönemin örgün eğitim sistemi çerçevesinde Türkçe eğitim yapılmaya başlamıştır yılındaki çatışma ortamının ardından oluşturulan Birleşmiş Milletler Geçici Kosova Misyonu UNMIK yönetiminde olduğu gibi, tüm yetkilerin Kosova kurumlarına devredildiği Kosova Cumhuriyeti döneminde de Türkçe eğitim devam etmektedir. Kosova da Türkçe eğitimi başlangıçtan günümüze kadar sistematik bir biçimde ele almak, eğitimimizdeki sürecin değerlendirilmesi açısından önemlidir. Ancak geçmiş dönemin belirgin özelliklerine değinerek, yeni Kosova da Türkçe eğitime odaklanmamız bu çalışmanın sınırlılıkları açısından önem arz etmektedir. Çağdaş eğitim sistemi açısından Türkçe eğitimin örgütlenmeye başladığı 1951 yılından itibaren çözüme kavuşamayan ve kronikleşen bazı sorunlar günümüzde de devam etmektedir. UNMIK Yönetimi çerçevesinde bu sorunların çözümü için sivil alanda demokratik bir tartışma ortamının yaratılması dikkat çekicidir. Çeşitli eğitim seminerleri, konferanslar, kurultaylar ve çalıştaylarda sivil toplum örgütlerine biçilen rol kayda değerdir yılında bağımsızlığın ilanı ile UNMIK döneminde başlanılan reformlar eğitimin güçlenmesi için kaliteye ve sorunlara çözüm arayışlarına önem verilmektedir (Koro, 2011:123: Çelebi-Koro, 2012:139 ). Bu bağlamda Kosova Eğitim, Bilim ve Teknoloji Bakanlığı 2011 yılında Kosova Cumhuriyeti Üniversite Öncesi Müfredat Çerçevesi ve Kosova Cumhuriyeti Üniversite Öncesi Eğitim Yasasını çıkarmıştır. Bu yapısal değişikliklerle, üniversite öncesi eğitim sisteminde küçük değişikliklerden başka, yeni eğitim programıyla öğretim program içerikleri ve amaçları geliştirilmek yerine yeterlilik ve öğrenme sonuçlarına yönelinmiştir. Dolayısıyla Kosova eğitim sistemine daha fazla ağırlık verilmiş olup, özel olarak Türkçe eğitim ve karşılaştığı sorunlar ikincil konuma itilmiştir. Bu durum Türk eğitiminin sorunlarının çözümü için yetkili organ, kurum ve kişilerin daha az seferber olmasıyla sonuçlanmıştır. 4

5 Kosova da Türkçe Eğitimin Kısa Tarihçesi Osmanlının bölgeyi fethedip kurumları ile yerleşmeye başladığı XV. Yüzyılın ikinci yarısından itibaren Türkçe eğitim kurumları da sistemli bir biçimde kurulmaya başlamıştır. İlk yazılı belge, 1513 yılında Suzi Çelebi Vakıfnamesi dir. Vakıfnamede, Prizren de bir cami, caminin bitişiğinde bir mektep yaptırıldığı ve mektebe kitaplar vakfedildiği belirtilmektedir (Kaleşi, 1962:92). Tanzimat dönemine kadar Osmanlı da eğitim 4 yıllık ilkokullar olan sıbyan mektepleri ve daha yüksek okul olan medreselerde devam etti. Bu kurumlar, devletin kontrolünde olmayan özerk eğitim kurumları olarak vakıflar üzerinden örgütlenmekteyidi yılında ilan edilen Tanzimatla birlikte, mevcut olan bu eğitim kurumlarının yanı sıra, Avrupa dan devşirilen laik sisteme uygun eğitim ve öğretim kurumlarının kurulması için girişimlerde bulunuldu. Tanzimat döneminin devlet adamları ve aydınları, Avrupa nın laik ve liberal fikirlerinden etkilenerek, eğitim kurumunu toplumu birleştirici ve kaynaştırıcı bir araç olarak görerek batılılaşma yönünde devletin denetimi ve gözetiminde bir kurum olarak teşkilatlandırmaya başladılar. Kosova da devlet eliyle modern ilkokul ve ortaokullar 1857 yılında Maarif-i Umumiye Nezareti ve 1869 yılında Maarif-i Umumiye Nizamnamesi çıkarıldıktan sonra, bilhasa vilayet teşkil olunduktan sonra, daha çok inşa edilmeye başladı. Osmanlı Devleti nde eğitimde modern yapılanma açısından ilk ilkokul kademesinde iptidai mektepleri 1872 yılından itibaren kurulmaya başlanmış, (Kodoman, 1980:112; Ünlü, 2014:165; Özkan, 2011:7); Kosova da ise 1880 yılında kurulmuştur (Ünlü, 2014:166). Ortaokul seviyesindeki Rüştiye okulları ise II. Mahmutla birlikte meslek okulları olarak memur yetiştirmek üzere açılmıştır (Kodoman, 1980: 140). Bu dönemde eski usul sıbyan mektepleri ve medreselerin devam etmesine rağmen, modern eğitim kurumları olarak iptidai, rüştiye ve diğer meslek okulları daha fazla önem görmüş ve desteklenmiştir. Ayrıca azınlık olan gayrimüslümlerin eğitim kurumlarını oluşturmalarına izin verilmiş olup tamamen özerk kurumlar olarak yapılanmaları sağlanmıştır. Balkan savaşlarının ardından Osmanlı İmparatorluğu bölgeden çekilmek zorunda kalmış ve Sırbistan egemenliğinde kalan bu topraklar için 13 Mart 1914 tarihinde İstanbul da barış anlaşması imzalanmıştır. Anlaşmada bu bölgede kalan Türkler için Türkçe ilkokul ve ortaokul kurumlarının devam etmesi yönünde hükümlerin yer almasına rağmen, 1. Dünya Savaşı ortamında Sırbistan bu taahhütlerine riayet etmemiş ve Müslüman halkı göçe zorlama politikaları izlemiştir. Türk ve Arnavut çocukları, resmi eğitim olan Sırpça yı çoğunlukla tercih etmemiş ve çağdaş eğitim sisteminin gereklerini karşılamamasına rağmen özel alanlarda sıbyan mektepleri ve medreselerde eğitimlerini sürdürmüşlerdir (Çelebi-Koro, 2913: ; Topsakal- Koro, 2007:28). 5

6 Sosyalist Yugoslavya döneminde Türkçe eğitim, Türklerin tanındığı 1951 yılından itibaren başlamıştır. 20 Mart 1951 tarihinde düzenlenen Üçüncü dönem Bölge Halk Kurulu nun ikinci sıralı oturumunda: Kosova ve Metohiya Bölgesi teritorisinde Türk azınlığı için gerektiği tüm yerlerde Türk dilinde derslerin görüleceği okullar açılması kararı alınmıştır (Recepoğlu,1996:7). 1951/52 öğretim yılında Türkçe öğrenim görmek için ilköğretim ve lise okullarına kayıtlar yapılmıştır. 1951/52 öğretim yılında Kosova nın Prizren, Priştine, Gilan, Mitroviça, İpek şehirlerinde ve Mamuşa, Dobırçan ve Bilaç (Sırbistan) köyünde Türk ilkokulları açılmıştır. Çeşitli zorluklara ve sorunlara rağmen Türkçe eğitim sosyalist Yugoslavya döneminde olduğu gibi, 1990 lı yıllarda da devam etti li yıllardaki göçe zorlama politikaları, 1970 li yıllardaki yoksayma, idari baskılar ve asimilasyon politikaları sonucu olarak 1966 yılında İpek te, 1970 li yıllarda ise Gilan, Mitroviça ve Vıçitırn da Türkçe eğitim veren okullar öğrenci yetersizliği nedeniyle kapanmıştır li yıllarda ise İpek hariç diğer bölgelerde Türkçe eğitim yine açılmıştır. Türkçe eğitim sadece siyasi baskı politikalarına maruz kalmamış, kadro, ders kitapları ve öğretim araç ve gereçlerindeki sorunlardan dolayı da engellemiştir. İlk öğretmen kadroları, önce Üsküp akabinde de Prizren de yaz dönemlerinde yapılan öğretmenlik kursları ile temin edilmiştir. Salih Lika ya göre 1952/53 öğretim yılında Kosova dan 5 öğrenci Üsküp teki Öğretmen okuluna kaydını yaptırmıştır. Bu okulu ancak 1955/56 öğretim yılında 2 öğrenci bitirmiştir (Lika,1999:235). Kosova da Türkçe eğitim ve öğretim ihtiyaçlarını karşılamak için 1962/63 öğretim yılında Yüksek Pedagoji Okulu nda Türk Dili ve Edebiyatı bölümü, Prizren Öğretmen okulunda Türkçe sınıfı, 1973 te Priştine de Şarkiyat, 1988/89 öğretim yılında Priştine de Türk Dili ve Edebiyatı bölümü, aynı yılda Prizren Yüksek Pedagoji okulunda Türkçe sınıf öğretmenliği bölümü ve bazı Türk gençleri bu dönemde Üniversite ve Yüksek Pedagoji okullarında mezun olmakla Türkçe eğitimi için bir nebze kadro temin edilmiştir. Kosova da siyasi ve eğitim sistemindeki değişimler eğitim ve öğretim programındaki ve dolayısıyla ders kitaplarındaki sık sık değişimlerin yapılmasına neden olmuştur. Bu durum, öğrencilere ihtiyacı olan ders kitapların hiç ya da geç basılmasını etkilemiştir. Kosova da Türkçe eğitimin diğer önemli sorunlarından biri de ders araç ve gereçlerindek eksikliklerdir. Kosova da çok az sayıda öğrenci ile Türkçe eğitim yapıldığından dolayı, bu okullar için ders araç ve gereçlerin temini çok zordur. Bu ders araçların basımı için maddi imkân ve kadro yeterli olmadığından dolayı, bu sorun Türkiye Cumhuriyeti nden ders araçlarının bağışı yoluyla çözülmeye çalışılmıştır. XX.yüzyılın ikinci yarısından itibaren (1951) Türkçe eğitim-öğretime tekrar başlanmışsa da, ancak gerek Kosova kaynaklarının gerekse Türkiye nin desteklerinin yetersiz kalması sonucunda, kadro, ders araç gereçleri, program v.b. gibi konularda sıkıntılar çekildiği görülmüştür. 6

