TÜRKİYE KALKINMA BANKASI A.Ş.

Transkript

1 TÜRKİYE KALKINMA BANKASI A.Ş. EKONOMİK GELİŞMELER ÖZET DEĞERLENDİRME RAPORU OCAK 2008/ II HAZIRLAYANLAR Mustafa ŞİMŞEK Fulya BAYRAKTAR Mustafa TOSUN EKONOMİK VE SOSYAL ARAŞTIRMALAR MÜDÜRLÜĞÜ Ocak 2008

2 Ocak ayının ikinci, üçüncü ve dördüncü haftalarında ekonomide yaşanan gelişmeler ve bunun piyasalara yansımaları açıklanan son veriler doğrultusunda aşağıda özetlenmiştir. Yurtiçi Piyasaları Etkileyen Gelişmeler Merkez Bankası Para Politikası Kurulu, 17 Ocak 2008 tarihli toplantısında; Banka bünyesindeki Bankalararası Para Piyasası ve İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Repo-Ters Repo Pazarı nda uygulanmakta olan kısa vadeli faiz oranını, 25 baz puan indirerek %15,75 ten %15,50 ye düşürdü. Kurul tarafından yapılan açıklamada; güçlü parasal sıkılaştırmanın gecikmeli etkileri ve küresel kredi piyasalarındaki sorunların yansımaları iç talepteki canlanmayı sınırlamakta olduğu vurgulanmıştır. Ayrıca; dünya ekonomisinde beklenen yavaşlama dış talebin büyümeye katkısının azalabileceğine işaret etmektedir. Sonuç olarak, önümüzdeki dönemde toplam talep koşullarının enflasyondaki düşüş eğilimine destek vermeyi sürdüreceği tahmin edilmektedir. Bu çerçevede, gıda ve enerji fiyatlarından kaynaklanan risklere rağmen enflasyonun düşmeye devam etmesi beklenmektedir. Bundan sonraki olası faiz indiriminin zamanlaması küresel piyasalardaki gelişmelere, dış talebe, maliye politikası uygulamalarına ve orta vadeli enflasyon görünümünü etkileyen diğer unsurlara bağlı olarak belirlenecektir yorumlarına yer verilmiştir. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, rekabette sorun yasayan KOBİ'lerin sorunlarına çözüm bulabilmek amacıyla çok yıllık "KOBİ Geliştirme Programı" kapsamında çalışmalara başladı. AB fonları aracılığıyla yürütülecek olan programın toplam bütçesi 36 milyon Euro olacak. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Dış Ticaret Müsteşarlığı (DTM) ve Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı (KOSGEB) ile birlikte çalıştığı projenin ana yöneticisi ise DTM olacak. Resmi açılısı 2007 yılının mart ayında yapılan projenin 2009 yılına kadar tamamlanması bekleniyor. KOBİ Finansal Yeniden Yapılandırma Programı kapsamına, Aralık 2007 itibariyle 93 küçük ve orta ölçekli işletme alındı. Türkiye Bankalar Birliği nin açıklamasına göre, kapsama alınan firmalardaki istihdam bin 574 kişi, yeniden yapılandırılan borç tutarı ise 21 milyon 522 bin YTL. Kapsama alınan firmalardan 71'i ile Finansal Yeniden Yapılandırma Sözleşmesi (FYYS) imzalandı. Deloitte Türkiye tarafından yayımlanan bir raporda, 2007 yılında iç politika meselelerinin çokluğuna ve büyüme ile enflasyon gibi temel makro ekonomik göstergelerdeki "olumsuz" sinyallere rağmen, birleşme ve satın almaların hacminin, 20 milyar doların altına düşmediği kaydedilerek, bunun Türkiye'nin yatırımcılar için bir cazibe merkezi olma özelliğinin bir kanıtı olduğu ifade edildi yılında Türkiye'de birleşme ve satın almaların hacminin toplam 162 işlem ile 20,6 milyar dolara ulaştığı bildirilen raporda, 2006 yılında bu rakamın 19 milyar dolar seviyesinde olduğu belirtildi. Ernst & Young ın hazırladığı rapora göre; yabancı yatırımcıların Türkiye piyasasına olan yoğun ilgileri devam etti. Yabancı yatırımcılar geçen yıl da yerli yatırımcıları geride bırakarak toplam 16,9 milyar dolar yatırım yaptı. Türkiye'de geçen yıl, değeri açıklanmamış işlemlerle birlikte şirket evliliklerinin 26,7 milyar dolar seviyesinde gerçekleştiği tahmin edildi. 1

