VİDALI BİRLEŞTİRMELER

Transkript

1 VİDALI BİRLEŞTİRMELER MAKİNA: Güç iletme, değiştirme veya biriktirme gibi işlevlere sahip; civata, kama, yatak, mil, dişli çark gibi makina elemanlarının birleştirilmesiyle meydana getirilen sistemdir. MAKİNA ELEMANLARI Bağlama El. Destekleme El. Enerji Depolama El. Güç Aktarma El. İrtibat El. Vida Akslar Yaylar Dişli Çarklar Kaplin Kama Miller Sürtünmeli Çarklar Kavrama Pim Yataklar Kayış, Kasnak Fren Kaynak Perçin

2 BİRLEŞTİRME: Bir makinaya ait kısımların çeşitli makina elemanları kullanarak veya kullanmadan biraraya getirilmesidir. MAKİNA ELEMANLARININ BİRLEŞTİRİLMESİ Hareketli Birleştirmeler Sabit Birleştirmeler SÖKÜLEBİLİR SÖKÜLEMEYEN Vidalı Birleştirmeler Kaynaklı Birleştirmeler Kamalı Birleştirmeler Pimli Birleştirmeler Lehimli Birleştirmeler Perçinli Birleştirmeler

3 VİDALI BİRLEŞTİRMELER Vidalı birleştirme: Gövdesi üzerine diş açılmış bağlama elemanları ile yapılan sökülebilir birleştirmedir.

4 VİDALAR - VİDA DİŞLERİ CİVATALAR SOMUNLAR SAPLAMALAR

5 HAREKETLİ BİRLEŞTİRME ELEMANLARI Sıkma Aparatı

6 VİDALI BİRLEŞTİRME VE ELEMANLARI

7 (TS 61-Tanımlar) Helis Vida dişi Dış vida İç vida Vida boşluğu Diş üstü Diş dibi Vida adımı Diş yüksekliği Diş profil açısı Anma çapı Bölüm dairesi vb. VİDA ELEMANLARI Vida Dişleri

8 HELİS: Bir eksene, belirli uzaklıktaki bir noktanın, eksen doğrultusunda a aldığı yol ile bu noktanın açısal yolunun a/2 oranı sabit kalmak şartıyla çizdiği yörüngedir. Tanα = P/(πd)

9 VİDA: Belirli bir açı altında birbirini kesen helis yüzeylerin meydana getirdiği geometrik şekillerdir.

10 VİDA ELEMANLARI Dış/İç vida: Bir silindirin dışında/içinde oluşan vida. Vida dişi/boşluğu: Bir silindirin yanal yüzeyinde, belirli bir açıyla birbirini kesen helis yüzeylerin oluşturduğu sürekli çıkıntı/girinti. Diş üstü/dibi: Bir vida dişinde/boşluğunda, iki komşu diş yanının birleştiği yüzeysel kısım. Adım: Bir dişin veya bir vida boşluğunun, bir devirde vida eksenine paralel bir doğru üzerinde aldığı yol. Profil açısı: İki komşu diş yanı arasındaki açı.

11 VİDA PROFİLİ Vida profili: Vida ekseninden geçen bir düzlemle vidanın kesişmesi sonucu oluşan profil.

12 VİDA ELEMANLARI Kalın dişli vida (Normal vida): Herhangi bir vida anma çapı için, seçim dizisinden en büyük adımı içeren genel kullanınımlı vidadır. İnce dişli vida: Herhangi bir vida anma çapı için, kalın diş vida adımından daha küçük adımlı vidadır. Genellikle boru vidalarında kullanılır. Aynı çap için, dişler normal vidaya göre daha sık.

13 VİDALARDA AĞIZ SAYILARI Diş yüksekliğinin az, adımın fazla olmasının istendiği durumlarda çok ağız. Su şisesi kapağı, dolma kalem kapağı vb. yerlerde. 2 ağızlı ise 180º, 3 ağızlı ise 120 º,... Açıyla..

14 SOL VE SAĞ VİDALAR Sağ vida (RH) : Eksen yönünde bakıldığında, saat ibresi yönünde kıvrılan ve eksen doğrultusunda ilerleyen vida. Sol vida (LH): Eksen yönünde bakıldığında, saat ibresinin ters yönünde kıvrılan ve eksen doğrultusunda ilerleyen vida.