7 BM Geçici ve Yerel Yönetim Organlarının Yönetimi (UNMİK) Döneminde Türkçe Eğitim 1999 yılındaki NATO müdahalesinin ardından 9 Haziran 1999 tarihinde NATO ile Sırbistan arasında Kumanova anlaşması ile ateşkes imzalanmış, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi nin 1244 sayılı kararı ile de BM Kosova Misyonu UNMIK yönetimi kurulmuştur. UNMIK Yönetimi eğitim konusunda Kosova da 1999 a kadarki mevcut yapıyı korumakla birlikte eğitim sisteminin yeniden yapılanması konusunda düzenlemeler çıkarmıştır. UNMİK yönetimi 2001 yılında Yeni Kosova Müfredat Çerçevesini (EBTB,2001:113), 6 yaşını doldurmuş olan çocukların ilköğretim okulunun birinci sınıfına kaydını yaptırma yönetmeliğini ve 2002 yılında Kosova İlk ve Orta Eğitim Yasasını (2002/2 Sayılı Yasa) çıkardıktan sonra, Kosova da 2002/03 öğretim yılında yeni eğitim sistemine geçilmiş oldu. Yeni eğitim sistemine göre, öğrenciler ilköğretim okulunun birinci sınıfına yedi yaş yerine altı yaşında kaydını yaptırma, üniversite öncesi eğitim yerine (veya 4) ve yüksek eğitimde Bologna eğitim sistemi uygulamaya koyuldu. Kosova da 2002/03 eğitim ve öğretim yılında uygulanmaya başlanılan yeni eğitim reformuyla, zorunlu ilköğretim, sekiz yıldan dokuz yıla çıkarıldı. Kosova Eğitim Bilim ve Teknoloji Bakanlığı tarafından hazırlanan yeni öğretim müfredatları uygulanmaya başlandı. Eğitim sistemindeki bu genel düzenlemeler Türkçe eğitim sistemini de etkiledi. Özellikle eski Yugoslavya da kazanılmış olan haklarla kıyaslandığı zaman, Türk eğitim kurumları ve sivil toplum, kazanılmış hakların korunması konusunda bir mücadele ile uğraşmak durumunda kaldı. Ayrıca Türk toplumu tarafından Türkçe eğitim ile Türk dilinin kullanımı konusunda bir paralellik kuruldu Anayasası 1. Maddesinde Kosova da yaşayan Türkleri, Arnavut ve Sırplarla birlikte kurucu unsur olarak tanımlamaktaydı. Aynı Anayasanın 5. maddesine göre Türk dili ve yazısının Kosova da diğer dillerle eşitliği de kabul edilmişti (Akgün,2012:19). BM Genel Sekreteri Özel Temsilcisi ve UNMIK Yöneticisi Bernard Kouchner ise yeni dönemde çıkardığı ilk düzenlemelerle hakların kısıtlamasına gitti. UNMİK/Reg/1999/1 ve UNMİK7REG/1999/24 sayılı yasal düzenlemelerle Kosova Türklerinin hukuki durumu, hele hele Türk dilinin resmi dil olarak tanımlanması konusunda kazanılmış haklarda geri adımlar atılmıştır (Muzbeg,2003:118). Bu durum Kosova sivil toplum kuruluşlarının ve siyasi kurum olarak Kosova Demokratik Türk Partisinin yoğun bir mücadele vermesine neden olmuştur. 7

8 Netice itibariyle UNMİK döneminde Kosova da Türk topluluğu Türkçe eğitimine devam etmiştir. Bunun yanı sıra 2001 yılında Kosova Müfredat Çerçevesinin Türkçe yayınlanması, keza okul öncesi, ilk ve orta öğretim plan ve programların Türkçe yayınlanması, bu öğretim programlarında Türk dili, Türk tarihi ve kültürünün kapsanması sağlanmıştır. Öte yandan Türkçe, tarih, müzik ve resim derslerinin öğretim plan ve programlarının hazırlanması konusunda Kosova ve Türkiye uzmanlarının beraberce çalışmalar yapması için ortam yaratılmıştır. Ana okul, ilkokul ve ortaöğretim için tüm pedagojik belgelerin Türkçe yayınlanması, İlköğretim okulları için ders kitapların (Türkçe 8. ve 9. Sınıflar ve Arnavutça 4-9 sınıflar hariç) Türkçe yayınlanması sağlanmıştır. Türkiye Cumhuriyetinin girişimleri ve TİKA nın yardımıyla beş yıl süreyle Priştine Üniversitesi ne (Türk Dili ve Edebiyatı ve Sınıf Öğretmenliği bölümü) konuk öğretim görevlilerinin getirilmesi, Belediye Eğitim Müdürlüklerinde ve Eğitim Bakanlığı nda Türk uzmanların da çalışması, Prizren de başta olmak üzere Türkçe eğitimin verildiği diğer okullarda da müdür ve müdür yardımcıların atanması gerçekleşmiştir. Kosova ve Türkiye eğitim uzmanları tarafından, Kosova ve Türkiye de hizmetiçi eğitim programlarının düzenlemesi, Türk Dili ve Edebiyatı bölümünün devam etmesi, 2002/03 te Mamuşa lisesinin açılması, 2003/04 yılında Prizren Eğitim Fakültesinde Türkçe sınıf öğretmenliği, 2009/10 öğretim yılında matematik-enformatik, 2010/11 anaokul öğretmenliği ve 2012/13 öğretim yılında fizik-kimya öğretmenliği bölümlerinin açılması kaydedilen ilerlemeler ve başarılar arasında sayılmaktadır. Bu dönemde Türkiye Cumhuriyeti nde 1992 yılından itibaren uygulanmaya başlayan Büyük Öğrenci Projesi kapsamında eğitimini tamamlayan genç kadroların eğitim sistemine dahil olması eğitimdeki kadro sorunlarının bir nebze giderilmesine ve eğitim kalitesinin artmasına vesile olmuştur. Türkiye Cumhuriyeti desteğiyle Kosova da Türkçe eğitimde elde edilen bu olumlu gelişmeler sayesinde Türkçe eğitim ve öğretiminde kalite daha yüksek seviyeye çıkmıştır. UNMİK yönetiminin ilk yılında, yani 1999/2000 öğretim yılında Kosova da 6 yerleşim yerinde (Prizren, Mamuşa, Priştine, Mitroviça, Gilan v e Dobırçan), 10 ilköğretim okulunda (sekizyıllık) ayrılan 104 sınıfta, 2029 öğrenci, 6 orta öğretim okulunda ayrılan 21 sınıfta, 527 öğrenci (Prizren Pedagoji Kurumunun yayımlanmayan öğrenci verileri) öğrenim görerken, bu dönemin son yılında, yani 2007/08 öğretim yılında ise aynı 6 yerleşim yerinde 11 ilköğretim okulunda (Dokuz yıllık) 109 sınıfa ayrılan 2251 öğrenci öğrenim görmüştür. Orta öğretimde ise 17 sınıfa ayrılan 8 lise ve mesleki lisede (ortaöğretim okulunda) 656 öğrenci öğrenim görmüştür( Safçı- Koro, 2008:34-35) savaşından sonra Kosova da ilköğretim okulları çerçevesinde anaokulu sınıfları teşkil olunmaya başladı. Öyleki bahsettiğimiz öğretim yılında Prizren Motra Çiriyazi ve Priştine Elena Cila ilköğretim okulunda 1, toplam 4 sınıfta 87 ( Safçı-Koro, 2008:34) öğrenci anaokul sınıflarında eğitimini görmüştür. Bu dönemin ilköğretim yılında, velilerin çocuklarını kayıt yaptırmadıklarından dolayı, Vuçitırn da Türkçe eğitime son verilmiştir. Kosova da UNMİK yönetimi döneminin önemli özelliklerinden biri Kosova Türklerinin yasal koşullarda dil, eğitim ve Türk kültürünün korunması ve devam etmesi için koordineli ve birlikte, mücadele vermesi ve bu mücadeleye Türkiye Cumhuriyeti ve onun Kosova daki kurum ve kuruluşları destek vermesidir. 8