3 JP Morgan, Türkiye'nin cari açık finansmanının artan şekilde dış borçlanmaya bağlı hale gelmeye başladığını ve bankacılık dışı sektörlerin dış borçlarının endişe yarattığını bildirdi. JP Morgan yayınladığı raporda, güçlü iç talep, yüksek global petrol ve emtia fiyatları ile yapısal problemlerin Türkiye'nin cari işlemler açığının sert bir şekilde yükselmesine yol açtığını vurguladı yılında cari işlemler açığının GSYH'ya oranının %3,4 seviyesinde bulunduğunu, 2007 yılında ise bu oranın %7,5'e yükselmiş olmasının muhtemel olduğunu ifade eden JP Morgan, artan cari işlemler açığının son yıllarda Türkiye'yi dış borçlanmayı artırmaya yönelttiğini belirtti. Ancak bu dış borçlanma artışına rağmen kamu sektörünün güvende olduğuna dikkat çeken JP Morgan, uygulanan ihtiyatlı mali politikalarla, kamu dış borcunun GSYH'ya oranının 2002 yılına göre %20 azaldığını vurguladı. Ancak düşük kur ve ucuz borçlanma imkânları nedeniyle Türk özel sektörünün dış borçlarının ise kamu sektörünün aksine arttığını belirten JP Morgan, özel sektörün dış borcunun GSYH'ya oranının %20'den %32'ye çıktığına dikkat çekti. IMF Başkanı Dominique Strauss-Kahn, ABD deki durumun çok ciddi olduğunu belirterek, bundan sonraki süreçte gelişmekte olan ülke ekonomilerinin büyük yara alabileceği uyarısında bulundu. Gelişmekte olan ülkeler arasında Türkiye nin, 35,1 milyar doların üzerinde cari açığı ile en kırılgan ve global krizlere karşı en hassas ülkelerden biri olduğunu da vurguladı. Avrupa Birliği dönem başkanı Slovenya'nın Başbakanı Jansa, ülkesinin altı aylık dönem başkanlığı boyunca, Türkiye ile üyelik müzakerelerinin devam etmesi için gerekli bütün çabayı göstereceğini söyledi. AB Daimi Temsilciler Komitesi (COREPER), Türkiye ile yeni katılım ortaklığı belgesi taslağını onayladı. Müzakerelerin hedefinin üyelik olduğu belirtilen belgede, Türkiye'den öncelikli olarak "sivil-asker ilişkilerini AB standartlarıyla uyumlu hale getirmesi, ordu ve savunma politikası üzerinde TBMM'nin eksiksiz gözetim yapabilmesinin sağlanması ve askeri mahkemelerin görev alanının sadece askeri personelin görevleriyle ilgili konularla sınırlandırılması talepleri yer aldı. Katılım ortaklığı belgesi taslağının AB dışişleri bakanlarının 18 Şubat'taki toplantısında onaylanması bekleniyor 2

4 Uluslararası Piyasalardaki Gelişmeler Birleşmiş Milletler Teşkilatı (BM) tarafından yayınlanan ''2008 Ekonomik Durum'' raporunda, dünyada ekonomik durgunluk riskinin arttığı bildirildi. BM tarafından her yıl yayınlanan ve dünyada ekonomik durum ve beklentileri açıklayan raporda, 2008 yılında dünya ekonomik büyümesinin %3,4 olacağı yönünde öngörüde bulunuldu. BM, 2007 raporunda ekonomik büyümeyi %3,7, 2006 raporunda ise %3,9 olarak tahmin etmişti. Raporda, ABD'de ev fiyatlarındaki büyük düşüşle birlikte gayrimenkul piyasasında ortaya çıkan sorunların ve değer kaybeden doların dünya mali piyasalarında istikrarsızlığa yol açtığı, karamsar tablonun devam etmesi durumunda dünyadaki ekonomik büyümenin %1,6 oranına kadar düşebileceği öngörüsünde bulunuldu. ABD ekonomisine ilişkin kaygılardan kaynaklanan dünya piyasalarındaki dalgalanmalar doğrultusunda, küresel büyümenin 2008'de önemli ölçüde yavaşlamasının kaçınılmaz olduğu yönündeki kaygılara Uluslararası Para Fonu (IMF) nun açıklamalarında da yer verildi. ABD Merkez Bankası (FED), faiz oranlarını 0,75 puan düşürerek gösterge faiz oranlarını %3,50'ye, iskonto faiz oranlarını da %4'e düşürdü. FED yaptığı açıklamada, finansal ve ekonomik gelişmelerin değerlendirilerek, risklere yönelik gereken adımların zamanında atılacağını belirtti. Ekonomik görünümdeki zayıflama ve büyümeye yönelik aşağı yönlü riskler nedeniyle bu kararın alındığını belirten FED, piyasalardaki fonlama sıkıntısının azaldığını ancak finans piyasalarındaki durumun daha geniş anlamda kötüleştiğini ifade etti. FED eski başkanı Alan Greenspan, ABD ekonomisinde durgunluk olasılığının yüzde 50 olduğunu belirtti. Greenspan, riskli subprime mortgageların konut piyasasındaki daralmayı hızlandırması ve sonrasında ekonomide yaşanmaya başlayan daralmanın etkisi ile ABD ekonomisinin resesyona girmesi olasılığı konusunda; "Bir resesyon olasılığı yüzde 50 ve belki de bunun biraz üzerinde olabilir. Ancak henüz resesyona girmedik" değerlendirmesini yaptı. ABD Başkanı George