15 VİDALARIN SINIFLANDIRILMASI (TS 61) Dişin açıldığı yer bakımından Yön bakımından Ölçü sistemi bakımından Ağız sayısı bakımından (Metrik) (Parmak) (Çok ağızlı) (Tek ağızlı)

16 VİDALARIN SINIFLANDIRILMASI Diş profiline göre Üçgen Trapez Yuvarlak Testere Kare Metrik Withworth Üçgen: Tepe açısı 55o ve 60o. Bağlantı amaçlı kullanılır. Trapez: Hareket vidası olarak preslerde, krikolarda, vanalarda, torna ve freze tezgahlarının tabla ve konsol millerinde kullanılır. Testere: Diş açısı 33o ve profili testereye benzer olan vida. Tek yönlü aşırı yüklemelerde, özellikle preslerde kullanılır. Yuvarlak: Diş dibi ve tepesi yuvarlatılmış, tepe açısı 30o ikizkenar üçgen vida. Keskin kenarlı olmadıklarından gereksiz maddeler, toz kum ve pastan daha az zarar görürler. Bu nedenle kirli su vanalarında, düzgünlük gerektirmeyen ampullerde ve gereci plastik ve cam gibi kırılma tehlikesi olan yerlerde kullanılır. Kare: Kuvvet ve hareket iletiminde kullanılır. Kare vidanın standardı yoktur.

17 VİDALARIN AÇILMASI El kılavuzu 3 tane kısa, makina kılavuzu 1 tane uzun kılavuzdur.

18 VİDALARIN AÇILMASI Torna kalemi, metrik vida için 60º bilenir. Mastarla kontrol edilir.

19 METRİK ISO STANDART VİDA DİŞ ÖLÇÜLERİ Adım=Hatve=Pitch Not: Vidalar dipten sıkmaz, yan yüzeyden sıkar. Yalama olmasın diye civata üstüyle somun dibi sürtünmemeli. Whitworth ta civata üstü yuvarlak, somun dibi üçgen.

20 METRİK ISO STANDART VİDA DİŞ ÖLÇÜLERİ Vida tablosu imalata yönelik, ÇİZİME DEĞİL...

21 EN ÇOK KULLANILAN STANDARD VİDALAR TS 61/3 TS 61/60 TS 61/95 TS 61/114 TS 5466 TS : Metrik ISO : Trapez : Testere : Yuvarlak : Withworth boru vidalar : Metrik konik dış vida Metrik ISO normal diş vida gibi standartlaştırılmış vidaların (Ör: Metrik ISO ince diş, Metrik ISO trapez, testere, yuvarlak ve whitworth vidalar vb.) aksine, KARE VİDANIN STANDARTI YOKTUR. Tavsiye niteliğinde çizelgeler mevcuttur.

22 VİDA DİŞLERİNİN ÖLÇÜLMESİ 1. Diş üstü çapı ölçülür. 2. Diş adımı ölçülür. 3. Ağız sayısı için vidanın dairesel kısmına bakılır. 4. Bulunan değerler standart çizelgeyle karşılaştırılır. 5. Kesin sonuç için diş tarağı kullanılır. 6. Varsa kontrol mastarı kullanılır.

23 VİDA DİŞLERİNİN GERÇEK GÖRÜNÜŞLERİ Gerçek görünüşlerinin çizilmesi oldukça zordur ve zaman alıcıdır.

24 VİDA DİŞLERİNİN TEKNİK RESİMDE GÖSTERİLMESİ TS EN ISO

25 DIŞ VİDA ÇİZİMİ

26 VİDALARDA DAİRESEL GÖRÜNÜŞLER

27 KONİK DIŞ VİDA Konik vidalar yarım turda bütün dişler sıkar. Konik vida açmak tornada özel teknikler (uzun koniklerde punta kaydırma ve sevk kızağı kullanma, kısa koniklerde suport) gerektirir. Sondaj borularında görülebilir. Hem büyük güç taşıyor, hem 2-3 turda tamamen sıkar, ayrıca sızdırmazlık sağlar. Boru dişleri, sıhhi tesisatlar konik dişlidir.

28 KESİTLERDE DIŞ VİDALAR Kesitlerde dış vidalar enine kesilir, BOYUNA KESİLMEZ. Yan görünüşlerdeki düşey eksen çizgisi KISMİ KESİTi ifade eder. Dış vida gösteriminde bir değişiklik olmamakla birlikte; Vida uçlarındaki pah çizgisi değişir. Vida sonu çizgisi KESİK olarak çizilir. Bu durum genellikle, borulara açılan vidalarda görülür.

29 YARIM VE KOPARILMIŞ GÖRÜNÜŞLERDE DIŞ VİDALAR

30 GÖRÜNMEYEN DIŞ VİDALAR Çizilen görünüşte, vida açılmış yerin arkada kaldığı durumlarda, vida diş dibi veya diş dibi ve diş üstü KESİK ÇİZGİ ile çizilir.