9 Kosova Cumhuriyeti Dönemi Kosova nın 17 Şubat 2008 de bağımsızlığını ilan etmesiyle eğitim alanında da yeni bir döneme geçilmiştir. Bu dönemde, başlatılan eğitim reformları süreci devam etmiş eğitimde kalite arayışları artmıştır. Çağdaş toplumun hızlı gelişmeleri, eğitim alanında da reformları zaruri hale getirmiş ve Kosova Cumhuriyeti hükümeti çağdaş koşullara uygun yeni bir eğitim programının getirilmesi için çalışmalara başlamıştır. Bu bağlamda Kosova Meclisi 2011 de Yeni Kosova Eğitim Programı (Kosova Cumhuriyeti Üniversite Öncesi Müfredat Çerçevesi) ve Kosova Cumhuriyeti Üniversite Öncesi Eğitim Yasası nı (04/L-032 Sayılı Yasa) kabul etti. Kosova Cumhuriyeti Eğitim, Bilim ve Teknoloji Bakanlığı kabul etmiş olduğu Üniversite Öncesi Yeni Eğitim programıyla (Müffredat Çerçevesi) program içeriklerin daha doğrusu öğretim plan ve programların gelişimi öğretim amaçları yerine yeterlik ve öğrenme sonuçları gelişimine yönelmektedir. Dönemin Kosova Eğitim, Bilim ve Teknoloji Bakanı Ramë Buja nın ifadesine göre Yeni eğitim programıyla öğretim program içerikleri ve amaçları geliştirilmek yerine yeterlilik ve öğrenme sonuçlarına yönelmektedir. Bu Kosova eğitimi için bir meydan okumayı teşkil etmektedir. Yeni Kosova eğitim programı (Müfredat Çerçevesi) Kosova yurttaşlarının XXI. Yüzyılın sorunlarına meydan okumaları ve elde ettiği yeni bilgilerle küresel iş pazarında aktif bir biçimde rekabetçi olmasını hedeflemektedir. Üniversite Öncesi eğitimin, Kosova eğitimi demokratik toplum için gereken bilgi, beceri, tutum ve değerleri (yeterlikleri) geliştirme amacı vardır eğitim programıyla orta üst öğretimde değişmeler yapıldı. Bu eğitim programıyla üst orta öğretimde 13. son sınıf kaldırıldı. Öyleki bu değişmeyle üniversite öncesi eğitim sistemi oldu. Bundan başka mesleki üst ortaokul mezunları mesleğinde uzmanlaşmaları için 4. kademede üniversite dışı 6 aydan 2 yıla kadar tersiyer yüksek mesleki öğretim geliştirilmesini öngörmektedir. Belirttiğimiz gibi yeni eğitim programı bilgi kazanımları yerine yeterlilikleri kazanmalarına önem vermektedir, o da: İletişim ve ifade, düşünme, öğrenme, yaşam, iş ve çevreyi koruma, kişisel ve yurttşalık yeterlilikleri öğrencilerde geliştirmelerine önem verilmesini istemektedir. Eğitim programı, özellikle ilköğretimde öğretim alanları: dil ve iletişim, sanat, matematik, fen bilimleri, toplum ve çevre, sağlık ve refah, yaşam ve iş ve seçmeli alan içinde öğretim alanlarına ayırmıştır. Eğitim programı öğrencileri değerlendirme bölümünden başka yeni eğitim programının uygulanması gereken hangi politika, doküman, ders kitapları, okul araç, gereçleri yeni eğitim belgeleri hazırlanması lazım olduğunu belirtmektedir. Eğitim programının sonunda bu yeni müfredat 2013/14 öğretim yılında pilot okullarda, 2014/ /19 öğretim yıllarında tüm Kosova Cumhuriyeti okullarında uygulanacağı ve bu program uygulanması için hizmetiçi eğitim yapılması gerekliliğini vurgulamaktadır. Dönemin Eğitim Bakanı Rame Buja ya göre 2013/14 öğretim yılında yeni öğretim programı pilot olarak Kosova nın 10 okulunda uygulanmıştır, bu uygulamanın artırılması hedeflenmektedir. 9

10 XXI. yüzyılın başlangıcında Kosova da Türkçe eğitimin, diğer eğitim dillerinde yapılan eğitimde olduğu gibi öğrenci sayılarında bir azalma gözlenmektedir. On yıl içerisinde Kosova Türkçe eğitiminde (ilk ve orta eğitimde) öğrenci sayılarında durumu tespit etmek için 2003/04 ve 2013/14 yılındaki eğitim istatiklerine göz atalım. 2003/04 öğretim yılında Kosova da Türkçe ilköğretimde 102 sınıfta 2108, orta öğretimde ise 26 sınıfta 714 öğrenci öğrenim görerken, on yıl sonra ilköğretimde 2013/14 öğretim yılında 113 sınıfta 1894, orta öğretimde ise 30 sınıfta 730 öğrenci öğrenim görmüştür (EBTB Prizren Denetin Dairesinde yayınlanmamış öğrenci verileri). Buna göre on sene zarfında ilköğretimde 214 öğrenci daha az, orta öğretimde ise 16 öğrenci daha çok olduğuna görülmektedir. Orta okullarda öğrencinin azalmamasına ve daha çok büyümesine Mamuşa da lisenin açılması etki etmiştir. Mamuşa da lisenin olması Mamuşa kız öğrencilerinin liseye devam etmeleri konusunda önemli bir etken olduğunu vurgulamak gerekir. Öte yandan şunu da belirtmek gerekir ki 2013/14 öğretim yılında Kosova da Türkçe eğitimde ana sınıfta ayrılan 8 sınıfta 155 öğrenci, Prizren Eğitim Fakültesi nin dört bölümünde (Matematik-Enformatik, Sınıf Öğretmenliği, Okul Öncesi Öğretmenliği ve Fizik-Kimya) 187 ve Filoloji Fakültesi nin Türk Dili ve Edebiyatı bölümünde 6O kadar öğrenci öğrenim görmektedir. 2014/15 öğretim yılında Kosova Cumhuriyeti nde üniversite öncesi eğitimde; 10 sınıfta 180, ilköğretimde 113 sınıta 1866 ve ortaöğretimde 28 sınıfta 706 öğrenci, toplam 151 sınıfta 2752 öğrenci Türkçe öğrenim gördü. Ancak olumlu gelişmelere rağmen bu dönemin son 3-4 yılında Kosova Türkçe eğitimde yeni sorunlar da baş göstermiştir. Bunlardan en önemlileri: Kosova Eğitim, Bilim ve Teknoloji Bakanlığı 2011 yılında çıkarımış olduğu Kosova Cumhuriyeti Üniversite Öncesi Müfredat Çerçevesi, 2012 yılında Üniversite Öncesi her kademe için Çerçeve Çekirdek ve yine her kademe için Öğretmen Kılavuzu kitaplarının yalnız Arnavutça ve Sırpça yayınlaması, Türk öğretmenlerine Türkçe müfredat malzemeleri ve onu takip eden diğer kitaplar olmadan Türk öğretmenlerine hizmetiçi eğitimin yapılması, Türkçe öğrenim gören ve liselerde mezun olan öğrencilerin Türkiye üniversitelerine öğrenim görmeleri için çok az sayıda kabul edilmesi, Gilan, Dobırçan ve Priştine de öğretmen kadro sorunu belirmesi yeni beliren önemli sorunlar arasındadır. Bu ve buna benzer eğitim sorunlarının çözümü konusunda ne Eğitim Bakanlığı, ne Türkçe eğitim yapılan belediyelerin Eğitim Müdürlükleri ne de Türk topluluğun siyasi ve sivil toplum örgütleri gerekli ilgi ve çabayı göstermişlerdir. Son yıllarda koordineli çalışma yerine yetkili kişilerin bireysel çıkışlarla sorunları çözmeye çalışması, daha büyük sorunların ortaya çıkmasına neden olmuştur. Türk toplumunun bir eğitim stratejisinin olmayışı eğitimde mevcut sorunların devamına ve yeni sorunların ortaya çıkmasına sebebiyet vermektedir. 10

11 Bir milli topluluk yaşayıp devam edebilmesi için dile ve kültüre bağlıdır. Eğitim bunları sağlıyorsa milli topluluk devam eder, sağlamıyorsa milli topluluk çözülür. Kosova da Türk topluluğun çözülmesini önlemek ve Türk varlığını devam ettirmek için, Kosova Türkçe eğitimine gereken öğretmen kadrosunu yetiştirmek, ders kitapları yayınlamak, yardımcı ders araç ve gereçleri Türkiye den temin etmek, hizmetiçi eğitimleri düzenlemek konusundaki kararlılığın ve mücadelenin sürdürülmesi gerekmektedir. Bu gibi eğitim sorunlarının çözümü için başta KDTP ve Kosova Türk Öğretmenler Derneği olmak üzere diğer sivil toplum kuruluşlarının da çabalarını gerektirmektedir; merkezi ve yerel düzeydeki yetkili eğitim organlarıyla birlikte çalışmalar yapmayı zaruri hale getirmektedir. Kosova Türkçe eğitiminde belirttiğimiz sorunlar çözüme kavuşmuş olursa Türkçe eğitim daha da gelişmiş ve Türkçe eğitimle birlikte Kosova da Türk varlığı devam etmiş olacaktır. Kaynakça Çelebi Durmuş Mustafa, Koro Bedrettin, XX. Yüzyılda Kosova da Türkçe Öğretim Programlarının Uygulanması, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Sayı: 32 Yıl: 2012/1. EBTB Prizren Denetiim Dairesi, Türk öğrenci sayıları verileri EBTB, Yeni Kosova Müfredat Çerçevesi, Priştine 2001 Kaleşi Hasan, Prizren kao kulturni centar za vrene Turskoga perıoda, Djufrmime Albanologjile 1, Priştine, Kodoman Bayram, Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi, Ötüken Yayınevi, İstanbul, Koro Bedrettin, Kosova Türkçe Eğitimde Gelişmeler, Prizren, Kosova İlk ve Orta Eğitim Yasası, (No. 2002/2 Yasasi). Lika Salih, Yugoslavya da Türkçe Eğitim Hayatı Balkan Ülkelerinde Türkçe Eğitim ve Yayın Bilgi Şöleni, TDK Yayınları, Ankara Müzbeg İskender, Hukuki belgeler çerçevesinde kosov a Türkleri, Balkan Türkleri (Derleyen: Erhan Türbedar), Asam Yayınları, Ankara, Özkan Salih, Arşiv Belgelerine ve Maarif Salnamelerine Göre XX.. Yüzyıla Girerken Kosova da Eğitim ve Eğitim Kurumları,(Yayınlanmayan Bildiri), VII.Uluslararası Atatürk Kongresi,, Üsküp-Manstır,2011. Recepoğlu Altay Suroy, 45 Yıl Önce Kosova datürk Eğitimi Görme Hakkını Tanıyan Karar. Bay Kültür- Sanat Dergisi, Yıl 3, sayı 19, Prizren, Safçı Nazan, Bedrettin Koro, Kosova da Türkçe Eğitimde Öğretmen Kadrosu, Türk Öğretmenler Derneği Yayınları, Prizren, Ünlü Mücize, Kosova Vilayeti ( ), Gece Kitaplığı, Ankara,

12 Kosova da Türkçe Eğİtİmdekİ Son Gelİşmeler ve Türkçe Ders Kİtaplarının Yayımı Taner GÜÇLÜTÜRK* Kosova da tarihsel olarak yaklaşık 555 yılın üzerinde köklü bir Türkçe eğitim geleneği mevcuttur. Osmanlı döneminde Türkçe eğitim 1912 yılına kadar yürütülmüştür. İkinci Dünya Savaşı ndan sonra tekrar faaliyete geçen çağdaş Türkçe eğitimin Kosova da 63 yıllık kurumsal bir geleneği bulunmaktadır yılına kadar gelinen süreçte Türkçe eğitimi, yaşanan sosyopolitik duruma paralel bir çizgide varlığını sürdürmüştür. Bu sosyopolitik değişme ve gelişmeler, kimi dönemlerde Türkçe eğitimi nitelik ve nicelik olarak olumlu, kimi dönemlerde de olumsuz olarak etkilemiştir. İktidardaki yönetimlerin eğitim politikaları, öğretim kadrosu, ders kitapları, eğitim araç ve gereçleri, öğrenci sayısı gibi faktörler Kosova da Türkçe eğitimin nitelik ve niceliğini etkileyen başlıca etkenleri oluşturmuştur. Bilindiği üzere, bu süreçte nitelikli eğitimin en önemli araç ve gereçlerinden biri ders kitaplardır. Makalemizde, Kosova da gelinen aşamada Türkçe eğitimdeki son gelişmeler ve bu bağlamda Türkçe ders kitaplarının yayımındaki son durum irdelenecektir. Araştırmamızda, eğitim bilim incelemelerinde tercih edilen nitel ve eğitim tarihi metodolojisi kullanılacaktır. Anahtar Kelimeler: Kosova, Kosova da Türkçe Eğitim, Türkçe, Türkçe Ders Kitapları. 12 * Dr., Balkan Türkoloji Araştırmalar Merkezi Araştırma Görevlisi (BAL-TAM), Türkolog, Araştırmacı-Yazar.