W. Bush, ekonomik krize çare olarak, 150 milyar dolarlık önlem paketi açıkladı. Paketin hedefinin, vergi iadesi yoluyla yeniden tüketimi sağlamak olduğu açıklandı. Pakette; bireyler için 600 dolarlık, çiftler için ise bin 200 dolarlık vergi iadesi öngörülüyor. Çocuk yardımı olarak da yaklaşık 300 dolar ödenecek. Pakette iş sahipleri ve mortgage ile ev alanlar için de teşvikler söz konusu. Yeni yatırımların %50'sinin de vergiden düşürülmesi öngörülüyor. ABD Aralık ayı ÜFE %0,1 düşerken, çekirdek ÜFE rakamı ise %0,2 artış gösterdi. Beklenti ÜFE nin %0,2, çekirdek ÜFE nin ise %0,1 artması yönünde bulunuyordu. ABD Aralık ayı TÜFE rakamı beklentilere paralel geldi. ABD Aralık ayı TÜFE %0,3 artarken, çekirdek TÜFE rakamı ise %0,2 artış gösterdi. Beklenti TÜFE nin ve çekirdek TÜFE nin %0,2 artması yönünde bulunuyordu. ABD de Aralık ayında perakende satış verisi %0,4 düştü. Beklenti perakende satış verisinin değişmemesi yönündeydi. ABD'de konut başlangıçları Aralık ayında olan beklentinin altında olarak gerçekleşti. 3

5 ABD de 2007 yılında mevcut konut satışlarının %12,8 oranında azaldığı açıklandı. ABD de, ikinci el konut satışlarının Aralık ayında %2,2 ve yıllık bazda %22 gerilediği açıklandı. ABD Ocak ayı Michigan Tüketici Güven Endeksi 74,7 olan beklentinin üzerinde 80,5 olarak gerçekleşti. ABD Merkez Bankası'nın açıklamasına göre, sanayi üretimi Aralık ayında değişim göstermedi. Beklentiler, Aralık ayında sanayi üretiminin %0,2 düşeceği yönündeydi. Aynı ayda kapasite kullanım oranı %81,4 seviyesinde gerçekleşti. Piyasalarda kapasite kullanım oranının %81,2 olması bekleniyordu. ABD menkul kıymetlerine yönelik yabancı yatırımların Kasım ayında da artmaya devam ettiği açıklandı. Yabancı yatırımcılar Kasım ayında net 149,9 milyar Dolar tutarında ABD menkul kıymeti satın aldılar. Ekonomistler ise sermeye girişinin 70 milyar Dolar olmasını bekliyorlardı. Japonya Merkez Bankası, temel faiz oranlarını %0,5 olarak korudu. İngiltere ve Avrupa Merkez Bankaları, beklentiler doğrultusunda faiz oranlarında değişikliğe gitmeyerek faizleri %5,5 ve %4,0 seviyesinde bıraktı. Ancak Avrupa Merkez Bankası faizleri artırabileceğinin sinyalini verdi. İtalya Merkez Bankası (BOI), Avrupa Merkez Bankası'nın (AMB) büyüme beklentileri konusunda endişeli olduğunu, Euro bölgesi büyüme beklentilerinin kötüleştiğini ve tahmin edilenden daha hızlı gerileyebileceğini belirterek 2008 yılı GSYİH artışı beklentisini %1,7'den %1'e düşürdüğünü açıkladı. Çin, geçen yılın son çeyreğinde, %11,2 oranında büyürken, 2007 yılının tamamında ise %11,4 oranında bir büyüme gösterdi. Almanya'yı geçerek, dünyanın üçüncü büyük ekonomisi olmayı amaçlayan Çin, son 5 yılda ortalama %10,6 oranında büyüdü. Çin İstatistik verilerine göre, 2007 yılında, dış ticaret fazlası, bir önceki yıla göre %50 oranında artarak 262,2 milyar dolar olarak gerçekleşti. Küresel ekonomik durgunluğa rağmen, ABD ve AB'ye karşı dış ticaret fazlası vermeye devam eden Çin, 2007 yılında, 1,2 trilyon dolar ihracat ve 955,8 milyar dolar da ithalat gerçekleştirdi. 4

6 Son Açıklanan Veriler TÜİK tarafından yapılan açıklamaya göre; 2006 yılı Aralık ayında %81,7 düzeyinde olan üretim değeri ağırlıklı, İmalat Sanayii Kapasite Kullanım Oranı (KKO), 2007 yılı Aralık ayında 0,5 puan azalarak %81,2 düzeyinde gerçekleşmiştir. İşyerlerinin tam kapasite ile çalışmamasının nedenleri olarak, önem sırasına göre; talep yetersizliği ilk sırada yer alırken, hammadde yetersizliği, mali imkânsızlıklar, işçilerle ilgili meseleler ve enerji yetersizliği diğer nedenler olmuştur. KKO, 2007 yılı % % 100,0 98,0 96,0 94,0 92,0 90,0 İmalat Sanayi KKO 82,0 83,3 83,5 83,2 83,1 82,8 82,3 81,9 81,7 80,1 80,3 78,3 81,7 82,6 83,1 82,7 82,4 82,6 81,8 80,7 81,2 79,4 77,2 75, Aylar Dış Ticaret Hadleri (%) 92, Kasım ayında ise %82,6 idi. Aralık ayında, bir önceki aya göre, işyerlerindeki üretim miktarı %5,9 oranında, satış miktarı %3,0 oranında, satış