AB YE ÜYE ÜLKELERİN VE TÜRKİYE NİN EKONOMİK PERFORMANSLARINA GÖRE VIKOR YÖNTEMİ İLE SIRALANMASI

Transkript

1 İstabul Tcaet Üvestes Sosyal Blmle Degs Yıl: Sayı: Baha 0 / s AB YE ÜYE ÜLKELERİN VE TÜRKİYE NİN EKONOMİK PERFORMANSLARINA GÖRE VIKOR YÖNTEMİ İLE SIRALANMASI Üal H. ÖZDEN 6 ÖZET Çalışmada, AB ye üye ve aday ülkelede Tükye gelşmşlk düzeyle ekoomk göstegele kullaılaak çok ktel kaa veme tekklede bs ola VIKOR yötem le sıalaması amaçlamıştı. VIKOR yötem ayı bmle ölçülemeye, bbyle çelşeble ktelede oluşa çok ktel kaa veme poblemle çözümü ç öelmşt. VIKOR yötemde, bde çok kte blkte değeledlp deale e yakı ola uygulaabl çözümle üetl ve alteatle aasıda e y olaı seçlmes veya bu alteatle peomaslaıa göe sıalaması ç kullaılı. Çalışmada AB ye üye ülkele ve Tükye ekoomk gelşmşlklee peomaslaıa göe sıalaması ç Maastcht Ktele de dkkate alıaak Kamu Boçlaı/GSYİH, İşszlk Oaı%, Bütçe Açığı/GSYİH, Ca İşlemle Deges/GSYİH, GSYİH/Nüus, Kısa Vadel Faz Oaı, Euo Dövz Kuu ve Elasyo gb ekoomk göstegele ktele 00 yılı vele kullaılmıştı. Çalışmada ekoomk göstegele ktele göece öemle ağılıklaı pyasa uzmalaı ve akademsyele göüşle alıaak bellemşt. Souç olaak aalzde AB ye üye ülkele ve Tükye, lgl ktele doğultusuda sıalamış ve Tükye bu sıalama çesdek ye bellemşt. Aahta Kelmele: Çok Ktel Kaa Veme,Sıalama, VIKOR, Avupa Blğ Ülkele, Ekoomk Peomas THE EU MEMBER COUNTRIES AND TURKEY S ECONOMIC PERFORMANSLARINA ACCORDING TO VIKOR METHOD WITHOUT PARTS RETURN WITHOUT REPAIR ABSTRACT The am o ths study s to compae the EU membe coues ad the caddate couty Tukey s developmet levels by ecoomc dcatos wth multy-ctea decso-makg techques VIKOR.VIKOR s mult-ctea decso makg method whch has cteas that ca ot be measued wth the same ut. I the method o VIKOR, lots o ctea ca be evaluated togethe ad ceated optmum solutos. Futhemoe t ca be used o choosg the best soluto om the alteatve solutos o akg ths solutos by alteatves peomaces. I ths study the EU membes ad Tukey s ecoomc peomaces aked accodg to Maastcht cteas wth some ecoomcs cteas o yea o 00 datas. Also the elatve mpotace o the ecoomc dcatos detemed by takg the opos o maket poessoals ad academcs. As a esult, the EU membes ad Tukey wee aked by VIKOR method. Key Wods: Mult-Ctea Decso Makg, Sotg, VIKOR, Coutes o the Euopea Uo, Ecomomc Peomaces 6 Doç.D., İstabul Tcaet Üvestes, İstatstk Bölümü Öğetm Üyes, uozde@tcu.edu.t 455