13 Osmanlı idaresinin 1912 yılında Kosova dan çekilmesi ardından Türk dilinde eğitim İkinci Dünya Savaşı ndan sonra 1951 yılından itibaren görülmeye başlanır 1. İki dünya savaşı arasında Arnavut ya da Sırp dillerinde eğitim görmek zorunda kalan Türk çocukları, Türkçe bilen hocalardan ancak devlet okulları dışında dini eğitim verilen camii mekteplerinde Türk dilinde ders alabilmişlerdir 2. Türkçe ders kitapları söz konusu olduğunda, Makedonya hariç, Türkçe eğitimin yasaklandığı iki dünya savaşı arasındaki dönemde Abdülhakim Hikmet Doğan ın haftada iki ders saati okuttuğu din dersleriyle birlikte, Usul-i Cedîd metoduyla hazırlayıp, gizli olarak el altından dağıttığı Türkçe Dersleri (I, II, III, IV) 3 kitapları dışında, Türkçe ders kitabı ya da Türkçe eğitime dair resmi olarak yürürlükte hiçbir şey yoktur yılından sonra Kosova da Türk dilinde eğitim yapılan okullardaki eğitim kayıtlarına duyulan ilgi artmıştır yılları arasında Kosova da Türkçe eğitim, yaşanan sosyopolitik duruma paralel bir çizgide varlığını sürdürmüştür. Bu sosyopolitik değişme ve gelişmeler, kimi dönemlerde Türkçe eğitimi nitelik ve niceliğini olumlu, kimi dönemlerde de olumsuz olarak etkilemiştir. Yönetimdeki iktidarların eğitim politikaları, öğretim kadrosu, ders kitapları, eğitim araç ve gereçleri, öğrenci sayısı gibi faktörler Kosova da Türkçe eğitimin nitelik ve niceliğini etkileyen başlıca etkenleri oluşturmuştur. Kosova da 1951 sonrasındaki ilk dönemlerde Türkçe eğitim için ders kitabı ihtiyacı Üsküp ten karşılanmıştır. Zira Makedonya Cumhuriyeti nde Türkçe eğitime hemen İkinci Dünya Savaşı nın hemen ardından başlanmış ve kimi kitaplar bu sürede yayımlanmıştır. 1944/45 eğitim-öğretim yılında, Üsküp Tefeyyüz İlkokulu nda Türkçe eğitim alanında ilk adım atılırken 4 aynı dönemde Makedonya da Türk çocuğu 27 ilkokulda Türkçe öğrenim görme imkânına kavuşmuştur yılında tarihçi Fetah Süleymanpaşiç in ilkokul ikinci sınıflar için hazırladığı Okuma Kitabı yayımlanmıştır yılında ise Türk çocukları, Fetah Süleymanpaşiç ve Ferit Bayram ın birlikte hazırladıkları ilk Türkçe Alfabe isimli esere kavuşmuşlardır. Dolayısıyla Kosova daki Türkçe eğitime gerekli ders kitapları için lojistik kaynak Makedonya dan sağlanmıştır. Sadece ders kitapları değil, aynı zamanda Türkçe eğitimde görev alacak öğretim kadroları da Üsküp te hızlandırılmış pedagoji kurslarından gerekli sertifikaya sahip olduktan sonra Kosova da İpek, Mitroviça, Vıçıtırın, Priştine, Gilan, Dobruçan, Prizren ve Mamuşa gibi şehir ve köylerde işbaşı yapmaya başlamışlardır. Diğer bir deyişle, gerek Türkçe ders kitapları için materyal desteği gerek eğitim kadrolarının yetiştirilmesi noktasında Kosova da Türkçe eğitim açısından Makedonya nın önemli bir üs olduğu söylenebilir. 1. Yugoslavya Komünist Partisi Merkez Komitesinin kararı üzerine Özerk Bölgesi Ulusal Kurumunun 3. Oturumunda Türk halkının anadilinde öğretim yapabilmeleri ve Türk okullarının açılması kararlaştırılmıştır. 20 Mart 1951 tarihinde alınan Türkçe eğitim veren okulların açılmasına ilişkin karar, aynı yılın 1 Nisan gününden itibaren uygulanmaya konmuştur. 2. Bu dönemde ancak din görevlisi yetiştirilmesi için bazı medreselerin çalışmalarına izin verilmiştir yılına kadar Prizren medresesinde müderris Nusret Efendi tarafından Türkçe eğitim verilmiştir. Nusret Efendi nin vefatından sonra bu göreve Yakovalı Hasan İslami Efendinin atanmasıyla dersler Arnavutça sürdürülmüş, yıllarında diğer şehirlerde olduğu gibi Prizren de kapatılan medrese Priştine ye taşınmıştır. 3. Prof. Dr. Hamdi Hasan, Makedonya Cumhuriyeti nde Türkçe Ders Kitaplarının Nitelikleri, Avrupa Konseyi 2001 Avrupa Dilleri Yılı: Avrupa`da Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretimi Sempozyumu Bildirileri, Milli Eğitim Bakanlığı, Ankara, Hilat Selim, Makedonya Sosyalist Cumhuriyeti nde Türk Dilindeki Okulların Kırk Yıllık Gelişim ve Başarıları, Sesler Aylık Toplum Sanat Dergisi, Üsküp, Şubat 1985, sayı 193, s Nada Yurukova, AVNOY un İkinci Oturumu Kararlarının Makedonya da Öğretim Yılında Eğitim-Eğitim Sisteminin Kurulmasına Etkisi, Sesler, Aylık Toplum Sanat Dergisi, Üsküp, Kasım 1983, sayı 180, s Hilat Selim, Makedonya Sosyalist Cumhuriyeti nde Türk Dilindeki Okulların Kırk Yıllık Gelişim ve Başarıları, Sesler Aylık Toplum Sanat Dergisi, Üsküp, Şubat 1985, Sayı 193, s

14 yıllarında, tüm Yugoslavya cumhuriyetleri ve özerk bölgelerinde eğitimde birleşik müfredat uygulanmıştır. Birleşik-ortak müfredat ülkenin her yerinde uygulamada olduğu için Kosova da Türkçe ilkokullara ders kitapları ihtiyacı Makedonya Cumhuriyeti nin Prosvetno Delo yayımevinin Türkçe yayımlamış olduğu ders kitaplarıyla giderilmiştir. Ancak 1968 ve 1971 Anayasa değişiklikleri ve bilhassa 1974 Yugoslavya Sosyalist Federatif Cumhuriyeti nin Anayasası nın düzenlemeleri kapsamında birçok yetki ve görevler federe devlet düzeyinden Cumhuriyet ve Özerk bölgelere geçmiş ve bu bağlamda, Kosova Özerk Bölgesi de eğitimde müfredat hazırlama yetkisine sahip olmuştur. Ancak söz konusu değişikliklerle cumhuriyet ve özerk bölgeler arasındaki müfredatlarda, özellikle sosyal bilimlerde farklılıklar ortaya çıkmıştır. Bu farklılıklar nedeniyle Makedonya Cumhuriyeti nde yayımlanan ders kitapları Kosova müfredatına uygunluk arzetmemiş ve söz konusu ders kitapları Kosova da kullanılmaz hale gelmiştir. 7 Kosova da son yarım yüzyıl içerisinde Türkçe ders kitapları Kosova Ders Kitapları Yayımlama Kurumu tarafından gün yüzü görürken, kurum tarafından 1976 yılına kadar sadece iki Türkçe ders kitabı yayımlamıştır yılından sonra ise orta öğretimde reforma geçilmesiyle birlikte yayımlanan Türkçe ders kitap sayısı artış kaydetmiştir yılları döneminde ilkokul ve ortaokulların ilk evresi (I. ve II. sınıflar) için Kosova Ders Kitapları Yayımlama Kurumu 26 ders kitabı yayımlamıştır yılları arasında ise Kosova Ders Kitapları Yayımlama Kurumu tarafından Priştine de özgün eserlerin yanı sıra çevirilerin de yer aldığı toplam 47 ders kitabı yayımlanmıştır. Prof. Dr. Tacida Hafız sorumluluğunda hazırlanan bu kitaplar devletin ders kitap kırtasiyelerinde satılmıştır yıllarında ise Kosova Özerk Bölgesi Ders Kitapları Yayımlama Kurumu, Türkçe ilkokul öğrencilerinin ihtiyaçları için özgün olarak Salih Lika nın Türkçe 1, 2, 3 ve 4. Okuma Kitabı, Fahri Kaya nın ilkokul 7. sınıfları için Okuma Kitabı, Bedrettin Koro ve İskender Muzbeg in 5, 6, 7 ve 8. sınıflar için Tarih ders kitabı ve I. sınıflar için tercüme edilmiş Doğa ve Toplumu Tanımak ders kitabı yayımlanmıştır yılları döneminde Sırbistan Ders Kitapları Yayımlama Kurumu nun Priştine Şubesi, Kosova da Türkçe ilkokul ve liseler için 10 özgün ders kitabı, 2 öğrenci çalışma kitabı ve Türkçeye tercüme edilmiş toplam 59 ders kitabı basmıştır Kosova Savaşı ndan sonra Kosova da Türkçe eğitim uzun bir süre Türkçe ders kitaplarından yoksun kalmıştır. Ders kitaplarının eksikliği basın organlarında yer alan çeşitli haber ve söyleşilerde geniş yer tutarken, değişik toplumsal tartışma platform ve toplantılarında eleştiri ve tartışmaların odağında yer alan konulardan biri olmuştur. Kosova Savaşı nın hemen ardından bir iki ders kitabı yayımlanmış olsa da Türkçe eğitimdeki ders kitabı eksikliği sorununu hafifletme noktasında yetersiz ve kısıtlı kalmıştır. 12 Bu dönemde öğretmenlerin kendi özverileriyle bazı kitaplar, yeni müfredata uygun şekilde, kaynak olarak Türkiye den getirtilen ders kitaplarından bölüm bölüm alıntılanarak ve fotokopi yoluyla çoğaltılarak ciltleştirilmiş, Türkçe ders verilen okullarda öğrencilere geçici ders kitabı olarak okutulmuştur Daha detalı bilgi için bkz. Bedrettin Koro, XX. Yüzyılda Kosova da Türkçe Öğretim Programlarının Uygulanması, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 32 Yıl:2012/1, s Nimetullah Hafız, 1990, Kosova da Yayımlanan Türkçe Ders Kitapların Bibliyografyası, Çevren, XVII, 79-80, Priştine s Nimetullah Hafız, 1990, a.g.m. s Bedrettin Koro, XX. Yüzyılda Kosova da Türkçe Öğretim Programlarının Uygulanması, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Sayı: 32 Yıl:2012/1, s Koro, a.g.m., s Gündemden düşmeyen eğitim sorunları ivedi çözümler bekliyor, Yeni Dönem Gazetesi, Prizren, Sayı 344.