fiyatları %0,1 oranında azalmış, hammadde fiyatları ise %0,4 oranında artmıştır yılı Ocak ayında, üretim miktarının %1,9 artması, satış miktarının %0,2 azalması, satış fiyatlarının %0,5 artması ve hammadde fiyatlarının da %0,7 oranında artması beklenmektedir. TÜİK tarafından açıklanan geçici verilere göre; 2007 yılı Kasım ayında bir önceki yılın Kasım ayına göre ihracat miktar endeksi %7,8, ithalat miktar endeksi %10,5 oranında artarken, ihracat birim değer endeksi %21,6 oranında, ithalat birim değer endeksi de %17,9 oranında artış göstermiştir. Ana sektörler itibarıyla, geçen yılın aynı ayına göre ihracat miktar endeksleri; balıkçılık sektöründe %61,5, tarım ve ormancılık sektöründe %14,5 oranında düşüş, madencilik ve 98,2 98,1 97,7 97,9 97,7 97,5 97,5 97,3 97,2 96,9 96,8 97,6 96,2 97,4 97,3 96,1 95,5 93,9 94,0 94,5 92,7 92, taşocakçılığı sektöründe Aylar %13,0 ve imalat sanayii sektöründe %9,5 oranında artış göstermiştir. İthalat miktar endeksleri de aynı dönemde; tarım ve ormancılık sektöründe %43,4, imalat sanayii sektöründe %14,3 artış gösterirken, madencilik ve taşocakçılığı sektöründe %6,3 oranında düşüş göstermiştir. Kasım ayında, bir önceki yılın aynı ayına göre, ihracat birim değer endeksleri, tarım ve ormancılık sektöründe %40,7, balıkçılık sektöründe %45,0, madencilik ve taşocakçılığı sektöründe %35,4, imalat sanayi sektöründe ise %20,4 oranında artarken, lokomotif sektör olarak adlandırabileceğimiz tekstil ürünlerinde %17,2 ve giyim eşyası sektöründe ise %20,9 oranında artmıştır. Bu gelişmelerden sonra, 2007 yılının Temmuz ayından itibaren ithalat lehine bir gelişim sergileyen dış ticaret hadleri bu eğilimini Kasım ayında da devam ettirmiştir. Kasım ayında, bir önceki aya göre ithalat fiyatlarının (%3,48) ihracat 5

7 fiyatlarına göre daha fazla artması (%3,38) dış ticaret haddinin bir önceki aya göre 0,1 puan azalışla 96,8 seviyesinde ithalat lehine devam etmesine sebep olmuştur. TÜİK tarafından açıklanan, Hanehalkı İşgücü Araştırması 2007 Ekim Dönemi (Eylül, Ekim, Kasım) Sonuçları na göre; 2007 yılı Ekim döneminde, çalışma çağındaki nüfus geçen yılın % Aylık İşsizlik Oranı (%) aynı dönemine göre 874 bin 13 kişi artarak 52 milyon 796 bin 11,8 11,9 12 kişiye ulaşmıştır. İstihdam edilenlerin sayısı, geçen yılın 10, ,0 11,4 9,9 10,5 aynı dönemine göre 55 bin kişi 10 10,4 9,7 azalarak 22 milyon 750 bin 9,2 9,3 9,6 9,8 8,9 8,8 8,8 kişiye ulaşırken, işgücüne 9 9,1 9,1 9,3 8,8 katılma oranı %47,7 olarak 8,8 8,8 gerçekleşmiştir. Türkiye genelinde işsiz sayısı, geçen yılın aynı dönemine göre 114 bin kişi artarak 2 milyon 458 bin kişiye yükselirken, işsizlik Aylar oranı 0,4 puan artışla %9,7 düzeyinde, tarım dışı işsizlik oranı da %12,3 düzeyinde gerçekleşmiştir. Bu dönemde, istihdam edilenlerin %25,9'u tarım, %20,2 si sanayi, %6,2'si inşaat, %47,7 si de hizmetler sektöründedir. Önceki yılın aynı dönemi ile karşılaştırıldığında, tarım sektöründe istihdamın payının 0,9 puan azaldığı, buna karşılık sanayi sektörünün payının 0,1 puan, hizmetler sektörünün payının ise 0,8 puan arttığı, inşaat sektörünün payının ise değişmediği görülmektedir. TÜİK tarafından açıklanan, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi nin ilk nüfus sayımı sonuçlarına göre; 31 Aralık 2007 tarihi itibariyle, Türkiye nüfusu kişidir. Açıklamaya göre; ülkemizde ikamet eden nüfusun %70,5 i şehirlerde yaşarken, nüfusun %17,8 i İstanbul da ikamet etmektedir. Türkiye nüfusunun yarısı 28,3 yaşından küçüktür ve Türkiye genelinde kilometrekareye düşen kişi sayısı 92 dir. TÜİK tarafından yapılan açıklamalara göre; 2007 yılı Aralık ayında; geçen yılın aynı ayına göre giriş yapan yabancı ziyaretçi sayısı %9,9 oranında artarak kişi olarak gerçekleşmiştir. Bu rakam geçen yılın aynı ayında kişidir. Ülkemizden çıkış yapan yabancı ziyaretçiler de geçen yılın aynı ayına göre %10,5 oranında artarak kişi olarak gerçekleşmiştir. Bu rakam, bir önceki