Kamu Tercihi Yaklaşımında Yerel Vergiler

Transkript

1 Kamu Tercihi Yaklaşımında Yerel Vergiler Doç. Dr. Şevki Özbilen Nazilli İİBF Öğretim Üyesi Günümüzde devletin bir takım görevlerini yerel yönetimlere aktarması ve yerel yönetimlerin güçlendirilmesi gibi bir düşünce giderek yaygınlık kazanmaktadır. Bu bağlamda yerel toplumların yerel yönetimlerin finans kaynaklarından olan yerel bir kısım vergileri toplaması ve harcaması ile hizmetin yerelleştirilmesi amaçlanmaktadır. Yapılan projeksiyonlara bir katkımız olabilir düşüncesiyle bu çalışma yapılmıştır. Giriş Yerel yönetimlerin geliştirilmesi ve yetkilerinin artırılması konusu bu gün bütün ülkelerin üzerinde durdukları önemli konulardan birini oluşturmaktadır. Özellikle, yerel yönetimlerin yerel bazı vergileri toplama ve harcama yetkilerini elde etmelerinden sonra konu daha da güncel hale gelmiştir. Ancak, burada sözü geçen yerel vergiler, daha çok küçük çaplı, devletin bütçe gelirleri içerisinde önemli bir yer tutmayan rakamlardan oluşmaktadır. Merkezi idarelerin en önemli gelir kalemini oluşturan vergi gelirlerini nasıl kullandığı, nerelere harcadığı, bu harcamalardan yaratılan toplumsal faydanın neler olduğu, yerel yönetimlere hangi gerçekçi kıstaslar altında pay ayrıldığı ve bürokratlarla idarecilerin kamu gelirlerinin büyük çoğunluğunu teşkil eden vergilerle nasıl bir saltanat sürdükleri toplumun gözünden kaçmamaktadır*. Bu da toplumda * Tasarruf tedbirleri çerçevesinde bütün sektörlerin boğazını sıkan hükümetlerin, kendi harcamalarından taviz vermemeleri, hiçbir şekilde kısıntıya gidememeleri ve belli bir kesimin kemerini daraltan yöneticilerin kendi harcamalarından taviz merkezi idarelerin sorgulanmasını gündeme getirmiştir. Bu bağlamda, vergilerin bir kısmının yerel yönetimler tarafından toplanması ve toplum hizmetinde kullanılması, harcamaların nerelere, ne kadar, nasıl, hangi yöntemlerle yapıldığı sorularına daha açık bir yanıt vermek açısından önemli hale gelmiştir. Bu çalışmada, yerel vergilerin nasıl algılandıkları konusu anket yöntemiyle araştırılmıştır. 1- Yerel Yönetimler ve Vergiler Türkiye'de yerel yönetimler, özellikle 1985'li yıllardan itibaren gelişmeye ve merkezi idarenin bir kısım yetkilerini bölgesel olarak kullanmaya başlamışlardır. Bu yetkiler içerisinde en önemli gelişme 1990'lı yılların başında vergiler konusunda olmuştur. Yerel yönetimlerin finansmanında kullanılacak vergileme ilkelerinden birisi, vergilerin uygulanabilir olmasıdır 1. Vergi konusu çok hassas bir konudur. Yerel vergilerin uygulanabilir olması ilkesi, vergilerin halk tarafından iyi algılanmasını gerektirir. Çünkü, vergi ödeyenlerin vermemeleri toplumun gözündün kaçmamaktadır. Bu toplumsal tepki, aslında tepkisiz hale getirilmiş toplum tarafından vergi ödememek şeklinde ortaya konulabilmektedir. Aslında toplum artık pek çok şeyin farkına varmıştır ve siyasetçiye dolayısıyla da hükümetlere güvenmemektedir. Bu güvensizlik ekonominin, sosyal hayatın, kültürel hayatın ve siyasi hayatın her yönünde kendini göstermektedir. 1. Gibson, J. & Travers, T. (1986), The Financing of Local Government, Davis, H. (Ed) Report on the Future Role of Organisation of Local Government, Inlogov, The University of Birmingham, Birmingham. 36