2 Üal H.Özde. GİRİŞ Sstem aalyetle stee amaçlaa ulaşıp ulaşmadığı, hzmetle veml, etk, ekoomk ve kalı b düzeyde geçekleştlp geçekleştlmedğ peomas ölçümle le aaştıılmaktadı Sayıştay, 00: 9. Sstem olaak teledleblecek ülkele peomas ölçümü de; kayak kullaımıda ekoomklk, etkelk, vemllk ve kalılık gb lkelee e düzeyde ulaşılabldğ ölçülmes, soulaı tespt ve yleştme ç geekl ölemle alımasıı çee b yaklaşımdı. Daha bast b ade le peomas ülkele mal, beşe ve zk kayaklaıı amaçlaı doğultusuda e kada etk ve veml kulladığıı belleye b kavamdı. Güümüz ekabet otamıda, ülkele ekoomk peomaslaıı gelştlmes ç doğu kaalaı alıması çok öemld. Doğu kaa veme de, y b yöetm e öeml usulaıda bsd. Çükü, kaala sstem poblemle asıl çözümledğ, kayaklaıı asıl kulladığıı ve hedelee asıl ulaştığıı göste Dat, 99: 79. So yıllada bellee ktelee uygu e y alteat seçlmes ç kullaılablecek çok sayıda kaa veme yötem gelştlmşt. Bu yötemle aklı özellklee göe aklı şeklde sııladıılmaktadı Tataphyllou, 000: Acak bu sııladımala kes çzglele yapılamamaktadı. Çok ktel kaa veme ÇKKV yötemle geel b sııladıması 99 yılıda Che ve Hwag taaıda yapılmıştı Che, Hwag, Beckma ve Kelle, 99.. Geçek düyada poblemle bde çok ktee dayaa poblemled. Buula blkte, kaa üzede etkl olacak bazı ktele bble le çelşebl. Ktele çelştğ duumlada, kaa almak daha da güç hale gel. Belszlğ olduğu, çok ktel ve bu ktele bbleyle çelştğ duumlada çok ktel kaa veme yötemle kullaılmaktadı Hake, ve Vagas, 987: ÇKKV yötemle, kaa veme süece destek olmak ve geellkle çelşe ktelee göe aklı özellklee sahp alteatle kümesde b ya da daha azla alteat seçm veya bu alteatle bellee amaç doğultusuda peomaslaıa göe e yde e kötüye doğu sıalamasıda kullaılmaktadı Deg, Yeh ve Wlls, 000:, ; Hseh, Lu ve Tzeg, 004: ; Tyak ve Ahlatçıoğlu, 005: -4. Buu yaı sıa dğe kaa veme yötemlede aklı olaak çok ktel kaa veme yötemlede sadece cel kattat değl ayı zamada tel kaltat ktele de kullaılablmekted. Ayıca, ayı pobleme ayı vasayımla ve ayı kaa veclele ÇKKV yötemlede bs uyguladığıda ble aklı souçla elde edleblmekted Zaaks, Solomo, Wshat, ve Dublsh, 998: Bu çalışmaı amacı, AB ye üye ülkele ve aday ülkelede Tükye, Maastcht Ktele çeçevesde 00 yılı ekoomk göstegele kullaılaak gelşmşlklee göe çok ktel kaa veme yötemlede bs ola VIKOR yötemyle sıalamak ve elde edle blgle çeçevesde değeledmele yapmaktı.. VIKOR YÖNTEMİ Çalışmada AB ye üye ve aday ülkelede Tükye ekoomk peomaslaıa göe sıalaması çok ktel kaa veme yötemlede VIKOR yötem le yapılacağıda bu kısımda bu yötem açıklaacaktı. 456

3 İstabul Tcaet Üvestes Sosyal Blmle Degs Yıl: Sayı: Baha 0 / s VIKOR Vse Kteumska Optmzaca I Kompomso Resee yötem ayı bmle ölçülemeye, bbyle çelşeble ktelede oluşa çok ktel kaa veme poblemle çözümü ç lk kez Opcovc ve Tzeg 004 taaıda öelmşt Opcovc vd., 004, VIKOR yötemde, bde çok kte blkte değeledlp deal çözüme e yakı ola uygulaabl çözümle üetl ve alteatle aasıda e y olaı seçlmes veya bu alteatle peomaslaıa göe sıalaması ç kullaılı. A c alteat,,,, C c,,,,, c alteat c ktee göe peomas değe ve mco se çok ktel kaa veme yötemde e y uzlaşılmış alteat seçme süec opeatöüü göstedğde VIKOR aşağıdak gb ade edlebl. { A,,,...,,,, 3,..., m} mco VIKOR, uzlaşılmış b sıalama bellemey ve beltle ağılıkla altıda uzlaşılmış otak çözüme ulaşmayı sağla ve he alteat, he b kte ç değeledldğ vasayımı altıda, deal alteate yakılık değele kaşılaştıılaak uzlaşılmış sıalama elde edl Opcovc, S. ve G. H. Tzeg, 007: Uzlaşılmış çözüm lk olaak, Yu taaıda Yu, P. L., 973: öelmşt. Uzlaşılmış çözüm, deal çözüme e yakı uygu çözümdü ve uzlaşma, ktele bazıda otak kabulü ade ede Opcovc ve Tzeg, 004: VIKOR, ağılıklı dege aalıklılaıı belleye b dege aalzd. He alteat bütü ktelee göe değeledldğ vasayılı se, sıalama deal çözüm F ktele e y değele le kaşılaştıılaak yapılabl. VIKOR yötemde uzlaşma değele, uzlaşmaya dayaa pogamlama compomse pogammg yötemde kullaıla Lp ölçüsüde yaalaılaak buluu Zeley, M., 98. Deklem de vele Lp, ölçüsü alteat A deal çözüme ola yakılığıı uzaklık mesaes göstemekted. / p p L p, w, p ;,,..., m Otak uzlaşılmış çözüm F c c, c deal çözüm F, ye e yakı uygu çözüm se, bu duum Şekl dek gb gak üzede göstelebl. Şekl de göstele kaşılıklı tavzlele sağlamış alaşma, deklem 3 de aydalaaak c c Δ ve Δ bçmde ade edlebl. c 3 457