yılın aynı ayında ise kişi seviyesindeydi. TÜİK tarafından yapılan açıklamaya göre; 2007 yılının Aralık ayında, yeni kurulan şirket ve kooperatif sayısı, geçen yılın aynı ayına göre %10,8 azalarak dan ye düşmüştür. Kapanan şirket ve kooperatif sayısı ise bir önceki yılın aynı ayına %2,1 oranında azalarak olarak gerçekleşmiştir. Yıllık bazda değerlendirildiğinde; kurulan şirket ve kooperatif sayısı bir önceki yıla göre %5 artarak dan ye yükselirken, kapanan şirket ve kooperatif sayısı da %5,1 oranında artarak den e yükselmiştir. Türkiye İstatistik Kurumu ve Merkez Bankası işbirliği ile yürütülen Aylık Tüketici Eğilim Anketi ne göre, 2007 yılının Kasım ayında 92,52 olan Tüketici Güven Endeksi, 2007 yılının Aralık ayında, %1,48 oranında artarak 93,89 6

8 değerine yükselmiştir. Ankete göre, Güven Endeksindeki artış, tüketicilerin mevcut ve gelecek dönem satın alma güçlerine, gelecek dönem genel ekonomik duruma, gelecek dönem iş bulma olanaklarına ve mevcut dönemin dayanıklı tüketim malı satın almak için uygunluğuna ilişkin değerlendirmelerinin iyileşmesinden kaynaklanmaktadır. T.C. Merkez Bankası tarafından yapılan açıklamaya göre; 2007 yılının Aralık ayında 100,6 düzeyinde olan Reel Kesim Güven Endeksi, Ocak 2008 de bir önceki aya göre 3,3 puan artarak 103,9 düzeyinde gerçekleşmiştir. Ocak ayında, gelecek üç aydaki üretim hacmi, ihracat sipariş miktarı ve toplam istihdam beklentileri endeksi artış yönünde etkilerken, son üç aydaki toplam sipariş miktarı, mevcut toplam sipariş ve mamul mal stok miktarı, genel gidişat ve sabit sermaye yatırım harcamasına ilişkin değerlendirmeler endeksi azalış yönünde etkileyen faktörler olmuştur. T.C. Merkez Bankası nın mali ve reel sektörden katılımcılarla gerçekleştirdiği 2008 Yılı Ocak Ayı II. Dönem Beklenti Anketi sonuçlarına göre; Türkiye ekonomisinin 2008 yılında %4,9 büyüyeceği, tüketici fiyatlarının %6,47 oranında artacağı, cari işlemler açığının 40 milyar 410 milyon dolar ve dolar kurunun 1,2942 YTL civarında gerçekleşeceği tahmin edilmektedir. Önümüzdeki 12 ve 24 ay sonrasının yıllık TÜFE beklentileri ise sırasıyla %6,01 ve %5,17 düzeyindedir. 12 ay sonrası için, 6 ay vadeli hazine bonosunun yıllık bileşik getirisi %14,72, 5 yıl vadeli, 6 ayda bir ödemeli devlet tahvillerinin yıllık bileşik getirisi de %14,88 olarak beklenmektedir. Ocak ayı II. Dönem Beklenti Anketi genelinde, bir önceki döneme göre, büyüme verisi dışında, diğer tüm ekonomik göstergelerin yükseleceği tahmin edilmektedir. Hazine Müsteşarlığı ndan yapılan açıklamaya göre; 2007 yılı Aralık ayı Hazine nakit gerçekleşmelerine ilişkin geçici sonuçlar alınmış olup, bu sonuçlara göre; Aralık ayında nakit bazda toplam 13,2 milyar YTL gelir elde edilmiş, 15,8 milyar YTL faiz dışı harcama yapılmış ve 2,6 milyar YTL faiz dışı fazla oluşmuştur. Toplam 1,8 milyar YTL faiz ödemesinden sonra Hazine nakit dengesi 4,4 milyar YTL açık vermiştir. Hazine Müsteşarlığı ndan yapılan açıklamaya göre; itibarıyla, Merkezi Yönetim Toplam Borç Stoku, 333,4 milyar YTL olarak gerçekleşmiştir. Toplam borç stokunun 229,2 milyar YTL tutarındaki kısmı Türk Lirası cinsinden, 103 milyar YTL tutarındaki kısmı döviz cinsinden ve geriye kalan 1,2 milyar YTL tutarındaki kısmı ise dövize endeksli borçlardan oluşmaktadır Aralık sonu itibariyle toplam borç stokunun %56,5 i iç piyasaya, %20,1 i ise kamu kesimine olan iç borçlardan oluşurken, dış borçların ağırlığı %23,4 olarak gerçekleşmiştir. İç borç stokunun alacaklılara göre dağılımının gelişimine baktığımızda; 2007 yılı Haziran ayından itibaren artmaya başlayan piyasa payının Ekim ayında %73,1, Kasım ayında %73 olarak gerçekleştiği, Aralık ayında da %73,8 e yükseldiği görülmektedir. İç borç stokunun ortalama vadeye kalan gün sayısının gelişimine baktığımızda ise; 2007 yılı başından Temmuz ayına kadar yükseliş gösteren sürenin (23,9 aydan 27,0 aya) sonraki aylarda inişli çıkışlı bir seyir izlediği, Kasım ayında 26,1 aya çıktıktan sonra Aralık ayında da 25,7 aya düştüğü görülmektedir. Maliye Bakanlığı ndan yapılan açıklamaya göre; Kasım 2007 de 2,6 milyar YTL fazla veren Merkezi Yönetim Bütçesi, 2007 Aralık ayında 4,2 milyar YTL açık vermiştir. Böylece 2006 yılında yaklaşık 4,6 milyar YTL açık veren bütçe dengesi, 2007 yılında da 13,9 milyar YTL açık vermiştir. Yıl sonu bütçe açığı hedefinin 7