2 vergiye nasıl bir tepki gösterecekleri önemli bir olgudur. Yerel vergiler, yerel yönetimlerin harcamalarının finansman kaynaklarından birisini oluşturmasının yanında, yerelleşmenin beklenen yararlarının gerçekleşmesi açısından da önemlidir. Yerelleşmeden ekonomik ve politik yararlar beklenmektedir. Yerelleştirmeden beklenen yararların gerçekleşebilmesi için olmazsa olmaz koşullarından birisi, seçimle gelen yerel yöneticilerin seçmenlere karşı hesap verme sorumluluğunun olmasıdır. Buna karşılık vatandaşların da yerel yöneticilerin, ödediği vergiyi harcadığının bilincinde olması, yani vergileri algılaması gerekmektedir. Bu güne kadar yapılan çalışmalarda, genellikle yerel yöneticilerin vergiler konusundaki düşünceleri gündeme getirilmiştir. Bilinmektedir ki, kamu ekonomisinde her bürokratik yapı kaynaklarını ve yetkilerini, dolayısıyla da kadrolarını geliştirmek ve güçlendirmek istemektedir 2. Buna karşılık, yerel vergileri ödeyenlerin yerel vergiler konusunda ne düşündükleri ise gerektiği kadar çalışma konusu yapılmamıştır. Ancak, gelişmiş ülkelerde yerel vergilerin algılanması ile ilgili çalışmalar yapıldığı bilinmektedir. Örneğin, İngiltere'de Mali Çalışmalar Enstitüsü, eğitim düzeyi ile yerel vergi davranışları arasındaki ilişkiyi araştırmıştır 3. Bu çalışmanın amacı, Türkiye örneğinde yerel vergiler konusunda vergi ödeyenlerin düşüncelerini ve bu vergileri nasıl algıladıkları, Kamu Tercihi Teorisi ile ilişkilendirerek araştırmaktır. 2- Kamu Tercihi Yaklaşımı ve Yerel Vergilerin Önemi Yerel yönetimler, merkezi idarelerin bir kısım yetkilerini bölgesel anlamda kullanmak ve hizmetin daha hızlı ve acil ihtiyaç gösteren yerlere aktarılmasında aracı fonksiyonunu gören kuruluşlar olarak, bir kısım hizmetlerin finansmanının sağlanmasında vergisel yetkileri de son zamanlarda elde etmiş bulunmaktadırlar. Buna mali yerelleştirme denirse, merkezi hükümete ait olan harcama yapma ve gelir toplama yetkisinin bir kısmının doğrudan seçilmişlerce yönetilen yerel yönetimlere aktarılmasıdır. Mali yerelleştirme ile kamu 2. Akalın Güneri (2000), Kamu Ekonomisi, Akçağ Yayınları, Ankara, s Swain, H. (1998), "Local Tax Attitudes Change with Degree", Times Hıgher Education Supplement, No: 1337, kaynaklarının daha verimli kullanılacağı; mali yerelleştirmenin lehine argümanlar oluşturmaktadır. Mali yerelleştirmenin iki ayağı mevcuttur: Bunlardan birisi genel bütçeden aktarılan nüfusa göre yerel yönetim paylan, diğeri ise, yerel yönetimlerin topladıkları gelirlerden oluşmaktadır. Yerel yönetimlerin kendi bölgelerinde bulunan vergilendirilebilir kaynaklar üzerinden vergi alma konusunda inisiyatifleri varsa, ekonominin daha hızlı büyüyen sektörlerini merkezi otoriteden daha hızlı bir şekilde vergi kaynağı haline getirebilirler. Yerel yönetimlere bir kısım yerel verilerin toplanması yetkisinin verilmesi, yerel yönetimleri mali açıdan daha güçlü hale getirecektir 4. Yerel yönetimler ortaya koydukları politikalardan dolayı merkezi hükümete ve kendilerini seçen topluma karşı sorumludurlar 5. Yerel yönetimlerin yerel topluma karşı sorumlu olmaları ya da sorumluluk duymaları kıt kaynakların verimli kullanılmasında verimliliğin sağlanması için zorunlu koşullardan birisidir. Yerel yönetici ve seçmen arasındaki sorumluluk bağlantısının kurulabilmesi için seçim sisteminin ve yerel vergileri toplama mekanizmasının iyi bir şekilde çalışması gerekmektedir. Seçim sistemi: Yerelleştirmeden beklenen yararların sağlanabilmesi için, yerel yöneticilerin kurallarına uygun bir şekilde gerçekleştirilmiş bir seçim sistemi ile göreve gelmiş olması gerekir. Kamu tercihi