15 Kosova Eğitim Bilim ve Teknoloji Bakanlığı uzun süre Türkçe ders kitaplarının yayımlanmamasına gerekçe olarak bütçe yetersizliği ni ileri sürmüştür. Diğer yandan basılacak Türkçe ders kitap tirajının az olması yüzünden, Eğitim Bakanlığı nın açtığı ders kitap basımı ihaleleri özel basım evleri için cazip gelmemiştir. Bu yüzden diğer etnik topluluklar ait ders kitaplarının basımı ilk zamanlarda özel basım evlerinin ilgisini çekmemiştir. Ancak, bilhassa 2006 yılından sonra Eğitim Bakanlığı bu sorunu, çoğunluk Arnavut topluluğuna ait kitapların basım ihalesini kazanan yayım evlerine sayısal azınlıktaki toplulukların ders kitaplarının da basımını mecburi kılarak aşabilmiştir. Öte yandan, Türkiye den getirtilen bazı ders kitapları ise Kosova daki ders müfredatına tamamen uymadığı için öğretmenlerin bu kitaplardan faydalanması imkânı da çok kısıtlı olmuştur.eğitim Bakanlığının özgün ders kitap hazırlanması için açtığı kitap ilan başvurularını, uzman kadro yetersizliği yüzünden bir süre neticesiz bırakmıştır yılında Prizren de düzenlenen IV. Kosova Türk Eğitim Kurultayı nda uzmanlar tarafından tespit edilen en önemli sorunlar ve öne çıkan çözüm önerileri arasında Kosova da Türk eğitim ve öğretiminde kullanılacak ders kitaplarının tercüme edilerek değil de, Kosova daki müfredata uygun Türkçe yazılması ve basılması, diğer ortak ders kitaplarının ise Türkçeye tercüme edilmesi yönündedir. 13 Kosova da tarihli 2002/2 sayılı İlk ve Orta Eğitim Yasası ile tarihli 04/ L-032 sayılı Kosova Cumhuriyeti nde Üniversite Öncesi Eğitim Yasası na bağlı olarak Eğitim Bakanlığı tarafından çıkartılan mevcut düzenlemeler, Kosova daki tüm halkların yanı sıra Kosova Türklerine de fen bilimleri hariç, sosyal bilimlerdeki ders müfredatının kendileri tarafından, azınlığın tarihi ve kültürel özelliklerine göre hazırlanması olanağını sunmuştur. Türkçe anadil dersi gibi, tarih, resim, müzik kitapları Türk diline, tarihine ve kültürüne göre hazırlanmasında özgün çalışmalara önem verilmiş ve matematik, fizik, kimya, coğrafya gibi ders kitaplarının ise tercüme edilmesi öngörülmüştür yılından sonra bu yönde gerçekleştirilen çalışmalar ve bu bağlamda yaşanan olumlu gelişmeler Türkçe ders kitap eksikliğini nicelik olarak önemli ölçüde gidermiştir. Konuyla ilgili 2014 yılının Eylül ayında yaptığımız araştırma ve gerçekleştirdiğimiz görüşmeler neticesinde Kosova Eğitim Bilim ve Teknoloji Bakanlığı nın yeni müfredatına göre yılları arasında toplam 81 Türkçe ders kitabı yayımladığı tespit edilmiştir. Eğitim Bakanlığı Türkçe ders kitapları yayımlama koordinatörü Nazan Safçı dan aldığımız bilgilere bakıldığında, ders kitaplarının büyük çoğunluğunun yayımlandığı görülmektedir. 14 Eğitim Bakanlığı nın resmi kaynaklarından aldığımız bilgilere göre, okul yıllarına göre yayımlanan ve Eğitim Bakanlığı tarafından ücretsiz olarak dağıtılan kitapların listesi şöyledir: 13. Mr. Taner Güçlütürk, Kosova da Türkçe Eğitim ve Basın-Yayım Etkinlikleri, BAL-TAM Türklük Bilgisi Dergisi, 2010, nr. 12, s Eylül 2014 tarihinde gerçekleştirilen görüşmeden elde edilen bilgiler doğrultusunda tespit edilmiştir. 15

16 Birinci sınıf: (1. İlk Okuma ve Yazma, 2. İlk Okuma ve Yazma Öncesi, 3. Türkçe Okuma Kitabı, 4. Matematik, 5. Resim Kültürü, 6. El İşi) İkinci sınıf: (1. Türkçe Okuma Kitabı, 2. Matematik, 3. Resim Kültürü, 4. El İşi) Üçüncü sınıf: (1.Türkçe Okuma Kitabı, 2. Matematik, 3. Resim Kültürü, 4. Müzik, 5. El İşi, 6. İnsan ve Doğa, 8. Yurttaşlık Eğitimi, 8. İngilizce) Dördüncü sınıf: (1.Türkçe Okuma Kitabı, 2. Matematik, 3. Resim Kültürü, 4. El İşi, 5. İnsan ve Doğa, 6. Yurttaşlık Eğitimi, 7. Müzik Eğitimi, 8. İngilizce) Beşinci sınıf: (1.Türkçe, 2. Matematik, 3. Tarih, 4. El İşi, 5. Yurttaşlık Eğitimi, 6. Resim Kültürü, 7. İnsan ve Doğa, 8. Müzik Eğitimi, 9. İngilizce) Altıncı sınıf: (1.Türkçe, 2. Matematik, 3. Biyoloji, 4. Fizik, 5. Tarih, 6. Coğrafya, 7. Yurttaşlık Eğitimi, 8. Resim Kültürü, 9. Müzik, 10. Teknoloji, 11. İngilizce) Yedinci sınıf: (1. Türkçe, 2. Matematik, 3. Biyoloji, 4. Fizik, 5. Kimya, 6. Tarih, 7. Coğrafya, 8. Yurttaşlık Eğitimi, 9. Resim Kültürü, 10. Müzik, 11. Teknoloji, 12. İngilizce) Sekizinci sınıf: (1. Matematik, 2. Biyoloji, 3. Fizik, 4. Kimya, 5. Tarih, 6. Coğrafya, 7. Yurttaşlık Eğitimi, 8. Resim Kültürü, 9. Teknoloji, 10. Müzik, 11. İngilizce) Dokuzuncu sınıf: (1. Matematik, 2. Yurttaşlık Eğitimi, 3. Resim Kültürü, 4. Coğrafya, 5. Biyoloji, 6. Kimya, 7. Tarih, 8. İngilizce) Onuncu sınıf: (1. Türk Dili ve Edebiyatı, 2. Resim Kültürü, 3. Tarih) Onbirinci sınıf: (1. Türk Dili ve Edebiyatı, 2. Tarih) Onikinci sınıf: (1. Türk Dili ve Edebiyatı) 8. ve 9. Sınıflara yönelik Türkçe ve 1. ve 2. sınıflar için Müzik kitaplarının basıma hazırlık aşamasında olduğunu vurgulayan Eğitim Bakanlığı Türkçe ders kitapları yayımlama koordinatörü Nazan Safçı ya göre, 2008 den itibaren 2014 öğretim yılına kadar bütün ders kitaplarının Eğitim Bakanlığı tarafından ücretsiz olarak okullara dağıtımı yapılmıştır. Bu sürede Kosova`da Türkçe öğrenim yapılan lise ve mesleki liselerinde okutulan belirli dersler için kitap sağlanması için Türkiye Cumhuriyeti nden yardım talebinde bulunduklarını kaydeden Safçı, Haziran 2010 yılında Kosova Eğitim Bilim ve Teknoloji Bakanlığına ders kitabının gönderildiğini belirtmiştir. Türkiye den gelen bu kitaplar eğitim-öğretim yılında öğrencilere dağıtılmıştır yılları arasında özgün ders kitaplarının yayımı için Bakanlığın belli aralıklarla ihale duyurusu yayımladığını ifade eden Safçı, ihaleye Kosovalı Türk müeliflerin taslak sunarak katıldıklarını, sunulan taslakların da Kosovalı Türk öğretmenler ile Türkiye den gelen misafir öğretim üyelerinden oluşan komisyonlar tarafından değerlendirilip redakte edildiğini açıklamıştır. 15 Günümüzde yeni ders müfredatlarının hazırlandığını kaydeden Safçı, önümüzdeki dönemde yayımlanacak yeni müfredatlara göre yeni içeriğe sahip ders kitaplarının da, uzmanların uyarıları dikkate alınarak gün yüzünü göreceğini söylemiştir. Kosova da lise eğitimi düzeyinde de Türkçe eğitim yürütülmektedir. Ancak Safçı lise eğitimi zorunlu eğitim statüsünde olmadığı için Eğitim Bakanlığının liselere Türkçe ders kitaplarını yayımlama yükümlülüğü bulunmadığını vurgularken, buna rağmen kendilerinin insiyatifi ve Eğitim Bakanlığı nın göstermiş olduğu anlayış sayesinde liseler için Türk Dili ve Edebiyatı, Tarih ve Resim Kültürü kitaplarını yayımladıklarının altını çiziyor. Safçı, lise eğitimini de zorunlu kılacak bir yasa tasarısı onaylandığı takdirde lise eğitimin de zorunlu hale getirileceğini belirtmiştir. 15. Söz konusu bilgiler 11 Eylül 2014 tarihinde gerçekleştirdiğimiz görüşmede elde edilmiştir. 16