9 16,8 milyar YTL olduğu dikkate alındığında, kümülatif bütçe açığının, yıl sonu hedefinin %82,5 ine karşılık geldiği görülmektedir. Aralık ayında, faiz dışı denge de 2,4 milyar YTL açık vermiştir. Aralık sonu itibarıyla oluşan kümülatif faiz dışı fazla (34,8 milyar YTL), yılın tamamı için hedeflenen 36,1 milyar YTL nin yaklaşık olarak %96,5 ine karşılık gelmektedir yılı Aralık ayında, bütçe harcamaları 19,1 milyar YTL, bütçe gelirleri ise yaklaşık 14,9 milyar YTL olarak gerçekleşmiştir. Faiz harcamalarının 1,8 milyar YTL olduğu bu ayda, vergi gelirleri 12,2 milyar YTL ile merkezi yönetim bütçe gelirlerinin yaklaşık %82 sini oluşturmuştur (bir önceki ay bu oran %89,4 idi). Merkez Bankası Analitik Bilânçosu Ana Kalemlerindeki Gelişmeler 28 Aralık Ocak 2008 döneminde Merkez Bankası Analitik Bilânçosu aktif büyüklüğü, %1,4 oranında genişleyerek milyon YTL düzeyine yükselmiştir. Bu dönemde Dış Varlıklar kalemi %1,97 oranında artarken, İç Varlıklar kalemi %1,60 oranında azalış göstermiştir. Merkez Bankası Analitik Bilânçosu Ana Kalemleri (Milyon YTL.) Son Yıl Değişim Dönem AKTİFLER DIŞ VARLIKLAR İÇ VARLIKLAR PASİFLER TOPLAM DÖVİZ YÜKÜMLÜKLERİ DIŞ YÜKÜMLÜKLER İÇ YÜKÜMLÜKLER Döv. Ol. Takip Ol. Mev Bankaların Döviz Mevduatı MERKEZ BANKASI PARASI REZERV PARA Dolaşıma Çıkan Banknot Bankalar Mevduatı Diğer Kalemler DİĞER MB PARASI APİ den Doğan Borçlar Kamu Mevduatı TCMB Brüt Döviz Rezervleri (Milyon $) Kaynak: TCMB Bilânçonun pasif kalemleri incelendiğinde ise bu dönemde Merkez Bankası Toplam Döviz Yükümlülüklerinin %3,50 oranında yükseldiği görülmektedir. Toplam Döviz Yükümlülükleri kaleminin alt ayırımına bakıldığında, Dış Yükümlülükler kaleminin 2,91 oranında azalırken, İç Yükümlülükler kaleminin %6,01 düzeyinde artış kaydettiği göze çarpmaktadır. Artan nakit ihtiyacına bağlı olarak yılbaşı öncesi Emisyon Hacminde %2,92 oranında artış kaydedilmişti. Bu dönem Emisyon Hacminde %2,89 oranında daralma sağlanarak sözkonusu parasal genişlemenin büyük ölçüde geri çekildiği görülmektedir. Bankalar Mevduatındaki artışa bağlı olarak Rezerv Para kaleminde kaydedilen %1,12 oranındaki artışa karşılık ise Açık Piyasa İşlemlerinin politika aracı olarak kullanıldığı göze çarpmaktadır. Açık Piyasa İşlemlerinden Doğan 8

10 Borçlar kalemi bu dönem %39,12 oranında artış gösterirken, Merkez Bankası nın piyasaya olan borç stoku da 6 milyar YTL düzeyinin üzerine çıkmıştır. Merkez Bankası nın diğer bir politika aracı olan Kamu Mevduatı kaleminde ise %45,32 düzeyinde bir daralma gerçekleşmiştir. 28 Aralık Ocak 2008 döneminde TCMB brüt döviz rezervleri, 785 milyon dolar artarak milyon dolar seviyesine yükselmiştir. Tahvil-Bono Piyasası Ocak ayının ikinci haftasına %16,39 düzeyinden başlayan piyasanın gösterge kâğıdı niteliğindeki 5 Ağustos 2009 itfa tarihli tahvilin yıllık bileşik faizi, TC Merkez Bankası nın faiz indirimine yönelik beklentilere bağlı olarak hafta boyunca gevşeme eğilimi gösterdi ve haftanın son işlem gününü %16,26 seviyesinden kapattı. Ancak Ocak ayının üçüncü haftasında FED yetkililerinin yaptıkları açıklamalarda, ABD ekonomisi ile ilgili olarak artan resesyon ihtimaline vurgu yapmaları ve açıklanan verilerin bu görüşleri teyit eder Getiri oranı (%) 17,50 17,25 17,00 16,75 16,50 16,25 16,00 15,75 15, Gösterge tahvilin yıllık bileşik getirisi itfa tarihli tahvil itfa tarihli tahvil nitelikte olmasına paralel olarak tüm dünya borsalarında yaşanan hızlı düşüşler, tahvil-bono piyasasında da satışların yoğunlaşmasına neden oldu. Hazine nin gerçekleştirdiği