teorisine göre tıpkı piyasa mekanizmasında olduğu gibi bireysel çıkarlar politik aktörleri harekete geçirmektedir 6. Seçmen ise kendi çıkarlarını verdiği oy ile yansıtmaktadır. Bu durumda, yöneticilerin seçimle göreve gelmelerinin bir takım yararları olacağı açıktır. Bu yararlar; 1) Seçimlerle halk kendi tercihlerini yansıtmaktadır, 2) Yerel politikacılar yeniden seçilebil mek için, iktidarları döneminde yerel kaynakları daha dürüst ve verimli kulla nabilirler, 4. Shah A. & Qureshi, Z. (1994), Intergovernmental Relations in Indonesia, World Bank Discussion Paper s, No: 239, The Woyld Bank, Washinton, D.C. 5. Bahl, R. W & Linn, J. F. (1992), Urban Public Finance in Developing Countries, The World Bank & Oxford University Press, Nev York. 6. Watt, P. A. (1987), Topics in the Analiysis of Government Expenditure and Invention: A Public Choice Approach, s.143. Yayınlanmamış Doktora Tezi, The University of York, York. 37

3 3) Yerel yöneticiler toplumun gereksinmelerine karşı daha duyarlı olabilirler 7. Vergi sistemi: İyi çalışan bir yerel vergi sistemi, mükellefin Ödediği vergi ile yerel yönetimin yaptığı harcamalar arasında bir bağlantının farkına varması, yerel yöneticilerin topluma karşı daha duyarlı davranmalarını sağlayacaktır 8. Bu sistemin işleyebilmesi için yerel harcamaların büyük bir kısmının yerel vergilerle karşılanması gerekmektedir ve iyi çalışan bir vergi sisteminin kurulması ile mümkün olacaktır 9. Bu sistemin iyi işlemesi yerel yöneticiler ile toplumun karşılıklı olarak birbirlerini denetlemeleri ve sorumluluklarının farkına varmalarını sağlayacaktır. Kamu Tercihi Yaklaşımına göre, vergi sisteminin işlevlerinden biri, kamu sektöründe etkili karar verme mekanizmasının geliştirilmesidir. Bir vergi sisteminin en önemli işlevi, kamu harcamalarının maliyeti olan vergi-fiyatlarının (tax Price) doğ-ru sinyalini vermesi gerekir. Yerel yönetimler düzeyinde de kamu tercihi yaklaşımının sonucu olarak, vergi miktarları bi- reylerce hissedilebilecek ve bireylere sunulan kamu harcamaları programlarının mali boyutundan haberdar olacakları şekilde belirlenmelidir. 3- Araştırmanın yöntemi ve bulgular Bugün Türkiye'de belediyeler (yerel yönetimler yedi tür vergi toplamaktadırlar: Emlak vergisi, Çevre temizlik vergisi, İlan ve reklam, eğlence, haberleşme, elektrik ve gaz tüketimi, yangın sigorta. Bunlardan en önemlisi, emlak ve çevre temizlik vergileridir. Diğer yerel vergilerden farklı olarak, emlak ve çevre temizlik vergileri toplam belediye gelirleri içinde diğer vergilere oranla önemli bir paya sahiptir. Bu nedenle, bu çalışmada yalnızca bu iki yerel verginin ödeyenleri tarafından nasıl algılandığı araştırılmıştır. Çalışmada anket yöntemi uygulanmıştır. Toplanan veriler çapraz tablo ve Ki kare test yöntemleri ile analiz edilmiştir. Çalışmada vergilerin algılanması ile ilgili dört temel konu araştırılmıştır. Vergi mükelleflerinin emlak ve çevre te- ÇİZELGE-1 Belediye Gelirlerinin Yapısı (%)* Büyükşehir Bel.** Büyükşehir ilçe Bel. Standart Belediyeler Gelir paylaşımı (nüfus esaslı) Gelir paylaşımı (yalnızca büyük şehir belediyeleri için % 5 lik pay Vergiler Emlak Çevre Temizlik Vergi dışı gelirler Diğer vergi dışı gelirler Toplam * Bu oranlar 1995 yılı belediye kesin hesaplarından derlenen verilerden yararlanarak tarafımızdan hesaplanmıştır. ** Büyükşehir belediyelerinin emlak ve çevre temizlik vergi toplama hakları yoktur. Büyükşehir ilçe belediyelerinin topladıkları vergilerden aktarma yapmaları gerekmektedir. Ancak, bu paylaşım uygulamada istisnalar hariç gerçekleşmemektedir. 