4 Üal H.Özde c Δ 4 Uygu Olmaya Küme F c F c Uygu Küme c VIKOR yötem algotması aşamada oluşmaktadı. B aşamala aşağıda alatılacaktı Opcovc ve Tzeg, 007: Aşama - Poblem Taımlaması: VIKOR yötem lk aşamasıda dğe bütü kaa veme yötemlede olduğu gb, seçme veya sıalamaya kou ola poblem taımlaı. Poblem taımlamasıyla kaa vec/vecle ulaşmak stedğ hede ha geel amaç bellemş olu. Aşama - Ktele Taımlaması: Bu aşamada, poblemle lgl olaak seçlecek veya sıalaacak ola alteatle sahp olması geeke ktele özellkle açıklaı. Ktele taımlaması aşamasıda, kouyla lgl kşle veya uzmalaı göüşle alıaak alteatle seçmde veya sıalamasıda dkkate alıması geeke ktele lstes oluştuulu. Ktele sayısı poblem tpe bağlı olaak değşeblmekted Koçak, 003: 70. Aşama 3- Alteatle Bellemes: Bu aşamada hedee ulaşmak ç seçm veya sıalama yapılıke, dkkate alıması geeke tüm alteatle belle. Aşama 4- Kaa Mats Oluştuulması: VIKOR yötem bu aşamasıda bellee kaa ktele ve alteatle le lgl kaa mats oluştuulu. Kaa mats satılaıda üstülükle sıalamak stee alteatle kaa oktalaı, sütulaıda se kaa vemede kullaılacak ktele değeledme aktöle ye alı ve mats 4 dek gb ade edl. X. m. m m Kaa mats Tablo de olduğu gb tablo şeklde de göstelebl. Kaa matsde- 458

5 İstabul Tcaet Üvestes Sosyal Blmle Degs Yıl: Sayı: Baha 0 / s k veya Tablo dek değele he b, c alteat c kte ç peomas değe göstemekted Tablo : VIKOR Yötem Kaa Mats Ktele Alteatle C C C A A A m m m m Kaele Toplamı b m b k b k k k k Aşama 5- He B Kte İç E y ve E Kötü - Değele Bellemes: Eğe c kte ayda sağlaya ktese, alteatle aasıda e büyük aydayı sağlaya alteat tech edleceğde, bu duumda e y ve e kötü - kte değele deklem 5 dek lşkle kullaılaak belle. maks, m 5 Buula blkte c kte malyet kte se; bu kte değe küçük olması steeceğde, e y ve e kötü kte değele deklem 6 dak lşk yadımıyla saptaı. k m, maks 6 VIKOR yötem ç kaa mats ve ktele ayda sağlaya ktele olması duumuda he b kte ç e y ve e kötü - değele Tablo de velmşt. Tablo : VIKOR Yötem Kaa Mats Alteatle Ktele C C C A A A m m m m Maks Maks Maks - - M - M - M Aşama 6- Kaa Mats Nomalleştlmes: VIKOR yötemde kaa mats ELECTRE ve TOPSIS yötemde aklı şeklde omalleştlmekted. ELECT- 459

6 460 RE ve TOPSIS yötemde vektö omalleştme, VIKOR yötemde se lee omalleştme kullaılı Opcovc ve Tzeg, 004: Alteat sayısı m, kte sayısı le gösteldğde, omalleştlmş kaa mats R le ade edl ve c alteat c kte ç omalleştlmş değe le göstel. R mats değele deklem 7 dek omülde yaalaaak hesaplaı. 7 Nomalleştlmş kaa mats R, Tablo 3 dek gb de göstelebl. Tablo 3: VIKOR Yötem Nomalleştlmş Kaa Mats Alteatle Ktele C C C A A A m m m m m m m Aşama 7- Ktele Ağılıklaıı Bellemes: Kte sayısı olduğuda, kaa vecle taaıda bellee he b ktee kaşılık gele kte ağılıklaı w w, w,..., w Tablo 4 dek gb göstelebl Ayıtı ç bkz. ELECTRE yötem. Tablo 4: VIKOR Yötem Kte Ağılıklaı Ktele C C C - C Ağılıkla w w w - w Buada kte ağılıklaıı toplamıı e eşt olması geektğ uutulmamalıdı. w 8 Aşama 8- Nomalleştlmş Kaa Mats Ağılıkladıılması: Altıcı aşamada omalleştle kaa matsdek he b değe yedc aşamada bellee lgl sütudak ktelee at ağılıkla w, w, w 3,, w le çapılaak ağılıklı omalleştlmş kaa mats V buluu. Ağılıklı omalleştlmş kaa mats değele v, Üal H.Özde

7 İstabul Tcaet Üvestes Sosyal Blmle Degs Yıl: Sayı: Baha 0 / s deklem 9 kullaılaak hesaplaı. v.w 9 Bu ağılıklı omalleştlmş kaa mats değele Tablo 4 dek gb de göstelebl. Tablo 4: VIKOR Yötem Ağılıklı Nomalleştlmş Kaa Mats Alteatle Ktele C C C A v w. v w. v w. A v w. v w. A m v m w. m v m w. m v m w. m Aşama 9- S ve R,,, m Değele Hesaplaması: w kaa vecle göece tech açıklaya ktele ağılıklaı olmak üzee; S ve R değele, c alteat ç otalama ve e kötü gup skolaıı göste. S ve R değele, S w w. v 0 R maks w maks[ w. ] maks[ v ] omülleyle hesaplaı. Aşama 0- Q,,, m Değele Hesaplaması: S m S, S - maks S, R m R, ve R - maks R olaak ade edldğde, Q,,, m, Q v S S / S S + v R R / R R omülüyle hesaplaı. Buada v değe ktele çoğuluğuu ağılığıı maksmum gup aydasıı göstemekted. Başka b deyşle v değe maksmum gup aydasıı sağlaya state ç ağılığı ade edeke, -v kaşıt göüştekle mmum pşmalığıı ağılığıı ade etmekted Opcovc ve Tzeg, 007: B kaa veme süecde uzlaşma, çoğuluk oyu v > 0,5 le, kosesus v 0,5 46