ihale sonrasında 16 Ocak tarihinde işlem görmeye başlayan ve piyasanın yeni gösterge kâğıdı niteliği kazanan 7 Ekim 2009 itfa tarihli tahvilin yıllık bileşik faizi, haftanın son işlem gününde %16,43 düzeyine kadar yükseldi. Sözkonusu satış baskısının devam etmesi sonucunda piyasanın yeni gösterge kâğıdının yıllık bileşik faizi, Ocak ayının dördüncü haftasının ilk günlerinde %16,79 düzeyine kadar yükseldiyse de hafta ortasında ABD de resesyon ihtimaline karşı bazı maliye politikalarının devreye sokulması yönünde çalışmaların yapıldığına ilişkin haberlere bağlı olarak tüm dünya borsaları gibi tahvil-bono piyasasının da toparlanma eğilimine girmesi sonucunda, 25 Ocak tarihli işlem gününün kapanışında %16,28 seviyesine geriledi. Döviz Piyasası Ocak ayının ikinci haftasına 1,1622 YTL düzeyinden başlayan dolar kuru, TC Merkez Bankası nın faizlerde yeni bir indirime gideceği yönündeki beklentiler ve doların uluslararası YTL ABD Dolar Denge Kuru piyasalardaki değer kaybına 1,25 bağlı olarak haftanın son işlem gününde Merkez Bankası 1,22 gösterge kurları itibariyle 1,1505 YTL seviyesine 1,19 geriledi. Hazine nin 14 Ocak 1,16 tarihinde gerçekleştirdiği iskontolu bono ve tahvil 1,13 ihalesine gelen yüksek talep sonrasında Ocak ayının Tarih Tarih

11 üçüncü haftasının ilk günlerinde dolar kurunun, TC Merkez Bankası nın 5 Haziran 2001 tarihinden bu yana açıkladığı en düşük değer olan 1,1504 YTL seviyesine kadar gerilediği görüldü. Ancak ilerleyen günlerde alternatif piyasalarda yoğunlaşan satış baskısına bağlı olarak artışa geçen dolar kuru, haftanın son işlem gününü 1,1859 YTL düzeyine yükselerek kapattı. Ocak ayının dördüncü haftasının ilk günlerinde alternatif piyasalardaki satışların hızlanarak devam etmesine bağlı olarak 1,2277 YTL düzeyine kadar yükselen dolar kuru, hafta ortasından itibaren tüm dünya borsaları ile birlikte yurtiçi piyasalarda görülen toparlanmanın ardından haftanın son işlem gününü TCMB gösterge kurları itibariyle 1,1813 YTL seviyesine gerileyerek kapattı. Dolar bu dönemde YTL karşısında %1,64 oranında değer kazanırken, euronun değer artışı %1,75 düzeyinde gerçekleşmiştir. Ocak ayının ikinci haftasına 1,4711 düzeyinden başlayan /$ paritesi, ABD ekonomisine yönelik artan resesyon ihtimaline bağlı olarak ay ortasında 1,4889 düzeyine kadar yükseldiyse de ilerleyen günlerde Avrupa Merkez Bankası yetkililerinin enflasyona ilişkin olumsuz açıklamaları sonrasında 25 Ocak tarihli TCMB gösterge kurları itibariyle 1,4726 seviyesine gerilemiştir. İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB) Ocak ayının ikinci haftasına puan seviyesinden başlayan İMKB Bileşik Endeksi, FED yetkililerinin yapmış oldukları açıklamalarla ABD ekonomisindeki resesyon tehlikesine dikkat İMKB Bileşik Endeksi çekmeleri ve açıklanan ABD makro ekonomik verilerinin bu kaygıları doğrular nitelikte olmasının etkisiyle uluslararası borsalarda yaşanan hızlı düşüşlere paralel olarak yaklaşık 2,5 haftalık bir süre zarfında 10 bin puanın üzerinde gerileme kaydetti. Uluslararası finans Endeks kuruluşlarının beklenenden fazla zarar açıklaması, subprime mortgage krizinin etkilerinin beklentilerin üzerinde gerçekleşeceği yönündeki endişeleri güçlendirirken, tüm dünya borsaları ile birlikte İstanbul Menkul Kıymetler Borsası nın bu dönemdeki hızlı düşüşünün diğer bir nedeni olarak görüldü. 23 Ocak tarihli işlem gününde Bileşik Endeks puana kadar geriledikten sonra ABD deki resesyon ihtimaline yönelik olarak gelir artırıcı bazı maliye politikalarının hazırlanmakta olduğuna dair haberlere bağlı olarak gelen tepki alımları sonucunda, Ocak ayının dördüncü haftasını puana yükselerek tamamladı. Son dönemlerin en hızlı gerilemesini kaydeden Bileşik Endeks, bu süreçte %13,39 oranında değer kaybederken, yabancı portföylerin piyasa içerisindeki payı da %72,28 düzeyinden %71,74 seviyesine gerilemiştir. Türk Bankacılık Sektörü Gelişmeleri Ocak ayının ilk üç haftasını kapsayan bu dönemde bankacılık sektörü toplam mevduat hacmi, 3 oranında azalış göstererek 1 milyar YTL düzeyinde gerileme kaydetmiştir. Bankacılık sektörü toplam mevduat hacminin alt ayrımına bakıldığında, vadeli mevduatlarda gerçekleşen %1,6 oranındaki artışa karşılık, vadesiz mevduatların %9,6 oranında gerilediği görülmektedir. Diğer bir ifade ile Tarih