7. Davey, K. J. (1996), The Structure of Functions of Urban Government, Devey, K. J. (Ed). Urban Menagement: The Challenge of Growth, Avebury, Aldershot, s ) 8. Green Paper (1986), Paying for Local Government, Cmnd, 9714, London, s Wallich, C.I. (1992),.Fiscal Decentralisation: Intergovernmental Relations in Russia, Studies of Economies in Transformations, n. 6, The Worlrd Bank, Washinton, D.C., s. 63. mizlik vergileri konusunda temel bilgilere sahip olup olmadıkları araştırılmıştır: Eğer mükellefler yerel vergiler konusunda temel bilgilere sahip iseler bu vergileri algıladıkları yönünde gösterge olarak kullanılabilir. Araştırmadan elde edilen sonuç, vergi mükelleflerinin yerel vergiler konusunda 38

4 temel bilgilere sahip oldukları şeklindedir. Kamu Tercihi Yaklaşımında ortanca seçmen modelinin temel varsayımlarından birisi, seçmenlerin kendilerine önerilen alternatif politikaların maliyetleri ve yararlarına ilişkin tam bir bilgiye sahip oldukları yönündedir 10. Bu çerçevede seçmenlerin ödedikleri vergiler ile aldıkları kamu hizmeti arasında ilişki kurabilmeleri için vergileri algılayabilin eleri, bunun için de temel bilgilere sahip olmaları gerekir. Ankette bunu test etme amacı ile sorular yöneltilmiştir. Genel olarak vergi mükelleflerinin yerel vergi sistemi hakkında temel bilgilere sahip oldukları gözlenmiştir. Örneğin, yerel vergi oranlarının merkezi otorite tarafından belirlendiğinin bilinmesi, vergilerin son ödeme günlerinin izlenmesi vb. gibi. Ankette, mükelleflere geçen yıl ödedikleri vergileri hatırlayıp hatırlamadıkları sorulmuştur. Örnek kitlenin % 55'i bir önceki yıl ödedikleri emlak vergisinin miktarını hatırlayamamıştır. Ancak, % 67'si ödedikleri çevre temizlik vergisini hatırlamışlardır. Bu bulgular halkın çevre temizlik vergisi ile daha ilgili olduklarının bir göstergesi olarak kullanılabilir. Emlak vergisini hatırlamamalarının nedeni, bu verginin kurumsal yapısından kaynaklanmış olabilir. Çevre temizlik vergisi ise, her yıl belirlenen bir tutar üzerinden ödendiği için hatırlama kolaylığı sağlamış olabilir diye düşünülebilir. Ancak, emlak vergisi beyan usulüne göre ve dört yıla yayılmış bir vergidir. Yıllık taksitler ve Önemsiz miktarlar üzerinden ödendiği için vergi miktarlarının hatırlanamaması doğal karşılanabilir. Yerel vergilerle yerel hizmetlerin kalitesi ve miktarı arasındaki mali bağlantıdan vergi mükelleflerinin haberdar olup ol- madıkları sorulmuştur: Ortanca seçmen modelinde bireylerin kendilerine teklif edilen alternatif kamu politikalarının maliyetleri ve faydaları hakkında tam bilgiye sahip oldukları varsayılır 11. Bu tam bilgiye dayalı olarak seçmen kendi çıkarını maksimize etmeye çalışacak, kendisi için en ucuz kamusal mal ve hizmet paketini sunan politikacıya oy verecektir. Bu konuda, seçmenin ödediği vergi ile aldığı veya alacağı kamu hizmetinin arasındaki bağlantının farkında olması gerekir. Bu bağlantı mali bağlantı olarak tanımlanmaktadır. Bu çalışmada, mükelleflerin mali bağlantıdan haberdar olup olmadıkları test edilmiştir. Örnek kitlenin çoğunluğu (% 71) ödedikleri vergi miktarı ile aldıkları hizmetin kalitesi arasında bir ilişkinin olduğunu bildiklerini ifade etmişlerdir. Bu bilginin biraz ihtiyatla değerlendirilmesi gerekir. Mükelleflerin mali bağlantının yalnızca