17 Öte yandan gelinen aşamada ders kitaplarının neredeyse büyük çoğunluğunun basımdan çıkması Türkçe eğitim niteliğinde belli ölçüde iyileşme sağlaması beklenmekle birlikte, bu beklenti, kitapların sahip olduğu nitelik yanı sıra öğretmen ve öğrencilerin bu kitapları ne derece kullanacaklarıyla da parallelik arz etmektedir. Eğitim Bakanlığı yetkilisi Nazan Safçı, öğretmenlerin yeni çıkan ders kitaplarını kullanmamalarından yakınıyor. Öte yandan eğitim uzmanları basımdan çıkan ders kitaplarının, nitelik ve metodolojik açısından gerekli yeterliliği içermediğini savunurken, kitaplar öğretmen, öğrenci ve velilerden de değişik eleştiriler alıyor. Kosova Eğitim, Bilim ve Teknoloji Bakanlıği, öğretim yılı başında gerekli hazırlıkların tamamlandığını, bütün öğrencilere ücretsiz ders kitabı dağıtılacağını duyursa da öğretim yılında Türkçe eğitimde ders kitabı eksikliği yaşanmıştır. Türkçe öğretim söz konusu olunca Bakanlığın ders kitabı temin vaadi kısmi olarak gerçekleşmiştir. Türkçe eğitim görülen okulların kimilerinde öğrenciler kitaplarını elde edemezken, çocukların elde edemediği ders kitapları arasında Matematik, Türkçe, İnsan ve Doğa, El İşi, Müzik, Resim adlı kitaplar yer almıştır. Kimi Türk sınıfları ders kitaplarını kısmi olarak elde ederken, kimileri de kitapların hiçbirine kavuşamamıştır. Öyle ki kimi okullarda Türk öğrencileri Arnavutça ders kitaplarıyla ders görmek zorunda kalmışlardır. Kosova da Türkçe eğitimde diğer önemli sorunlarından birini de ders araç ve gereçler ile yan literatürlerin eksikliği oluşturmaktadır. Yerli yazarların literatür açığını kapatmak için edebi yaratıcılık yönündeki çalışmaları yanı sıra değişik dönemlerde Türkiye Cumhuriyeti nden sağlanan yardımlar ile çözülmeye çalışılması, kısmi iyileşmeler sağladığı görülmüştür lı yıllar yanı sıra 1971 ve 1991 yıllarında bağış yoluyla okul ve kütüphanelere, değişik ders araç ve gereçler, ansiklopediler, sözlükler, dünya ve Türk yazarlarının edebi eserleri, atlaslar, haritalar, öğretmen kılavuz ve öğrenci çalışma kitapları sağlandığı bilinmektedir. Bu yönde eğitimle ilgilenen dernekler yanı sıra bireysel girişimler de olmuştur. Bilhassa 1970 li yılların Süleyman Brina tarafından Türkiye den 50 bin ders ve yardımcı ders kitabı getirtilmiştir. 16 Ancak bu araç ve gereçler ile yardımcı ders kitaplarının periyodik dönemlerde sağlanması, bu sorunun hala güncelliğini korumasına sebebiyet vermektedir. Kosova Cumhuriyeti Eğitim Bakanlığı, 2013 yılında uygulamadaki eğitim ve öğretim müfredatının değiştirilmesi kararı almıştır. Bu kapsamda yeni müfredatın uygulanması için pilot okullarda çalışmalar gerçekleştirilse de bu süreçte birçok sorunlar yaşanmıştır. Bakanlık tarafından hazırlanan plan ve program komisyon üyeleri, yönetim kurulu üyeleri ve koordinasyon grup üyeleri arasında Türk kökenli hiçbir uzmana yer verilmemişitir. Müfredat çerçevesi hazırlığı sırasında da Türk eğitimci ve uzmanlarına danışılmamıştır. 16. Zeynel Beksaç tarafından hazırlanan Süleyman Brina Balkanlar Türk Kültürü Hizmet Ödülü kataloğundan elde edilen bilgidir. 17

18 Türkçe Öğretim Plan ve Program hazırlık proje sürecine dahil edilen ve yeni müfredat hakkında eğitime tabi tutulan Türk öğretmen ve eğitimcilere Bakanlık tarafından verilen kitap ve malzemelerde dil, yazım ve anlam hataları görülmüş, bu sorunlar hazırlık sürecinde yeni müfredatı verimli algılama ve uygulamada engel oluşturmuştur. Bakanlık, yeni müfredatı hazırlama sorumluluğunu öğretmenlere verildiği için fen veya sosyal bilim öğretmenleri ders plan ve programlarını kendileri hazırlamışlardır. Uzmanlar, kimi öğretmenlerin ders plan ve programı hazırlamada yeterli donanıma sahip olmadıkları için yeni müfredatın eksik kalacağı endişesini paylaşmışlardır. Müfredatın değiştirilmesi Türk eğitim çalışanları tarafından kaygıyla karşılanmaktadır. Zira Kosova Cumhuriyeti nde Türkçe eğitim yakın zamanda ders kitaplarına kavuşmuşken, yeni müfaredatla birlikte yeni ders kitaplarının da hazırlanması ve yayımlanması gerekecektir. Öyle ki eğitimciler bu sürecin zaman alacağı endişesiyle Türkçe eğitimin yeniden ders kitabı eksiklğiyle yüzleşeceği görüşünü paylaşmaktadırlar. Bir diğer endişeyi de yapılacak müfredat değişikliğine ayak uydurmada yaşanacak sıkıntılar oluşturmaktadır. Türkçe eğitimdeki sıkıntılara çözüm bulunması, gelişmelerin takip edilmesi ve sorunların önlenmesi açısından Eğitim Bakanlığı bünyesinde Türkçe Eğitim Masası nın oluşturulması ve sadece Türkçe eğitimle ilgilenecek bir yetkilinin istihdam edilmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Ayrıca yeni müfredat hazırlıkları, uygulanması ve danışmanlığı sırasında da Türkçe eğitim uzmanlarının sürece dâhil edilmeleri zaruri bir ihtiyaçtır. 18

19 SONUÇ VE ÖNERİLER Tarafımızca yapılan araştırmalar sonucunda elde edilen bilgiler ve bulgular, Kosova da Türkçe ders kitaplarının büyük çoğunluğunun yılları arasında yayımlandığını göstermektedir. Geriye yayımı bekleyen ders kitaplarının da gün ışığına erişmesiyle Türk okulları için gerekli ders kitapları seti tamamlanmış olacaktır. Bundan sonra yapılacak araştırma ve incelemelerin Türkçe ders kitaplarının nitelik ve içeriliği üzerine yönelmesi, yeni müfredat ile birlikte muhtevada daha nitelikli yayımların gün yüzünü görmesine de katkı sağlayacaktır. Kosova da Türkçe öğretimdeki mevcut durum, azalan öğrenci sayısı ile 2014 yılında Gilan da Türkçe sınıfların kapanma aşamasına gelmesiyle pek iç açıcı bir tabloyu çizmemektedir. Bundan önce Mitroviça, Vıçıtırın ve çok daha önceleri de İpek gibi şehirlerde Türkçe eğitimin son bulmasında sosyopolitik gelişmeler yanı sıra eğitim niteliğini etkileyen koşullar ile doğru orantılı olduğu düşünülmektedir. Ders kitaplarının yayımlanması ve Türkiye den mezun genç öğretim kadrolarının istihdam edilmesiyle eğitim koşulları gelinen aşamada kısmi olarak iyileştiyse de kimi yerlerde uzman kadro yoksunluğu, öğretim araç ve gereç eksikliği, öğretim kurumlarındaki altyapı yetersizlikleri, Türkçe eğitim yapılan sınıflara ayrılan mekân koşulları ile diğer önemli faktörler Kosova daki Türk eğitimini etkilemeyi sürdürmektedir. Eğitimde kronikleşen sorunlara acil çözümlerin bulunamaması yanı sıra 2006 yılında Türkçe nin resmi devlet dili statüsüne ulaşamaması ve ardından resmiyeti yerel düzeye indirgenen Türkçenin uygulanmamasıyla beraber değişik alanlarda yaşanan sıkıntılar, Türkçe eğitime kayıt oranını ciddi olarak etkilemiş ve Balkanların en genç ülkesi Kosova da çağdaş Türkçe eğitime de gölge düşürmeye devam etmiştir. KAYNAKÇA GÜÇLÜTÜRK, Mr. Taner, Kosova da Türkçe Eğitim ve Basın-Yayım Etkinlikleri, BAL-TAM Türklük Bilgisi Dergisi, 2010, sayı 12, s HAFIZ, Nimetullah, 1990, Kosova da Yayımlanan Türkçe Ders Kitapların Bibliyografyası, Çevren, XVII, 79-80, Priştine s. 37. HASAN, Prof. Dr. Hamdi, Makedonya Cumhuriyeti nde Türkçe Ders Kitaplarının Nitelikleri, Avrupa Konseyi 2001 Avrupa Dilleri Yılı: Avrupa`da Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretimi Sempozyumu Bildirileri, Milli Eğitim Bakanlığı, Ankara, KORO, Bedrettin DURMUŞÇELEBİ, Yrd. Doç. Dr. Mustafa, XX. Yüzyılda Kosova da Türkçe Öğretim Programlarının Uygulanması, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Sayı: 32 Yıl:2012/1, s SELIM, Hilat, Makedonya Sosyalist Cumhuriyeti nde Türk Dilindeki Okulların Kırk Yıllık Gelişim ve Basanları, Sesler Aylık Toplum Sanat Dergisi, Üsküp, Şubat 1985, sayı 193, s. 25. YURUKOVA, Nada, AVNOY un İkinci Oturumu Kararlarının Makedonya da Öğretim Yılında Eğitim- Öğretim Sisteminin Kurulmasına Etkisi, Sesler Aylık Toplum Sanat Dergisi, Üsküp, Kasım 1983, sayı 180, s