12 vadesiz mevduatlardan vadeli mevduatlara doğru bir kayışın olduğu anlaşılmaktadır. Buna karşılık bankacılık sektörü toplam kredi hacmi aynı dönem itibariyle 5 oranında artış göstererek 290 milyar YTL düzeyini geçmiştir yılı boyunca %32,2 düzeyinde artış kaydeden YTL cinsi kredilerin bu dönem oldukça küçük bir düzeyde de olsa azalış göstermesi dikkat çekmektedir. Yabancı para cinsinden kredilerdeki artış ise esasen döviz sepetinin aynı dönem itibariyle %3,74 oranında değer kazanmasından kaynaklanmaktadır. Mevduat hacmindeki azalışa karşılık kredi hacminde gerçekleşen artışa bağlı olarak bu dönem krediler/mevduat oranı %81,6 düzeyine yükselirken, takipteki alacakların kredilere oranında bir süredir kaydedilen düşüşün devam etmekte olduğu görülmektedir. Bankacılık Sektörü * İle İlgili Seçilmiş Göstergeler (Milyon YTL.) Değişim (%) Yıl Sonuna Göre Dönem MEVDUAT VE FONLAR TOPLAM MEVDUAT VE FONLAR ,3-0,3 Vadeli ,6 1,6 Vadesiz ,6-9,6 KREDİLER TOPLAM KREDİLER ,5 0,5 YTL ,0 0,0 YP ,2 2,2 YP Krediler/Toplam Krediler (%) 24,3 24,3 24,7 Krediler ** /Mevduat (%) 81,0 81,0 81,6 Takipteki Alacaklar (Brüt) ,3 0,3 Takipteki Alacaklar / Krediler (%) 3,45 3,45 3,44 Menkul Değerler Portföyü ,2 2,2 MDP/ Mevduat (%) 44,5 44,5 45,6 (*): 30 Mayıs tarihinden itibaren BDDK nın yayınladığı verilere katılım bankaları rakamlarının da dahil edilmesi nedeniyle yukarıdaki değerler önceki raporlarımız ile farklılık göstermektedir. (**): Krediler=Toplam Krediler+Takipteki Alacaklar (Brüt) Kaynak: BDDK 2007 yılı boyunca sadece %3,5 oranında genişleme gösteren bankacılık sektörü menkul değerler portföyü hacminin, bu dönem itibariyle gerçekleştirdiği %2,2 düzeyindeki artış dikkat çekicidir. Bu gelişmenin, ABD ekonomisindeki resesyon belirtilerinin Türkiye yi etkileme ihtimaline karşı, bankaların risklerini azaltma yönündeki hareketlerin bir sonucu olduğu düşünülmektedir. Bankacılık sektörü menkul değerler portföyü hacminde kaydedilen sözkonusu artışa bağlı olarak MDP/Mevduat oranının da tekrar %45 seviyesinin üzerine çıktığı görülmektedir. İletişim Bilgileri Oktay Küçükkiremitçi Müdür /2340 oktay-k@tkb.com.tr Mustafa Şimşek Müdür Yardımcısı /2340 m-simsek@tkb.com.tr Fulya Bayraktar Kıdemli Uzman /2356 f-bayraktar@tkb.com.tr Mustafa Tosun Kıdemli Uzman /2355 mustafa-t@tkb.com.tr 11

13 2006 MAKRO EKONOMİK GÖSTERGELER 2007 Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık GSMH (Milyon $) * * * Büyüme Oranı (sabit fiyatlarla) 6, ,8 * - - 4,1 * - - 2,0 * İmalat Sanayi KKO (%) 81,0 78,3 80,1 82,0 81,7 83,3 83,5 81,9 80,3 83,2 83,1 82,6 81,2 İşsizlik Oranı (%) 9,9 11,0 11,4 10,4 9,8 8,9 8,8 8,8 9,2 9,3 9,7 - - Enflasyon (ÜFE) (%) 11,58-0,05 0,95 0,97 0,80 0,39-0,11 0,06 0,85 1,02-0,13 0,89 0,15 Enflasyon (TÜFE) (%) 9,65 1,00 0,43 0,92 1,21 0,50-0,24-0,73 0,02 1,03 1,81 1,95 0,22 TÜFE Bazlı Reel Kur Endeksi 160,2 165,0 167,9 165,7 170,4 173,5 176,0 176,9 172,9 178,3 187,3 187,0 190,1 Cari İşlemler Dengesi (Milyon $) Dış Ticaret Dengesi (Milyon $) İhracat-FOB (Milyon $) İthalat-CIF (Milyon $) Karşılama Oranı (%) İhracat/İthalat 61,3 62,2 67,2 67,7 64,3 61,2 62,8 59,1 59,5 62,4 63,4 67,9 - Bütçe Gelirleri (Milyon YTL) Vergi Gelirleri (Milyon YTL) Diğer Gelirler (Milyon YTL) Bütçe Harcamaları (Milyon YTL) Faiz Harcamaları (Milyon YTL) Faiz Hariç Harcamalar (Milyon YTL) Bütçe Dengesi (Milyon YTL) Faiz Dışı Denge (Milyon YTL) Merkezi Yönetim Top. İç Borç Stoku (Milyon $) Merkezi Yönetim Top. Dış Borç Stoku (Milyon $) *: Çeyrek dönemler itibariyledir. Kaynak: TÜİK, TCMB, Hazine Müsteşarlığı, DPT 12