farkında olmaları, yerelleştirmenin beklenen yararlarının gerçekleşmesi için gerekli olan mali bağlantı fonksiyonunun çalıştığı anlamına gelmez. Vatandaş verdiği oylarla bu mali bağlantı konusunda ne düşündüğünün sinyalini vermelidir. Seçmenin mali bağlantı ile ilgili tercihinin, onun yerel seçimlerdeki oyunu etkileyecek faktörlerden birisi olması gerekir. Ancak, Türkiye için yapılan analizlerde, mükelleflerin yerel vergiler konusunda, seçmen olarak oyunda mali bağlantı ile ilgili etkisinin olmadığı sonucuna ulaşılmıştır. Aşağıda gösterilen çapraz tablodan (Çizelge 2) da görüleceği gibi, mali bağlantıdan haberdar olduğunu söyleyen grubun çoğunluğunun vergisinin artırılması ya da vergilerin harcamalara göre değiştirilmesini istedikleri gözlenmiştir. ÇİZELGE 2- Vergi miktarı İle Alınan Hizmet Kalitesi Arasındaki İlişki Ödenen Emlak Vergisi Ödenen vergi miktarı ile alınan hizmetlerin kalitesi arasında ilişki var İlişki var mı? Evet İlişki var mı? Hayır Arttırılmalı 16 - Azaltılmalı 10 4 Aynı kalmalı Harcamalar göre değiştirilmeli Brown, C.V. & Jackson, P. M. (1987) Public Sektör Economics, 3. Ed. BIackwell, Oxford., s Brown & Jackson, a.g.e. s

5 Aşağıdaki çizelge 3'de elde ettiğimiz bulgu da, çizelge 2'deki bulgulara paralel bir düşünce yapısını ortaya çıkarmıştır. ÇİZELGE 3- Vergi miktarı konusundaki görüşler Ödenen Emlak Vergisi Ödenen vergi miktarı çok fazla değil Evet Hayır Arttırılmalı 16 - Azaltılmalı -6 8 Aynı kalmalı Harcamalar göre değiştirilmeli Örnek kitlenin çoğunluğu (% 54) ödedi yerel vergi miktarının az olduğunu düşünmektedir. Bu kitlenin büyük çoğunluğu aşağıda çaprak tabloda gösterildiği gibi ödedikleri vergi miktarı ile aldıkları hizmet kalitesi arasındaki ilişkinin farkında olduklarını ifade etmişlerdir. Araştırmada uyguladığımız Ki kare testi de bu bulguları doğrulamaktadır. ÇİZELGE 4- Vergi Miktarı ve Mali Bağlantı Mali bağlantının farkında mısınız? Evet Hayır Ödenen vergi miktarı Evet 44 8 fazla değil Hayır ÇİZELGE 5- Vergi Miktarı ve Mali Bağlantı İlişkisinin Ki -kare Test Sonucu Ödenen yerel vergi miktarının artırılması ile mali bağlantı kurma *Sonuçlar % 5 anlamlılık düzeyinde test edilmiştir. Hesaplanan x 2 Tablo x 2 Sonuç* İki değişken bağlantı Yukarıdaki tablolardan elde edilen bulgular, örnek kitlenin karşılaştıkları sorunları için doğru çözümü üretebildiklerini göstermektedir. Böyle bir bulgunun tersi bulunmuş olsa idi, yani hem mali bağlantıdan haberdar hem de vergilerin azaltılmasını istemiş olsalardı, bu ödenen vergi miktarı ile alınan hizmetin kalitesi arasında bir ilişkinin farkında olmanın bir anlam ifade etmediğinin göstergesi olurdu. Çünkü, örnek kitlenin % 78'i aldıkları belediye hizmetlerinin miktarını, % 80'i ise hizmetlerin kalitesini yetersiz bulmaktadır. Mükellefler yerel vergilerle, seçimler ve yerel politikacılar arasında bir bağlantı kuruyorlar mı? Türkiye'de emlak vergisinin oranlarını merkezi hükümet belirlemektedir. Ankette bir varsayım kullanılarak örnek kitleye "Eğer emlak vergisi oranını belirlemek belediye başkanının yetkisine bırakılmış olsaydı diğer tercihleriniz sabit kalmak varsayımı ile daha düşük oranda vergi alacağını vaat eden belediye başkanı adayını mı seçerdiniz?" sorusu yöneltilmiştir. Bu soruya çoğunluk (% 68) hayır cevabını vermiştir. Türkiye'de yerel yönetimlere yüklenilen fonksiyonların sınırlılığı ve yerel vergilerin mevcut durumu göz önüne alındığında bu beklenilen bir cevaptır. Kamu Tercihi Teorisi'ne göre, seçmen kendi çıkarlarını maksimize etmek için kendisine daha ucuza kamusal mal ve hizmetleri sunacağını vat eden politikacıya oy verecektir 12. Ancak, çalışmamızda daha ucuza kamu hizmeti vaadinin işlevsiz olacağı görülmektedir. Daha az vergi vadi 12. Borooah, V.K. (1993), "Public Choice: An Introductory Survey", Jackson, P.M. (Ed.) Current Issues in Public Sector Economics, Mc Millan, London, s