8 Üal H.Özde le veya veto v < 0,5 le sağlaabl. S, R ve Q değele hesapladıkta soa souçla Tablo 5 dek gb düzeleebl. Tablo 5: VIKOR Yötem S, R ve Q Değele Alteatle S R Q A R maks[ v ] v S S v S v R R Q + S S R R A R maks[ v ] v S S v S v R R Q + S S R R A m R m maks[ v m ] v S S m v m S v R R Qm + S S R R Aşama - Alteatle Sıalaması: Bu aşamada S, R ve Q değele küçükte büyüğe doğu sıalaı. Souçta üç adet sıalamış lste elde edl. Aşama - Koşullaı Sağlaıp Sağlaamadığıı Deetlemes: Eğe Q ölçüsüe göe küçükte büyüğe doğu yapıla sıalamada lk sıada ye ala mmum Q değee sahp A alteat aşağıdak k koşulu da sağlıyosa, uzlaşılmış otak e y çözüm olaak öel. Koşul -Kabul Edlebl Avata: A, Q le yapıla sılamada kc sıada ye ala alteat olduğuda, kabul edlebl avata, 3 QA -QA DQ koşuluu sağlamasıa bağlıdı. Buada DQ değe, m alteat sayısı olmak üzee, deklem 4 de yaalaılaak hesaplaı. DQ m 4 Koşul - Kaa Vemede Kabul Edlebl Dege İstka: B uzlaşılmış çözümü degede olması ç alteat A S ve/veya R le e y sıalaa alteat olması geek. Eğe bu k koşulda b sağlaamazsa, o zama uzlaşılmış otak e y çözüm kümes aşağıdak gb öel: Eğe sadece Koşul sağlaamazsa, bc sıadak A ve kc sıadak A alteatle ks de e y uzlaşılmış otak çözüm olaak belle. Eğe Koşul sağlaamazsa, küçükte büyüğe doğu sılaa sıalama u- 46

9 İstabul Tcaet Üvestes Sosyal Blmle Degs Yıl: Sayı: Baha 0 / s maalaı,,, M alteatle heps A, A,, AM uzlaşılmış e y otak çözüm kümesde ye alı; AM, maksmum M ç QAM- QA < DQ lşks le belle. Bu koşullaa bağlı olaak VIKOR yötem souçlaı elde edl. Bu souçla S, R ve Q değele le yapıla sıalamala ve uzlaşılmış otak çözümdü... VIKOR Yötem Özellkle Çok ktel kaa veme yötemlede VIKOR yötem bazı öeml özellkle aşağıda velmşt. VIKOR le kaa vecle k ayılıklaı uzlaşılaak çözülebl olmalıdı. Kaa vec, deal çözüme e yakı çözümü kabul etmeye stekl olmalıdı. Fayda le he kte oksyou aasıda doğusal b lşk vadı. Alteatle, bellee tüm ktele ç değeledl. Kaa vec techle ağılıkla le ade edl. VIKOR yötem, kaa vec etkleşml katılımı olmada başla akat kaa vec ha çözümü oaylamakta soumludu. Kaa vec, bu ha çözüme ked techle de dahl edebl Opcovc ve Tzeg, 007: VIKOR yötem, özellkle sstem tasaımıı başıda kaa vec deeyml olmadığı veya tech beltmey blmedğ duumlada etkl b yötemd. VIKOR la elde edle çözüm kaa vecle taaıda kabul edlebld. Çükü bu yötem çoğuluğu maksmum gup aydasıı ve kaşıtı mmum beysel pşmalığıı sağla. VIKOR da alteat kümese ye b alteat dahl edlmes ya da çıkaılması, alteatle sıalamasıı değştebl. 3. AB YE Üye ve Aday ÜlkeleDEN TÜRKİYE NİN Ekoomk Göstegelee Göe VIKOR Yötem İle Sıalaması 9-0 Aalık 99 tahde mzalaaak Kasım 993 de yüülüğe ge Avupa Blğ Atlaşması olaak da ble Maastcht Atlaşması ı yüülüğe gmes soucu, va ola Avupa Ekoomk Topluluğu Avupa Blğ adıı almıştı. Maastcht Alaşması da Ekoomk ve Paasal Blğ EPB oluştuulmasıı aşamalaı, bu süeçte zleecek ekoomk ve paasal poltkala le bulaı geektdğ kuumsal değşklkle ayıtılı olaak düzelemşt. Bu düzeleme çeçevesde EPB le üye ülke ekoomle aasıdak aklılıklaı gdeleblmes ve aday ülkele de bu koşullaı sağlamalaı ç ekoomk göstegele açısıda yakılaşma ktele tespt edlmşt. Bu koşullaa uyulmaması duumuda uygulaacak yaptıımla bellemşt Özde, 0. Avupa Blğ ya da kısaca AB, ym yed üye ülkede oluşa ve topaklaı büyük ölçüde Avupa kıtasıda bulua syas ve ekoomk b ögütlemed. Yaklaşık 500 mlyoluk üusuyla Avupa Blğ, düyaı omal gaysa yutç hasılasıı %30 luk bölümüü oluştumaktadı. Bu çalışmada AB ye üye ve aday ülkelede Tükye VIKOR yötem kullaılaak ekoomk peomaslaıa göe sıalama- 463