20 Kosova da Türkçe Eğİtİm Öğretmen Gözünden Yansımalar ) Hazırlayanlar: Esin Muzbeg, Gökşen Uysal, Sezer Hoti, Esra Baykuş, Sibel Kırık Kosova da Türkçe eğitime yer verdiğimiz bu çalışmada, eğitimde çok tartışılan bazı konuları öğretmenlerin gözünden değerlendirmenin faydalı olduğunu düşündük. Kitap kadro sorunundan, okullardaki koşullara ve Türkçe eğitimin geleceğine kadar öğretmenlerin görüşü sistematik bir biçimde yansıtılmış oldu. Türklerin yoğun olarak yaşadığı Prizren, Priştine ve Mamuşa daki okullarda, ilkokul, ortaokul ve lise seviyesindeki 109 öğretmene ulaşılmış ve cevaplar eğitim kademelerine göre tasnif edilmiş olup yorumlanmıştır. Okullar ve eğitim kademeleri arası örneklemde bir denge gözetilerek 40 ı ilkokul, 37 si ortaokul ve 32 si lise öğretmeni olmak üzere 109 öğretmenle anket formu doldurulmuştur. Anket toplamda 12 sorudan oluşmuştur. Okulların fiziki koşulları, laboratuvar ortamları, Türkçe kitapların varlığı ve bunların içeriklerine ilişkin öğretmen görüşleri, öğrenci sayılarındaki durum, geleceğe ilişkin kaygılar, Türkçe eğitimin temel meseleleri ve çözüm mekanizmalarını içeren sorularla Kosova da Türkçe eğitim mercek altına alınmıştır. İLKOKUL SEVİYESİNE İLİŞKİN DEĞERLENDİRMELER (1-5 SINIF) Prizren, Priştine ve Mamuşa daki ilkokul seviyelerinde toplam 40 öğretmenle görüşülmüştür. Öğretmenlerin okul koşulları ve Türkçe eğitime ilişkin görüşleri yüzdelik olarak yansıtılmıştır. İlkokul öğretmenlerinin sadece %5 i okulların fiziki koşullarının yeterli olduğunu düşünmektedir. Okullardaki koşulları öğretmenlerin %47 si yetersiz, %45 i ise kısmen yeterli bulmaktadır. 20

21 Ders kitaplarına ilişkin soruda ise ilkokul seviyelerinde kitapların mevcut olduğu belirtilmiş ancak % 64 gibi büyük bir çoğunluk kitapların mevcut ama yetersiz olduğunu düşünmektedir. Tüm kitapların olduğunu belirtenlerin oranı %10 iken, kitapların bir kısmının olmasına rağmen yeterli düzeyde olduğunu düşünenler %26 oranındadır. Mevcut kitapların içeriklerinin ihtiyaçları karşılayıp karşılamadığına ilişkin soruda ise öğretmenlerin sadece %5 i tamamen karşıladığını düşünmekte Aşağı yukarı eşit bir dağılımla kısmen karşıladığı veya yardımcı kitaplarla telafi edildiği belirtilmektedir. Öte yandan öğretmenlerin %64 ü okullardaki kitap dışındaki araç ve gereçler ile laboratuvar ortamlarının yetersiz olduğunu düşünmekte, sadece %10 u koşulları yeterli bulmaktadır. 21

22 Müfredatın hem ders kitabı ile olan uyumu hem de öğrencinin kavrama seviyesine ilişkin öğretmen görüşünde %48 lik bir oran kısmen uyumlu görmekte; %26 şar pay ise uyumlu veya diğer yardımcı kitaplarla uyumlu hale geldiği dile getirilmektedir. Müfredat ile ders kitabı ve öğrencinin kavrama düzeyi arasında bir uyumsuzluk söz konusu değildir. 22 İlginçtir ki müfredat, ders kitabı ve öğrencinin kavrama seviyesini uyumlu bulan öğretmenler, müfredatın yenilenmesi gerekip gerekmediğine ilişkin değerlendirmede sadece %8 i mevcut istikrarı koruyup uygun olduğunu dile getirmektedir. Öğretmenlerin %35 i müfredatın çağdaş eğitim sisteminin gereklerini karşılamadığını, %33 ü de sorunun kitaplardan kaynaklandığını dile getirmektedir. Hem müfredatın hem de kitapların uygun durumda olduğunu söyleyenlerin oranı ise sadece % 8 seviyesinde kalıyor.

23 Öte yandan Türkçe sınıflarda öğrencilerin azaldığına ilişkin yargı öğretmenler tarafından reddediliyor. İlkokul öğretmenlerin %50 si öğrenci sayısındaki azalışın Kosova daki nüfus artış hızındaki yavaşlamadan kaynaklandığını, %33 ü de çeşitli toplumsal sebeplerden dolayı bir azalmanın söz konusu olduğunu dile getiriyor. Öğrenci azalmasını öğretmenlerin sadece %2 si eğitimdeki kalite düşüklüğüne, %5 i de Türkçe eğitimin gelecek perspektifini kaybetmesine bağlıyor. 23

24 Türkçe eğitimin geleceği konusunda ilkokul öğretmenlerin görüşleri kaygılandırıcı değil. Öğretmenlerin %57 si istikrarını koruyacağını belirtirken, %28 i daha iyiye gideceği görüşünde... Öğretmenlerin sadece %15 i durumun kötüleşeceğini düşünüyor. Ancak ilerideki grafiklerde göreceğimiz üzere bu eğilim ortaokuldan liseye doğru giderek kötümserleşiyor. Öğretmenler arasında Kosova da diğer dillerde yapılan eğitim ile kıyaslandığı zaman Türkçe eğitim arasında bir fark olmadığı görüşü hâkim... Araç gereç ve kitap açısından bazı avantajların olmasına rağmen seviyenin birbirine yakın olduğu görüşü büyük bir üstünlüğe sahip. Ancak eğitim seviyelerine ilişkin bu kıyaslamadaki olumlu tablo ilkokuldan liseye doğru olumsuz bir eğilimle değişiyor. İlkokulda bir fark görmeyenlerin oranı %42 iken, ortaokullarda bu oran %40 a, liselerde ise %33 e düşüyor. 24

25 Yukarıdaki cevaplarda özellikle ilkokul seviyelerinde kitapların mevcut olduğuna ilişkin değerlendirmenin çıkmasına rağmen, öğretmen algısı açısından Kosova daki Türkçe eğitimde kitap sorununun en büyük sorun olma özelliğini sürdürdüğü görülmektedir. İlkokul seviyesindeki öğretmenlerin %37 si kitap eksikliğini, %19 u ise okullardaki koşulları en büyük sorunlardan biri olarak görmeye devam ediyor. Üçüncü sıraya ise %16 lık pay ile ayrımcılıkla ilgili sorunlar oturuyor. 25

26 Türkçe eğitimdeki sorunların çözümü konusunda ise %25 ile en büyük payın Kosova Eğitim Bakanlığına düştüğü, onu da %23 lük pay ile Öğretmenler Derneğinin izlediği tespit edilmiş durumda. 26

27 ORTAOKUL SEVİYESİNE İLİŞKİN DEĞERLENDİRMELER (6-9 SINIF) Prizren, Priştine ve Mamuşa daki ortaokul seviyelerinde toplam 37 öğretmenle görüşülmüştür. Öğretmenlerin okul koşulları ve Türkçe eğitime ilişkin görüşleri yüzdelik olarak yansıtılmıştır. İlkokul ve ortaokul seviyelerinin aynı okul binalarını kullanmalarına rağmen okulların fiziki koşullarına ilişkin görüşlerde yeterlilik oranında 6 puanlık bir artış gözükmekte, genel değerlendirmeler ise paralellik arz etmektedir. Okul koşullarını yeterli bulanların oranı % 11 iken, yetersiz bulanlar %43 seviyelerinde, kısmen yeterli bulanlar ise %46 seviyelerinde yer alıyor. 27

28 Ders kitaplarının yeterliliği konusunda da benzeri bir tablo ortaya çıkmaktadır. Öğretmenlerin %65 gibi büyük bir çoğunluğu bazı kitapların olmasına rağmen, yetersiz olduğunu düşünmektedir. Tüm ders kitaplarının mevcut olduğunu söyleyenlerin oranı %6 seviyelerinde yer alıyor. %26 lık bir kesim kitapların bir kısmının mevcut olup yeterli olduğunu düşünmekte. Kitaplarımız yoktur ve kitaplarımız vardır diyenlerin oranı ise %6 lık pay ile eşit seviyede. 28

29 İlkokullarda ders kitaplarının içerik açısından ihtiyacı karşılamadığına ilişkin bir cevap yokken, ortaokullarda %16 seviyelerinde oluşu dikkat çekmektedir. Ancak tamamen karşılamaktadır diyenlerin oranı da %11 lere yükselmiştir. Kitapların içeriklerinin kısmen veya diğer yardımcı kitaplarla birlikte ihtiyacı karşıladığına ilişkin yargı %73 seviyelerindedir. Eğitim sistemi içinde kitap dışındaki araç ve gereçler ile laboratuvar ortamına ilişkin şartlar ortaokul seviyelerinde daha da kötüye gidiyor. Öğretmenlerin %70 i şartların yetersiz olduğunu düşünüyor. Buna karşılık sadece %11 lik bir kesim şatların yeterli olduğunu dile getiriyor. 29

30 Orantısal farklarla birlikte müfredat, ders kitabı ve öğrencinin kavrama düzeyi arasındaki uyumluluk ilkokul ve ortaokul arasında benzerlik gösteriyor. Ortaokul öğretmenlerinin %3 ü, bu üç bacak arasında bir uyumsuzluk olduğunu düşünüyor. Ancak uyumlu görenlerin oranı da fazla değil. Öğretmenlerin %21 i tam uyumluluk görüyor. Müfredatın yenilenmesine ilişkin soru üzerine ise ilkokul ve ortaokul öğretmenleri arasında yüzde yüzlük bir artışla fark göstererek öğretmenler müfredatın öğrenci seviyesinin altında olduğunu düşünüyor. Bu oran ilkokullarda %12 iken, ortaokullarda %24 e çıkıyor. 30