6 seçmeni etkilemeyecektir. Buna iki neden ileri sürülebilir: l)halkın yararlandığı kamusal mal ve hizmetlerin birçoğu ve halk için göreli önemi fazla olanları (eğitim, sağlık, polis vb) yerel yönetimlerce değil, merkezi hükümetçe sunulmaktadır. Bu yapıda halk ödediği vergiler ile karşılığında elde ettikleri hizmetler için yerel yönetimlerden daha fazla merkezi hükümeti sorumlu görecektir. 2) Örnek kitlenin çoğunluğu (% 56) ödedikleri vergi miktarını düşük bulmaktadır. Yine çoğunluk ödediği emlak vergisini hatırlayamamıştır. Yerel vergilerin halkın bütçesi içindeki payı önemsizdir. Halk ödediği verginin miktarını düşük bulmaktadır; aslında düşük olan miktarın biraz daha düşürülmesi vaadi seçmenleri etkilemeyecektir. Yerel vergilerin algılanmasını etkileyebilecek diğer faktörler (vergi mükellefinin eğitim düzeyi ve yörenin demografik özellikleri) etken midir? Bu çalışmada yerel vergilerin algılanmasını etkileyebilecek faktörler de araştırılmıştır. Vergi mükelleflerinin eğitim düzeyi ve bölge nüfusunun büyüklüğünün vergi algılamasını etkileyebileceği düşünülmüştür. Bu amaçla tahmin edilen Kikare test sonuçları aşağıdaki gibi bir çizelgede sunulmuştur. ÇİZELGE 6- Yerel Vergilerin Algılanmasını Etkileyebilecek Diğer Faktörlerin Ki-kare Test Sonuçları 2000 yılında ödenen emlak vergisinin miktarını hatırlama ile eğitim durumu ilişkisi Hesaplanan x2 Tatalox2 Sonuç* 0, İki değişken bağımsız 2000 yılında ödenen çevre temizlik vergisinin miktarını hatırlama ile eğitim durumu ilişkisi 6,523 7,82 İki değişken bağımsız Mali bağlantı kurma ile eğitim ilişkisi durumu 11, İki değişken bağımlı Mali bağlantı kurma ile bulunan yerin nüfus büyüklüğü ilişkisi 12,128 7,82 İki değişken bağımlı Bulunulan yerin nüfus büyüklüğü ile yerel verginin araştırılması ilişkisi 9, İki değişken bağımsız * Sonuçlar % 5 anlamlılık düzeyinde test edilmiştir. Ödenen vergiyi hatırlama ile eğitim düzeyi arasında bir ilişki bulunamamıştır. Eğitim düzeyi arttıkça vergi mükelleflerinin ödedikleri vergi ile aldıkları hizmet arasındaki mali bağlantının farkına varma oranları da artmaktadır. Benzer bir şekilde bulunulan yerin nüfusu arttıkça vergi mükelleflerinin ödedikleri vergi ile aldıkları hizmet arasındaki mali bağlantının farkına varma oranları da artmaktadır. Bu iki bulgunun yorumu: Eğitim durumu yüksek olan ve daha kalabalık yerlerde yaşayan mükelleflerin vergilerle daha ilgili oldukları ve vergileri daha iyi algıladıkları iddia edilebilir. Kalabalık yerlerde yaşa- yanların yerel yönetimlerin sunduğu hizmetleri daha çok kullandığı, dolayısıyla yerel vergilerle daha ilgili oldukları düşünülebilir. Sonuç Türkiye'de merkezi hükümetin topladığı vergilerin (gelir ve kurumlar vergisi), Kamu Tercihi Teorisi'nin seçmen -politikacı arasındaki olması gereken mali bağlantıyı sağlama konusunda geniş bir tabana yayılmadığı için başarısız olduğu düşünülebilir. Bu konuyu Güneri Akalın şöyle tanımlamaktadır."türkiye'de demokrasiye geçti- 41