10 Üal H.Özde sı amaçladığıda aalzde kullaılacak ekoomk göstegele Maastcht ktele dkkate alıaak seçlmşt. Maastcht ktele; Elasyo, Kamu Boçlaı/GSYİH, Bütçe Deges/GSYİH, Kısa Vadel Faz Oalaı ve Devalüasyo Euo Dövz Kuu le lgl ekoomk kteled. Bu göstegele yaı sıa aalzde İşszlk Oaı, GSYİH/Nüus ve Ca İşlemle Deges/GSYİH göstegele de kte olaak kullaılmıştı. 3.. Aaştımaı Amacı, Sıılılıklaı, Öem ve Yötem Yapıla aalzde 00 yılı tba le AB ye üye 7 ülke le AB ye aday ola Tükye çok ktel kaa veme yötemlede VIKOR yötem kullaılaak ekoomk peomaslaı ölçüleek, adı geçe ülkele ekoomk peomaslaıa göe sıalaması amaçlamıştı. Buu yaı sıa, çalışmaı yapıldığı tahte düyada yaşaa küesel kz devam ettğ dkkate alıdığıda aalz soucuda, kzde e çok etklee ve makoekoomk deges e kötü ola ülkele le lede kze gme htmal ola ülkele saptamış olacaktı. Ayıca çalışma adı geçe ülkele ekoomk kze gme htmal kousuda b ö blg vemes açısıda öem taşımaktadı. Ekoomk peomaslaı bellemesde kte olaak kullaıla göstegelee lşk vele; Tükye Cumhuyet Avupa Blğ Bakalığı Avupa Blğe Üye ve Aday Ülkelede Temel Makoekoomk Göstegele adlı Kasım 0 apouda alımıştı. Çalışmada bu ülkele heps 0 yılıa lşk ekoomk göstegele açıklamadığıda alteat sayısıı azaltmamak adıa 00 yılıa lşk vele kullaılmıştı. Alteatle: Çalışmada düyada öeml b ekoomk güce sahp ola AB ye üye ülkele ve bu blğe aday ola Tükye alteat olaak aalze alımıştı. Bu duumda aalzde 8 alteat ye almaktadı. Tablo 7 de ye ala K 958 yılıda kuucu olaak blkte ye ala ülkele, de öce blğe katıla ülkele, yılıda blğe katıla ülkele, yılıda blğe katıla ülkele ve A da 009 yılıda blğe aday ola ülkele göstemekted. Ktele: B ülke ekoomk peoması b çok göstegeye bağlıdı. Acak uygulama kousu AB ye üye ve aday ülkele ekoomk peomaslaı olması edeyle ekoomk peomaslaı ölçümüde Avupa Blğ e üye olmak ç ülkele yee getmes veya sağlaması geeke ekoomk göstegele çee Maastcht Ktele dkkate alımış ve aalzde 8 ekoomk göstege kte kullaılmıştı. Aalzde kullaıla bu ktele Kamu Boçlaı/GSYİH, İşszlk Oaı%, Bütçe Deges/ GSYİH, Ca İşlemle Deges/GSYİH, GSYİH/Nüus devalüasyou gösteges olaak Euo Dövz Kuu, Kısa Vadel Faz Oaı ve Elasyo olaak bellemşt. Buula blkte, aklı ktele kullaıldığıda çalışmaı souçlaıı aklı çıkacağı uutulmamalıdı. Ayıca, aaştımada ye ala ekoomk peomas ktele ve bu ktele peomasa etks olumlu pozt yöde m kte değe e büyük olması ste ya da olumsuz egat yöde m kte değe e küçük olması ste olduğua lşk blgle aşağıdak Tablo 6 da velmşt. Çalışmada ÇKKV yötemle le peomas değeledmes yapake peomasa egat etks ola ktelee lşk vele döüştüme yapılaak pozt etk sağlaya ktele gb aalze dahl edlmşt. Bu döüştüme şlem ç lteatüde k yaklaşım kullaılmaktadı. Bulada lk c kte yüksek olması olumsuz egat etk yapa duumu öeğ malyet kte se gösteyo se; bu kte değe küçük 464