31 Öğrenci sayısındaki azalmaya ilişkin değerlendirme ilkokul ile ortaokul öğretmenleri arasında trend aynı olmasına rağmen orantısal farklar dikkat çekiyor. Azalmanın Türkçe eğitimdeki perspektif eksikliğinden kaynaklanabileceğini düşünme oranı ilkokul seviyelerinde %10 iken, ortaokulda bu seviye %20 ye çıkıyor. Azalmanın nüfus artış hızının azalmasına bağlanma oranı ilkokullarda %50 iken, ortaokulda da %27 ye düşüyor ama hem ilkokul hem de ortaokul öğretmenleri eğitimde bir kalite eksikliği olmadığını görüşünde. Eğitim kalitesinden dolayı öğrenci sayısının azalmış olabileceğini düşünenlerin oranı sadece % 2. 31

32 İlkokul öğretmenlerine kıyasla ortaokul öğretmenleri Türkçe eğitimin geleceği konusunda statükodan daha uzaklar. İyimser tablo %28 lerden %38 lere çıkmasına rağmen, kötümser tablo da %15 lerden %30 lara varıyor. Bu kötümser tablo liselere vardığımızda daha da kötüleşiyor. 32

33 Kosova da yapılan Türkçe eğitimin, bu bölgede diğer dillerle yapılan eğitimlerle kıyaslandığı zaman pek büyük bir farkı olmadığı kanaati mevcut. Kitap ve araç gereçlerin bir avantaj sağladığını düşünenler kadar düşünmeyenler de var. Ancak farklı dillerde yapılan eğitimler arası bir fark olmadığına ilişkin görüş de ilkokullardan liselere doğru giderek azalıyor. 33

34 Ortaokul seviyelerinde de kitap sorunu ve okullardaki şartlar en büyük engel olarak kalmaya devam ediyor. İlginç olan konu ilkokullarda yönetimle ilgili bir sorun gözükmezken ayrımcılık konusu %16 ile ön plana çıkıyor. Ortaokullarda ise ayrımcılıkla ilgili sorunlar %8 seviyelerine gerilerken, yönetimle ilgili sorunlar % 15 seviyelerinde yerini buluyor. 34

35 Türk eğitimindeki sorunların çözümü konusunda ise orantısal bazı değişikliklere rağmen aynı eğilim devam ediyor. Birinci sırada Kosova Eğitim Bakanlığı olarak görülürken, %18 ile Öğretmenler Derneğinden bir puan ileride siyasi irade yer alıyor. Konu tabii muhatabı olan Eğitim Bakanlığından sonra öğretmenlerin meslek örgütü olan öğretmenler derneği ile siyasi iradenin paralellik izlemesi dikkat çekiyor 35

36 LİSE SEVİYESİNE İLİŞKİN DEĞERLENDİRMELER (10-12 SINIF) Prizren, Priştine ve Mamuşa daki ilkokul seviyelerinde toplam 32 öğretmenle görüşülmüştür. Öğretmenlerin okul koşulları ve Türkçe eğitime ilişkin görüşleri yüzdelik olarak yansıtılmıştır. Lise seviyelerinde okulların fiziki koşullarına ilişkin değerlendirmede yeterlilik oranı %13 seviyelerinde iken, fiziki koşulları kısmen yeterli bulanların oranı %59; yetersiz bulanların oranı ise % 28 seviyelerinde yer alıyor. 36

37 Ders kitaplarının mevcudiyetine ilişkin soru üzerine ise lise seviyelerindeki okullarda kitapların olmayışından yakınan öğretmenlerin sayısı %31 iken, kitapların mevcut olup yetersizliğinden şikâyet edenlerin oranı %44 seviyelerinde seyrediyor. Öğretmenlerin sadece %9 u kitapların mevcut olduğunu dile getiriyor. İlkokullarda kitabın olmayışını söz konusu değilken, kitap eksikliği ortaokul seviyelerinde %6 ya lisede ise % 31 e çıkıyor. Ders kitapların içeriğinin ihtiyacı tamamen karşıladığını düşünen öğretmenlerin oranı %9 larda iken, karşılamadığını söyleyen öğretmenlerin oranı ise %13. Kısmen veya yardımcı kitaplarla birlikte ihtiyacın karşılandığına ilişkin orantılar ise sırasıyla %19 ve %59 olarak karşımıza çıkıyor. 37

38 Ders dışındaki araç gereç ve laboratuvar ortamına ilişkin değerlendirme ise lise öğretmenleri % 47 lik bir çoğunlukla koşulları yetersiz bulurken; %12 lik bir kısım yeterli olarak değerlendiriyor. Kısmen yeterli olduğunu düşünenlerin oranı ise % 47. Müfredat, ders kitabı ve öğrencinin kavrama düzeyindeki uyumluluğu öğretmenlerin sadece %12 si yeterli buluyor. %16 si yetersiz bulurken, büyük bir çoğunluk kısmen uyumlu veya diğer yardımcı kitaplarla uyumlu hale geldiği görüşünde. İlkokul seviyelerinde bir uyumsuzluk algısı söz konusu değilken, ortaokullarda %3, lisede ise %16 ya yükselmesi dikkat çekiyor. 38

39 Müfredatın durumu ve yenilenmesine ilişkin değerlendirme çeşitli yorumlar mevcut. Ancak öğretmenlerin sadece %3 ünün hem müfredat hem de kitapların uygun olduğunu söylemesi dikkat çekici. Müfredatı öğrencilerin kavrama seviyelerinin altında bulanlar %9; müfredatı ağır bulanlar ise %13 oranında iken, sorunu kitaplarda bulan öğretmenlerin oranı %34; sorunu müfredatın kendisinde bulup çağdaş eğitim sistemlerini karşılamadığını düşünenler ise %41 seviyelerinde yer alıyor. 39

40 İlkokul ve ortaokul seviyelerindeki öğretmenlerden farklı olarak lisede Türk öğrencilerinin sayısal olarak azalmasının altında yatan sebebin %56 oranında toplumsal sebeplerden dolayı kaynaklandığı düşünülüyor. Bunu %19 oranıyla Türkçe eğitimdeki perspektif eksikliği izliyor. Türkçe eğitimin geleceğine ilişkin karamsar tablo eğitim kademesi arttıkça artıyor. İlkokullarda, Türkçe eğitimin geleceğinin daha kötü olacağını düşünen öğretmenlerin oranı %15 iken; ortaokullarda bu oranı %30 a, liselerde ise %45 a çıkıyor. İyimserlik tablosu ortaokulda en yüksekken, liselerde en düşük seviye olan %26 larda kalıyor. 40

41 Türkçe eğitimin diğer dillerle kıyaslanmasında ise %33 lük bir orantı ile pek farklı olmadığı ortaya çıkıyor. Ancak %28 lik bir kesim kitap ve kadro; %16 lık bir kesim de fiziki şartlar ve araç gereçler sebebiyle diğer dillerdeki eğitimin daha iyi olduğunu düşünmekte. İlkokullardan liselere doğru, farklı olmadığı yargısının bir düşüş izlediği gözlemlenmekte; orantı %42 lerden %33 lere gerilemektedir. 41

42 Liselerde de orantısal farklara rağmen Türkçe eğitimin karşılaştığı en büyük sorunun kitap sorunu olduğu %27 lik bir oranla başı çekmektedir. Yönetimle ve ayrımcılıkla ilgili sorunlar da %15 ile %13 seviyelerinde yer alıyor. 42

43 Liselerde genel orantısal farklarla birlikte Türkçe eğitimdeki sorunların çözümü konusunda %20 lik bir orantı ile Eğitim Bakanlığı, akabinde de %19 luk bir orantı ile Öğretmenler Derneği ön plana çıkıyor. Öğretmenler Derneğinin daha aktif bir rol oynaması gerektiği görüşü hâkim. 43

44 DEĞERLENDİRME Kosova da Türkçe Eğitimin durumuna ve sorunlarına ilişkin bir durum tespiti yapmak amacıyla Türkçe eğitimde çalışan öğretmenlerle yapılan bu anket çalışmasının sonuçları aşağıdaki temel noktalar üzerinden kıyaslamalı olarak tespit edilmiştir: Okulların fiziki koşullarına ilişkin öğretmen algılarında yetersizlik düşüncesi hâkim olup bu seviye ilkokullardan liselere doğru artmaktadır. İlkokullarda %47.5 lik bir kısım okulların fiziki koşullarının çağdaş bir eğitim sistemi için yetersiz olduğunu, %45 lik kısmın ise kısmen yeterli olduğunu düşünmekte Bu orantı ortaokullarda da benzerlik arz ederek, %46 lık bir kısım fiziki koşulların kısmen yeterli olduğunu, %43 lük kısım ise tamamen yetersiz olduğunu söylemektedirler. Liselerde bu orantı biraz değişiklik arz edip okulların fiziki koşullarının kısmen yeterli olduğunu düşünenlerin oranı %59, yetersiz olduğunu düşünenler ise %28 seviyelerine gerilemektedir. Türkçe eğitim yapılan sınıflarda ders kitaplarının mevcut olup olmadığına ilişkin soruda ise kitapların bir kısmının olmasına rağmen yetersiz veya yardımcı kitaplarla yeterli olduğuna ilişkin algı devam etmekte ve kitap sorunu Türkçe eğitim için başat sorunlardan birini teşkil etmeye devam etmektedir. İlkokullarda kitaplarımız yoktur diyenin olmamasına rağmen, %64 lük bir kısım ders kitaplarının bir kısmının mevcut ancak yetersiz olduğunu düşünmektedir. Kitaplarımız yoktur diyenlerin oranı ortaokullarda % 6, liselerde ise %31 e çıkmaktadır. Kitapların bir kısmının mevcut ancak yetersiz olduğu düşüncesi ortaokullarda %65, liselerde ise %44 lük bir orantıya sahiptir. 44