31 NORMAL GÖRÜNÜŞTE İÇ VİDA

32 KESİTLERDE İÇ VİDALAR

33 GERÇEK ŞEKİLDE VİDA MONTAJI

34 TEKNİK RESİMDE VİDA MONTAJI

35 ÇEŞİTLİ VİDA DEMONTAJ VE MONTAJLARI

36 ÇEŞİTLİ VİDA MONTAJLARI Kör Delik

37 ÇEŞİTLİ VİDA MONTAJLARI

38 ÇEŞİTLİ VİDA MONTAJLARI - Borular

39 VİDA UÇ BİÇİMLERİ (TS 5413) * * Bu ders kapsamında en çok kullanacağımız vida uç biçimi...

40 VİDA UÇ BİÇİMLERİ (TS 5413)

41 İÇ Ç VE DIŞ VİDA SONLARI (TS 5265)

42 Vida sonundaki kanal; kalem çarpmasın ve somun tam sıksın diye verilir. VİDA SONLARININ AÇILMASI

43 KÖR DELİKLERDE VİDA SONU (TS 5265) Delik derinliği-vida diş boyu = e1 0.5D Uç açısı çizimde 120º. Gerçekte 118º.

44 VİDA ÇAP ÖLÇÜLERİ

45 VİDA ÇAP ÖLÇÜLERİ

46 DIŞ VİDALARIN ÖLÇÜLENDİRİLMESİ

47 İÇ Ç VİDALARIN ÖLÇÜLENDİRİLMESİ

48 İÇ Ç VİDALARIN ÖLÇÜLENDİRİLMESİ

49 STANDART OLMAYAN VİDALARIN ÖLÇÜLENDİRİLMESİ Standart olmayan kare vidaların ölçülendirilmesinde; koparılmış kesit alınarak adım, diş boşluğu ve diş derinliği verilir.

50 VİDALI BAĞLAMA ELEMANLARININ MALZEMELERİ Malzeme cinsi ve TS numarası Sade karbonlu çelik TS 3576 Semboller Dayanım sınıfı Sade karbonlu Sertl. ve menevişl. Çelik sınıfı Nitelik sınıfı Özellik Paslanmaz çelik TS 4177 A1-A2-A Östenitik C1-C3-C Martenzitik F Ferritik Demir olmayan alaşımlar TS 7011 Somunlar için sade karbonlu çelik TS 5957 Somunlar için sertlik dereceleri Aluminyum alaş.: Al1-Al2-Al3-Al4-Al5-Al6 Bakır alaş.: Cu1-Cu2-Cu3-Cu4-Cu5-Cu6-Cu7 0.8D>m>0.5D m>0.8d H-14H-17H-22H

51 VİDA MALZEMELERİ 8.8 Dayanım sınıf numarası (Sertl. ve menev. Sade C lu çelik) Akma gerilmesi = (8x8)x10 = 640 N/mm 2 Çekme dayanımı = (8x100)( = 800 N/mm2

52 SADE KARBONLU ÇELİK İŞARETLEMESİ (TS 5576)

53 PASLANMAZ ÇELİK (TS 4177) ve DEMİR DIŞI MALZEME (TS 5385) İŞARETLEMESİ

54 SOMUNLARIN İŞARETLENMESİ (TS 3611 vd.) Şekil ve kural olarak civatalarla aynı.

55 İMALAT KALİTELERİNİN SINIFLANDIRILMASI TS 80 ve TS 9603 Sade karbonlu çelikler A-orta, B-orta B kaba, C-kaba, C F-inceF Paslanmaz ve yüksek ısıya dayanıklı çelikler T1-ince, T2-orta, T3-orta kaba

56 BAĞLAMA ELEMANLARININ GÖSTERİLİŞİ (TS 8201 [ISO 8991]) Genellikle, standart bağlama elemanlarının imalat resimleri çizilmez. Bunun yerine, tüm özelliklerini anlatan ifadeler kullanılır.

57 BAĞLAMA ELEMANLARININ GÖSTERİLİŞİ

58 CİVATA: Somun kullanılarak parçaları sökülebilir şekilde birleştiren, sıkma momenti genellikle somuna uygulanan, altıgen vb. başı olan, gövdesine vida dişi açılmış bağlama elemanı. CİVATA VE VİDALAR VİDA: Somun kullanmadan parçaları sökülebilir şekilde birleştiren, sıkma momenti genellikle vida başına uygulanan, altıgen vb. başı olan, gövdesine vida dişi açılmış bağlama elemanı. TS de Tamamı CİVATA. VİDA TANIMI PİYASADA YAYGIN.