11 İstabul Tcaet Üvestes Sosyal Blmle Degs Yıl: Sayı: Baha 0 / s ý olması steeceğde, bu ktee lşk alteat değele be bölüeek döüştüülmüş değe / olaak elde edl ve aalze katılı. İkc yaklaşımda se; c kte alteatlee lşk maksmum değede dğe değele çıkatılı ı ı maks ve bu ye döüştüülmüş değele aalzde pozt etk yapa olumlu kte değele gb kullaılı. Bu çalışmada Tablo 6 da göstele ve peomasa egat etkde bulua ktelee lşk değele kc yaklaşım kullaılaak döüştüülmüş ve aalzle bu döüştüülmüş değelele geçekleştlmşt Özde, 009. Tablo 6: Kte Olaak Kullaıla Ekoomk Göstegele Ktele Peomasa Ola Etk Ağılıkla Kamu Boçlaı/GSYİH Negat Etk 0,0 Bütçe Deges/GSYİH Pozt Etk 0,0 Kısa Vadel Faz Oaı Negat Etk 0,05 Euo Dövz Kuu Negat Etk 0,05 Elasyo Negat Etk 0,0 İşszlk Oaı % Negat Etk 0,0 Ca İşlemle Deges/GSYİH Pozt Etk 0,0 GSYİH/Nüus Pozt Etk 0,0 Ağılıkla: Çalışmada kullaıla ktele ağılıklaı pyasa uzmaı kşle ve akademsyelele yapıla göüşmele soucu Tablo 6 dak gb bellemşt. Dğe taata aalzde maksmum gup aydasıı sağlaya state ç ağılığı ade ede v değe 0,5 kosesüs olaak alımıştı. 3.. Bulgula Bellee alteatle AB ye üye ülkele ve Tükye ve ktele ekoomk göstegele doğultusuda VIKOR yötem le ülkele ekoomk peomaslaıı değeledlp sıalamasıa yöelk hesaplamala MS Ecel 00 pogamı kullaılaak yapılmıştı. Yapıla hesaplamaladak aa şlem souçlaı çok ye tutacağıda buada velmemşt. Tablo 7 de ye ala blgle açıklamalaı bblee beze şeklde yapıldığıda ve aalzde ye ala ülkelee lşk souçlaı heps tek tek açıklaması oldukça uzu süeceğde; buada yalızca, Lüksebug, Tükye ve Yuasta a lşk souçla açıklaacaktı. Yapıla aalz soucuda Tablo 7 de göüldüğü gb Kamu Boçlaıı GSYİH ya oaıda e kötü peomasa sahp ülke Yuasta 44,9, e y peomasa sahp ülke Estoya dı 6,7. Bldğ üzee Yuasta 0 yılıda ve güümüzde b boç kz çde bulumaktadı. Tükye bu ktee göe peomas değe 43, d. Tüm ktelee göe peoması e y ola Lüksembug u se bu ktee göe peomas değe 9, d. Bütçe Deges GSYİH ya oaıda e düşük peomasa sahp ola ülke -3,3 le İlada, e y peomasa sahp ola ülkele se 0, le İsveç ve Estoya dı. 465