7 ğimiz yıllardan beri açık bütçe politikasının enflasyonun sürüp gitmesinin nedeni seçmenlerin % 80'inin gelir vergisi mükellefi bulunmamaları, yani bedavacı olmalarıdır... Parlamentolara vücut veren ilk ve en güçlü dayanak bütçe hakkıdır. Bir başka deyişle, halkın temsilcileri eliyle vergilendirilmesidir. Ancak, beşte dördü vergi mükellefi olmayan bir seçmen topluluğu tarafından seçilen bir parlamentonun işlevinin ne olduğu sorgulanmak durumundadır". Bir açıdan, yerel vergilerin merkezi vergilere göre daha fazla tabana yayıldığını söylemek mümkündür. Ancak, emlak ve çevre temizlik vergileri kişilerin kaçınamayacakları bir vergi konusuna sahiptir; ev başına bir vergidir ve evi olmadığını iddia etmek yeterli değildir. Merkezi hükümet düzeyinde sağlanamayan mali bağlantının, yerel vergilerin geniş bir tabana yayılması nedeniyle hiç olmazsa yerel düzeyde sağlanması beklenir. Ancak, yerel vergi sistemi de mali bağlantıyı sağlıklı bir şekilde kurmada başarısız olmaktadır. Bunun için çalışmalarımızın ışığı altında iki neden tespit etmek mümkündür. 1) Mevcut sistemde yerel vergiler ger çekçilikten uzak bir şekilde düşük rakam larda alınmaktadır. Ankette de görüldüğü gibi, örnek kitlenin çoğunluğu ödediği ye rel vergi miktarının düşük olduğunu dü şünmektedir. 2) Yerel yönetimler yerel kaynaklardan daha fazla merkezi hükümetçe finanse edilmektedir. Çizelge 1 bunu kanıtlamak tadır. Yerel vergilerin toplam belediye gelirleri içinde önemsiz bir kalem olması durumunda, yerel yöneticiler kendilerini göreve getirenlere karşı değil, kendisini finanse edenlere karşı (merkezi hükümete) daha fazla sorumlu hissedeceklerdir. Aynı şekilde, yerel toplum da aydığı yerel hizmetler ile merkezi hükümeti ilişkilendirecektir. Sonuçta yerel vergi sistemi yalnızca yerel yönetimleri finanse etme işlevini yerine getirecek; ancak yerelleştirmeden beklenen yararların gerçekleştirilmesi için olmazsa olmaz bir koşul niteliğindeki mali bağlantıyı sağlama işlevini yerine getirmede başarısız olacaktır. Kaynaklar Akalın Güneri (2000). Kamu Ekonomisi, Ak- Çağ Yayınları, Ankara. Bahl, R.W &Linn, J. F. (1992), Urban Public Finance in Developing Countries, The World Bank&Oxford University Press, Nev York. Borooah, V.K. (1993), "Public Choice: An Introductory Survey", Jackson, P.M. (Ed.) Current Issues in Public Sector Economics, Mc Millan, London, Brown, C.V. & Jackson, P.M. (1987) Public Sektör Economics, 3. Ed. Blackwell, Oxford. Davey, K.J. (1996), The Structure of Functions of Urban Government, Devey, K.J. (Ed). Urban Menagement: The Challenge of Growth, Avebury, Aldershot. Gibson, J. &Travers, T. (1986), The Financing of Local Government, Davis, H. (Ed) Report on the Future Role of Organisation of Local Government, Inlogov, The University of Birmingham, Birmingham. Green Paper (1986), Paying for Local Government, Cmnd, 9714, London. Shah A. & Qureshi, Z. (1994), Intergovernmental Relations in Indonesia, World Bank Discussion Papers, No: 239, The Woyld Bank, Washinton, D.C. Swain, H. (1998), "Local Tax Attitudes Change with Degree", Times Hıgher Education Supplement, No: 1337, Wallich, C.I. (1992), Fiscal Decentralisation: Intergovernmental Relations in Russia, Studies of Economies in Transformations, n.6, The Worlrd Bank, Washinton, D.C. Watt, PA. (1987), Topics in the Analiysis of Government Expenditure and Invention: A Public Choice Approach, s.143. Yayınlanmamış Doktora Tezi, The University of York, York. 42