59

60 CİVATA VE VİDALARDA ANMA BOYLARI

61 CİVATA VE VİDALARDA ANMA BOYLARI

62 CİVATA VE VİDALARIN ÖLÇÜLENDİRİLMESİ

65 ALTI KÖŞE BAŞLI CİVATA ÇİZİMİ

68 Sayfa 29, M16x40 ALTI KÖŞEBAŞLI CİVATA PRATİK ÇİZİM AUTOCAD ile ÖRNEK (çapa bağlı pratik çizim) h1 diş derinliği = 0.1d D3 diş dibi çapı = 0.8d R3 cıvata başı yan yarıçapı = e/2

69 ÖRNEK (MECHANICAL) Cıvata Çizimi Altıköşe Başlı ISO 4014 M30x110 (Normal Diş) Ölçülendiriniz.

70 SAPLAMALAR

71 SAPLAMA: Her iki ucuna vida açılmış başsız bağlama elemanıdır. Saplamanın bir tarafı parçalardan birine bağlandıktan sonra, diğer tarafı ikincisine serbest geçirilerek, bir somun yardımıyla parçaları çözülür şekilde birbirine bağlar. Sık sık sökülüp takılan civatalarda, takıldığı yerin dişleri zamanla bozulur. Özellikle Al bloklardaki dişler çabuk bozulur. Buralarda saplama kullanılır. Saplamalar başsız oldukları için, kolay takabilmek için iki vida arasına AA açılır, kontra somun kullanılır veya özel saplama anahtarı kullanılır.

72

73 SAPLAMALAR

74 ÖRNEK (MECHANICAL) Saplama Çizimi Saplama DIN 835 Normal Diş M16x80 Ölçülendiriniz.

75 SOMUNLAR

76 SOMUNLAR SOMUN: Ortasında vida açılmış deliklerden civata, saplama vb. takılarak parçaları birbirine bağlayan, anahtar, tornavida veya elle sökülüp üp takılacakşekillerde yapılan elemanlara somun denir.

77

78

79

80

81 Kopilya: çatal pim veya maşalı pim de denir. Taçlı somun-kopilya kesin frenleme, yaylı rondela ve kontra kısmi frenleme

82 RONDELA Rondela: Civata başı ve somun arasında kalan parçalarda, sıkma kuvvetini daha geniş bir yüzeye yaymak, somun ve parça yüzeylerinin bozulmasını önlemek gibi amaçlarla kullanılan makina elemanıdır.

83 DÜZ RONDELA pah ile geriye kalan kısım yarı yarıya.

84 MONTAJ RESMİNDE DÜZ RONDELA S= 0.2d d2= 2d

85 YAYLI RONDELA

86 MONTAJ RESMİNDE YAYLI RONDELA S= 0.2d d2= 1.75d 45º çizgiler merkez çizgiden başlıyor.

87 CİVATALI BİRLEŞTİRME RESİMLERİ

88 CİVATALI BİRLEŞTİRME RESİMLERİ

89 SOMUNLU VE RONDELALI CİVATALI BİRLEŞTİRME

92 ÖRNEK (MECHANICAL) Sayfa 36 Önden Görünüş AltıKöşebaşlı M30 Cıvata somun birleştirmesini yapınız? Civata 6 köşe başlı M30 ISO 4014 (Regular thread) Delik M30 (ISO 273) Rondela M30 (ISO 7089) Somun 6 Köşe başlı M30 (ISO 4032)

93 SOMUNSUZ CİVATA İLE BİRLEŞTİRME

94 SAPLAMA UCUNUN MONTAJI

95 ÖRNEK (MECHANICAL) Sayfa 37 AltıKöşebaşlı M30 Vida birleştirmesini yapınız? Civata 6 köşe başlı M30 ISO 4014 Rondela M30 (ISO 7089) Delik1 M30 (ISO 273) Delik2 M30 ISO 262 (Regular Thread)

96

97 HAVŞA VE SİLİNDİR BAŞLI VİDALARLA BİRLEŞTİRME HAVŞA: Dışarıda kalması istenmeyen konik veya silindirik civata başları için parçaya açılan özel yuvadır.

98 HAVŞA

99 HAVŞA

100 DEMONTE HAVŞALI BİRLEŞTİRME

101 HAVŞALI BİRLEŞTİRME MONTAJI

102