12 Üal H.Özde Tükye peoması se -,3 d. Bldğ üzee İlada da da şu a bütçe açığı edeyle kz yaşamaktadı. Lüksembug u se GSYİH sıı %, s kada bütçe açığı bulumaktı. Tablo 7: AB ye Üye Ülkele ve Tükye Kte Değele le Q Değele ve Q Sıalaı Alteatle Ktele Makoekoomk Göstegele AB'ye Üye Ülkele ve Tükye Kamu Boçlaı/ GSYİH Bütçe Deges/GSYİH Kısa Vadel Faz Oaı % Euo Dövz Kuu Elasyo İşszlk Oaı % Ca İşlemle Deges/ GSYİH GSYİH/Nüus Euo VIKOR Yötem Lüksembug K 9, -, 0,8,00,4 4,5 7,8 8568,6 0,000 İsveç 5 39,7 0, 0,9 9,54,3 8,4 6, 36897,65 0,75 Damaka 5 43,7 -,6,3 7,45,5 7,4 5,5 434,3 0,87 3 Fladya 5 48,3 -,5 0,8,00,9 8,4, ,06 0,47 4 Hollada K 6,9-5, 0,8,00,5 4,5 6,7 356,07 0,77 5 Estoya 5 6,7 0,,6,00,3 6,9,8 080,89 0,350 6 Avustuya 5 7,8-4,4 0,8,00, 4,4 3, 33930,70 0,358 7 Sloveya 5 38,8-5,8 0,8,00,4 7,3-0,9 7590,4 0,37 8 Bulgasta 7 6,3-3, 4,,96, 0, -,0 4784,86 0,4 9 Almaya K 83, -4,3 0,8,00,9 7, 5, 30565,06 0,4 0 Çek Cum. 5 37,6-4,8,3 5,8 0,4 7,3 -,3 3766,60 0,4 Letoya 5 44,7-8,3,0 0,7-0,5 8,8 3,6 80,3 0,438 Ltvaya 5 38,0-7,0,8 3,45,3 7,8,5 833,30 0,447 3 İgltee 5 79,9-0,3 0,7 0,86 3,8 7,8 -,5 5608,69 0,493 4 Belçka K 9, -4, 0,8,00,8 8,3,7 3435,66 0,494 5 Slovakya 5 4,0-7,7 0,8,00,0 4,4 -,9 38, 0,50 6 Fasa K 8,3-7, 0,8,00, 9,7-3, ,9 0,530 7 Malta 5 69,0-3,6 0,8,00 3,0 6,8-4, 543,90 0,534 8 Poloya 5 54,9-7,8 3,9 3,99,5 9,6-3, 96,58 0,536 9 Romaya 7 3,0-6,9 6,5 4, 4,9 7,3-4, 5688,8 0,57 0 Macasta 5 8,3-4, 6, 75,48 4,,,7 9840,00 0,575 İspaya 5 6,0-9,3 0,8,00,4 0, -4,5 3073,58 0,67 İtalya K 8,4-4,6 0,8,00,5 8,4-4, 566,00 0,705 3 Tükye A 43, -3,5 7,6,00 8,3 0,7-6,6 778,98 0,73 4 G. Kıbıs 5 6,5-5,3 0,8,00,6 6,5-9,3 837,50 0,75 5 Potekz 5 93,3-9,8 0,8,00,6,0-9,8 6,80 0,89 6 İlada 5 94,9-3,3 0,8,00 -, 3,7-0,7 3435,67 0,893 7 Yuasta 5 44,9-0,6 0,8,00 4,5,6 -,8 0353,66,000 8 Kısa Vadel Faz Oaıa bakıldığıda e y peomas %0,7 le İgltee ye atke, e kötü peomas %7,6 le Tükye ye att. Lüksembug u Kısa Vadel Faz Oaı se %0,8 d. Elasyo ktee göe e düşük peomasa sahp ola ülke 8,3 le Tükye, e yüksek peomasa sahp ola ülke -,0 le İlada ya att. Ya Avupa da e yüksek elasyo Tükye ded. 0 yılıda Lüksembug da elasyo,4 olmuştu. Q Değele Q 'ye Göe Sılama Devalüasyou gösteges olaak alıa Euo Dövz Kuu ktee göe e y peomas 0,70 le Letoya oluke e kötü peomas 75,48 le Macasta a att. Bu ktee göe Tükye peoması d. 466

13 İstabul Tcaet Üvestes Sosyal Blmle Degs Yıl: Sayı: Baha 0 / s İşszlk oaıa bakıldığıda e kötü peomasa sahp ola ülke %0, le İspaya dı. İşszlk ktee göe peoması e y ola ülke se 4,4 le Avustuya dı. İşszlk Tükye de %0,7 ; Lüksembug da se %4,5 tü. Ca İşlemle Deges GSYİH ya oaıa bakıldığıda e y duumdak ülke 7,8 le Lüksembu, e kötü duumda ola ülke se -.8 le Yuasta dı. Tükye ç bu değe -6,6 dı. Ya Tükye GSYİH sıı %6,6 sı kada ca açık vemekted. GSYİH ı Nüusa oaıa ya kş başı mll gel ktee e düşük kş başıa düşe GSYİH ya sahp ülke 4784,86 Euo le Bulgasta, e yüksek kş başıa GSYİH ya sahp ülke 8568,67 Euo le Lüksembug tu. Tükye de kş başıa Düşe GSYİH se 778,988 Euo du. Yapıla aalz tek tek ktelee göe peomaslaı değl de, ÇKKV yötemlede VIKOR yöteme göe yapıldığıda bütü ktele ağılıklaıa göe dkkate alıdığıda k bu çalışmada ağılıkla eşt velmşt geel peomaslaa göe elde edle sıalama Tablo 9 da velmşt. Bua göe e y ekoomk peomasa sahp ülke Q 0,000 le Lüksembug tu. Bua kaşı peoması e düşük ülke de Q le Yuasta 8 c sıada ye almıştı. Beze şeklde İlada, Potekz Güey Kıbıs, İtalya ve İspaya da kzde e çok etklee ülkele olaak gözlemlemekted. Bu souçla güümüzdek global kzde, Yuasta ı yaı sıa İlada, Potekz, Güey Kıbıs, İtalya ve İspaya ı AB üyes ülkele aasıda ekoomk olaak e zo duumda ola ülkele olmasıı b öcü gösteges olaak düşüülebl. Buula blkte yapıla çalışmada, geel ekoomk peomasa göe 0,73 le Tükye 4 ülke aasıda 7 c sıada ye almıştı. 4. SONUÇ Belszlğ olduğu, bde azla ktel ve bu ktele bbleyle çelştğ duumlada çok ktel kaa veme yötemle kullaılmaktadı. Bu çalışmada çok ktel kaa veme yötemlede VIKOR yötem le AB ye üye ülkele ve Tükye 00 yılıa lşk 8 ekoomk gösteges kullaılaak ekoomk peomaslaı ölçülmüş ve bu peomaslaa göe ülkele sıalamıştı. Yapıla aalz soucuda ekoomk peoması e yüksek ola ülke Lüksembug, e düşük ola ülke Yuasta olaak saptamıştı. 8 ülke aasıda Tükye 4 ücü sıada ye almıştı. Bu souç, güümüzdek global kzde Yuasta ı Avupa da ekoomk olaak e zo duumda ola ülke olmasıı b öcü gösteges olaak düşüülebl. Ayıca, Yuasta ı yaı sıa İlada, Potekz, Güey Kıbıs, İtalya ve İspaya ı AB üyes ülkele aasıda ekoomk olaak cdd sıkıtılaı ola ülkele olduğu yapıla aalz soucuda otaya çıkmıştı. Tükye se ekoomk duumuu b çok göstegeye göe y olmasıa kaşı elasyo ktee göe kötü peoması edeyle sılamadak ye düşük çıkmıştı. Aaştımada kullaıla ekoomk göstegele ktele atııldığıda/azaltıldığıda veya değştldğde aaştıma souçlaı değşebleceğ uutulmamalıdı. Buu yaı sıa ktele ağılıklaı pyasa uzmalaı ve akademsyele le yapıla göüşmele doğultusuda bellee aalzde, öem düzeylee göe ağılıkla aklı olaak bellese ülkele sıalamasıı değşmes muhtemeld. 467

14 Üal H.Özde Buda soak çalışmalada aklı ÇKKV yötemle kullaılaak kaşılaştımalı aalzle yapılması kouya katkı sağlayacaktı. Ayıca yılla tba le değşe koşulla edeyle bu tü çalışmalaı yapılması ya ülkele peomaslaıı sstematk olaak ölçülmes ve değeledlmes olası kz döemlede öce kaa vecle ölemle alması kousuda yadımcı olacaktı. KAYNAKÇA Che, S. J. ad C. L. Hwag, M. J. Beckma ve W. Kelle, 99, Fuzzy Multple Attbute Decso Makg: Methods ad Applcatos, New Yok: Spge- Velag. Dat, R.L., 99, Maagemet, USA: The Dyde Pess, d Edto. Deg, H., C. H. Yeh, ve R. J. Wlls, 000, Itecompay Compato Usg Moded TOPSIS wth Obectve Weghts, Computes&Opeatos Reseach, Vol: 7. Hake, P. ve L. Vagas, 987, The Theoy o Rato Scale Estmato: Saaty s Aalytc Heachy Pocess, Maagemet Scece, Vol: 33, No:. Hseh, T. Y., S. T. Lu ve G. H.Tzeg, 004, Fuzzy MCDM Appoach o Plag ad Desg Tedes Selecto Publc Oce Buldgs, Iteatoal Joual o Poect Maagemet, Vol:. Koçak, A., 003, Yazılım Seçmde Aaltk Hyeaş Yötem Yaklaşımı ve B Uygulama, Clt: 3, Sayı: -. Opcovc, S. ve G. H. Tzeg, 007, Eteded VIKOR Method Compaso wth Othe Outakg Methods, Euopea Joual o Opeatoal Reseach, Vol: 78. Opcovc, S. ve G. H. Tzeg, 004, Compomse Soluto by MCDM Methods: A Compaatve Aalyss o VIKOR ad TOPSIS, Euopea Joual o Opeatoal Reseach Vol: 56, No:. Özde, Ü. H., 008, Aaltk Hyeaş Yötem le İlkokul Seçm, Mamaa Üvestes İktsad İda Blmle Fakültes Degs, Clt: XXIV, Sayı:. Özde, Ü. H., 009, Tükye dek Mevduat Bakalaıı Peomaslaı: Çok Ktel Kaa Veme Yötemle le Aalz Detay Yayıcılık, Akaa. Özde, Ü. H., 0, TOPSIS Yötem le Avupa Blğe Üye ve Aday Ülkele Ekoomk Göstegelee Göe Sıalaması, Takya Üvestes, Sosyal Blmle Degs, Sayı, Ede. Sayıştay, 00, Sayıştay ı Peomasıı Ölçümüe İlşk Öaaştıma Rapou, Akaa: Sayıştay Yayıı. Tyak, F. ve M. Ahlatçıoğlu, 005, Fuzzy Stock Selecto Usg a New Fuzzy Rakg ad Weghtg Algothm, Appled Mathematcs ad Computato. Tataphyllou, E., 000, Mult-Ctea Decso Makg Methods: A Compaatve Study Appled Optmzato, Volume 44, Kluwe Academc Publshes. Tükye Cumhuyet, Avupa Blğ Bakalığı, Kasım 0, Avupa Blğe Üye ve Aday Ülkelede Temel Mkaoekoomk Göstegele, Akaa. Yu, P. L., 973, A Class o Solutos o Goup Decso Poblems, Maagemet Scece, Vol: 9, No: 8. Zaaks, S. H., A. Solomo, N. Wshat ve S. Dublsh, 998, Mult-attbute Decso Makg: A Smulato Compaso o Select Methods, Euopea Joual o Opeatoal Reseach, Vol: 07. Zeley, M., 98, Multple Ctea Decso Makg, New Yok: McGaw-Hll. 468